Sug’urta bozorini rivojlantirish masalalari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	567.8KB
Покупки	1
Дата загрузки	29 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Sug’urta bozorini rivojlantirish masalalari

Купить

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“ SOLIQLAR VA SUG’URTA ISHI ” KAFEDRASI
“ SUG’URTA ISHI ”
Fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Sug’urta bozorini rivojlantirish masalalari
Bajardi
Tekshirdi:
Toshkent

Reja:
Kirish
1. Sug’urta bozori va uning tarkibiy tuzilishi
2. Sug’urta bozorining professional ishtirokchilari
3 . Sug’urta bozorini rivojlantirishda gi izlanishlar hamda
qonunchilikdagi o’zgarishlar
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro ' yxati

Kirish
Hozirgi kunda Respublika miz da moliya bozorini yanada rivojlantirish,
aholini sifatli moliyaviy xizmatlar bilan qamrab olish ko’lamini kengaytirish,
sug’urta tashkilotlari faoliyatini qo’llab-quvvatlash, shuningdek, ushbu sohada
iste’molchilarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun qulay
shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari izchil amalga oshirilmoqda. So`nggi
yillarda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, faol tadbirkorlik, innovatsion
g`oyalar va bunyodkorlik salohiyatini qo`llab-quvvatlash orqali aholiga munosib
hayot sharoitlarini yaratish, ishbilarmonlik muhitini yaxshilash, bandlikni
ta’minlash hamda ularni sug’urta orqali himoya qilish bo`yicha keng ko`lamli
ishlar amalga oshirib kelinmoqda.
Xalqimizning qadimiy kasb-hunar an’analari, ishbilarmonlik salohiyati
oilaviy tadbirkorlik, hunarmandchilik, kasanachilik va boshqa tadbirkorlik faoliyati
turlarini keng ommalashtirish, ekin maydonlaridan unumli foydalangan holda
qishloq xo`jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni kengaytirish uchun katta tajriba va
zaxira mavjudligidan dalolat beradi va ushbu sohani rivojlantirish hamda turli
xildagi kutilishi mumkin bo’lgan zarar miqdorini kamaytirish maqsadida
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan turli qonun, qaror, va me’yoriy
hujjatlar qabul qilinib amaliyotga joriy etib kelinmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi huzuridagi Sug’urta bozorini rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil
etish chora-tadbirlari to’g’risida»gi 2019-yil 2-avgustdagi PQ-4412-
son qarori asosida Moliya vazirligi huzuridagi Sug’urta nazorati davlat
inspeksiyasi negizida tashkil etilgan. Agentlik sug’urta bozorini tartibga solish va
rivojlantirish bo’yicha vakolatli davlat organi hisoblanadi hamda sug’urta
munosabatlari barcha ishtirokchilarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini
himoya qilishni ta’minlaydi, o’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligiga hisobot beradi. A gentlikning o’z vakolatlari doirasida qabul qilingan
qarorlari sug’urta bozorining barcha professional ishtirokchilari
tomonidan bajarilishi majburiy hisoblanadi.

O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug’urta bozorini
rivojlantirish agentligi o’z vazifasi doirasida s haffoflikni ta’minlash , s ug’urta
madaniyatini oshirish , k adrlar tayyorlashga ko’mak , n ormativ talablarni belgilash ,
q onuniy faoliyat nazorati , s ug’urtalovchilar hisobini yuritish , s ug’urta turlarini
kengaytirish , l itsenziyalash va sertifikatlash , x alqaro aloqalar o’rnatish kabi
ishlarni nazoratini amalga oshiradi hamda sug’urta bozori professional
ishtirokchilari o’rtasida yuzaga keladigan muammolarni hal qilish vazifasini o’z
zimmasiga oladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 2-avgustdagi PQ-4412-
sonli qaroriga ko’ra sug’urta bozori professional ishtirokchilarining o’rta-maxsus
ma’lumoti va 2 yil amaliy ish stajiga ega bo’lgan xodimlarini sohaga
ixtisoslashgan oliy ta’lim muassasalarining “Sug’urta ishi” ta’lim yo’nalishi
bo’yicha sirtqi va kechki bo’limlarga test sinovlari o’tkazilmasdan, belgilangan
qabul kvotalaridan tashqari pulli-kontrakt asosida qabul qilish belgilangan.Unga
ko’ra, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug’urta bozorini
rivojlantirish agentligi tomonidan 2022-2023-o’quv yili uchun “Sug’urta ishi”
bakalavriat ta’lim yo’nalishi sirtqi shaklida o’qishga kirish uchun suhbatda
qatnashishga tavsiya etilgan sug’urta bozori professional ishtirokchilari xodimlari
ro’yxati tasdiqlanib, sohaga ixtisoslashgan oliy ta’lim muassasalariga yuborildi.
Agentlik tomonidan sug’urta bozori mutaxassislarini tayyorlash, qayta
tayyorlash va ularning malakasini oshirish bo’yicha tashkil etiladi va bu kabi
amaliy ishlar doimiy ravishda olib boriladi.
Ma’lumot uchun: belgilangan tartibga muvofiq o’qishga qabul qilingan
sug’urta bozori professional ishtirokchilari xodimlarining to’lov-kontraktlari butun
o’qish davri uchun sug’urta tashkiloti tomonidan to’lab beriladi hamda xodim
o’qishini bitirgandan so’ng mazkur sug’urta tashkiloti shtatida uch yil ishlab berish
majburiyatini oladigan bo’ldi. Bundan tashqari sug’urta faoliyatiga tegishli
quyidagi qonun hujjatlari qabul qilingan. Ular: «Sug’urta faoliyati to’g’risida»gi
O’zbekiston Respublikasi qonuni 2022-yil 25-fevral; «Litsenziyalash, ruxsat berish
va xabardor qilish tartib-taomillari to’g’risida»gi
O’zbekiston Respublikasi qonuni

2021-yil 15-iyul; «Tashuvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta
qilish to’g’risida»gi
O’zbekiston Respublikasi qonuni 2015-yil 28-noyabr; ««Ish
beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida»
O’zbekiston Respublikasi Qonuni 2009-yil 17-aprel; «Transport vositalari
egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida»gi

O’zbekiston Respublikasi Qonuni 2008-yil 23-oktabr; va shu kabi qonun va
farmonlarni o’z ichiga oladi. Moliya vazirligi huzuridagi SUG’URTA BOZORINI
RIVOJLANTIRISH AGENTLIGI O’zbekiston resspublikasi Prezidentining PF-
269 -sonli farmoniga muvofiq veb-sayt tashkil etilib sohadagi yangilik va
o’zgarishlar hamda faoliyat yuzasidan murojatlarni ko’rib chiqadi. 2022-yil
davomida Agentlikka fuqarolar tomonidan kelib tushgan murojaatlarning tahliliy
natijalari O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy va yuridik shaxslarning
murojaatlari to’g’risida”gi Qonuni hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
2016-yil 28-dekabrdagi “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari bilan
ishlash tizimini tubdan takomillashtirishga doir chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-
4904-sonli Farmoni ijrosini ta’minlash yuzasidan Agentlik tomonidan tasdiqlangan
chora-tadbirlar rejasiga ko’ra, tegishli ishlar amalga oshirib kelinmoqda. 2022-yil
davomida mamlakatimizning barcha hududlaridan jami 1897 ta kelib tushgan
bo’lib, shulardan 76 tasi yuridik shaxslar va 1821 ta jismoniy shaxslar xissasiga
to’g’ri keladi. Murojaatlarning 670 tasi ixtiyoriy sug’urta, 1144 tasi majburiy
sug’urta turlariga tegishli bo’lsa, 83 tasi boshqa masalalarga tegishli ekanligi
aniqlandi.Mazkur murojaatlar Agentlik tomonidan tegishli tartibda ko’rib chiqilib,
shulardan 910 ta murojaat sug’urta tashkilotlari tomonidan ijobiy hal qilingan o’z
vaqtida to’lanmasdan kelinayotgan holatlar bo’yicha 8 753,3 mln. so’m miqdorida
sug’urta qoplamasi to’lab berilishi ta’minlandi.Sug’urta tashkilotlari tomonidan
murojaatlarning 199 tasi yuzasidan shartnoma shartlariga to’g’ri kelmaganligi
tufayli qonunchilikda belgilangan tartibda rad javobi berilgan, 703 ta murojaatdagi
masala va muammolar yuzasidan esa huquqiy tushuntirishlar berilgan. Ayni paytda
esa 85 ta murojaatlar ko’rib chiqilmoqda. Sug’urta sohasiga tegishli bo’lgan har bir
qonun va qarorlarning mazmun mohiyati, uning ijrosi yuzasidan amalga

oshirilayotgan chora-tadbirlar, xususan, iste’molchilarning huquqlari va qonuniy
manfaatlarini himoya qilish uchun yaratilgan qulay shart-sharoitlar yuzasidan
Agentlik mas’ul xodimlarining intervyulari OAV va ijtimoiy tarmoqlar orqali
muntazam ravishda jamoatchilikka taqdim qilinmoqda. Shuningdek, Agentlik
tomonidan tasdiqlangan reja dasturga asosan sug’urta tashkilotlarining rahbarlari
ishtirokida Qoraqolpog’iston Respublikasi, Toshkent shahri, Xorazm, Andijon,
Farg’ona, Namangan, Jizzax, Toshkent, Sirdaryo va Samarqand viloyatlari aholisi
va tadbirkorlarining sug’urta masalalari bo’yicha murojaatlarini ko’rib chiqish,
ularni hal etish va huquqiy maslahatlar berish maqsadida sayyor qabullar
o’tkazildi. O’tkazilgan sayyor qabul jarayonida 15 ta jismoniy va 14 ta yuridik
shaxslarning murojaatlari ko’rib chiqilib, sug’urta kompaniyalari tomonidan turli
sabablarga ko’ra sug’urta to’lovlari kechiktirilayotgan 7 ta holat bo’yicha jami 87,2
mln so’m sug’urta qoplamalari to’lovi amalga oshirildi. Qolgan 19 ta holat
bo’yicha tegishli tartibda huquqiy tushuntirishlar berildi.

1. Sug’urta bozori va uning tarkibiy tuzilishi
Sug’urta bozori – bu sug’urta holatlari ro’y berganda jismoniy va yuridik
shaxslarni mulkiy mafaatlarini sug’urtalanuvchilarning pul mablag’lari hisobidan
himoya qilishda aks etuvchi sug’urta xizmatlari oldi-sotdisi bo’yicha iqtisodiy
munosabatlar yig’indisi. Sug’urta bozorini amal qilishining asosiy sharti sug’urta
xizmatlariga ehtiyoj (talab) va bu ehtiyojlarni qondirishga layoqatli
sug’urtalovchilarning mavjudligidir.
1-rasm SUG'URTA bozorining asosiy ko'rsatkichlari
Hozirgi kunda jahon amaliyotida sug’urtada ikki tendensiya amal qilmoqda:
sug’urtalovchilarning ixtisoslashuvi va universallashuvi, ya’ni ma’lum sug’urta
kompaniyalari sug’urtaning deyarli barcha turlari bo’yicha xizmat ko’rsatishni
yo’lga qo’yib o’z faoliyatlarini kengaytirsalar, boshqa bir kompaniyalar
sug’urtaning ma’lum bir turlari bo’yicha ixtisoslashib ushbu xizmat turini
mukammal o’zlashtirib olmoqdalar. Bu yo’nalishlarning birinchisi bevosita

mehnatning ijtimoiy taqsimlanishining kuchayishi bilan bog’liqdir: ushbu jarayon
sug’urta ishida ham obyektiv zarurat tug’dirmoqda. Sug’urtalovchilar faoliyatining
universallashish tendensiyalari ko’proq iqtisodiyotning rivojlanganlik darajasi
unchalik yuqori bo’lmagan, sug’urta xizmatlariga talabgorlar soni u qadar ko’p
bo’lmagan mamlakat, hudud yoki mintaqalarda yuz bersa, ixtisoslashuv jarayonlari
iqtisodiyoti va sug’urta tizimi rivojlangan, sug’urta xizmatlariga talabgorlar soni
ko’p bo’lgan mamlakat, hudud yoki mintaqalarga xosdir, chunki sug’urta bozori
endigina rivojlanayotgan, sug’urtalashga talabgorlar soni u darajada ko’p
bo’lmagan mamlakatlardagi sug’urta kompaniyalari bir yoki ikki sug’urta turiga
ixtisoslashish bilan yetarli darajada mijozlarga ega bo’la olmaydilar. Shuning
uchun ham ular mumkin qadar ko’proq turdagi sug’urta xizmatlarini amalga
oshirib ko’proq mijozlarga ega bo’lishga harakat qiladilar va shart- sharoit
yaratadilar.
1 Jadval
O'zbekiston Respublikasi sug'urta bozorining tuzilishi
Sug’urta bozori rivojlangan mamlakatlarda esa sug’urtalanishga
talabgorlar soni yetarli darajada bo’lib, ammo ularning talablari ham yuqori
darajadadir, bunday talablarni qondirish uchun esa ma’lum bir sug’urta turiga
ixtisoslashib, ushbu tur bo’yicha mukammal bilimlarni egallash va katta tajribaga
ega bo’lish talab etiladi.Mamlakatimiz milliy sug’urta bozorida faoliyat
ko’rsatayotgan sug’urta kompaniyalari sug’urta faoliyatining ma’lum tarmog’iga
ixtisoslashish bilan bir vaqtning o’zida universal faoliyatni ham olib bormoqdalar.
Bunga yuqorida aytib o’tganimiz sug’urta sohasining xali yuksak darajada

rivojlanmaganligi, korxonalar, tashkilotlar va aholining sug’urta to’g’risidagi
huquqiy bilimlarining yetarli darajada shakllanmaganligi tufayli sug’urta
xizmatlariga talabgorlar sonining yetarli emasligi sababdir.Mamlakatimiz milliy
sug’urta bozorida faoliyat ko’rsatayotgan sug’urta kompaniyalari sug’urta
faoliyatining ma’lum tarmog’iga ixtisoslashish bilan bir vaqtning o’zida universal
faoliyatni ham olib bormoqdalar. Yuqoridagilardan kelib chiqib respublikada
sug’urta bozorini rivojlantirish va mavjud muammolarni bartaraf etish sug’urta
tizimi xodimlari va hukumatning asosiy vazifalaridan biridir Respublikamizda
sug’urta bozorini yanada rivojlantirish uchun bugungi kunda avvalo quyidagi
muammolar va vazifalarni yechish muhimdir:
- hozirgi kunda yuridik va jismoniy shaxslarning sug’urtaga va uning
xizmatlariga bo’lgan talabini har tomonlama shakllantirish zarurdir;
- mamlakatimizda sug’urta sohasidagi bozor mexanizmlarini talab darajasida
qo’llanilishiga erishish va shu asosda ixtiyoriy sug’urtalashga
sug’urtalanuvchilarni jalb etishni talab darajasiga yetkazish zarur;
- respublikamizda ayni paytda mavjud bo’lgan sug’urta zahiralarini
investitsiyaga yo’naltirish ishlarini yanada rivojlantirish va mukammalllashtirish
zarur.
Ayniqsa mamlakatimiz sug’urta kompaniyalarida kapitalizatsiyaning talab
darajasida emasligi, hali milliy qayta sug’urtalash bozorini rivojlantirishga kam
e’tibor berilayotganligi tufayli qayta sug’urtalashga xorijiy sug’urta
kompaniyalarini jalb etish tendensiyasi saqlanmoqda. Hozirgacha mamlakatimiz
sug’urta bozorida axborotlar tizimining taraqqiy etmaganligi natijasida
sug’urtalanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan moliyaviy barqaror va
to’lovga layoqatli sug’urta kompaniyalarini tanlab o’zining mol-mulkini, sog’ligini
sug’urtalash imkoniyatlari chegaralanib qolganligi sug’urta faoliyatining keng
rivojlanishi hamda takomillashishigaga to’siq bo’lib kelmoqda.

2- Jadval .
Sug'urtalovchining investitsion faoliyati
Sug’urta bozori amal qilishining asosiy sharti, sug’urta xizmatlariga
bo’lgan talabning mavjud bo’lishi va sug’urtalovchilar bu talabni qondirish
imkoniyatiga ega bo’lishlari bilan xarakterlanadi. Demak, sug’urta bozorining
faoliyat ko’rsatishi qiymat qonuni hamda talab va taklif qonuni bilan bog’liq holda
amalga oshadi.
Sug’urta bozori subyektlarning mustaqil bo’lishini, ularning o’zaro teng
imkoniyatlar bilan raqobat olib borishi, asosiy munosabat sug’urta xizmatlarining
oldi-sotdisi bo’yicha, ya’ni sug’urta mahsulotlarini sotib olish, gorizontal hamda
vertikal rivojlanish aloqalarini olib borish bilan ta’riflanib kelinadi.
Sug’urta bozori o’zining tarkibiy jihati bo’yicha ikki aspektga bo’linadi,
bular:
- tashkiliy
- huquqiy aspekt;
- hududiy aspektdir.
Tashkiliy-huquqiy aspekt, bu aksionerlik, o’zaro hamkorlik asosida, xususiy
va davlat sug’urta tashkilotlaridan iborat bo’ladi.

3. Jadval
Hayotni sug'urta qilish sohasidagi sug'urta mukofotlari to'g'risidagi
ma'lumotlar
Hududiy aspekt esa mahalliy (regional), milliy (respublika, mamlakat va h.k.),
mintaqaviy va jahon sug’urta bozori ko’rinishida shakllanadi. Milliy sug’urta
bozori biron-bir mamlakat hududidagi sug’urta muassasalarini va ularning
faoliyatini qamrab oladi. Bunga O’zbekiston sug’urta bozorini misol qilib
olishimiz mumkin, Bugungi kunga kelib O’zbekiston sug’urta bozorida 30 ta
sug’urta kompaniyasi faoliyat yuritishmoqda, shulardan 29 tasi umumiy sug’urta
turlari bilan shug’ullanishsa, 1 tasi hayot sug’urtasi turlari bilan shug’ullanmoqda,
shuningdek 1 tasi qayta sug’urtalashni amalga oshiruvchi kompaniya. Xizmat
ko’rsatish nuqtai nazaridan sug’urta bozorlari mahalliy sug’urta bozori va ichki
sug’urta bozoriga, hamda tashqi va global, ya’ni dunyo sug’urta bozorlariga
bo’linadi.

Ichki sug’urta bozorining asosini ma’lum mamlakat ichidagi sug’urta
munosabatlari tashkil etadi. Ichki sug’urta bozorining asosiy vazifasi mamlakat
ichkarisidagi sug’urta xizmatlariga bo’lgan talabni shakllantirish hisoblanadi.
Sug’urta xizmatlariga bo’lgan talabni shakllantirish asosan marketing
kuzatishlarini olib borish orqali sug’urta bozorini o’rganish, sug’urta xizmatlarini
reklama qilishni amalga oshirish, talabni aholi o’rtasida, mulk egalari o’rtasida
shakllantirish orqali amalga oshiriladi.
4-Jadval
Hayotni sug'urta qilish sohasidagi sug'urta to'lovchilar tug'risidagi ma'lumot
Sug’urta kompaniyasining bozorga mo’ljallangan, har tamonlanma qulay,
bozorga moslashgan sug’urta tariflari uning muhim xususiyatlaridan biri
hisoblanadi. Sug’urta bozorining infratuzilmasini takomillashtirib borish orqali har
bir operatsiyadan bozor ishtirokchilari yaxshigina manfaat ko’rishadi. Shuni
takidlash kerakki, ixcham kompaniya va foyda keltiradigan tarif siyosatini ishlab
chiqish va amalga oshirish ichki sug’urta bozorining muhim vazifasidir, chunki
sug’urta kompaniyalari o’z tarif tizimlariga asosan sug’urta xizmatlariga bo’lgan
bahoni belgilashga erishadilar.

Tashqi tomondan sug’urta bozoriga ta’sir etuvchi omillar va ichki omillar
asosida sug’urta bozoriga ta’sir ko’rsatib, uning holatini o’zgartirish mumkin.
Tashqi omillarga, davlatning iqtisodiy siyosati, moliyaviy inflyatsiya, valyuta
kursining o’zgarishi va boshkalarni kiritish mumkin.
Sug’urta bozori alohida tizim sifatida ichki va tashqi kuchlarning o’zaro
birlashishi, spiral shaklida sug’urta xizmatlariga bo’lgan talab dinamikasining
o’sishida o’z aksini topadi. Bu tizim chegaralangan emas, chunki tashqi va jahon
sug’urta bozori hamda ichki sug’urta bozori bir-biri bilan uzviy bog’langan bo’lib,
spiralning har bir tuguni ma’lum bir darajada sug’urta bozorida sug’urta
xizmatlariga bo’lgan potensial talabga ta’sir etadi.
Sug’urta bozoridagi sug’urta kompaniyalarining o’z mijozlarini ko’paytirib
borishi ularga katta miqdorda foyda keltirishi bilan birga, milliy sug’urta
bozorining rivojlanishiga olib keladi va natijada sug’urta kompaniyalari xalqaro
sug’urta bozorlariga kirib borish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Xuddi shunday
imkoniyatga ega bo’lgan Angliya, AQSh, Germaniya, Shvetsariya, Fransiya,
Yaponiya kabi ko’pgina mamlakatlarning sug’urta kompaniyalari transmilliy
kompaniyalarga aylanib, jahon sug’urta bozorida yetakchilik qilish bilan birga,
dunyodagi yetakchi banklar bilan bir qatorda kredit beruvchi moliyaviy
tashkilotlarga aylanib bormoqdalar. Sug’urta kompaniyalari o’zlarining
ixtiyoridagi pul mablag’larini ssuda kapitali sifatida, pulga ehtiyoj sezgan
talabgorlarga ma’lum foiz to’lash sharti bilan, kelishilgan muddatga kreditga
bermoqdalar. Ssuda operatsiyalari bo’yicha ko’p mamlakatlarda sug’urta
tashkilotlari banklardan keyingi o’rinni egallab kelmoqdalar va yirik moliyaviy
tashkilotlarga aylanib, iqtisodiyotda yetakchi o’rinni egallashga da’vo qilmoqdalar.
Sug’urta tashkilotlaridan kredit olish banklarga qaraganda ancha qulay
bo’lib, sug’urta kompaniyalari kreditni mijozlarga uzoq muddatga mo’ljallab
berishyapti, banklarda esa bunday imkoniyat deyarli yo’q. Sug’urta
kompaniyalarining berayotgan uzoq muddatli kreditlari qimmatli qogozlar bilan
bog’langan bo’lib, bu aksiya, obligatsiya, depozit sertifikatlari, veksel va
hokazolarni o’zida mujassamlashtiradi.

Sug’urta kompaniyalariga kelib tushadigan badallar va aktivlar hisobidan
hosil bo’lgan mablag’larni turli ko’rinishdagi investitsiyalarga yo’naltirish,
homiylik ko’rsatish va depozitlashtirishdan keladigan pullar, hamda boshqa
daromadlar sug’urta kompaniyalarining investitsiyaga yo’naltirayotgan mablag’lari
hajmini yanada oshirish imkonini bermoqda va kredit bozorida sug’urta
kompaniyalarining mablag’lariga talab oshib bormoqda.
Sug’urta bozorining bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlanib borishiga ichki
va tashki omillar ta’sir etishini yuqorida ko’rsatib o’tdik. Gap shundaki, sug’urta
bozori davlat tomonidan boshqarilib va nazorat qilib turilishi zarur. Bu rivojlangan
mamlakatlar sug’urta bozorlarini o’rganib chiqarayotgan xulosamiz hisoblanadi.
Sug’urta bozorida davlat qonunlarning buzilishini nazorat etishi, davlat
tomonidan olib borilayotgan sug’urta siyosatinining sug’urta kompaniyalari
tomonidan qanday amalga oshirilayotganligini, sug’urta tariflarining qanchalik
davlat belgilagan me’yorlarga to’g’ri kelishini, ularning bozor talabiga
moslashtirib borilayotganligini nazorat qilib borishi lozim. Demak, sug’urta
bozorini faqat rivojlantirish bilan kifoyalanib qolmasdan, balki ichki davlat
aralashuvi orqali boshqarilib turishga sug’urta bozori talab sezadi.
Yaqin yillarda O’zbekistonda sug’urta bozorini rivojlantirishning
ustuvor yo’nalishlarini quyidagilarda ko’rish mumkin deb o’ylaymiz:
- milliy sug’urta bozori a’zolarining bozordagi aktivligini oshirish,
bozorning ishonchliligini ta’minlash, sug’urta faoliyatini nazorat qilishni xalqaro
andozalar darajasida olib borish, sug’urta faoliyatini tartibga solish bo’yicha
mavjud me’yoriy hujjatlarni hamda huquqiy bazani yanada takomillashtirish;
- milliy sug’urta bozori infratuzilmasini yanada takomillashtirish, sug’urta
bozorining professional ishtirokchilari hisoblangan sug’urta vositachilari
faoliyatini aktivlashtirish bilan birga milliy sug’urta bozorida ko’rsatilayotgan
qo’shimcha xizmatlar sifatini yanada oshirish maqsadida aktuariylar, auditorlar,
assistans xizmati, adjasterlar va syurveyerlar faoliyatini kengaytirish;

- milliy sug’urta bozorining rivojlanish darajasini oshirib borib,
uni xalqaro sug’urta bozori hamda qayta sug’urtalash tizimiga qo’shilishiga sharoit
va imkoniyatlar yaratib berish muhim vazifalardan hisoblanadi.
Sug’urta bozoridagi munosabatlarni rivojlangan mamlakatlar sug’urta
bozorlari va xalqaro sug’urta bozori tajribalaridan
foydalangan holda rivojlantirishga davlatimiz moddiy va huquqiy yordamlarni
amalga oshirishi zarurdir.
Sug’urta bozori rivojlangan mamlakatlarda esa sug’urtalanishga talabgorlar
soni yetarli darajada bo’lib, ammo ularning talablari ham yuqori darajadadir,
bunday talablarni qondirish uchun esa ma’lum bir sug’urta turiga ixtisoslashib,
ushbu tur bo’yicha mukammal bilimlarni egallash va katta tajribaga ega bo’lish
talab etiladi.Mamlakatimiz milliy sug’urta bozorida faoliyat ko’rsatayotgan
sug’urta kompaniyalari sug’urta faoliyatining ma’lum tarmog’iga ixtisoslashish
bilan bir vaqtning o’zida universal faoliyatni ham olib bormoqdalar. Bunga
yuqorida aytib o’tganimiz sug’urta sohasining xali yuksak darajada
rivojlanmaganligi, korxonalar, tashkilotlar va aholining sug’urta to’g’risidagi
huquqiy bilimlarining yetarli darajada shakllanmaganligi tufayli sug’urta
xizmatlariga talabgorlar sonining yetarli emasligi sababdir.

2. Sug’urta bozorining professional ishtirokchilari.
Sug’urta bozorining subyektlari professional va professional bo’lmagan
qatnashchilarga bo’linadi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 10 apreldagi PQ-618-sonli
qaroriga bilan “Sug’urta bozorining professional qatnashchilari
to’g’risidagi Nizom” qabul qilingan bo’lib, unda sug’urta bozorining professional
qatnashchilarining tarkibi, ularning faoliyatini tashkil qilish tartib hamda shartlari,
shuningdek asosiy funksiyalari belgilab qo’yilgan.
Nizomga ko’ra sug’urtalovchilar, sug’urta vositachilari (sug’urta brokeri,
qayta sug’urtalovchi broker, sug’urta agenti), aktuar, adjaster, syurveyer
xizmatlari, shuningdek assistans xizmatlari ko’rsatadigan yuridik va jismoniy
shaxslar sug’urta bozorining professional qatnashchilari hisoblanadi.
Sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlarini davlat ro’yxatiga olish O’zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan, sug’urta bozorining boshqa professional
qatnashchilarini davlat ro’yxatiga olish esa - qonun hujjatlarida belgilangan
tartibda tumanlar va shaharlar hokimliklari huzuridagi tadbirkorlik subyektlarini
ro’yxatga olish inspeksiyalari tomonidan amalga oshiriladi.
Sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlarining faoliyati O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan beriladigan maxsus ruxsatnomalar
(litsenziyalar) asosida amalga oshiriladi.
Aktuar, adjaster, syurveyer xizmatlari hamda assistans xizmatlari
ko’rsatadigan yuridik va jismoniy shaxslar:

sug’urtalovchi sifatida sug’urtalash va qayta sug’urtalash operatsiyalarini
o’tkazish;
sug’urtalash bo’yicha vositachilik faoliyatini amalga oshirish;

sug’urtalovchilarning ustav fondlarida qatnashish huquqiga ega emas.

Sug’urta bozorining professional qatnashchilari o’z faoliyatini
muvofiqlashtirish, umumiy manfaatlarni himoya qilish va ifodalash hamda
umumiy vazifalarni hal etish uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda
notijorat tashkilotlar hisoblangan o’z uyushmalari va ittifoqlarini tuzishga haqlidir.
Sug’urta bozorining professional qatnashchilari uyushmalari va ittifoqlaridan
sug’urta bozorini monopoliya qilishga yo’naltirilgan bitimlarga erishish uchun
foydalanilishi mumkin emas.
Tadbirkorlik faoliyatini qanday amalga oshirishni , qanday sharoitda amaliy
harakat qilishni, tadbirkor oldida uchraydigan to’siqlarni hal qilish yo’llarini va
qanday yutuqlarga erishishni bilishi kerak. Tadbirkorlikdagi muhim omil — bu
tadbirkorning shaxsiy xususiyatlari. Tadbirkor bo’lish uchun tashqi holatdan
tashqari faqat shaxsan o’ziga bog’liqlik tomonlari borki, sarmoya va huquqiy
muhit to’la mavjud bo’lganda ham busiz u haqiqiy tadbirkor bo’la olmaydi. Bu
uning ishbilarmonlik, tijorat qobiliyatidir.
Bozorni o’z vaqtida sezib borish, uning holatini oldindan ko’ra bilish,
bozorning ertangi talabi darajasida ish ko’rish, har tomonlama bilimdon , sezgir,
o’tkir bo’lishni talab etadi. Bu aholi turmush darajasi, daromadlar harakati, turli
tabaqadagi aholi talabining o’zgarib borishini oldindan bilish va barcha ishlab
chiqarish, tijorat faoliyatini shu holatga moslashgan holda o’zgarib borishi uchun
intilish demakdir.
Buning uchun tadbirkor har tomonlama bilimdon bo’lmog’i zarur.
Shundagina u mazmunan ishbilarmon bo’lishi mumkin. U zamonaviy texnika,
texnologiya, tashkilotchilik , bilimdonlik darajasida bo’lmasa, orqada qoladi,
raqobatga bardosh bera olmaydi va bozor ishtirokchisi sifatida yuqori darajaga
erisha olmaydi. Tadbirkor ish yuritish sohasida barcha omil, chora-tadbir,

voqelikka bir xil munosabatda bo’lib, hammasini o’z diqqat markazida tuta bilish
qobiliyatiga ega bo’lishi kerak.
Sug’Urtalovchilar
Sug’urtalovchi - bu tijorat tashkiloti hisoblanadigan, tegishli turdagi
sug’urtalashni amalga oshirish uchun litsenziyaga ega bo’lgan va sug’urta
shartnomasiga muvofiq sug’urta to’lovi (sug’urta puli) to’lash majburiyatini o’z
zimmasiga oladigan yuridik shaxs.
Sug’urtalovchilar qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tashkiliy-huquqiy
shakllarda tashkil etiladi. Davlat sug’urta tashkilotlari O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti va O’zbekiston Respublikasi Hukumatining qarorlari asosida tashkil
etiladi.
Sug’urtalovchi quyidagi huquqlarga ega:
qonun hujjatlarida belgilanadigan tartibda va shartlarda sug’urtalash (qayta
sug’urtalash) shartnomalarini tuzish va bajarish;
 o’z majburiyatlarini belgilangan tartibda O’zbekiston Respublikasidan
tashqarida qayta sug’urtalash;
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadigan
tartibda va shartlarda investitsiya faoliyatini amalga oshirish;
 sug’urtalash (qayta sug’urtalash) sohasida mutaxassislarning malakasini
oshirish, shuningdek sug’urta agenti sifatida sug’urta vositachiligi bilan bog’liq
bo’lgan faoliyatni amalga oshirish;
 O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadigan
tartibda va shartlarda sug’urta hodisalari yuz berishining oldini olish va
ogohlantirish chora-tadbirlarini moliyalashtirish;
qonun hujjatlariga muvofiq sug’urtalovchi tomonidan amalga oshirilayotgan
sug’urta turlari bo’yicha qoidalar (shartlar)ni belgilash;
huquqni muhofaza qilish organlari, sudlar, tibbiyot, seysmologiya,
veterinariya, gidrometeorologiya tashkilotlaridan va boshqa tashkilotlardan
sug’urta tovoni miqdorini belgilash uchun zarur bo’lgan tegishli axborot va
hujjatlarni belgilangan tartibda so’rash va olish;

 sug’urta agentlari, sug’urtalash va qayta sug’urtalash brokerlari, sug’urta
bozorining boshqa professional qatnashchilari bilan tegishli shartnomalar tuzish;
 qonun hujjatlarida va yoki sug’urtalash (qayta sug’urtalash) shartnomasid a
belgilangan hollarda va tartibda sug’urta tovonini tiklashni rad etish, sug’urta
shartnomasini muddatidan oldin bekor qilish;
 sug’urtalash (qayta sug’urtalash) shartnomasida nazarda tutilgan tartibda
sug’urtalanuvchi tomonidan ma’lum qilingan axborotni tekshirish,
sug’urtalanuvchi tomonidan sug’urta shartnomasi talablari va shartlari bajarilishini
nazorat qilish;
 xorijiy sug’urtalovchilarga syurveyer va adjaster xizmatlari ko’rsatish;
 ilgari sug’urtalovchi tomonidan o’z ehtiyojlari uchun olingan yoki sug’urta
shartnomasini amalga oshirish natijasida uning ixtiyoriga berilgan mol-mulkni
sotish yoki ijaraga berish;
 O’zbekiston Respublikasining reyting tashkilotlari va xorijiy reyting
tashkilotlari reytingini olish;
 o’zining alohida bo’linmalarini tashkil etish.
Shuningdek, sug’urtalovchi qonun hujjatlariga va o’zi tuzgan
shartnomalarga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo’lishi mumkin.
Sug’urtalovchilarning huquqlari bilan bir qatorda tegishli majburiyatlari ham
mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iborat:
 sug’urta faoliyati to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya qilish;
 qonun hujjatlari talablariga muvofiq sug’urta faoliyatini amalga oshirishda

olingan axborotning mahfiyligini ta’minlash;
o’zi vakolat bergan sug’urta agentlari reestrini yuritish;


’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining talabi bo’yicha qonun
hujjatlarida belgilangan axborotni taqdim etish;
 sug’urta hodisasi yuz berganda qonun hujjatlarida yoki sug’urtalash (qayta
sug’urtalash) shartnomasida nazarda tutilgan muddatlarda barcha zarur hisob-
kitoblarni amalga oshirish va sug’urta tovoni to’lash;

firmaning nomi, tashkiliy-huquqiy shakli yoki joylashgan joyi o’zgargan
taqdirda bu haqdagi axborotni ommaviy axborot vositalari orqali
sug’urtalanuvchilar e’tiboriga yetkazish, o’zi bajarayotgan bir yildan ortiq
muddatli sug’urtalash (qayta sug’urtalash) shartnomasi bo’yicha esa - yozma
shaklda yetkazish;
 O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilanadigan
tartibda va shartlarda sug’urta zaxiralarini shakllantirish va joylashtirish;
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda har yili majburiy auditorlik
tekshiruvidan o’tish;

 O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan
tartibda bir yilda kamida bir marta aktuar tekshiruvdan o’tish;

 O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan
shakllar bo’yicha, tartibda va muddatlarda yillik moliyaviy hisobotni e’lon qilish;

 qonun hujjatlarida belgilangan tartibda buxgalteriya hisobini yuritish,
moliyaviy, statistik, soliq axborotini va boshqa axborotni tuzish.
Sug’urtalovchi qonun hujjatlariga va o’zi tuzgan shartnomalarga muvofiq
boshqa majburiyatlar ham olishi mumkin.
Sug’urtalovchilar sug’urtani amalga oshirish bilan bevosita bog’liq
bo’lmagan tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanishlari mumkin emas.
Sug’urta Vositachilari
Vositachilar – bu sug’urtalanuvchilar bilan yaqin bo’lgan va sug’urta
xizmatlari bozori kon’yunkturasi o’zgarishiga operativ moslashuvchi shaxslar.
Sug’urtada vositachilardan foydalanish sug’urtalovchilar raqobatini oshirish,
natijada esa, sug’urtalanuvchilarga xizmat ko’rsatish sifatini yaxshilash imkonini
beradi.
Sug’urtalovchining akvizitsion faoliyati sug’urta marketingining asosiy
funksiyalaridan biri hisoblanadi. Bu tushuncha o’z tarkibiga sug’urta polisini sotish
bilan birgalikda mijozni shartnoma tuzish yoki uni sotilishiga ko’maklashishning
zarurligiga ishontirish ham kiradi.

Yangi shartnomalarni tuzish, amaldagilarini uzaytirish, sug’urta polislarini
sotish bo’yicha barcha akvizitsion faoliyat marketing xizmati tomonidan
muvofiqlashtiriladi.
Sug’urta polislari sotuvi (shartnomalar tuzish) shartli ravishda sug’urta
kompaniyalarida, agentliklarida (filiallar, sho’’ba korxonalar) bevosita sotuv va
alternativ tarmoq (sug’urta agentlari, brokerlari (maklerlar), vakolatxona va
boshqalar) orqali tarqatish. Amaliyotda sug’urtalovchilar va sug’urtalanuvchilar
o’rtasidagi aloqaning aralash shakli amal qilmoqda. Sug’urta polislarini sotishning
eng samarali shakli vositachilar orqali komission asosda sotish hisoblanadi.
Ko’pchilik hollarda vositachilar sifatida sug’urta agentlari yoki sug’urta
kompaniyalarining vakillari hamda brokerlar (Angliya, Fransiya va boshq.) yoki
maklerlar (Germaniya, Avstriya va boshq.), qaysiki asosiy vositachilik funksiyasi
pablik rileyshnz (omma bilan munosabat) ni bajaruvchi.
Agar sug’urta polislarini sotish (shartnomalar tuzish) jarayoni akvizitsion
faoliyat (akvizitsiya) deb nomlanar ekan, u holda bu funksiyani bajaruvchi
xodimlar esa, akvizitorlar deyiladi.
Sug’urta faoliyatidagi asosiy akvizitor bizning mamlakatimizda sug’urta
agenti hisoblanadi.
Sug’urta agentlari
O’zbekiston Respublikasining “Sug’urta faoliyati to’g’risida»gi qonunini 9-
moddasida sug’urta agentlari (vakillari)ga quyidagicha ta’rif berilgan:
«Sug’urtalovchining nomidan va topshirig’iga binoan sug’urta shartnomasining
tuzilishi va ijro etilishini tashkil qilish bo’yicha faoliyat yurituvchi yuridik yoki
jismoniy shaxs sug’urta agenti hisoblandi. Sug’urtalovchining boshqaruv
organlari rahbarlari sug’urta agenti bo’la olmaydilar».
Sug’urta agentlarining bosh majburiyati yangi shartnomalar tuzish va
amaldagilarini yangilash hamda aholi o’rtasida sug’urta xizmatlarini targ’ibot va
tashviqot qilish hisoblanadi.
Sug’urta agentlari jismoniy yoki yuridik shaxslar (turli agentliklar, huquqiy
maslahatxonalar, notarial idoralar, oila markazlari va boshq.) bo’lishi mumkin

bo’lib, sug’urta tashkiloti nomidan va uning topshirig’i bo’yicha sug’urta
shartnomalarini tuzish (polislarni sotish) bilan shug’ullanadi, sug’urta hujjatlarini
rasmiylashtiradi, alohida hollarda esa sug’urta to’lovlari amalga oshirilishini
nazorat qiladi va inkassalaydi.
Potensial sug’urtalanuvchilar bilan muvaffaqiyatli shartnomalar tuzish
ko’pincha sug’urta agentining professional jihatlari: yakka va jamoa
sug’urtalanuvchilar bilan umumiy til topa olish, sug’urta mavzusida suhbatlar
uyushtira olish, ko’rgazmali tashviqotni tarqatish va reklamada (plakatlar,
kalendarlar, bukletlar, videofilmlar, jurnallar va boshq. tarqatish) qatnashishga
bog’liqdir.
Sug’urta agenti sifatida ishlash mazkur lavozimga nomzoddan faqatgina
taklif qilinayotgan sug’urta turlari sohasida, odamlar psixologiyasida chuqur
bilimlarga ega bo’libgina qolmay, mehribonlik, hushmuomalalik, suhbatni qo’llay
olish va suhbatdoshni o’ziga moslashtira bilish kabi sifatlarga ham ega bo’lishi
lozim.
Chet el sug’urta kompaniyalari ishga nomzodga juda yuqori talablarni
qo’yadilar. Misol uchun, AQShda professional tanlovning mezonlari quyidagilar
hisoblanadi:
-komunikabellik (kirishimlilik) – turli kasb, yosh va ijtimoiy guruh odamlari
bilan oson, hushmuomala hamda o’ziga mos muloqot qila olish;
-reaksiyaning tezligi, ya’ni har qanday savolga konkret holatdan kelib chiqib
tez javob berish;
-moliyaviy holat – soliq inspeksiyasi tomonidan deklaratsiya qilingan
daromadlar va ularning manbalari bo’yicha e’tirozlarning mavjud emasligi
umumiy madaniyat darajasi – kasbiga norasmiy yondashish, gaplarini nazorat
qilish: keraksiz so’zlarni (aytaylik, xaligi, menimcha, bo’lsa kerak va boshq.)
ishlatmaslik, so’zlardagi to’g’ri urg’ular; zararli (yoqimsiz) odatlarning yo’qligi va
tashqi ko’rinish;
-muloyimlik.

Agar rahbariyat bilan suhbat bo’ladigan bo’lsa, u holda faqatgina taklifdan
so’ng o’tirish. Suhbat paytida suhbatdoshning so’z va mimikasini ko’zatib borish,
o’z vaqtida to’xtay olish (suhbatni to’xtatish), suhbatdosh gapini bo’lmaslik va
boshqa.
Sug’urta agentining husnixati (pocherk), turli hujjatlarni aniq, ravshan,
savodli va xatosiz tulgaza olish ham alohida rol o’ynaydi, Sug’urta agentining
polislar, kvitansiyalar va boshqa hujjatlardagi tushunarsiz yozuvlari ko’pincha
sug’urtalanuvchilar bilan mojaroga borishga sabab bo’ladi va oxir oqibatda
sug’urtalovchining obro’si(imidj)ga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Sug’urta agenti quyidagi huquqlarga ega:
g’urtalovchi tomonidan berilgan vakolatlar doirasida, shu jumladan,
sug’urtaning majburiy turlari bo’yicha sug’urtaning har qanday turi bo’yicha
vositachilik faoliyatini amalga oshirish;

 sug’urtaga qabul qilinayotgan sug’urta tavakkalchiligini baholashda,
sug’urta hodisasi yuz berganda sug’urta to’lovini to’lashda va shuningdek,
sug’urtalanuvchi tomonidan sug’urta mukofoti to’liq hajmda va sug’urta
shartnomasida belgilangan muddatlarda to’lanishida zarur yordam berish;
 sug’urtalovchidan litsenziya mavjudligi, ustav fondi miqdorlari, sug’urta
zaxiralari va qabul qilingan majburiyatlar to’g’risidagi ma’lumotlarni, shuningdek
uning to’lovga qodirligi va moliyaviy barqarorligining boshqa ko’rsatkichlarini
olish;
sug’urta shartnomasini tuzish uchun zarur hujjatlarni (sug’urta polisini)

tayyorlash va rasmiylashtirish;
 sug’urtalanuvchidan qabul qilib olinayotgan tavakkalchiliklar to’g’risida
sug’urtalovchiga to’liqroq axborot berish maqsadida sug’urtalanuvchining shaxsiy
hayotiga halaqit qilmasdan umumiy ma’lum bo’lgan manbalardan tavakkalchilik
va sug’urtalanuvchi to’g’risidagi ma’lumotlarni to’plash;
qonun hujjatlarida va shartnomada belgilangan boshqa huquqlar.

Sug’urta agenti quyidagi majburiyatlarga ega:

 sug’urta shartnomasi tuzishda va sug’urta tovonini to’lashda hujjatlarni,
shuningdek sug’urtaga oid boshqa hujjatlarni to’g’ri va o’z vaqtida
rasmiylashtirishga ko’maklashishga;
sug’urta tariflari, sug’urtalovchilar tomonidan taklif etilayotgan sug’urtalash
shartlari, litsenziya mavjudligi, ustav fondi miqdorlari, sug’urta zaxiralari va qabul
qilingan majburiyatlar to’g’risidagi ma’lumotlarni, shuningdek uning to’lovga
qodirligi va moliyaviy barqarorligining boshqa ko’rsatkichlari to’g’risidagi
axborotga ega bo’lish;
 sug’urta shartnomasini rasmiylashtirishda sug’urtalanuvchi to’g’risidagi
imkoni bo’lgan axborotlarga ega bo’lish, unga sug’urta tavakkalchiligini
pasaytirishga va sug’urta hodisasi yuz berishi ehtimolini kamaytirishga
yo’naltirilgan aniq chora-tadbirlarni amalga oshirishni taklif etish;
ishda qonun hujjatlari, shu jumladan mazkur Nizom talablariga qat’iy amal

qilish;
sug’urtalanuvchilarga ularning so’rovlari bo’yicha sug’urtalashning

amaldagi shartlari to’g’risida batafsil va to’g’ri axborot berish;
sug’urta hujjatlarida nazarda tutilgan rekvizitlarni o’chirib yozishga,

tozalashga va tuzatishlarga yo’l qo’ymasdan tartibli va aniq to’ldirgan holda
sug’urta shartnomalarini yangi muddatga to’g’ri tuzish va o’z vaqtida qayta
rasmiylashtirish;
belgilangan shakllar bo’yicha tuzilgan sug’urta shartnomalari va olingan

sug’urta mukofoti summalari hisobini yuritish; sug’urta hujjatlarining saqlanishini

ta’minlash;
 mijozning tijorat sirini yoki boshqa sirini tashkil etgan holatlarga nisbatan
mahfiylikni saqlash;
sug’urtalovchi tomonidan sug’urta shartnomasi mobaynida tavakkalchilik

shart-sharoitlari jiddiy ravishda o’zgarishiga tegishli har qanday axborot o’z
vaqtida olinishini, shuningdek sug’urta e’tirozlari paydo bo’lganda va ularni
tartibga solish jarayonida sug’urtalovchi va sug’urtalanuvchi o’rtasida
axborotlarning o’z vaqtida va sifatli ayirboshlanishini ta’minlash;

tegishli bitim mavjud bo’lgan taqdirda sug’urtalovchining topshirig’i
bo’yicha va uning hisobidan sug’urta to’lovlari to’lanishini tashkil etish;
qonun hujjatlarida va shartnomada belgilangan boshqa majburiyatlarni

bajarish.
Sug’urta agentlari o’z faoliyatini sug’urtalovchilar bilan tuzilgan topshiriq
shartnomalari (agent bitimlari) asosida amalga oshiradilar.
Sug’urta agenti o’z faoliyatini faqat o’zi shartnoma (agent bitimi) tuzgan
sug’urtalovchining reestriga kiritilgandan keyin amalga oshirishi mumkin.
Sug’urta agentlari xizmatlariga haq to’lash sug’urta agenti bilan tuzilgan
sug’urta shartnomasi bo’yicha sug’urta mukofotlari (to’lovlar)dan vositachilik
taqdirlash puli shaklida amalga oshiriladi.
Sug’urta agentlari - jismoniy shaxslar sug’urta shartnomalari bo’yicha o’z
nomlariga, to’lovlar amalga oshirilganda esa yaqin qarindoshlari (otasi, onasi,
xotini, eri, o’g’li, qizi, opa-singillari va aka-ukalari) nomiga hujjatlarni yozishga,
shuningdek o’z foydasiga sug’urta shartnomasi tuzishga va bunda ushbu sug’urta
shartnomasi bo’yicha sug’urta agenti sifatida ish ko’rishga haqli emas.
Sug’urtalash va qayta sug’urtalash brokerlari
S ug’urta brokeri yoki makleri yuridik shaxs bo’lib, ular sug’urtalanuvchi
uchun sug’urta kompaniyasini uning operatsiyalarini moliyaviy barqarorligi,
sug’urta shartlarini sug’urtalanuvchi uchun qulayligi va boshqa omillardan kelib
chiqib tanlashda maslahatchi rolini o’ynaydilar.
Sug’urta brokerini sug’urta agentidan asosiy farqi sug’urtalanuvchi uchun
uning keyingi harakatlarini aniqlab berishdagi malakali mustaqil maslahatchi
bo’lishi zarurligidadir.
O’zbekiston Respublikasining “Sug’urta faoliyati to’g’risida»gi qonunini 7-
moddasida sug’urta brokerlariga quyidagicha ta’rif berilgan: «Sug’urta
qilidiruvchining nomidan va topshirig’iga binoan sug’urta shartnomasi tuzilishi va
ijro etilishini tashkil qilish bo’yicha faoliyatni amalga oshiruvchi yuridik
shaxs sug’urta brokeri hisoblanadi.

Sug’urta brokerining faoliyati sug’urta sohasidagi boshqa faoliyat turlari
bilan qo’shib olib borilishi mumkin emas, qayta sug’urta brokerining faoliyati
bundan mustasnodir».
Sug’urta bozorida faoliyat ko’rsatayotgan sug’urta kompaniyalarining
operativ-moliyaviy faoliyati to’g’risida keng ma’lumotlarga ega bo’lib, ularni
tartibga solib, taqqoslab va tahlil qilib, broker sug’urtalanuvchiga uning istagiga
aynan ko’proq mos keluvchi sug’urta kompaniyasini tavsiya qiladi. Agar mazkur
sug’urta kompaniyasi bilan shartnoma tuzilgudek bo’lsa, u holda sug’urta
kompaniyasi broker mehnatiga komission asosda (sug’urta summasidan foizda)
haq to’laydi. Chet el amaliyotida brokerning komission rag’bati brokeredj deb
ataladi.
Sug’urta hodisasi ro’y berganda broker sug’urtalanuvchining maslahatchisi
sifatida sug’urta summasi yoki sug’urta qoplamasini olishga yordam beradi.
Qayta sug’urtalash brokeri - o’z nomidan va sug’urtalovchining topshirig’i
bo’yicha qayta sug’urtalash shartnomasini tuzish va bajarishni tashkil etish
faoliyatini amalga oshiradigan, qayta sug’urtalash shartnomasi bo’yicha
sug’urtalanuvchi sifatida ish ko’radigan yuridik shaxs.
Sug’urtalash va qayta sug’urtalash brokerlari sug’urtalovchilarning ustav
kapitallarida qatnashishga haqli emas.
Sug’urtalash va qayta sug’urtalash brokerlari quyidagi huquqlarga ega:
o’z vakolatlari doirasida sug’urtalash (qayta sug’urtalash) ning har qanday
turi bo’yicha vositachilik faoliyatini amalga oshirish;
 sug’urtalovchidan litsenziya mavjudligi, ustav fondi miqdorlari, sug’urta
zaxiralari va qabul qilingan majburiyatlar to’g’risidagi ma’lumotlarni, shuningdek
uning to’lovga qodirligi va moliyaviy barqarorligining boshqa ko’rsatkichlarini
olish;
ekspert va maslahat xizmatlari ko’rsatish;

qonun hujjatlarida va shartnomada belgilangan boshqa huquqlar.

Sug’urtalash va qayta sug’urtalash brokerlari quyidagilarga
majbur hisoblanadi:

sug’urta faoliyati to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya qilish;
mijozlarning so’rovlari bo’yicha sug’urta shartnomasi tuzish va bajarish

bo’yicha to’liq, ishonchli va xolisona axborotni taqdim etish;
mijozning tijorat siri va boshqa sirini tashkil etadigan ma’lumotlarni oshkor

qilmaslik;
sug’urta bitimlari va operatsiyalarini tuzishda mustaqillik va betaraflikka

rioya qilish;
qonun hujjatlarida va shartnomada belgilangan boshqa majburiyatlarni

bajarish.
Sug’urtalash (qayta sug’urtalash) brokeri o’zi bilan sug’urtalanuvchi
o’rtasida tuzilgan shartnoma asosida xizmatlar ko’rsatadi. Sug’urtalash (qayta
sug’urtalash) brokerlari xizmatlariga haq to’lash vositachilik taqdirlash puli
shaklida amalga oshiriladi, uning miqdori shartnomada belgilanadi.
Sug’urtalash va qayta sug’urtalash brokerlari sug’urta turlari bo’yicha
tushuntirish ishlari olib boradilar, sug’urtalovchilar tomonidan taklif etilgan
dasturlar va sug’urtalash (qayta sug’urtalash) shartlarini ularning samaradorligi
yuzasidan tekshiradilar va ulardan eng maqbul variantni tanlab oladilar.
Yuqorida ta’kidlanganlaridan kelib chiqib, brokerning asosiy funksiyalariga
quyidagilarni kiritish mumkin:
1) sug’urta predmetini baholash, ya’ni mijoz aynan qaysi sug’urta turiga
muxtojlik sezayapti va aynan qaysi tavakkalchiliklardan;
2) qator sug’urtalovchilarning xizmatlari va moliyaviy holatlarini solishtirma
tahlil qilish;
3) mijoz uchun, broker nuqtai nazarida, eng ma’qul sug’urtalovchini tanlash;
4) sug’urta shartnomasini hujjatli rasmiylashtirish (sug’urtalanuvchi roziligi
bilan);
5) sug’urtalanuvchidan sug’urtalovchiga sug’urta badallarini o’z vaqtida
kelib tushishini nazorat qilish;
6) sug’urta hodisasi ro’y berganda sug’urtalanuvchiga sug’urta summasi
yoki sug’urta qoplamalarini olishda maslahatlar va yordam berish.

Amaliyot guvohlik beradiki, sug’urta tavakkalini to’g’ri baholashni
faqatgina sug’urta tizimida uzoq yillik tajribaga ega bo’lgan malakali
mutaxassislargina amalga oshirishlari mumkin.
3. Sug’urta bozorini rivojlantirishda gi izlanishlar hamda
qonunchilikdagi o’zgarishla r
Iqtisodiy islohotlar sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani
davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo
yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro’yobga chiqarishni
taqozo etmoqdaki, buni e’tiborga olgan holda sug’urta va lizing hamda boshqa
moliyaviy xizmatlar hajmini ularning yangi turlarini joriy qilish va sifatini oshirish
hisobidan kengaytirish, shuningdek, kapitalni jalb qilish hamda moliyaviy
institutlar va aholining erkin resurslarini joylashtirishdagi muqobil manba sifatida
fond bozorini rivojlantirish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan,
“2022-2026- yillarga mo’ljallangan yangi O’zbekistonning taraqqiyot
Strategiyasi”1da qishloq xo’jaligida davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash
ko’lamini kengaytirish va sug’urtalashning yangi mexanizmlarini amalga oshirish
hamada mehnat migrantlarini moliyaviy va ijtimoiy qo’llabquvvatlash, ularning
hayoti va sog’lig’ini sug’urtalash amaliyotini kengaytirish masaalasiga e’tibor
qaratilgan. Sug’urta kompaniyalarining tashkiliy shakliga ko’ra 5 ta turi faoliyat
yuritadi. Ular quyidagilar:
 davlat sug’urta kompaniyalarida davlat sug’urtachi sifatida ishtirok etadi
 xususiy kapital aksiyadorlik sug’urta kompaniyalarida jismoniy shaxslarga
tegishli ustav kapitaliga ega turli jamiyatlar ko’rinishida sug’urtachi sifatida
ishtirok etadi
 o’zaro sug’urtalash kompaniyalari, bunda nodavlat tashkiliy shakllari jismoniy
va yuridik shaxslar tomonidan ulushli asosda o’z mulkiy manfaatlarini
sug’urtali himoya qilish maqsadida yaratiladi
 sug’urta faoliyatining nodavlat nafaqa fondlari tashkiliy shakli aholini ijtimoiy
himoya qilishga mo’ljallangan ixtisoslashgan qayta sug’urtalash kompaniyalari
sug’urta hodisalarini o’zaro shartnoma asosida qayta sug’urtalashni ta’minlaydi

Mamlakatimizda bosqichma - bosqich bozor munosabatlari shakllanishi va
rivojlanishi, iqtisodiyot subyektlarining yuksak darajadagi iqtisodiy mustaqilligi,
erkinligi darajasi ortib borayotgan jarayonda doimo risklar mavjud bo’lishi
kuzatiladi. Ular manfaatlariga zarar keltirishi mumkin bo’lgan va doimiy
takrorlanib turadigan risklarni qayta taqsimlash, ya’ni o’ziga xos bo’lgan maxsus
xizmat bilan sug’urta shug’ullanadi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2002-yil 27-noyabrdagi 413-sonli Qarori sug’urta faoliyatida
muhim yangilik bo’ldi. Ilk bor sug’urtalovchilarning ustav kapitaliga eng kam
miqdorlar belgilandi. Sug’urtalovchilar va sug’urta brokerlarining sug’urta
faoliyatini litsenziyalash to’g’risida nizom, sug’urta faoliyati klassifikatori
tasdiqlandi. Ushbu qaror sug’urta bozorini yanada rivojlantirish, raqobatni
kuchaytirish, sug’urta faoliyatining zamonaviy va yangi turlarini yaratish,
sug’urtalaovchilarning moliyaviy barqarorligini mustahkamlash, ularning hududiy
tarmoqlarini kengaytirish va sug’urtani nazorat qilish shakllarini takomillashtirish
bo’yicha muhim hujjat bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2022 yil 21 fevraldagi «Maxsus elektron tizim orqali ayrim faoliyat turlarini
litsenziyalash tartibi to g risidagi yagona nizomni tasdiqlash haqida»gi 80-sonʼ ʼ
Qarori bilan sug urta faoliyati klassifikatoriga qo shimcha sug urta klasslarini
ʼ ʼ ʼ
qo shish orqali kengaytirildi, Hayotni sug urta qilish sohasiga V-klass
ʼ ʼ
“Majburiyatlarni ta minlash uchun hayotni sug urtalash”, VI-klass “Uzoq muddatli
ʼ ʼ
ixtiyoriy pensiya sug urtasi”, VII-klass “Kapitalni qaytarish bilan hayotni
ʼ
sug urtalash” klasslari kiritilgan bo lsa, umumiy sug urta sohasiga 18-klass
ʼ ʼ ʼ
“Tibbiy sug urta” klassi kiritildi. Ma’lumki, jahon amaliyotida yirik tavakkallarni
ʼ
sug’urtalashda mamlakatdagi bir necha sug’urta tashkilotlarini guruhlarga,
jamiyatlarga yoki uyushmalarga jamlash orqali, qayta sug’urtalash tashkilotlarini
tuzish tajribasi XIX asrdayoq yo’lga qo’yilgan. Mamlakatimizda esa, shu kunga
qadar bu muhim mexanizmdan foydalanilmayapti.
Qonunosti hujjatlaridagi turli to’siq va cheklovlar esa, mazkur mablag’lardan
samarali foydalanish, jumladan, ularni sug’urta kompaniyalarining ustav kapitaliga
jalb etish imkonini bermaydi. Bir so’z bilan aytganda, qonun hujjatlaridagi

eskirgan normalar, tafovutlar, chalkashliklar va boshqa kamchiliklar bu
kompaniyalar uchun istiqbol eshiklarini yopib qo’ygan.
Islohotlarning hozirgi bosqichida iqtisodiyotning barqaror o’sishini
ta`minlashga, aholi hayotining sifati va darajasini oshirishga yo ‘naltirilgan
moliyaviy xizmatlarni faol rivojlantirish respublikada sug’urta bozorining rolini
kuchaytirishni va sug’urta vositalarini keng qo ‘llashni taqozo etmoqdaki, ushbu
xususida Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev sug’urta xizmatlari bozorini rivojlantirish
masalalari bo ‘yicha o ‘tkazgan yig’ilishida quyidagi fiklarni bildirdilar: “Sohaga
nazoratchi emas, ilg’or va zamonaviy standartlarni joriy etadigan, barcha
ishtirokchilar o’rtasida chinakam raqobat muhitini yaratib, sug’urta bozorini
rivojlantiradigan tuzilma kerak” Shu bois, Moliya vazirligi huzuridagi Sug’urta
nazorati davlat inspektsiyasi tugatilib, Sug’urta bozorini rivojlantirish agentligi
tashkil etildi. Shuningdek, sug’urta sohasini o ‘rta va uzoq muddatli rivojlantirish
strategiyasini ishlab chiqish, 2022 yilgacha aholi jon boshiga to’g’ri keladigan
sug’urta mukofoti hajmini 3 baravar, sohaning yalpi ichki mahsulotdagi ulushini
esa 2 barobarr oshirish vazifasi qo ‘yildi.
5. Jadval
Sug’urta xizmatlarining YaIMdagi ulushi

2020 - 2022 yillarda O ‘zbekiston Respublikasining sug’urta bozorini
jadal rivojlantirishning maqsadli ko ‘rsatkichlari
Mamlakatimizda sug’urta bozorini rivojlantirish masalalari o’rganish natijasida
quyidagi xulosalar shakllandi:
Birinchidan, bugungi kunda mamlakatimiz milliy sug’urta bozori nisbatan tez
rivojlanayotgan bo’lsada, bugungi kun jahon talablariga to’liq javob bera olmaydi.
Ikkinchidan, sug’urta xizmatidan foydalanayotgan va foydalanishi mumkin
bo’lgan aholining aksariyat qismi, sug’urta haqida to’liq ma’lumotga ega emas.
Holbuki, bu sug’urta turiga talabning ortishi sug’urtalanuvchi va
sug’urtalanuvchiga moliyaviy holatini yaxshilashda o’zining salmoqli xissasini
qo’shadi.
Yuridik shaxslar sug’urta qildirishi uchun, birinchi navbatda, ularga ishonch
kerak. Jismoniy shaxslarga esa to’g’ri ma’lumot. Ma’lumotlar to’g’ri va to’liq
bo’lishi ularni sug’urtadan to’g’ri va maqsadli foydalanishga jalb qiladi. Bu
jarayonni amalga oshirish uchun sug’urta bozoriga malakali mutaxasislar talab
etiladi. Sug’urta kompaniyalarida faoliyat yuritayotgan aksariyat hodimlar sug’urta
ishining mutaxassisi emas. Bir bo’lim xodimi ikkinchi bo’lim xodimining faoliyati,
amalga oshirayotgan ishlari haqida ma’lumotga ega emas. Agentlar faoliyatida
ham xuddi shunday muammo mavjud. Natijada sug’urtalanmoqchi bo’lgan
shaxsga sug’urta xizmatlari to’g’ri va to’liq yetkazilmaganligi natijasida aholi
to’liq ma’lumotga ega bo’lmasdan sug’urtaga bo’lgan talabning pasayishi va
faoliyatga nisbatan ishonmaslik holatlari yuzaga kelmoqda.
Sug’urta faoliyatini rivojlanishi uchun sug’urta xizmatlarini keng ko’lamda
reklama qilish samarali natija beradi talab etiladi. Eng ommabop bo’lgan ijtimoiy
tarmoqlar: telegram, instagram va boshqa ijtimoiy tarmoqlarda sug’urta xizmatlari
va uning afzalliklari haqida ma’lumot berib turish. Misol uchun sug’urta xizmatlari
bo’yicha telegramda bir kanal ochib, bu haqida boshqa kanallarga ma’lumot
tashlash orqali, aholini sug’urta kanaliga a’zo qilish va sug’urta faoliyatining
yangiliklaridan muntazam ravishda xabardor qilib turish mumkin. Ya’ni, aholining
sug’urtaga bo’lgan ishonchini ortishini ta’minlash maqsadida sug’urtaga nisbatan

aholining huquqiy savodxonligini oshirish, ya’ni sug’urta to’g’risida qabul
qilingan qonun, qarorlar to’g’risida va sug’urta faoliyati qonun bilan himoyalanishi
to’g’risida mijozlarga muntazam ravishda ma’lumotlar berib borish mumkin.
Turkiya davlatining qishloq xo’jaligi sug’urtasi bo’yicha tajribasi
o’rganildi.Ma’lumki, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022-2026-
yillarga mo’ljallangan yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to’g’risidagi
PF-60 sonli Farmoni”da rivojlangan xorijiy davlatlarda qishloq xo’jaligi
sug’urtasiga oid amaliy tajribasi batafsil o’rganish va hukumatga aniq takliflar
tayyorlab, uni amaliyotga tadbiq etish ko’zda tutilgan etilgan.Mazkur muhim
vazifasini amalga oshirish maqsadida qishloq xo’jaligi sug’urtasi bo’yicha
dunyoda andoza sifatida tan olingan Ispaniya va Turkiya davlatlari tajribasini
o’zlashtirish bo’yicha ishchi guruh tomonidan o’rganish ishlari amalga
oshirildi.Joriy yilning 11-18-dekabr kunlari O’zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi huzuridagi Sug’urta bozorini rivojlantirish agentligi boshchiligidagi ishchi
guruh O’zbekistonning Turkiyadagi elchixonasi ko’magida Turkiya davlatining
qator tashkilotlarida bo’ldi.Turkiyada qishloq xo’jaligi sug’urtasi bo’yicha qonun
2005-yilda qabul qilingan bo’lib, bu yo’nalishda 16 yillik tajribaga ega ekanligi,
o’z o’rnida ushbu davlatning sug’urtalash bo’yicha boy tajribasi dunyoning qishloq
xo’jaligi rivojlangan boshqa davlatlarida, jumladan, Ozarbayjon va Makedoniya
kabi davlatdarda samarali qo’llanilib kelinayotganligi hamda yurtimiz iqlimi bilan
mutanosibligi kabi jihatlari ayni shu davlatlar amaliyotini o’rganish uchun asos
sifatida olindi.Ilk uchrashuv Anqara shahrida Qishloq va o’rmon xo’jaligi
vazirligining Qishloq xo’jaligi sug’urtasini rivojlantirish boshqarmasi boshlig’i
Burxan Demirok, boshqarma boshlig’i o’rinbosari Bekir Engurulular bilan bo’lib
o’tdi. Uchrashuvda Turkiya qishloq xo’jaligi sug’urtalash tizimi, uni
rivojlantirishda davlatning ko’magi, subsidiyalarni ajratish mexanizmlari ishchi
guruh a’zolariga tushuntirildi.
Yana bir muhim jihat shundan iboratki, Turkiya davlatida Qishloq va o’rmon
xo’jaligi vazirligi tavsiyasiga ko’ra har yili ustuvor yo’nalishlardagi
sug’urtalanadigan hosil turlari va subsidiyalar miqdori Prezident tomonidan

tasdiqlanadi.TARSIM – bu sug’urta tashkilotlari va davlat ishtirokida sug’urta
sherikchiligi asosida faoliyat yurituvchi yuridik shaxs maqomidagi tashkilot bo’lib,
unda fermerlar sug’urta tashkilotlariga to’lagan sug’urta mukofotlari hamda davlat
tomonidan ajratilgan subsdiya mablag’lari jamlanib boriladi. Tashkilotni davlat va
nodavlat organlar vakillaridan iborat 7 kishilik Kuzatuv kengashi boshqaradi.
Ushbu tashkilotga qishloq xo’jaligi sug’urtasi bilan shug’ullanuvchi 24 ta sug’urta
shirkatlari a’zo hisoblanadi. TARSIM – bu sug’urta tashkilotlari va davlat
ishtirokida sug’urta sherikchiligi asosida faoliyat yurituvchi yuridik shaxs
maqomidagi tashkilot bo’lib, unda fermerlar sug’urta tashkilotlariga to’lagan
sug’urta mukofotlari hamda davlat tomonidan ajratilgan subsdiya mablag’lari
jamlanib boriladi. Tashkilotni davlat va nodavlat organlar vakillaridan iborat 7
kishilik Kuzatuv kengashi boshqaradi. Ushbu tashkilotga qishloq xo’jaligi
sug’urtasi bilan shug’ullanuvchi 24 ta sug’urta shirkatlari a’zo hisoblanadi.
Shuningdek, “Bereket Sigorta” va “Turkey Sigorta” sug’urta tashkilotlari
ekspertlari bilan ham uchrashuvlar bo’lib o’tdi. Kompaniya vakillari o’z
tajribalaridan kelib chiqqan holda, sohada erishilgan natijalar bilan o’rtoqlashdi.
Xizmat safarining so’nggi kunida Sug’urta bozori va Pensiya jamg’armasini
rivojlantirish agentligi vakillari bilan uchrashuv bo’lib o’tdi. O’tkazilgan
muloqotlar natijasida o’zaro manfaatli kelishuvlarga erishildi. Turkiya hukumati
tomonidan yurtimizda agrosug’urtani rivojlantirish yuzasidan har qanday
ko’makka tayyor ekanliklarini bildirishdi. Ishchi guruh tomonidan tez kunlarda
o’rganilgan xorijiy tajriba asosida qishloq xo’jaligi sug’urtasini takomillashtirish
yuzasidan hukumatga takliflar kiritish ko’zda tutilgan. Davlatlararo do’stona
munosabatlar yo’lga qo’yilishi va yurtimizda oqilona siyosat olib borilishi
natijasida, bu kabi hamkorlik aloqalari yangi bosqichga chiqishida hamda halqimiz
farovonligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
O’zbekiston delegatsiyasi Ispaniya qishloq xo’jaligi sug’urtasi
tajribasini o’rgandi

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022-2026-yillarga mo’ljallangan
yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to’g’risida”gi PF-60 sonli
Farmonining 136-bandida qishloq xo’jaligida davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash
ko’lamini kengaytirish va sug’urtalashning yangi mexanizmlarini amalga oshirish
belgilab qo’yilgan.
Unga ko’ra, qishloq xo’jaligida sug’urtalash tizimini takomillashtirish, shu
jumladan “Qishloq xo’jaligi tavakkalchiliklarini sug’urtalash to’g’risida”gi
qonunini qabul qilish vazifasi tegishli vazirlik mas’ullariga yuklatilgan. Mazkur
Farmon ijrosini o’z vaqtida ta’minlash uchun joriy yilning 21-noyabridan 25-
noyabriga qadar O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Sug’urta
bozorini rivojlantirish agentligi boshchiligidagi Qishloq xo’jaligi vazirligi va
“O’zagrosug’urta” AJ vakillaridan iborat ishchi guruh Ispaniyada bo’lib,
O’zbekistonning Ispaniyadagi elchixonasi ko’magida mamlakatning rivojlangan
qishloq xo’jaligi sug’urtasi bo’yicha boy tajribasini o’rganish maqsadida qator
davlat va nodavlat tashkilotlarida rasmiy uchrashuvlar o’tkazdi. Bundan
ko’zlangan asosiy maqsad, ilg’or xorijiy tajribani o’zlashtirib, yurtimiz qishloq
xo’jaligi sohasida sug’urtalash tizimini takomillashtirish, zamonaviy standartlarga
javob bera oladigan va sohada faoliyat yurituvchi tadbirkor va fermerlarning
yetishtirgan hosillarini turli xavf-xatarlardan himoyalashning yangicha
mexanizmlarini yaratishdan iborat.
Shuni ta’kidlash muhimki, rivojlangan agrar davlatlar tajribalari o’rganilganida,
Ispaniya davlati qishloq xo’jaligi sug’urtasi sohasida 42 yillik boy tajribaga ega
ekanligi, o’z o’rnida ushbu davlatning sug’urtalash tizimi duyoning qishloq
xo’jaligi rivojlangan boshqa davlatlarida ham andoza sifatida tan olinganligi
hamda yurtimiz bilan iqlimiy mutanosibligi jihatidan yaqinligi hisobga olindi.
Ilk rasmiy uchrashuv Ispaniya Qishloq xo’jaligi vazirligi huzuridagi Agrar
sug’urta bo’yicha davlat agentligi (ENESA) rahbari Migel Peres va ijrochi direktor
Karmen Sancheslar bilan bo’lib o’tdi. Unda sug’urtalash bo’yicha davlat va
xususiy sektor birgalikda faoliyat olib borish mexanizmi tushuntirildi.
6. Jadval

O’zbekiston Respublikasi sug’urta bozorining tuzilishi
Shuningdek, sug’urta zahiralarida ham o’zgarish amalga oshirilgan bo’lib,
qonunda ogohlantirish chora-tadbirlari zahirasi olib tashlandi.“Sug’urta faoliyati
to’g’risida”gi qonun O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2021-yil 23-
noyabrda imzolangan hamda 2022-yil 25-fevraldan boshlab kuchga kirgan.
Ko'pgina hollarda, ayniqsa sug'urta qilish uchun katta tavakkalchiliklarni o'z
zimmasiga olgan holda, sug'urtalovchilarning hamkorligi zarur. Bu hamkorlik
qo'shma sug'urta va qayta sug'urtalash shaklida amalga oshiriladi. Sug'urtani
xalqaro iqtisodiy munosabatlarning bir qismi sifatida tashkil etishning muhim
tamoyili sug'urta sohasidagi xalqaro hamkorlik bo'lib, u jahon xo'jalik aloqalarini
chuqurlashtirish va kengaytirish sharoitida ob'ektiv zaruratdan kelib chiqadi.

Xulosa
Jahon amaliyotida erkin iqtisodiy munosabatlarni yo'lga qo'yishning yagona
modeli sifatida tan olingan bozor iqtisodiyoti avvalo chuqur tahliliy va ilmiy
asoslangan yechimlarni talab etadi.
Sug'urta bozoridagi raqobat turlari. Sug'urta bozorida raqobatning mohiyati
va roli. Kompaniyaning moliyaviy ko'rsatkichlari Bozor islohotlarining boshlanishi
bilan Rossiya bozori sug'urta xizmatlari barqaror o'sish sur'atini ko'rsatmoqda. Faol
o'sish bosqichida bo'lgan Rossiyada sug'urta tizimini rivojlantirish uchun davlatda
ham, sug'urta xizmatlari bozorini faollashtirishning samarali ma'muriy va iqtisodiy
usullari ham zarur. mintaqaviy darajalar, bu, bir tomondan, sug'urta sifatida
foydalanish imkonini beradi moliyaviy vosita aholi, tadbirkorlik sub'ektlari va
davlat manfaatlarini himoya qilish, byudjet yukini kamaytirish, ikkinchi tomondan,
sug'urta kompaniyalari mablag'larini samarali jalb qilish; moliya institutlari
iqtisodiyot va ijtimoiy sohaning investitsiyalarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish va
barqaror ijtimoiy rivojlanishni ta’minlash uchun sug’urta qoplamasini ta’minlash,
innovatsion va investitsiya faoliyatida sug’urtalangan shaxslarning pul
mablag’larini to’plash.
Zamonaviy davrda sug'urta biznesini tashkil etishning asosiy fundamental
xususiyati (sovet davridan farqli o'laroq) uni monopoliyadan chiqarish va sug'urta
tashkilotlari o'rtasida raqobatni rivojlantirishdir. Davlat sug'urtasi bilan bir qatorda
xususiy sug'urta ham paydo bo'ldi va rivojlanmoqda. Raqobat, qoida tariqasida,
ixtiyoriy sug'urtani anglatadi. Raqobat sug’urta tashkilotlarini sug’urtaning yangi
turlarini ishlab chiqish va joriy etishga, ularni doimiy ravishda takomillashtirishga,
assortimentini kengaytirishga va sug’urta xizmatlari bozorining qo’shimcha
segmentlarini qamrab olishga undaydi. Sug'urtaning bir xil turlarini amalga
oshirishda sug'urta kompaniyalari o'rtasidagi raqobat shartnoma tuzish va sug'urta
badallarini to'lash, tarif stavkalarini pasaytirish, sug'urta tovonini va sug'urta
qoplamasini o'z vaqtida to'lash uchun qulay shakllarni yaratishda namoyon bo'ladi.
Barcha sohalarda raqobat bozor iqtisodiyotiga o’tishning asosiy shartidir.
Shu bilan birga, sug'urta jismoniy va yuridik shaxslarni sug'urta himoyasini

ta'minlashga qaratilgan faoliyatning alohida turidir. Shu bois sug’urta
kompaniyalari bankrot bo’lib qolmasligi, o’z faoliyatini to’xtatib qo’ymasligi
uchun sug’urtani shunday tashkil etish zarur. Bunga sug'urta faoliyatini davlat
tomonidan tartibga solishning maxsus usullari, shuningdek, sug'urtaning huquqiy
va iqtisodiy asoslarini aniq ishlab chiqish orqali erishiladi. Demak, ikkinchi
tamoyil - mustahkam huquqiy va iqtisodiy asosga asoslangan sug'urta faoliyatini
davlat tomonidan tartibga solish zarurati. Raqobatga xos bo'lgan sug'urta
raqobatini mutlaq toifa sifatida ko'rib chiqish mumkin emas. Ko'pgina hollarda,
ayniqsa sug'urta qilish uchun katta tavakkalchiliklarni o'z zimmasiga olgan holda,
sug'urtalovchilarning hamkorligi zarur. Bu hamkorlik qo'shma sug'urta va qayta
sug'urtalash shaklida amalga oshiriladi. Sug'urtani xalqaro iqtisodiy
munosabatlarning bir qismi sifatida tashkil etishning muhim tamoyili sug'urta
sohasidagi xalqaro hamkorlik bo'lib, u jahon xo'jalik aloqalarini chuqurlashtirish
va kengaytirish sharoitida ob'ektiv zaruratdan kelib chiqadi. Shunday qilib,
sug’urta tashkilotlarining ham mamlakat ichida, ham xorijdagi hamkorligi ham
sug’urta faoliyatini tashkil etishning muhim tamoyilidir

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Normativ-huquqiy xujjatlar:
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T.: O’zbekiston, 2023.
2. O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar
strategiyasi to’g’risida gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 7‖
fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
3. O’zbekiston Respublikasining ―Raqobat to’g’risida gi Qonuni.
‖
O’zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi tomonidan 2019 - yil 14- noyabrda
qabul qilingan va Senat tomonidan 2020- yil 5- dekabrda ma’qullangan.
4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―Sug’urta xizmatlari
bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida gi qarori. O’zbekiston
‖
Respublikasi hukumati qarorlari to’plami. – Т.: 2022. 27 noyabrdagi 413-son.
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Sug’urta xizmatlari bozorini
yanada islih qilish va rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida gi 2020 yil 21 maydagi PQ-872-sonli Qarori.
‖
6. ―Sug’urta faoliyati to’g’risida gi O’zbekiston Respublikasining Qonuni.
‖
Toshkent shahar, 2022 yil 5 aprel,358-II-son.
7. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 8 iyundagi
―Sug’urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish chora tadbirlari
to’g’risida gi 286-son qarori. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami,
‖
2019. 7-son, 24-nodda.
3. Internet saytlari:
8. http// www.cer.uz ―Экономическое обозрение jurnalining sayti
‖
9. http// www.google.com ―Ma’lumotlar qidiruv sayti
‖
10. http// www.uza.uz ―O’zbekiston axborot agentligi sayti
‖
11. http// www.stat.uz Davlat Statistika qo’mitasining sayti
12. http// www.mf.uz O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi
13. https://www.sciencedirect.com/science/book/9780128094082

Sug’urta bozorini rivojlantirish masalalari

Купить

Похожие документы
O’z Milliy bank amaliyot hisoboti
Iqtisodiyot va moliya bo‘limi amaliyot hisoboti amaliyot hisoboti
Ipoteka bank amaliyot Mirobod filiali
"Trastbank" bitiruv oldi amaliyot
Turonbank bitiruv oldi amaliyoti