Ta’lim menejmentini o’qitishda masofaviy ta’limdan foydalanish yo’llari

Ta’lim menejmentini o’qitishda masofaviy ta’limdan foydalanish yo’llari
KIRISH ………………………………………………………………………….3
I. BOB: MASOFAVIY TA’LIMNING ASOSIY TUSHUNCHALARI  
1.1. Masofaviy ta’lim tushunchasi………………………………………………5
1.2. Masofaviy o`qitish usullari. Masofaviy o‘qitish kontseptsiyasi………….10
1.3. Masofaviy o`qitishning rivojlantirish bosqichlari………………………...14 
II. BOB:  TA’LIM MENEJMENTINI O’QITISHDA   MASOFAVIY 
TA’LIMNI TASHKILLASHTIRISH VA AMALGA OSHIRISH YO’LLARI
 2.1. Masofaviy Ta’lim Dasturlarini Tuzish……………………………………...18
 2.2. Masofaviy ta’limning pedagogik  texnologiyalari………………………….23
 2.3. Masofali o’qitish va uning ta’lim tizimidagi tutgan ro’li…………………..29
III. BOB:   TA’LIM MENEJMENTINI O’QITISHDA   MASOFAVIY 
TA’LIMNING MASLAHAT BERINGAN YO’LLARI VA TAVSIYALAR
3.1. Masofaviy Ta’limda O’rganuvchilar Bilan Munosabatni O’rnatish………..32
3.2. Masofaviy Ta’limda Interaktiv Texnologiyalardan Foydalanish…………...35
3.3. Masofaviy Ta’limda Komunikatsiya va Qo’llanish Tavsiyalari……………38
XULOSA ………………………………………………………………………...40
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………………….41
1 KIRISH
   
Mustaqillikka erishilgandan keyin barcha sohalardagi kabi ta`lim tizimida ham
jiddiy   islohatlar   amalga   oshirildi,   ta`limning   sifatini   yaxshilashga   kirishildi.   Shu
boisdan   bugungi   kunda   talabalarga   sifatli   ta’lim   berishni   tashkil     qilishda   ilmiy-
tехnika  taraqqiyoti mahsuli bo`lgan  zamоnaviy  aхbоrоt  tехnоlоgiyalari va uning
mоddiy   asоsi   kоmpyutеrlar   хizmatidan   kеng   fоydalanib   elеktrоn   darslik   va
qo`llanmalar tashkil etish va internet manbalaridan hamda masofadan o`qitishning
dasturiy   vositalaridan   foydalanish   davr   talabi   bo`lib   qоlmоqda.   Aynan     shu
maqsadda     aхbоrоt     tехnоlоgiyalaridan     fоydalanish,   mutaхassislarning   umumiy
ma’lumоti va kasbiy tayyorgarligining sifatini оshirish uchun  jahоn  andоzalariga
javоb     bеruvchi     aхbоrоt     tехnоlоgiyalarini     ta’lim   jarayoniga   tadbiq   etish   ham
muhim ahamiyat kasb etadi 1
. 
Mavzuning dolzarbligi . Jamiyatimizning rivojlangan davrida avvalgi metodik
qo`llanmalar bilan cheklanib qolmasdan, unga fan-texnika yangiliklari, Internet va
yuksak     texnologiyalar     imkoniyatlaridan     foydalanganholda,     ta`lim     jarayonini
тinglovchilari uchun yanada qiziqarli va mazmunli qilib o`tish maqsadga muvofiq.
Respublikamizda bugungi kunda kompyuter texnologiyalari va Internet tarmog`ini
rivojlantirishga katta ahamiyat  berilmoqda. Shunga ko`ra, ta`lim  tizimidagi o`quv
yurtlarida     informatika     va     yangi     axborot     texnologiyalari     bilan     birga     kasb
ta`lim yo`nalishiga tegishli fanlarining o`qitilishi ham davr talabi bo`lib qolmoqda.
1
 Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. 
Sh.M. Mirziyoyev. Toshkent O‘zbekiston, 2016.  
2 Masofadan     o`qitishusulida     o`qituvchi     bilan     talaba     bir-biridan     masofa     bilan
ajralgan   bo`lsa   ham,   doimiy   muloqot   saqlanib   qoladi.   Bu   o`qitishni   nazorat
qilishning  alohida  usuli  bo`ladigan  elektron  pochta  va  Internet  texnologiyalari
yordamida amalga oshiriladi 
         Kurs ishining obyekti : Ta’lim  menejmentini o’qitishda masofaviy ta’limdan
foydalanish yo’llari masofaviy talim tizimida o’qitish jarayoni. 
Kurs ishining predmeti:   ta’lim soxasida masofaviy o’qishning samaradorligi
va avfzalliklari. 
        Kurs     ishining     maqsadi:     talabalarni     zamonaviy     texnalogiyalardan
foydalangan holda ta’lim tizimini yangicha usullardan foydalanib o’qish jarayonini
tubdan  o’zgartirish.va  multimedia  texnologiyalarini  ishonchlilik,  xavfsizlik  va
unumlilik ko’rsatkichlarini oshirishni takomillashtirishdan iborat. 
Kurs   ishining   vazifalari:   Kurs   ishini   taqdim   etishdan   ko’zlangan   maqsadlar
o’quvchilarga   va   talabalarga   masofaviy   ta’limning   qulayliklari   imkoniyatlari
hozirda     bunday     ta’lim     sohasi     dunyoning     yuqori     darajada     rivojlangan
mamalakatlaridan   kirib   kelib   bizni   ham   shu   sohada   yuqori   ko’rsatgichlarga
olib chiqishi  to’grisida  aniq  va misollarga  asoslangan   malumotlarni   taqdim  qilish
va   bu   talim   sohasini   rivojlantirish   uchun   paydo   bo’ladigan   yangi     takliflarni
amalda   sinash   orqali   ularga   taqdim   qilish.   Jamiyat   taraqqiyotida   yuz   berayotgan
jadal o‘zgarishlar uning   bir   qismi   bo‘lgan   elektron   o‘quv   vositalarini yaratish
sohasiga     ham     o‘z   ta’sirini     ko‘rsatmoqda.     Bu     ta’sir     shunchalik     kuchliki,
axborot     texnologiyalarida   bo‘layotgan     o‘zgarishlar     yillar     ichida     emas,     balki
oylar  ichida  o‘zgarib  va  bilim jihatidan boyib bormoqda.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati . Kurs ishining nazariy ahamiyati
informatika fani bo’yicha yig’ilgan ilmiy izlanishlar asosida, insonlar o’zlari uchun
ko’plab   shart-sharoitlarni   takomillashtirishda   foydalanish   bilan   izohlanadi.     Kurs
3 ishining   amaliy   ahamiyati:   ko’plab   professor   olimlarninig   informatika, fizika,
matematika,   dasturlash   va   boshqa   soxalarida   bizgacha   qoldirgan   meroslarini
o’rganish     va     shulardan     foydalangan     holda     yangiliklar     yaratish     fan     texnika
taraqqiyoti rivojlanishiga xizmat qilish. Ish tuzilmasining tavsifi. Kurs ishi  kirish,
ikkita bob, sakkista bo’lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan.
Ishning   hajmi   40   betdan   iborat.   Masalaning   qo’yilishi   Ta’lim   tizimida   yangicha
usuldan   foydalanib   darsni   axborot   texnalogiyalardan   foydalangan     holda     o’tish
tizimini,  vaqt  tejamkorligini  taminlash  va  o’z  ustida ishlashni kuchaytiradi
I. BOB: MASOFAVIY TA’LIMNING ASOSIY TUSHUNCHALARI
1.1. Masofaviy ta’lim tushunchasi.
Masofaviy   o`qitish   o`qituvchining   o`qitish   jarayonidagi   rolini   yanada
kengaytiradi   va   yangilaydi.   Endi   o`qituvchi   o`zlashtirish   jarayonini
muvofiqlashtirishi, yangiliklar va innovatsiyalarga mos ravishda berayotgan fanini
muntazam   mukammallashtirishi,   saviya   va   ijodiy   faoliyatini   yanada
chuqurlashtirishi  talab etiladi. Sifat – Masofaviy o`qitish usuli ta’lim berish sifati
bo`yicha   kunduzgi   ta’lim   turidan   qolishmaydi.   Balki,   mahalliy   va   chet   ellik   dars
beruvchi   kadrlarni   jalb   qilib,   eng   yaxshi   o`quv-metodik   darsliklar   va   nazorat
qiluvchi   testlardan   foydalangan   holda   o`quv   jarayonini   tashkil   etish   sifatini
oshirishi mumkin. Yuqoridagilarni hisobga olinganda masofaviy ta’lim kompleksi
ancha   qulayliklarga   ega   ekan.   Lekin,   nima   uchun   masofaviy   ta’lim   kerak   bo`lib
qoldi?   –   degan   savol   tug`ilishi   tabiiy.   Bu   savolga   javob   tariqasida   quyidagilarni
sanab   o`tish   mumkin:   -   Ta’lim   olishda   yangi   imkoniyatlar   (ta’lim   olishning
arzonligi, vaqt va joyga bog`liqmasligi va boshqalar) 2
. 
2
 Akhmedov, B. A., & Khasanova, S. K. (2020). Public education system methods of distance in education in 
development of employees. Journal of Innovations in Engineering Research and Technology
4            Ta’lim maskanlariga talaba qabul qilish sonining cheklanganligi. - Ta’lim
olishni   xohlovchilar   sonining   oshishi.   -   Sifatli   axborot   texnologiyalarining   paydo
bo`lishi   va   rivojlanishi.   -   Xalqaro   integratsiyaning   kuchayishi.       Yuqorida   sanab
o`tilgan   sharoit   va   imkoniyatlar   masofaviy   o`qitishga   ehtiyoj   borligini   ko`rsatadi.
Umuman olganda masofaviy ta’limning maqsadiga quyidagilar kiradi
1)Mamlakat   miqyosidagi   barcha   hududlar   va   chet   eldagi   barcha   o`quvchilar,
talabalar,   ta’lim   olishni   xohlovchilarga   birdek   ta’lim   olish   imkoniyatini   yaratib
berish.  
2)   Yetakchi   universitetlar,   akademiyalar,   institutlar,   tayyorlov   markazlari,
kadrlarni   qayta   tayyorlash   muassasalari,   malaka   oshirish   institutlari   va   boshqa
ta’lim muassasalarining ilmiy va ta’lim berish potensiallaridan foydalanish evaziga
ta’lim berishning sifat darajasini oshirish. 
3)   Asosiy   ta’lim   va   asosiy   ish   faoliyati   bilan   parallel   ravishda   qo`shimcha
ta’lim olish imkoniyatini yaratib berish.         
  4)   Ta’lim   oluvchilarni   ta’lim   olishga   bo`lgan   ehtiyojini   qondirish   va   ta’lim
muhitini kengaytirish.          
5) Uzluksiz ta’lim imkoniyatlarini yaratish.         
6) Ta’lim sifatini saqlagan holda yangi prinsipal ta’lim darajasini ta’minlash.
        Yuqoridagilarni   xulosa   qilib   shuni   aytish   mumkinki,   masofaviy   ta’lim
kompleksini   ta’lim   muassasalariga   joriy   etilishi   har   tomonlama   foyda   keltiradi.
Oliy   ta’lim   tizimida   bu   kompleksni   joriy   qilish   uchun   barcha   shart-sharoitlar
mavjud. Respublika miqyosidagi barcha Oliy ta’lim maskanlari (OTM) kompyuter,
axborot   va   kommunikatsiya   texnologiyalari   bilan   yaxshi   ta’minlangan.   Ularning
barchasi   Internet   tarmog`iga   ulanganlar.   Ushbu   texnologiyalarni   ta’lim   tizimiga
keng   joriy   etish   OTMlari   oldiga   qo`yilgan   ko`p   muammolarni   o`z   paytida   xal
5 etishga   yordam   beradi.       Darhaqiqat,   masofaviy   o`qitish   nima,   undan   uzluksiz
ta’lim   tizimida   qanday   foydalanish   mumkin.   Uning   qanday   shakl   va   modellari
mavjud?     Insoniyat   yigirmanchi   asr   nihoyasida   bir   turkum   muammolarga   duch
keldikim, ular bevosita axborot telekommunikatsiya sohasidagi jiddiy o`zgarishlar,
xususan   axborot   texnologiyalarining   jadal   sur’atlar   bilan   rivojlanishiga   bog`liq.
Ta’lim,   ishlab   chiqarish   va   kishilik   jamiyatining   turli   jabhalariga   yangi   axborot
kommunikatsiya   vositalari   kirib   kela   boshladi.   Internet   global   kompyuter
tarmog`ini   rivojlanishi   butun   dunyo   ta’lim   tizimini   takomillashtirishning   yangi
yo`nalishlarini   ochilishiga   sabab   bo`ldi.     Birinchidan,   o`quv   muassasalarining
texnik   ta’minotini   keskin   o`zgarishi,   dunyoviy   axborot   resurslarga   keng   yo`l
ochilishi   o`qitishning   yangi   shakl   va   usullaridan   foydalanish   zaruratini   keltirib
chiqardi.   Zamonaviy   axborot   va   kommunikatsiya   texnologiyalari   vositalarini
ta’lim   jarayoniga   kirib   kelishi   an’anaviy   o`qitish   usullariga   qo`shimcha   ravishda
yangi   o`qitish   shakli   -     masofaviy   o`qitish   yaratilishiga   omil   bo`ldi.   Masofaviy
ta’limda   talaba   va   o`qituvchi   fazoviy   bir-biridan   ajralgan   holda   o`zaro   maxsus
yaratilgan o`quv kurslari, nazorat shakllari, elektron aloqa va Internetning boshqa
texnologiyalari   yordamida   doimiy     muloqotda   bo`ladilar.   Internet   texnologiyasini
qo`llashga   asoslangan   masofaviy   o`qitish   jahon   axborot   ta’lim   tarmog`iga   kirish
imkonini   beradi,   integratsiya   va   o`zaro   aloqa   tamoyiliga   ega   bo`lgan   muhim   bir
turkum yangi funksiyalarni bajaradi.    Masofaviy o`qitish barcha ta’lim olish istagi
bo`lganlarga   o`z   malakasini   uzluksiz   oshirish   imkonini   yaratadi.   Bunday   o`qitish
jarayonida   talaba   interaktiv   rejimda     mustaqil   o`quv-uslubiy   materiallarni
o`zlashtiradi,   nazoratdan   o`tadi,   o`qituvchining   bevosita   rahbarligida   nazorat
ishlarini   bajaradi   va   guruhdagi   boshqa   «vertikal   o`quv   guruhi»   talabalari   bilan
muloqotda   bo`ladi.     Ma’lum   sabablarga   ko`ra,   ta’lim   muassasalarining   kunduzgi
bo`limlarida   tahsil   olish   imkoniyati   bo`lmagan,   masalan,   sog`ligi   taqoza
6 etmaydigan,     mutaxassicligini   o`zgartirish   niyati   bo`lgan   yoki   yoshi   katta,
malakasini oshirish niyati bo`lgan kishilar uchun masofaviy o`qitish qulay o`qitish
shakli   hisoblanadi.   Masofaviy   o`qitishda   turli   xil   axborot   va   kommunikatsiya
texnologiyalaridan   foydalaniladi,   ya’ni   har   bir   texnologiya   maqsad   va   masala
mohiyatiga   bog`liq.   Masalan,   an’anaviy   bosma   usuliga   asoslangan   o`qitish
vositalari   (o`quv   qo`llanma,   darsliklar)   talabalarni   yangi   material   bilan
tanishtirishga   asoslansa,     interaktiv   audio   va     video   konferensiyalar   ma’lum   vaqt
orasida   o`zaro   muloqotda   bo`lishga,   elektron   pochta   to`g`ri   va   teskari   aloqa
o`rnatishga,  ya’ni  xabarlarni  jo`natish  va qabul     qilishga  mo`ljallangan.  Oldindan
tasmaga muhrlangan videoma’ruzalar talabalarga ma’ruzalarni tinglash va ko`rish
imkonini   bersa,   faksimal   aloqa,   xabarlar,   topshiriqlarni   tarmoq   orqali   tezkor
almashinish     talabalarga   o`zaro   teskari   aloqa   orqali   o`qitish   imkonini   beradi.
Yuqoridagilarga   asoslanib,     ta’lim   jarayonida     ayni   vaqtda   qayta-qayta   tilga
olinayotgan   ayrim   terminlar   tavsifi   va     ta’riflarni   keltirib   o`tamiz.
Masofaviy ta’lim -  masofaviy o`qitishga asoslangan ta’lim. 
  Masofaviy   o`qitish   –   o`zaro   ma’lum   bir   masofada   Internet   texnologiya   yoki
boshqa   interaktiv   usullar   va   barcha     o`quv   jarayonlari   komponentlari   –   maqsad,
mazmun,   metod,     tashkiliy   shakllar   va   o`qitish   usullariga   asoslangan   talaba   va
o`qituvchi o`rtasidagi  munosabat.   Masofaviy o`qitish tizimi – masofaviy o`qitish
shartlari   asosida     tashkil   etiladigan   o`qitish   tizimi.  Barcha   ta’lim   tizimlari   singari
masofaviy  o`qitish   tizimi   o`zining  tarkibiy  maqsadi,  mazmuni,  usullari,  vositalari
va   tashkiliy shakllariga  ega. Masofaviy  o`qitishning  pedagogik texnologiyalari  –
tanlangan   o`qitish   konsepsiyasiga   asoslangan   masofaviy   ta’limning   o`quv-
tarbiyaviy   jarayonini   ta’minlovchi   o`qitish   metodi   va   uslublar   majmuasi.
Keys-texnologiya   –   masofaviy   o`qitishni   tashkil   qilishning   shunday   uslubiki,
masofaviy   ta’limda   matnli,   audiovizual   va   multimediali   (keys)   o`quv   uslubiy
7 materiallar   majmuasi   qo`llanishga   asoslanadi.   TV-texnologiya   –   masofaviy
o`qitishni   tashkil   qilishning   shunday   uslubiki,   u   talabalarga   o`quv-metodik
ma’lumotlarni   televidenie   vositasi   yordamida   yetkazishga   xizmat   qiladi   va   tashqi
aloqali   ixtiyoriy   interaktiv   usullardan   biri   bilan   o`rnatishga   asoslanadi.
Masofaviy o`qitishning ta’lim tizimida bir-biridan farqlanuvchi model va shakllari
mavjud   bo`lib,     ular   quyidagi   qo`llanish   shartlari   bilan   farqlanadi:   -   geografik
shartlar (masalan, mamlakat territoriyasi, markazdan uzoqlikda joylashuvi, iqlimi);
-   mamlakatning   axborotlashuvi   va   kompyuterlashtirish   umumiy   darajasi;   -
kommunikatsiya va transport vositalarining rivojlanish darajasi; - ta’lim jarayonida
axborot   va   kommunikatsiya   texnologiyalari   vositalarining   qo`llanish   darajasi;   -
ta’limda   qo`llaniladigan   an’analari;   -   masofaviy   o`qitish   tizimi   uchun   ilmiy
pedagog   kadrlar   mavjudligi   va   ularning   salohiyati   va   boshqalar.   Bugungi   kunda
taraqqiyot juda tez rivojlanmoqda va juda tez o‘zgarmoqda. Deyarli har daqiqada
sayyoramizning   turli   burchaklarida   o‘zgarishlar,   yangilanishlar   va   kutilmagan
voqea-hodisalar   sodir   bo‘lmoqda.   Har   bir   kunimiz   kuchli   axborot   oqimi   ostida
kechmoqda.   Axborot   oqimi   bizni   uyda,   ishxona   va   ta’tilda   ta’qib   etadi.   Inson
informatsiya   ta’siridan   xoli   normal   faoliyat   yurita   olmaydi.   Hayotni   anglash,   uni
o‘rganish   informatsiyalarni   yig‘ish   va   o‘zlashtirish   orqali   kechadi.   Insonning
bilimlilik   darajasi   ham   ma’lum   davr   ichida   shaxs   tomonidan   o‘zlashtirilgan
informatsiyalarning ko‘p yoki ozligi bilan belgilanadi.   Shuning uchun zamonaviy
bilimlar   sari   keng   yo‘l   ochish,   ta’limotni   takomillashtirishda   yangi   axborot
texnologiyalardan   unumli   foydalanish   bugungi   kunning   talabiga   aylandi.
Vaholanki,   ta’lim   tizimida   sezilarli   o‘zgarishlar   ro‘y   bermoqda.   Ta’lim   tizimida
Masofadan o‘qitish uslubi shakllari qo‘llanilmoqda. Masofadan o‘qitish uslubi - bu
sirtqi   o‘qishning   yangi   shaklidir.   Masofadan   o‘qitish   bu   mustaqil   o‘qishdir.
Mustaqil  o‘qish insonning mustaqil  fikrlash,  holatni  baholash, xulosa va bashorat
8 qilish   qobiliyatlarini   rivojlantiradi.       Masofadan   o‘qitishning   yana   bir   afzalligi
shundaki,   unda   o‘quvchi   o‘ziga   qulay   vaqtda   va   hattoki   ishdan   ajralmagan   holda
o‘qishi   mumkin.   Aynan   shu   afzalliklari   tufayli   bu   uslub   dunyoda   hozirgi   kunda
keng tarqalgan. Ko‘pgina yirik korxonalar mutaxassislari malakasini oshirish yoki
o‘zgartirish   uchun   shu   uslubdan   foydalanib,   yiliga   millionlab   dollarlarni
tejamoqdalar.     Masofadan   o‘qitishning   yana   bir   afzallik   tomoni   unda   o‘qish
muddatini   o‘quvchi   o‘zi   belgilaydi,   ya’ni   talaba   ixtiyoriy   paytda   o‘qishni
boshlaydi,   materiallarni   o‘qituvchi   nazoratida   o‘zlashtiradi.   O‘zlashtirish
topshiriqlarni,   testlarni   bajarishiga   qarab   aniqlanadi.   O‘quvchi   berilgan
programmani   qanchalik   tez   o‘zlashtirsa,   shunchalik   tez   o‘qishni   tugatadi   va
guvohnoma   oladi.   Dasturni   o‘zlashtira   olmasa,   unga   mustaqil   ishlab,   o‘qishni
davom ettirishga imkoniyat beriladi.     Masofadan o‘qitishda odatda ishlayotganlar
onalar,   o‘qiyotganlar   biror   mutaxxassislikni   egallash   yoki   malakasini   oshirish
maqsadida o‘qiydi. Bu uslub nogironlar uchun juda qulaydir. Masofadan o‘qitishda
hattoki maxbuslar ham  o‘qish imkoniga ega.   Masofadan  o‘qitish uchun talabalar
uchun   auditoriyalar,   yotoxonalar   zarur   emas.   Masofadan   o‘qitishda   moliyaviy
harajatlar asosan o‘quv uslubiy materiallar tayyorlash uchun, maxsus auditoriyalar
uchun   sarflanadi.   Bu   xarajatlarning   asosiy   qismi   bu   jarayonni   tashkil   etish
bosqichida sarflanadi. Keyinchalik moliyaviy harajatlar kamayadi. Shuning uchun
talabalar   sonini   oshishi   bilan   o‘qish   narxi   ham   pasayadi.   Masofadan   o‘qitishda
asosiy   e’tiborni   o‘quv-uslubiy   materiallarni   tayyorlashga   qaratish   darkor.   Chunki
o‘quvuslubiy   materiallarning   sifati   masofadan   o‘qitish   sifatining   eng   asosiy
omillaridan biridir. O‘quv-uslubiy material qanchalik tushunarli va batafsil bo‘lsa,
shunchalik   u   o‘quvchiga   foydali   bo‘ladi.   Ya’ni   material   uslubiy   jihatdan   puxta
bo‘lmog‘i zarur. 3
         
3
 Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar 
faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Sh.M. Mirziyoyev. – Toshkent : O‘zbekiston, 2017. – 104 b.           
9 1.2. Masofaviy o`qitish usullari. Masofaviy o‘qitish kontseptsiyasi.
Masofadan   o‘qitish   bu   Internet   tarmog‘i   orqali   sizga   qulay   bo‘lgan   vaqtda
o‘qishdir.  
• Audio va video darsliklar 
• Onlayn darslar (Internet sahifa) 
• Elektron kutubxonalar 
• Testlar
 • Multimedia - elektron darsliklar          
Masofadan   o‘qitish   qanday   amalga   oshiriladi.   Dunyoda   ko‘pgina
universitetlarda   va   o‘quv   markazlarida   bu   usul   mavjud.   Kerakli   manzilni
Internetdan topishingiz mumkin.                   Manzilga  kirib bu o‘qish talabasi  bo‘lish
uchun maxsus shaklni to‘ldirishingiz zarur. Odatda avval kursning va o‘qish tartibi
tavsifi   bilan   tanishib   chiqish   mumkin.   Keyin   shakldagi   satrlarni   to‘ldirib,   kredit
kartochkangiz   raqamini   kiritishingiz   zarur.   Kursga   kirish   tartibi   turlicha,   bu
mutaxxassilikka  bog‘liq.                    O‘qish  tartibi  quyidagicha:  o‘qituvchi  kurs  bilan
tanishtiradi   va   topshiriqlar   beradi.   Siz   ko‘rsatilgan   manbalar   bilan   ishlab
topshiriqlarni   bajarasiz   va   o‘qituvchiga   yuborasiz.   O‘qituvchi   uni   tekshirib,
javobni   sizga   qaytaradi.   Zarur   holda   ko‘rsatmalar   beradi.   Shu   tartibda   kurs
mavzulari   o‘rganib   chiqiladi.   Muzoqara   asosan   elektron   pochta   orqali   amalga
oshiriladi.   Telefon   tarmog‘idan   ham   ba’zan   foydalaniladi.   Bosma   o‘quv
materiallari   pochta   orqali   yuboriladi.   O‘qish   jarayonida   talaba   darsliklardan,
elektron   kutubxona   va   darsliklardan,   elektron   forumlardan,
10 vidoekonferentsiyalardan   foydalanadi.   Bunda   o‘qish   individual   shaklda   olib
boriladi   va   o‘qituvchi   o‘quvchining   qobiliyati   va   xususiyatlarini   hisobga   olgan
holda o‘qitadi. o‘qitishning  kontseptual asoslari Masofaviy o‘qitish tizimi uzluksiz
ta’lim   tizimida   kunduzgi,   sirtqi,   eksternat   o‘qitish   tizimlari   qatorida   ko‘rilishi
kerak.   Pedagogikaning   asosiy   tamoyillarini   o‘zida   aks   ettiradigan   shaxsiy
yo‘naltirilgan yondoshuv dunyo pedagogik jamoalari tomonidan zamonaviy ta’lim
tizimlarining   barcha   shakllari   uchun   tan   olingan.   O‘qitish   markazida   o‘qitish
jarayoni emas, talabaning shaxsiy imkoniyatlari va qobiliyatidan kelib chiqadigan
bilish   faoliyati,   o‘rganish   turadi.   O‘qituvchining   faoliyati   talabalarning   mahsuliy
faoliyatining   tashkil   etilishiga   yo‘naltirilgan   bo‘lishi   kerak.   Binobarin,   ta’lim
tizimining   asosiy   maqsadi   shaxsning   intellektual   va     ma’naviy   rivojlanishi,
tanqidiy va ijodiy fikrlashni  shakllantirish, axborotlar bilan ishlashni o‘rgatishdir. 
      Masofaviy   o‘qitishdagi   shaxsiy   yo‘naltirilgan   yondoshuv   Internet   taqdim
etayotgan   ajoyib   imkoniyatlarga   suyangan   holda   o‘quv   jarayonining     ta’lim
darajasini   sezilarli   oshiradi.   Masofaviy   o‘qitish   jarayonini   shunday   pedagogik
texnologiyalar   asosida   tashkil   etish   lozimki,   talabalarning   quyidagi   imkoniyatlari
shakllansin:   aniq  ilmiy  yoki  amaliy   muammolarni    yechishga   tadbiq  eta  oladigan
zaruriy   fundamental   bilimlarni   olish;       bilish   faoliyati   jarayonida   kelib   chiqqan
muammolarni do‘stlar bilan hal etish;   qo‘yilgan masalalarni yechish uchun zarur
bo‘lgan qo‘shimcha axborot manbalari bilan ishlash;  barcha mavjud muammolarni
bartaraf etish, egallangan bilimlarni amaliyotda qo‘llash;Internet texnologiyalardan
foydalangan   holda     mustaqil   kuzatishlar   olib   borish;   o‘z   bilim   darajalarni,
erishilgan   yutuqlarini   baholash   imkoniga   ega   bo‘lish,   o‘z   faoliyatini   to‘g‘rilay
olish. Bir tomondan, barcha aytilganlar tanqidiy fikrlashni shakllantirishni keltirib
chiqaradi.   Boshqa   tomondan,   shunday   pedagogik   texnologiyalarni   va   tashkiliy
shakllarni tanlash talab etiladiki, yuqorida keltirilgan o‘qitish shartlarining tadbiqi
11 tanqidiy fikrlashning shakllanishiga xizmat qilsin. Tanqidiy fikrlash tushunchasiga
to‘xtalamiz.   Uni   qisqacha     qilib   shunday   ta’riflash   mumkin:   «ketma-ket
argumentlashtirilgan,   maqsadga   yo‘nalgan   o‘ylash».   Tanqidiy   fikrlash   bir   nechta
omillar bilan xarakterlanadi: 1. Aqliy va ixtiyoriy boshqa faoliyatni rejalashtirishga
intilish.  2. Dogmatizmning qarama-qarshisi bo‘lgan egiluvchanlik; 3. Chidamlilik,
maqsadga   erishishdagi   ketma-ketlik;   4.   O‘z-o‘zini   to‘g‘rilashga   tayyorgarlik.
Zamonaviy   kompyuter   didaktik   dasturlari   (elektron   darsliklar,   kompyuter
topshiriqnomalari,   o‘quv   qo‘llanmalari,   gipermatnli   axborotma’lumot   tizimlari,
arxivlar,   kataloglar,   ma’lumotnomalar,   entsiklopediyalar,   sinovchi   va
shakllantiruvchi trenajyor dasturlar) bilimlarning ko‘p sohalari kesishuvidan kelib
chiqqan   multimediya   –   texnologiyalari   asosida   yaratiladi.           Rangli   kompyuter
animatsiyalaridan, yuqori ishlanadi. Sifatli grafika, videokator, sxemali, formulali,
spravochnik (yordamchi prezentatsiyalari)dan foydalanish – o‘rganilayotgan kursni
dinamik tasvirlarning ketma-ket  yoki  tarmoqlangan zanjiri tarzida namoyish etish
imkonini   beradi.   Multimediya   –   tizimlar   didaktik   materialni   uzatishni   yuqori
darajada   qulay   va   ko‘rgazmali   bo‘lishini   ta’minlaydi,   bu   o‘rganishga   qiziqishni
orttirish va bilimlardagi bo‘shliqlarni to‘ldirishga xizmat qiladi.
    Masofaviy         o‘qitishning         pedagogik         texnologiyalari         –         tanlangan
o‘qitish   konsepsiyasiga           asoslangan           masofaviy           ta’limning
o‘quvtarbiyaviy    jarayonini ta’minlovchi o‘qitish metodi va uslublar majmuasidir.
Keys-texnologiya     –masofaviy     ta’limda     matnli,     audiovizual     va     multimediali
(keys)   o‘quv   uslubiy   materiallar   majmuasini   qo‘llashga   asoslanadi.     TV-
texnologiya     –talabalarga     o‘quv-metodik     ma’lumotlarni     televideniye     vositasi
yordamida     yetkazishga     xizmat     qiladi     va     tashqi     aloqali     ixtiyoriy     interaktiv
usullardan biri bilan o‘rnatishga asoslanadi.         Masofaviy   o‘qitishning   ta’lim
12 tizimida       bir-biridan       farqlanuvchi       model       va   shakllari   mavjud   bo‘lib,   ular
quyidagi shartlar bilan farqlanadi.
Masofaviy   ta’limning   asosiy   texnologiyalariga   quyidagilarni   kiritish   mumkin:
interaktiv texnologiyalar: 
  1.  internet masofaviy ta’lim portali;  
 2.  video va audio konferensiyalar;  
 3.  elekron pochta orqali ta’lim;  
 4.  internet orqali mustakil ta’lim olish;   
5.  uzoqdan boshqarish tizimlari;   
6.  onlayn simulyator va o‘quv dasturlari;  
 7.  test topshirish tizimlari.   
Video     va     audio     konferensiyalar     -     bu     Internet     va     boshqa
telekomunikatsion     aloqa   kanallari     yordamida     ikkita,     uzoqlashgan
auditoriyalarni  telekommunikatsion  holatda bir-  biri  bilan  bog‘lab  ta’lim  olish
yo‘li.   Video   va   audio   konferensiyalar    uchun   katta xajmda   maxsus    texnika,
yuqori    tezlikga     ega    bo‘lgan     aloqa    kanali     va    o‘qitishni     tashkil  qilish   uchun
xizmat ko‘rsatuvchi mutaxassislarni jalb etish talab etiladi.                   Internet     orqali
mustaqil     ta’lim     olish     -     Internetdagi     ko‘pgina     saytlarda joylashgan   katta
xajmdagi     ma’lumotlar     ustidan     mustaqil     ravishda     ishlash     va     yangi   bilimlar
olish   yo‘li.   Elektron     pochta     orqali     ta’lim-ommaviy     Internet     xizmatlaridan
foydalangan   holda     talaba   va   o‘qituvchi   o‘rtasida   xatlar   orqali   muloqot   o‘rnatib
ta’lim   olish   yo‘li.   U   yordamida       xar       xil       test,       vazifa,       savol-javob       va
ko‘rsatmalarni       (matn,       grafika,   multimediya,   dasturlar   va   boshqa   ko‘rinishda)
yuborish   hamda   qabul   qilish   mumkin.               Masofadan     boshqarish     tizimlari     -
13 murakkab  dastur,  tizim  va  uskunalarni  real holatda boshqarish va ularda ishlash
imkoniyatlarini yaratuvchi maxsus tizimlar yordamida 16 bilim  olish  yo‘li 4
.  
  
1.3. Masofaviy o`qitishning rivojlantirish bosqichlari.
Masofadan     boshqarish     tizimlarining     asosiy     vazifasi     talabaga   faqatgina
amaliy bilimlarni berishdan iborat bo‘lishi mumkin.                   Simulyator,     elektron
darsliklar     va     o‘quv     dasturlar     -     nazariy     va     amaliy bilimlarni kompyuter
4
  Мухамедов ,  Ғ .  И ., &  Ахмедов ,  Б .  А . (2020). Инновацион “Klaster mobile” иловаси. Academic Research in 
Educational Sciences,
14 dasturlari   orqali   talabalarga   off-layn   holatida   yetkazish   yo‘li.   Simulyator       va
elektron       dasrliklar       xozirgi       kunda       ta’lim       sohasida       juda       keng
qo‘llanilmoqda.                     Test     topshirish     tizimlari     -     bu     maxsus     dasturlar
yordamida   talabalarning   amaliy va nazariy bilimlarini tekshirib, ularni  baholash
uchun xizmat  qiladi.                   Internetning   masofaviy   ta’lim   portali    bu   maxsus
Internet     saytlar     (onlayn   resurslar)   bo‘lib,   ularning   asosiy   vazifasi     ta’lim
jarayonini   tashkil   qilish,   talaba   va   o‘qituvchi         o‘rtasida         elektron         on-layn
muloqotni        o‘rnatish,       o‘qituvchilarga       o‘quv  materiallarni     joylashtirish   va
talabalarga  ushbu  ma’lumotlar  bilan  ishlashga  hamda boshqa masofaviy ta’lim
servislaridan foydalanishga imkoniyat yaratishdan iborat.  
Masofaviy   o`qitishga   mo`ljallangan   o`quv   materiallarini   yaratishning   o`ziga
xos   xususiyatlari     haqida   so‘z   yuritganda,   to`laqonli   onlayn   o`qitish   loyihasi
ko`rsatma,   axborot,   nazorat,   kommunikativ   va   boshqarish   bloklaridan   iborat
bo`ladi.    Masofaviy o`qitish kursi faqatgina mashg`ulotlar matnigina emas, balki,
tarmoqda zarur axborotlarni qidirish, ma’lumotlar almashish, ma’lumotlar bazasiga
murojaat   etish,   internet   tizimidagi   davriy   axborot   manbalaridan   foydalanishdir.
Masofaviy   o`qitish   o`zining   xususiyatiga   ko`ra   individiual   o`qish   bo`libgina
qolmay,  o`qituvchi   va   boshqa   o`quvchilar   bilan  muloqot   qilish   imkoniyatini   ham
rivojlantirishi   zarur.                   Masofaviy   o`qitishning   sifati   o`quv   kurslarini   tashkil
etilishiga   bog`liq.   Agar   kurs     o`qitish   uchun,   ya’ni   tinglovchi   va   o`qituvchi
muloqoti   uchun     yaratilgan   bo`lsa,   u   holda   bunday   kursni   tashkil   etish   talablari,
o`quv   materiallarini   tanlash   va   ularning   tuzilmasi   muloqot   xususiyatlaridan   kelib
chiqqan bo`lishi kerak. Agar kurs mustaqil ta’lim uchun yaratilgan bo`lsa (bunday
kurslar   INTERNET   tizimida   juda   ko`p),   u   holda   o`quv   materiallarini   tanlash,
kurslar tuzilmasi va tashkil etilishi boshqacha bo`ladi. Kurslar telekommunikatsiya
tarmog`i sharoitidagi tinglovchi va o`qituvchi muloqotining xususiyatlari asosidagi
15 talablardan   kelib   chiqib   tashkil   etilishi   lozim.     Bunda   o`rgatuvchi   kurslar
yaratishning   umumdidaktik   tamoyillar,   axborotlarni   qabul   qilish   bilan   bog`liq
psixologik   xususiyatlar,   ergonomik   talablar,   ikkinchidan,   zamonaviy   axborot
texnologiyalari va telekommunikatsiya tarmoqlarining dasturiy vositalari yaratgan
imkoniyatlardan   maksimal   foydalanish   hisobga   olinishi   zarur.                   Masofaviy
kurslarni  yaratishda  tinglovchilar  guruhining xususiyatlarini  inobatga olgan  holda
masofaviy   o`qitish   metodikasi   tanlanadi.     Malaka   oshirish   tizimida   masofaviy
o`qitishda o`qitish samaradorligi quyidagi 4 ta tashkil etuvchiga bog`liq bo`ladi: a)
tinglovchi   va   o`qituvchining   samarali   muloqoti;   b)   qo`llanilayotgan   pedagogik
texnologiyalar;   v)   yaratilgan   o`quv-metodik   materiallarning   sifati   va   ularni
tinglovchiga     yetkazish;   g)   teskari   aloqaning   mavjudligi   hamda   samarasi.
Boshqacha qilib aytganda, masofaviy o`qitishning samarasi o`quv materiallarining
sifatiga va pedagoglarning mahoratiga bog`liq.  
        Endi   o`z   tarkibiga   o`qituvchilar   malakasini   oshirish   va   ularni   qayta
tayyorlashni   olgan   masofaviy   ta’limning   asosiy   didaktik   tamoyillari   ustida
to`xtaylik.  Ma’lumki, bugun  masofaviy ta’lim, ta’limni  rivojlantirishning  tarkibiy
qismiga   aylandi.   Shu   bois   ta’limning   an’anaviy   didaktik   tamoyillari   masofaviy
ta’lim   shakllari   uchun   ham   asos   bo`lib,   ta’limning   bunday   texnologiyasi
takomillashib   boradi,   ya’ni   yangi   o`quv   muhiti   uchun  yangi   shartlar   va   mezonlar
bilan   to`ldiriladi.   Bunday   jarayonda   mavjud   didaktik   tamoyillar   qanday
takomillashishi bilan tanishaylik.       Ma’lumki, o`qitishda ta’limning tarbiyaviy va
rivojlantiruvchi   vazifalarga   yo`naltirilganlik   tamoyiliga   ko`ra,   o`qituvchi
tomonidan   talabalarda   ma’lum   bilim,   ko`nikma   va   malakalarni   shakllantirayotib,
aniq   bir   mavzu   bo`yicha   darsning   tarbiyalovchi   va   rivojlantiruvchi   salohiyatini
unutmaslik     nazarda   tutiladi.                   Masofaviy   ta’limda   bu   tamoyil,   tinglovchini
bilish   faoliyatining   kreativ   tavsifi   tamoyili   ko`rinishida   talqin   qilinadi.   Kreativ
16 axborot   texnologiyasi   interfaol   bo`lib,   tinglovchidan   tashqi   dunyo   axborotini   o`z
tavsifi,   intilishi   bilan   xususiy   holga   almashtirishni   talab   qiladi,   ya’ni   masofaviy
ta’limning kreativ tavsifi, masofaviy-ijodiy faoliyati asosidagina amalga oshirilishi
mumkinligini  ma’lum qiladi.       O`qitishning ilmiylik tamoyilini masofaviy ta’lim
jarayonida   amalga   oshirish   tinglovchilarni   ma’lum   fan   bo`yicha   o`qitishining
mazmuni   bo`yicha   ilmiy   dalillar,   tushuncha   va   qonuniyatlari   hamda   nazariyalar
bilan   qurollantirishni   nazarda   tutadi.   Ilmiylik   tamoyili   tinglovchilardan   ilmiy
izlanishning   bilim   va   malakalarini   rivojlantirishni   talab   qiladi.   Buning   uchun
o`qitishda,   laboratoriya   va   amaliy   mashg`ulotlarini   bajarishda   tadqiqotning
muammoli   elementlarini   joriy   qilishni   talab   qiladi.   Mazkur   tamoyilni   masofaviy
ta’limda   qayta   shakllantirish   yana   ham   fundamental   tus   oladi.         Ta’limning
fundamentalligi   tinglovchining   bilish   bo`yicha   talablarga   mosligini   tavsiflovchi
didaktik   tamoyil,     psixologik   talablarga   nisbatan   quyidagi   aniq   mezonlarni   ilgari
suradi:   -   ta’lim   oluvchining   yuqori   motivatsiya   talablari;   -   shaxsning   qo`yilgan
maqsadga   erishishga   yo`naltirilganligi;   -   muloqotga   nisbatan   yetarlicha   yuqori
qobiliyat;   -   o`z   xatolarini   tuzatib   borishi,   o`zini   rivojlantirish   bo`yicha   intilishi;   -
tinglovchining   tashqi   ta’limiy   mahsulotlarga   nisbatan   ichki   shaxsiy   talablarining
mosligi.   Bu tamoyilga ko`ra tinglovchi, bir mavzu bo`yicha, kamida, ikkita ijodiy
ishni   bajarishi   talab   etiladi.   Bu   tamoyil   ijodiy   rusumdagi   masofaviy   o`qitishni,
ta’limning   ma’lum   hajmdagi   mazmunini   o`zlashtirishnigina   nazarda   tutgan
an’anaviy   rusumidan   keskin   farqlaydi.   An’anaviy   o`qitishda,   ta’lim   standartlari
sifatida tinglovchi mahsulotlaridagi diagnostik o`zgarishlarining zarurligini taqozo
etmasligi   bilan   an’anaviy   nazorat   tizimining   kamchiliklarini   ko`rsatadi.
Shuningdek,   masofaviy   o`qitishda,   aniq   faoliyat   yo`li   bilan   axborotlarni   qabul
qilishning   erkin   tanlash   tamoyilini   ham   yuqoridagi   tamoyilning   davomi   sifatida
qabul qilish mumkin.  Tizimlilik va ketma-ketlik tamoyili esa an’anaviy o`qitishda
17 bilimlar,   o`quv   va   malakalarni   ma’lum   tizimda,   aniq   ketma-ketlikda   va   o`quv
materialining   har   bir   yangi   elementini   bir-birlari   bilan   uzviy   bog`lanishda   va
mantiqiy   ketma-ketlikda   tushishini   taqozo   qiladi.     Masofaviy   ta’limda
o`quvchining   (yoxud   tinglovchining)     individual   ta’lim   olish   bo`yicha   chiziqli
tamoyili   shakllanadi.   O`quvchining   o`z   ta’limini   faollashtirish   maqsadida,   o`quv
jarayonining barcha metodologik darajalarida tanlash tizimi shakllantirilgan bo`lib
u   ta’lim   oluvchining   bu   sohada   o`z   shaxsiy   maqsadini   aniq   qo`yishini,
mashg`ulotlarning   ustuvor   yo`nalishlarini   hamda   ta’limning   turli     sohalarida
o`qitishning   shakl   va   tezkorligini   tanlash   va   ta’minlashni   ko`zda   tutadi.
O`qitishda,   o`quv   materiallarining   o`zlashtirilishi   (qiyinchiligiga   ko`ra)   tamoyili,
ya’ni   o`qitish   o`quvchining   real   o`quv   imkoniyatlari   darajasida   tashkil   etilishi   va
bunda   o`quvchi   intellektual,   jismoniy,   ortiqcha   axloqiy   yo‘qlama   his   etmasligi,
uning   sog`lig`iga   putur   yetkazmasligi   lozimligini   uqtiradi.         Masofaviy   ta’limda
aniq   masofaviy   kurslarni   o`qitishda,   o`quvchilarning   shaxsiy   xususiyatlarini
hisobga   olish   tamoyili   sifatida   keladi.   Bu   tamoyil   asosida   tinglovchi   yoki
o`quvchilar   shaxsining   individual   xususiyatlarini   hisobga   olgan   holda,   masofaviy
kurslarning moduli tuziladi. Bunda tinglovchilarning shaxsiy xususiyatlari  quyida
uch   daraja:   psixofiziologik,   psixologik,   psixosotsiologik   xususiyatlari   bo`yicha
hisobga   olinadi.       Ko`rsatmalilik   tamoyili,   uning   barcha   xususiyatlarini,   ya’ni
ta’limda   shaxsning   barcha   sezgi   organlariga   ta’sir   qilishni   xisobga   olgan   holda,
ta’limning   samaradorligiga   erishish   imkonini   yaratish   tushuniladi.   Masofaviy
ta’limda   bu   maqsadlarga   erishish   uchun   virtuallashtirish   tamoyili   maydonga
keltiriladi.   Unda   xususan   videofilmlar,   kompyuterning   o`rgatuvchi   dasturlari,
interfaol   texnologiyalardan   keng   foydalanish   nazarda   tutiladi.   Ko`rgazmali
materiallardan, multimedia testlardan foydalanishning keng metodikasi masofaviy
ta’limda   ko`rgazmalilik   tamoyilining   shakllangan   ko`rinishi   sifatida   namoyon
18 qiluvchi   muhim   vositalar   hisoblanadi.       Ta’limda   bilimlarning   mustahkamlash
anglashilganlik   tamoyili,   ta’limning   tarbiyaviy   va   rivojlantiruvchi   natijalarining
ta’sirchanligi   tamoyili,   erishilgan   bilim,   malaka   va   ko`nikmalarning
mustahkamligini,   bilimlarning   amaliy   yo`naltirilganligini,   hayotiy   muammolarni
hal etishga qaratilganligini ta’minlash bilan muhim.   Bulardan tashqari masofaviy
ta’limda:  -   masofaviy  ta’lim   natijalarini  baholash   faoliyati  mezonlarining  axborot
oldidagi   ustuvorli   tamoyili   –   o`quvchining   faoliyatiga   oid   natijalarga   qarab
belgilanadi; - o`quvchi tomonidan masofaviy ta’limda o`rganiladigan fan bo`yicha
ta’limiy mahsulotlarning yaratilish tamoyili. Bunda ijodiy turdagi masofaviy ta’lim
asosini   o`quvchi   tomonidan   yaratiladigan   ta’limiy   mahsuloti   nazarda   tutiladi;   -
interfaol tamoyil – masofaviy ta’limning yetakchi talablari mohiyatini ko`rsatadi. 
 
II. BOB:  TA’LIM MENEJMENTINI O’QITISHDA   MASOFAVIY
TA’LIMNI TASHKILLASHTIRISH VA AMALGA OSHIRISH YO’LLARI
2.1. Masofaviy Ta’lim Dasturlarini Tuzish
  Masofaviy   ta'lim   dasturlarini   tuzish   bo'yicha   xulosa   quyidagicha   bo'lishi
mumkin:
1. Mavzu   tanlash :   Dastur   tuzish   jarayonida   birinchi   navbatda   mavzuni
belgilash   kerak.   Bu,   o'quvchilarning   qiziqtirgan   bo'lgan   masalalardan   yoki
ta'limning belgilangan maqsadlaridan kelib chiqishi mumkin.
2. Maqsadlar va natijalar : Har bir darsning maqsadi va u kuzatilgan natijalari
belgilanishi  kerak. Bu, o'quvchilarning o'zlashtirilgan bilimlarini oshirishga
yordam   beradi   va   ta'lim   jarayonining   o'zini   baholash   uchun   kerakli
kriteriyalarni belgilashga yordam beradi.
19 3. Darsning   strukturasini   belgilash :   Har   bir   darsning   strukturasi
o'quvchilarning ma'lumotlarni oshirish va tushunchalarini tuzatishda yordam
berishi   kerak.   Masofaviy   ta'lim   dasturlarida   bu   struktura   qismlaridan   biri
maqola,   video   darslar,   amaliy   mashg'ulotlar,   forumlar   va   boshqa   interaktiv
vositalar bo'lishi mumkin.
4. O'quv  vositalari :   Darsda  ishlatiladigan   barcha   vositalar   (maqola,   videolar,
dasturlar, veb-saytlar, ilovalar va h.k.) muhokama qilinadi va ularni tanlash
jarayonida   ko'plab   faktorlar   o'z   ichiga   oladi.   Bunday   vositalar
o'quvchilarning   mavzuni   tushunishiga   va   tushunchalarini   amaliyotga
o'tkazishga yordam berishi kerak.
5. Amaliy   mashg'ulotlar :   Masofaviy   ta'lim   dasturlarining   samaradorligi
o'quvchilarga   amaliy   mashg'ulotlar   tuzishga   asoslanadi.   Bu   mashg'ulotlar
o'quvchilarning   o'zlashtirilgan   bilimlarini   sinovga   qo'ymasiga,   o'rganishni
chuqurroq   qayta   fikrlashga,   va   darsda   o'rganilgan   narsalarni   amaliyotda
qo'llab-quvvatlashga imkoniyat yaratadi.
6. Baholash   va   baholash :   Darslarning   samaradorligini   va   o'quvchilarning
natijalarini   baholash   uchun   kerakli   qoidalarni   belgilash   muhimdir.   Bu
baholashlar   o'quvchilarning   darsdagi   ishtiroklari,   amaliy   mashg'ulotlardan
olingan ma'lumotlar, va o'rganishning o'zgarishlarini o'lchaydi.
7. O'quvchilar   bilan   aloqani   ta'minlash :   Masofaviy   ta'lim   dasturlarining
muvaffaqiyati   uchun   o'quvchilar   bilan   doimo   aloqani   ta'minlash   zarur.   Bu,
darslarda   qatnashish,   veb-saytlarda   forumlar   orqali   muloqotlar,   elektron
pochta   yoki   ko'p   foydalaniladigan   interaktiv   platformalar   orqali   ma'naviy
qo'llab-quvvat kabi turli vositalar orqali amalga oshirilishi mumkin.
            Hozirda   fanlarni   kompyuterlardan   foydalanib   o‘qitish   muhim   ahamiyat
kasb   etmoqda.   Kompyuter   texnologiyalarining   imkoniyatlaridan   o‘quvchilarni
20 shaxsga yo‘naltirilgan rivojlanishini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda samarali
foydalanish   mumkin.         Pedagoglar   kompyuterdan   darsga   metodik   materiallarni
tayyorlashdagina   emas,   balki   fanni   o‘qitishda   zarur   kompyuter   dasturlaridan
foydalanishda, o‘quvchilar bilan individual ishlash jarayonida ham foydalanadilar.
Kompyuter   dasturiy   vositalariga   kiritilgan   interfeysning   qulayligi,   pedagoglarga
yangi   axborot   texnologiyalarini   yaxshi   o‘zlashtirishlari   imkonini   yaratadi.   Bu
bilimlarni   uzatishda,   malaka   va   ko‘nikmalarni   shakllantirishda   katta   ahamiyatga
ega. Kompyuter texnologiyalarining o‘quv jarayonida asosli qo‘llashning yana bir
muhim   jihati,   real   jarayonlar   va   eksperimentlarning   kompyuter   modelini   yaratish
bilan aloqadorligidir. Kompyuter yordamida ma’lumotlarni qayta ishlash, model va
natijalarning   namoyishi,   ko‘p   hollarda,   qimmat   turadigan   eksperimental
qurilmalarga   bo‘lgan   ehtiyojni   o‘rnini   bosadi,   ayrim   hollarda   (atom   va   kvant
fizika,   yarim   o‘tkazgichlar,   kimyo,   biologiya,   tibbiyot   va   boshqa   fanlardagi
jarayonlarni modellashtirish) jarayonni namoyish etishning yagona usuli sanaladi. 
          Internetdan   ta’lim   jarayonida   foydalanish   ba’zi   muammolarni   keltirib
chiqarishi   mumkin.   Internetdagi   axborotlar   hajmining   juda   kattaligi,   umumiy
tuzilmaning yo‘qligi axborot qidirishni qiyinlashtiradi. Zarur axborotni qidirish 
jarayonida   nazoratsiz   tinglovchi   noma’lum   saytlarga   kirib   asosiy   maqsaddan
chetga   chiqishi   mumkin.   Ta’lim   sifatining   oshishi   tinglovchilarga   yangi
texnologiyalardan   foydalanish   imkoniyatini   berish   orqaligina   emas,   balki   bunday
texnologiyalar   o‘qish   jarayonida   qanday   metodlardan   foydalanishiga   bog‘liq.
Shuning   uchun   o‘qituvchining   nazoratisiz   o‘qish   jarayonini   tashkil   etish   samara
bermaydi.   O‘qituvchi   nazoratini   tashkil   etishda   INTERNET-muloqot   bahslarida
ishtirok qilgani uchun   tinglovchini avvaldan e’lon qilingan rag‘batlantirish tizimi
(qo‘shimcha ballar) samarali bo‘ladi. Bunda tinglovchilarning o‘zlari ham  bahslar
mavzularini   taklif   etishlari   mumkin.           Videokonferentsiya   Ta’lim   tizimini   isloh
21 qilishdagi   asosiy   vazifalardan   biri,   Kadrlar   tayorlash   milliy   dasturida   ham
ta’kidlanganidek,   ta’lim   tizimini   zamonaviy   axborot   va   kommunikatsiya
texnologiyalari bilan ta’minlashga katta e’tibor qaratilgan; ta’lim tizimining barcha
darajalarini   to‘liq   miqiyosida   kompyuterlashtirish;   ta’lim   maskanlarida   lokal
hisoblash   tarmoqlarini   tashkil   qilish   va     global   tarmoqqa   ulash   va   hokazo.     1998
yilda   ishga   tushirilgan   Trans-Osiyo-Yevropa   optik   tolali   magistrali   yordamida,
bizning   mamlakat   ham   oxirgi   vaqtlarda   yuzaga   kelgan   axborot   vaakumidan
chiqishga   erishdi.   Bu   optik   tolali   magistral   jahon   axborot   tizimiga   bog‘lanish
imkonini   yaratdi.   Bu   Respublikamizning   shu   jumladan   Markaziy   Osiyoning
ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishidagi   muhim   omillardan   hisoblanadi.   Ta’lim   tizimini
isloh   qilishda,   rivojlangan   mamlakatlarning   yirik   univesitetlari   blan   aloqani
mustahkamlash   kerak   bo‘ladi,   o‘quv   jarayonini   boshqarish   va   tashkil   etishda
ularning   ish   tajribalarini   o‘rganish   va   bu   yo‘nalishda   ilg‘or   texnologiyalardan
foydalanish   zarur.   Bizning   respublikamizda   dunyoning   yetakchi   universitetlari
professoro‘qituvchilarining   ma’ruzalarini   eshitishni   hohlovchi   iste’dodli   yoshlar
juda   ko‘pchilikni   tashkil   etadi.   Bunda   ularga   bu   imkoniyatni   yaratib   berish,
yetakchi   universitet     va   ilmiy   markazlarga   o‘qitishga,   tajriba   oshirishga   yuborish
moliyaviy   jihatdan   juda   katta   muammo   hisoblanadi.   Bunda   masofadan   o‘qitish
tizimi   muammoni   hal   qilishda   katta   yordam   beradi   va   moliyaviy   xarajatlarni
kamaytiradi.
Masofadan   videokonferentsiya   tizimini   qo‘llash   yordamida   interaktiv   o‘quv
darslarini   olib   borish   imkoniyati   yaratildi,   ya’ni   interfaol   usulda   ma’ruzalarni
o‘qish,   seminarlar   tashkil   etish,   savollarga   javoblar   va   hokazo.   Interfaol   forma   –
masofadan videokonferentsiya o‘qitish tizimi, masofadan turib Internet yoki lokal
tarmoq   orqali   o‘qitishdan   farq   qiladi,   xuddi   radiodan   va   televideniyadan   ma’ruza
o‘qish   kabi.   Masofadan   videokonferentsiya   tizimi   –   matnli   axborotlar   almashish,
22 fayllar   almashish   imkonini   beradi.   Tashqi   elektron   doska   qo‘llashda   o‘qituvchi
doskaga   yozadi   va   bu   videokonferentsaloqa   ko‘magida   boshqa   auditoriya
tinglovchilariga   ko‘rsatiladi.     Elektron   doskadan   masofadan   o‘qitish   tizimi
foydalanuvchilari bir xil foydalanishlari mumkin, ya’ni bir doskaga chizilgan rasm
boshqa   auditoriyadagi   doskalarda   ko‘rsatiladi.   Dars   olib   borish   jarayonida
videokamera   avtomat   tarzda   ma’ruza   o‘qiyotgan   proffessor,   talaba   yoki   savol
beruvchi   tomonga   buriladi.   Darslarni   masofaviy   o‘qitishning   videokonferentsiya
tizimidan   foydalanish   alohida   talablar   asosida   tashkil   etiladi.   Birinchidan,
o‘quvchilar   uchun   ham   o‘qituvchi   uchun   ham   alohidagi   talablar   qo‘yiladi.   Efir
vaqtini   tejash   maqsadida,   o‘qituvchi   avvaldan   o‘tadigan   mavzularini   taqdimot
materiallar   ko‘rinishida   tayorlab   olishi   talab   etiladi.   Masofaviy   o‘qitishning
videokonferentsiya   tizimida   o‘qituvchi   o‘zini   xuddi   sahnadagi   aktyor   kabi   his
etishi   va   tinglovchilar   ham   oldindan   darsni   o‘zlashtirish   jarayoniga   tayyor
turishlari   talab   etiladi   .   Tinglovchilarga   ma’ruza   bilan   oldindan   tanishib   chiqish
tavsiya   etiladi.   Ikkinchidan,   masofadan   o‘qitishning   videokonferentsiya   tizimi
o‘rnatilgan   auditoriya   maxsus   jihozlangan   bo‘lishi   kerak:   qorong‘ulashgan   xona,
oval   formadagi   tinglovchilar   stoli   va   terminal   kamera   qurilmasi   to‘liq   xonani   va
elektron   doskani   ko‘rsatish   imkoniyatiga   ega   bo‘lishi   kerak.   Masofadan
o‘qitishning videokonferentsiya tizimidan foydalanish ishtirokchilar uchun axborot
almashishda qulaylik yaratadi va ortiqcha xarajatlarni qisqartiradi.
      Yangi   axborot   texnologiyalarining   telekonferentsaloqa   va   videotelefon
vositalari   o‘qituvchi   va   talabalar   o‘rtasida   ikki   tomonlama   aloqani   o‘rnatish
imkonini   ta’minlaydi.   Bunda   bir   vaqtning   o‘zida   videotasvirlarning,   ovoz   va
grafiklarning   2   tomonlama   uzatilishi   amalga   oshiriladi.   Bularning   barchasini
mijozning (o‘qituvchi va talabalar) har bir monitori ekranida 3ta oynada bir vaqtda
kuzatish mumkin. Katta auditoriyada guruhli mashg‘ulotlar davomida monitordagi
23 tasvirni katta ekranda suyuq kristalli yoki boshqa proektsiya qurilmalari yordamida
namoyish   qilish   mumkin.   Bitta   ish   joyining   qurilmaviydasturiy   jihozlanish
talablari:   kompyuter,   monitor,     printer,   videokamera,   mos   dasturiy   ta’minot,
klaviatura,   manipulyatorli   sichqoncha,   modem.   Videotelefonlar
videokonferentsaloqadan   o‘lchamning   chegaralanganligi   va   vizual   axborotni
namoyish etish sifati va kompyuter ilovalarini real vaqtda ishlatish imkoni yo‘qligi
bilan   farq   qiladi.   Bu   sinf   yangi   axborot   texnologiyalarining   didaktik   xossalari
tasvir, ovoz, grafikani real vaqtda uzatish imkoni va talabalarga o‘quv maqsadlari
uchun   ko‘rsatish   imkonini   o‘z   ichiga   oladi.   Bu   xossalar   o‘qitishning     an’anaviy
shaklida   tuzilgan   ma’ruza,   seminar   va   nazorat   tadbirlarini   o‘quv   jarayonida   to‘la
holicha   qo‘llash   imkonini   beradi.           Masofaviy   ta’lim   (MT)   -   bu   o‘qituvchi   va
o‘quvchi   bir   biri   bilan   masofa   yoki   vaqt   orqali   ajratilgan   sababli,   informatsion
texnologiyalardan   fodalanilgan   ta’lim   turi.   Bu   ta’lim   turini   bir   necha   modellari
mavjud,   ular   masofaviy   ta’lim   tashkil   qilinishiga   sabab   bo‘lgan   vaziyatlari   bilan
farqlanadi:   geografik   sabablar   (mamlakat   maydoni,   markazlardan   geografik
uzoqlashgan   regionlar   mavjudligi),   mamlakatni   kompyuterlashtirish   va
informatsiyalashtirish   darajasi,   transport   va   kommunikatsiyalar   rivojlanish
darajasi,   masofaviy   ta’lim   uchun   mutaxasislar   mavjudligi,   ta’lim   sohasida
informatsion   va   kommunikatsion   texnologiyalardan   foydalanish   darajasi,
mamlakatning ta’lim sohasidagi odatlari.   1) Birlamchi model. Ushbu model fakat
masofaviy   o‘quvchilar   bilan   ishlash   uchun   yaratiladi.   Ularning   har   bittasi   virtual
o‘qituvchiga   biriktirilgan   bo‘lishadi.   Konsultatsiyalar   va   yakuniy   nazoratlarni
topshirish   uchun   esa   regional   bo‘limlar   bo‘lishi   shart.   Shunday   o‘quv   kurslarda
o‘qituvchi   va   o‘quvchilarga   o‘quv   shaklini   va   formasini   tanlashda   katta
imkoniyatlar va ozodliklar beriladi. Bu modelga misol qilib Buyo‘q Britaniyaning
Ochik Universitetidagi  ta’limni olish mumkin.  2) Ikkilamchi model. Ushbu model
24 masofaviy   va   kunduzgi   ta’lim   o‘quvchilar   bilan   ishlash   uchun   yaratiladi.   Ikkala
guruxda   bir   xil   o‘quv   dasturi   va   darslar   jadvali,   imtixonlar   va   ularni   baxolash
mezonlari   mavjud.   Shunday   o‘quv   muassasalarda   kunduzgi   kurslarning   soni
masofaviylarga   karaganda   ko‘p.   Ushbu   masofaviy   kurslar   pedagogika   va
uslubiyotdagi   yangi   yunalishlarni   izlanishlarida   qo‘llaniladi.     Bu   modelga   misol
qilib   Yangi   Angliya   va   Avstraliya   Universitetidagi   (http://www.une.edu.au)
ta’limni   olish   mumkin.       3)   Aralashgan   model.   Ushbu   model   masofaviy   va
kunduzgi ta’lim turlirini integratsiyalashtirish uchun yaratiladi. O‘quvchilar o‘quv
kursning   bir   qismini   kunduzgi,   boshqa   qismini   esa   masofadan   o‘qiydi.   Shu   bilan
birga bu ta’lim turiga virtual seminar, prezentatsiyalar va lektsiyalar utkazish ham
kiradi.   
2.2. Masofaviy ta’limning pedagogik  texnologiyalari.
Masofaviy ta'limning pedagogik texnologiyalari, o'quvchilarga onlayn tarzda
o'qish   va   o'rganish   jarayonida   qulaylik,   motivatsiya   va   samarali   o'rganishni
ta'minlash   uchun   mahsulot   va   texnik   vositalarning   qo'llanilishini   o'z   ichiga   oladi.
Bu texnologiyalar, o'quvchilarning ma'lumotlarni oshirish, tushunchalarini tuzatish
va amaliyotga o'tkazishlarini ta'minlash uchun qulayliklar yaratishni maqsad qiladi
Malakali   o‘qituvchilarni   tanlab   ta’lim   jarayoniga   jalb   qilish.         Iqtisodiy
yutuqlar va afzalliklarga quyidagilarni kiritish mumkin:   Cheksiz masofaga ta’lim
berish.   O‘qituvchi   va  o‘quvchilar  urtasidagi  masofa   xech  kanday  ahamiyatga   ega
emas.   Ish jarayoniga halaqit bermasligi. O‘quvchi ishdan ajralmas holatda ta’lim
oladi.     O‘quvchilar   sonini   oshirilishi.   Masofaviy   ta’lim   texnologiyalarni   to‘liq
qo‘llagan   o‘quv   muassasa   talabalar   soni   2-3   barovar   oshishi   mumkin.     Narxi.
Masofaviy ta’lim kurslari 2 va 3 barovar oddiy kurslarga karaganda arzon.   Sotsial
yutuqlar   va   afzalliklarga   quyidagilarni   kiritish   mumkin:     Ijtimoiy   guruxlarga
25 ajratish yo‘qligi. Masofaviy ta’lim kursida ikkinchi oliy yoki kushimcha ma’lumot
oluvchilar,   malaka   oshirish   va   qayta   tayyorganlik   utash   istagida   bo‘lganlar;
ikkinchi   paralel   ma’lumot   olishni   xohlagan   talabalar;   markazdan   uzoqda,   kam
o‘zlashtirilgan   mintaqalar   aholisi;   jismoniy   nuksonlari   bo‘lgan   shaxslar;   armiya
xizmatida bo‘lgan shaxslar; erkin kuchib yurishi cheklangan shaxslar; va boshqalar
qatnashishi mumkin.  Yosh cheklanishlari yo‘qligi. O‘qishga jalb qilinuvchilarning
yosh cheklanishlarini istisno qilinadi.   Ammo masofaviy ta’limda salbiy tomonlari
ham   borligi   haqida   aytish   lozim.   Ularga   quyidagilarni   kiritishimiz   mumkin:
Elektron holatdagi ta’lim va mulokot jarayonlarga ishonchsizlik. Ushbu sababdan
talabalar   asosan   virtual   holatdagi   ta’lim   turida   emas,   balki   oddiy   (kunduzgi   va
sirtqi)   ta’lim   turlarida   o‘qish   istagida   bo‘lishadi.     Davlat   masofaviy   ta’lim
standartlari   yo‘qligi   va   natijada   davlat   nusxasidagi   diplom   berilmasligi.   Shu
sababdan   ko‘pgina   masofaviy   ta’lim   kurslari   bitiruvchilariga   fakat   ushbu   kursni
bitirganligi   haqida   sertifikat   yoki   guvoxnomalar   berishadi.     Virtual   muxit   va
texnika   ta’minot   bilan   bog‘liqligi.   Masofaviy   ta’lim   internet   borligi,   undan
foydalanish   narxi,   tezligi   va   servislar   mavjudligiga,   maxsus   kommunikatsion
texnikalar mavjudligi va ular ishlashiga taallukli. 
Masofaviy   ta’limda   talaba   va   o‘qituvchi   fazoviy   bir-biridan   ajralgan   holda
o‘zaro   maxsus   yaratilgan   o‘quv   kurslari,   nazorat   shakllari,   elektron   aloqa   va
Internetning   boshqa   texnologiyalari   yordamida   doimiy   muloqotda   bo‘ladilar.
Internet   texnologiyasini   qo‘llashga   asoslangan   masofaviy   o‘qitish   jahon   axborot
ta’lim   tarmog‘iga   kirish   imkonini   beradi,   integratsiya   va   o‘zaro   aloqa   tamoyiliga
ega   bo‘lgan   muhim   bir   turkum   yangi   funksiyalarni   bajaradi.   Masofaviy   o‘qitish
barcha   ta’lim   olish   istagi   bo‘lganlarga   o‘z   malakasini   uzluksiz   oshirish   imkonini
yaratadi.   Bunday   o‘qitish   jarayonida   talaba   interaktiv   rejimda   mustaqil   o‘quv-
uslubiy   materiallarni   o‘zlashtiradi,   nazoratdan   o‘tadi,   o‘qituvchining   bevosita
26 rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa «vertikal o‘quv guruhi»
talabalari   bilan   muloqotda   bo‘ladi.   Ma’lum   sabablarga   ko‘ra,   ta’lim
muassasalarining   kunduzgi   bo‘limlarida   tahsil   olish   imkoniyati   bo‘lmagan,
masalan,   sog‘ligi   taqoza   etmaydigan,   mutaxassicligini   o‘zgartirish   niyati   bo‘lgan
yoki   yoshi   katta,   malakasini   oshirish   niyati   bo‘lgan   kishilar   uchun   masofaviy
o‘qitish qulay o‘qitish shakli hisoblanadi. Masofaviy  o‘qitishda  turli  xil  axborot
va     kommunikatsiya   texnologiyalaridan   foydalaniladi,   ya’ni   har   bir   texnologiya
maqsad   va   masala   mohiyatiga   bog‘liq.   Masalan,   an’anaviy   bosma   usuliga
asoslangan   o‘qitish   vositalari   (o‘quv   qo‘llanma,   darsliklar)   talabalarni   yangi
material   bilan   tanishtirishga   asoslansa,   interaktiv   audio   va   video   konferensiyalar
ma’lum vaqt orasida o‘zaro muloqotda bo‘lishga, elektron pochta to‘g‘ri va teskari
aloqa   o‘rnatishga,   ya’ni   xabarlarni   jo‘natish   va   qabul   qilishga   mo‘ljallangan.
Oldindan   tasmaga   muhrlangan   videoma’ruzalar   talabalarga   ma’ruzalarni   tinglash
va   ko‘rish   imkonini   bersa,   faksimal   aloqa,   xabarlar,   topshiriqlarni   tarmoq   orqali
tezkor almashinish talabalarga o‘zaro teskari aloqa orqali o‘qitish imkonini beradi.
Yuqoridagilarga   asoslanib,   ta’lim   jarayonida   ayni   vaqtda   qayta-qayta   tilga
olinayotgan   ayrim   terminlar   tavsifi   va   ta’riflarni   keltirib   o‘tamiz.   Masofaviy
o‘qitish   –   eng   yaxshi   an’anaviy   va   innovatsion   metodlar,   o‘qitish   vositalari   va
formalarini   o‘z   ichiga   olgan   sirtqi   va   kunduzgi   ta’lim   singari   axborot   va
telekommunikatsiya   texnologiyalariga   asoslangan   ta’lim   formasidir.   Masofaviy
o‘qish – bu yangi axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya texnologiyalari va
texnik   vositalariga   asoslangan   ta’lim   tizimidir.   U   ta’lim   oluvchiga   ma’lum
standartlar  va ta’lim  qonun-qoidalari  asosida  o‘quv shart-sharoitlari  va o‘qituvchi
bilan   muloqotni   ta’minlab   berib,   o‘quvchidan   ko‘proq   mustaqil   ravishda
shug‘ullanishni   talab   qiluvchi   tizimdir.   Bunda   o‘qish   jarayoni   ta’lim   oluvchini
qaysi   vaqtda   va   qaysi   joyda   bo‘lishiga   bog‘liq   emas.   Masofaviy   ta’lim   –
27 masofadan   turib   o‘quv   axborotlarini   almashuvchi   vositalarga   asoslangan,
o‘qituvchi   maxsus   axborot   muhit   yordamida,   aholining  barcha   qatlamlari   va   chet
ellik   ta’lim   oluvchilarga   ta’lim   xizmatlarini   ko‘rsatuvchi   ta’lim   majmuaidir.
Masofaviy  o‘qitish  tizimi   – masofaviy  o‘qitish  shartlari   asosida  tashkil  etiladigan
o‘qitish   tizimi.   Barcha   ta’lim   tizimlari   singari   masofaviy   o‘qitish   tizimi   o‘zining
tarkibiy maqsadi, mazmuni, usullari, vositalari  va tashkiliy shakllariga ega. Nima
uchun   masofaviy   ta’lim   kerak   bo‘lib   qoldi?   –   degan   savol   tug‘ilishi   tabiiy.   Bu
savolga javob tariqasida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin: - Ta’lim olishda yangi
imkoniyatlar   (ta’lim   olishning   arzonligi,   vaqt   va   joyga   bog‘liqmasligi   va
boshqalar).   -   Ta’lim   maskanlariga   talaba   qabul   qilish   sonining   cheklanganligi.   -
Ta’lim olishni  xohlovchilar sonining oshishi. - Sifatli axborot texnologiyalarining
paydo   bo‘lishi   va   rivojlanishi.   -   Xalqaro   integratsiyaning   kuchayishi.   Yuqorida
sanab   o‘tilgan   sharoit   va   imkoniyatlar   masofaviy   o‘qitishga   ehtiyoj   borligini
ko‘rsatadi.   Masofaviy   o‘qitishning   ta’lim   tizimida   bir-biridan   farqlanuvchi   model
va   shakllari   mavjud   bo‘lib,   ular   quyidagi   qo‘llanish   shartlari   bilan   farqlanadi:   -
geografik   shartlar   (masalan,   mamlakat   territoriyasi,   markazdan   uzoqlikda
joylashuvi,   iqlimi);   -   mamlakatning   axborotlashuvi   va   kompyuterlashtirish
umumiy darajasi; - kommunikatsiya va transport vositalarining rivojlanish darajasi;
-   ta’lim   jarayonida   axborot   va   kommunikatsiya   texnologiyalari   vositalarining
qo‘llanish   darajasi;   -   ta’limda   qo‘llaniladigan   an’analari;   -   masofaviy   o‘qitish
tizimi uchun ilmiy pedagog kadrlar mavjudligi va ularning salohiyati va boshqalar.
Masofaviy   ta’limning   maqsadiga   quyidagilar   kiradi:   -   Mamlakat
miqyosidagi   barcha   hududlar   va   chet   eldagi   barcha   o‘quvchilar,   talabalar,   ta’lim
olishni   xohlovchilarga   birdek   ta’lim   olish   imkoniyatini   yaratib  berish.   -   Yetakchi
universitetlar,   akademiyalar,   institutlar,   tayyorlov   markazlari,   kadrlarni   qayta
tayyorlash   muassasalari,   malaka   oshirish   institutlari   va   boshqa   ta’lim
28 muassasalarining ilmiy va ta’lim berish potensiallaridan foydalanish evaziga ta’lim
berishning   sifat   darajasini   oshirish.   -   Asosiy   ta’lim   va   asosiy   ish   faoliyati   bilan
parallel   ravishda   qo‘shimcha   ta’lim   olish   imkoniyatini   yaratib   berish.   -   Ta’lim
oluvchilarni   ta’lim   olishga   bo‘lgan   ehtiyojini   qondirish   va   ta’lim   muhitini
kengaytirish. - Uzluksiz ta’lim imkoniyatlarini yaratish. - Ta’lim sifatini saqlagan
holda   yangi   prinsipal   ta’lim   darajasini   ta’minlash.   Yuqoridagilarni   xulosa   qilib
shuni aytish mumkinki, masofaviy ta’lim elementlarini ta’lim muassasalariga joriy
etilishi   har   tomonlama   foyda   keltiradi.   Oliy   ta’lim   tizimida   bu   kompleksni   joriy
qilish   uchun   barcha   shartsharoitlar   mavjud.   Axborot   kommunikatsiya
texnologiyalari   ta’lim   jarayonida   (xususan,   masofaviy   ta’lim   jarayonini)   qo‘llash
asosan   ikki   xil   ko‘rinishda   amalga   oshiriladi.   Birinchi   sharti   bu   texnik   jihozlar
bo‘lsa, ikkinchisi sharti esa maxsus dasturiy ta’minotlar bilan ta’minlanganligidir.
1. Texnik jihozlar bilan ta’minlanganlik: kompyuterlar, tarmoq qo‘rilmalari, yuqori
tezlikdagi   internet   tarmoqlari,video   konferensiya   jihozlari   va   hakazo.   2.   Dasturiy
ta’minotga:   Mavjud   qurilmalarni   ishlatadigan   dasturiy   ta’minotlardan   tortib   shu
soha uchun mo‘ljallangan dasturlar to‘plami kiradi.So‘nggi yillarda G‘arbda ta’lim
tizimini   boshqarishda   qo‘llanilib   kelinayotgan   Internet   yoki   Interanet   tarmog‘i
orqali   elektron   shakldagi   ta’lim   turini   Elearning   (elektron   ta’lim)   atamasi   bilan
kirib   keldi.   1-rasm.   Masofaviy   ta’lim   modellari.   Elektron   ta’limi   –   axborot-
kommunikatsiya   texnologiyalari   asosidagi   ta’limning   turli   ko‘rinishlarini
anglatuvchi   keng  tushunchadir.   Elearning   o‘z   ichiga   elektron   o‘quv   kontenetlarni
bilim   oluvchiga   yetkazish   usulidan   kelib   chiqqan   holda   guruhlarga   ajratish
mumkin.   YuNESKO   institutining   2000   yildagi   tahliliy   tadqikot   materiallarida
keltirilgan masofali o‘kitish modellarini keltiramiz: Birlamchi (Yagonalik) modeli.
Ushbu   model   tashkiliy   tuzilishiga   ko‘ra   faqat   masofali   o‘qitishda   va   «masofali»
talabalar   bilan   ishlash   maqsadida   tashkil   etiladi.   O‘kitish   shunday   amalga
29 oshiriladiki,   bunda   ta’limning   kunduzgi   shakli   zarur   bo‘lmaydi.   Barcha   o‘qitish
masofadan amalga oshiriladi. Ushbu modelda o‘qitishda xududiy markazlar bo‘lib,
ularda   talabalar   o‘qituvchilardan   maslahatlar   olishi   ëki   yakuniy   imtihon
topshirishlari mumkin. Bunday  oliygoxlarda o‘qituvchilarga ham talabalarga ham
o‘quv   faoliyatining   shakl   va   uslublarini   tanlashda   katta   erkinlik  beriladi.  Vaqt   va
o‘quv jadvallariga qat’iy chegaralar qo‘yilmaydi. Bunday tamoyilda o‘qitish Ochiq
universitetlarda,   masalan,   da   tashkil   etilgan.   Ikkilamchi   (Ikkilangan)   modeli.
Bunday   tizimda   oliygox   kunduzgi   talabalarni   ham,   qisman   kunduzgi   va   qisman
masofali   dastur   asosida   o‘qitadi.   Har   ikkalasida   ham   dars   jadvallari,   o‘qitish
dasturlari,   imtihonlari   va   baholash   mezonlari   bir   xil   bo‘ladi.   Odatda   ikkilangan
modelni   rivojlantiraëtgan   oliygox   kunduzgi   talabalar   soni   masofali   o‘qiëtgan
talabalar   sonidan   katta   bo‘lgan   ana’naviy   oliygoxlardir.   Shuning   uchun   bir
universitetning   o‘zida   ikki   shaklning   birgaligida   ko‘proq   o‘zlarida   katta   o‘quv
materiallaridan   foydalanish   imkoniyatiga   ega   bo‘lgan   kunduzgi   ta’lim   olayotgan
talabalar   yutadilar.   Bunday   oliygoxlarda   masofali   kurslar   har   doim   ham   foyda
keltirmaydi,   ba’zan   u   qisman   kunduzgi   talabalarni   o‘qitish   hisobidan   amalga
oshiriladi.   Bunday   holatlarda   asosiy   urg‘u   tajribaga,   pedagogika   va   uslubiy
innovatsiyalar   tadqiqotiga   va   boshqalarga   beriladi.   Masofali   o‘qitishning   bunday
modelida   tashkil   etilgan.   Aralash   model.   Ushbu   model   universitet   talabalarini
masofali   o‘qitishning   turli   shakllarini,   aniqrog‘i   shakllarning   integratsiyasini
nazarda   tutadi.   Masalan,   kunduzgi   shaklda   o‘qiëtgan   talabalar   masofali   o‘qitish
kurslarining dasturlaridagilarni yoki ushbu universitetining o‘qituvchisi o‘qiyotgan
kunduzgi   kurslari   bilan   parallel   ravishda   qisman   o‘qiydilar.   Shuningdek,   bu
modelda   an’anaviy   kurslar   doirasida   virtual   seminarlar,   taqdimotlar,   ma’ruzalar
ko‘rinishidagi   mashg‘ulotlar   alohida   shakllarining   birlashmasi   bo‘lishi   mumkin.
Universitet   axborot   va   kommunikatsiya   texnologiyalari   vositalari   bilan   qanchalik
30 yuqori jixozlangan bo‘lsa, shunchalik o‘qitish shakllari turli-tuman bo‘ladi. Ushbu
model ikki universitetni birlashmasidan iborat. Bunda ular o‘quv materiallari bilan
almashadilar   yoki   ba’zi   vazifalarni   bo‘lishib   oladilar.   Masalan,   bir   universitet
masofali o‘qitish uchun o‘quv materiallar ishlab chiqaradi, boshqasi virtual o‘quv
guruhlarini   o‘qituvchilar   bilan     ta’minlaydi     yoki     masofali     o‘qitish     dasturlarini
rasmiy akkreditatsiyasini o‘tkazadi. Bunday hollarda universitet butunlay ëki uning
alohida   markazlari,   fakultetlari,   xatto   ta’lim   xizmati   bozorida   ishlayotgan   tijorat
yoki   davlat   tashkilotlari   hamkor   bo‘lishlari   mumkin.   Konsorsiumlar   faqat   qattiy
markazlashgan   boshqarish   va   yaratilayotgan   ashyolarning   mualliflik   hamda
material   xuquqlarini   rioya   etish   shartlaridagina   samarali   bo‘ladi.   Kkonsorsiumga
misol   bo‘lishi   mumkin.   Franchayzing.   Franchayzing   tamoyilida   tashkil   etilgan
masofali   o‘qitish   modelida   hamkor   universitetlar   bir   –   birlariga   o‘zlarining
masofali   kurslarini   beradilar.   Bunda   ta’lim   xizmati   bozorida   o‘zini   ko‘rsatgan
qandaydir universitet o‘zida ishlab chiqqan kurslarini masofali o‘qitishni endigina
tashkil   qilayotgan   va   masofali   o‘qitish   uchun   o‘quv   ashyolarini   mustaqil   ishlab
chiqish tajribasiga ega bo‘lmagan boshqa oliygox – hamkorlariga o‘qitish huquqini
berishi   mumkin.   Bunday   modelning   qiziq   tomoni   shundaki,   talabalar   o‘zlarining
universitetida   o‘qishga   yozilib,   konsorsiumga   kirgan   ilg‘or   oliygox   talabasi   kabi
o‘sha   hajmda   va   o‘sha   sifatda   ta’lim   xizmatlariga,   o‘qishni   bitirganlaridan   keyin
xatto diplomlariga ega bo‘ladilar. Bunda ilg‘or universitetning barcha atributikalari
o‘z   kuchini   saqlab   qoladi.   Franchayzing   modeliga   misol   sifatida   Buyuk
Britaniyaning Ochiq universiteti qoshidagi Biznes 
31 2.3. Masofali o’qitish va uning ta’lim tizimidagi tutgan ro’li.
                Masofaviy   o‘qitish   barcha   ta’lim   olish   istagi   bo‘lganlarga   o‘z   malakasini
uzluksiz   oshirish   imkonini   yaratadi.   Bunday   o‘qitish   jarayonida   talaba   interaktiv
rejimda   mustaqil   o‘quvuslubiy   materiallarni   o‘zlashtiradi,   nazoratdan   o‘tadi,
o‘qituvchining bevosita rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa
«vertikal   o‘quv   guruhi»   talabalari   bilan   muloqotda   bo‘ladi.     Ma’lum   sabablarga
ko‘ra,   ta’lim   muassasalarining   kunduzgi   bo‘limlarida   tahsil   olish   imkoniyati
bo‘lmagan,   masalan,   sog‘ligi   taqoza   etmaydigan,   mutaxassicligini   o‘zgartirish
niyati   bo‘lgan   yoki   yoshi   katta,   malakasini   oshirish   niyati   bo‘lgan   kishilar   uchun
masofaviy o‘qitish qulay o‘qitish shakli hisoblanadi. Masofaviy o‘qitishda turli xil
axborot   va   kommunikatsiya   texnologiyalaridan   foydalaniladi,   ya’ni   har   bir
texnologiya   maqsad   va   masala   mohiyatiga   bog‘liq.   Masalan,   an’anaviy   bosma
usuliga   asoslangan   o‘qitish   vositalari   (o‘quv   qo‘llanma,   darsliklar)   talabalarni
yangi   material   bilan   tanishtirishga   asoslansa,   interaktiv   audio   va   video
konferensiyalar  ma’lum vaqt orasida o‘zaro muloqotda bo‘lishga, elektron pochta
to‘g‘ri   va   teskari   aloqa   o‘rnatishga,   ya’ni   xabarlarni   jo‘natish   va   qabul   qilishga
mo‘ljallangan.   Oldindan   tasmaga   muhrlangan   videoma’ruzalar   talabalarga
ma’ruzalarni   tinglash   va   ko‘rish   imkonini   bersa,   faksimal   aloqa,   xabarlar,
topshiriqlarni   tarmoq   orqali   tezkor   almashinish   talabalarga   o‘zaro   teskari   aloqa
orqali  o‘qitish imkonini  beradi. Yuqoridagilarga asoslanib,  ta’lim  jarayonida  ayni
vaqtda   qayta-qayta   tilga   olinayotgan   ayrim   terminlar   tavsifi   va   ta’riflarni   keltirib
32 o‘tamiz.     Masofaviy   ta’lim   -   masofaviy   o‘qitishga   asoslangan   ta’lim.   Masofaviy
o‘qitish – o‘zaro ma’lum bir masofada Internet texnologiya yoki boshqa interaktiv
usullar   va   barcha   o‘quv   jarayonlari   komponentlari   –   maqsad,   mazmun,   metod,
tashkiliy shakllar va o‘qitish usullariga asoslangan talaba va o‘qituvchi o‘rtasidagi
munosabat. Masofaviy o‘qitish tizimi – masofaviy o‘qitish shartlari asosida tashkil
etiladigan o‘qitish tizimi. Barcha ta’lim tizimlari singari masofaviy o‘qitish tizimi
o‘zining   tarkibiy   maqsadi,   mazmuni,   usullari,   vositalari   va   tashkiliy   shakllariga
ega.   Masofaviy   o‘qitishning   pedagogik   texnologiyalari   –   tanlangan   o‘qitish
konsepsiyasiga   asoslangan   masofaviy   ta’limning   o‘quv-tarbiyaviy   jarayonini
ta’minlovchi o‘qitish metodi va uslublar majmuasi. Keys-texnologiya – masofaviy
o‘qitishni   tashkil   qilishning   shunday   uslubiki,   masofaviy   ta’limda   matnli,
audiovizual   va   multimediali   (keys)   o‘quv   uslubiy   materiallar   majmuasi
qo‘llanishga  asoslanadi.  TV-texnologiya  –  masofaviy o‘qitishni   tashkil  qilishning
shunday   uslubiki,   u   talabalarga   o‘quv-metodik   ma’lumotlarni   televidenie   vositasi
yordamida   yetkazishga   xizmat   qiladi   va   tashqi   aloqali   ixtiyoriy   interaktiv
usullardan biri bilan o‘rnatishga asoslanadi. 
  O‘qitish   jarayoni   birinchi   o‘rinda   masofaviy   ta’limda   o‘zining   tashkil
etilishining   interaktivligi,   ya’ni   o‘quvchi   va   o‘qituvchining   aloqalari,
o‘quvchilarning o‘zaro aloqalari bilan, bilimlarning aniq bir sohasiga ega ekanligi
bilan   xarakterlanadi.   Demak,   masofaviy   o‘qitish   jarayonida   o‘qituvchi   va
o‘quvchining o‘zaro aloqasi masofaviy ajralgan holda o‘qitish vositalari to‘plami-
jumladan, elektron ma’ruza, darslik yoki kurslar bo‘ladi. Mustaqil o‘qish tizimida
o‘qituvchi bo‘lmaydi, u o‘quvchining mustaqil faoliyatidir. Masofaviy o‘qitishning
mustaqil   o‘qish   tizimidan   farqi   ana   shunda.   Mustaqil   o‘qish   videokassetadagi
avtonom kurslar, televizion va radiodagi kurslar, kompyuter dasturlari va kompakt
disklardagi   dasturlar   bilan   ishlashdir.   Shu   qatorga   o‘qituvchi   va   talaba   orasidagi
33 aloqa ko‘rilmaydigan tarmoqdagi dasturlar asosida o‘qish jarayoni ham kiradi. Bu
holda   «masofaviy»   atamasini   qo‘llash   noo‘rin,   chunki,   bu   yerda   talabaning
o‘rgatuvchi dasturlar, turli tashuvchilardagi axborot ta’lim resurslari bilan mustaqil
ishlash   haqida  gap  boryapti.  Talaba   kitob,  videokasseta  va  tarmoqdagi   kurs   bilan
mustaqil   ishlashi   mumkin.   Masofaviylik   tushunchasi   esa   o‘qituvchi   bilan   talaba
masofa   bilangina   ajratilib   turgan   holdagina   qo‘llaniladi.   Masofaviy   shakl   –   bu
o‘qitishning sirtqi shaklining analogi emas. Bu yerda sirtqi o‘qish shaklidan farqli
ravishda,  ular  maxsus  Internet  texnologiyalari  vositalari  yordamida bog‘lanadilar.
Masofaviy   o‘qitish   bu   kunduzgi,   sirtqi,   eksternat   shakllar   qatoridagi   o‘qitishning
yangi   shaklidir   va   unga   aynan   o‘qitishning   mustaqil   tizimi   sifatida   qarash   lozim.
Insonni o‘qitish va tarbiyalashda qanday shakldan foydalanilmasin, u pedagogika,
didaktika   va   xususiy   uslubiyotning   qonuniyatlariga   mos   kelishi   va   ularni   o‘zida
mujassamlashtirishi   kerak.   Masofaviy   ta’lim   yoki   masofaviy   o‘qitish   asosiy   yoki
qo‘shimcha   bo‘lishi   mumkin.   Keyingi   holda   biz   masofaviy   pedagogik   faoliyat
haqida   gapirishimiz   mumkin.   (Masofaviy   seminarlar,   viktorinalar,   anjumanlar,
olimpiadalar, aspirantlar bilan ishlashni tashkil etish.) Agar o‘qitishning masofaviy
shaklini   mustaqil   tizim   sifatida   qaraladigan   bo‘lsa,   u   holda   axborotning   elektron
manbalarini,   ya’ni   virtual   kutubxonalar,   turli   malaka   oshirishlar,   maslahat
xizmatlari, multmediali elektron darsliklar, uslubiy birlashmalarni o‘z ichiga olgan
yagona axborot – ta’limiy muhitni yaratish zarurligi haqidagi mantiqiy xulosa kelib
chiqadi. Demak, gap masofaviy o‘qitish haqida borar ekan, biz o‘qituvchi, darslik
(axborot-uslubiy   ta’minot)   va   talaba   mavjud   bo‘lgan   tizimni   ko‘rib   chiqamiz.
Hozirgi zamonda masofaviy o‘qitish tushunchasi bizda va chet elda tobora ko‘proq
tan   olinayotganini   ta’kidlash   kerak.   Bundan   esa,   o‘z   navbatida   masofaviy
o‘qitishning didaktik ta’minotini – elektron kurslar, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari,
o‘qitish   tizimining   axborot   ta’minotini,   pedagogik   texnologiyalarni,   o‘qitishning
34 uslub   va   shakllarini,   pedagog-koordinatorlar   va   tyutorlar   tayyorlash   zarurati
tug‘iladi.   Ma’ruza   matnlarini,   darslik   va   o‘quv   qo‘llanmalarini   elektron   shaklga
almashtirish-   muammolarni   hal   qilmaydi,  aksincha,   masofaviy  o‘qitish   jarayonini
qiyinlashtiradi, xolos. Negaki, bunda o‘quv materialini  yetkazib berish shakligina
o‘zgaradi.   Tizimning   boshqa   barcha   tashkil   etuvchilari   sirtqi   o‘qitishdagi   kabi
bajarilaveradi.  Bundan  kelib  chiqadiki,  nazariy  ishlash,  tajriba  bilan  tekshirishlar,
jiddiy   ilmiy-tadqiqot   ishlari   talab   qilinadi.   Afsuski,   biz   uchun   Internetda
ko‘rayotganimiz,   kompakt   disklarning   ko‘pchiligi   pedagogikaning   elementar
talablariga javob bermaydi. Masofaviy ta’lim uchun ishlab chiqarilgan pedagogik
mahsulotlar   elementar   didaktik   talablarga   javob   bermaydi.   Elektron   kurslar,
elektron   darsliklarga   xuddi   dastur   va   darsliklar   ishlanishiga   qaraganday   jiddiy
qarash kerak.  
III. BOB:  TA’LIM MENEJMENTINI O’QITISHDA  MASOFAVIY
TA’LIMNING MASLAHAT BERINGAN YO’LLARI VA TAVSIYALAR
3.1. Masofaviy Ta’limda O’rganuvchilar Bilan Munosabatni O’rnatish
         Masofaviy ta'limda o'rganuvchilar bilan munosabatni o'rnatish o'zgaruvchilar
va   talablar   uchun   juda   muhim   bo'lib   qoladi.   Bu,   o'qituvchilar   uchun
o'rganuvchilarni   o'rganish,   o'rganishni   tashxis   qilish   va   kompaniyalar   uchun
o'rganuvchilarni bag'ishlash bilan bir qatorda masofaviy ta'limning samaradorligini
oshirish imkoniyatini beradi.
           Hozirgi zamon ta’lim jarayoniga ananaviy tushunchalar qatorida yangi
35 yangi   tushunchalar   kirib   kelmoqda.   Qo‘yida   shu   tushunchalardan   asosiylari
keltirilib,   ularga   ta’riflar   berib   o`tilgan.   O`qitish   –   bu   ma’lum   bir   maqsadga
yo`naltirilgan tizimli bilim va ko`nikmalar bilan qurollangan jarayondir. Ta’lim –
bu   o`qitishning   natijasi   bo`lib 5
,   shaxsiyatni   tarbiyalash   va   rivojlantirishdir.
Masofaviy   o`qitish   –   eng   yaxshi   an’anaviy   va   innovatsion   metodlar,   o`qitish
vositalari va formalarini o`z ichiga olgan sirtqi va kunduzgi ta’lim singari  axborot
va telekommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan ta’lim formasidir. Masofaviy
o`qish – bu yangi axborot texnologiyalari, telekommunikatsiya texnologiyalari va
texnik   vositalariga   asoslangan   ta’lim   tizimidir.   U   ta’lim   oluvchiga   ma’lum
standartlar   va   ta’lim   qonun-qoidalari   asosida   o`quv   shartsharoitlari   va   o`qituvchi
bilan   muloqotni   ta’minlab   berib,   o`quvchidan   ko`proq   mustaqil   ravishda
shug`ullanishni   talab   qiluvchi   tizimdir.   Bunda   o`qish   jarayoni   ta’lim   oluvchini
qaysi   vaqtda   va   qaysi   joyda   bo`lishiga   bog`liq   emas.   Masofaviy   ta’lim   –
masofadan   turib   o`quv   axborotlarini   almashuvchi   vositalarga   asoslangan,
o`qituvchi   maxsus   axborot   muhit   yordamida,   aholining  barcha   qatlamlari   va   chet
ellik   ta’lim   oluvchilarga   ta’lim   xizmatlarini   ko`rsatuvchi   ta’lim   kompleksidir.
Demak,   masofaviy   o`qitish   masofaviy   ta’lim   kompleksidagi   jarayon   ekan.
Masofaviy   o`qitishning   va   masofaviy   ta’limning   o`ziga   xos   xususiyatlari,
pedagogik tizimi, zarurligi va maqsadi mavjud. 
       Masofaviy ta’lim an’anaviy ta’lim turidan quyidagi xarakterli xususiyatlari
bilan   farqlanadi.   Moslashuvchanlik   –   Ta’lim   oluvchiga   o`ziga   qulay   vaqt,   joy   va
tezlikda   ta’lim   olish   imkoniyati   mavjudligi.   Modullilik   –   Bir   biriga   bog`liq
bo`lmagan   mustaqil   o`quv   kurslari   to`plamidan   -   modullardan   individual   yoki
guruh   talabiga   mos   o`quv   rejasini   tuzish   imkoniyati   mavjudligi.   Parallellik   –
5
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. O‘zbekiston Pyespublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha 
harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-son, 70-modda) 
36 O`quv   faoliyatini   ish   faoliyati   bilan   birga   parellel   ravishda,   ya’ni   ishlab
chiqarishdan   ajralmagan   holda   olib   borish   imkoniyati   mavjudligi.   Keng
qamrovlilik – Ko`p sonli o`quvchilarning bir vaqtning o`zida katta o`quv (elektron
kutubxona, ma’lumotlar va bilimlar bazasi va boshqalar) zahiralariga murojaat qila
olishi. Bu ko`p sonli o`quvchilarning kommunikatsiya vositalari yordamida o`zaro
va   o`qituvchi   bilan   muloqotda   bo`lish   imkoniyati.   Iqtisodiy   tejamkorlik   –   O`quv
maydonlari,   texnika   vositalari,   transport   vositalari   va   o`quv   materiallaridan
samarali   foydalanish,   o`quv   materiallarini   bir   joyga   yig`ish,   ularni   tartiblangan
ko`rinishga keltirish   va bu ma’lumotlarga ko`p sonli murojaatni tashkil qilib bera
olish mutaxassislarni tayyorlash uchun ketadigan xarajatlarni kamaytiradi. Ijtimoiy
teng   huquqlilik   –   Ta’lim   oluvchining   yashash   joyi,   sog`lig`i   va   moddiy
ta’minlanish   darajasidan   qat’iy   nazar   hamma   qatori   teng   huquqli   ta’lim   olish
imkoniyati.   Internatsionallilik   –   Ta’lim   sohasida   erishilgan   jahon   standartlariga
javob beradigan yutuqlarni import va eksport qilish imkoniyati. 
            Internet     tехnologiyalarining     kirib     kеlishi,     axborot     texnalogiyalarining
rivojlanishi   asrlar   davomida   o’zgarmay   kelayotgan   holatlarni   o’zgartirib
yuborishga   sabab     bo’ldi.     Shu     jumladan,     ta’lim     sohasi     rivojlanishi     uchun
xizmat  qilmoqda. Masalan:  ta’lim  tizimida  ta’lim  olishning  an’anaviy  shakllari
o’rniga     masofaviy   ta’lim   tizimini   joriy   etilishiga   imkon   yaratdi.   O’zbekiston
Respublikasi   Oliy   va   o’rta   maxsus   ta’lim   vazirligining   2016-yil   30-dekabrdagi
“Oliy   ta’lim   muassasalarida   elektron     ta’lim   tizimiga   o’quv-uslubiy   majmualarni
kiritishni   tashkillashtirish   to’g’risida”gi   526-   son   buyrug’ining   4-bandi   ijrosi
yuzasidan     Moodle     elektron     ta’lim     tizimiga     o’quv-uslubiy     majmualarni
joylashtirish   va   talim   tizimida   (jarayonida)   foydalanish   bo’yicha   qaror   qabul
qilindi.  Masofaviy    ta’limda  talaba    va    o’qituvchi     fazoviy    bir-biridan    ajralgan
holda   o’zaro     internet     orqali     muloqotda     bo’ladi,     talaba     o’zi     ustida     ko’proq
37 ishlaydi  va Intеrnеtning boshqa tехnologiyalari yordamida o’qituvchi bilan doimiy
muloqotda bo’ladi.  Eng  muhimi  masofaviy  ta’lim  joyga,  vaqtga  bog’liq  emas,
talabalarning   soni   cheklanmagan.   Masofaviy   o’qitish   davomida   talaba   mustaqil
o’quv   darsliklarni   o’zlashtiradi,   nazorat     savollariga     javob     berib     boradi.
Ta’limning   bu   turi   sirtqi,   maxsus   sirtqi, malaka oshirish kurslari hamda oilali,
yoshi kattalar va ishlaydigan talabalar uchun juda qulay ta’lim tizimi hisoblanadi.
Masofaviy   o’qitish   tizimini   ikkiga   bo’lish   munkin:       Birinchisi,   oliy   o’quv
yurtlarida   an’anaviy   ta’lim   olish   tizimi   va   masofaviy   o’qitish     tizimini     o’zaro
uzviy   bog’lagan   holda   o’qitishdir.   Buning   uchun   ta’lim muassasasi  (inistitut,
universitet)   axborot   texnalo’giyalari   sohasi   yaxshi   rivojlangan   bo’lishi,   elektron
kutubxonalar   va   tехnik   jihozlar   bilan   ta’minlangan   bo’lishi   shart.   Tехnik
jihozlarga     kompyutеrlar,     tarmoq     qo’rilmalari,     yuqori     tеzlikdagi     Intеrnеt
tarmoqlari, vidеo konfеrеntsiya jihozlari va boshqalar. An’anaviy bilan masofaviy
ta’limni o’zaro  boglashda universitet  (institut) professor-o’qituvchilari muhim rol
o’ynaydi.   Ular   ma’ruza,   amaliyot,   laboratoriya,   video   darsliklar,   taqdimotlar
va   boshqalarni     moodle     (masofaviy     ta’lim     tizimining     bir     turi     bo’lib,     Web
muhitida   o’qitish   va   on-line   rеjimdagi   darslarni   tashkil   qiluvchi,   vеbga
yo’naltirilgan   dasturiy   majmua   hisoblanadi.)   tizimiga   joylashtirishlari   kerak.
Bundan   tashqari,     o’qituvchi   talabalarga     ma’ruza     paytida     moodle     tizimiga
joylashtirilmagan     ma’lumotlarni   yetkazishi   kerak.   Moodle   tizimining     yana     bir
qulayligi   shundan     iboratki,   maruza   darslarni     kamaytirib     amaliy,     laboratoriya
darslarini  ko’payrtirish  mumkin.  Buni amalga  oshirish  uchun  moodle  tizimiga
maruza  matnini  shunday  joylashtirish kerakki, talaba o’qib, tushinib olishi lozim.
Buning   uzun   faqat   ma’ruza   matni   emas,   balki     mavzuga     mos     keladigan     video
darslarni,  klaster  metodlarini  joylashtirish kerak.
38 3.2. Masofaviy Ta’limda Interaktiv Texnologiyalardan Foydalanish
Masofaviy ta'lim jarayoni (ta'lim va ta'lim jarayoni), birinchi navbatda, uning
tashkil   etilishida   interfaol   bo`lishi,   ya'ni   o`qituvchi   va   talabaning,   shuningdek,
talabalarning   o`zaro   munosabatlarida   va   o`zaro   bog'liqligi   bilan   tavsiflanadi.
Masofaviy ta'lim jarayonining istiqboli haqida gapirganda, bu jarayonda o`qituvchi
va   talabalarning   mavjudligi,   ularning   muloqoti   va   talabalar   o`rtasidagi   muloqotni
tushunamiz.   Telekommunikatsiyalardan   va   mavjud   texnologiyalardan   amalda
foydalanish - birinchi navbatda masofaviy ta'limning o`rnini belgilab beradi. Bejiz
emaski,   masofaviy   ta'limning   samaradorligi   asosan   unga   kiritilgan   pedagogik
ma'no   bilan   belgilanadi   va   bugungi   kunda   juda   masofaviy   ta'limni   o`qituvchi   va
talaba   o`rtasida   ma'lumot   almashish   sifatida   anglatiladi.   Ta’kidlash   joizki,
ta'limning ustun xususiyati  zamonaviy telekommunikatsiyalar yordamida qurilgan
talabalarning   shaxsiy   samarali   faoliyatidir.   Masofaviy   ta'limga   har   qanday
yondashuv   ta'lim   sub'ektlari   o`rtasidagi   interaktiv   o`zaro   ta'sirni   va   ta'lim
jarayonining   samaradorligini   ta'minlaydigan   axborot   va   pedagogik
texnologiyalarning   integratsiyasini   o`z   ichiga   oladi.   Bunda   esa,   ma'lumot
almashish   va   uzatish   talabalarning   samarali   ta'lim   faoliyatini   tashkil   etish   uchun
asosiy   vosita   rolini   o`ynaydi.   Masofaviy   ta'limning   asosiy   xususiyatlari   bu   uning
ma’lum   masofadagi   o`quvchining   ijodiy   o`zini   namoyon   qilishidir.   Ta'lim   real
vaqtda   sinxron   tarzda   (chat,   videomuloqot,   masofaviy   talabalar   va   o`qituvchi
uchun   umumiy   grafikli   ko`rinish   va   boshqalar),   shuningdek   asinxron   amalga
oshiriladi. Internet ta'limi va masofaviy ta'lim bevosita chambarchas bog'liq, ammo
bir   xil   emas,   ya’ni   global   resurslardan   foydalangan   holda   o`qitishning   texnik   va
texnologik   xususiyatlari   qat'iy   tartibi   farqlanadi.   Hozirgi   vaqtda,   mavjud
39 vaziyatlarni hisobga olgan holda, ko`plab xizmatlar orasida masofaviy ta'limda eng
samaralisi   -   bu   electron   platformadir.   Shu   sababli,   yangi   texnologiyalarning   eng
jadal   rivojlanishi   shunday   platform   asosida   sodir   bo`ladi.   Albatta,   umumiy
foydalanish   mumkin   bo`lgan   vositalardan   tashqari,   masofaviy   ta'limning   ko`plab
tashkiliy   va   pedagogik   muammolarini   kompleks   hal   qilish   imkonini   beradigan
katta hajmdagi maxsus dasturiy ta'minot ham mavjud. Talabalar birgalikda ovozli
munozarada   ishtirok   etadilar(yoki   chatlar),   bir   vaqtning   o`zida   konferensiyada
etarli   ishtirokchilar   bo`ladi.   O`qituvchi   darslarni   ZOOM   orqali   olib   boradi   va
materialni umumiy "ekranda" da  tushuntiradi. Matnli suhbat o`qituvchi tomonidan
talabalar   bilan   umumiy   suhbat   yoki   ulardan   biri   bilan   chat   suhbat   va   shuningdek
ochiq muhokamalar ishlatiladi. Asosiy diqqat markazida o`qituvchiga bir yoki bir
nechta o`quvchilarga javob berish uchun "ovozli qo`ng'iroq aloqa qilish" imkonini
beradi   va   talabalar   o`qituvchidan   ularga   chat   yoki   qo`lini   ko`tarish   yordamida
qo`ng'iroq   qilishni   va   savollar   so`rashga   imkon   beradi.   O`qituvchi   barcha
o`quvchilarning   faolligini   nazorat   qiladi.   Jarayonlar   davomida   talabalarga   ta'lim
muammosini   keltirib   chiqaradigan   ma'ruza   materiallari   taklif   etiladi.   Barcha
kontentlar   maxsus   o`quv   jarayonini   boshqarish   tizimlari   orqali   yig'iladi   va   Zoom
bilan   bevosita   muammolar   muhokama   qilinadi.   Talabalar   bilan   savol-javob,   fikr,
sharhlar almashilaniladi. Muhimi, o`qituvchi talabalarga konferensiya orqali o`qish
sohasidagi   mutaxassislar   bilan   bog'lanish   imkoniyatini   beradi.   Natijada   paydo
bo`lgan   savollarni   xal   etish   va   o`quv   kontentlarini   telegramma   orqali
joylashtirilganlik   bo`yicha   asosiy   muammolarni   jamoaviy   tanlash   amalga
oshiriladi.   Masofaviy   ta'lim   turlari,   bir   tomondan,   pedagogik   jarayonning
xususiyatlari   bilan,   ikkinchi   tomondan,   mavjud   o`quv   kontenlar   majmui   bilan
belgilanadi.   Individual   maslahat   mashg'ulotlari   har   bir   talabaning   xususiyatlarini
hisobga   olgan   holda   o`tkaziladi.   Suhbat   darsi   real   vaqt   rejimida   olib   boriladi   va
40 aniq jadval va savollar va muammolarni shakllantirish, shuningdek tahlil qilish va
kelajakda   foydalanish   uchun   dars   matnini   yozib   olish   imkoniyati   talab   qiladi.
Masofaviy   darslar   (o`rganilayotgan   mavzu),   konferentsiyalar,   seminarlar   va
boshqalar,   o`qitish   va   nazorat   qilishning   samarali   shakli   sifatida   ijodiy   ochiq
topshiriqlar   bilan   masofaviy   olimpiada   o`tkazish   daragasiga   chiqadi   Masofaviy
ta'lim   nafaqat   talabalar   uchun,   balki   o`qituvchilar   uchun   ham   qo`llaniladi   va
nafaqat malaka oshirish maqsadida, balki masofaviy pedagogik konferentsiyalar va
tanlovlar  uchun muhim  rol  o`ynaydi. Yana bir  imkoniya, ZOOM platformasining
yutuqlaridan biri bu o`qituvchilarining rolini oshiradi, chunki
telekommunikatsiyalar yordamida ularning ta'sir zonasi odatdagi o`quv jarayoniga
nisbatan   bir   necha   barobar   ortadi.   Xozirda,   asrimizda   eng   yaxshi   o`qituvchilar
masofaviy   o`qituvchilar   bo`lishi   mumkin.   Masofaviy   ta'lim   bugungi   kunda
o`zining   nafaqat   ijobiy,   balki   salbiy   tomonlariga   ega.Bu   esa,   o`quv   jarayonining
texnologik   samaradorligi   axborot   va   telekommunikatsiya   texnologiyalarining   eng
so`nggi yutuqlari va kashfiyotlaridan foydalanishga bog’liq hisoblanadi.
41 3.3. Masofaviy Ta’limda Komunikatsiya va Qo’llanish Tavsiyalari
       Zamonaviy   aхborot   va   kommunikatsiya   tехnologiyalari   vositalarini   ta’lim
jarayoniga   kirib     kеlishi     an’anaviy     o’qitish     usullariga     qo’shimcha     ravishda
yangi   o’qitish   shakli   -   masofaviy   o’qitish   yaratilishiga   omil   bo’ldi.   Masofaviy
ta’limda  talaba  va  o’qituvchi  fazoviy  bir-biridan  ajralgan  holda o’zaro  maхsus
yaratilgan     o’quv     kurslari,     nazorat     shakllari,     elеktron     aloqa     va   Intеrnеtning
boshqa     tехnologiyalari     yordamida     doimiy     muloqotda     bo’ladilar.   Intеrnеt
tехnologiyasini  qo’llashga  asoslangan  masofaviy  o’qitish  jahon  aхborot ta’lim
tarmog’iga   kirish   imkonini   bеradi,   intеgratsiya   va   o’zaro   aloqa   tamoyiliga   ega
bo’lgan   muhim   bir   turkum   yangi   funktsiyalarni   bajaradi.   Masofaviy     o’qitish
barcha     ta’lim     olish     istagi     bo’lganlarga     o’z     malakasini   uzluksiz     oshirish
imkonini     yaratadi.     Bunday     o’qitish     jarayonida     talaba     intеraktiv   rеjimda
mustaqil     o’quv-uslubiy     matеriallarni     o’zlashtiradi,     nazoratdan     o’tadi,
o’qituvchining bеvosita rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa
42 «vеrtual   o’quv   guruhi»   talabalari   bilan   muloqotda   bo’ladi.   Ma’lum   sabablarga
ko’ra,   ta’lim   muassasalarining   kunduzgi   bo’limlarida   tahsil   olish   imkoniyati
bo’lmagan,   masalan,   sog’ligi   taqoza   etmaydigan,   mutaхassicligini   o’zgartirish
niyati     bo’lgan    yoki    yoshi     katta,    malakasini     oshirish     niyati     bo’lgan   kishilar
uchun   masofaviy   o’qitish   qulay   o’qitish   shakli   hisoblanadi.   Masofaviy   o’qitishda
turli   хil aхborot va kommunikatsiya tехnologiyalaridan foydalaniladi,   ya’ni   har
bir     tехnologiya     maqsad     va     masala     mohiyatiga     bog’liq.   Masalan,   an’anaviy
bosma   usuliga   asoslangan   o’qitish   vositalari   (o’quv   qo’llanma,   darsliklar)
talabalarni yangi matеrial  bilan tanishtirishga asoslansa, intеraktiv audio va vidеo
konfеrеntsiyalar ma’lum vaqt orasida o’zaro muloqotda bo’lishga, elеktron pochta
to’g’ri     va     tеskari     aloqa     o’rnatishga,     ya’ni     хabarlarni     jo’natish     va     qabul
qilishga   mo’ljallangan.   Oldindan     yozilgan     vidеoma’ruzalar   talabalarga
ma’ruzalarni     tinglash     va   ko’rish   imkonini   bеrsa,   faksimal   aloqa,   хabarlar,
topshiriqlarni   tarmoq   orqali   tеzkor   almashinish   talabalarga   o’zaro   tеskari   aloqa
orqali   o’qitish   imkonini   bеradi.   Yuqoridagilarga     asoslanib,     ta’lim     jarayonida
ayni     vaqtda     qaytaqayta     tilga   olinayotgan   ayrim   tеrminlar   tavsifi   va   ta’riflarni
kеltirish mumkin. 
        Masofaviy   o’qitish   –   eng   yaхshi   an’anaviy   va   innovatsion   mеtodlar,   o’qitish
vositalari va formalarini o’z ichiga olgan sirtqi va kunduzgi ta’lim singari aхborot
va tеlеkommunikatsiya tехnologiyalariga asoslangan ta’lim formasidir. 
       Masofaviy  o’qish    –   bu yangi  aхborot tехnologiyalari,  tеlеkommunikatsiya
tехnologiyalari   va   tехnik   vositalariga   asoslangan   ta’lim   tizimidir.   U   ta’lim
oluvchiga ma’lum   standartlar   va   ta’lim   qonun-qoidalari   asosida   o’quv   shart-
sharoitlari     va   o’qituvchi   bilan   muloqotni   ta’minlab   bеrib,   o’quvchidan   ko’proq
mustaqil   ravishda   shug’ullanishni   talab   qiluvchi   tizimdir.   Bunda   o’qish   jarayoni
ta’lim oluvchini qaysi vaqtda va qaysi joyda bo’lishiga bog’liq emas. 
43         Masofaviy     ta’lim     –   masofadan     turib     o’quv     aхborotlarini     almashuvchi
vositalarga  asoslangan,  o’qituvchi  maхsus  aхborot  muhit  yordamida,  aholining
barcha qatlamlari va chеt ellik ta’lim oluvchilarga ta’lim хizmatlarini ko’rsatuvchi
ta’lim majmuaidir. 
        Masofaviy   o’qitish   tizimi    – masofaviy   o’qitish    shartlari    asosida    tashkil
etiladigan o’qitish tizimi. Barcha ta’lim tizimlari singari masofaviy o’qitish tizimi
o’zining   tarkibiy   maqsadi,   mazmuni,   usullari,   vositalari   va   tashkiliy   shakllariga
ega.   Nima   uchun   masofaviy   ta’lim   kеrak   bo’lib   qoldi?   –   dеgan   savol   tug’ilishi
tabiiy.   Bu   savolga   javob   tariqasida   quyidagilarni   sanab   o’tish   mumkin:   –   Ta’lim
olishda     yangi     imkoniyatlar     (ta’lim     olishning     arzonligi,     vaqt     va     joyga
bog’liqmasligi   va   boshqalar).   –   Ta’lim       maskanlariga       talaba       qabul     qilish
sonining   chеklanganligi.   –   Ta’lim   olishni   хohlovchilar   sonining   oshishi.   –   Sifatli
aхborot  tехnologiyalarining  paydo bo’lishi va rivojlanishi.
   
 XULOSA
     
     Xulosa qilib shuni aytish mumkinki - masofaviy o`qitish bugungi kunda nafaqat
o`quv maskanlari uchun zarur, balki bugungi kundagi globalizatsiyalash jarayonida
katta-katta   korxonalarga,   muassasalarga   o`zlariga   mutaxassislar   tayyorlashda,
ularni   qayta   tayyorlashda,   ularning   bilim   darajalarini   va   ko`nikmalarini   yuqori
darajada ushlab turishda muhim o`rin tutadi. Masofaviy o`qitishni qo`llagan holda
aholining   umumiy   bilim   darajasini   va   bu   bilimning   sifatini   oshirish   imkoni
44 mavjud.   Aholining   barcha   qatlamlarini   bilim   olishdagi   ixtiyoriy   talablarini
qondirish   mumkin   bo`ladi.   Bilimlarni     o`z     vaqtida     keng     aholiga     tarqatish
imkoni     mavjud.     Yagona     ta`lim   muhitini   yaratib,   unda   barcha   bilimlarni
mujassamlashtirish   imkoni   mavjud.     Masofadan   o`qitish     usulida   o`quvchi     va
o`qituvchi     bir-biridan     masofa     bilan   ajralgan     bo`lsa     ham     doimiy     muloqot
saqlanib     qoladi.     Bu     o`qitishni     nazorat   qilishning     alohida     usuli     bo`ladigan
elektron  pochta  va  internet  texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi
            Shularga   qaramay,   yangi   texnologiyalar   ilm-fan   va   ta'limning   yangi
yo`nalishlarini   ochishga   va   o`z-o`zini   rivojlantirish   uchun   yangidan-yangi
imkoniyatlarga   ega   bo`ladi.   Ta'lim   sifatini   ixtisoslashtirilgan   nazorat   qilish   -
masofadan   tashkil   etilgan   imtihonlar,   suhbatlar,   amaliy,   kurs   va   loyiha   ishlari,
kompyuterning   intellektual   test   tizimlari   qo`llaniladi.   Bu   masofaviy   ta'limning
harakatlantiruvchi   kuchi   bo`lgan   chinakam   mustahkam   bilim   olishdair.   Xulosa
qilishimiz mumkinki, barcha turdagi elektron kontentlarini o`z ichiga olgan yagona
axborot-ta'lim makonini yaratiladi: virtual kutubxonalar, turli ma'lumotlar bazalari,
konsalting   xizmatlari,   elektron   darsliklar   va   boshqalar.   Turli   xil   pedagogik
usullardan   foydalanish   texnik   vositalar   va   talabalar   bilan   aloqani   tashkil   etish
usullariga ko`proq bog'liq bo`ladi. Shuni ta'kidlash joizki, har qanday o`zaro ta'sir
texnologiyasi   bilan o`qituvchi  materialni  qisqaroq  va  aniqroq  taqdim  etishni  yoki
savollarga javob berishni  o`rganishi  lozim. Bu vaziyatda esa  o`qituvchining ham,
talabaning ham doimiy va uzluksiz o`zini-o`zi takomillashtirish kontseptual bo`ladi
Foydalangan adabiyotlar
1. Mirziyoyev   Shavkat   Miromonovich.   Erkin   va   farovon,   demokratik
O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Sh.M. Mirziyoyev. Toshkent
O‘zbekiston, 2016.  
45 2. Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va
shaxsiy   javobgarlik   –   har   bir   rahbar   faoliyatining   kundalik   qoidasi   bo‘lishi
kerak. Sh.M. Mirziyoyev. – Toshkent : O‘zbekiston, 2017. – 104 b.           
3. Mirziyoyev   Shavkat   Miromonovich.     Qonun   ustuvorligi   va   inson
manfaatlarini   ta’minlash   –   yurt   taraqqiyoti   va   xalq   farovonligining   garovi.
Sh.M.Mirziyoyev. – Toshkent: “O‘zbekiston”, 2017. – 48 b. 
4.  Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.  Buyuk kelajagimizni mard va olijanob
xalqimiz   bilan   birga   quramiz.   Mazkur   kitobdan   O‘zbekiston   Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev  2016 yil 
5. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   Farmoni.   O‘zbekiston
Pyespublikasini   yanada   rivojlantirish   bo‘yicha   harakatlar   strategiyasi
to‘g‘risida. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-
son, 70-modda) 
6.  O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O‘zbekiston. 2014. 
7. Akhmedov,   B.   A.,   &   Khasanova,   S.   K.   (2020).   Public   education   system
methods  of   distance   in  education  in  development  of   employees.   Journal   of
Innovations in Engineering Research and Technology, 
8.   Ахмедов, Б. А. (2020). Математические модели оценки характиристик
качества и надежности программного обеспечения. 
9. Мухамедов,   Ғ.   И.,   &   Ахмедов,   Б.   А.   (2020).   Инновацион   “Klaster
mobile” иловаси. Academic Research in Educational Sciences,
10.   Ахмедов,   Б.   А.   (2020).   О   развитии   навыков   интерактивных   онлайн-
курсов в дистанционных условиях современного общества  
11. Internet  saytlari.  www.gov.uz   –  O‘zbekiston  Respublikasi   hukumat   portali.
www.lex.uz - O‘zbekiston Respublikasi  Qonun hujjatlari milliy bazasi    17.
www.ziyonet.uz – Axborot ta’lim portali 
46 12. www.edu.uz – Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi portali 
13. www.tdpu.uz – Nizomiy nomidagi TDPU rasmiy sayti 
14.  www.amazon.com
47

Ta’lim menejmentini o’qitishda masofaviy ta’limdan foydalanish yo’llari

 

KIRISH………………………………………………………………………….3

I. BOB: MASOFAVIY TA’LIMNING ASOSIY TUSHUNCHALARI 

1.1. Masofaviy ta’lim tushunchasi………………………………………………5

1.2. Masofaviy o`qitish usullari. Masofaviy o‘qitish kontseptsiyasi………….10

1.3. Masofaviy o`qitishning rivojlantirish bosqichlari………………………...14 

II. BOB: TA’LIM MENEJMENTINI O’QITISHDA  MASOFAVIY TA’LIMNI TASHKILLASHTIRISH VA AMALGA OSHIRISH YO’LLARI

 2.1. Masofaviy Ta’lim Dasturlarini Tuzish……………………………………...18

 2.2. Masofaviy ta’limning pedagogik  texnologiyalari………………………….23

 2.3. Masofali o’qitish va uning ta’lim tizimidagi tutgan ro’li…………………..29

III. BOB:  TA’LIM MENEJMENTINI O’QITISHDA  MASOFAVIY TA’LIMNING MASLAHAT BERINGAN YO’LLARI VA TAVSIYALAR

3.1. Masofaviy Ta’limda O’rganuvchilar Bilan Munosabatni O’rnatish………..32

3.2. Masofaviy Ta’limda Interaktiv Texnologiyalardan Foydalanish…………...35

3.3. Masofaviy Ta’limda Komunikatsiya va Qo’llanish Tavsiyalari……………38

XULOSA………………………………………………………………………...40

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

KIRISH

  

Mustaqillikka erishilgandan keyin barcha sohalardagi kabi ta`lim tizimida ham jiddiy islohatlar amalga oshirildi, ta`limning sifatini yaxshilashga kirishildi. Shu boisdan bugungi kunda talabalarga sifatli ta’lim berishni tashkil  qilishda ilmiy-tехnika  taraqqiyoti mahsuli bo`lgan  zamоnaviy  aхbоrоt tехnоlоgiyalari va uning mоddiy asоsi kоmpyutеrlar хizmatidan kеng fоydalanib elеktrоn darslik va qo`llanmalar tashkil etish va internet manbalaridan hamda masofadan o`qitishning dasturiy vositalaridan foydalanish davr talabi bo`lib qоlmоqda. Aynan  shu  maqsadda aхbоrоt  tехnоlоgiyalaridan  fоydalanish, mutaхassislarning umumiy ma’lumоti va kasbiy tayyorgarligining sifatini оshirish uchun  jahоn andоzalariga  javоb  bеruvchi aхbоrоt  tехnоlоgiyalarini  ta’lim jarayoniga tadbiq etish ham muhim ahamiyat kasb etadi[1].

Mavzuning dolzarbligi. Jamiyatimizning rivojlangan davrida avvalgi metodik qo`llanmalar bilan cheklanib qolmasdan, unga fan-texnika yangiliklari, Internet va yuksak  texnologiyalar  imkoniyatlaridan  foydalanganholda,  ta`lim jarayonini тinglovchilari uchun yanada qiziqarli va mazmunli qilib o`tish maqsadga muvofiq. Respublikamizda bugungi kunda kompyuter texnologiyalari va Internet tarmog`ini rivojlantirishga katta ahamiyat berilmoqda. Shunga ko`ra, ta`lim tizimidagi o`quv yurtlarida informatika  va  yangi axborot  texnologiyalari  bilan birga  kasb  ta`lim yo`nalishiga tegishli fanlarining o`qitilishi ham davr talabi bo`lib qolmoqda. Masofadan  o`qitishusulida  o`qituvchi bilan  talaba  bir-biridan masofa  bilan ajralgan  bo`lsa ham,  doimiy  muloqot saqlanib  qoladi.  Bu o`qitishni  nazorat qilishning  alohida  usuli bo`ladigan  elektron  pochta va  Internet  texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi 

    Kurs ishining obyekti: Ta’lim menejmentini o’qitishda masofaviy ta’limdan foydalanish yo’llari masofaviy talim tizimida o’qitish jarayoni. 

Kurs ishining predmeti: ta’lim soxasida masofaviy o’qishning samaradorligi va avfzalliklari. 

    Kurs ishining  maqsadi:  talabalarni zamonaviy  texnalogiyalardan foydalangan holda ta’lim tizimini yangicha usullardan foydalanib o’qish jarayonini tubdan  o’zgartirish.va  multimedia texnologiyalarini  ishonchlilik,  xavfsizlik va unumlilik ko’rsatkichlarini oshirishni takomillashtirishdan iborat. 

Kurs ishining vazifalari: Kurs ishini taqdim etishdan ko’zlangan maqsadlar  o’quvchilarga va  talabalarga  masofaviy ta’limning  qulayliklari  imkoniyatlari hozirda  bunday ta’lim  sohasi  dunyoning yuqori  darajada  rivojlangan mamalakatlaridan  kirib kelib  bizni  ham shu  sohada  yuqori ko’rsatgichlarga  olib chiqishi to’grisida aniq va misollarga asoslangan malumotlarni taqdim qilish va bu talim sohasini rivojlantirish uchun paydo bo’ladigan yangi  takliflarni amalda sinash orqali ularga taqdim qilish. Jamiyat taraqqiyotida yuz berayotgan jadal o‘zgarishlar uning  bir  qismi bo‘lgan  elektron  o‘quv vositalarini yaratish sohasiga  ham  o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda.  Bu  ta’sir shunchalik  kuchliki,  axborot texnologiyalarida bo‘layotgan o‘zgarishlar  yillar  ichida emas,  balki  oylar ichida  o‘zgarib  va bilim jihatidan boyib bormoqda.

Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Kurs ishining nazariy ahamiyati informatika fani bo’yicha yig’ilgan ilmiy izlanishlar asosida, insonlar o’zlari uchun ko’plab shart-sharoitlarni takomillashtirishda foydalanish bilan izohlanadi.  Kurs ishining  amaliy  ahamiyati: ko’plab  professor  olimlarninig informatika, fizika, matematika, dasturlash va boshqa soxalarida bizgacha qoldirgan meroslarini o’rganish va  shulardan  foydalangan holda  yangiliklar  yaratish fan  texnika taraqqiyoti rivojlanishiga xizmat qilish. Ish tuzilmasining tavsifi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, sakkista bo’lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan. Ishning hajmi 40 betdan iborat. Masalaning qo’yilishi Ta’lim tizimida yangicha usuldan foydalanib darsni axborot texnalogiyalardan foydalangan  holda  o’tish  tizimini, vaqt  tejamkorligini  taminlash va  o’z  ustida ishlashni kuchaytiradi

 

 

I. BOB: MASOFAVIY TA’LIMNING ASOSIY TUSHUNCHALARI

1.1. Masofaviy ta’lim tushunchasi.


 

[1] Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Sh.M. Mirziyoyev. Toshkent O‘zbekiston, 2016.