Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 53.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

111 Sotish

Ta’lim sifatini rejalashtirish

Sotib olish
Ta’lim sifatini rejalashtirish MUNDARIJA: KIRISH……………………………………………………………… 3 I BOB. O'qituvchilar uchun ta'lim sifatini rejalashtirish 1.1.   O'qituvchilar  uchun   ta'lim   sifatini   oshirish usullari.......................................................................................................5 1.2. Bo‘lajak   o'qituvchilarning   motivatsiyasi  va  qiziqishni  oshirish …. 9 1.3.   O'qituvchilar   uchun   innovatsion   texnologiyalardan foydalanish…………………………………………………………………12 II BOB. O'quvchilar uchun ta'lim sifatini rejalashtirish 2.1 . O'quvchilarning   o'zlashtirishi   va   mavzuni   tushunishlarini oshirish…………………………………………………………………….15 2.2.  O'quvchilar  uchun  interaktiv  dars  usullar…………....................19 2.3.  O'quvchilarning  shaxsiy  rivojlanish   oshirish…………………...22 III BOB. Ta'limning tashkiliy tomoni 3.1.   Ta'limning   boshqarishida   o'qituvchilar   va   raxbarlarning hamkorligi………………………………………………………………....25 3.2.  Ta'lim  jarayonlarini  baholash  va  takomillashtirish……………...28 3.3.Ta'limning  innovatsion  yondashuvlari  va  yangiliklarni  amalga  qo‘llash…. ………………………………………………………………...31 XULOSA…………………………………………………………....34 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………35 2 3 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi va asoslanganligi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan  iqtisodiy  va  ijtimoiy  o‘zgarishlar,  iqtisodiyotning  innovatsion yo‘nalishda  shakllantirilishi,  jahon  iqtisodiyotiga  integrallashuvi  ta’lim  tizimi oldiga  dolzarb  masalalaridan  biri  bo‘lgan  sifatli  mutaxassislarni  tayyorlash vazifasini  qo‘yadi.  Sifatli  mutaxassisni  tayyorlash  esa  faqatgina  sifatli  ta’lim muhitida  amalga  oshirilishi  mumkin. Ta’lim  sifati  har  qanday  davlatning  muvafaqqiyatli  rivojlanishida  hal  qiluvchi ahamiyatga  ega.  Rivojlangan  mamlakatlarda  ta’lim  sifati  bilan  belgilanuvchi intellektual  salohiyat  jamiyat  farovonligining  muhim  omiliga  aylanmoqda. “Sifat”  tushunchasi  turlicha,  ba’zan  bir-biriga  zid  ma’noda  talqin  qilinadi. Pedagogika  fanida  u:  bir  predmet  yoki  hodisani  boshqasidan  farqlovchi  muhim ahamiyatga  ega  bo‘lgan  belgilar,  xususiyatlar,  o‘ziga  xosliklar;  shuningdek  u yoki bu  xususiyat,  qadr,  yaroqlilik  darajasi,  ma’naviy-ahloqiy  kategoriya  yoki  sof iqtisodiy  tushuncha  kabi  talqin  etiladi.  Ba’zi  olim  va  amaliyotchilar  uni  ta’lim tizimining  o‘zlashtirish  sifatiga  erishishga  intilishi;  boshqalar  o‘qitish  va tarbiyalashning  sifati,  uchinchilar,  shaxs  iqtidori  rivojlanish  darajasining  oshishi; to‘rtinchilar,  oliy  ta’lim  muassasalariga  qabul  qilingan  umumiy  o‘rta  ta’lim  va kasb-hunar  kollejlari  bitiruvchilari  sonining  ko‘payishi;  beshinchilar  oliy  ta’lim muassasasi  bitiruvchisining  ijtimoiy  hayotga  tayyorgarligi  darajasini  tushunadilar. Ta’lim  sifati   va  uni   ta’minlovchi   omillar:   ta’lim   mazmunining fundamentalligi,  ma’lum  ehtiyojlarning  qondirilishi,  maqsad  va  natijalarning mutanosibligi,  ta’lim  oluvchilarning  mustaqil  ishlashi,  ta’lim  jarayoni ishtirokchilarining  ijodiy  faoliyati,  boshqarishga  kompleks  yondashuv,  fanlararo integratsiya  va  boshqalar  orasidagi  bog‘liqliklarni  tavsiflashga  nisbatan  turli qarashlar  mavjud. 4 Ta’lim sifati  – bu  nafaqat  ta’lim  oluvchilar  bilimining  davlat  standartlariga mosligi,  balki  ta’lim  muassasasining  muvaffaqiyatli  faoliyat  ko‘rsatishi, shuningdek  har  bir  pedagog  va  rahbarning  ta’lim  xizmatlari  sifatini  ta’minlashdagi faoliyati  hamdir. Zamonaviy  ta’lim  muassasasida  ta’lim  sifati  erishilgan  miqdoriy  va  sifat natijalarining  darajasini,  o‘quv-tarbiyaviy  jarayonni  tashkil  etish  va  amalga oshirish  darajasini,  u kechadigan  sharoitlarni  aks  ettiruvchi  tavsiflar  to‘plamida ifodalanadigan  maqsad  va  natijalarning  nisbati  sifatida  aniqlanadi. . Kurs ishining ob ekti: ʼ Ta'lim  sifatini  rejalashtirish  bo'yicha  kurs  tuzilgan ta'lim  dasturlarini  tayyorlash  va  o'quvchilarni  o'zlashtirishni  ta'minlashdir. Kurs ishining maqsadi.   Kurs  ishining  asosiy  maqsadi.   ta'lim  sifatini  oshirish va  o'quvchilarning  o'zlashtirishini  yaxshilashdir. 1. Kurs ishining vazifalari. Mavzuning  vazifalari,  , ta'lim  materiallarini tayyorlash  va  taqdim  etishdir.  Bu  darsliklar,  elektron  darsliklar,  video darslar,  amaliy  mashg'ulotlar,  ko'rsatmalar,  qo'llanma  va  boshqa  yordamchi materiallarni  o'z  ichiga  oladi. 2. Interaktiv dars usullari va ta'lim jarayonini tashqi ko'rsatish:   interaktiv dars  usullaridan  foydalanishni  o'z  ichiga  oladi,  masalaning  o'quvchilarni qatnashishini  ko'paytirish,  munozaralar,  masalalar  yechish  va  misollar o'tkazish  orqali  o'quvchilarning  ko'nikmalarini  oshirish. Kurs ishining metodilogik asosi. Kurs  ishining  tuzilishi  hajmi  mundarija  kirish  uchta  bob  xulosa  foydalanilgan adabiyotlar  royhati  hamda  ilovalardan  iborat . Kurs ishining metodi: O'quvchilar  bilan  o'qituvchi  o'rtasida  o'quv  jarayonini oshirish  uchun  interaktiv  darslar  o'tkazish.  Bu  darslar  qat'iy  talablar  yoki  darsliklar orqali  o'tkazilishi  mumkin  va  o'quvchilarning  fikr-mulohazalarini  ta'kidlash, 5 savollar yoki  munozaralar  orqali  faoliyatlarini  amalga  oshirishni  o'z  ichiga  oladi. Kurs ishining tarkibi: kurs  ishining  hajmi  kirish  mundarija  uchta  bob  xulosa foydalanilgan  adabiyotlar  royhati  hamda  ilovalardan  iborat. 6 I BOB. O'qituvchilar uchun ta'lim sifatini rejalashtirish 1.1. O'qituvchilar uchun ta'lim sifatini oshirish usullari Mamlakatimizda ta'limni  rivojlantirishning  maqsadli  dasturiga  muvofiq  ta'lim tizimii  modernizatsiyalash,  kadrlarni  qayta  tayyorlash,  o'quv  jarayonini axborotlashtirish,  axborot  makonlarini  yaratish  kabilarni  amalga  oshirish  zarur. Sanab  o'tilgan  talablar  yangi  milliy  ta'lim  tizimining  shakllanishiga,  inson kapitalining  rivojlanishiga,  mamlakatimiz  iqtisodiyotining  mustahkamlanishiga olib  keladi.  Pedagog  kadrlarning  bilimlarini,  kompetensiyalarining  doimiy yangilash  va  butun  ta'lim  tizimini  takomillashtirish  uchun  shart-sharoitlarni yaratish  lozim.  Ta'lim  jarayoniga  innovatsion  texnologiyalarning  joriy  qilinishi ta'lim  oluvchilarni  dolzarb  pedagogik  bilimlar  bilan  ta'minlash  uchun  o'z  kasbiy faoliyatiga  yangi  yondashuvlarni  olib  kirish  va  ularni  o'zlashtirishi  darajasining ortishiga  imkon  beradi.  Ta'lim  tizimini  modernizatsiyalash  ta'lim  oluvchilarning ham  ta'lim  olish  faoliyatidagi  o'zgarishlarni  ko'rsatadi  . Axborot  jamiyatida o‘qituvchilarning  maqomi  va  rolini  o'zgartirish  zarurati,  kasbiy  tayyorgarlik sifatining  pasayishi,  o'qituvchilik  kasbini  egallashning  yangi  usullari  va  vositalarini ishlab  chiqish  bilan  bog'liq  bo'lgan  o'qituvchilar  ta'limini  modernizatsiya  qilish muhim  tarkibiy  tuzilmalarga  olib  keldi  va  mamlakatimizda  pedagogik  ta’lim tizimidagi  mazmunli  o‘zgarishlar.  Bu  birinchi  navbatda,  zamonaviy  o‘qituvchining yangilangan  qiyofasini  shakllantirishda  namoyon  bo‘ldi.  Universal  professional, professional  mobil,  fan  bo‘yicha  nafaqat  yuqori  sifatli  tayyorgarlik  ko‘rishga,  balki mustaqil  o‘qishga,  yangi  fan  yo‘nalishlarini  o‘zlashtirishga  va  harakat  usullari  va ta'lim  jarayonining  turli  ishtirokchilari  bilan  samarali  o'zaro  hamkorlikni  yo‘lga qo‘yadi.  Shunday  ekan,  bugungi  kunda  ta’lim  jarayonida  ishlab  chiqilgan  so‘ngi umumiy  ta'lim  dasturlari  orqali  o‘quv  jarayonini  loyihalash  va  amalga  oshirish bo'yicha  faoliyatning  birinchi  turi  pedagogik  funktsiya  kabi  mehnat  funktsiyalarini 7 birlashtiradi. Ushbu  maqolada  bizning  ko'rib  chiqish  ob'ektimiz  ta'lim  va rivojlantirish  faoliyati  hamda  ularning  alohida  komponentlaridan  iborat.  Ta'lim faoliyati  quyidagilarni  o'z  ichiga  oladi:  - mehnat  faoliyatini  (zamonaviy  amalga oshirish,  shu  jumladan  sinfda  va  sinfdan  tashqari  mashg'ulotlarda  o'quv-tarbiyaviy ishlarning  interfaol,  shakllari  va  usullari;  -talabalarda  rivojlanish  kognitiv  faollik, mustaqillik,  tashabbuskorlik,  ijodkorlik  va  boshqalar);   -  zarur  ko'nikmalar  (o'quv  guruhlarida  talabalarning  turli  yoshdagi  bolalarkattalar jamoalarini  tashkil  etish);   -  zarur  bilimlar  (ta'lim  metodologiyasi  asoslari).   Xususan,  ta'lim  tizimida  qabul  qilingan  eng  muhim  hujjatlardan  biri  bu  – yangi tahrirdagi  “Ta'lim  to'g'risida”gi  qonunning  qabul  qilinishi  bo'ldi.  Mazkur  qonunga asosan  ta'lim  sohasidagi  asosiy  printsiplar,  ta'lim  tizimi,  turlari  va  shakillari  aniq belgilab  qo‘yildi.  Belgilab  berilgan  printsiplar  asosida  hozirgi  kunda  ta'lim jarayonida  interaktiv  metodlar,  innovatsion  texnologiyalar,  pedagogik  va  axborot texnologiyalari  o'quv  jarayonida  qo'llashga  bo'lgan  qiziqish,  e'tibor  kundan  kunga kuchayib  bormoqda,  bunday  bo'lishining  sabablaridan  biri,  shu  vaqtgacha an'anaviy  ta'limda  o'quvchi  talabalarni  faqat  tayyor  bilimlarini  egallashga o'rgatilgan  bo'lsa,  zamonaviy  texnologiyalar  ularni  egallayotgan  bilimlarini  o'zlari izlanishlariga,  mustaqil  o'rganib,  tahlil  qilishlariga,  hatto  xulosalarni  ham  o'zlari keltirib  chiqarishlariga  o'rgatadi.  O'qituvchi  bu  jarayonda  shaxsning  rivojlanish, shakllanishi,  bilim  olishi  va  tarbiyalanishiga  sharoit  yaratadi  va  shu  bilan  bir qatorda  boshqaruvchilik,  yo'naltiruvchlik  funksiyasini  bajaradi.  Innovatsion pedagogik  texnologiyalar  asosida  ishlashda  o'qituvchida  innovatsion  faoliyat haqida  tushuncha  bo'lishi  kerak.  Mohiyatiga  ko'ra  innovatsion  faoliyat  ilmiy izlanishlar,  ishlanmalar  yaratish,  tajriba-sinov  ishlari  olib  borish,  fan-texnika 8 yutuqlaridan foydalanish  asosida  yangi  takomillashtirilgan  mahsulotni  yaratishdan iborat.  Pedagogning  innovatsion  faoliyati  quyidagilar  bilan  belgilanadi:   -  yangilikni  qo'llashga  tayyorligi;   -  pedagogik  yangiliklarni  qabul  qilishi;   -  novatorlik  darajasi;   -  kommunikativ  qobiliyatning  rivojlanganligi;   - ijodkorligi;   -  tashabbuskorligi.   Talaba  o'qituvchi  orqali  o‘zlashtirgan  ma'lumotlarni  takrorlash,  musraqil  fikrlash va  original  manbalarni  o'rganish  hamda  hayotiy  tajribalarga  haqiqiy  vazifalarga asoslanib  faoliyat  yuritishga  ko‘nikma  hosil  qila  olishi  kerak.  Davlat  ta'lim standartining  yangi  avlodini  joriy  etish  talaba  va  o'qituvchini  "umr  bo'yi  ta'lim" modelini  shakllantirishga  asoslanadi.  Ushbu  kontseptsiya  hayot  davomida o'rganish  zarurligini  ko'rsatadi,  doimiy  va  izchil  faoliyat  yuritishga  asoslanadi.  Har bir  talaba  ma'lum  bir  kompetentsiyaga  ega  bo'lishi  kerak,  keyingi  hayot  va kelajakdagi  rivojlanish  uchun  zarur.  Professor  S.P.  Baranov  o'zining  1981  yilda yozgan  "O'quv  jarayonining  mohiyati"  asarida  eng  muhim  vazifalar  ekanligini ta'kidlaydi.  O'qitishda  tinglovchilarda  olingan  bilimlarni  hayotda  qo'llash ko'nikmalarini  shakllantirish,  shaxsni  muayyan  jamiyatda  hayotga  tayyorlash kerakligini  ta’kidlaydi  . Yangiliklar  yoki  innovatsiyalar  har  qanday  kasb  inson faoliyatiga  xosdir  va  shuning  uchun  tabiiy  ravishda  o'rganish,  tahlil  qilish  va amalga  oshirish  ob'ektiga  aylanadi.  Innovatsiyalar  o'z-o'zidan  paydo  bo'lmaydi, ular  alohida  o'qituvchilar  va  butun  jamoalarning  ilmiy  izlanishlari,  ilg'or  pedagogik tajribasi  natijasidir.  Bu  jarayon  o'z-o'zidan  bo'lishi  mumkin  emas,  uni  boshqarish kerak.  Pedagogik  jarayonga  kelsak,  innovatsiya  deganda  o‘qitish  va tarbiyalashning  maqsadlari,  mazmuni,  usullari  va  shakllariga  yangi  narsalarni 9 kiritish, o'qituvchi  va  talabaning  birgalikdagi  faoliyatini  tashkil  etish  tushuniladi. Innovatsion  texnologiyalar  pedagogik  jarayon  hamda  o'qituvchi  va  o'quvchi faoliyatiga   yangilik,   o'zgarishlar   kiritishdir.   O'qituvchining   faoliyatida innovatsiyalar  qanchalik  ko'p  bo'lsa,  mazmun  shunchalik  oshadi.  Ta'limda innovatsion  texnologiyalar  va  interfaol  metodlar  haqidagi  tasavvurlar  barqaror  va mukammal  shaklga  ega  emasligini  ham  e'tirof  etish  kerak.  Har  bir  o'qituvchi ta'limga  individual  tarzda  yangilik  kiritishi  mumkin.  Innovatsion  texnologiyalar o'qituvchi  o'z  faoliyatidan  qoniqmaslikdan  kelib  chiqadi.  Mamlakatimizda  amalga oshirilayotgan  islohotlarning  bosh  mezoni  o'sib  kelayotgan  avlodni  yuksak ma'naviyatli,  intelektual  salohiyati  baland,  har  tomonlama  yetuk  shaxsni tarbiyalash  hamda  mamlakatimiz  kelajagini  yanada  yuksaltiradigan,  o'zbek  elining dong'ini  jahonga  taratadigan,  g'oyatda  intelektual,  manan  barqaror  yosh  malakali kadrlarni  yetishtirib  borishdir.  Kadrlar  tayyorlash  sohasidagi  davlat  siyosati, uzluksiz  ta'lim  tizimi  orqali  shaxsning  har  tomonlama  barkamol  bo'lib  yetishini ko'zda  tutadi.  Bunda  shaxs  uzluksiz  ta'limda  va  kadrlar  tayyorlashda  ta'lim xizmatlarining  iste'molchisi  hamda  ishlab  chiqaruvchisi  sifatida  namoyon  bo'ladi. Shunday  ekan  bu  iste'molchi  hamda  ishlab  chiqaruvchisi  bo'lmish  yosh  avlodning ertangi  kunini  belgilab  beruvchi  bilim  va  ko'nikmalari,  o'z  navbatida  malakali pedagog-o'qituvchilar  tomonidan  qiziqarli  dars  mashg'ulotlari,  dunyo  bilim  va ko'nikmalariga  javob  bera  oladigan  oliy  ta'lim  sifati  yanada  intelektual  bilimlar bilan  boyitilib  borishi  hamda  ijtimoiy-gumanitar  fanlar  orqali  mu^ahkamlanib bormog'i  lozimdir.  Avvalombor,  qiziqarli  dars  mashg'ulotlari  bo'lajak  pedagog yoshlarda  o'z  faniga  hamda  kasbiga  bo'lgan  qiziqishni  uyg'otadi  va  dars mashg'ulotlariga  bo'lgan  faol  tushunchalar,  tajribalar  hamda  salohiyatni kuchaytiradi.  Bu  esa  ular  kelajagiga  qo'yilgan  ilk  qadamlari  bo'ladi  desak mubolag'a  bo'lmas  edi.  O'sib  kelayotgan  yosh  avlodga  bugungi  kunda  qanchalik 10 e'tibor va  ahamiyat  qaratadigan  bo'lsak  mamlakatimizda  shu  darajada  ilmiy yuksalish  kuzatiladiki,  biz  buni  hozirgi  rivojlanib  borayotgan  fan-texnika jarayonlarida  va  barcha  sohalarda  yaqqol  namoyon  bo'lganligini  ko'ra  olamiz desak,  fikrimizning  yorqin  dalili  bo'lar  edi. 1.2. Bo‘lajak o'qituvchilarning motivatsiyasi va qiziqishni oshirish Bo‘lajak  pedagoglarning  kasbiy  tayyorgarligiga  nazariy,  amaliy,  metodik yondashish  hamda  maxsus     tayyorlashning  shartlari  va  uning  metodikalarini takomillashtirish,  bo‘lajak  pedagog  xodimlarning  muvaffaqqiyati  uchun  zarur bo‘ladigan  kasbiy  bilim,  ko‘nikma  va  malakalar,  mustaqil  ishlay  olish  qobiliyati kabilarni  aniqlash  masalalari     hozirgi  zamon  asosiy  muammosidir.  Shu  bois, muvaffaqqiyatli,  ijodkor     o‘qituvchilarga  xos  o‘z  ustida  ishlash  faoliyatini tarbiyalashning  ijtimoiy – psixologik  jihatlarini  aniqlash  va  uni  baholash  ilmiy ahamiyat  kasb  etib,  psixologik  bilimlar  tizimini  modernizatsiyalash,  uni  jamiyat talablariga  integratsiyalash,  shuningdek,  o‘z  ustida  ishlash  qobiliyatini tarbiyalashning  psixologik  shart-sharoitlarini  tadqiq  etishga  qaratilgan  yangi psixodiagnostik  metodikalarni  joriy  etish,  ilm–fan  taraqqiyotida  talaba  yoshlar 11 faolligini oshirish  hamda  ularning  intellektual  salohiyatini  oshirishga  xizmat qiluvchi,  ilg‘or  innovatsion  mexanizmlarni  ishlab  chiqishni  taqozo  etmoqda. Shuningdek,  o‘z  ustida  ishlash  faoliyatini  tarbiyalashning  ijtimoiy-psixologik jihatlarini  tadqiq  etish  ishlarida  avvalo,  ilg‘or  psixodiagnostik  metodikalar  va savolnomalarning  rolini  oshirish,  muammoga  oid  metodik  ta’minotni   modernizatsiyalash,  yangi  innovatsion  yondashuvlarga  asoslangan  mahalliy metodikalar  va  shaxs  so‘rovnomalarini  joriy  etish  va  uni  yangi  sifat  darajasiga ko‘tarishni  talab  etmoqda.  O‘kituvchi  o‘z-o‘zini  tarbiyalashi  uchun,  avvalo  o‘zini atroflicha  chukur  o‘rganishi,  o‘z  ishidagi  yutuk  va  kamchiliklarni  ko‘ra  olishi kerak.  O‘z-o‘zni  o‘rganish  va  boshka  kishini  anglash  uchun  xam  zarurdir.  Boshka yutuklarni  o‘rganmay,  o‘zini  boshqalar  bilan  qiyos  qilmay  turib,  o‘zini  shaxs sifatida  o‘rganish  mumkin  emas.  O‘zini  anglash,  o‘zini  baholash  xususiyati  boshqa kishilar  bilan  munosabat  protsessida,  birgalikdagi  faoliyat  vaqtida  tarkib  topadi. Pedagogik  vazifasi-faqat  irodaviy  fazilatlar  doirasini  ko‘rsatib   berishdan ,  ularning muhim  ahloqiy  prinsplari  bilan  ichki  aloqasini  ochib  berishdan  tashqari  o‘z irodasini  o‘zi  tarbiyalashga  intiluvchi  o‘quvchiga  yordam  berish,  irodaviy fazilatlarni  rivojlantirishning  qanday  usullari  kam  samarador  va  qaysi  birlari  jiddiy yordam  bermasligini  ko‘rsatishdan  iboratdir.  Eng  avvalo  o‘kituvchi  o‘zida pedagogik  kobiliyatning  kanday  xislatlari  borligini  o‘rganishi  kerak.  Pedagogik faoliyatga  muxabbati  yuksak  o‘kituvchi  ishga  chin  ko‘ngildan  berilib  ishlaydi, xech  kanday  formalizmga  yo‘l  ko‘ymaydi.  O‘z  kasbini  sevgan  o‘kituvchi  doimiy ravishda  g‘oyaviy-siyosiy  saviyasini  oshirish  va  bilim  doirasini  kengaytiradi,  o‘z predmetini  chukur  bilish  ustida  qunt  bilan  ishlaydi.  Ma’lumki,  insoniyat  kamolotga chorlovchi  imkoniyatlari  shunchalik  ko‘pki,  ularga  erishish  maqsadlari  intilishida sabr-toqat  bilan  o‘z  ustida  ishlash  orqali  erishishi  mumkinligini  tarixiy  o‘z-o‘zini tarbiyalashni  o‘z  oldiga  sharafli  vazifa  kilib  belgilashi  lozim.  Rus  pedagogi  A.B. 12 Lunacharskiy: “Pedagog  o‘zida  insoniyat  idealini  shakllantirishi  lozim”-degan  edi. Aynan  insoniyatning  go‘zal  fazilatlarini  o‘zida  shakllantirish  har  bir  pedagogning kasbiy  tayorgarligining  poydevorini  tashkil  etadi.  Ushbu  poydevorda  pedagogning kasbiy  mahorati  o‘z  ustida  ishlash  tufayli  kundan-kunga  o‘sib  borishi  mumkin. O‘z-o‘zini  tarbiyalash  tashabbuskorlik  va  mustakillikka  undaydi.  O‘z  shaxsiy fazilatlarini  tahlil  kilishga,  hatti-harakatlarini  o‘ylashga  o‘rgatadi.  O‘z-o‘zini nazorat  qilish  uchun  o‘zining  yurish-turishi,  intizomi,  ijobiy  odatlarining  ortib borishi  va  aksincha,  salbiy  odatlarining  kamayib  borishini  kuzatib  boradi.  O‘z- o‘zini  baholash  o‘qituvchini,  o‘z  imkoniyatlarini  baholashda,  o‘zidan  qoniqish hosil  qilishda  yordam  beradi.  O‘kituvchi   o‘z-o‘zini   tarbiyalash  bilan  birga  o‘z ustida  tinmay  ishlab,  o‘zining  g‘oyaviy-siyosiy  ongini  doimiy  ravishda  o‘stirib  va pedagogik  mahoratini  takomillashtirib  boradi.  Ilg‘or  o‘qituvchi  hamma  vaqt pedagogika  sohasidagi  yangiliklarni  bilishga  intiladi,  boshqa  o‘qituvchilarning tajribalaridan  foydalanishga  hamda  o‘z  shaxsiy  tajribalaridan  foydalanishga, hamda  o‘z  shaxsiy  tajribalarini  umumiylashtirishga  harakat  kiladi.  Agar  shaxs izlansa,  o‘z  qobiliyatlari  ustida  ishlasa,  o‘zidagi  yaxshi  fazilatlarni  kamol  toptirsa, uning  obro‘si,  mavkei  ham  shu  darajada  yuksaladi  va  doimo  el  nazarida  bo‘ladi. O‘kituvchi   o‘zida   kuzatuvchanlikni,   g‘amho‘rlikni   tarbiyalashi   lozim. O‘qituvchining  mustaqil  bilim  egallashi  va  malakasini  oshirishi  zaruriy shartlardandir.  Shark  mutafakkirlari  o‘qituvchi  o‘zi  o‘qib  tursagina  –   o‘qituvchi bo‘la  oladi ,  agar  o‘qishni  to‘htatib  quyar  ekan,  unda  ukituvchilik  ham  so‘nadi,  deb haqqoniy  aytganlar.  Bo‘lajak  o‘qituvchilarning  kasbiy  o‘zini  o‘zi  takomillashtirish motivatsiyasi  – bu  mutaxassislarning  kasbiy  o‘zini  o‘zi  takomillashtirish  jarayonini belgilaydigan,  yo‘naltiradigan  va  tartibga  soladigan  barcha  motivlar  va  shart- sharoitlar  majmuidir.   13 Demak, bo‘lajak  o‘qituvchilarning  kasbiy  o‘zini  o‘zi  rivojlantirish  motivini belgilaydigan  munosabatlar  tizimi  uchta  mezonni  o‘z  ichiga  oladi:   1)  shaxsning  o‘z  kasbiy  faoliyatiga  munosabatini;   2)  o‘ziga  mutaxassis  sifatida  munosabatini;   3)  kasbiy  sohada  o‘zini  takomillashtirishga  bo‘lgan  munosabatini.  Muammoga doir,  nazariy  ma’lmuotlar  tahlili  shuni     tasdiqlaydiki,bo‘lajak  o‘qituvchilarning kelajakdagi  muvaffaqqiyatli  faoliyatiga  quyidagi  omillar  to‘siq  bo‘ladi:   –   O‘z-o‘zini  anglashning  psixologik  mexanizmlarini  bilmaslik;   –   Kasbiy  o‘zini  o‘zi  takomillashtirish  jarayonining  mazmuni,  tuzilishi  va mantig‘ini  bilmaslik;   –   O‘z-o‘zini  rivojlantirishning  asosiy  usullari  va  metodlarini  bilishning etishmasligi;   –   Ta’limga  psixologik  tayyor  bo‘lmaslik,  yangilikdan  qo‘rqish,  tanqid  qilish istagining  yo‘qligi  va  shaxsning  rivojlanishidagi  qiyinchiliklar;   –   Shaxsiy  o‘zini  o‘zi  rivojlantirishning  aniq  vazifalarini  hal  qilishda  tajribaning etishmasligi.  Yuqoridagi  omillarni  bartaraf  etishning  yana  bir  muhim  sharti  bu o‘qituvchilar  faoliyatini  rag‘batlantirishdir.  Chunki,  tadqiqotlarda  o‘z  ishiga munosabat  bildirmaydigan  odam  vaqt  o‘tishi  bilan  unga  qiziqishni  yo‘qotishi isbotlangan.  O‘z  ustida  ishlash  faoliyatini  yanada  kuchaytirishning  ikki  usuli mavjud  ya’ni     ijobiy  (mukofot)  va  salbiy  (jazo).     1.3.   O'qituvchilar uchun innovatsion texnologiyalardan foydalanish. Hozirgi  kunda  ta’lim  jarayonida  interaktiv  metodlar,  innovatsion  texnologiyalar,   pedagogik  va  axborot  texnologiyalari  o’quv  jarayonida  qo’llashga  bo’lgan   qiziqish,  e’tibor  kundan  kunga  kuchayib  bormoqda,  bunday  bo’lishining   14 sabablaridan biri,  shu  vaqtgacha  an’anaviy  ta’limda  o’quvchi  talabalarni  faqat   tayyor  bilimlarini  egallashga  o’rgatilgan  bo’lsa,  zamonaviy  texnologiyalar  ularni   egallayotgan  bilimlarini  o’zlari  qidirib  topishlariga,  mustaqil  o’rganib,  taxlil   qilishlariga,  xatto  xulosalarni  ham  o’zlari  keltirib  chiqarishlariga  o’rgatadi.   O’qituvchi  bu  jarayonda  shaxsning  rivojlanish,  shakillanishi,  bilim  olishi  va   tarbiyalanishiga  sharoit  yaratadi  va  shu  bilan  bir  qatorda  boshqaruvchilik,   yo’naltiruvchlik  funksiyasini  bajaradi.  Ta’lim  jarayonida  o’quvchi  talaba  asosiy   figuraga  aylanadi  . Pedagogik  texnologiya  va  pedagog  maxoratiga  oid   bilim,Innovatsion  texnologiyalarning  o’rni  va  ro’li  benihoya  kattadir.  Pedogogik   texnologiya  va  pedagog  maxoratiga  oid  bilim,  tajriba  va  interaktiv  metodlar   o’quvchitalabalarning  bilimli,  yetuk  malakaga  ega  bo’lishlarini  ta’minlaydi.   Innovatsiya   (inglizcha  innavation)-yangilik  kiritish,  yangilikdir.  Innovotsion texnologiyalar  pedagogik  jarayon  hamda  o’qituvchi  va  talaba  faoliyatiga  yangilik, o’zgarishlar  kiritish  bo’lib,  uni  amalga  oshirishda  asosan  interaktiv  metodlardan to’liq  foydalaniladi.  Interaktiv  metodlar-bu  jamoa  bo’lib  fikrlash  deb  yuritiladi, ya’ni  pedagogik  ta’sir  etish  usullari  bo’lib  ta’lim  mazmuninng  tarkibiy  qismi hisoblanadi.  Bu  metodlarnig  oziga  xosligi  shundaki,  ular  faqat  pedagog  va o’quvchitalabalarning  birgalikda  faoliyat  ko’rsatishi  orqali  amalga  oshiriladi. O’qituvchi  tomonidan  o’zi  o’qiyotgan  fanning  har  bir  mavzusi,  har  bir  dars mashg’uloti  bo’yicha  tuzilgan  yuqoridagi  kabi  texnologik  karta  unga  fani, predmetini  yaxlit  xolda  tasavvur  etib  yondashishga,  tushunishiga,  yaxlit  o’quv jarayonining  boshlanishi,  maqsadidan  tarqatib,  erishiladigan  natijasiga  ko’ra olishiga  yordm  beradi.  Ayniqsa  texnologik  kartani  o’quvchi  talabaning  imkoniyati, ehtiyojidan  kelib  chiqqan   xolda  tuzilishi  uni  shaxs  sifatida  ta’limning  markaziga olib  chiqishga  olib  keladi.  Bu  esa  o’qitishning  samaradorligini  oshirishga  imkon yaratadi.  O’qitish  jarayonida  o’quvchi  talabalarga  shaxs  sifatida  qaralishi,  turli 15 pedagogik texnologiyalar  hamda  zamonaviy  metodlarni  qo’llanilishi  ularni mustaqil,  erkin  fikrlashga,Izlanishga,  har  bir  masalaga  ijodiy  yondashish, ma’suliyatni  sezish,  ilmiy  tadqiqod  ishlarini  olib  borish,  tahlil  qilish  ilmiy adabiyotlardan  unimli  foydalanishga,  eng  asosiysi,  o’qishga,  fanga,  pedogogka  va o’zi  tanlagan  kasbiga  bo’lgan  qiziqishlarni  kuchaytiradi.  Bunday  natijaga  erishish amaliyotda  o’quv  jarayonida  innovotsion  va  axborot  texnologiyalarini  qo’llashni taqoza  etadi.  Ular  juda  xilma-xildir.  Biz  ulardan  bazilari  xaqida  to’xtalib  o’tamiz va  ularni  o’tkazish  tartibi  xaqida  qo’llama  beramiz.  Ushbu  metodik  qo’llanmada keltirilgan  zamonaviy  metodlar,  yoki  o’qitishning  samarasini  oshirishga  yordam beruvchi  texnologik  treninglar  o’quvchi  talabalarda  mantiqiy,  aqliy,  ijodiy, tanqidiy,  mustaqil  fikrlashni  shakllantirishga,  qobiliyatlarini  rivojlantirishga, raqobatbardosh,  yetuk  mutaxassis  bo’lishlariga  yordam  beradi  Mutaxassisga kerakli  bo’lgan  kasbiy  fazilatlarni  tarbiyalashga  yordam  beradi.  Ushbu  metodik qo’llanmadan  foydalanuvchilar  o’quv  jarayonini  tashkil  etish  uchun  xavola  etilgan texnologik  treninglarni  xuddi  shu  tartibda,  o’tkazishlari  shart  emas,  har  qaysi o’qituvchi  bu  treninglarni  umumiy  shaklini  olgan  holda  o’zlarinng  dars texnologiyalarini  yaratishlari,  berilgan  treninglarni  to’liq  yoki  ularning  bazi  bir bosqichlari,  elementlarini  ishlatishlari  mumkin.  Biz  quyida  o’qitish  jarayonida qo’llash  mumkin  bo’lgan  bazi  bir  treninglarga  tavsifnoma  berib,  bazilarini o’tkazish  tartibi  to’g’risida  metodik  tavsiyanoma  berib  o’tamiz:  ”Tarmoqlar” metodi-  o’quvchi  talabani  mantiqiy  fikrlash,  umumiy  fikr  doirasini  kengaytirish, mustaqil  ravishda  adabiyotlardan  foydalanishni  o’rgatishga  qaratilgan.  “ 3 x 4” metodi-  o’quvchi  talabalarni  erkin  fikrlashi,  keng  doirada  turli  g’oyalarni  bera olishi,  ta’lim  jarayonida  yakka,  kichik  guruh  xolda  tahlil  etib,  xulosa  chiqara  olishi, ta’rif  bera  olishiga  qaratilgan.   16 Klaster usuli.  Klasterlarga  ajratish-  o’quvchilarga  biror-bir  mavzu  to’g`risida erkin  va  ochiq  tarzda  fikr  yuritishga  yordam  beradigan  pedagogik  strategiyadir.  Bu usul  ko’p  variantli  fikrlashni  o’rganilayotgan  tushuncha  (hodisa,  voqea)lar o’rtasida  aloqa  o’rnatish  malakalarini  rivojlantiradi.  «Klaster»  so’zi  g`ujm, bog`lam  ma’nosini  anglatadi.  Klasterlarga  ajratishni  da’vat,  anglash  va  mulohaza qilish  bosqichlaridagi  fikralashni  rag`batlantirish  uchun  qo’llash  mumkin.  U asosan  yangi  fikrlarni  uyg`otish,  mavjud  bilimlarga  yetib  borish  strategiyasi  bo’lib, muayyan  mavzu  bo’yicha  yangicha  fikr  yuritishga  chorlaydi.  Klasterlar  tuzishdan yangi  mavzuni  mukammal  o’rganmasdan  oldin  foydalanish  maqsadga  muvofikdir. Klaster tuzish ketma-ketligi: Katta  varog`  qog`ozning  o’rtasiga  yoki  sinf doskasiga  yoxud  yozish  uchun  foydalanish  mumkin  bo’lgan  sathga  «kalit»  so’z yoki  gap  yoziladi;  Shu  mavzuga  tegishli  deb  hisoblangan  va  xayolga  kelgan  so’z va  gaplar  yoziladi;  Fikrlar  paydo  bo’lganda  va  ularni  yozganda  fikrlar  o’rtasida mumkin  bo’lgan  bog`lanishlarni  belgilash;  Fikrlar  tugamaguncha  yoki  vaqt  tamom bo’lgunicha  xayolga  kelgan  barcha  fikrlar  yozilaveradi;  Keltirilgan  so’z  va  fikrlar mazmuni  va  yaqinligiga  qarab  toifalarga  ajratib  chiqiladi.  Insert  usuli:  tushunishni kuzatish  vositasidir.  Insert-  bu  o’quv  jarayonida  o’z  anglashini  faol  kuzatish  uchun o’quvchilarga  imkoniyat  beradigan  kuchli  vositadir,  chunki  shunday  hollar  borki, odam  matnni  oxirigacha  o’qib,  u yerda  nima  yozilganligini  eslab  qololmasligi mumkin.  Bu  esa  odam  nima  o’qiyotganini  tushunmay,  o’qish  jarayonida  faol bo’lishga  qatnashmaydigan  va  o’z  anglashini  kuzatmaydigan  hollarning  misolidir. Insert-  bu  matn  bilan  ishlaganda  faollikni  qo’llabquvvatlash  uchun  kuchli  vositadir. O’quvchi  matn  bilan  ishlayotganda  bir  qator  belgilarni  qo’yib  boradi,  ular  esa quyidagi  ma’nolarni  bildiradi:  V  - bilganlarimni  tasdiqlaydi  + - yangi  axborot  - - bilganlarimga  zid  keladi  ? - meni  o’ylantirib  qo’ydi.  Inter  faol  usullar  orqali  ta’lim samaradorligi  oshadi,  o’qituvchi  va  talaba  o’rtasida  o’zaro  hamkorlik;  talabalarda 17 erkin ijodiy  fikrlash  ko’nikmalari  rivojlanafi  va  shaklladi.  Bu  innavation yondashuvda  talaba  shaxsi  ta’limda  markaziy  figuraga  aylanadi.  O’qilishda noan’anaviy  shakllar  interfaol  usullarni  3 guruhga  ajratish  mumklin:  o’qitishda hamkorlik,  modellashtirish,  o’rganishning  tadqiqot  modelidir. II BOB. O'quvchilar uchun ta'lim sifatini rejalashtirish 2.1 .O'quvchilarning o'zlashtirishi va mavzuni tushunish qobilyatlarini oshirish             Bugungi  kunda  ta’lim  jarayonining  muhim  tarkbiy  qismlaridan  biri   –   nazorat  va hisobga  olish dir.  Bu  tushunchalar  o‘ziga  xos  mohiyat  va  xususiyatlarga  ega. O‘qituvchi  nazorat  va  hisobga  olishni  to‘g‘ri  tashkil  etsa,  ta’lim  jarayonining samaradorligi  ortadi.  Buning  uchun  o‘qituvchi  o‘quvchining  o‘quv  materiallarini o‘zlashtirish  darajasini  aniqlab  berishi  lozim.   Nazorat umumiy  o‘rta  ta’limda  tahsil  oluvchining  bilim,  ko‘nikma  va  malakalari darajasini  aniqlash,  o‘lchash  va  baholash  jarayonini  anglatadi.  Aniqlash  va o‘lchash  tekshirish  deb  ham  ataladi.   Tekshirish   –  nazoratning  tarkibiy  qismi  bo‘lib,  uning  asosiy  didaktik  vazifasi o‘qituvchi  va  o‘quvchilar  o‘rtasida  teskari  aloqani  ta’minlash,  pedagog  tomonidan o‘quv  materialini  o‘zlashtirish  haqida  ob’ektiv  axborot  olinishi,  bilimlardagi kamchilik  va  nuqsonlarni  o‘z  vaqtida  aniqlashni  ta’minlashdir.  Tekshirishning maqsadi  nafaqat  o‘quvchining  bilim  darajasi,  sifati,  shuningdek,  uning  o‘quv mehnati  hajmini  ham  aniqlashdani  borat.  Boshlang‘ich  sinflarda  pedagogik diagnostika  va  korreksiya  o‘tkazish  uchun  o‘quvchilarda  o‘qish,  matematik, grammatik  kabi  savodxonlikni  aniqlashga  ustuvorlik  beriladi.  Masalan,  m atematik savodxonlikni  diagnostika  qilish   –shaxsning  matematik  fikrlash  va  real  hayotdagi 18 turli muammolarni  yechishda  ularni  matematik  ifodalash,  qo‘llash  va  sharhlay olish  qobiliyatini  tashxislashga  aytiladi.  Ushbu  diagnostika  turi  bo‘yicha o‘rganilayotgan  o‘quvchi  shaxsi  hodisalarni  tasvirlashi,  tushuntirishi  va  oldindan aytish  uchun  matematik  tushunchalar,  jarayonlar,  dalil  va  vositalardan  foydalanish ko‘nikmalariga  egaligi  aniqlanadi.  Buning  uchun  turli  masala,  misol,  test  va topshiriqlardan  foydalanish  mumkin.  Nafaqat  ta’lim  tizimida,  balki  boshqa sohalarda  ham  yutuqlarga  erishish  uchun  asos  bo‘ladigan,  kelajakda  ham  inobatga olinadigan  savodxonlik,  kattalar  hayotining  turli  jabhalarida  muvaffaqiyatli ishtirok  etishlari  uchun  muhim  omil  hisoblanadi.  Boshlang‘ich  ta’lim  jarayonida pedagogik  tekshirish  bir  necha  bosqichlarda  amalga  oshiriladi.   Ya’ni: 1. O‘quvchilarning bilim darajasini oldindan aniqlash .  Odatda,  u o‘quv  yili boshida  o‘quvchilar  tomonidan  avvalgi  o‘quv  yilida  o‘zlashtirilgan  bilimlari darajasini  aniqlash  maqsadida  o‘tkaziladi.  Bu  kabi  tekshirish,  shuningdek, o‘quv  yilining  o‘rtasida  yangi  bo‘lim  (kurs)ni  o‘rganishga  kirishilganda  ham o‘tkazilishi  mumkin  va  o‘rinli. 2. Har bir mavzuni o‘zlashtirish jarayonidagi joriy tekshirish dir.  Joriy tekshirish  ta’lim  oluvchilar  tomonidan  o‘quv  dasturida  belgilangan  ayrim alohida  elementlarni  o‘zlashtirish  darajasini  tashxislash  imkonini  beradi. Mazkur  tekshirishning  asosiy  vazifasi  alohida  olingan  muayyan  vaziyatni o‘rganishdir.  Bunday  tekshirish  shakl  va  metodlari  turlicha  bo‘lib,  ular o‘quv  materiali  mazmuni,  murakkabligi,  o‘quvchilarning  yoshi  va tayyorgarligi,  ta’lim  bosqichi  va  maqsadlari,  muayyan  pedagogik sharoitlarga  muvofiq  belgilanadi. 3. Oraliq tekshirish bilim, ko‘nikma va malakalarni tekshirish. O‘quvchilarning  o‘quv  materialining  muayyan  bob  yoki bo‘limlari  bo‘yicha  o‘zlashtirgan  bilim,  ko‘nikma  va  malakalari  darajasini 19 aniqlash, baholash  shakli.  Yangi  mavzuni  o‘rganish  bilan  birga  o‘quvchilar avval  o‘zlashtirilganlarni  takrorlaydilar.  Takroriy  tekshirish  bilimlarni mustahkamlashga  ko‘maklashadi,  biroq  o‘quv  ishlari  bosqichini  tavsiflash, bilimlarning  mustahkamlik  darajasini  tashxislash  imkonini  bermaydi. Tashxisning  boshqa  shakl  va  metodlari  bilan  birga  qo‘llanilsagina  ushbu tekshirish  kutilgan  samarani  beradi. O‘kuvchilarning     bilim,  ko‘nikma  va  malakalari  diagnostika  qilingandan  so‘ng o‘rganilgan  o‘quv  materialining  strukturaviy  elementlaridagi  bo‘shliqlarni to‘ldirish,  o‘rtasidagi  o‘zaro  aloqalarni  o‘zlashtirish  sifatini  oshirish  uchun o‘tkaziladi.  O‘quvchilar  bilimini  tizimlashtirish  va  umumlashtirish  uchun pedagogik  diagnostika  va  korreksiya  ta’lim  jarayonining  barcha  bosqichlarida amalga  oshirilib  boradi.  Nazorat,  shuningdek,  o‘quvchilarning  o‘zlashtirish darajasini  baholash  va  tahlil  qilishni  ham  o‘z  ichiga  oladi.  O‘zlashtirish  tabellari, sinf,  guruh  jurnallarida  baholar  shartli  belgilar,  kod  signallari,  xotirlash  belgilari  va hokazolar  baho  ko‘rinishida  qayd  etiladi.  O‘quvchining  o‘zlashtirish  darajasini baholash  uchun  nazorat  yakunlari  (natijalari)  asos  bo‘ladi.  Bunda  o‘quvchilar ishining  ham  sifat,  ham  miqdor  ko‘rsatkichlari  hisobga  olinadi.  Miqdor   ko‘rsatkichlari  ko‘proq  ballar  yoki  foizlarda.  Sifat  ko‘rsatkichlari  esa  a’lo,  yaxshi, qoniqarli  va  hokazo  baholovchi  fikrlar  yordamida  qayd  etiladi.  Har  bir  baholovchi fikrga  oldindan  kelishilgan  (belgilangan)  ma’lum  ball,  ko‘rsatkich  (masalan,  o‘rin –  1,  2,  3,  4 va  hokazo)  tayinlanadi.  Nazoratning  turi  o‘quv  ishini  tashkil  etish   shakliga  bog‘liq.  O‘qituvchi  mavzudan  kelib  chiqib,  nazoratning  quyidagi shakllaridan  foydalanadi:   1) nazoratning ommaviy (frontal) shakli ga  ko‘ra  o‘qituvchi  o‘quvchilarga materialning  ma’lum  bir  hajmi     bo‘yicha  savol  beradi,  o‘quvchilar  unga  qisqacha javob  qaytaradilar.  Bu  kabi  so‘rash  ko‘pchilik  o‘quvchini  bir  vaqtning  o‘zida 20 nazorat qilishni  ta’minlaydi  va  butun  guruhni  faollashtiradi.  Ammo  bu  nazoratni o‘quvchilarning  bilim  darajasini  har  tomonlama  aniqlash  uchun  qo‘llab bo‘lmaydi;   2) nazoratning guruhli shakli ga  ko‘ra  o‘quvchilarning  ma’lum  bir  qismi  nazorat qilinadi.  O‘qituvchi  tomonidan  o‘quvchilar  guruhiga  vazifa  beriladi  va  uni  guruh muayyan  vaqt  oralig‘ida  bajaradi.  Lekin  masalani  hal  qilishda  boshqa  o‘quvchilar ham  ishtirok  etishlari  mumkin.   3) nazoratning individual shakli dan  har  bir  o‘quvchining  bilim.  ko‘nikma  va malakalari  darajasini  mukammal  tashxislash  uchun  foydalaniladi.  Nazoratning  bu shaklida,  odatda  o‘quvchilar  javob  berish  uchun  sinf  yozuv  taxtasi  oldiga chaqiriladi:   4) nazoratning uyg‘unlashtirilgan (kombinatsiyalangan) shakli   individual nazoratni  ommaviy  va  guruhli  shakllar  bilan  birlashtirishni  taqozo  etadi.  Bu nazoratdan  yirik  hajmli  mavzularni  bir  vaqtning  o‘zida  barcha  o‘quvchilardan so‘rash  maqsadida  foydalaniladi,  har  bir  o‘quvchiga  alohida  topshiriq  beriladi  va bir  vaqtda  bir  necha  o‘quvchini  tekshirish  imkoniyati  yuzaga  keladi;   5) o‘z-o‘zini nazorat qilish   ta’lim  jarayonida  ichki  qaytar  aloqani  yuzaga keltirishga  xizmat  qiladi  va  psixologik  mezonlarga  asoslanadi.  Uning samaradorligi  o‘qituvchining  kasbiy  mahoratiga  bog‘liq  bo‘ladi.  O‘quvchilarning faoliyatini  nazorat  qilish  metodlari  quyidagilar:   og‘zaki  tekshirish,  yozma tekshirish,  amaliy  topshiriqlarni  bajarishga  asoslangan  tekshirish,  uy  vazifalarini tekshirish .   Og‘zaki tekshirish.   Bu  metod  bilimlarni  nazorat  qilish  va  baholashning  ancha keng  tarqalgan  an’anaviy  usullaridan  biridir.  Tekshirish  chog‘ida  o‘qituvchi o‘quvchilarga  o‘rganilgan  mavzuning  mazmunidan  kelib  chiqib,  savol-javob  usuli asosida  amalga  oshiriladi.  Ushbu  usul  ayrim  hollarda  suhbat  usuli  deb  ham  ataladi. 21 Og‘zaki tekshirishda  o‘qituvchi  o‘rganilayotgan  mavzuni  alohida  qismlarga ajratadi  va  ularni  har  biridan  o‘quvchilarga  savollar  beradi.  Biroq,  o‘quvchilarning nutqini  o‘stirish  hamda  ularning  chuqur  va  mustahkam  bilimga  ega  bo‘lishlari uchun  ulardan  shu  yoki  oldingi  mavzuni  butunlay  esga  tushirishni  talab  qilish mumkin.  Keng  tarqalganligi  va  samarali  ekanligiga  qaramay  og‘zaki  tekshirish ayrim  kamchiliklarga  ham  ega.  Chunonchi,  uni  qo‘llash  jarayonida:  nisbatan  ko‘p mehnat  sarflanadi;     dars  mobaynida  3-4  nafar  o‘quvchinigina  bilimini  tekshirish mumkin.   2.2. O'quvchilar uchun interaktiv dars usullar. Butun  jahon  xamjamiyatida  har  bir  soxada  inavatsiyon  jarayonlar  tadbiq qilinayotgan  bir  davirda  biz  yoshlarimizni  dunyo  qarshi  intelektual  saloxiyatini rivojlantirish  maqsadida  dars  jarayoniga  shidat  bilan  inavatsiyon  va  interfaol metodlarni  izchil  tarzda  yo’lga  qo’ya  olsak  dars  jarayonining  samaradorligi sezilarli  darajada  oshira  olgan  bo’lamiz  va  maqsad  sari  odimlaymiz.  “Bugun  biz davlat  va  jamiyat  hayotining  barcha  sohalarini  tubdan  yangilashga  qaratilgan innovatsion  rivojlanish  yo‘liga  o‘tmoqdamiz.  Bu  bejiz  emas,  albatta.  Chunki 22 zamon shiddat  bilan  rivojlanib  borayotgan  hozirgi  davrda  kim  yutadi?  Yangi  fikr, yangi  g‘oyaga,  innovatsiyaga  tayangan  davlat  yutadi.  Innovatsiya  – bu  kelajak degani.  Biz  buyuk  kelajagimizni  barpo  etishni  bugundan  boshlaydigan  bo‘lsak,  uni aynan  innovatsion  g‘oyalar,  innovatsion  yondashuv  asosida  boshlashimiz  kerak.” Ta'limda  interfaol  metodlar,  o'quvchilar  bilimlarini  oshirishga  yordam  beruvchi innovatsion  tadqiqot  usullaridan  biridir.  Interfaol  metodlar,  o'quvchi  va  o'qituvchi orasida  o'zaro  aloqani  oshiradi  va  o'quvchilar  bilimlarini  amaliy  ravishda qo'llashga  imkoniyat  beradi.  Bu  metodlar  ko'p  yilda  ta'lim  tizimlarida muvaffaqiyatli  qo'llanilgan.  Interfaol  metodlar.  Talabalardagi  mavzuga  nisbatan kreativ  fikirlash,  muloxaza  qilish,  tanqidiy  yondashish  kabi  jarayonlarni  o’rganish va  taxlil  qilish  ko’nikmasiga  ega  bo’ladilar.  Bu  usullar  o'qituvchilar  uchun  ham foydali,  chunki  ular  o'quvchilarni  o'zlarining  o'rganish  usullari  va  harakatlari bo'yicha  ma'lumot  olishlari  mumkin.  Interfaol  metodlardan  biri,  masofaviy  ta'limni amaliyotga  o'tkazishni  imkon  qiluvchi  videodarslar,  interaktive  ta'lim  platformalari va  onlayn  testlarni  ha  kirita  olsak  bo’ladi.  O'qituvchilar  esa  talabalarining o'zlashtirilgan  bilimlarini  baholash  va  yanada  oshirishga  yordam  beradilar.  Boshqa bir  interfaol  metod,  o'quvchilarning  birlashgan  ishlarda  boshqa  o'quvchilar  bilan hamkorlik  qilishidir.  Bu  usul  o'quvchilarga  ta'limda  muvaffaqiyatli  bo'lishlariga qo'llaniladi,  chunki  ular  o'zlashtirilgan  bilimlarini  boshqa  o'quvchilar  bilan almashishadi  va  ularning  ko'nikmalari  va  mahoratlari  orqali  bilimlari o'zlashtirishadi.  Biz  axborot  texnologiyalar  tobora  rivojlanib,  ravnaq  topib borayotgan  XXI  asrda  yashamoqdamiz.  Bugungi  kunda  bizning  ta'lim jarayonimizda  interaktiv  metodlar,  innovatsion  texnologiyalar,  pedagogik  va axborot  texnologiyalarini  o’quv  jarayonida  qo’llashga  bo’lgan  qiziqish,  e’tibor kundan  kunga  kuchayib  bormoqda,  bunday  bo’lishining  sabablaridan  biri,  shu vaqtgacha  an’anaviy  ta’limda  o’quvchi-talabalarni  faqat  tayyor  bilimlarini 23 egallashga o’rgatilgan  bo’lsa,  zamonaviy  texnologiyalar  ularning  egallayotgan bilimlarini  o’zlari  qidirib  topishlariga,  mustaqil  o’rganib,  tahlil  qilishlariga,  hatto xulosalarni  ham  o’zlari  keltirib  chiqarishga  o’rgatadi.  Hozirgi  kunda  texnologiyalar rivojlangan  bo'lib,  kundan-kunga  yangi  texnikalar  ixtiro  qilinmoqda,  o'rganish  va o'rgatishning  o'ziga  xos  usullari,  dars  jarayonida  kerak  bo'ladigan  turli  anjomlar ixtiro  qilinmoqda.  Masalan,  biz  maktabda  o'qigan  paytimizda,  har  bir  sinfda elektron  doska  yoki  televizorlar  bo'lmagan.  Hattoki,  prayektor  hamda  kompyuter topish  ham  muammo  bo'lgan.  Hozir  esa  bu  kabi  muammolarga  duch  kelmaymiz. Bu  nima  degani,  bu  hozirgi  davr  bolalarining  aqliy  faoliyati  ham  o'sib  boryapdi degani.  Ilgarilari  yozishchizish  maktabda  o'rgatilgan  bo'lsa,  hozir  bu  vazifani Maktabgacha  ta'lim  muassasalari  bajarmoqda.  Bundan  kelib  chiqadiki,  hozirda  eski ta'lim  berish  usullaridan  foydalanib  bo'lmaydi.  O'quvchilarning  qiziqishini e'tiborini  tortish  uchun  yangi-yangi  metodlarni  o'ylab  topish  va  o'quvchilarga darslarni  oson  va  samarali  usulda  yetkazib  berish  darkor.  Jumladan,  Kubiklar  usuli. Kubiklar-  o’zgartirilayotgan  kelajakka  asoslanib  mavzuni  ko’rib  chiqishga  yordam beradigan  o’qitish  usulidir.  Har  tomonlama,  fikrlashga  (yozishga)  yordam beradigan  har  xil  yo’l-yo’riqlar  yozilgan  kubik  ishlatiladi.  Tomonlarining  hajmi o’rtacha  15- 20  sm  bo'lgan  qutichaga  qog`oz  yopishtirilib,  kubik  yasash  mumkin. Kubikning  har  bir  tomoniga  oltita  yo’l-yo’riq  yoziladi:  buni  tasvirlang,  buni taqqoslang,  buni  o’zaro  bog`lanishini  ko’rsating,  buni  tahlil  qiling,  buni  qo’llang, yaxshi  va  yomon  tomonlarini  ko’rsatiladi  (dalillar  yordamida).  O’tiladigan  mavzu yoki  biror  tushuncha  shu  jadval  savollari  asosida  tahlil  qilib  chiqiladi.  Venn diagrammasi.  Venn  diagrammasi  bir-birini  kesadigan  ikki  yoki  undan  ko’p doiralarda  ko’riladi,  ular  o’rtasida  yozish  uchun  yetarli  joy  qolishi  kerak.  U g`oyalarni  zidlash  uchun  ishlatilishi  yoki  ularning  umumiy  xususiyatlarini  (nimada ular  kesishadi)  ko’rsatishi  kerak.  Masalan,  o’quvchilar  Xristofor  Kolumb 24 ekspeditsiyalarini Marko  Polo  ekspeditsiyalari  bilan  taqqoslaydilar  deylik.  Venn diagrammasi  bir-biriga  yopishgan  ikki  doira  bilan  birga  ushbu  ekspeditsiyalar o’rtasida  zidlik  o’tkazish,  ayni  vaqtda  ularning  umumiy  unsurlarini  ko’rsatish imkonini  beradi.  Insert  usuli.  Insert  usuli  tushunishni  kuzatish  vositasidir.  Insert- bu  o’quv  jarayonida  o’z  anglashini  faol  kuzatish  uchun  o’quvchilarga  imkoniyat beradigan  kuchli  vositadir,  chunki  shunday  hollar  borki,  odam  matnni  oxirigacha o’qib,  u yerda  nima  yozilganligini  eslab  qololmasligi  mumkin.  Bu  esa  odam  nima o’qiyotganini  tushunmay,  o’qish  jarayonida  faol  bo’lishga  qatnashmaydigan  va  o’z anglashini  kuzatmaydigan  hollarning  misolidir.  Insert-  bu  matn  bilan  ishlaganda faollikni  qo’llab-  quvvatlash  uchun  kuchli  vositadir.  O’quvchi  matn  bilan ishlayotganda  bir  qator  belgilarni  qo’yib  boradi,  ular  esa  quyidagi  ma’nolarni bildiradi:  V  - bilganlarimni  tasdiqlaydi.  + - yangi  axborot,  - - bilganlarimga  zid keladi,  ? - meni  o’ylantirib  qo’ydi.  Bu  usul  aynan  biz  uchun  judayam  qulay  bo'lib hisoblanadi.  Chunki  hozirgi  davrda  hamma  o'qigan  narsalarini  unutib  qo'yadi  yoki e'tiborsiz  ravishda  o'qiydi.  Insert  usuli  esa  biz  uchun  ayni  muddao.  Xulosa  o'rnida aytib  o'tish  joizki,  interfaol  usullar  orqali  ta’lim  samaradorligi  oshadi,  o’qituvchi  va talaba  o’rtasida  o’zaro  hamkorlik,  talabalarda  erkin  ijodiy  fikrlash  ko’nikmalari rivojlanadi  va  shakllanadi.   Bu  innovatsion  yondashuvda  talaba  shaxsi  ta’limda markaziy  figuraga  aylanadi. 25 2.3. O'quvchilarning shaxsiy rivojlanish oshirish.        O'quvchilarning  shaxsiy  rivojlanish  va  oshirish  mavzusida  birinchi  qatorda, ularga  ulkan  e'tibor  va  qo'llab-quvvatlash  berish  muhimdir.  Shaxsiy  rivojlanishning eng  muhimi  o'quvchining  o'ziga  ishonishi,  o'zini  tanishish  va  o'ziga  qarshi javobgarliklarni  o'rganishdir.  Bu,  o'quvchining  o'zini  o'zlashtirish,  maqsadlarni belgilash  va  o'z  bilimini  va  ko'nikmalarni  rivojlantirishga  yo'naltiradi.  O'quvchilar shaxsiy  rivojlanishning  birinchi  bosqichida  o'zlarining  o'ziga  ishonchini oshirishlari  kerak.  Bu,  ularning  o'z  qobiliyatlarini,  xavfsizlikni  va  qabiliyatlarini tushunishlari  bilan  bog'liq.  O'quvchilar  o'zlarining  qanday  insonlar  ekanligini, qanday  o'zg'arlashadiganlikka  ega  ekanligini  bilishlari  muhim.  Shaxsiy rivojlanishning  ikkinchi  qismi,  o'quvchilarning  maqsadlarini  belgilash  va  ularga erishish  uchun  yo'llarni  aniqlashdir.  O'quvchilar  maqsadlarini  belgilash,  o'z hayotida  nima  erishishni  istayotganligini  tushunishga  imkon  beradi.  Ular  o'zlariga qarshi  javobgarliklarni  o'rganish,  o'zlarining  iste'dodlarini  va  qobiliyatlarini rivojlantirish  uchun  yuqori  doimo  o'rganishni  davom  ettirishlari  kerak.  Shaxsiy rivojlanishning  keyingi  bosqichi,  o'quvchilarning  o'z  bilim  va  ko'nikmalarini rivojlantirishdir.  Bu,  o'quvchilar  uchun  o'zlashtirish  va  o'zlarining  hujjatlarini rivojlantirish  orqali  amaliyotga  o'tishni  o'z  ichiga  oladi.  O'quvchilar  yangi ma'lumotlarni  o'rganish,  nazariy  bilimlarni  amaliyotga  tatbiq  etish  va  o'zlarining sohalarda  rivojlanishini  kuzatishlari  kerak.  Shaxsiy  rivojlanishning  oxirgi  qismi o'quvchilarning  o'zlarini  baholash  va  o'zlarini  takomillashtirishdir.   O'quvchilar o'zlarining  nima  bo'lishni  xohlaganligini  tushunishlari,  o'zlarini  boshqalarga  solish qobiliyatlarini  va  o'zlarini  takomillashtirish  uchun  qanday  yo'llarni  tanlashlari kerak.  Ularning  o'zlarini  baholash  va  takomillashtirish  jarayonida  o'zlarining yutuqlarini,  kamchiliklarini  va  kelajakdagi  maqsadlari  bilan  bog'liq  tadbirlarni  olib borishlari  kerak.  Jamiyatning  sog'lom  rivojlanishiga  ega  bo'lgan  o'quvchilar, 26 shaxsiy rivojlanishlarini  oshirish  orqali  o'zlarining  insoniy  va  kasbiy potentsiallarini  kengaytirishadi.  Bu  esa  o'quvchilarning  o'zlarini  yaxshi  his qilishlari,  o'zlarini  takomillashtirishlari  va  o'zlarining  hayotda  muvaffaqiyatli bo'lishlari  uchun  asosiy  qadam  bo'ladi.   Shaxsiy  rivojlanish  o'quvchilarning  hayot bo'yi  davomida  doimiy  jarayon  hisoblanadi.  Bu  jarayon  o'quvchilarning  o'zlarini o'rganish,  ko'nikmalarini  rivojlantirish,  maqsadlarni  belgilash,  o'z  bilim  va yeteneklarini  kengaytirish,  shaxsiy  va  jamiyatga  foydali  bo'lgan  insonlarga aylanadi. Shaxsiy   rivojlanishning   bir   qismi   o ' quvchilarning   o ' zlarini   o ' rganish   va ko ' nikmalarini   rivojlantirish   bilan   bog ' liqdir .   Bu   o ' quvchilar   uchun   ma ' lumotlarni o ' rganish ,   bilim   va   ko ' nikmalarni   amaliyotga   tatbiq   etish ,   kreativlikni   rivojlantirish , muammolarni   yechish   va   talabalar   orasidagi   hamkorlikni   rivojlantirishni   o ' z   ichiga oladi .   Shaxsiy   rivojlanishning   ikkinchi   qismi ,   o ' quvchilarning   maqsadlarni belgilash   va   ularga   erishish   uchun   yo ' llarni   aniqlashdir .   O'quvchilar  maqsadlarini belgilash  orqali  o'zlarining  o'z  hayotida  nima  erishishni  istayotganligini aniqlaydilar.  Bu  ularga  qaratilgan  maqsadlar  bilan  qo'llanma  tuzish,  o'zlarining ustalik  va  hujjatlarini  oshirish  uchun  kerakli  qadamni  belgilash,  o'zlarini  o'rgatish va  yuqori  maqsadlarga  erishish  uchun  qo'llanmalarni  qo'llash  imkonini  beradi. Shaxsiy  rivojlanishning  keyingi  qismi  o'quvchilarning  o'zlarini  takomillashtirish  va o'z  bilim  va  ko'nikmalarini  rivojlantirishga  bag'ishlangan.  Bu  o'quvchilarning o'zlarini  o'rganish  va  bilimlarini  kengaytirish  uchun  o'quv-uslubiy  xizmatlardan, mentorlikdan,  o'zlashtirishdan  va  ish  bilan  bog'liq  tajribalardan  foydalanishini  o'z ichiga  oladi.  Ularning  yangi  bilimlarni  o'rganish,  o'zlarining  sohalarda rivojlanishini  kuzatish  va  o'zlarining  ustaliklari  va  yeteneklari  bilan  bog'liq amaliyotga  tatbiq  etishlari  muhimdir. Shaxsiy  rivojlanishning  oxirgi  qismi  o'quvchilarning  o'zlarini  baholash  va  o'zlarini takomillashtirish  uchun  qanday  yo'llarni  tanlash  bilan  bog'liqdir.  Bu  jarayonda 27 o'quvchilar o'zlarini  baholash  uchun  o'zlarining  yutuqlarini,  kamchiliklarini  va o'zlarining  maqsadlariga  erishish  uchun  harakatlarni  baholashlari  kerak.  Ularning o'zlarini  takomillashtirish  uchun  o'zgarishlarni  qabul  qilish,  o'zlarining  o'zlariga qarshi  javobgarliklarni  o'rganish  va  o'zlarini  o'zlashtirishning  yanada  yuqori bosqichlari  uchun  qo'llanmalarni  amalga  oshirishlari  muhimdir. Shaxsiy  rivojlanish  o'quvchilarga  hayotning  har  bir  sohasida  muvaffaqiyatli bo'lishlariga   yordam   beradi.   Bu   ularga   o'zlarini   tanishish,   o'zlarini takomillashtirish,  o'z  bilim  va  ko'nikmalarini  oshirish,  o'z  maqsadlarini  belgilash va  ularga  erishish  uchun  yo'llarni  aniqlash  imkonini  beradi.Shaxsiy  rivojlanishning bir  ko'rsatkichlarini  keltirish  mumkin: 1. O'z-o'zini  tushunish:  O'quvchilarning  o'zlarini  tushunishlari  va  o'zaro aloqalarini  o'rganishlari,  shaxsiy  rivojlanishning  asosiy  qismidir.  Bu  ularga o'zlarining  iste'dodlarini,  qobiliyatlarini  va  qiyinchiliklarini  aniqlash imkonini  beradi. 2. Maqsadlarni  belgilash:  O'quvchilar  o'zlarining  maqsadlarini  aniqlash  va ularga  erishish  uchun  yo'llarni  belgilashlari  muhimdir.  Bu  ularga motivatsiyani  oshiradi  va  o'zlarini  yanada  maqsadga  yo'naltirishga  yordam beradi. 3. O'z  bilim  va  ko'nikmalarni  oshirish:  O'quvchilarning  o'zlarining  bilim  va ko'nikmalarini  oshirishlari,  ularga  o'zlashtirish  va  rivojlantirishlari  zarur.  Bu ularga  o'zlarining  sohalarda  muvaffaqiyatli  bo'lishlari  uchun  muhim  asboblar beradi. 4. O'zlarini  baholash  va  takomillashtirish:  O'quvchilar  o'zlarini  baholash, o'zlarining  yutuqlarini,  kamchiliklarini  va  o'zlarining  rivojlanish  yo'lidagi o'zgarishlarni  baholashlari  muhimdir.  Ularga  takomillashtirish  uchun 28 o'zgarishlarni qabul  qilib,  o'zlarini  yanada  rivojlantirish  uchun  harakatlarni boshlashadi. 5. Hayot  bilan  hamkorlik:  Shaxsiy  rivojlanishning  muhim  qismi,  o'quvchilar o'rtasidagi  hamkorlik  va  o'zaro  aloqalarni  rivojlantirishdir.   Ularning  o'zlarini o'rgangan  bilim  va  tajribalarni  boshqalar  bilan  ulashishlari,  o'zlarining o'zlarini  takomillashtirishlariga  yordam  beradi. Shaxsiy  rivojlanishning  asosiy  mazmuni  o'quvchining  o'zini  tushunish, maqsadlarni  belgilash,  o'z  bilim  va  ko'nikmalarini  oshirish,  o'zlarini  baholash  va takomillashtirish  va  hayot  bilan  hamkorlikdir.   III BOB. Ta'limning tashkiliy tomoni 3.1. Ta'limning boshqarishida o'qituvchilar va raxbarlarning hamkorligi Hozirgi  zamon  fanida  “rahbar”,  “lider”  yoki  “liderlik  uslubi”  va  “rahbarlik  uslubi” tushunchalarining  nisbati  yo‘nalishidagi  muammolar  eng  dolzarb  muammolardan biri  hisoblanadi.  Bularning  ichida  ko‘proq  ahamiyat  kasb  etuvchi  B.D.  Pargin fikriga   ko‘ra   lider   ma’lum   bir   guruhda   shaxslararo   munosabatlarni muvofiqlashtirib  turadi,  mikro  muhitning  elementi  hisoblanadi,  kutilmaganda vujudga  keladi  va  uning  holatining  barqarorligi  kamroq  bo‘lib,  harakatlanishi guruhning  kayfiyatiga  bog‘liq  va  u ko‘proq  guruhning  faoliyatiga  aloqador  bo‘lgan qarorlar  qabul  qiladi.  Rahbar  esa  ijtimoiy  tashkilot  hisoblangan  guruhlarda  rasmiy munosabatlarni  muvofiqlashtiradi  va  makro  muhitning  elementi  hisoblanadi. Rahbar  holatining  barqarorligi  ko‘proq  bo‘lib,  u ma’lum  bir  tizimda  bir  necha marta  ko‘proq  vakolatlarga,  qaror  qabul  qilish,  buyruq  berish,  topshiriqlar  berish, talab  qilish  huquqlariga  ega.  Qaror  qabul  qilish  jarayoni  birmuncha  murakkabroq bo‘lib,  ko‘pgina,  turli  xil  vaziyatlarni  qamrab  oladi  va  bu  vaziyatlar  faqatgina  bitta guruhga  tegishli  bo‘lmaydi.  Rahbar  ma’lum  bir  kengroq  ijtimoiy  tizimning  kichik bir  guruhida  faoliyat  ko‘rsatsada,  uning  harakat  doirasi  keng  hisoblanadi.  Ayrim 29 mutaxassislarning fikriga  ko‘ra,  liderlik  jamoa  faoliyatining  samaradorligini oshirishda  rahbarlik  tushunchasini  to‘ldiradi.  Tadqiqotchi  A.Nosirov  rahbarlik menejmentida  kompetentsiyani  muhimligini  ta kidlab  o‘z  fikrlarini  bildiring ʼ boshqarishda  qo‘yidagi  qobiliyat  kompetentsiyalari:   1.  Standart  kompetentsiya  ushbu  ya ni  faoliyatga  oid  innovatsion  vazifalarni ʼ belgilab  olishi  qobiliyatidir;   2.  Asosiy  kompetentsiya  – ushbu  faoliyatga  oid  innovatsion  vazifalarni  belgilash olish  qobiliyati;   3.  Yetarli  kompetentsiya  kasb  faoliyatining  yangi  turlarini  yarata  olish  qobiliyati; 4.  Kasbiy  kompetentsiya  – pedagogika  va  psixologiyaga  oid  bilimlarga  ega  bo‘lish, o‘z  ustida  ishlash  o‘quvchilarda  motivatsiyani  shakllantirishdan  iborat,  deb ta’kidlaydi.  Tadqiqotchi  Temurov  D  - ta lim  muassasasi  boshqaruviga  oid ʼ bilimlarni  o‘zlashtirishni  amaliy  faoliyatiga  qo‘llash  bo‘yicha  qo‘yidagi tamoyillarni  tavsiya  qiladi:   1.  Ong  va  faoliyat  birligi.  Ushbu  tamoyil  rahbarning  ta lim  muassasasi ʼ boshqaruviga  oid  bilimlarni  o‘zlashtirishni  va  amaliy  faoliyatda  qo‘llashi.   2.  Ta lim  muassasasini  boshqarishning  ilmiy  va  g‘oyaviyligi.  Mazkur  tamoyil ʼ boshqaruvga  yuksak  g‘oyaviylik  hamda  ilmiy  asoslangan  quyidagi  muvofiq boshqariladi.   3.  Ta lim  muassasalarida  boshqaruvning  izchil  va  uzviylik  .Ushbu  tamoyil ʼ rahbarlar  samaradorligining  demokratik  harakatda  kasb  kasb  etishini  anglatadi  .  4.  Ta lim  muassasasida  rahbar  boshqaruvning  gumanitar  xususiyatlarga  ega ʼ ekanligi.  Mazkur  tamoyil  ijtimoiy  faoliyat  negizida  umum-jamiyat  manfaatlari bilan  shaxsiy  manfaatlar  ifodalaydi.   30 5. Ta lim  muassasalarini  boshqarishga  har  tomonlama  (kompleks)  tizimli ʼ yondashuv.  Ushbu  tamoyil  o‘ziga  ta lim  muassasa  xodimlari  bir  ijtimoiy  faoliyat ʼ birlashtiradi.   6.  Ta lim  muassasalarini  boshqarishning  muayan  aniq  maqsadga  yo‘naltirilganligi. ʼ Mazkur   tamoyil   ta lim   muassasasining   ijtimoiy   harakatdagi   faoliyati ʼ yo‘nalishlaridan  kelib  chiqqan  holda  harakatlarning  tashkil  etishi  bilan  izohlanadi. Demak,  “boshqarish”  so‘zi  bugun  modernizatsiya  qilinib  “menejmenti”  so‘zi  bilan boyitildi.  Bugungi  kunda  prezidentimiz  Sh.M.Mirziyoyevning  maktab  ta limiga ʼ bergan  e’tiborlari  va  ya ni  2023-yilni  “Inson  qadri  va  sifatli  ta lim  yili  deb, ʼ ʼ nomlaganlari  barcha  umumta lim  maktablari  o‘qituvchilari  va  pedagogik ʼ rahbarlarga katta  ilhom  berdi  va  ta lim  sifatini  oshirish  maqsadida  fidoyilik  bilan ʼ mehnat  qilishiga  da vat  etdi.  “Menejment  qoidalariga  rioya  qilib  ishlayotgan ʼ maktab  rahbarlari  bugungi  ta lim  sohasidagi  islohotlarni  his  etib,  boshqarishni ʼ zamonaviy  kompetentlik  qoidalari  asosida  ishni  tashkil  etib  kuchli  instruktiv yetakchilik,  aniq  belgilangan  maqsad,  o‘qituvchilardan  kutilayotgan  ijodiy natijalar,  o‘qib-o‘rganish,  o‘rgatish  uchun  zaruriy  muhit,  o‘quvchilar  va  sinfni doimiy  kuzatish,  oila,  maktab,  mahalla  hamkorlik  aloqalarini  mustahkamlaydilar. Yangi  ilmiy  izlanishlar  obod  mahalla,  obod  mahalla,  obod  uy  va  namunaviy  oila tashabbusi  asosida  rahbarlik  ishlarini  tashkil  etishni  talab  qiladi.  “Boshqaruv madaniyati  –  bu  ma muriy  ijtimoiy  va  rahbarning  psixologik  jarayonni ʼ muvaffaqiyatli  amalga  oshirishdagi  professional  va  ishchanlik  sifatli  sintezidir. “Rahbar”  degan  nomga  ega  bo‘lgan  har  bir  shaxs  o‘z  tashqi  qiyofasi,  madaniyat kiyinishi,  talabchanligi,  bilimi,  tashkilotchiligi  bilan  atrofdagilarga  hamisha  ibrat namuna  bo‘lmog‘i  lozim.  Biz  yuqorida  ta kidlangan  mulohazalardan  kelib  chiqib, ʼ bugungi  maktabgacha  va  maktab  ta limida  sohasida  faoliyat  olib  borayotgan ʼ rahbarning  kompetentligi  yo‘nalishidagi  ba zi  kamchiliklari  haqida  quyidagi ʼ 31 holatlarni tahlil  qilindi:  -maktablarda  boshqaruv  ishlarini  talab  darajada  emasligi;  - fidoyilik,  ijodkorlik,  tashkilotchilik,  kreativlikning  yetishmasligi;  -huquqiy madaniyat  va  savodxonlikning  pastligi;  -adolatlilik,  halollik  va  insoflilikning yetishmasligi;  -ish  jarayonida  mahalliylik  va  urug‘  aymoqchilikning  ustuvorligi;  - metodik  birlashmalarga  e tibor  bermaslik,  tashabbuskorlik  va  tadbirkorlikning ʼ yo‘qligi;  -maktablarda  jamoa  ishlarini  noto‘g‘ri  taqsimlash  va  nazoratning  pastligi; -kasbiy  va  ilmiy  tajribaga  ega  emaslik.  Yuqoridagi  mulohazalarni  o‘qib  o‘rganib, bugungi  ta lim-  tarbiya  sohasidagi  qabul  qilayotgan  qarorlar  asosida  bugungi ʼ ta lim  jarayoniga  menejerlik  qilaman  degan  har  bir  iqtidorli  shaxs  o‘zining  kasbiy ʼ kompetentligiga  tayanib,  rahbarlik  ishlarini  tashkil  qilishi  lozim.  Umuman olganda,  ta lim  muassasalaridagi  muvoffaqiyatlar  rahbarning  ijrochilar  mexnatiga ʼ bo‘lgan  munosabatlaridan  qanchalik  manfaatdorliklarni  anglata  bilish.  Qobiliyatiga sezilarli  darajada  bog‘liqdir.  Zamonaviy  menejerning  muhim  boshqaruv  maqsadi o‘z  xodimlarini  axloqiy  hamda  yuksak  darajaga  ko‘tarishi  ularni  ma naviy  jihatdan ʼ sog‘lom   jamoaga   aylantirishdan   iboratdir.   Umuman   olganda,   ta’lim muassasasidagi  muvaffaqiyatlar  rahbarning  ijrochilar  bo‘lgan  munosobatidan qanchalik  manfaatdorligini  anglata  bilish  qobiliyatiga  bog‘liqdir. 3.2. Ta'lim jarayonlarini baholash va takomillashtirish.         Ta'lim  jarayonlarini  baholash  va  takomillashtirish,  o'quvchilar  va  ta'lim muassasalari  uchun  kritik  muhimiyatga  ega  bo'lgan  mavzudir.  Bu,  o'quvchilarning o'zlashtirish  darajasini  oshirish,  o'rganish  natijalarini  baholash,  o'qituvchilar  va dastur  muallimlari  uchun  takomillashtirish  yo'llarini  aniqlash  va  ta'limning  sifatini oshirishga  yordam  beradi.  Bu  yozuvda  ta'lim  jarayonlarini  baholash  va 32 takomillashtirish mavzusiga  oid  muhim  tushunchalar,  usullar  va  muammolar ko'rsatilgan.  Ta'limning  baholash  va  takomillashtirish  jarayonlari,  o'quvchilarning o'zlashtirish  darajasini  va  o'rganish  natijalarini  aniqlashda  o'rtacha  baholash, portfollarda,  sinovlarda,  testlarda  va  boshqa  baholash  usullarida  amalga  oshiriladi. Bu  usullar  o'quvchilarning  bilim  va  ko'nikmalarini,  tushunchalarini,  tajribalarini, o'z-o'zini  boshqarishini  va  ta'limda  rivojlantirilishi  kerak  bo'lgan  mahoratlarini baholashga  yordam  beradi.  Bir  nechta  faktorlar  ta'lim  jarayonlarini  baholashda muhim  ahamiyatga  ega.  O'quvchilar,  ularga  o'qituvchilar  va  dastur  muallimlari tomonidan  ko'rsatilgan  pedagogik  usullar,  darsliklar,  o'quv  vositalari  va  ta'lim resurslari  bu  faktorlardan  faqat  bir  nechta  misollar  hisoblanadi.  O'quvchilarning motivatsiyasi,  o'rganishga  qaratilgan  maqsadlar,  o'quvchilar  orasidagi  hamkorlik va  hamkorlik,  masalalar  yechish  va  fikr  almashishni  oshirishning  ko'rsatilishi  ham muhimdir.  Ta'lim  jarayonlarini  takomillashtirish  esa  o'quvchilar  va  ta'lim muassasalari  uchun  mustahkam  mavzudir.  Bu  jarayonlarda  o'quvchilar  va o'qituvchilar  o'quvchilarning  boshqarish  qobiliyatlarini  rivojlantirish  uchun  o'quv uslubiy  mavzular,  o'quv  qo'llanmalari  va  o'quv  vositalarini  baholashadi.  O'quv  va o'qitish  jarayonlarining  samaradorligini  oshirish  uchun  ta'limning  fokusini  va tuzilishini  yangilash,  qo'llanmalar  va  resurslarni  yangilash,  o'quvchilar  bilan boshqaruv  muhitini  o'zgartirish  va  pedagogik  innovatsiyalardan  foydalanish muhimdir.  Bundan  tashqari,  takomillashtirish  jarayonlari  o'quvchilarning  shaxsiy rivojlanishini  ko'rsatib  berish,  o'quvchilarning  iste'dodlarini  va  qobiliyatlarini rivojlantirish,  o'zlashtirish  va  o'z-o'zini  boshqarish  bilan  bog'liq  bo'lishi  kerak. O'quvchilar  o'zlarining  maqsadlarini  aniqlash,  o'zlarining  o'zlariga  qarshi javobgarliklarini  o'rganish  va  o'z-o'zini  baholash  uchun  o'zgarishlarni  qabul qilishga  yordam  beruvchi  ta'limning  shaxsiy  rivojlanishning  muhim  qismi hisoblanadi. 33 Umuman olganda,  ta'lim  jarayonlarini  baholash  va  takomillashtirish  o'quvchilar, o'qituvchilar  va  ta'lim  muassasalari  uchun  kritik  muhimiyatga  ega  bo'lgan mavzudir.  Bu  jarayonlar  o'quvchilarning  o'zlashtirish  darajasini  oshirish,  o'rganish natijalarini  baholash,  o'qituvchilarni  takomillashtirish  va  ta'limning  sifatini oshirishga  yordam  beradi. Bu  maqsadlarga  erishish  uchun  quyidagi  usullar  va  tushunchalar  amalga  oshiriladi: 1. O'quvchilarni  o‘zlashtirish  darjasini  baholash:  O'quvchilarning  o'zlashtirish darajasini  baholash  uchun  har  bir  o'quvchiga  baho  berish  zarur.  Bu  baholar sinovlar,  testlar,  dars  ishlaridagi  ishtirok,  portfoliolarga  qarab  aniqlanishi mumkin.  Bunday  baholar  o'quvchilarning  bilim  va  ko'nikmalari, tushunchalari  va  mahoratlarini  adolatli  baholashga  yordam  beradi. 2. O'quvchilar  bilan  boshqaruv  muhitini  yaratish:  O'quvchilarning  o'z-o'zini boshqarish,  hamkorlik,  fikr  almashish  va  masalalar  yechish  qobiliyatlarini rivojlantirish  uchun  o'quvchilar  bilan  boshqaruv  muhitini  yaratish  muhimdir. Bu  muhit  o'quvchilarning  o'z  fikrlarini  ifodalash,  fikr  almashish  va ijodiylikni  rag'batlantirishga  imkon  beradi. 3. O'quv  vositalarini  va  o'quv  uslublarini  takomillashtirish:  Ta'lim vositalarining  va  uslubiyatning  sifati  o'quv  jarayonlarini  takomillashtirishda muhim  rol  o'ynaydi.  O'quvchilarga  qulay  va  samarali  o'quv  vositalari,  yangi texnologiyalar,  o'quv  dasturlari  va  o'quv  uslubiyatlar  ta'limning samaradorligini  oshirishga  yordam  beradi. 4. O'qituvchilarni  takomillashtirish:  O'qituvchilarning  professional  rivojlanishi va  yangi  pedagogik  usullarni  o'rganishi  kerak.  O'qituvchilar  o'zlarini rivojlantirish  uchun  pedagogik  tadqiqotlarga  qatnashish,  mentorlik dasturlaridan  foydalanish,  o'zlashtirish  va  baholash  jarayonlarida  qatnashish kiritish  mumkin. 34 5. O'rganishning maqsad  va  maqsadlari:  O'quvchilarning  o'rganishga  qaratilgan maqsadlarni  aniqlash  va  ularga  yo'naltirish  muhimdir.  O'quvchilar o'zlarining  maqsadlarini  bilish,  o'zlariga  qarshi  javobgarliklarini  aniqlash  va o'rganish  jarayonida  o'zgarishlarni  qabul  qilish  uchun  o'zlashtirishga  yordam beruvchi  tadbirlarni  olib  borishadi. 6. Innovatsiyalar  va  yangiliklardan  foydalanish:  Ta'limning  sifatini  oshirish uchun  innovatsiyalar  va  yangiliklardan  foydalanish  muhimdir.  Yangi texnologiyalar,  virtual  ta'lim  vositalari,  onlayn  o'quv  platformalari  va interaktiv  o'quv  uslubiyatlari  ta'lim  jarayonlarini  yanada  samarali  va qiziqarli  qilishda  muhim  rol  o'ynaydi. Bu  yozuvda  ta'lim  jarayonlarini  baholash  va  takomillashtirishga  oid  muhim tushunchalar,  usullar  va  muammolar  haqida  tushuntirish  kiritildi.  Bu  muhim mavzu  ta'lim  sohasidagi  rivojlanish  va  sifatni  ta'minlashda  katta  ahamiyatga  ega. 35 3.3. Ta'limning innovatsion yondashuvlari va yangiliklarni amalga qo‘llash. Bugungi kunda  har  bir  soha  va  tizim  faoliyatini  innovatsion  g‘oyalar  va texnologiyalar  asosida  olib  borish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Shu  jihatdan mavzuga  kirishishdan  oldin  «innovatsiya»  so’zining  ma’nosiga  biroz  to’xtalishni lozim  topdik.  Innovatsiya  tushunchasi  (lotincha  novus  yangi)  tadqiqotlarda  va ilmiy  ishlarda  XIX  asrlarda  qo’llanila  boshlagan.  Avval  u alohida  elementlarni  bir sohadan  boshqa  sohaga  kiritishni  ifodalagan.  Texnikaviy  yangiliklar  kiritish qonuniyatlarini  o’rganib  firmalar  foyda  olish  uchun  «innovatsion  siyosatni»  butun bir  tizim  sifatida  o’zlashtirishdi.  Mazkur  faoliyat  jamiyat  hayotining  ixtiyoriy bo’g‘inini  yangilash  bo’yicha  umumiy  belgilarga,  qonuniyatlar,  yangilik  kiritish mexanizmiga  ega.  Innovatsion  texnologiyalar  pedagogik  jarayonda  o’qituvchi  va talaba  faoliyatiga  yangilik,  o’zgartirishlar  kiritish  bo’lib,  uni  amalga  oshirishda interfaol  metodlardan  foydalanishni  taqozo  etadi.  Interfaol  usullar  ta’lim jarayonida  qatnashayotgan  har  bir  o’quvchining  faolligiga,  erkin  va  mustaqil  fikr yuritishga  asoslanadi.  Bu  usullardan  foydalanganda  bilim  olish  o’quvchi  uchun qiziqarli  mashg‘ulotga  aylanadi.  Interfaol  usullar  qo’llanilganda  o’quvchilar o’qituvchilar  yordami  va  hamkorligida  mustaqil  ishlash  ko’nikma  va  malakalariga ega  bo’ladilar.  O’quvchilar  yangi  bilimlarni  ilmiy  izlanish,  tadqiqotchilik,  tajriba sinovlar  o’tkazish  asosida  o’zlashtiradilar.  Ilm  orqali  bilim  olish  tamoyiliga  amal qilinadi.  Ta’lim  jarayoni  qatnashchilari  kichik  guruhlarga  bo’lingan  holda ishlaydilar.  O’quv  topshiriqlari  alohida  bir  o’quvchiga  emas,  balki  kichik guruhning  barcha  a’zolariga  beriladi.  O’qitish  jarayonini  tashkil  etishning  asosiy shakli  darsdir.  Hozirgi  paytda  darsning  xilma  xil  noan’anaviy  shakllari  joriy 36 etilmoqda. Bunday  darslar  o‘quvchining  ijodiy  qobiliyatini  o’stirish,  aqliy salohiyatini  kuchaytirish,  ilmiy  dunyoqarashini  kengaytirish  va  har  bir  yangilikni tez  va  to’la  qabul  qila  olish  ko’nikma  va  malakalarining  shakllanishiga  xizmat qiladi.  Dars  jarayonida  innovatsion  texnologiyalarni  qo’llash  o‘quvchilarda  ilmiy izlanishga  qiziqishni  uyg‘otadi,  ijodkorlik  va  bunyodkorlik  qobiliyatini rivojlantiradi.  Natijada  egallangan  bilim,  ko’nikma  va  malakalar  amaliy  faoliyatda tatbiq  etiladi,  o’zlashtirish  sifati  oshadi.  Buning  uchun  o’qituvchi  mahoratli bo’lishi  va  mavzularning  mazmuniga  qarab  darsni  to’g‘ri  rejalashtirishi, mashg‘ulot  davomida  barcha  o‘quvchilarni  faol  va  ongli  ishlashlariga  erishmog‘i lozim.  Zero,  o‘qituvchi  ta’lim   islohotining  bosh  ijrochisidir.  Bunda  har  bir o‘qituvchini  qisqa  vaqt  ichida  juda  katta  miqdordagi  axborot  to’plamini o’zlashtirish,  qayta  ishlash  va  amalda  qo’llay  olishga  o‘rgatish  muhim  ahamiyatga ega.  Uni  hal  qilishda  o‘qituvchiga  o‘qitishning  an’anaviy  usullari  bilan  birga zamonaviy  axborot  texnologiyalari,  jumladan  kompyuterlardan  foydalanish yordam  beradi.  Pedagogik  innovatsiya  bu  pedagogik  g‘aoliyatdagi  yangilik, o'qitish  va  tarbiya  mazmuni  va  texnologiyasidagi  o'zgarishlar,  ularning samaradorligini  oshirishga  qaratilgan.Innovatsiya  - innovatsiya  natijasi  sifatida tushuniladi  va  innovatsion  jarayon  uchta  asosiy  bosqichning  rivojlanishi  sifatida qaraladi:  g'oyani  yaratish  (ma'lum  bir  holatda,  ilmiy  kashg‘iyot),  amaliy  jihatlarda g'oyalarni  rivojlantirish  va  yangiliklarni  amaliyotga  tatbiq  etish.   Pedagogik innovatsiyalab  samaradorligining  o’lchovi  sifatida  optimallik  o’qituvchi  va o’quvchilarning  kafolatlangan  natijaga  erishishi  uchun  kuch-quvvat  sarflashlarini taqozo  etadi.  Turli  o’qituvchilar  va  o’quvchilar  o’zlarining  shaxsiy  pedagogik hamda  o’quv  faoliyatlari  jarayonida  turlicha  darajadagi  samaradorlikka  erishadilar. Xuddi  mana  shuning  o’zi  pedagogik  innovatsiyalarning  optimallik  darajasini belgilaydi.  Innovatsion  usullarning  eng  muhim  belgisi  sifatida  natijalanganlik 37 o’qituvchi faoliyatida  ijobiy  yutuqlarga  erishilgandagina  namoyon  bo’ladi. O’lchovlardagi  texnologiklik,  kuzatuvchanlik,  natijalarning  qayd  etilganligi o’qitishning  yangi  usullari,  metodlarini  baholash  orqali  namoyon  bo’ladi.  Mazkur o’lchovning  ahamiyatli  jihati  shaxs,  uning  idroki  va  tushunchalarini shakllantirishning  bir  butunligida  namoyon  bo’ladi.  Shu  munosabat  bilan innovatsion  jarayonni  ilmiy  g'oyani  amaliy  foydalanish  bosqichiga  olib  chiqish  va shu  bilan  bog'liq  ijtimoiy  pedagogik  muhitdagi  o'zgarishlarni  amalga  oshirish jarayoni  deb  hisoblash  mumkin.  G'oyalarning  innovatsiyaga  aylanishini ta'minlaydigan  va  bu  jarayonni  boshqarish  tizimini  shakllantiradigan  faoliyat  bu innovatsion  faoliyatdir.  Innovatsiya  jarayoni  rivojlanish  bosqichlarining  yana  bir o'ziga  xos  xususiyati  mavjud.  Pedagogik  tajribada  pedagogik  innovatsiyalarni ijodiy  qo’llash  alohida  o’qituvchilar  ish  faoliyatining  boshlang‘ich  bosqichida namoyon  bo’ladi.  Mazkur  innovatsiyalar  tajribasi  sinovdan  o’tkazilib,  ob’ektiv baholangandan  so’ng  ommaviy  tarzda  qo’llash  uchun  taqdim  etiladi.  Keng ommalashgan,  ijobiy  natijalarga  erishish  imkonini  beradigan  innovatsion usullardan  foydalangan  holda  o’qituvchilarning  kreativ  funksiyalarini  rivojlantirish maqsadga  muvofiq  hisoblanadi.Pedagogik  innovatsiyalarni  baholash  mezonlarini bilish  o’qituvchining  pedagogik  ijodning  rangbarang  shakllarini  o’zlashtirishi uchun  qulay  sharoit  yaratadi.  Pedagogik  madaniyatning  oddiy  esda  qolgan bilimlarni  takrorlash  shaklidan  boshlab,  ilmiy  pedagogik  jamoatchilikka  ma’lum bo’lgan  g‘oyalar,  konsepsiyalar,  texnologiyalarni  o’z  shaxsiy  faoliyatiga singdirishdan  ularni  evristik,  kreativ  ishlab  chiqish  va   amaliyotga  joriy  etishga qadar  bo’lajak  pedagoglarning  kundalik  harakati  mazmunini  tashkil  etishi  lozim. Pedagogik  innovatsiyalarning  mazmuni,  uni  qo’llash  metodlarini  bo’lajak o’qituvchilar  tajribasiga  singdirish  muhim  ahamiyatga  ega.  Ta’lim  muassasasi hayotiga  pedagogik  innovatsiyalarni  keng  ko’lamda  olib  kirish  uchun  unda 38 yangilik muhitini  yaratish,  muayyan  axloqiy  psixologik  holatni  shakllantirish, tashkiliy,  metodik,  psixologik  xarakterdagi  choratadbirlarni  kullash  talab  etiladi. Shu  maksadda  bulajak  ukituvchilarning  kreativ  funksiyalarini  rivojlantirish,  ularni pedagogik  innovatsiyalar  bilan  izchil  kurollantirib  borish,  innovatsion  usullarni tahlil  va  tatbiq  qilishga  o’rgatish  vazifasini  kuyish  lozim[2].  Pedagogika  fanida ta'lim  tizimidagi  yangilik  masalalari  muttasil  mutaxassislar  tomonidan  o'rganilib kelinmoqda.   39 XULOSA Xulosa o‘rnida  aytish  mumkinki,  bugungi  kunda  mamlakatimizni  ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirishning  ustuvor  yo‘nalishlaridan  kelib  chiqib,  ta’lim  tizimini  tubdan takomillashtirish,  kadrlar  tayyorlash  tizimini  tubdan  qayta  ko‘rib  chiqish,  xalqaro andozalar  darajasida  ta’lim  olish  imkoniyatlarini  yaratish  bo‘yicha  zarur  ishlar amalga  oshirilmoqda.  Shu  bois  ta’lim  sifatini  ta’minlash  va  uni  milliy  ta’lim tizimiga  joriy  etish  uchun  ilg‘or  xorijiy  davlatlarning  nazorat  va  boshqaruv tuzilmalarini  takomillashtirishning  tashkiliy-pedagogik  xususiyatlarini  o‘rganish dolzarb  vazifalardan  biridir. Ta'lim  sifatini  rejalashtirish,  ta'lim  muassasalarining amaliy  faoliyatini  rivojlantirish  va  ta'lim  jarayonlarini  takomillashtirishga qaratilgan  bir  rejalashtirish  tizimidir.  Bu  xulosa  ta'lim  sifatini  oshirishga  qaratilgan muhim  tartibotlarni,  tuzilmalar  va  tadbirlarni  o'z  ichiga  oladi.  Ta'lim  sifatini rejalashtirishning  asosiy  maqsadi,  ta'lim  muassasalarining  samaradorligini  oshirish, o'quvchilarning   o'rganish   natijalarini   yaxshilash   va   o'qituvchilarni takomillashtirishdir. Ta'lim  sifatini  oshirishning  asosiy  qismi  o'qituvchilarni takomillashtirishdir.  O'qituvchilar  ta'limning  moddiy  va  metodik  tayyorlashi,  o'quv jarayonlarini  boshqarish,  o'quvchilarni  baholash  va  takomillashtirish  jarayonlarida yuqori  sifatli  o'quv  uslubiyat  va  tajriba  bilan  ishlashlari  kerak.Ta'lim  sifatini rejalashtirish  jarayonida  quyidagi  asosiy  tadbirlar  ham  muhimdir O'quv  dasturlari o'quvchilarga  o'z  vaqtlarini  samarali  foydalanish  imkonini  beradi.  O'quv dasturlarini  rivojlantirishda  o'quvchilarning  kerakli  bilim  va  ko'nikmalarini olishlari,  ularning  o'zlashtirish  darajasini  oshirishlari  va  o'rganishni  qo'llab- quvvatlashlari  lozim.  O'quv  dasturlarida  maqsadli  va  amaliy  mashqlar, o'quvchilarning  iste'dodlarini  oshirishga  qaratilgan  vazifalar  va  harakatlar  kiritilishi kerak. O'quvchilarning  har  biri  o'ziga  xos  qobiliyatlar,  talablar  va  o'zlashtirish 40 usullari bilan  ajralib  turadi.  Ta'lim  sifatini  oshirishda  o'quvchilarga  individual yondashish  va  o'zlashtirish  imkonini  berish  muhimdir.  Bu,  o'quvchilarning zamonaviy  texnologiyalardan  foydalanish,  shaxsiy  o'rganish  yo'nalishi  va qobiliyatlarini  rivojlantirishlari  uchun  tashviqli  muhit  yaratishga  yordam  beradi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR . 1.  Mirziyoyev  Sh.M.  Buyuk  kelajagimizni  mard  va  olijanob  xalqimiz  bilan  birga quramiz.  – Toshkent:  “O‘zbekiston”,  2017.  – 488  b.   2.   Kenjaboyev  A,  Kenjaboyeva  D.  Pedagogik  deontologiya  va  kompetentlik. Termiz  2022  yil.  100  bet.   3.  Kenjaboyev  A.E.  Pedagogik  rahbarning  kasbiy  kompetentligi  va  pedagogik mahorati.  Zamonaviy  ta lim  jur.  2020  №  10.  83  bet.   ʼ 4.  Kenjaboyev  A.E.  “Zamonaviy  o‘qituvchining  kasbiy  kompetentligi  va kreativligi  – bugungi  kun  talabidir”.  Xalq  ta’limi  jurnali  2020  yil  №  5.9-11  bet.   5.  M.Ochilov.  “Muallim  qalb  me’mori”  Toshkent  “O’qituvchi”  2001  yil.   6.  Musurmanova  O.  “Pedagogik  texnologiyalar  - ta’lim  samaradorligi  omili”.  T.: Yoshlar  nashriyot  uyi.  2020  yil  56  bet.   7.  Nosirov  A.  Rahbarning  kasbiy  kompetentligi  va  boshqaruv  madaniyat  ta limʼ menejmenti  jurnali.  2013  yil  №6,  2 bet.   8.  Temirov  D.  Ta lim  muassalarini  boshqarishda  pedagogik  tamoyillar ʼ uzviyligi  .Ta lim  menejmenti  jur  2013  yil  №6.  95-96  betlar.   ʼ 9.  Hamrayeva,  O.  F.  Q.  (2023).  OLIY  TA’LIM  MUASSASASI  TALABALARINI KOMMUNIKATIV  KOMPETENTLIGINI  RIVOJLANTIRISHNING  AYRIM JIHATLARI.  Oriental  renaissance:  Innovative,  educational,  natural  and  social sciences,  3(1),  537-544 Internet saytlari 1.   www.ziyonet.uz 41 2 . www.nur.uz 42

Ta’lim sifatini rejalashtirish 
MUNDARIJA:

KIRISH……………………………………………………………… 3

I BOB. O'qituvchilar uchun ta'lim sifatini rejalashtirish

1.1.  O'qituvchilar uchun ta'lim sifatini oshirish usullari.......................................................................................................5

1.2. Bo‘lajak o'qituvchilarning  motivatsiyasi va qiziqishni oshirish….9

1.3. O'qituvchilar uchun innovatsion texnologiyalardan foydalanish…………………………………………………………………12

II BOB. O'quvchilar uchun ta'lim sifatini rejalashtirish

2.1.O'quvchilarning o'zlashtirishi va mavzuni tushunishlarini oshirish…………………………………………………………………….15

2.2. O'quvchilar uchun interaktiv dars usullar…………....................19

2.3. O'quvchilarning shaxsiy rivojlanish  oshirish…………………...22

III BOB. Ta'limning tashkiliy tomoni

3.1. Ta'limning boshqarishida o'qituvchilar va raxbarlarning hamkorligi………………………………………………………………....25

3.2. Ta'lim jarayonlarini baholash va takomillashtirish……………...28

3.3.Ta'limning innovatsion yondashuvlari va yangiliklarni amalga qo‘llash….………………………………………………………………...31

XULOSA…………………………………………………………....34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………35

 

 

 

 

 

 


 

KIRISH

Kurs ishining dolzarbligi va asoslanganligi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy va ijtimoiy o‘zgarishlar, iqtisodiyotning innovatsion yo‘nalishda shakllantirilishi, jahon iqtisodiyotiga integrallashuvi ta’lim tizimi oldiga dolzarb masalalaridan biri bo‘lgan sifatli mutaxassislarni tayyorlash vazifasini qo‘yadi. Sifatli mutaxassisni tayyorlash esa faqatgina sifatli ta’lim muhitida amalga oshirilishi mumkin.

Ta’lim sifati har qanday davlatning muvafaqqiyatli rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Rivojlangan mamlakatlarda ta’lim sifati bilan belgilanuvchi intellektual salohiyat jamiyat farovonligining muhim omiliga aylanmoqda.

“Sifat” tushunchasi turlicha, ba’zan bir-biriga zid ma’noda talqin qilinadi. Pedagogika fanida u: bir predmet yoki hodisani boshqasidan farqlovchi muhim ahamiyatga ega bo‘lgan belgilar, xususiyatlar, o‘ziga xosliklar; shuningdek u yoki bu xususiyat, qadr, yaroqlilik darajasi, ma’naviy-ahloqiy kategoriya yoki sof iqtisodiy tushuncha kabi talqin etiladi. Ba’zi olim va amaliyotchilar uni ta’lim tizimining o‘zlashtirish sifatiga erishishga intilishi; boshqalar o‘qitish va tarbiyalashning sifati, uchinchilar, shaxs iqtidori rivojlanish darajasining oshishi; to‘rtinchilar, oliy ta’lim muassasalariga qabul qilingan umumiy o‘rta ta’lim va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilari sonining ko‘payishi; beshinchilar oliy ta’lim muassasasi bitiruvchisining ijtimoiy hayotga tayyorgarligi darajasini tushunadilar.

Ta’lim sifati va uni ta’minlovchi omillar: ta’lim mazmunining fundamentalligi, ma’lum ehtiyojlarning qondirilishi, maqsad va natijalarning mutanosibligi, ta’lim oluvchilarning mustaqil ishlashi, ta’lim jarayoni ishtirokchilarining ijodiy faoliyati, boshqarishga kompleks yondashuv, fanlararo integratsiya va boshqalar orasidagi bog‘liqliklarni tavsiflashga nisbatan turli qarashlar mavjud.

Ta’lim sifati – bu nafaqat ta’lim oluvchilar bilimining davlat standartlariga mosligi, balki ta’lim muassasasining muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi, shuningdek har bir pedagog va rahbarning ta’lim xizmatlari sifatini ta’minlashdagi faoliyati hamdir.

Zamonaviy ta’lim muassasasida ta’lim sifati erishilgan miqdoriy va sifat natijalarining darajasini, o‘quv-tarbiyaviy jarayonni tashkil etish va amalga oshirish darajasini, u kechadigan sharoitlarni aks ettiruvchi tavsiflar to‘plamida ifodalanadigan maqsad va natijalarning nisbati sifatida aniqlanadi.

.Kurs ishining obʼekti: Ta'lim sifatini rejalashtirish bo'yicha kurs tuzilgan ta'lim dasturlarini tayyorlash va o'quvchilarni o'zlashtirishni ta'minlashdir.

Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining asosiy maqsadi.  ta'lim sifatini oshirish va o'quvchilarning o'zlashtirishini yaxshilashdir. 

  1. Kurs ishining vazifalari.  Mavzuning vazifalari, , ta'lim materiallarini tayyorlash va taqdim etishdir. Bu darsliklar, elektron darsliklar, video darslar, amaliy mashg'ulotlar, ko'rsatmalar, qo'llanma va boshqa yordamchi materiallarni o'z ichiga oladi.
  2. Interaktiv dars usullari va ta'lim jarayonini tashqi ko'rsatish: interaktiv dars usullaridan foydalanishni o'z ichiga oladi, masalaning o'quvchilarni qatnashishini ko'paytirish, munozaralar, masalalar yechish va misollar o'tkazish orqali o'quvchilarning ko'nikmalarini oshirish.

Kurs ishining metodilogik asosi.

Kurs ishining tuzilishi hajmi mundarija kirish uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat. 

Kurs ishining metodi:  O'quvchilar bilan o'qituvchi o'rtasida o'quv jarayonini oshirish uchun interaktiv darslar o'tkazish. Bu darslar qat'iy talablar yoki darsliklar orqali o'tkazilishi mumkin va o'quvchilarning fikr-mulohazalarini ta'kidlash, savollar yoki munozaralar orqali faoliyatlarini amalga oshirishni o'z ichiga oladi. Kurs ishining tarkibi: kurs ishining hajmi kirish mundarija uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat.

Sotib olish