Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 203.0KB
Покупки 2
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Психология

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

638 Продаж

Ta'lim tizimidagi psixologik xizmatni takomillashtirish yo'lidagi xalqaro hamkorlik

Купить
Mavzu: Ta'lim tizimidagi psixologik xizmatni takomillashtirish yo'lidagi xalqaro hamkorlik Mundarija: Kirish ......................................................................................................................... 2 I.Bob.Ta'lim tizimidagi psixologik xizmatni takomillashtirish yo'lidagi xalqaro hamkorlik ................................................................................................................... 6 1.1§.Xalq ta`limi tizimida pisixalogik xizmat ........................................................... 6 1.2§.Psixologik xizmat to`g`risida Nizom ................................................................. 8 1.3§.Chet-el va O`zbekiston ta`lim tizimiga psixolgik xizmatning tadbiq etilishi. . 11 I.bobga xulosa .......................................................................................................... 16 II.Bob.Umumiy o’rta ta lim tizimida psixologik xizmat faoliyatining konseptual ʼ tadqiqi ...................................................................................................................... 17 2.1§. Maktabda psixologik xizmatning tashkil qilinishi va psixologning o`qituvchi bilan hamkorligi. ...................................................................................................... 17 2.2§. Umumiy o’rta ta lim tizimida psixologik xizmat faoliyatining konseptual ʼ tadqiqi ...................................................................................................................... 24 2.3§.Umumiy o`rta ta`lim maktablari amliyotchi psixologlarini psixoprofilaktika yo`nalishidagi ishlari mazmuni ............................................................................... 27 II.Bobga xulosa ........................................................................................................ 39 Umumiy xulosa ....................................................................................................... 40 Foydalanilgan adabiyotlar ....................................................................................... 41 1 Kirish Mavzuning dolzarbligi : XX asr bo ` sag ` asida psixologiya fani va uning ilg ` or vakillari o ` zlarining navbatdagi jahonshumul ilmiy maqsadlari - insonga , ayni paytda , jamiyatga psixologik xizmat ko ` rsatish tizimining muqarrarligini nazariy - ilmiy jihatdan asoslab berishga muvaffaq bo ` ldilar . Mustaqil Respublikamiz kelajagi iste`dodli, barkamol yoshlarning ta`lim- tarbiyasiga bog`liq. Zero, ta`lim muassasalarida psixologik xizmat bolalarining iqtidorini aniqlash, ularni o`z jismoniy va ruxiy imkoniyatlariga mos ta`lim muassasalariga, kasblarga yo`llash orqali ulardan mavjud iste`dodlarning yanada rivojlanishi, amaliy faoliyatida samarali natijalarga erishishlariga xamisha yordam beradi. Shu bois, ta`lim muassalarida psixologik xizmatini takomillashtirish masalasi xozirgi kunnig dolzarb muamolardan biridir. Bugungi kunda maktablarda amaliyotchi psixolog mutaxasisligini zarur extiyoj sifatida qabul qilinishi ushbu yo`nalishda kutilgan eng muxim qadamlardan biri deyish mumkin. Bu ulkan vazifani yechish inson omili bilan bog`liq bo`lib bunda psixologiya va pedagogika fanlarining aloxida o`rni, saloxiyati xamda ma`suliyati yaqqol sezilib turadi. Ayniqsa keyingi paytlarda Respublikamizdagi barcha umum ta`lim maktablarida oliy va o`rta maxsus ta`lim muassasalarida olib borilayotgan amaliy ishlar o`sib kelayotgan yoki bunyodkor avlodni ijtimoiy taraqqiyot asosida tarbiyalashni ta`minlashga xizmat qilmoqda. Shunday bo`lsada xali xam bu borada yechimini kutayotgan pedagogik- psixologik muamolar talaygina. Bu muamolar eng avvalo umumta`lim maktablarida o`quvchi shaxsini o`rganish va rivojlantirish jarayonida shaxsni tarbiyalash jarayonlari bilan bevosita bog`liqdir. Ta`lim muassasalarida psixologik xizmatning joriy etilishi ta`lim tarbiya jarayonini psixologik jixatdan taminlash uchun katta ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa bu jarayonda psixologik xizmatning o`rni beqiyosdir. Buni ushbu 2 xizmatga o`quvchi yoshlar pedagog xodimlar va ota-onalarning qiziqishlari ortib borayotganligida yaqqol ko`rish mumkin. O`quvchilar, talabalar, amaliyotchi psixologlarga, asosan o`zlarining shaxs xususiyatlarini, irodaviy sifatlari, xistuyg`ulari, o`z-o`zini boshqarish imkonoyatini, intelektual saloxiyat darajasini, psixodiagnostik uslublar yordamida aniqlash va o`z imkoniyatlarini ro`yobga chiqarish, rivojlantirish, kasbga yo`naltirish, shaxslararo munosabatlardagi muamolarni hal etish masalalari bo`yicha murojat qilishadi. Pedagoglar esa bolalar o`quvchi yoshlarda uchraydigan o`qish malakalari, ko`nikmalarini egallashdagi nuqsonlar, xulq-atvordagi kamchiliklar, intelektual taraqqiyot, shaxs fazilatlaridagi buzilishlar sababini aniqlash, o`quvchi- yoshlarning o`qishga nisbatan motivasiyasini oshirish, ularga samarali pedagogik-psixologik ta`sir etish yo`llari haqida psixologik maslaxatlar olishni va o`quv-treninglarida qatnashishni xoxlashadi. Ota-onalar bolalarni to`g`ri tushinishi, ular bilan ishonchli munosabatlar o`rnatish masalalariga ko`proq qiziqadilar. Ma`lumki, mazkur soxa yangi bo`lganligi sababli, bu bilan bog`liq qator muamo va qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar. Jumladan, ko`pincha ular tashis amaliyotida qo`llanilayotgan psixodiagnostik metodikalarning ayniqsa o`zbek tilida kamligi, mukammal emasligi, milliy test normalarning mavjud emasligi, bo`lib bu o`z navbatida bu bilan bog`liq bir qator jixatlar amalga oshiradi: • hozirgi bosqichda amaliyotchi psixologlar tomonidan qo`llanilayotgan bunday metodikalar kamchilikni tashkil qiladi. • mazkur metodikalarni barcha tashxis markazlari xodimlari va ta`lim muassasalari psixolog mutaxasislar o`z amaliyotida to`la qo`llay olmaydilar. Ta`lim tizimidagi psixologlar faoliyatlari jarayonida psixologik tuzatish va rivojlantirish ishlarini tashkil etish, yani psixokorreksion faoliyatlari yuzasidan qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar. O`quvchining shaxsi nutqi va aqliy rivojlanishidagi buzilishlarni o`qishdagi o`zlashtirmaslik sababalarini aniqlash va shu asosida ular bilan aloxida tuzatish va rivojlantirish ishlarini olib borish, 3 ulardagi imkoniyatlarni keng miqyosda o`rganish va rivojlantirish orqali o`quvchi shaxsidagi faollikni oshirish yo`llarini izlash, psixologlardan yanada bilim ko`nikma va malakalarga ega bo`lishlarini talab etmoqda. Ta`lim muassasalarida psixolog faoliyatini takomillashtirishning qo`yidagi jixatlarini ajratib ko`rsatish mumkin: • Ta`lim muassasalarini yuqori malakali psixolog kadrlar bilan taminlash va ular malakasini oshirishni tashkil etish; • Ta`lim muassasalarini psixologik xizmatni nazariy metodologik jixatdan taminlash; • Ta`lim muassasalarida psixologik xizmatni uslubiy jixatdan taminlash; Shu jixatlarni hisobga oladigan bo`lsak, ilgari surilayotgan muammo dolzarb hisoblanadi. Chunki jamiyatda inson shaxsiga nisbatan intilish ishtiyoqni ortib borayotganligi, shaxsning xususiyat va holatlari haqida amaliy va nazariy bilimlarga ega bo`lishlikni taqoza qiladi. Shu bois, mazkur muamoni yechimini topishga bu boradagi ishlarni jonlantirishga doir tadbirlar dasturini amalga oshirish va bu boradagi ishlarni keng jamoatchilikga ommalashtirish lozim. Kurs ishining maqsadi : umumiy o`rta ta`lim maktablarida amaliyotchi psixologning vazifalari, ish mazmuni, uslublari bilan tanishish va o`rganish. Kurs ishining vazifalari: 1. Myammoga taalluqli adabiyotlarni o`rganish. 2. Myammoni nazariy jihatdan tahlil qilish. 3. Amaliyotchi psixolog xizmatini tashkil qilish bo`yicha hujjatlarni o`rganish. 4. Maktab amaliyotchi psixologining ish mazmuni mukamal o`rganish va uning mohiyatini yoritib berish. Kurs ishining ob`yekti : umumiy o`rta ta`lim maktablaridagi amaliyotchi psixologi. 4 Kurs ishining predmeti : amaliy psixolglarning ish vazifalari va ish mazmuni. Kurs ishining metodlari . Mazvu oldiga qo`yilgan vazifalarni hal qilish uchun qo`yidagi metodlardan foydalandik” 1. Kuzatish metodi. 2. Suhbat metodi. Kurs ishning tuzilishi va hajmi . kirish, 2 bob, 6 paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat. 5 I.Bob. Ta'lim tizimidagi psixologik xizmatni takomillashtirish yo'lidagi xalqaro hamkorlik 1.1 § .Xalq ta`limi tizimida pisixalogik xizmat Inson faoliyati meyorda boshqarilishi maishiy, huquqiy, tibbiy texnik,bank va boshqa shu tarzdagi xizmat turlariga zarurat sezadi. Shular singari insonning o`zini-o`zi boshqarishi,o`zini-o`zi nazorat etishini taminlashda psixologik xizmat katta axamiyatga ega. Psixologik xizmat masalalari ishlab chiqarishning barcha tarmoqlariga tibbiyotda kriminalistikada,beznisda, reklama va axborotlar tarqatishda, sportda va ta`lim tizimiga jadallik bilan kirib bormoqda. Respublikamizda ta`lim tizimiga psixologik xizmat keng joriy etilayotgan soxa sifatida qarash mumkin.Ta`lim tizimiga psixologik xizmatni joriy etish ta`lim-tarbiya jarayonini to`g`ri tashkil etish, o`qituvchi va o`quvchi shaxsini shakllanishini nazorat etish xulq-atvoridagi og`ishlarni oldini olish, o`quvchilarning o`lashtirishi va aqliy saviyasini baxolash, iqtidorli va aqliy taraqiyotidan ortda qolayotgan o`quvchilarga psixologik yordam ko`rsatish, pedagogik jamoada psixologik muxitni shakllantirish va shu singari bir qator ishlarni yo`lga qo`yishi bilan haraktirlanadi. Shu bois bu soha eng izchil yo`nalish sifatida psixiologik tashxisni yo`lga qo`yish kerak bo`ladi. Psixologik tashxis ta`lim muassasalaridagi mutaxasisning ish faoliyatida mo`ljal olishga va psixologik xizmatning boshqa turlari bo`yicha chora tadbirlarni belgilashga yordam beradi.Buning uchun psixologik tashxisni to`g`ri tashkil eta olish kerak. Psixologik tashxis yoki psixologik testlarni joriy etish bir asrdan ko`proq tarixiy davrga ega. Chunki, ilk psixologik tashxis vositalari ham ta`lim muammolariga qaratilganligi bois (fransuz psixologlari Beni Simonning “aqliy yoshni aniqlash” 6 shkalasi) u insonning tarixiy taraqiyotning keyingi bosqichlarida yangidan yangi tashxis vositalariga zarurat sezmoqda. 1 Ta`limda psixologik tashxisni joriy etishning murakkab va nozik tomonlari bor. Hozirgi kunda ta`lim tizimida psixologik xizmatni yo`lga qo`yishda amaliyotchi psixologlar tayyorlashga aloxida etibor berilmoqda. Ularning mutaxasis sifatida tayyorgarlik darajasi psixologik xizmatni, xususan, psixologik tashxisni tashkil etishga yetarlicha tasir ko`rsatadi. Talim muassasalarida zexn testlar(entiliktual testlar) dan foydalanish eng nozik masalalardan biri sanaladi. Bunday testlardan foydalanish mavjud variantlarni to`g`ridan to`g`ri tadbiq etish emas, ularning qo`yilgan maqsadni baxolashga yordam berishini tekshirish lozim va so`ngra qo`llash maqsadga muvofiq. Aynan o`quvchining aqliy saloxuyatini yoki o`qituvchini shaxsiy xususiyatlarini tashxis etish zamirida katta mano bor. Ushbu ma`no o`zining xaqiqiy timsolini hosil qila olishi psixologik xizmat ko`rsatayotgan mutaxasisning salohiyatiga bog`liq bo`ladi. Qisman xato ham inson taqdiri va qadr-qimmatiga zarba berishi mumkin. Biz shu bois ta`lim tizimida psixologik tashxisni tashkil etishda bir qator holatlarni inobatga olish kerak deb hisoblaymiz. Shaxsni kuzatish,o`rganish,u bilan Psixologik tuzatish, maslaxat ishlarini olib borish, uning u yoki bu kasb koriga yaroqlilik jihatlarini maxsus o`rganis, shaxsni har tomonlama rivojlantirish imkoniyatlarini aniqlash vashu kabi tadqiqot natijalariga asoslangan holda manfatdor shaxslarga tegishli tavsiyalar berish, hozirgi zamon amaliy psixalogiyasi zimmasiga yuklatilgan asosiy vazifalardan hisoblanadi . Bu borada dunyoning rivojlangan mamlakatlari amaliyotchi psixologlari faoliyatida o`rganishga, o`zlashtirishga arzigulik tajribalar to`plangan. 1 Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so‘zi gazetasi, 2017-yil 16- yanvar, №11. 7 Mamlakatning ravnaqi, ilm-fan, siyosatning rivojlanishi, el-yurt farovonligining oshishida bunday olamshumul yutuqlarga erishishning asosiy omili bizning nazarimizda o`sha davrlarda inson omiliga alohida e`tibor berilganligi, xalq xo`jaligining barcha yo`nalishlarida hodimlar-ni, raxbarlarni tanlab olishda, shaxsning individual psixologik imkoniyatlarini hisobga oluvchi, hozirgi zamon tili bilan aytganda Psixologik xizmat, psixodiagnostik tadbirlarning amalga oshirilganligiga sababdir. 1.2 § .Psixologik xizmat to`g`risida Nizom Ma`lumki, barcha rivojlangan mamlakatlardagi xalq ta`limi tizimining muvafaqiyati ushbu tizimda psixalogik xizmatning har tomonlama to`g`ri va samarali tarzda tadbiq etilishi bilan bevosita bog`liq ekanligi ko`pgina maorif xodimlarining diqqat e`tiborini o`ziga qaratmoqda. Ta`limning rivojlanishi barcha fanlar kabi pedagogika va psixalogiya fanlari oldiga ham qator vazifalarni qo`ymoqdaki, bu vazifalarni bajarish jarayoni va imkoniyatlari O`ebekiston Xalq Ta`limi Vaziri J.G.Yo`ldoshevning qator ma`ruzalarida o`z ifodasini topgan. Binobarin, ta`lim muammolari insonning bilish, shaxsning ijtimoiy jarayonlarni anglab etishi bilan chambarchas bog`liqdir.Bunday sharoitda pedagogika va psixalogiya fani shaxsning tub qobiliyatlarini ro`yobga chiqarish, uni yanada faollashtirish imkoniyatini beradi. "Inson insoniyatning olamidir" "Insonning rivojlanishi uning mavjudligidir"kabi tushunchalar, tafakur amaliyotining o`zaro bog`liqligi, shaxsning olg`a qarab intilishini ta`minlovchi, bunyodkorlik va taraqqiyotning yo`naltiruvchi, ta`limning son va sifat ko`rsatkichlarini belgilab beruvchi Pedagogika va Pedagogik psixalogiya fanlari metodologiyasining falsafiy asosidir. Psixolog o’zining inson xulq atvori va psixik faoliyati, psixik taraqqiyotning yosh qonuniyatlari xaqidagi kasbiy bilimlariga, ularning 8 o’quvchilar va kattalar, tengdoshlari bilan o’zaro munosabat xususiyatlariga, o’quv – tarbiya jarayonini tashkil etishga bog’liqligiga tayanib, bolaga individual yondashuv imkoniyatlarini ta’minlaydi, uning qobiliyatlarini aniqlaydi, normadan chetlashishlarning bo’lishi mumkin bo’lgan sabablarini psixologik-pedagogik korreksiya qilish yo’llarini aniqlaydi. Bu bilan psixologik xizmat maktabda o’quv tarbiya ishining mahsuldorligini oshirishga, ijodiy faol shaxsni shakllantirishga imkon beradi. 1. Psixologik xizmat xalq ta`limi tizimining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. 2. Xalq ta`limi tizimidagi psixologik xizmat Respublikadagi yaxlit psixologik xizmatning eng muhim jabhasi hisoblanadi 3. Psixologik xizmat mutaxassislari barcha muammolarni hal qilishda har bir shaxs manfaati va uning har tomonlama garmonik rivojlanishdagi kelib chiqqan holda yondashadi. 4. Psixologik xizmat mutaxassislari o`z faoliyatlarini tibbiyot xodimlari, defektologik xizmat, muhofaza qilish tashkilotlari muayyan kommisiyalar, balog`atga yetmagan o`smirlar inspeksiyasi, ota-onalar qo`mitasi, mahalla, ishlab chiqarish jamoslari jamoatchlik bilan uzviy aloqada amalga oshiradilar. Ular bilan munosabat tenglik pozitsiyalarni o`zaro boyitish asosida quriladi. 5. Psixologik xizmat ko`rsatish faoliyati maktabni hozirgi zamon psixologiya fani yutuqlari bilan ilmiy –uslubiy ta`minlashga insonning shaxsiy va intellektualjixatdan rivojlanishini diagnostika qilishga, ta`lim va tarbiyadagi psixologik nuqsonlarni aniqlashga, eng muhim mavjud kamchilik va buzulishlarning oldini olishga yo`naltirilgan bo`lishi kerak. 6. Xalq ta`limi tizimidagi psixologlarning faoliyati psixologik konsultatsiya va muomilaning ijtimoiy psixologik faol usullari, psixokorreksiya , psixodiagnostika, ijtimoiy pedagogik bolalar psixologiyasi ixtisosga ega bo`lgan mutaxassislar tomonida amalga oshiriladi. 9 7. Amaliy psixolog faoliyatiga rahbarlik mutaxassisligi sohasi bo`yicha amalga oshirish nazarda tutiladi. Xalq ta`limi tizimidagi psixologik xizmatning maqsadi shaxsning har tomonlama garmonik kamolot va to`laqonli psixologik taraqqiyotni ta`minlovchi optimal shart-sharoitlarni yaratishdan iboratdir. Psixologik xizmat tadqiqot va ta`sir o`tkazish ob`yekti maktabgacha yoshdagi bolalar o`quvchilar, o`qituvchilar, ota- onalar hisoblanadi. Ularni alohida yoki guruhiy holda tadqiq qilishi mumkin. Psixologik xizmat mazmuni quyidagilarda o`z aksini topadi: a. psixoprofilaktika b. psixologik ma`rifat c. psixodiagnostika d. psixik rivojlantirish va psixokorreksiya e. psixologik konsultatsiya Psixologik xizmat usullari turli- tuman bo`lishi mumkin: a. ma`ruzalar turkumi va trening mashg`ulotlarini o`tkazish; b. ilmiy- ommabop adabiyotlarni yaratish va ularni tarqatish; c. ommaviy axborot vositalarida chiqishlar uyushtirish; d. psixodiagnostik tadqiqotlar o`tkazish, metodika ishlab chiqish; e. psixologik konsultatsiya o`tkazish; f. psixologik konsuliumlar o`tkazish; g. ta`lim va tarbiya beruvchi dasturdalardan foydalanib, psixodramma, psixokarreksion treninglarni amalga oshirish; h. psixologik tadqiqot ob`yektining psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda o`quv dasturi, o`quv tarbiya ish rejimini tahlil qilish va boshqarishdir. 10 1.3 § .Chet-el va O`zbekiston ta`lim tizimiga psixolgik xizmatning tadbiq etilishi. Ta`lim sohasini islox qilishning asosiy omillaridan biri insoniyat manfaati va ta`limning ustivorligiddir. Ta`limga psixologik xizmatning kirib kelishi uning paydo bo`lishi bilan bog`liqdir. 2 Xorij mamalakatlarida psixologik xizmat xususan, AQSh da 1800 yildan boshlab rivojlana boshladi. AQShning birinchi amaliyotchi psixologlari o`z- o`zini tarbiyalsh muammosini o`rgangan eksperemental psixologlar edi. Amerika maktablarida aqliy taraqqiyot “koeffisentini” aniqlash keng tarqalib, keyinchalik Gaydens xizmatining rivojlanishiga olib keldi. Fransuz maktab psixologiyasining otasi Alfred Bunne bo`lib, bu sohada 1894 yildan boshlab ish boshlagan. 1900 yilda Fransiyada maktab psixologik xizmati tashkil etildi. 1970-yilda Fransiyada psixologik-pedagogik yordam guruhlari psixologik xizmatning asosiy turini tashkil etadi. Bunday guruhlar esa maktab psixologiyasi bo`yicha bir mutaxasisni o`z ichiga oladi. Bunday brigada 800 –1000 ta o`quvchiga xizmat qiladi. Bular bir maktabda joylashib, bir nechta maktabga xizmat qilishi mumkin. Ko`pchilik Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan maktab psixologik xizmati tuman yoki viloyat psixologik-pedagogik psixologik markazlar shaklida tashkil etilgan. Psixologik xizmatning asosiy mazmuni – sog`lom shaxsning o`sishini ta`minlash shaxs rivojlanishidagi turli qiyinchiliklarni korreksiya qilish va kasb tanlash muammosidir. Birinchi bo`lib 1975 yilda Estoniyada psixologik xizmat atshkil etildi. Uning rahbari X.I.Liymets, Yu.L.Serd bo`lib tarbiyasi qiyin o`smirlar uchun ish olib bordilar. 2 Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil. 11 Rossiyada I.V.Dubrovina psixologik xizmatning rivojalanishiga juda katta hissa qo`shgan. Ushbu mavzuda doktorlik dissertasiyani yoqlagan va bir qancha psixologik xizmat asarlari muallifidir. Har bir davlatning ijtimoiy taraqqiyoti o`sha davlat hududida yashovchi fuqarolarning ijodiy o`sishi va axloqiy potensialiga bog`liq bo`ladi. Bu sifatlarni shaklanishi odamlarining maktabgacha ta`lim muassalarida tarbiyalanish va maktabda o`qish yillariga to`g`ri keladi. Chunki bu yillar inson shaxsi va uning idevidual xususiyatlari bo`lmish temperamenti xarakter qobiliyatlari qiziqishlari va hakozolarning shakllanishi uchun eng qulay davr hisoblanadi. Hozirgi vaqtda ham ilgariroq ham xalq ta`limi tizimiga qarashli maktabgacha ta`lim muassalari, maktab, kollej, letsey va h.k.larda ta`lim tarbiya jarayonlarda sezilarli qiyinchilikga duch kelinar edi. Ayniqsa keyingi davrlarda bu muammolarda keskin tus olayotganligi sir emas. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda aytish mumkini psixolog xizmatiga muxtojlik bugun yoki kecha paydo bo`lmasdan , ayrim mamlakatlarda allaqachonlar hayotga tadbiq etilib yaxshigina rivojlanmoqda. Jumladan, bu kasb AQShda o`tgan XX asrning 1960 yillarida paydo bo`lib hozirgi zamon psixologiyasidagi asosiy tarmoq hisoblanadi. AQShda 1980 yillarda maktab psixologlarining Milliy assotsiyasi tuzilgan edi. AQShda maktab psixologining markaziy vazifalarida biri o`quvchilarning aqliy rivojlnish sifatini test savollari orqali baholash hisoblanadi. AQShda psixologik xizmat uning kelajagi rivojlanish haqidagi ma`lumotlar K.R.Reynolds, T.B.Gudkin va boshqalarning 1984 yil Nyu-yorkda chop etilgan kitobida yoritilgan. Bolalarning aqliy qobiliyatlarni o`rganish hozirgi kunda nafaqat AQSh da balki, qator rivojlangan mamlakatlarda ham etiborlidir. Psixolog B.L.Vulfson Fransiyaning hozirgi vaqtdagi pedogogik muammolarini taxlil qilib yaqin vaqtlargacha test uslubi AQSH va Ahgiliyadagidek keng tarqalmagan degan fikrni aytadi . Fransiya maktablarida bolaning aqliy faoliyatlari va qobilyatlarini 12 testlar orqali aniqlash o`tgan asrning 70-yillari boshidan boshlaganligi ma`lum. Lekin hozirgi vaqtda odamning faqatgina aqliy faoliyati bilan emas balki shaxs bo`lib shakllanishi jarayonida uni har tamonlama baholashga to`g`ri keladi. Ingliz psixologlaridan B.Saymon, EXeysserman va boshqalar bolaning ruxiy holatini o`lchovchi rasmiy testlarga chuqur e`tiroz bildirib, bu testlar bolaning emotsional (hissiy) tomonlarini hisobga olmaganligi uning asosiy kamchiligidir deb hisoblaydilar. Chunki testda bola xissiyotini aniqlash mumkin emas. Hissiylik bola xulqining asosi bo`lib hisoblaydi. Ko`pchilik mutaxassislar test psixolog xizmatining komponent-laridan biri deb hisoblaydilar. Hayot ham shuni ko`rsatmoqda. Maktablarda psixolog xizmatini tashkil qilish haqidagi anchagina tajribalar Sharqiy Yevropa mamlakatlarida, yani Chexoslovakiya, Vengriya, Yugoslaviya, Polsha, Balgariyada to`plangan. Bu mamlakatlarning ko`pchligida tuman va viloyatlarida markazlashtirilgan pedogogika- psixologiya yoki maslahat markazlari tashkil eetilgan bo`lib, ular xalq ta`limi muassalariga yordam beradi. Chexoslavakiya va Vengriyada psixologik xizmatning asosiy mazmuni sog`lom shaxsni shakllantirish, shaxsni rivojlanishdagi ayrim kamchiliklarga o`z vaqtida e`tibor berib, tuzatib borish, kasb tanlash masasalari psixodiagnostika, bolani qanday tibdagi maktabga yoki bog`chaga berish kabi muammolarni hal qilish, kasbga yo`naltirish, psixoterapiyaning turli formalari (logopediya, psixonevrologiya v.h.k.) usullarini qo`llashdan iborat. Bu mamlakatlarda psixologik konsultatsiyalar orqali ota-onalarga amaliy yordam ham beriladi, ya`ni boladagi o`qishga qiziqmaslik, maktabdan qo`rqish,o`g`irlik yolg`onchilik, bolani uydan yoki maktabdan qochib ketishi bola xulqidagi tasodifiy o`zgarishlar, nutqning buzilishi so`zlashda duduqlanish, bolaning ota-onasi ustidan shikoyati, doimiy bosh og`rig`i uyqusizlik, sababsiz tez toliqish v.h.k.lar sababi ilmiy jihatdan tushuntirib beriladi va ota-onalarda bolalari uchun hadiksirashlarini yo`qotishga harakat qilinadi. 13 O`zbekistonda psixologik xizmatning tadbiq etilishi. 1989-yilda O`zbekistonda amaliyotchi psixologlarning yetishmasligi sabab Nizomiy nomli T.D.P.U.da amaliyotchi psixologloglar tayyorlash fakulteti ochildi. O`zbekistonda psixologik xizmatning rivojlanishida E.G`oziyev, M.G.Davletshen, G.B.Shoumarov, V. M. Karimova, Sh. R.Baratov, E.H.Sattarov, F.S.Ismagilova, Z.T.Nizamova, H.S.Safo yev, F,L.Xaydarov, B.R.Qodirov, S.X.Jalilova, va boshqalar fan rivojida o`z hissasini qo`shgan va hozirga qadar o`z izlanishlarini davom ettirmoqda. 1998 yilda Sh.R. Baratov “Ta`lim tizimida va ishlab chiqarishda psixologik xizmatni tashkil etishning psixologik xususiyatlari” mavzusida ish olib bordi va doktorlik dissertatsiyasini yoqladi. Hozirgi davr bosqichida psixologik xizmatning ikki yo`nalishi : dolzarb va kelajak yo`nalishlari mavjud. Dolzarb yo`nalish – bu o`quvchilar ta`lim-tarbiyasidagi qiyinchiliklar, ular xulq-atvoridagi , muloqotidagi va shaxsi shakllanishidagi buzulishlar bilan bog`liq muammolarni hal qilishga qaratilgan. Kelajak yo`nalishi - har bir bola indevidualligini rivojlantirishga jamiyatda yartuvchanlik hayotiga psixologik tayyorgarlikni shakllantirishga qaratilgan. Psixologik xizmat maktabda o`quv tarbiya mahsuldorligini oshirishga, ijodiy faol shaxsni shakllantirishga imkon beradi. Psixologik xizmat 3 ta asosiy bo`limdan tuzilgan: 1. Aniq o`quv muassasida ishlaydigan bolalar amaliy psixologi . 2. Tuman xalq ta`limi qoshidagi tashxis markazi. 3. Respublika kasb-hunarga yo`naltirish va psixologik-pedogogik tashxis markazi. Psixologik xizmat xodimlari barcha muammolarni hal qilishda bolani har tomonlama va garmonik rivojlanish vazifalariga va uning qiziqishlariga tayanadi. Amaliyotchi psixolog o`z faoliyati pedogogik jamoa va ota-onalar bilan yaqin aloqalarda amalga oshiradilar. Psixologik xizmat o`z faoliyatida 14 tibbiy difiktologik va boshqa xizmat turlari bilan bola tarbiyasida yordam ko`rsatuvchi jamoatchilik xodimlari bilan yaqin aloqada ish olib boradilar . O`rta maxsus kasb-hunar tizimidagi psixologik xizmatning maqsadi – shaxsning har tomonlama garmonik kamoloti to`laqonli psixologik taraqqiyotni ta`minlovchi qulay shart-sharoitlar yaratishdan iboratdir. Psixologik xizmatda tadqiqot va ta`sir otkazish ob`yekti maktabgacha yoshdagi bolalar, maktab o`quvchilari, maxsus o`quv yurti, oliy maktab, kollej talabalari, ota-onalari bo`lib hisoblanadi. Ularni yoki guruhiy shaklda tadqiq qilishi mumkin. 15 I.bobga xulosa Psixologik xizmatning metodologik muammolarini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Bu yo`nalish ijrochilarining asosiy funksiyasi maktab psixologik xizmatida ishning psixodiagnostik, psixokorreksion va rivojlantiruvchi metodlarini ishlab chiqish va nazariy asoslashga bag`ishlangan ilmiy tadqiqotlarni o`tkazishdan iborat. xalq ta'limi xodimlarining psixologik bilimlardan foydalanishini nazarda tutadi. Bu yo`nalishda asosiy harakatlantiruvchi shaxslar bo`lib pedagoglar, metodistlar va didaktlar maydonga chiqadi. Amaliy nuqtai nazarni maktab psixologlari amalga oshiradilar. Ularning vazifasi bolalarning maktab ta'limiga tayyorligini aniqlash, o`quvchilarning o`qish faoliyatini osonlashtirish, o`quvchi shaxsini har tomonlama kamol toptirish, o`quvchilarning qobiliyat va moyilliklarini aniqlash, rivojlantirish, talabalar bilan hunarga, kasbga oid suhbat, maslahat ishlarini olib borish, turli xildagi "tarbiyasi qiyin" bolalar bilan ish olib borish kabi asosiy vazifani hal qilishdan iboratdir. 16 II.Bob.Umumiy o’rta ta lim tizimida psixologik xizmat faoliyatiningʼ konseptual tadqiqi 2.1 § . Maktabda psixologik xizmatning tashkil qilinishi va psixologning o`qituvchi bilan hamkorligi. Maktabdagi psixologik xizmat respublika xalq ta`limi tizimidagi ixtisoslashtirilgan bo`lim bo`lib, uning asosiy vazifasi maktabdagi psixologik xizmat konstepstiyasi va psixologik xizmat to`g`risidagi nizomga binoan har bir bolaning psixik va shaxsiy tomondan to`ra rivojlanishiga yordam beradigan sharoitlarni ta`minlashdan iboratdir. Bunday sharoitlarni yaratmaslik o`quvchilarning yosh va individual imkoniyatlarini o`z vaqtida ishga solishga halaqit beradi va psixologik-pedagogik korrekstiya zarurligiga olib keladi. Maktabdagi psixologik xizmat faoliyatining asosiy yo`nalishlarini quyidagicha ko`rsatish mumkin: a) psixologik oqartuv ishlari; b) psixoprofilaktika; v) psixodiagnostika; g) psixik rivojlanish va psixokorrekstiya; d) psixologik maslahat ; e) psixologik trening . a) Psixologik oqartuv ishlari -maktabning pedagogik jamoasini, o`quvchilarini va ota-onalarini psixologik bilimlarini egallashga jalb etishdan, o`quvchilar va ota-onalarning psixologik madaniyatini oshirish maqsadida turli ma`ruzalarni uyushtirish lozimdir. b) Psixoprofilaktika -pedagog va ota-onalarda bolalarning har bir yosh davridagi psixik taraqqiyoti haqidagi psixologik bilimlarni egallash ehtiyojlarini tarkib toptirishga va bu bilimlarni bola shaxsining kamol topishi hamda aqliy taraqqiyotida izdan chiqishi mumkin bo`lgan har qanday imkoniyatlarning o`z vaqtida oldini olishga qaratilishi lozim. 17 v) Psixodiagnostika -maktab yoshi davrida psixologik-pedagogik tomondan chuqur o`rganib, ularning yakka psixologik xususiyatlarini ko`rsatib, mashg`ulot, o`qish hamda xulq-atvoridagi nuqsonlarning sabablarini aniqlab berishga qaratilishi lozim. g) Psixik rivojlanish va psixokorrekstiya; d) Psixologik maslahat -ishlari o`qituvchilar, ota-onalar, o`quvchilarning shaxsiy ishlari, kasbi va shu kabi boshqa aniq hayotiy muammolariga yordam berishga qaratiladi. Maktabdagi psixologik xizmatning asosiy vazifalari- tadqiqot ishlari, amaliy ishlar va tashviqot ishlaridan iborat o`nta vazifadan tashkil topadi. e) Psixologik trening: Trening boshlanishidan avval trening qatnashuvchilari tomonidan o`zining chaqiruv (karton qog`ozcha)lari to`ldiriladi, ya`ni treningda foydalaniladigan ismini yozadi. Qatnashuvchi o`zini xohlagan ismini, do`stini yoki tanishlaridan birini ismini, taniqli siyosatchi yoki taniqli san`atkorimi, yoki bo`lmasa sizga yoqqan mashhur insonning ismimi, kim bo`lishidan qat`iy nazar tanlashda erkinlik mavjud. Ismi katta harflar bilan aniq qilib yoziladi, chaqiruvchi kiyimi ustiga to`g`nag`ich bilan shunday qistiriladiki, uni hamma ko`ra olishi va oson o`qiy olishi kerak. Shu paytdan boshlab, treningda qatnashuvchilar trening davomida bir-birlariga shu ism bilan murojaat qiladilar. Qatnashuvchilar bir-birlari bilan tanishib olishlari uchun, rahbar yoki o`yinni olib boruvchi, trener, 3-5 daqiqa vaqt ajratishi lozim. Xalq ta`limi Vazirligi qoshidagi psixologik xizmat markazi psixologik xizmatini tashkil etish va boshqarishga muvofiqlashgan markaz tariqasida xizmat qiladi. bu markaz tarkibida psixologlar, pedagoglar va tibbiy xodimlardan iborat 3-5 kishilik doimiy ishlaydigan xodimlar bo`lishi zarurdir. Viloyat xalq ta`limi boshqarmalari, Qoraqalpog`iston xalq ta`limi Vazirligi va Toshkent shahar xalq ta`limi boshqarmasi qoshidagi psixologik xizmat 18 bo`limlari o`z hududlaridagi psixologik xizmatlarni tashkil etish va ularni nazorat qilish vazifalarini bajaradi. Bu bo`limlar 2-3 kishilik xizmat xodimlariga ega bo`lishi kerak. 3 Tuman, shahar xalq ta`limi qoshidagi psixologik xizmat xonalari tajriba almashish, o`z hududidagi psixologik xizmatlarni birlashtirish vazifalarini bajaradi. Bunday xonalar 2 kishilik xizmat xodimiga ega bo`lishi zarur. Bu tizimni amaliy ravishda joriy etish maktablaridagi ta`lim-tarbiya jarayonini tubdan takomillashtirish imkoniyatini beradi, bu esa mustaqil O`zbekiston Respublikasining xalq ta`limi haqidagi konstepstiyasi, yangi qonun, milliy maktablar haqidagi qonuni amalga oshirishni, yanada yaxshiroq ta`minlagan bo`lur edi. Kuzatish metodi : bu metod yordamida shaxs va jamoaning turli xil xayot va faoliyat sharoitida bolaning his-tuyg`usi, hatti-harakat va xulqini tashqi ifodasi o`rganiladi. Sinchiklab va har tomonlama kuzatish yo`li bilan to`plangan materiallarni analiz qilish orqali bevosita idrok etish mumkin bo`lmagan turli psixik komponentlar, tafakkur va tuyg`ular, munosabatlar va motilar aniqlanadi. Bular bola shaxsi va jamoa psixologiyasining rivojlanishiga oid bo`lgan xarakterli tendenstiyalarni bilib olishgi, ularni boshqarish yo`llarini belgilashga, bola shaxsida estetik, axloqiy va psixologik sifatlarni shakllantirishga yordam beradi. Kuzatishlar predmetlari psixikaning turli ko`rinishlari: psixik jarayonlar, psixik holatlar, shaxsning psixik xususiyatlari bo`lishi mumkin. Bu metod darsni psixologik analiz qilishda, o`quvchiga psixologik-pedagogik xarakteristika tuzish uchun asosiy materialini olishda yordam beradi. Kuzatish ma`lum dasturda olib borsagina samarali bo`ladi. Kuzatish hodisalarni yoppasiga kuzatish va tanlab kuzatish turlariga bo`linadi. 3 O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil. 19 Yoppasiga kuzatganda, ma`lum vaqt ichida hamma psixik jarayonlarning ifodalanishi qayd qilinadi (darsda, uy vazifasini bajarishda, biror to`garakda qatnashishda va hokazo). Tanlab kuzatganda, o`rganilayotgan maqsadga taaluqli narsalargina qayd qilinadi. Kuzatilganda hodisalarni yozib olish bilan bir qatorda, uni suratga olish, kinoga olish, ovozni yozib olishdan ham foydalaniladi. Yuqorida aytilganidek, o`rganilayotgan kishilarning xatti-harakatini tabiiy holda qayd qilish uchun kuzatilayotganlarga kuzatishni sezdirmaslik kerak. Kuzatish natijalarini aniq, ob`ektiv miqdor va sifat ko`rsatkichlarida ifodalab bo`lmaydi. hozirgi zamon psixologik tadqiqotlarda kuzatish yo`li (bilan o`zidagi psixik) tabiiy eksperiment metodi bilan birlashib ketmoqda. Psixologiyada o`z-o`zini kuzatish metodidan ham foydalanishadi. Tadqiqotchi o`z-o`zini kuzatish (metodidan ham foydalaniladi) yo`li bilan o`zidagi psixik hodisalarni tekshiradi. O`z-o`zini kuzatish metodida kishining ko`rgan va eshitgani, xis qilayotgani, nimaga qiziqayotgani, nimani xohlayotgani va boshqalar haqida og`zaki gapirib berish formasidan foydalanish mumkin. O`z-o`zini kuzatish metodidan odamning psixik xususiyatlarini o`rganish maqsadida qilinadigan suhbatning tarkibiy qismi sifatida foydalaniladi. EKSPERIMENT METODI : Bu metod boshqa fanlardagi kabi, psixologiyada ham asosiy metod bo`lib hisoblanadi. Tadqiqotchi eksperimentini qo`llash natijasida o`ziga zarur bo`lgan psixik jarayonni ataylab vujudga keltirish imkoniyatiga ega bo`ladi. Psixik jarayonlar tashqi stimullarning ko`p sonli xususiyatlari bilan aniqlanadi. Ma`lum qonuniyatni aniqlab olish uchun bir emas, bir qancha tekshiriluvchilar bilan eksperiment o`tkazish kerak. Agar tekshiriluvchilar oz bo`lsa, eksperiment natijalari ishonchli bo`lmaydi. Bundan tashqari. Eksperimentni tashkil qilishda tekshiriluvchilarni tanlash muhim ahamiyat egadir. Tekshiriluvchilarni tanlashda eng oldin ularning yoshini, psixologik xususiyatlarini va eksperiment natijalariga ta`sir qilishi mumkin 20 bo`lgan tomoni o`quvchining ilgari shu eksperimentda qatnashgan yoki qatnashmaganligini hisobga olish zarur. Eksperiment o`tkazganda, tekshiruvchi tajriba bayonini tuzishi kerak. Bayonnomada tekshiriluvchi haqida umumiy ma`lumot, eksperimentni boshlash va tamomlash vaqti, eksperimentning nomi, eksperiment ma`lumotlari, eksperiment vaqtida tekshiriluvchining holati, tekshiruvchining qo`shimcha ogohlantirishi, tekshiruvchining familiyasi aks ettirilishi kerak. Yuqorida bayon qilingan tarzda o`tkaziladigan eksperiment laboratoriya eksperimenti bo`ladi. Laboratoriya eksperimenti ba`zi kamchiliklardan xoli emasdir. Bu kamchiliklar asosan tekshiriluvchiga tabiiy sharoitdan farq qiladigan laboratoriya-xonaning, priborlarning, tajriba o`tkazuvchining g`ayri tabiiy ta`sir ko`rsatishidir. Laboratoriyada o`tkaziladigan eksperimentning kamchiligi yana shundaki, xamma psixik jarayonlarning ifodalanishini laboratoriya eksperimenti sharoitida modellashtirib bo`lmaydi. Bunday holat shaxsning turli xususiyatlariga, ayniqsa, xarakter xususiyatlariga taalluqlidir. Laboratoriya eksperimentining kamchiliklari tabiiy eksperiment yordami bilan bartaraf qilinadi. Tabiiy laboratoriya eksperimentidan tajribalarning tabiiy sharoitda o`tkazilishi bilan farq qiladi (o`yin, dars, mehnat faoliyati va hokazo). Tabiiy eksperimentning asosiy tomoni tekshiriluvchilarga beriladigan vazifalardir. Vazifalar faoliyat samaralarini o`rganish va kuzatish jarayonida xal qilinadigan taxminiy o`rganish natijasida paydo bo`ladi. Har holda, chegaralangan bo`lsa ham, laboratoriya eksperimentida texnika vositalari ham qo`llaniladi. Tabiiy eksperimentning alohida ko`rinishi psixologik-pedagogik eksperimentdir. Bu metodning eng asosiy xususiyati tekshiruvchiga maxsus tayyorlangan o`qitish va tarbiyaning ta`siri natijasidir. Oldin shaxsning ma`lum xususiyatlarining psixik jarayonlar tomonidan rivojlantirishning darajasi qayd qilinadi. So`ngra o`rganilgan shaxs xususiyatini o`zgartiradigan, ularga tarbiyaviy ta`sir qiladigan o`qitish jarayoni amalga oshiriladi. 21 Pedagogik eksperimentning oxirgi bosqichi shaxs xususiyatining yangi darajasini aniqlashdir (diagnostik eksperiment). Shunday qilib, psixologik- pedagogik eksperiment o`tkazish, o`qitish va tarbiya jarayonida shaxsning sifatlarida sodir bo`ladigan o`zgarishlarni aniqlash imkoniyatini beradi. Xulosa qilib shuni aytish kerakka, psixologik-pedagogik eksperimentning mohiyati o`quvchilarni shaxsan hamda bevosita o`qitish va tarbiyalash jarayonida tekshirish predmeti bo`lgan psixik xususiyati aktiv tarkib toptirish jarayonida o`rganishdan iboratdir. SUHBAT METODI : Suhbat metodi psixologiyada yordamchi metod hisoblansa ham, uning ahamiyati kattadir. Suhbat metodi yordami bilan boshqa metodlar vositasida chiqarilgan xulosalarni chuqurroq bilish va aniqlab olish uchun turli bosqichlarda, tekshirishning boshida masalani aniqlab olish va uni oydinlashtirish uchun ishlatiladi. Suhbat metodi savol-javob formasida o`tkaziladi. Bunda tekshiruvchi savol beradi, tekshiriluvchi esa javob beradi. Savolning mazmuni tekshirishning konkret vazifalariga qarab belgilanadi. Suhbatga tayyorlanishda savollarni ifodalashga alohida diqqat qilish kerak. Agar tekshiriluvchi bilan yaxshi munosabat o`rnata olmasa, o`quvchidan ishonchli axborot ololmasligi mumkin. Suhbat shaxsining individual xususiyatlarini o`rganishda keng qo`llaniladi. Suhbat metodi o`qitish va tarbiyalashning psixologik asoslarini tekshirganda, qiziqishlari va mayillarini, ideallarini, esda qoldirish xususiyatlarini va hayolini, shuningdek, qobiliyatini o`rganishda qo`llaniladi. ANKETA METODI : Bu metod, suhbat metodiga o`xshash, psixologiyadan yordamchi metod hisoblanadi. Lekin ba`zi paytlarda juda qimmatli natijalar beradi. Masalan, bu metodni kuzatish bilan birga qo`llanilganda muhim materiallar olish mumkin. Odatda anketa savollariga yozma ravishda javob berishni ifodalovchi metoddir. O`quvchi savollarga shaxsan yoki pochta orqali javob berish mumkin. Bu metoddan foydalanganda, savollar mazmunini aniq ifodalash va to`g`ri 22 ta`riflash katta ahamiyatga egadir. Bundan tashqari, anketani to`g`ri to`ldirish uchun zarur tushuntirishlar berilishi, to`plangan materiallarni son va sifat jihatidan sinchiklab o`rganish, bu materiallarni statistik ishlar muhimdir. Anketa metodining ijobiy tomonini o`z hajmiga ko`ra ko`p materiallar olish mumkinligi va shu asosda chiqarilgan xulosalarning to`g`riligidadir. Bu metodning asosiy kamchiligi olingan javoblarni real borlik bilan va javob beruvchining xatti-harakati bilan bog`liqligini aniqlashning mumkin emasligidir. MATEMATIK-STATISTIK METOD : Keyingi yillarda psixologiyada olingan materiallar matematik-statistik miqdoriy analiz qilish metodidan foydalanish qo`llanilmoqda. Bu metod psixologiyadan matematik-apparatni qo`llashni taqozo qiladi. Matematik apparatni qo`llash deganda, birinchi marta qabul qilingan gipotezani tasdiqlash imkoniyatini beradigan, hosil qilingan xulosalarning inobatda ekanligiga ishonch tug`diradigan turli statistik usullarni qo`llash va ehtimollik nazariyasi qoidalarini qo`llashni tushunamiz. Shuni esda tutish kerakki, o`qitish va tarbiyalashning psixologik vazifalarini hal qilishda yuqoridagi metodlardan birgalikda foydalanishgandagina to`liq va ishonchli natijaga erishish mumkindir. Hozirgi vaqtda pedagogik-psixologiyaning aniq ilmiy tekshirish vazifasiga ega bo`lgan sohalari bor. Bularga, birinchi navbatda, maktabda predmetlarni o`qitishning psixologik asoslarini kiritish mumkin. Masalan: o`qitishning psixologik asoslaridan quyidagilarni ajratish mumkin; 1. Ona-tilini o`qitishning psixologiyasi . Pedagogik psixologiyaning bu bo`limi ona tilidan bilim, iqtidor, malakalar hosil qilishning eng samarali usullarini topish masalalarini hal qiladi. Bu soha va yozish o`qitishga o`rgatishning orfografiya va grammatika o`rganishning psixologik asoslari masalalari ham kiradi. 23 2. Chet tili o`qitishning psixologiyasi. Bu bilim chet tilidan og`zaki gapirishga, yozma nutqqa, o`qishga o`rganish va tarjima qilish masalalarini o`z ichiga oladi. Bundan tashqari, bu bo`limning vazifasiga chet tilini o`qitish jarayonida o`quvchilarning individual ongini o`rganish va shu asosda tushunchalar sistemasini tuzish, bu sistemalar yordami bilan o`qituvchi chet tilini o`qitish jarayonini anglab olishi zarur bo`lgan psixologik masalalarini o`rganish ham kiradi. Chet tilini o`rganishning psixologik asosini o`rganish, chet tili darslarining materiallarini o`zlashtirishni osonlashtirishni va fikr almashtirish quroli, kommunikativ aloqa quroli bo`lgan tilni yaxshiroq tushunish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari test metodi, egzaklar metodi, geografik metodi, sostiometrik metodi, tematik proektiv metodi kabi metodlar mavjud, lekin psixologiyada asosan ko`pincha kuzatish va tajriba metodidan foydalaniladi. Suhbat va anketa metodi, ularga qo`shimcha ravishda psixologik test metodlaridan foydalaniladi. 4 2.2 § . Umumiy o’rta ta lim tizimida psixologik xizmat faoliyatiningʼ konseptual tadqiqi Ta lim tizimidagi psixologik xizmatning asosiy prinsipi gumanizm ʼ g oyasiga asoslangan. Ta lim tizimidagi psixologik xizmatning mavjud vaziyati ʻ ʼ tahlil qilinganida, psixologik xizmatning asosiy maqsadi maktab o quvchilarining psixik va psixologik salomatligini saqlash degan xulosaga ʻ kelingan[3]. Bunga qo shimcha sifatida aytishimiz mumkinki, bu xizmatning asosiy ʻ maqsadlari sirasiga o sib kelayotgan shaxsning jismoniy va ruhiy salomatligini ʻ ta minlash, shaxs sifatida rivojlanishiga xizmat qilish va ta lim-tarbiyaning bola ʼ ʼ rivojlanishiga ijobiy ta sirini kuchaytirish hisoblanadi. ʼ O zbekiston xalq ta limi tizimida psixologik xizmat tizim sifatida ʻ ʼ 4 Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil. 24 shakllangan. Biroq, bugungi shakllangan tizim sifati qay darajada? Bu tizim o zʻ oldiga qo yilgan vazifalarni sifatli bajara olyaptimi? Tizimni ham shakl, ham ʻ mazmun jihatdan rivojlantirish uchun ehtiyoj mavjudmi? Agar shunday ehtiyoj mavjud bo lsa, u nimalardan iborat? O zbekiston xalq ta limi tizimida ʻ ʻ ʼ psixologik xizmatni zamonaviy darajaga ko tarish va yuqori sifatli xizmatni ʻ taklif eta olish uchun qanday o zgarishlarga qo l urishimiz mumkin? Ilmiy ʻ ʻ tadqiqotimiz davomida mazkur savollarga javob topish uchun harakat qilyapmiz. Mazkur ish doirasida O zbekiston Respublikasi umumiy o rta ta lim ʻ ʻ ʼ maktablari amaliyotchi psixologlari o rtasida so rovnoma o tkazildi. 18 ta ʻ ʻ ʻ savoldan tashkil topgan, savollarning 11 tasi yopiq va 7 tasi ochiq variantlardan iborat bo lgan mazkur so rovnoma aniqlovchi xarakterga ega bo lib, ʻ ʻ ʻ Respublikaning jami 3 ta mintaqasini qamrab oldi (Farg ona, Andijon ʻ viloyatlari va Qoraqalpog iston Respublikasi). Mazkur uchta mintaqaning har ʻ biridan 50 nafardan jami 150 nafar maktab amaliyotchi psixologlarida tadqiqot o tkazildi. Mazkur so rovnoma natijalarini miqdor va sifat jihatdan tahlil qilish ʻ ʻ natijasida bir qancha muammolar aniqlandi. So rovnomada respondentlardan ularning faoliyatiga salbiy ta sir ʻ ʼ qilayotgan muammolar nima ekanligiga aniqlik kiritadigan savollar kiritilgan edi. Ushbu savollarga berilgan javoblar natijasida ma lum muammolar turkumi ʼ shakllandi. Bular: - oylik maoshning kamligi; - psixologlar uchun moddiy sharoit va vositalarning yetarli emasligi (psixolog xonasi, kompyuter, printer, kanselyariya jihozlari); - byurokratik ishlar, rasm va jadvallarning juda ko pligi; ʻ - psixologik xizmatda ustoz-shogird tizimi yo lga qo yilmaganligi; ʻ ʻ - maktab psixologlarining xizmat vazifalaridan boshqa ishlarga jalb etish holatlarining ko pligi; ʻ 25 - garchi psixologik xizmatning psixologik kadrlarini attestatsiyadan o tkazishʻ tartibi to g risidagi Nizom ishlab chiqilib tasdiqlanganligiga qaramay psixologlarga ʻ ʻ toifa berilishining kechikishi[4]; - psixologik tashxis metodikalarining ko pligidan vaqt yetishmasligi; ʻ - psixolog faoliyatini maktab o qituvchilari tushunmasligi, mutaxassis sifatida ʻ tan olmasligi va ota-onalarga noto g ri ma lumot berishlari; ʻ ʻ ʼ - psixolog maslahatlarini ota-onalar noto g ri tushunishlari; ʻ ʻ - maktab psixologning o quvchilar bilan ishlashi uchun real vaqtning yo qligi; ʻ ʻ - maktab rahbarlarining (direktor va direktor o rinbosarlari) psixologik xizmat ʻ faoliyatini yaxshi tushunmasligi; - maktab o quvchilarning oliy ta limga kiritish muammosi; ʻ ʼ - mutaxassis sifatida bilim va ko nikmaning pastligi; ʻ - psixolog faoliyatining tashkiliy ishlardan iborat bo lib qolayotganligi; ʻ - maktabda shaxslararo munosabatlarning adekvat emasligi. Albatta, yuqorida tilga olingan ayrim muammolar yuzasidan bahslashish mumkin, lekin tadqiqotning obyektivlik tamoyiliga putur yetkazmagan holda respondentlar qanday javob bergan bo lsalar shundayligicha taqdim qilindi. ʻ Yuqorida tilga olingan so rovnoma va uning natijalarini tahlil qilib ma lum ʻ ʼ xulosalarni bayon qilamiz. Nazarimizda, O zbekiston Respublikasi xalq ta limi tizimidagi psixologik ʻ ʼ xizmatning konseptual, ilmiy, tashkiliy, moddiy va metodik jihatdan muammolari mavjud. Mazkur muammolarni hal qilish uchun quyidagi vazifalarni amalga oshirish kerak. Konseptual jihatdan: - O zbekiston Respublikasi ta lim tizimidagi psixologik xizmat faoliyatini ʻ ʼ rivojlantirishning 10 yillik rivojlanish konsepsiyasi ishlab chiqilishi kerak; 26 Ilmiy jihatdan: - O zbekiston Respublikasi ta lim tizimidagi psixologik xizmat faoliyatini ilmiyʻ ʼ jihatdan tadqiq qiluvchi, mahalliy muammolarni doimiy aniqlab, rivojlangan mamlakatlar ta lim tizimidagi psixologik xizmat faoliyati yutuqlarini ʼ modifikatsiya qiluvchi va amaliy psixologiya instrumentlarini mahalliy sharoitdagi validliligini ta minlab beruvchi ilmiy-tadqiqot markazi (think tank) ʼ tashkil etilishi kerak. Tashkiliy jihatdan: - O zbekiston Respublikasi xalq ta limi tizimidagi psixologik xizmat modeli ʻ ʼ ishlab chiqilishi zarur; Moddiy jihatdan: -maktab psixologlari moddiy sharoit va vositalar (psixolog xonasi, kompyuter, printer, kanselyariya jihozlari) bilan ta minlash dasturi qabul qilinishi zarur; ʼ Metodik jihatdan: - psixologik xizmat faoliyati uchun “Psixolog kitobi” ishlab chiqilishi kerak; - psixodiagnostik metodikalarni ishlab chiqilishi yoki modifikatsiya qilish uchun ilmiy-tadqiqot laboratoriyasi tashkil etilishi zarur. - Psixologik xizmatning psixologik ma rifat va tashviqot hamda psixologik ʼ maslahat maslahat yo nalishlarida aniq amaliy instrumentlarga asoslangan ʻ metodik qo llanmalar ishlab chiqilishi lozim; ʻ 2.3 § .Umumiy o`rta ta`lim maktablari amliyotchi psixologlarini psixoprofilaktika yo`nalishidagi ishlari mazmuni Psixologik diagnostika - Ushbu diagnostik ishlar majmuasi o` quvchilarni maktabda o`qitish davomida psixologik-pedogogik jihatdan chuqurroq o`rganishga yo`naltirilgan bo`lib, ularning individual xususiyatlarini, ta`lim va tarbiyasidagi 27 nuqsonlarning sababini aniqlashga mo`ljallangandir. Diagnostik ishlar guruhiy yoki yakka tartibda (individual tarzda) o`tkaziladi. Bunday tadbirlar quyidagilarda o`z aksini topadi: - Yosh davr taraqqiyotining muayyan me`zonlariga muvofiqligini aniqlash maqsadida psixolog bolalar, o`quvchilarni, psixologik tekshiruvlardan o`tkazadi, kamolot darajalarini belgilaydi; o`rta umumta`lim va yangi tipdagi (invastion) maxsus maktablar, o`quvchilarini mazkur muhitga moslashish hususiyatlarini o`rganish. Bolalarni birinchi bosqich ta`limiga qabul qilishda qatnashish, ularni maktab ta`limiga psixologik tayyorgarlik darajasini aniqlash; O`quvchilarni ta`limning bir bosqichidan ikkinchisiga o`tkazishning kompleks psixologik-pedagogik tadqiqotida bevosita qatnashish; - Voyaga etmagan o`smirlarning o`z tengqurlari bilan muomalasi xususiyatini tekshirish, ularning etnoqyofasi va etnomadaniyati xususiyatini inobatga olgan holda psixofiziologik metodikalarni muayyan sharoitga moslashtirish va tadqiqot ishlarini olib borish; - Deviant (qonunbuzarlik) aksil ijtimoiy xulq - atvor sabablari va ularning shakllarini aniqlash; - Giyohvandlik, taksikomanlik, alkogolizm, o`To`g`ri irlik, daydilikning ijtimoiy psixologik ildizlarini tekshirish, ularning omillarini tahlil qilish; - An`anaviy ta`lim-tarbiya metodlarining yuTug`ilsa i hamda kamchiliklarini tadqiqot qilish, innovastion, faol uslublar samaradorligini amaliyotda sinab ko`rish, o`quvchilarning ularga nisbatan munosabatini aniqlash va ana shularga asosan o`qitishni individuallashtirish, tabaqalashtirish bo`yicha o`quv-uslubiy ko`rsatmalar tavsiyalar ishlab chiqish; - Iqtidorli o`quvchilarni tanlashda ishtirok qilish, hamda psixologik tavsiyalar ishlab chiqish; Umumiy o`rta ta`lim maktablari amliyotchi psixologlarini psixoprofilaktika yo`nalishidagi ishlari mazmuni quyidagilarda ko`rinadi; 28 Psixologik profilaktika - pedagog va ota-onalarda bolalarning har bir yosh davridagi psixik taraqqiyoti haqidagi psixologik bilimlarni egallash ehtiyojlarini tarkib toptirish bilan bola shaxsi va aqliy taraqqiyotida sodir bo`lishi mumkin bo`lgan har qanday salbiy oTo`g`ri ishlarning o`z vaqtida oldini olishga qaratilgan psixologik tadbirlardan iboratdir. Jumladan: - o`quvchining muayyan sharoitga moslashishi (ko`nikishi)ga oid (adaptastion) ishlarni olib borish; - Maktabgacha yoshdagi bolalarning boTo`g`ri cha sharoitiga moslashishi buning uchun ijtimoiy moslashish bilan boTo`g`ri liq bo`lgan maxsus guruhlar tuzish, nevrotik holatlarni bartaraf qilish, tarbiyasi qiyin bolalar bilan va ularning ota-onalari, tarbiyachilari bilan alohida ishlashni tashkil qilish; 5 -Ota-onalarga farzandlarining bilimlaridagi uzilishlarni kamaytirish uchun maxsus uslubiy yo`l- yo`riq berish; -o`quvchining qobilyati, mayli, moyilligi, iqtidori, psixologik fazilatlari va xususiyatlarini to`laqonli darajada nomoyon bo`lishini ta`minlash maqsadida ularning aqliy taraqqiyotini aniqlash uchun psixologik konsiliumlar tashkil qilish; -o`quvchilar bilan o`qituvchilar muomala jarayonini yaxshilashga yordam berish; - o`quvchilar o`rtasida aysh- ishratga, giyohvandlikka, engil turmush kechirishga, kinTo`g`ri ir yo`l bilan boyishga ( chayqovchilik, qizlar orasidagi engil oyoqlikka) ruju qiluvchi shaxslar bilan yakka tartibda ishlashni yo`lga ko`yish; -OTo`g`ri ir kasalliklarga uchragan o`quvchilar, o`qituvchilar ruhiyatini tetiklashtirish yuzasidan tavsiyalar berish; 5 R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv qo‘llanma. Toshkent. Fan va texnologiya. 2012- yil. 29 -o`z–o`zini boshqarish imkoniyatini o`rta maktab jamoalari a`zolari o`rtasida aniqlash (bioritmika, emostiya, motivastiya,iroda, qizikish va diqqatni shaxs tomonidan idora qilinishi nazarda tutiladi), tuzatishlar olib borish, buzilishlarni oldini olish; Psixologik ma`rifat va tashviqot - maktabning pedogogik jamoasini, o`quvchilarni va ota–onalarni psixologik bilimlarni egallashga jalb etish, ularning psixologik madaniyatini oshirish maqsadida turli mashTo`g`ri ulotlar, o`quvlar, ma`ruzalar uyushtirishdan iboratdir. Umumiy o`rta ta`lim maktablari amliyotchi psixologlarini psixologik maorif va tashviqot yo`nalishidagi ishlari mazmuniquyidagilarni tashkil qiladi; -O`quvchilar, o`qituvchilar, xodimlar ijodiy faoliyati mahsuldorligi, to`garaklar faolligini ko`tarishning tadbirlarini ishlab chiqish, ularning imkoniyatlarini tekshirish, kasb mahoratlarini egallash bo`yicha musobaqalar, munozaralar tashkil qilish; -O`quvchilar, o`qituvchilar, xodimlar o`rtasida bo`sh vaqtni taqsimlash va undan omilkorlik bilan foydalanish muammosini ijtimoiy - psixologik nuqtai- nazardan tekshirish va bo`sh vaqtni maqsadga muvofiq tashkil qilish yo`llari hamda ulardan etnopsixologik bilimlar, ma`naviy qadriyatlarni egallashda foydalanish imkoniyatini psixologik jihatdan tahlil qilish; -O`quvchilarning talabi, ehtiyoji, qiziqishi, ijtimoiy qarashlari, nuqtai nazari, maslagi, turmushga nisbatan munosabati To`g`ri risida ma`lumotlar to`plash va ularning faolligini oshirish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish; -Tarbiya va ta`limning yangi metodlari samaradorligini tekshirish va psixologik tahlil qilish; -Xalq ta`limi tizimining barcha bo`To`g`ri inlari va bosqichlarida ma`ruza o`qish, ota–onalar yiTo`g`ri ilishida, metod birlashma kengashlarida ishtirok qilish orqali muallimlar, ota-onalarning psixologik madaniyatini oshirishga erishish; 30 Psixologik korrekstiya - psixologik maslahatning mazkur yo`nalishi psixologdan inson shaxsi va individualligini tarkib toptirish jarayoniga faol ta`sir o`tkazishni taqozo qiladi. Rivojlantiruvchi va psixokorrekstion ishlar dasturi, o`z ichiga psixologik va pedogogik muammolarni qamrab oladi. Korrekstion faoliyatning psixologik qismi mutaxasislar tomonidan amalga oshiriladi. Mazkur ishning pedogogik jihati esa psixologning pedagoglar, ota- onalar bilan hamkorligida o`tkaziladi va butun ma`suliyat uning zimmasiga tushadi. Rivojlantiruvchi va psixokorrekstion ishlar psixolog tomonidan har-hil shakllarda, vaziyatlarda va holatlarda tashkil qilinadi; - Bunda amaliy psixologning maxsus ishi, mashTo`g`ri uloti ayrim bolalar, o`quvchilar bilan aloxida o`tkazilishi rejalashtiriladi. - Psixologlarning boshqa bir faoliyati maxsus ravishda amalga oshirilib, o`quvchilar guruhlariga tarbiyaviy ta`sir o`tkazishga yo`naltirilgan bo`ladi, - Bu kabi ishlarni ota-onalar, pedogogik jamoa ishtirokida tarbiyaviy tadbirlar tarzida olib borish nazarda tutiladi, - Rivojlantiruvchi va psixokorrekstion ishlar dasturini shunday tuzish kerakki, unda korrekston ishga jalb qilinuvchilar guruhining qadriyatga yo`nalganligi, etnopsixologik va etnomadaniyat xususiyatlari o`z aksini topsin. Korrekstion ishlar ma`lum tartibda, ilmiy tanlov asosida, muayyan seans bo`yicha o`tkazilishi shart. - Bunda emostional zo`riqishga uchragan shaxs millati, yoshi, jinsi, individual tipologik xususiyati, ta`sirlanish darajasi hisobga olinishi kerak. - Tuzatish ishlari mashTo`g`ri ulot, faoliyat, kasb xususiyatiga mos, mutanosib bo`lishi ta`sir o`tkazish samaradorligini oshiradi. Unda yapon uslublarini qo`llash ham zarur ma`lumotlar to`plash va tanglikni yo`qotish imkoniyatini yaratadi. 31 Psixologik maslahatning ushbu yo`nalishida alohida ahamiyat kasb etadigan narsa – bu bolalar, o`quvchilar o`sishida (rivojlanishida) kechikish (orqada qolish), ularda xulqning buzilishi, ta`limda o`zlashtirishning yomonlashuvi bo`lib hisoblanadi. Psixologik maslahat (konsultatstiya) – bunda o`qituvchilar, ota- onalar va o`quvchilarga shaxsiy, kasbiy va hayotiy muammolarini hal etishga yordam beriladi, ularni o`z psixologik salomatliligini muhofaza qilishga o`rgatiladi. Psixologik maslahat indiv idual, guruhiy t arzda o` t k aziladi, profi lak t ik v a k orrek st ion xarak t erga ega bo` ladi. Bu jarayonda psixolog quyidagi ishlarni amalga oshirishi lozim: -Shaxsga oid, ixtisoslikka doir muammolar yuzasidan o`qituvchilarga keng ko`lamda maslahatlar berish; -Bolalar, o`quvchilar, va ta`lim tarbiya ishi bilan shuTo`g`ri ullanuvchi barcha shaxslarga, jumladan ma`muriyat, o`qituvchilar murabbiylar, ota-onalar, ijtimoiy hamda jamoatchilik tashkilotlari hodimlariga aniq maslahatlar berish; -Ota-onalarga bolaning psixik rivojlanish xususiyatlari, shaxs sifatida shakllanishi, odamlarning o`zaro munosabati, bunda farzandning yosh, jins, shaxsiy tipologik xususiyatlari muammosi yuzasidan ilmiy amaliy ma`lumotlar berish; -o`quvchilar, xodimlar, muallimlar o`rtasida sodir bo`luvchi har hil nizolarning psixologik ildizini o`rganish, shaxslararo munosabatlarning asl mohiyatini namoyon qilish, ularni keltirib chiqaruvchi motivlarni tahlil qilish, favqulotdagi vaziyatlarni engillashtirish va ularni tamoman bartaraf qilish yo`llari yuzasidan maslahatlar berish; Kasb-hunarga yo`naltirish - o`quvchilarni layoqati, qiziqishi va qobiliyatlariga mos kasb-hunarlarni ongli tanlashga tayyorlashdan iborat 32 tadbirlar majmuasidir. Mazkur yo`nalishlarning uzviy va uzluksiz boTo`g`ri liqligi psixologik maslahat mazmunining yahlitliligini ta`minlaydi. Umumiy o`rta ta`lim maktablari amaliyotchi psixologlarni kasb-hunarga yo`naltirish yo`nalishidagi ishlari mazmuni quyidagilar; -Yangi tipdagi maktablarga, o`rta maxsus va kasb-hunar kollejlariga o`quvchilarni tanlash mohiyati, vazifasi, monandligi, ularning imkoniyati, istiqboli To`g`ri risida ilmiy-amaliy xususiyatiga molik Maslahat ishlarni olib borish, yoshlarni saralash, tanlash, ixtisosga yaroqlik va layoqatlilik darajasi aniqlash, tanlov jarayonida maslahatchi sifatida qatnashadi; Psixologning yillik ish rejasi Psixologik diagnostika - Bolalarni maktabgacha ta`lim va maktab yoshi davomida psixologik jihatdan uzluksiz har tomonlama o`rganish, ularning individual - psixologik xususiyatlarini aniqlash, o`qish xulq-atvorlaridagi nuqsonlarning sabablarini aniqlab berishga qaratilgan tadbirlarga doir ish rejasi. № Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas`ul shaxs 1. 6 yoshli bolalarni maktabga tayyorgarligini aniqlash. (PPD ko`rigi) May, iyun,iyul,avgu st (85 kun) davomida. Psixolog,PPD ko`rik komissiyasi a`zolari. 2. 1-sinf o`quvchilari uchun tashxis daftarlarini to`ldirish(belgilangan metodika asosida) 1-sinf o`quvchilari o`rtasida sinov o`tkazish) Sentyabr, oktyabr Psixolog 33 3. 1-sinfga qabul qilingan 6 yoshli bolalarning maktabga psixologik moslashuvi va rivojlanish dinamikasini o`rganish. Noyabr, dekabr. Psixolog 4. 9-sinf o`quvchilari o`rtasida Respublika tashhis Markazi tomonidan tavsiya etilgan tashhis metodikalarini o`tkazish. Oktyabr, May. Psixolog 5. o`qituvchining shaxsini va pedogogik qobiliyatlarini tekshirish. Sentyabr, Oktyabr. Psixolog 6. 9 – sinf o`quvchilari o`rtasida chuqurlashtirilgan psixologik tashxis o`tkazish. Yil davomida. Psixolog 7. Tarbiyasi qiyin bolalar va o`smirlarning psixologik xususiyatlarini o`rganish. Sentyabr, oktyabr. Psixolog 8. Iqtidorli o`quvchilarni tanlash va ular bilan yakkahol ish olib borish. Dekabr, yanvar. Psixolog V . 2 . Psixoprofilaktik ishlar Psixologik profilaktika- maktabda yuzaga kelishi mumkin bo`lgan turli psixologik- pedogogik muammolarni oldini olishga yo`naltirilgan tadbirlarga doir ish rejasi. № Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas`ul shaxs 1 . Sinf jamoasi bilan yoki o`quvchilar bilan yakka (individual) holda suhbat Talabga ko`ra va shaxsiy tashabbus bilan yil davomida Psixolog hamda sinf rahbarlari 34 uyushtirish. 2 . Tarbiyasi oTo`g`ri ir o`quvchilar xulqini korrekstiya qilish uchun sinf raxbarlariga yo`l- yo`riqlar ko`rsatish. Dekabar, yanvar Psixolog hamda sinf rahbarlari 3 . Maktabda psixologik muhitni o`rganish va uni barqarorlashtirish. Doimiy Psixolog 4 . o`quvchilar o`rtasida aysh- ishratga,giyohvandlikka, engil turmush kechirishga qinTo`g`ri ir yo`l bilan boyishga ruju qiluvchi shaxslar bilan yakka tartibda ishlash Doimiy Psixolog Psixologik ma ` rifat va tashviqot – maktabning pedogogik jamoasini , o ` quvchilarni va ota – onalarni psixologik bilimlarini egallashga jalb etish , ularning psixologik madaniyatini oshirishga yo ` naltirilgan tadbirlarga doir ish rejasi . № Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas`ul shaxs 1 . Ota-onalar bilan turli mavzularda majlislar o`tkazish Yil davomida talabga ko`ra Psixolog, ota-onalar 2 . Ota-onalar uchun so`rovnomalar testlar ishlab chiqish. Yil davomida Psixolog 3 . Maktab pedogogik kengashlarida ma`ruza bilan ishtirok etish. Yil davomida Psixolog 4 . Psixologik maslahat hujjatlarini rasmiylashtirish. Yanvar. Psixolog 5 O`zlashtirmovchi o`quvchilar Aprel, may. Psixolog, 35 . bilan ishlashga doir aniq psixologik- pedogogik tavsiyalar, ko`rsatmalar ishlab chiqish. sinf rahbarlari. V. 4 . Psixokorrekstion ishlar Psixologik korrekstiya va rivojlantirish - shaxs shakllanishi va psixik rivojlanishida sodir bo`ladigan kechikish, salbiy buzilish va nuqsonlarni bartaraf etish, shaxs va jamoaga faol ijobiy ruhiy ta`sir o`tkazish, shaxslararo munosabatlardagi muvofiqlikni ta`minlashga yo`naltirilgan tadbirlarga doir ish rejasi. 6 № Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas`ul shaxs 1 . Muayyan diagnostik ish asosida tavsiyalar ishlab chiqish; A) xotirani rivojlantiruvchi darslarni tashkil qilish; B) maktabga qabul qilingan 6 yoshli bolalar bilan «Psixologik soTo`g`ri lomlashtirish dasturi» asosida korrekstion darslar tashkil qilish. Sentyabr, may. Talabga ko`ra I-II-chorak davomida Psixolog va 1- sinf rahbarlari. 2 . Zamonaviy psixodiagnostika va psixokorrekstion metodikalar bilan ishlash. Yil davomida Psixolog 3 . O`zlashtirmovchi o`quvchilar ruhiy dunyosidagi nuqsonlarni aniqlash va ularga yordam berish May, iyul, avgust. Psixolog 6 Makhmutovna T. K., Ibragimovna T. I. Specific features of the pedagogical process focused on increasing the social activity of youth //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). – 2020. – Т . 9. – №. 6. – С . 165- 171. 36 yo`l–yo`riqlarini ishlab chiqish, amaliyotga tadbiq etish. 4 . Xarakterida turlicha akstentuastiyasi mavjud o`quvchilar bilan psixokorrekstion ishlarni o`tkazish. Yil davomida, talabga ko`ra. Psixolog Konsultastiya (maslahat) - ziddiyat va nizolarni yumshatish, har bir shaxsning mavjud imkoniyatlarini imkon qadar kuchliroq namoyon eta olishiga zarur shart-sharoitlar yaratish, o`qituvchilar va ota-onalarning psixologik muammolarini hal etishga yordam berish, ularni o`z psixologik salomatliklarini muhofaza qilishga o`rgatishga doir maslahatlar berish ishlariga doir ishlari rejasi. № Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas`ul shaxs 1. o`quvchilarni o`qishga qiziqtirish uchun nimalar qilish kerak. Yil davomida Psixolog 2. Maktab o`qituvchilarini qiziqtiradigan masalalar bo`yicha maslaxat berish. Yil davomida talabga ko`ra. Psixolog 3 Boshlang`ichsinf o`quvchilarining maktabga moslashuviga yordam berish. Noyabr, dekabr Psixolog, sinf raxbarlari. 4. Shaxsga oid, ixtisoslikka Doimiy Psixolog 37 doir muammolar yuzasidan o`qituvchilarga keng ko`lamda maslahatlar berish. Kasb-hunarga yo`naltirish ishlari Kasb- hunarga yo`naltirish- o`quvchilarni layoqati, qiziqishi va qobilyatlariga mos kasb–hunarlarni ongli tanlashga tayyorlashga doir tadbirlar ish rejasi. № Bajariladigan ishlar mazmuni Muddati Mas`ul shaxs 1. O`quvchilar bilan kasb tanlashga doir suhbatlar o`tkazish, ularni faoliyat ko`rsatayotgan o`rta maxsus o`quv yurtlari yo`nalishi bilan sinf rahbari va proforientator orqali tanishtirish. Yil davomida Psixolog, sinf rahbari, proforien-tator. 2. O`quvchilarni kasb tanlashga yo`naltirish,o`zlashtirmovchilikning sababini aniqlash. Yil davomida, talabga ko`ra. Psixolog, proforien-tator. 38 II.Bobga xulosa Psixologik tashviqot ishlari teleko`rsatuv va radioda chiqish, yakkama-yakka maslahatlar tashkil etish, muloqot treninglari uyushtirishdan iboratdir. Psixologik xizmatning uchala vazifasi o`zaro chambarchas bog`liq, ularning birgalikda olib borilishi maqsadga muvofiq. Kollej, litseydagi psixologlar direktorga va boshqarmaga bo`ysunadi. Kollej, litsey direktorlariga psixologik xizmat haqidagi Nizomda ko`rsatilgan vazifalar bilan bog`liq bo`lmagan vazifalarni kollej psixologiga topshiriq tariqasida berishlariga ruxsat etilmaydi. Psixologik xizmatning eng yuqori darajasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi qoshidagi psixologik xizmatni tashkil etish va boshqarishning muvofiqlashtirilgan Respublika tashhis markazi tariqasida xizmat qiladi. Bu markazning psixologlar, pedagoglar va tibbiy xodimlardan iborat 3-5 kishilik doimiy ishlaydigan xodimlari bo`lishlari zarur. Psixologik xizmatning tuzilishini quyidagi tarzda tavsiya etish mumkin. Xalq ta'limi tizimida psixologik xizmat uch bosqichdan iboratdir: 1. Yuqori bosqich – psixologiya kafedralari tomonidan psixologik markazlarning buyurtmalariga binoan ilmiy-amaliy hujjatlar, ko`rsatmalar va metodikalar ishlab chiqariladi. 2. O`rta bosqich – psixologik markazlar tomonidan yangi diagnostik amaliyotga tatbiq qilib ko`riladi. 3. Quyi yoki ommaviylashgan darajada barcha amaliy psixologlar faoliyatini yo`lga qo`yadilar. 39 Umumiy xulosa Xalq ta`limi tizimidagi psixologik xizmatning maqsadi shaxsning o`sishini ta`minlash psixologik taraqqiyotini ta`minlovchi yuqori darajadagi shart- sharoitlar yaratish, o`rta maktabdagi o`quv tarbiya ishlarini yaxshilash, bu sohada pedogogik jamoaga ilmiy-uslubiy jihatdan yordam ko`rsatishdan iboratdir. Psixologik xizmat xalq ta`limi tizimning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Psixologik xizmatda tadqiqot va ta`sir o`tkazish ob`yekti maktab o`quvchilari,oqituvchilar, ota–onalar bo`lib hisoblanadi. Psixologik xizmat mutaxassislari barcha muammolarni hal qilishda, har qaysi shaxs pedogogik, o`quvchi, ota –ona manfaati va uning har tamonlama uyg`un kelib chiqishini o`rgangan holda yondashadi. Psixolog o`quvchilar xarakterida mavjud bo`lgan yutuqlarni rivojlantirish va kamchiliklarni tuzatish, o`z xatti-harakatlarini kuzatish, tahlil qilish, baholash, o`zining kayfiyat va xulq atvorini boshqarish, ko`nikma va malakalarni rivojlantirish haqida tavsiyalar beradi. Umum o`rta ta`lim maktablarida ish olib borayotgan amaliyotchi psixologlar o`z faoliyati davomida ta`lim muassasining ijtimoiy muhitini muvofiqlashtirishni ta`minlaydi, va ijtimoiy moslashmaslik ularning zo`riqishlarini yuz berishini oldini olish uchun psixologik xizmatning o`rni beqiyos. Psixologik xizmat faoliyati o`quvchilar aqliy faoliyat taraqqiyoti va shaxsiy xususiyatlarini diagnostika qilishga, ta`lim-tarbiyasidagi buzilishlarning psixologik sabablarni aniqlashgagina qaratilmasdan, balki bunday buzilishlarni yo`qotish va oldini olishga qaratiladi. Bunday psixologning aniqlagan va to`plagan ma`lumotlari o`quvchilarni korreksiya qilishda faol ishtirok etish zarurligi kelib chiqadi. 40 Foydalanilgan adabiyotlar Asosiy adabiyotlar 1. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so‘zi gazetasi, 2017-yil 16-yanvar, №11. 2. Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil. 3. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil. 4. Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil. 5. R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv qo‘llanma. Toshkent. Fan va texnologiya. 2012-yil. Qo ’ shimcha adabiyotlar 1. Дубровина И. В. ПсихTогическая служба образования: научные основания, цели и средства //ПсихTогическая наука и образование. – 1998. – Т. 3. – №. 2. 2. Jimerson S. R., Oakland T. D., Farrell P. T. (ed.). The handbook of international school psychology. – Sage, 2007. 3. Fagan T. K., Wise P. S. School psychology: Past, present, and future. – NASP Publications, 4340 East West Highway, Suite 402, Bethesda, MD 20814 2000. 4. https://lex-uz.translate.goog/ru/docs/4417140 . 41 5. Makhmutovna T. K., Ibragimovna T. I. Specific features of the pedagogical process focused on increasing the social activity of youth //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). – 2020. – Т . 9. – №. 6. – С . 165-171. 6. Abdullaeva, B. S., Sobirova, M. A., Abduganiev, O. T., & Abdullaev, D. N. (2020). The specifics of modern legal education and upbringing of schoolchildrenin the countries of the post-soviet world. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems , 12 (2), 2706-2714. 7. Oglu, Abduganiev Ozod Tursunboy. "Pedagogical Conditions And Mechanisms Of Development Of Social Active Civil Competence In Students." Turkish Journal of Computer and Mathematics Education 12, no. 7 (2021): 433-442. 8. Abduganiyev, O. T. (2022, December). FACTORS AFFECTING THE DEVELOPMENT OF SOCIALLY ACTIVE CITIZENSHIP COMPETENCE IN STUDENTS. In E Conference Zone (pp. 10-13). 9. Abduganiev O. Developing Student Civil Competency //Eastern European Scientific Journal. – 2019. – №. 1. 42

Ta'lim tizimidagi psixologik xizmatni takomillashtirish yo'lidagi xalqaro hamkorlik

Купить