Ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi

1Ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi
Reja:
Kirish ……………………………………………………………….2
I BOB. Ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi ……………………5
1.1Ta’limning o‘zlashtirilishi va rivojlanishi tushunchalarining bugungi 
kun ta’lim tizimida ahamiyati………………………………………….5
1.1    Ta’lim tizimida  o‘zlashtirish jarayonining mohiyati va uni 
belgilovchi ommillar…………………………………………………7
1.2  Ta’lim tizimida o‘zlashtirish jarayonida innovatsion 
yondashuv……………………………………………………………12
Asosiy qism
II BOB.   Ta’lim samaradorligiga ta’sir qiluvchi ommilar …………..16
2.1 Ta’limning o‘zlashtirilishini tahlil qilish…………………………..16
2.2 O‘zlashtirish jarayonida baholashning zamonaviy 
yondashuvlari…………………………………………………………..20
2.3 Ta’limni o‘zlashtirish jarayonida kiritilgan yangiliklarning 
samaradorligi yuzasidan tahlil………………………………………….26
Xulosa …………………………………………………………………33
Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………..35 2Kirish.
Ta’lim insonning hayotiy faoliyatida muhim o‘rin tutuvchi jarayon
bo‘lib,   uning   rivojlanishi   jamiyat   taraqqiyoti   bilan   uzviy   bog‘liqdir.
Bugungi   kunda   ta’limning   mazmun-mohiyatini   chuqur   anglash   va   uni
samarali   tashkil   etish   nafaqat   davlat   va   jamiyatning,   balki   har   bir
shaxsning ham dolzarb masalasidir.
Ta’limni   o‘zlashtirish   va   rivojlantirish   jarayoni,   avvalo,
o‘quvchining   bilim,   ko‘nikma   va   malakalarini   shakllantirishga,
shuningdek,   uning   dunyoqarashi   va   ijtimoiy   faolligini   oshirishga
qaratilgan. Zamonaviy ta’lim tizimida bu jarayon turli pedagogik usullar,
interaktiv   yondashuvlar   va   texnologiyalardan   foydalangan   holda   amalga
oshiriladi. Shuningdek, ta’limning samaradorligini oshirishda innovatsion
uslublarni   joriy   qilish   va   o‘qituvchi   hamda   o‘quvchi   o‘rtasidagi
hamkorlik muhim ahamiyat kasb etadi.
Ushbu   kurs   ishida   ta’limni   o‘zlashtirish   va   rivojlantirish
jarayonining   nazariy   va   amaliy   jihatlari   tahlil   qilinadi.   Mazkur   mavzu
zamonaviy pedagogika, psixologiya va ta’lim texnologiyalarining asosiy
yutuqlarini o‘z ichiga qamrab oladi. Tadqiqot natijalari, ta’lim jarayonida
o‘quvchilarning   bilimlarni   chuqur   o‘zlashtirishi   hamda   ta’lim   sifatini
yaxshilash yo‘nalishida tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi.
  Ta’limni   o‘zlashtirish   va   rivojlantirishning   samarali   usullarini
aniqlash va ularning ta’lim tizimidagi ahamiyatini ochib berishdan iborat.
Shu   maqsadda,   ta’lim   jarayonida   innovatsion   texnologiyalarni   qo‘llash,
o‘qituvchi   va   o‘quvchi   o‘rtasidagi   interaktiv   muloqotni   yo‘lga   qo‘yish 3hamda   individual   yondashuvlar   asosida   ta’lim   jarayonini
optimallashtirish masalalari o‘rganiladi.
Kurs   ishining   dolzarbligi. Ta’limni   o‘zlashtirish   va   rivojlantirish
bugungi   kunda   inson   kapitalini   shakllantirishda   muhim   ahamiyatga   ega
bo‘lgan   masalalardan   biridir.   Jamiyatning   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishi
bevosita   ta’lim   tizimining   samaradorligiga   bog‘liq   bo‘lib,   bu   jarayonda
zamonaviy pedagogik yondashuvlar, innovatsion texnologiyalar va ilmiy-
tadqiqotlar asosida ta’limni takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Globalizatsiya va axborot texnologiyalari davrida ta’lim jarayonini
yangi bosqichga ko‘tarish zarurati yuzaga kelmoqda. Zamonaviy jamiyat
talablariga   mos   bilim   va   ko‘nikmalarga   ega   bo‘lgan   shaxslarni
tarbiyalash,   o‘quvchilarni   mustaqil   fikrlash,   ijodkorlik   va   muammolarni
hal qilish qobiliyatlari bilan qurollantirish dolzarb masala hisoblanadi.
Shuningdek,   xalqaro   ta’lim   standartlari   bilan   hamohang   ta’lim
tizimini   rivojlantirish,   o‘quv   jarayonida   o‘quvchining   faolligini
oshiruvchi   interaktiv   usullardan   foydalanish,   individual   yondashuvni
yo‘lga   qo‘yish   va   o‘quvchining   o‘zlashtirish   darajasini   tahlil   qilishga
imkon   beruvchi   texnologiyalarni   joriy   qilish   bugungi   kunning   dolzarb
vazifalaridan biridir.
Mazkur   mavzu   dolzarbligi,   shuningdek,   o‘quv   jarayonida
innovatsion   metodikalarni   keng   joriy   qilish   va   ularning   samaradorligini
oshirishga   qaratilgan   ilmiy-amaliy   izlanishlar   zaruratidan   kelib   chiqadi.
Ushbu   masalalar   milliy   ta’lim   tizimini   yangi   bosqichga   olib   chiqishda
muhim   qadam   bo‘lib,   mamlakatimizning   intellektual   salohiyatini
oshirishga xizmat qiladi. 4Shu   bois,   ta’limni   o‘zlashtirish   va   rivojlantirish   jarayonlarini
o‘rganish,   ularni   ilmiy   asosda   tahlil   qilish   va   takomillashtirishga   oid
tadqiqotlar bugungi kunda nafaqat pedagogika, balki butun jamiyat uchun
dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Kurs   ishining     maqsadi.   Ta’limni   o‘zlashtirish   va   rivojlantirish
jarayonining   nazariy   va   amaliy   asoslarini   o‘rganish,   uning
samaradorligini   oshirishga   qaratilgan   usul   va   texnologiyalarni   aniqlash
hamda   bu   jarayonni   takomillashtirish   bo‘yicha   ilmiy-amaliy   tavsiyalar
ishlab chiqishdan iborat.
  Ta’limni   o‘zlashtirish   va   rivojlantirish   jarayonining   nazariy
asoslarini   o‘rganish.   Zamonaviy   ta’lim   texnologiyalari   va   interaktiv
yondashuvlarning ahamiyatini tahlil qilish. O‘quvchilarning o‘zlashtirish
darajasini oshirishga xizmat qiluvchi pedagogik metodlarni aniqlash.
  Innovatsion   usullar   va   texnologiyalarning   ta’lim   jarayonidagi   roli   va
samaradorligini o‘rganish.O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi hamkorlikni
rivojlantirishga   qaratilgan   usullarni   ishlab   chiqish.Ta’lim   jarayonida
individual yondashuvni samarali qo‘llash yo‘llarini tavsiya etish.
Kurs ishining tuzilishi.   Kurs ishining tarkibiy qismi ikki bob olti
rejadan iborat bo‘lib, har bir rejada ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi
haqida   tushunchalar   berilgan.Bundan   tashqari   xulosa   va   foydalanilgan
adabiyotlar qismidan iborat. 5I BOB. Ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi
1.1 Ta’limning o‘zlashtirilishi va rivojlanishi tushunchalarining
bugungi kun ta’lim tizimida ahamiyati. Bugungi kun ta’lim tizimida 
ta’limni o‘zlashtirilishi o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarni 
o‘zlashtirish jarayonini anglatadi. Bu tushuncha o‘quvchilarni zamonaviy 
bilimlar bilan qurollantirish, ularda mantiqiy fikrlash, muammolarni hal 
qilish qobiliyatlarini shakllantirish va amaliyotga tatbiq eta olish 
imkoniyatini oshirishga qaratilgan. Ta’limni rivojlantirish esa ta’lim 
jarayonini takomillashtirish, uning sifatini oshirish va o‘qitishning ilg‘or 
usullarini joriy qilish bilan bog‘liq jarayonni ifodalaydi.
Bugungi globallashuv va texnologiyalar asrida ta’lim tizimi nafaqat
o‘quvchilarni bilim bilan ta’minlashi, balki ularga mustaqil fikrlash va 
doimiy ravishda rivojlanish qobiliyatini ham singdirishi zarur. Shu 
sababli, ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayonlari zamonaviy 
ta’lim tizimining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi va quyidagi jihatlari 
bilan ahamiyatlidir:
  Shaxsni har tomonlama rivojlantirish:Ta’limni o‘zlashtirish orqali 
o‘quvchilar faqat nazariy bilim emas, balki amaliy hayotda qo‘llashga 
zarur ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Rivojlantirish jarayoni esa ularda 
liderlik, ijodkorlik va jamoa bilan ishlash kabi muhim sifatlarni 
shakllantiradi.
  Samaradorlikni oshirish:Ta’lim tizimida interaktiv va innovatsion 
yondashuvlarning qo‘llanilishi o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini 
oshiradi. Zamonaviy texnologiyalar orqali o‘quv jarayonini yanada  6qiziqarli va samarali qilish imkoniyati mavjud.  Jamiyat ehtiyojlariga 
javob berish:
Bugungi mehnat bozorida yuqori malakali, muammolarni mustaqil 
hal qila oladigan, ijodiy va innovatsion fikrlashga ega mutaxassislarga 
ehtiyoj ortib bormoqda. Ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayonlari
bunday kadrlarni tayyorlashga yordam beradi.
  Doimiy ta’limni qo‘llab-quvvatlash:Ta’limni rivojlantirish 
konsepsiyasi doimiy ravishda yangi bilimlarni o‘zlashtirish va 
yangiliklarga moslashish zaruratini o‘quvchilarga o‘rgatadi. Bu, ayniqsa, 
axborot tez yangilanadigan zamonaviy davrda dolzarbdir.
  Ta’lim sifatini oshirish.O‘qitishning interaktiv metodlarini joriy 
etish, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash 
ta’limning umumiy sifatini oshiradi va o‘quvchilarning bilimlarni 
samarali o‘zlashtirishiga yordam beradi.
Ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirishning dolzarbligi bugungi 
kunda mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy taraqqiyotida katta 
ahamiyatga ega bo‘lib, bu tushunchalar har bir shaxsning intellektual 
salohiyatini oshirish va jamiyat farovonligini ta’minlashda muhim omil 
hisoblanadi.
O'quvchilarning mustaqil ta'lim olish faoliyatini tashkil etish va 
boshqarish.O'quvchilarningmustaqilo'quvfaolliginishakllantirishningyago
nausuli,ularning mustaqil o'quv faoliyati bilan shug'ullanishlarini tashkil 
etish va boshqarish hisoblanadi. O'quvchilarda ijodiy tayyorgarlik 
jarayonida mustaqil ta'limni tashkil etish uzluksiz va uzviy amalga 
oshirilmog'i lozim. Bizningcha, bu yo'nalishda yuqori natijaga erishish  7ta'lim jarayonida, xususan ma'ruza va amaliy ijodiy mashg'ulotlarida 
o'quvchilarda o'rganilgan o'quv materialini mustahkamlashga qiziqish 
hosilqilish, o'quv axborotlarni sig'imini darslik va qo'shimcha 
adabiyotlardan mustaqil holda o'qish asosida kengaytirishga ishtiyoq 
hosil qilishga asoslanadi. Bo'lajak mutaxassislarning har tomonlama 
yetuk, bilimli, mustaqil fikrlayoladigan, izlanuvchan kadrlar bo'lib 
yetishishini ta'minlash, ularni o'z ustida ishlashga yo'naltiruvchi yangi 
pedagogik va axborot texnologiyalarini o'quv jarayonida qo'llash muhim 
ahamiyat kasb etadi 1
.
1.2   Ta’lim tizimida   o‘zlashtirish jarayonining mohiyati va uni
belgilovchi   ommillar. Talim   tizimida   o‘zlashtirish   jarayoni   –   bu
o‘quvchilar   yoki   talabalar   tomonidan   bilim,   ko‘nikma   va   malakalarni
o‘zlashtirish,   ularga   ega   bo‘lish   jarayoni   bo‘lib,   pedagogik   jarayonning
asosiy   komponentlaridan   biridir.   Bu   jarayonning   mohiyati   quyidagi
asosiy jihatlarda namoyon bo‘ladi:
  Bilimlarni   egallash:   O‘quvchilar   nazariy   va   amaliy   bilimlarni
o‘zlashtiradi,   bu   bilimlar   kelajakdagi   hayotiy   va   professional   faoliyat
uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
  Ko‘nikmalar   shakllanishi:   O‘zlashtirish   faqat   nazariy   bilimlar
emas,   balki   ulardan   amalda   foydalanish   ko‘nikmalarini   shakllantirishni
ham  o‘z  ichiga oladi. Masalan,  muammolarni  hal  qilish, o‘z fikrini  aniq
ifodalash, texnologiyalardan foydalanish kabi ko‘nikmalar.
1
  https://cyberleninka.ru/article/n/o-quvchilarda-mustaqil-ta-limini-tashkil-etish-yo-llari 8  Malaka   va   kompetensiyalarni   rivojlantirish:   Bu   bosqichda
o‘quvchilar   o‘zlashtirgan   bilim   va   ko‘nikmalarini   turli   vaziyatlarda
qo‘llay oladigan darajada rivojlantiradilar.
  Shaxsiy   rivojlanish:   O‘zlashtirish   jarayoni   faqat   ma’lumotni
yodlash emas, balki shaxsning intellektual, ijtimoiy va madaniy jihatdan
rivojlanishiga ham xizmat qiladi.
  O‘quv   motivatsiyasi   va   qiziqish:   Talim   jarayonida   o‘zlashtirish
samaradorligi   ko‘pincha   o‘quvchilarning   motivatsiyasi   va   qiziqish
darajasiga   bog‘liq.   O‘quv   materiali   qiziqarli   va   hayotiy   bo‘lsa,
o‘zlashtirish samaradorligi ortadi.
  O‘z-o‘zini   baholash   va   refleksiya:   O‘zlashtirish   jarayonida
o‘quvchilar   o‘zlarining   yutuq   va   kamchiliklarini   tahlil   qiladi,   bu   ularga
keyingi bosqichlarda o‘z ustida ishlash imkoniyatini beradi.
  O‘qituvchi va ta’lim muhitining roli: O‘quv materialini tushunarli,
didaktik usullarda yetkazish, qulay o‘quv muhitini yaratish va individual
yondashuv orqali o‘zlashtirish jarayoni samarali tashkil etiladi.
  O‘zlashtirish   jarayoni   faqat   bilimlarni   eslab   qolish   emas,   balki
ularni   turli   vaziyatlarda   qo‘llash   va   shaxsiy   rivojlanishga   xizmat
qiladigan   murakkab   va   ko‘p   qirrali   jarayondir.   Bu   jarayonni   samarali
tashkil etish ta’lim sifatining asosiy ko‘rsatkichidir.
Ta'lim   tizimida   o‘zlashtirish   jarayonini   belgilovchi   omillar   ta'lim
sifatini ta'minlashda muhim  ahamiyatga ega. Ushbu omillar  quyidagicha
guruhlanadi: 91. O‘quvchiga oid omillar
Intellektual   qobiliyat:   O‘quvchining   aqliy   salohiyati,   o‘qishga
moyilligi va fikrlash qobiliyati.Motivatsiya va qiziqish: Ta'limga bo‘lgan
ichki   qiziqish   va   maqsadga   erishishga   bo‘lgan   intilish.Psixologik   holat:
O‘quvchining   emotsional   barqarorligi,   o‘ziga   bo‘lgan   ishonchi   va   stress
darajasi.Oldingi  bilimlar:  O‘quvchining avvalgi  ta'lim  tajribasi  va asosiy
bilimlari.
2. O‘qituvchiga oid omillar
Pedagogik mahorat: O‘qituvchining darsni tashkil etish va yetkazib
berish   qobiliyati.Muloqot   qobiliyati:   O‘qituvchining   o‘quvchilar   bilan
samarali   aloqa   o‘rnata   olish   ko‘nikmasi.Metodika   va   texnologiyalarni
qo‘llash:   Zamonaviy   pedagogik   texnologiyalar   va   innovatsion   usullarni
qo‘llash.Individual   yondashuv:   Har   bir   o‘quvchining   ehtiyoj   va
imkoniyatlariga mos keladigan yondashuvni qo‘llash.
3. Tashkiliy-pedagogik omillar
Ta'lim  muhitining sifati:  Sinfdagi  sharoit, o‘quv qurollari, jihozlar
va resurslarning yetarliligi.Dars mazmuni: O‘quv dasturi va materialning
hayotiyligi,   qiziqarliligi   va   dolzarbligi.Baholash   tizimi:   Adolatli   va
samarali   baholash   vositalarining   mavjudligi.Hamkorlik   va   guruhiy   ish:
Jamoaviy o‘qitish usullaridan foydalanish.
4. Ijtimoiy va oilaviy omillar:
Oila   qo‘llab-quvvatlovi:   O‘quvchining   ta'lim   jarayonidagi
muvaffaqiyatiga   ota-onalarning   qiziqishi   va   yordami.Jamiyatning 10ta'limga munosabati:  Ta'limning qadriyat sifatida qabul qilinishi.Do‘stlar
va o‘rtoqlar ta'siri: Maktabdagi yoki tashqaridagi tengdoshlardan olingan
ta'sir.
5. Texnologik omillar
Axborot   texnologiyalari:   Zamonaviy   ta'lim   vositalaridan
(kompyuter,   internet,   elektron   resurslar)   foydalanish   imkoniyatlari.
Masofaviy   ta'lim   imkoniyatlari:   Onlayn   darslar   va   platformalar
yordamida ta'lim olish imkoniyati.
6.  Madaniy va mintaqaviy omillar.
Til   va   madaniyat:   Ta'lim   jarayonida   o‘quvchining   ona   tili   va
madaniyatiga   mos   keluvchi   materiallardan   foydalanish.Hududiy
sharoitlar:   Qishloq   yoki   shahar   hududidagi   ta'lim   tizimi
farqlari.O‘zlashtirish   jarayonini   belgilovchi   omillar   ko‘p   qirrali   bo‘lib,
ularning   har   biri   ta'lim   jarayonida   alohida   ahamiyat   kasb   etadi.   Ushbu
omillarni   e'tiborga   olib,   ta'lim   tizimini   takomillashtirish   orqali
o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshirish mumkin.
O'quv   jarayonida   o'zaro   hamkorlikka   asoslangan   do'stona   muhitni
vujudga   keltirish   shaxsga   yo'naltirilgan   ta'lim   jarayonini   tashkil   etish
nuqtai   nazaridan   muhim   ahamiyatga   ega.   Kasb-hunar   ta'limidagi   o'quv-
biluv   jarayoni   o'quvchining   huquqlari   va   erkinliklarini   himoya   qilish
asosida   tashkil   qilinishi   lozim.   O'qituvchi   bilan   o'quvchi   orasida   o'zaro
hamkorlik   muhiti   yaratilayotganda   barcha   o'quvchilarning   imkoniyatlari
va ehtiyojlari hisobga olinishi juda muhimdir. Bu jarayonda o'zaro tenglik 11muhiti   hukmron   bo'ladi,   o'quv   jarayonida   o'quvchilarning   aksariyat
muammolarini   echishga   ko'maklashadigan   ta'lim-tarbiya   jarayoni   tashkil
etiladi. Ta'lim-tarbiya maktab, ota-onalar, mahalla va o'quvchilar jamoasi
hamkorligida,   demokratiya   va   tolerantlik   tamoyillari   asosida   amalga
oshiriladi. Bu jarayonda o'quvchilar oddiy ta'lim oluvchilar emas, ta'lim-
tarbiya   jarayonining   teng   huquqli,   hamkorlik   asosida   jipslashgan
ishtirokchilari   bo'lishlariga   erishiladi.Shuni   alohida   ta'kidlash   lozimki,
o'qituvchi   o'quv-biluv   jarayonini   tashkil   etar   ekan,   har   bir   o'quvchining
betakror   ekanligi,   uning   ta'lim-tarbiyasi   oilaviy   muhitga,   sinfdagi
mavqeiga, o'stozlarining munosabatiga, ruhiy kechinmalari va kayfiyatiga
ko'p   jihatdan   bog'liq   bo'lishini   unutmasligi   lozim.   Umumiy   o'rta   ta'lim
muassasasidagi   har   bir   pedagog   o'quvchining   qalbidan   chuqur   joy   ola
bilishi,   ularning   hurmat-ehtiromiga   sazovor   bo'la   olishga   erishishi,
o'quvchining   eng   yaqin   kishilaridan   biriga   aylanishi,   quvonchi   va
tashvishiga   sherik   bo'lishi,   muammoli   vaziyatlarda   to'g'ri   yo'l   ko'rsata
olishi   zarurki,   shundagina   ta'lim-tarbiya   oldiga   qo'yilgan   maqsadga
erishiladi.Ta'lim   jarayonida   o'zaro   hamkorlikni   yo'lga   qo'yish   uchun
o'quvchilarda ongli faoliyat ko'rsatish ko'nikmasini tarkib toptirish, ularni
mustaqil,   ijodiy   fikrlashga   o'rgatish   alohida   ahamiyatga   ega.   Chunki
umumiy   o'rta   ta'lim   o'quvchilari   murakkab,   ruhiy   inqirozlar   vujudga
keladigan,   yuqori   quvvatga   ega   bo'lgan,   shijoatli,   yangilikka   chanqoq,
olamni   o'zlashtirishga   intiluvchan,   mustaqillik   va   moslashuvchanlikka
moyil, xulq-atvorida ijtimoiy me'yorlarning shakllanishi jadal sur'at bilan
kechadigan yoshda bo'ladilar. 12Ta'lim   jarayonida   o'quvchilarning   hamkorlikka   asoslangan   ijodiy
faoliyatini tashkil etish uchun axborotli mahsullarni tayyorlash va ulardan
foydalanish   muhim   ahamiyatga   ega.   Mazkur   jarayonda   sun'iy   intellekt
yoki   mantiqiy-lingvistik   modeldan   unumli   foydalanish   mumkin.
Bilimlarni   modellashtirish   turli   ilmiy   yo'nalishlarda   turli   maqsadlarda
amalga oshiriladi. Ekspert tizimlar nazariyasida bu metoddan intellektual
vazifalarni  kompyuter vositasida  echishda foydalaniladi. O'quv muhitida
o'qituvchi   ham   jismoniy,   ham   virtual   ekspert   model   sifatida   namoyon
bo'ladi.   Pedagogika   fani   uchun   umumlashgan   quvvatlarni   qo'lga   kiritish
o'ta   muhim   ahamiyatga   ega.   Chunki   u   yangi   bilimlarni   o'zlashtirishni
ta'minlaydi.   Umumlashgan   quvvatlarni   sarflash   o'quv   jarayonida   juda
zarur   hisoblanadi.   Ta'lim   jarayonida   o'quvchilarning   hamkorlikka
asoslangan   ijodiy   faoliyatini   tashkil   etish   uchun   axborotli   mahsullarni
tayyorlash   va   ulardan   foydalanish   muhim   ahamiyatga   ega.   Mazkur
jarayonda   sun'iy   intellekt   yoki   mantiqiy-lingvistik   modeldan   unumli
foydalanish mumkin. Bilimlarni modellashtirish turli ilmiy yo'nalishlarda
turli   maqsadlarda   amalga   oshiriladi.   Ekspert   tizimlar   nazariyasida   bu
metoddan   intellektual   vazifalarni   kompyuter   vositasida   echishda
foydalaniladi.   O'quv   muhitida   o'qituvchi   ham   jismoniy,   ham   virtual
ekspert   model   sifatida   namoyon   bo'ladi.   Pedagogika   fani   uchun
umumlashgan   quvvatlarni   qo'lga   kiritish   o'ta   muhim   ahamiyatga   ega.
Chunki   u   yangi   bilimlarni   o'zlashtirishni   ta'minlaydi.   Umumlashgan
quvvatlarni sarflash o'quv jarayonida juda zarur hisoblanadi 2
2
  https://herald.kokanduni.uz/index.php/public_html/article/download/636/422/1057 131.3Ta’lim tizimida o‘zlashtirish jarayonida innovatsion yondashuv
Talim   tizimida   o‘zlashtirish   jarayonida   innovatsion   yondashuv
o‘quvchilar   va   talabalarning   bilim   olishini   samarali,   qiziqarli   va
mazmunli   qilish   uchun   muhimdir.   Quyida   ushbu   yondashuvning   asosiy
tamoyillari va usullari keltirilgan:
1.   Texnologiyalardan   foydalanish.Raqamli   platformalar   va
vositalar:   Elektron   darsliklar,   videodarslar,   interaktiv   ilovalar   orqali
o‘quv   jarayonini   boyitish.Virtual   va   kengaytirilgan   haqiqat   (VR/AR):
Fanni   ko‘rgazmali   o‘rganish   imkonini   yaratadi.   Masalan,   tarix   darsida
tarixiy voqealarni VR orqali jonlantirish.Onlayn ta’lim: MOOC (masoviy
onlayn kurslar), vebinarlar va masofaviy ta’lim vositalaridan foydalanish.
2.   Shaxsiylashtirilgan   ta’lim.Har   bir   o‘quvchining   individual
ehtiyojlarini hisobga olgan holda o‘quv dasturlarini moslashtirish.
Sun’iy   intellekt   asosida   tahlil   qiluvchi   tizimlar   orqali   o‘quvchilar
muvaffaqiyatini baholash va ularning qiyinchiliklarini aniqlash.
3.   Faol   o‘qitish   usullari.Kase-stadi:   Amaliy   masalalar   yoki   real
hayotdagi   vaziyatlarni   tahlil   qilish.Muammo   asosida   o‘qitish   (Problem-
based learning): O‘quvchilarga muammolarni mustaqil yechish vazifasini
berish.
Rol   o‘ynash   va   simulyatsiyalar:   Kasbiy   ko‘nikmalarni   rivojlantirishga
yo‘naltirilgan mashg‘ulotlar.
4.   Ijodkorlik   va   tanqidiy   fikrlashni   rivojlantirish.Talabalarga
mustaqil   loyiha   yoki   tadqiqotlar   tayyorlash   imkoniyatini   berish.Fikr-
mulohaza va debatlar orqali analitik qobiliyatni rivojlantirish. 145. Guruhli va hamkorlikda ishlash.Jamoaviy  loyiha va topshiriqlar
orqali   muloqot   va   hamkorlik   ko‘nikmalarini   rivojlantirish.O‘qituvchilar
va   o‘quvchilar   o‘rtasida   ochiq   fikr   almashinuvi   uchun   platformalar
yaratish.
6. Baholash va motivatsiyaning yangi usullari.An’anaviy testlardan
tashqari,   portfoliolar,   loyiha   natijalari   va   boshqa   ko‘rgazmali   baholash
usullarini   qo‘llash.Gamifikatsiya:   O‘quv   jarayoniga   o‘yin   elementlarini
qo‘shish orqali motivatsiyani oshirish.
7.   Hayotiy   ko‘nikmalarni   shakllantirish.Ta’lim   mazmunini
ishbilarmonlik,   moliyaviy   savodxonlik,   liderlik,   kommunikatsiya   kabi
ko‘nikmalarni rivojlantirishga moslashtirish."Hayot  davomida o‘rganish"
tamoyilini   targ‘ib   qilish.Innovatsion   yondashuvlar   ta’lim   jarayonini
zamon   talablariga   moslashtiradi   va   o‘quvchilarda   zamonaviy   dunyoda
muvaffaqiyatli   bo‘lish   uchun   zarur   ko‘nikmalarni   shakllantirishga
yordam   beradi.   Bu   yondashuvlar   ta’lim   jarayonini   nafaqat   samaraliroq,
balki mazmunli va qiziqarli ham qiladi.
Innovatsion   texnologiyalar   pedagogik   jarayonda   o'qituvchi   va
talaba   faoliyatiga   yangilik,   o'zgartirishlar   kiritish   bo'lib,   uni   amalga
oshirishda   interfaol   metodlardan   foydalanishni   taqozo   etadi.   Interfaol
usullar   ta'lim   jarayonida   qatnashayotgan   har   bir   o'quvchining   faolligiga,
erkin va mustaqil fikr yuritishga asoslanadi. Bu usullardan foydalanganda
bilim   olish   o'quvchi   uchun   qiziqarli   mashg'ulotga   aylanadi.   Interfaol
usullar   qo'llanilganda   o'quvchilar   o'qituvchilar   yordami   va   hamkorligida
mustaqil   ishlash   ko'nikma   va   malakalariga   ega   bo'ladilar.   O'quvchilar
yangi   bilimlarni   ilmiy   izlanish,   tadqiqotchilik,   tajriba   sinovlar   o'tkazish 15asosida   o'zlashtiradilar.   Ilm   orqali   bilim   olish   tamoyiliga   amal   qilinadi.
Ta'lim   jarayoni   qatnashchilari   kichik   guruhlarga   bo'lingan   holda
ishlaydilar. O'quv topshiriqlari alohida bir o'quvchiga emas, balki kichik
guruhning barcha a'zolariga beriladi. O'qitish jarayonini tashkil etishning
asosiy   shakli   darsdir.   Hozirgi   paytda   darsning   xilma   xil   noan'anaviy
shakllari joriy etilmoqda. Bunday darslar o'quvchining ijodiy qobiliyatini
o'stirish,   aqliy   salohiyatini   kuchaytirish,   ilmiy   dunyoqarashini
kengaytirish va har bir yangilikni tez va to'la qabul qila olish ko'nikma va
malakalarining shakllanishiga xizmat qiladi. Dars jarayonida innovatsion
texnologiyalarni   qo'llash   o'quvchilarda   ilmiy   izlanishga   qiziqishni
uyg'otadi, ijodkorlik va bunyodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi. N atijada
egallangan bilim, ko'nikma va malakalar amaliy faoliyatda tatbiq etiladi,
o'zlashtirish   sifati   oshadi.   Buning   uchun   o'qituvchi   mahoratli   bo'lishi   va
mavzularning   mazmuniga   qarab   darsni   to'g'ri   rejalashtirishi,   mashg'ulot
davomida   barcha   o'quvchilarni   faol   va   ongli   ishlashlariga   erishmog'i
lozim. Zero, o'qituvchi ta'lim islohotining bosh ijrochisidir. Bunda har bir
o'qituvchini   qisqa   vaqt   ichida   juda   katta   miqdordagi   axborot   to'plamini
o'zlashtirish,   qayta   ishlash   va   amalda   qo'llay   olishga   o'rgatish   muhim
ahamiyatga   ega.   Uni   hal   qilishda   o'qituvchiga   o'qitishning   an'anaviy
usullari   bilan   birga   zamonaviy   axborot   texnologiyalari,   jumladan
kompyuterlardan   foydalanish   yordam   beradi.   Pedagogik   innovatsiya   bu
pedagogik   g'aoliyatdagi   yangilik,   o'qitish   va   tarbiya   mazmuni   va
texnologiyasidagi   o'zgarishlar,   ularning   samaradorligini   oshirishga
qaratilgan.Innovatsiya   -   innovatsiya   natijasi   sifatida   tushuniladi   va
innovatsion jarayon uchta asosiy bosqichning rivojlanishi. 16Pedagogik   innovatsiyalab   samaradorligining   o'lchovi   sifatida
optimallik   o'qituvchi   va   o'quvchilarning   kafolatlangan   natijaga   erishishi
uchun   kuch-quvvat   sarflashlarini   taqozo   etadi.   Turli   o'qituvchilar   va
o'quvchilar   o'zlarining   shaxsiy   pedagogik   hamda   o'quv   faoliyatlari
jarayonida   turlicha   darajadagi   samaradorlikka   erishadilar.   Xuddi   mana
shuning   o'zi   pedagogik   innovatsiyalarning   optimallik   darajasini
belgilaydi.   Innovatsion   usullarning   eng   muhim   belgisi   sifatida
natijalanganlik   o'qituvchi   faoliyatida   ijobiy   yutuqlarga   erishilgandagina
namoyon   bo'ladi.   O'lchovlardagi   texnologiklik,   kuzatuvchanlik,
natijalarning   qayd   etilganligi   o'qitishning   yangi   usullari,   metodlarini
baholash   orqali   namoyon   bo'ladi.   Mazkur   o'lchovning   ahamiyatli   jihati
shaxs,   uning   idroki   va   tushunchalarini   shakllantirishning   bir   butunligida
namoyon   bo'ladi.   Shu   munosabat   bilan   innovatsion   jarayonni   ilmiy
g'oyani   amaliy   foydalanish   bosqichiga   olib   chiqish   va   shu   bilan   bog'liq
ijtimoiy pedagogik muhitdagi o'zgarishlarni amalga oshirish jarayoni deb
hisoblash mumkin. G'oyalarning innovatsiyaga aylanishini ta'minlaydigan
va   bu   jarayonni   boshqarish   tizimini   shakllantiradigan   faoliyat   bu
innovatsion   faoliyatdir.   Innovatsiya   jarayoni   rivojlanish   bosqichlarining
yana   bir   o'ziga   xos   xususiyati   mavjud.   Pedagogik   tajribada   pedagogik
innovatsiyalarni   ijodiy   qo'llash   alohida   o'qituvchilar   ish   faoliyatining
boshlang'ich bosqichida namoyon bo'ladi. Mazkur innovatsiyalar tajribasi
sinovdan   o'tkazilib,   ob'ektiv   baholangandan   so'ng   ommaviy   tarzda
qo'llash   uchun   taqdim   etiladi.   Keng   ommalashgan,   ijobiy   natijalarga
erishish   imkonini   beradigan   innovatsion   usullardan   foydalangan   holda
o'qituvchilarning   kreativ   funksiyalarini   rivojlantirish   maqsadga   muvofiq 17hisoblanadi.Pedagogik   innovatsiyalarni   baholash   mezonlarini   bilish
o'qituvchining   pedagogik   ijodning   rangbarang   shakllarini   o'zlashtirishi
uchun   qulay   sharoit   yaratadi.   Pedagogik   madaniyatning   oddiy   esda
qolgan   bilimlarni   takrorlash   shaklidan   boshlab,   ilmiy   pedagogik
jamoatchilikka   ma'lum   bo'lgan   g'oyalar,   konsepsiyalar,   texnologiyalarni
o'z shaxsiy faoliyatiga singdirishdan ularni evristik, kreativ ishlab chiqish
va   amaliyotga   joriy   etishga   qadar   bo'lajak   pedagoglarning   kundalik
harakati   mazmunini   tashkil   etishi   lozim.   Pedagogik   innovatsiyalarning
mazmuni,   uni   qo'llash   metodlarini   bo'lajak   o'qituvchilar   tajribasiga
singdirish muhim ahamiyatga ega. Ta'lim muassasasi hayotiga pedagogik
innovatsiyalarni keng ko'lamda olib kirish uchun unda yangilik muhitini
yaratish,   muayyan   axloqiy   psixologik   holatni   shakllantirish,   tashkiliy,
metodik, psixologik xarakterdagi choratadbirlarni kullash talab etiladi 3
.  
II BOB.   Ta’lim samaradorligiga ta’sir qiluvchi ommilar.
2.1   Ta’limning   o‘zlashtirilishini   tahlil   qilish. Ta'limni   o‘zlashtirishni
tahlil   qilish   o‘quvchilar   va   talabalarning   o‘rganish   jarayonini   samarali
baholash   va   o‘zlashtirishni   oshirish   uchun   amalga   oshiriladigan   muhim
jarayondir. Bu jarayon nafaqat  ularning bilimlarini  o‘lchash, balki  ta'lim
usullarining samaradorligini aniqlashda ham katta ahamiyatga ega.
1.   O‘zlashtirishni   baholash   usullari.Ta’limni   o‘zlashtirishni   tahlil
qilish uchun bir nechta usullar qo‘llaniladi:
An’anaviy usullar:
3
I bragimova G.N. Interfaol o'qitish metodlari va texnologiyalari talabalarning kreativlik 
qobiliyatlapini rivojlantirish. I Monografiya. - T.: «Fan va texnologiyalar», 2016 18Yozma   testlar:   Talabaning   bilimlarini   standart   savollar   yordamida
tekshirish.
Og‘zaki   so‘rov:   Fanni   tushunishni   og‘zaki   javoblar   orqali
baholash.Amaliy   ishlar:   Talabaning   amaliy   vaziyatlarda   fanni   qo‘llash
ko‘nikmasini tekshirish.
Innovatsion usullar:Portfolio baholash: Talabaning yutuqlarini vaqt
o‘tishi bilan yig‘ish va tahlil qilish.
Gamifikatsiya:  O‘quvchilarni  o‘yin elementlari  orqali  rag‘batlantirish  va
bilimlarini sinovdan o‘tkazish.
Loyiha   asosidagi   baholash:   Talabaning   mustaqil   ishlari   va
yaratuvchanligini baholash.
2. Tahlil qilish uchun zamonaviy texnologiyalar.Ta'lim analitikasi:
Maxsus   dasturlar   yordamida   o‘quvchilar   faoliyatini   kuzatish   va
o‘zlashtirishdagi   zaif   tomonlarini   aniqlash.Sun'iy   intellekt:   O‘quv
jarayonidagi katta ma'lumotlarni tahlil qilish va shaxsiylashtirilgan o‘quv
rejalarini ishlab chiqish.
Interaktiv test tizimlari: Onlayn platformalar orqali test natijalarini darhol
olish va tahlil qilish.
3.   O‘zlashtirish   ko‘rsatkichlari.Kvantitativ   ko‘rsatkichlar:   Test
natijalari,   reytinglar,   o‘quvchilarning   dars   davomida   bajargan   ishlaridan
olingan   ballar.Kvalitativ   ko‘rsatkichlar:   Talabaning   o‘qishga   bo‘lgan
qiziqishi,   fanni   tushunish   darajasi,   ijodiy   yondashuvi   va   tanqidiy
fikrlashi. 194. O‘zlashtirishga ta’sir qiluvchi omillar.Ta’lim mazmuni: Fanning
qiziqarli va oson tushunarli bo‘lishi.O‘qituvchining metodikasi: Interaktiv
yondashuvlardan foydalanish va talabalarni faol jalb qilish.
O‘quv muhit: Psixologik qulaylik, texnologik ta’minot va moslashuvchan
ta’lim   tizimi.Individual   omillar:   Talabaning   qobiliyati,   motivatsiyasi,
oilaviy muhit.
5. O‘zlashtirishni oshirish bo‘yicha tavsiyalar
O‘qituvchilar   uchun:   Innovatsion   usullar   va   texnologiyalardan
foydalanish, o‘quvchilarni qiziqtirish.
O‘quvchilar   uchun:   Mustaqil   ishlash   ko‘nikmalarini   rivojlantirish,
samarali   vaqtni   boshqarish.Tizim   darajasida:   Ta’limda   monitoring   va
tahlil tizimini doimiy ravishda takomillashtirish.
6. Tahlil natijalaridan foydalanish.
Tahlil  natijalari  quyidagilarga yordam  beradi:O‘quvchilar  uchun shaxsiy
o‘quv   dasturlarini   yaratish.O‘qitish   uslublarini   takomillashtirish.Ta’lim
tizimida umumiy o‘zgarishlar   kiritish.To‘g‘ri   tahlil  va  monitoring  ta’lim
sifatini yaxshilashning muhim vositasidir. Bu jarayon orqali talabalarning
qobiliyatlarini yanada samarali rivojlantirish mumkin.
Joriy nazoratda ta'lim oluvchining dars mashg'ulotlariga muntazam
qatnashishi   va   bir   vaqtning   o'zida   o'tilayotgan  darslarni,   mavzularni   qay
darajada   o'zlashtirishi   qayd   etib   borilsa,   oraliq   nazoratda(o'rganilyatgon
fanning   ma'lum   bir   bob   yoki   bo'limning   o'zlashtirilganligini   tekshirish)
belgilangan   ma'lum   muddatda   o'quv   yilining   boshidan   to   yarim   yillik
muddatgcaha   o'tilgan  mavzular   yuzasidan   ta'lim   oluvchilarning   bilim   va
malakalari nazorat qilinadi. O'quv faoliyatining so'nggi nazorat shakli bu 20- yakuniy nazorat(choraklik,yarim choraklik, yillik va davlat attestatsiyasi
sinovlari).   Bu   o'quvchilarning   o'quv   yili   davomida   o'zlashtirgan   dars
mavzusi,   ko'nikmalari   va   amaliyoti   yuzasidan   o'quv   yilini   yakunlab,
talabalarning keyingi bosqichga o'tishida muhim ahamiyat kasb etadigan
nazorat   shakli   hisoblanadi.   Nazorat   shakli   o'quv   ishlari   tashkil   etish
shakliga   bog'liq   bolib,   o'qituvchi   uni   mavzudan   kelib   chiqib   tanlaydi   va
uning   besh   shakli   mavjud:   ommaviy,   guruh   va   individual.   Ommaviy
shakli  ko'pchilik  o'quvchilarni  sinovdan   o'tkazishni   ta'minlaydi   va  butun
guruhni faollashtiradi. Lekin bu shakldan o'quvchilarning bilim darajasini
har   tomonlama   aniqlashda   foydalanish   uchun   qo'llab   bo'lmaydi.
Nazoratning   guruh   shaklida   o'quvchilarning   ma'lum   bir   qismi   guruh
shaklda   nazorat   qilinadi.   O'qituvchi   guruhlarga   vazifa   beradi   va
o'quvchilar   shu   vazifani   bajaradilar.   Individual   shaklda   har   bir
o'quvchining   bilim,   malaka   va   ko'nikmasi   bilan   mukammal   tanishish
uchun   foydalaniladi.   Nazoratning   kommbinatsiyalshgan   aralash   shakli.
Individual   nazoratni   ommaviy   va   guruh   bilan   nazoratining   birlashuvini
taqozo   etadigan   nazorat   shakli   bo'lib,   hakman   kata   mavzularni   barcha
o'quvchilardan   so'rash   kerak   bo'lganda   foydalaniladi.   O'z-o'zini   nazorat
qilish   shakli.   Nazoratning   bu   shakli   psixologik   me'zonlarga   asoslanib,
ichki qayta aloqaning bo'lishini ta'minlaydi. Samaradorlik o'qituvchining
mahoratiga   bog'liq.   O'quvchilarning   o'quv   faoliyatini   nazorat   qilish
metodlari   quyidagilar:   og'zaki   tekshirish,   yozma   tekshirish,   amaliy
topshiriqlarni   bajarishga   asoslangan   tekshirish   hamda   uy   vazifalarini
tekshirish.   21Og'zaki tekshirish eng keng tarqalgan usul bo'lib, bunda o'qituvchi
o'tilgan   mavzu   yuzasidan   o'quvchi   mavzuni   mazmunini   qay   darajada
tushunganini sinoov qiladi. Bu tekshirish turi suhbat turi deb ham atalaldi
va ko'p hollarda savol-javobga asoslanadi. Bu tekshirish turi o'quvchining
og'zaki nutqini o'stirshda bevosita ta'sir ko'rsatadi. Yozma teskshirish eng
samarili   turlardan   biri   bo'lib,   o'quvchining   ijodiy   qobiliyatini   baholash
imkonini   beradi.   Yozma   tekshirish   turlari:   insho,   bayon,   diktantlar
hisoblanadi. Ammo o'qituvchi va o'quvchi orasida o'zro aloqa bo'lmasligi
tufayli   o'quvchining   fikrlashini   kuzatish   imkoni   bo'lmaydi.Amaliy
tekshirish   amaliy   harakatlar(sport,   mehnat   harakatlari)ning   to'g'riligni
kuzatish yoki olingan natijalarga tayanishdan iborat bo'lishi mumkin. Bu
tekshirish tabiiy-matematik sikldagi fanlarda keng qo'llanishi mumkin va
o'quvchilarning   olgan   bilimlarini   amaliyotda   qanday   qo'llay   olish
malakasi aniqlanadi. O'quvchilarning egallagan bilimlarini mustagkmalsh
va   qay   darajada   egallaganini   tekshirish   maqsadida   ularga   uyga   vazifa
beriladi.   Uyga   vazifani   tekshirish   o'qituvchiga   o'quvchi   qay   darajada
mavzuni   o'zlashtirgani   va   qay   darajada   mustaqil   ishlay   olishini
aniqlashda   yordam   beradi.   Bundan   tashqari   ta'limni   tashxislashda   turli
fanlardan ochiq darslar o'tkazish yo'lga qo'yilgan. Ammo yuqoridagi ba'zi
mezonlar   hozirgi   zamon   ta'lim   berish   vaolish   talablariga   qay   darajda
javvob   bera   olishi   inobatga   olinib   baholash   va   ta'limni   tashxislashda
raqamli   texnologiyalar   kirib   kelgani   barcha   ta'lim   sohasi   vakillariga
ma'lum.   Ayniqsa   bu   jarayon   pandemik   sharoitda   joriy   qilinib,
pandemiydana   xalos   bo'lingandan   so'ng   ham   yanada   takomillashtirish
yo'lga   qo'yildi.   Ta'lim   olishda   va   berishda   raqamli   texnologiya   va 22inovvatsion   yondashuv   bilan   o'quvchilarni   baholashning   o'qituvchilarga
bir   qancha   yengilliklar   yaratishi   bu   ularning   o'quvchilarinining   bilim   va
saviyasini   baholashdan   tashqari   vaqtini   sanoqsiz   hujjatlarni   to'ldirishdan
tejab   qolishga   va   o'quvchi   va   talabalar   bilan   o'tiladigan   mavzu   borasida
ko'proq   va   barcha   o'quvchilarni   qamragan   holda   bahs,   muhokama   va
munozara   yuritishga   imkon   beradi.   Muhimi   axborot   texnologiyalari   va
multimedia materillar asosida ta'lim jarayoning amaliyotga ko'proq urg'u
berilishi   asosiy   maqsad   qilib   qo'yiladi   va   bu   maqsadga   qay   darajada
erishilganlik dars so'nggida joriy baholash, chorak so'nggida oraliq va yil
yakunida   fanning   barcha   o'tilgan   va   o'rganilgan   mavzulari   yakuniy
baholash   orqali   tashxis   qilinadi.   Ammo   baholashni   raqamli   shakliga
o'tilishida   hali   bir   qancha   amalga   oshirilishi   kerak   bo'lgan
takomillashtirishlar   mavjud.   Jumladan,   oliy   ta'limda   Amerika   ta'lim
standartlarida   qo'llaniladigan   kredit-modul   tizmini   misol   qilish   o'rinlidir
va   bu   tizim   oliy   ta'limda   to'liq   ishga   tushirilishi   uchun   biroz   vaqt   talab
etiladi.
2.2 O‘zlashtirish jarayonida baholashning zamonaviy yondashuvlari.
O zlashtirish   jarayonida   baholashning   zamonaviy   yondashuvlariʻ
o‘quvchilarning   bilim   darajasini   aniqlash,   ularning   individual
ehtiyojlariga moslashish va rivojlanishni ta minlashga qaratilgan. Quyida	
ʼ
ushbu yondashuvlarning asosiy turlari keltirilgan:
1. Formativ baholash
Formativ   baholash   o quv   jarayonida   o‘quvchilarning   o zlashtirish	
ʻ ʻ
darajasini   doimiy   kuzatib   borish   va   ularga   fikr-mulohaza   berishga
asoslanadi.O‘quvchilarning xatolarini tuzatishga yordam beradi. 23Tezkor   baholash   usullari   (savol-javob,   testlar,   guruh   muhokamalari)
qo‘llaniladi.Talabalarni o zini-o zi baholashga o‘rgatadi.ʻ ʻ
2. Summativ baholash
Ta lim jarayoni  yakunida o‘quvchilarning bilim va ko nikmalarini	
ʼ ʻ
sinovdan   o tkazish   usuli   hisoblanadi.Imtihonlar,   yakuniy   testlar   va	
ʻ
loyihalar   asosida   amalga   oshiriladi.Talabaning   umumiy   o‘zlashtirish
darajasi aniqlanadi.Avtomatlashtirilgan tizimlardan foydalanish jarayonni
samarali qiladi.
3.Kompetensiyaga asoslangan baholash
Bu   yondashuv   o‘quvchining   nazariy   bilimlaridan   tashqari   amaliy
ko nikmalarini   ham   baholaydi.Loyihalar,   amaliy   topshiriqlar,   real	
ʻ
hayotdagi   muammolarni   yechish   orqali   kompetensiyalar   aniqlanadi.Ish
beruvchilar ehtiyojlariga mos bilim va ko nikmalar rivojlantiriladi.	
ʻ
4. Raqamli baholash vositalari
Texnologiyalarning   rivojlanishi   baholash   jarayonini   yanada
interaktiv va samarali qildi:Onlayn test tizimlari (Kahoot, Google Forms,
Moodle);
Simulyatsiyalar va o‘yinlashgan testlar;Real vaqt rejimida o‘zlashtirishni
kuzatish imkonini beruvchi platformalar.
5. Portfolio baholash
Talabaning ishlari va loyihalari to‘plamini baholash orqali bilim va
ko‘nikmalarini   aniqlash   usuli.O quvchi   tomonidan   yaratilgan   materiallar	
ʻ
(maqolalar,   loyihalar,   ijodiy   ishlar)   tahlil   qilinadi.Talabaning   shaxsiy
rivojlanishi va ijodkorligi baholanadi.
6. Peer assessment (o zaro baholash)	
ʻ 24O quvchilar   bir-birining   ishlarini   baholash   orqali   bilimlariniʻ
mustahkamlashadi:Jamoaviy muloqotni rivojlantiradi.O z-o zini baholash	
ʻ ʻ
ko‘nikmalarini shakllantiradi.
7. Gamifikatsiya (o yin elementlari orqali baholash)	
ʻ
O yin   elementlari   yordamida   baholash   talabaning   motivatsiyasini	
ʻ
oshiradi:Virtual   ballar,   darajalar,   mukofotlar   orqali
rag‘batlantirish.O quvchilar   o rtasida   sog‘lom   raqobat   muhitini	
ʻ ʻ
shakllantiradi.
8. Adaptiv baholash
Sun iy intellekt yoki maxsus dasturlar yordamida talabaning bilim	
ʼ
darajasiga   moslashtirilgan   testlar   va   savollar   taqdim   etiladi:Har   bir
o‘quvchining   individual   ehtiyojlariga   moslashtiriladi.Talaba   zaif
tomonlarini aniqlashga imkon beradi.
9. Reflektiv baholash
O quvchilarning   o z-o zini   baholash   va   o z   ishlariga   tanqidiy	
ʻ ʻ ʻ ʻ
yondashuvini   shakllantiradi:O zlashtirish   jarayonidagi   kamchiliklarni	
ʻ
anglashga yordam beradi.Shaxsiy rivojlanish yo‘nalishini belgilaydi.
Zamonaviy   yondashuvlarning   afzalliklari:O quvchilarning   qobiliyat   va	
ʻ
ehtiyojlariga moslashish.Baholashning shaffofligi va adolatliligi.
O‘quvchilarning   o qishga   bo‘lgan   qiziqishini   oshirish.Innovatsion	
ʻ
texnologiyalar   orqali   vaqt   va   resurslarni   tejash.Ushbu   yondashuvlar
ta lim jarayonini individualizatsiya qilish va talabalarning muvaffaqiyatli	
ʼ
o qishini ta minlashda muhim rol o ynaydi.
ʻ ʼ ʻ
Baholash   deganda   biz   bolaning   hozirgi   yutuqlarini
(muvaffaqiyatsizliklarini), oldingi yutuqlari (muvaffaqiyatsizliklari) bilan 25taqqoslash   jarayonini   va   o'quv   natijalarini   amaldagi   o'quv   standartlari
tomonidan   belgilangan   normalar   bilan   o'zaro   bog'liqligini   tushunamiz.
Baholash   mezonlari   va   shakllarini   yaratish   jarayoni   o'quvchilar   bilan
birgalikda   amalga   oshiriladi   va   biz   buni   bolalarning   qadr-qimmatini
shakllantirishning bir usuli deb bilamiz. O'qitish jarayonida o'qituvchilar
tomonidan qabul qilingan rasmiy va norasmiy baholash usullari to'plami
"Formativ   baholash"   (shakllantiruvchi)   deb   nomlanadi.   Bu   o'qituvchilar
tomonidan olib boriladigan o'quv jarayonining bir qismi bo'lib, o'quv va
o'qitish   usullarini   o'zgartirish   orqali   o'quvchining   tushunchasi   va
malakasini oshirishga qaratilgan.
Formativ   baholash   o'qituvchilarga   ham,   o'quvchilarga   ham
o'quvchining faoliyati va o'rganishi to'g'risida to'g'ridan-to'g'ri va batavsil
mulohazalar berishga harakat qiladi. Bu o'quv jarayonida o'quvchilarning
ehtiyojlari   va   taraqqiyotni   kuzatadigan   doimiy   jarayon.Formativ
baholashnining asosiy  vazifasi  o'quv yili uchun qo'yilgan maqsadlarning
bajarilishi   yoki   bajarilmaganligini   aniqlash.   Shuning  uchun   o'qituvchilar
ham   o'quvchilar   ham   o'quv   yili   davomida   erishmoqchi   bo'lgan   o'quv
maqsadlarni   aniq   bilishlari   kerak.O'quv   maqsadlari   rasmiy   shaklda
o'qituvchi   ish   rejalarida   aks   etadi.   Yoki   o'qituvchi   norasmiy   shaklda
o'quvchilar   bilan   birgalikda   o'quv   maqsadlarni   aniqlab   olishi   mumkin
bo'ladi.   Formativ   baho   o'quvchilar   ta'lim   jarayonida   faol   rol   o'ynashi
kerak   degan   fikrdan   boshlanadi.Formativ   baholashda   o'quv   maqsadiga
erishish   uchun   zarur   bo'lgan   qadamlar   (mexanizmlar)aniq   belgilanadi.
Biroq   bunga   erishish   uchun   baholash   yaxshi   ishlab   chiqilgan   bo'lishi
kerak. Bu jarayonda o'quvchilar orasida o'z-o'zini baholash va hamkorlik 26qilishga katta e'tibor qaratiladi va rag'batlantiriladi.Marina Aleksandrovna
Pinskaya,   pedagogika   fanlari   nomzodi,   tadqiqotchi   "Baholashning   yangi
shakllari"   kitobida   quyidagilarni   yozadi:   Formativ   baholash   o'quv
jarayoni nafaqat yakuniy bosqichda, balki boshlang'ich va o'rta bosqichda
qanday   o'tayotganiga   tashxis   qo'yish   uchun   zarur,   va   agar   ma'lumotlar
qoniqarsiz   bo'lib   chiqsa,   olingan   ma'lumotlar   asosida   kerakli
ma'lumotlarni   kiritish   va   ta'lim   faoliyati   sifatini   oshirish   uchun
o'zgartirishlar   kiritish   mumkin.   Formativ   baholash   butun   o'quv   dasturi
o'rniga individual o'quv mahoratiga yoki o'quv dasturidagi ko'nikmalarga
yo'naltiriladi.   Ushbu   baholashlar   ma'lum   bir   maqsad   sari   intilishni
o'lchash uchun mo'ljallanadi deb aytadi.
Formativ   baholashning   eng   foydali   qismlaridan   biri   shundan
iboratki,   shakllantiruvchi   baholashning   yagona   uslubi   yo'q.   Buning
o'rniga mavjud bo'lgan yuzlab turli xil baholash usullari mavjud. Har bir
o'qituvchi   potentsial   shakllantiruvchi   baholashning   chuqur   repertuarini
ishlab   chiqishi   mumkin.   Bundan   tashqari,   o'qituvchilar   shakllantiruvchi
baholashni o'quvchilarining ehtiyojlariga moslashtirish va o'zgartirishlari
mumkin.   Bu   juda   muhim,   chunki   tafovut   o'quvchilarni   jalb   qilishga
yordam   beradi   va   o'qituvchining   o'rganilayotgan   tushunchalarni   to'g'ri
baholashiga   mos   kelishini   ta'minlaydi.   Variantlarga   ega   bo'lish,
shuningdek,   o'quvchilar   yil   davomida   ularning   shaxsiy   imtiyozlari   yoki
kuchli   tomonlariga   va   zaif   tomonlariga   tabiiy   ravishda   mos   keladigan
baholashning turlarini ko'rishlariga yordam beradi. 27Formativ   baholashning   eng   yaxshi   turi   -   bu   jalb   qilish,
o'quvchilarlarning   kuchli   tomonlariga   moslashish   va   qo'shimcha   o'qitish
yoki   yordamga   muhtoj   bo'lgan   sohalarni   aniqlash.   Formativ   baholash
o'qituvchilar   va   o'quvchilar   uchun   juda   ko'p   ahamiyatga   ega   bo'lgan
tasdiqlangan   o'quv   vositasidir.   O'qituvchilar   kelgusidagi   darslarga
rahbarlik   qilish,   o'quvchilar   uchun   individual   o'quv   maqsadlarini   ishlab
chiqish   va   o'quvchilarga   taqdim   etilayotgan   darslarning   sifati   to'g'risida
qimmatli   ma'lumotlarni   olish   uchun   shakllantiruvchi   baholashni   ishlab
chiqish va undan foydalanishlari mumkin.
Sinflarida   muntazam,   doimiy   shakllantiruvchi   baholashdan
foydalanadigan   o'qituvchilar,   o'quvchilarning   faolligi   va   o'qishi   ortib
borayotganligini aniqlaydilar. O'qituvchilar shakllantiruvchi baholashdan
olingan ma'lumotlardan butun guruh uchun ham, individual darslar uchun
ham   o'quv   qo'llanmalarini   o'zgartirish   uchun   foydalanishlari   mumkin.
O'quvchilar   shakllantiruvchi   baholashda   ular   o'zlarining   qaerdaligini   har
doim   bilishlarini   va   o'zlarining   kuchli   va   kuchsiz   tomonlarini   tobora
ko'proq   anglab   etishlari   uchun   foydali   bo'ladi.   Formativ   baholashlarni
tuzish   oson,   olish   oson,   to'plash   oson   va   natijalardan   foydalanish   oson.
Bunga qo'shimcha ravishda, ular bajarilishi uchun cheklangan vaqt talab
etiladi.   Formativ   baholash   o'quvchilarga   individual   maqsadlarni
belgilashda yordam beradi va har kuni yutuqlarni kuzatib boradi 4
.
Ta’lim   samaradorligining   oshishi   o'quvchilar   muvaffaqiyatini
baholash   sifatining   oshishi   bilan   bevosita   bog'liqdir.   An'anaviy   nazorat
vositalari talab qilinadigan bilim, ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish 
4
  https://cyberleninka.ru/article/n/o-quvchilar-bilimini-baholashga-zamonaviy-yondashuvlar 28darajasini   aniqlashga   imkon   beradi.   Ammo   talabalarga   yo'naltirilgan
ta'lim   tizimida   bilimlarni   boshqarishning   an'anaviy   vositalari,   bu   erda
talaba   o'rganish   ob'ekti   sifatida   emas,   balki   sub'ekt   sifatida   qaraladi.
Tadqiqot     predmeti   pozitsiyasining   tarkibida   to'rtta   asosiy   vakolatlar
ajratiladi: 
•   kognitiv, 
•   tartibga solish, 
•   ijodiy, 
•   shaxsiy va semantik. 
Yuqoridagi ko'rsatkichlar  odatda to'g'ridan-to'g'ri kuzatuvdan yashiriladi.
Shubhasiz,   ularni   amalga   oshirish   uchun   maxsus   vositalar   to'plami   va
boshqa narsalar qatori o'quvchilarning shaxsiy yutuqlari va ijodiy 
yutuqlarini   boshqarish   va   baholashga   yordam   beradigan   zamonaviyroq
vositalardan   foydalanish   talab   etiladi.Hozirgi   vaqtda   mavjud   bo'lgan
adabiyotlarda ushbu mablag'lar to'g'risida tarqoq ma'lumotlar mavjud. 
Bundan   tashqari,   o'quv   natijalarini   baholashning   barcha   zamonaviy
vositalaridan   faqat   pedagogik   testlarga   ahamiyat   beriladi,   garchi   bir   xil
darajada   samarali   vositalar   arsenaliga   ega   bo'lsa.Shunday   qilib,
aniqlangan   muammolar   o'quv   natijalarini   yuqori   sifatli   baholashni
ta'minlashni   qiyinlashtiradi.O'zbekiston   Respublikasi   Oliy   ta'lim
vazirligining   qaroriga   binoan   pedagogika   oliy   o'quv   yurtlari   dasturiga
yangi   "O'quv   rejasi,   baho   va   baholash"   fani   kiritildi.   Ushbu   fanni
o'rganishdan maqsad talabalarni bilimlarni test nazoratining uslubiy va  29nazariy asoslari, yagona davlat imtihonini tashkil etish va o'tkazish tartibi,
shuningdek, umuman, zamonaviy nazorat vositalaridan foydalanish bilan
tanishtirishdir.Shu sababli, o'quv natijalarini baholashning zamonaviy 
vositalaridan   foydalanishda   to'plangan   nazariy   material   va   amaliy
tajribani   umumlashtirish   va   tizimlashtirish   darslik   nashr   etish   bilan
maqsadga   muvofiq   ko'rinadi.Ushbu   kurs   nazorat   qilish,   baholash,
baholash   konseptsiyasining   asosini   beradi,   an'anaviy   baholash   tizimini
talabalarning   ta'lim   yutuqlarini   baholashning   zamonaviy   yondashuvlari
bilan   taqqoslaydi,   o'quv   natijalarini   baholashning   turli   zamonaviy
vositalarini o'rganadi pedagogik test, reyting, monitoring, portfel, yagona
davlat   imtihonlari.   Ta'lim   natijalarini   monitoring   qilish   va   baholashning
zamonaviy vositalarining tavsiflari asosan taniqli nashrlardan, etakchi 
o'qituvchilarning   amaliy   tajribalaridan   olingan.Bugungi   kunda   Markaziy
va   Sharqiy   Evropaning   aksariyat   davlatlari,   shu   jumladan,   o'z
mamlakatlarining   ta'lim   tizimlarini   global   isloh   qilish   doirasida   ta'lim
faoliyatini   monitoring   qilish   va   baholash   uchun   asos   ishlab   chiqdilar.
Ushbu   mamlakatlar   ta'lim   dasturlarini   ishlab   chiqishda   normalarni
(standartlarni) aniqlay boshladilar, bu ajralmas qism sifatida milliy ta'lim
siyosati va sifatni nazorat qilishning muhim bosqichidir. Ushbu me'yorlar
(standartlar)   ta'limning   maqsadlarini   belgilash,   mamlakatda   yagona
pedagogik   makonni   yaratish   uchun   zarur   asos   bo'lib,   buning   natijasida
turli   xil   ta'lim   muassasalarida   yoshlar   tomonidan   qabul   qilinadigan
umumiy   ta'limning   yagona   darajasi   ta'minlanadi.Ammo,   umuman
olganda,   O'zbekistonda   ta'lim   muassasalari   va   umuman   ta'lim   tizimini 30ishini   baholashning   muntazam   tizimini   yaratish   bo'yicha   hali   zarur
choralar ko'rilmagan. Shuni ta'kidlash kerakki, bu sohada tub qarama
qarshilik   mavjud:   bir   tomondan,   o'quv   dasturlarini   belgilash   sohasida
davlatdan   ta'lim   muassasalari   va   o'qituvchilar   tarkibining   avtonomiyasi
sezilarli darajada kengaymoqda; boshqa tomondan, ta'lim muassasalari 
va   o'qituvchilarning   avtonomligi   ularning   faoliyatini   davlat   tomonidan
baholashning tizimli jarayoniga zid bo'lishi mumkin 5
.
2.3   Ta’limni   o‘zlashtirish   jarayonida   kiritilgan   yangiliklarning
samaradorligi   yuzasidan   tahlil. Ta'lim   jaгayoni   samaгadoгligini
oshiгish,   ta'lim   oluvchilaming   mustahkam   nazariy   bilim,   faoliyat,
ko'nikma   va   malakalaгini   shakllantiгish,   ulami   kasbiy   mahoгatga
aylanishini   ta'minlash   maqsadida   o'quv   taгbiya   jaгayonida   inteгfaol
metodlaráan   foydalanish   davг   taqozosi   hamda   ijtimoiy   zamriyat   sifatida
kun taгtibiga qo'yilmoqda.
Ana'naviy   dars   shaklini   saqlab   qolgan   holda,   unga   turli-tuman
ta'lim   oluvchilar   faoliyatini   faollashtiradigan   metodlar   bilan   boyitish
ta'lim   oluvchilarning   o'zlashtirish   darajasining   ko'tarilishiga   olib   keladi.
Buning   uchun   dars   jarayonini   oqilona   tashkil   etilishi,   o'qituvchi
tomonidan o'quvchilarning qiziqishini  orttirib, ularning ta'lim  jarayonida
faolligi   muttasil   rag'batlantirilib   turilishi,   o'quv   materialini   kichik-kichik
bo'laklarga   bo'lib   ularning   mazmunini   ochishda   aqliy   hujum,   kichik
guruhlarda   ishlash,   bahs-munozara,   muammoli   vaziyat,   yo'naltiruvchi
5
  https://www.econferencezone.org/index.php/ecz/article/download/512/454/511 31matn,   loyiha,   rolli   o'yinlar   kabi   metodlarni   qo'llash   va   o'quvchilarni
amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi.
Ta'lim   oluvchilarning   individual   xususiyatlarini   hisobga   olish   va
ularning   manfaatdorligini   (motivasiyasini)   oshirishga   ko'maklashish
imkoniyatlariga   ko'ra,   shuningdek,   har   xil   turdagi   multimediali   o'quv
axborotlarining   uyg'unlashuvi,   interfaollik,   moslashuvchanlik   sifatlariga
ko'ra   multimedia   foydali   va   mahsuldor   ta'lim   texnologiyasi   hisoblanadi.
Interfaollikning   ta'minlanishi   axborotlarni   taqdim   etishning   boshqa
vositalari   bilan   taqqoslaganda   raqamli   multimedianing   muhim
yutuqlaridan hisoblanadi. Interfaollik ta'lim oluvchining ehtiyojlariga mos
ravishda tegishli axborotlarni taqdim etishni nazarda tutadi 6
.
Qadimdan   bizda   bilim   olish   qadrlangan.Bilimdon   kishilar   esa   el-
yurt   ardog’ida   bo’lganlar.   Shuning   uchun   ham   bilim   olish   va   olingan
bilimni   mamlakatimiz   xizmati   yo’lida   xizmat   qildirish   oliy   insoniylik
burchimizdir.Bu   vazifalarni   muvvafaqiyatli   hal   etishni   muhim
shartlaridan biri chet el maktabi va pedagogikasi tajribalari o’rganishdir.
Xalqaro   tajribalarini   sinchkovlik   va   qunt   bilan   o’rganish   orqali
ta’lim   tarbiyada   qotib   qolgan,   o’z   dolzarbligini   yo’qotb   borayotgan   ish
shakllari,   uslublaridan   xalos   bo’lish   bilan   birga,   uni   munosib   tarzda
yangilashda qo’shimcha boy manbalarga ega bo’lamiz.
Davlatimiz   rahbari   mamlakatda   kadrlar   muammosi   mavjudligini
barcha   sohalarga   islohotlar   sur’atiga   mos   zamonaviy   mutaxassislar
kerakligini aytgan edi.
6
  https://cyberleninka.ru/article/n/ta-lim-jarayoni-samaradorligini-oshirish 32Shu   maqsadda   butun   ta’lim   tizimi   takomillashtirilmoqda.
Maktabgacha   ta’lim   rivojlantirilayotganini   maktab   saboqlariga   puxta
zamin   bo’lmoqda.   Umumiy   o’rta   ta’lim   sifati   ilg’or   xalqaro   tajriba   va
zamon talablari asosida yuksaltirilmoqda.
Prezident   maktablari,   buyuk   allomalarimiz   nomi   bilan   ataladigan
ixtisoslashtirilgan   maktablar,   ijod   maktablari,   Temurbeklar   maktablari
kabi   zamonaviy   va   innovatsion   ta’lim   maskanlari   tashkil   etildi.Ularda
xalqaro   tajribalar   yo’lga   qo’yilganligi   kelajakda   yetuk   kadrlar   yetishib
chiqishidan   dalolat   beradi.   2019-yil   26-   noyabrda   O’zbekiston
Respublikasi   Prezidentining,   ,   Zamonaviy   maktab”   larni   tashkil   etish
chora  tadbirlari   togrisida“gi   qaror  qabul  qilindi.  Qarorga   muvofiq  2021-
yilgacha maktablarnng kamida 3 foizi, 2025-yilgacha 20 foizi 2030-yilga
qadar   esa   50   foizini,   ,   zamonaviy   maktab”   larga   aylantirishning   asosiy
parametrlari belgilandi.
Prezidentimiz   shu   yil   yanvar   oyida   Oliy   Majlisga   yo’llagan
Murojaatnomada   maktab   o’quv   dasturlarini   ilg’or   xorijiy   tajriba   asosida
takomillashtirish,   o’quv   yuklamalari   va   fanlarni   qayta   ko’rib   chiqish,
ularni   xalqaro   standartlarga   moslashtirish,   darslik   va   adabiyotlar   sifatini
oshirish   zarurligini   takidladi.   Maktablarda   moddiy-texnik   ta’minotini
yaxshilash,   o’quv   tarbiya   jarayonida   xalqaro   zamonaviy   pedagogik
texnologiyalarini qo’llash bo’yicha vazifalarini belgilab berdi.
Yurtimizda matematika, kimyo, fizika, va biologiya darslarining 10
foizigina   amaliy   mashg’ulotga   ajratilgan.Rivojlantirilgan   davlatlarda   bu
ko'rsatkich 30-50 foizni tashkil etadi. 33Shu   bois   xalq   ta’limi   vazirligi   Axborot   texnologiyalari   va
kommunikat-siyalarini   rivojlantirish   vazirligiga   o’quv   dasturlarida
raqamli   texnologiyalardan   keng   foydalanish,   aniq   fanlarda   amaliy
mashgu’lotlar kolamini oshirish vazifasi qo’yildi.
Bugungi   kunda   har   qaysi   xalq   davlat   va   jamiyatning   taraqqiyot
darajasi,   avvalambor   uning   inson   kapitaliga,   inson   rivojida   berayotgan
e’tibori   bu   yo’ldagi   say   harakatlari   bilan   o’lchanadi.   Bugungi   kunda   ta
lim mazmuniga bo’lgan e’tibor 7
.
Ta’limga   zamonaviy   yondashuv   ta’lim   jarayonini   aniq   vositalar
yordamida   samarali   boshqarish   va   qo‘yilgan   o‘quv   maqsadlariga
muvaffaqiyatli   erishish   natijalarini   kafolatlaydi.Ta’lim   tizimidagi   sifat
degan   tushunchaga   ma’lum   vaqt   oralig‘ida   tez   sur’atlar   bilan   rivojlanib
boruvchi   tushuncha   deyiladi.   Ta'lim   sifati,   birinchi   navbatda,
o‘quvchilarning   ta'lim   yutuqlariga,   an'anaviy   o‘quv   dasturlari   va
standartlarida islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan. Sifatning yana bir
jihati shundaki, u o‘rgatilgan va o‘rganilgan narsalarning dolzarbligi bilan
bog‘liq.   Tizim   shaxslarning   ehtiyojlari   va   talablariga   mos   kelishi   kerak.
Maktablar,   o‘quv   markazlari   va   oliy   o‘quv   yurtlarida   olib   borilayotgan
ta'lim   talabalarga   ularning   hayotini   boyitishda   foydali   va   mazmunli
bo‘lgan   bilim   va   ma'lumotlar   bilan   ta'minlanishi   kerak.   "Samaralilik"
atamasining   ma'nosi   kompetentsiya,   samaradorlik,   samaradorlik   va
malakadir. Nafaqat ta’lim sohasida, balki har bir sohada shaxs o‘z oldiga
qo‘yilgan   vazifa   va   tadbirlarni   amalga   oshirishda   samarali   bo‘lishni
7
  Ikromov A.B., Mxmudov S.Y., Anorqulova G.M. Germaniya: Ta’lim, ilm-fan ( metodik 
qo'llanma. Kasb mahorati jurnali -2004-yil. 2 son. 34maqsad qiladi. Agar biror kishi o‘z mehnat vazifalarini samarali bajarsa,
u holda odamlar istalgan natijalarga erisha oladilar, institutsional maqsad
va   vazifalarga   munosib   tarzda   erishadilar.   Ta'lim   sohasida   ishlaydigan
shaxslar   o‘zlarining   ish   faoliyati   davomida   xabardorlikni
shakllantirishlari   va   turli   jihatlarni   o‘rganishlari   kerak.   Shu   sababli,
kerakli   ma'lumotlarni   olish   vazifalar   va   faoliyat   samaradorligini
oshirishning eng muhim jihatlaridan biridir. Samarali bo‘lish va samarali
natijalarga erishish uchun odamlar turli omillarni hisobga olishlari kerak.
Bular   ma'lumot   olish,   xabardorlikni   shakllantirish,   mehnatsevarlik,
topqirlik va vijdonlilik fazilatlarini singdirish, vaqtni samarali boshqarish
ko‘nikmalarini   amalga   oshirish,   stress   ostida   ishlash,   muammo   va
qiyinchiliklarni   yengish   qobiliyatiga   ega   bo‘lishdir.   Ta'lim   sifati   va
samaradorligini   oshirish   uchun   o‘qituvchilar   tomonidan   amalga
oshiriladigan   strategiyalar   O‘qituvchilar   ta’lim   tizimida   sifat   va
samaradorlikni   oshirishga   katta   hissa   qo‘shmoqda.   Ular   o‘quvchilarga
ilmiy   tushunchalar   bo‘yicha   bilim   va   ma’lumot   beribgina   qolmay,   ular
o‘rtasida   odob-axloq,   odob-axloq,   rostgo‘ylik,   rostgo‘ylik   kabi
fazilatlarni singdiruvchi shaxslardir.
Sifat   haqida   xabardorlik   -   o‘qituvchilarning   sifatni   bilish
qobiliyatini   oshirish   ularning   ta'lim   usullariga   e'tibor   qaratishdir.
O‘qituvchilarning   asosiy   vazifasi   ularning   o‘qitish   va   o‘qitish   usullarini
qoniqarli   tarzda   ishga   tushirishlarini   ta'minlashdir.   Bu   talabalarga
tushunchalarni   samarali   tushunishga   yordam   beradi.   O‘qituvchilardan
qo‘llaniladigan   usullarni   tahlil   qilish   va  muqobil   usullarni   qo‘llash   talab
qilinadi.   O‘qituvchilarning   sifatli   xabardorligini   oshirish   va   ularning 35o‘qitish   metodikasi   va   malakasini   oshirishga   yordam   berish   uchun   o‘z-
o‘zini   baholash   usullarini   amaliyotga   tatbiq   etish   juda   muhimdir.
O‘qituvchi   o‘z   ta'lim   usullarini   o‘z-o‘zini   baholashi   kerak.   Bu   ularga
kamchiliklar   va   nomuvofiqliklarni   aniqlashga   yordam   beradi.   Tez-tez
ishlatiladigan  tushunchalardan   biri  bu  maktabga   asoslangan  baholashdir.
Bu   ta'lim   sifatini   yaxshilash   uchun   o‘qituvchilar   o‘z   maktablarini
professionallar   guruhi   sifatida   muhokama   qiladigan   jarayondir   .   Kasbiy
erkinlik - o‘qituvchining kasbiy erkinligi ta'lim sifatini oshirishda muhim
ahamiyatga   ega   deb   hisoblanadi.   Kasbiy   erkinlik,   birinchi   navbatda,
optimal   o‘quv   vaziyatini   yaratish   uchun   ishlatiladigan   usullar   bo‘yicha
qaror   qabul.   Bundan   tashqari,   o‘qituvchilarga   har   qanday   siyosiy,
iqtisodiy, mafkuraviy mustaqil bo‘lgan o‘qitish usullarini amalga oshirish
imkoniyatini   berishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Kasbiy   etika   -
O‘qituvchilar   o‘z   ta'lim   jarayonida   bir   qator   muammolar   va
qiyinchiliklarni   yengishlari   kerak.   Barcha   darajadagi   ta'lim
muassasalarida ular barcha talabalar uchun teng huquq va imkoniyatlarni
ta'minlashni ta'minlashi kerak. Ular zamonaviy va innovatsion usullar va
strategiyalar   nuqtai   nazaridan   yangilanib   turishlari   talab   etiladi.   Buning
uchun ular muntazam ravishda tadqiqot olib borishlari va boshqa shaxslar
bilan muloqot qilish shartlarini o‘rnatishlari kerak. Muhim jihatlardan biri
shundaki, o‘qituvchilar o‘quvchilarga hurmat va odob bilan munosabatda
bo‘lishini   ta'minlashi   kerak.   Ular   har   qanday   qo‘pol   muomaladan
qochishlari   va   o‘quvchilarga   mehr   va   e'tibor   bilan   munosabatda
bo‘lishlari   kerak.   Talabalarning   ta'lim   imkoniyatlarini   tashkil   qilish   -
o‘qituvchilar   talabalarning   o‘rganish   imkoniyatlarini   tashkil   qilishlari 36kerak.   Bular   talabalarning   o‘rganishini   kuchaytiradigan   imkoniyatlarga
ishora   qilinadi.   Talabalarni   faoliyat   va   funktsiyalarda   ishtirok   etishga
rag‘batlantirish kerak va ular faqat sinf ma'ruzalarini tinglash orqali bilim
olishlari kerak emas. Talabalarning turli xil ta'lim imkoniyatlari - ularning
faoliyatdagi   ishtiroki,   vazifalari   va   boshqa   funktsiyalari.   Masalan,   ta'lim
muassasalarida   seminar   va   amaliy   mashg‘ulotlar   tashkil   etilganda,
talabalar   turli   mavzularda   taqdimot   yoki   nutq   so‘zlashlari
rag‘batlantiriladi.   Shunday   qilib,   bu   ularga   nafaqat   akademik   bilimlarni
oshirish,   balki   samarali   muloqot   ko‘nikmalarini   rivojlantirish   imkonini
beradi.
Kundalik   faoliyatda   yangi   texnologiyalardan   foydalanish   -   ta'lim
sifatini   oshirish   uchun   zamonaviy   va   innovatsion   usullarni   amaliyotga
tatbiq etish muhimdir. Texnologiya nafaqat ta'lim sohasida, balki boshqa
sohalarda ham eng muhim deb hisoblanadi. Texnologiyalarning bir qator
afzalliklari   bor   va   ulardan   operativ   foydalanish   orqali   shaxslar   vazifalar
va   faoliyatlarni   boshqariladigan   va   kamroq   vaqt   talab   qiladigan   tarzda
bajarishlari   mumkin.   Internetdan   foydalanish   orqali   odamlar   bilim
olishlari   va   turli   sohalar,   mavzular   va   tushunchalar   bo‘yicha
tushunchalarini   oshirishlari   mumkin.   Ba'zi   hollarda   o‘qituvchilar
texnologiyalardan   foydalanish   bilan   yaxshi   ta'minlanmagan.   Shunday
qilib,   o‘z   tushunchalarini   oshirish   uchun   ular   o‘quv   markazlariga
yozilishadi. Dastlabki bosqichda odamlar ba'zi hollarda texnologiyalardan
foydalanishda   o‘zlarini   qulay   his   qilmaydilar.   Ammo   sinchkovlik   bilan
mashq   qilish   va   ulardan   kundalik   foydalanish   bilan   ular   malakaga   ega
bo‘lishlari   mumkin.   Nafaqat   ta’lim-tarbiya   usullarini,   balki   ma’muriy, 37boshqaruv   va   ish   yuritish   funksiyalarini   ham   joriy   etishda
texnologiyalardan foydalanish ta’lim  sifati  va samaradorligini  oshirishga
katta   hissa   qo‘shadi.   Ta'lim   tizimining   sifati   va   samaradorligini
oshirishning   qo‘shimcha   yo‘llari   Ta'lim   tizimining   sifati   va
samaradorligini   oshirishning   qo‘shimcha   usullari   mavjud   bo‘lib,   ular
quyidagilardan   iborat:   Komponentlar   sifatini   oshirish   -   ta'lim   tizimining
sifati   va   samaradorligini   oshirish   uchun   uning   tarkibiy   qismlari   sifatini
yaxshilash   kerak.   Asosiy   tarkibiy   qismlarga   o‘quv   rejasi   va   o‘quv
tizimlari,   dasturlar,   siyosat,   baholash   tartiblari,   o‘quv   adabiyotlari,
darsdan   tashqari   mashg‘ulotlar,   o‘qitish   usullari,   kutubxona   jihozlari,
texnologiya, zamonaviy va innovatsion usullar, faoliyatni tashkil etish va
boshqalar   kiradi.   Maktab   ma'muriyati   va   o‘qituvchilari   ushbu
komponentlar   amalga  oshirilganda, ular   o‘qituvchilar  va  talabalar  uchun
foydali bo‘lishini ta'minlashi kerak 8
.
Xulosa. Ta'limni  o‘zlashtirilishi  va  rivojlanishi  har  bir   jamiyatning
barqaror   rivojlanishining   poydevoridir.   Ushbu   kurs   ishida   o‘quv
jarayonlarini tahlil qilish, o‘zlashtirishga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash
hamda ta'lim sifatini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish
masalalari   yoritildi.Tadqiqot   davomida   aniqlanganidek,   o‘zlashtirish
darajasi ko‘plab ichki va tashqi omillar bilan bog‘liq. Bular quyidagilarni
o‘z   ichiga   oladi:Ichki   omillar:   o‘quvchilarning   bilim   olishga   bo‘lgan
motivatsiyasi,   psixologik   holati,   intellektual   imkoniyatlari   va   shaxsiy
qiziqishlari.Tashqi   omillar:  ta'lim  muhitining  sifat   darajasi,  o‘qituvchilar
malakasi,   zamonaviy   pedagogik   texnologiyalarning   qo‘llanilishi   va
8
  https://herald.kokanduni.uz/index.php/public_html/article/download/636/422/1057 38moddiy-texnik   baza.Ta'limni   samarali   o‘zlashtirish   uchun   quyidagi
muhim jihatlarni rivojlantirish lozim:
1.   Motivatsiyani   oshirish:   Talabalarning   o‘quvga   bo‘lgan
qiziqishini   uyg‘otish   uchun   darslarni   amaliy   va   interaktiv   shaklda
o‘tkazish   kerak.   Shu   bilan   birga,   individual   yondashuv   ham   katta
ahamiyatga ega.
2.   Zamonaviy   texnologiyalarni   joriy   etish:   Elektron   o‘quv
platformalari,   masofaviy   ta'lim   imkoniyatlari   va   multimedia   materiallari
o‘zlashtirishni sezilarli darajada oshiradi.
3.   O‘qituvchilar   malakasini   oshirish:   Pedagoglarning   doimiy
ravishda   o‘z   bilimlarini   yangilab   borishi   o‘quvchilarning   rivojlanishiga
bevosita ta'sir qiladi.
4.   Innovatsion   metodlarni   qo‘llash:   Zamonaviy   ta'limda   loyiha
asosida   o‘qitish,   muammoli   ta'lim,   hamkorlikda   o‘qish   kabi   usullar
muvaffaqiyatli natija beradi.
5.   Psixologik   va   ijtimoiy   qo‘llab-quvvatlash:   O‘quvchilarni
ruhlantirish   va   ularning   muammolarini   hal   qilishda   yordam   berish   ham
o‘zlashtirishda muhim omil hisoblanadi.
Yakunida   ta'kidlash   joizki,   ta'limni   o‘zlashtirish   darajasi   nafaqat
o‘quvchi yoki o‘qituvchi faoliyatiga bog‘liq, balki butun ta'lim tizimining
yaxlit   ishlashiga   ham   bevosita   ta'sir   ko‘rsatadi.   Shuning   uchun   o‘qitish
jarayonini   takomillashtirishga   doimiy   e'tibor   qaratilishi   zarur.Ta'lim
jarayonida   barcha   ishtirokchilarning   hamkorligi   va   innovatsion 39yondashuvlar   qo‘llanilishi   rivojlanishning   kalit   omillaridan   biridir.   Shu
asosda   zamonaviy   ta'lim   tizimi   nafaqat   bilimli   shaxslarni,   balki   jahon
miqyosida raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlay oladi. 40Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. Ikromov   A.B.,   Mxmudov   S.Y.,   Anorqulova   G.M.   Germaniya:
Ta’lim,   ilm-fan   (   metodik   qo'llanma.   Kasb   mahorati   jurnali   -2004-yil.   2
son.
2 .Mahkamov   M.   “Pedagogika   nazariyasi   va   amaliyoti”.
Toshkent:O‘qituvchi, 2005.
3.Jo‘raev   M.,   Qo‘chqorov   N.   “Pedagogik   innovatsiyalar”.
Toshkent: Yangi asr avlodi, 2015.
4.Rahimov   H.   “Psixologik   asoslar   va   ta'lim   jarayoni”.   Toshkent:
Sharq, 2010.
5.Ta'lim   jarayoni   va   rivojlanishiga   oid   ilmiy   maqolalar:   Google
Scholar
6.Open Educational Resources (OER): www.oercommons.org
7.Ta'lim texnologiyalari bo‘yicha tadqiqotlar:  www.edutopia.org
8. https://herald.kokanduni.uz/index.php/public_html/article/
download/636/422/1057
9.   https://cyberleninka.ru/article/n/ta-lim-jarayoni-
samaradorligini-oshirish
10. https://www.econferencezone.org/index.php/ecz/article/
download/512/454/511

Ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi

Reja:

Kirish……………………………………………………………….2

I BOB. Ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi……………………5

1.1Ta’limning o‘zlashtirilishi va rivojlanishi tushunchalarining bugungi kun ta’lim tizimida ahamiyati………………………………………….5

  1.  Ta’lim tizimida  o‘zlashtirish jarayonining mohiyati va uni belgilovchi ommillar…………………………………………………7
  2. Ta’lim tizimida o‘zlashtirish jarayonida innovatsion yondashuv……………………………………………………………12

 

Asosiy qism

II BOB. Ta’lim samaradorligiga ta’sir qiluvchi ommilar…………..16

2.1 Ta’limning o‘zlashtirilishini tahlil qilish…………………………..16

2.2 O‘zlashtirish jarayonida baholashning zamonaviy yondashuvlari…………………………………………………………..20

2.3 Ta’limni o‘zlashtirish jarayonida kiritilgan yangiliklarning samaradorligi yuzasidan tahlil………………………………………….26

Xulosa…………………………………………………………………33

Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………..35


 

Kirish.

Ta’lim insonning hayotiy faoliyatida muhim o‘rin tutuvchi jarayon bo‘lib, uning rivojlanishi jamiyat taraqqiyoti bilan uzviy bog‘liqdir. Bugungi kunda ta’limning mazmun-mohiyatini chuqur anglash va uni samarali tashkil etish nafaqat davlat va jamiyatning, balki har bir shaxsning ham dolzarb masalasidir.

Ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayoni, avvalo, o‘quvchining bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirishga, shuningdek, uning dunyoqarashi va ijtimoiy faolligini oshirishga qaratilgan. Zamonaviy ta’lim tizimida bu jarayon turli pedagogik usullar, interaktiv yondashuvlar va texnologiyalardan foydalangan holda amalga oshiriladi. Shuningdek, ta’limning samaradorligini oshirishda innovatsion uslublarni joriy qilish va o‘qituvchi hamda o‘quvchi o‘rtasidagi hamkorlik muhim ahamiyat kasb etadi.

Ushbu kurs ishida ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayonining nazariy va amaliy jihatlari tahlil qilinadi. Mazkur mavzu zamonaviy pedagogika, psixologiya va ta’lim texnologiyalarining asosiy yutuqlarini o‘z ichiga qamrab oladi. Tadqiqot natijalari, ta’lim jarayonida o‘quvchilarning bilimlarni chuqur o‘zlashtirishi hamda ta’lim sifatini yaxshilash yo‘nalishida tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi.

 Ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirishning samarali usullarini aniqlash va ularning ta’lim tizimidagi ahamiyatini ochib berishdan iborat. Shu maqsadda, ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarni qo‘llash, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi interaktiv muloqotni yo‘lga qo‘yish hamda individual yondashuvlar asosida ta’lim jarayonini optimallashtirish masalalari o‘rganiladi.

Kurs ishining dolzarbligi.Ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish bugungi kunda inson kapitalini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan masalalardan biridir. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi bevosita ta’lim tizimining samaradorligiga bog‘liq bo‘lib, bu jarayonda zamonaviy pedagogik yondashuvlar, innovatsion texnologiyalar va ilmiy-tadqiqotlar asosida ta’limni takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.

Globalizatsiya va axborot texnologiyalari davrida ta’lim jarayonini yangi bosqichga ko‘tarish zarurati yuzaga kelmoqda. Zamonaviy jamiyat talablariga mos bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan shaxslarni tarbiyalash, o‘quvchilarni mustaqil fikrlash, ijodkorlik va muammolarni hal qilish qobiliyatlari bilan qurollantirish dolzarb masala hisoblanadi.

Shuningdek, xalqaro ta’lim standartlari bilan hamohang ta’lim tizimini rivojlantirish, o‘quv jarayonida o‘quvchining faolligini oshiruvchi interaktiv usullardan foydalanish, individual yondashuvni yo‘lga qo‘yish va o‘quvchining o‘zlashtirish darajasini tahlil qilishga imkon beruvchi texnologiyalarni joriy qilish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biridir.

Mazkur mavzu dolzarbligi, shuningdek, o‘quv jarayonida innovatsion metodikalarni keng joriy qilish va ularning samaradorligini oshirishga qaratilgan ilmiy-amaliy izlanishlar zaruratidan kelib chiqadi. Ushbu masalalar milliy ta’lim tizimini yangi bosqichga olib chiqishda muhim qadam bo‘lib, mamlakatimizning intellektual salohiyatini oshirishga xizmat qiladi.

Shu bois, ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayonlarini o‘rganish, ularni ilmiy asosda tahlil qilish va takomillashtirishga oid tadqiqotlar bugungi kunda nafaqat pedagogika, balki butun jamiyat uchun dolzarb ahamiyat kasb etadi.

Kurs ishining  maqsadi. Ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayonining nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish, uning samaradorligini oshirishga qaratilgan usul va texnologiyalarni aniqlash hamda bu jarayonni takomillashtirish bo‘yicha ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.

 Ta’limni o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayonining nazariy asoslarini o‘rganish. Zamonaviy ta’lim texnologiyalari va interaktiv yondashuvlarning ahamiyatini tahlil qilish. O‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshirishga xizmat qiluvchi pedagogik metodlarni aniqlash.

 Innovatsion usullar va texnologiyalarning ta’lim jarayonidagi roli va samaradorligini o‘rganish.O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan usullarni ishlab chiqish.Ta’lim jarayonida individual yondashuvni samarali qo‘llash yo‘llarini tavsiya etish.

Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishining tarkibiy qismi ikki bob olti rejadan iborat bo‘lib, har bir rejada ta’limni o‘zlashtirilishi va rivojlanishi haqida tushunchalar berilgan.Bundan tashqari xulosa va foydalanilgan adabiyotlar qismidan iborat.