Tarbiyachilik kasbi, tarbiyachilik kasbining ahamiyati, tarbiyachilarga qo’yiladigan talablar - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	69.6KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	27 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Xurshid

Ro'yxatga olish sanasi 11 Iyun 2024

3 Sotish

Tarbiyachilik kasbi, tarbiyachilik kasbining ahamiyati, tarbiyachilarga qo’yiladigan talablar

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY
FANLAR UNIVERSITETI
MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
MAVZU: TARBIYACHILIK KASBI, TARBIYACHILIK KASBINING
AHAMIYATI, TARBIYACHILARGAB QO’YILADIGAN TALABLAR .
Kurs ishi rahbari : ____________________
Bajardi: ____________________
“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
___________ PhD, dotsent X.I.Yusupova
Toshkent - 2024
1

MUNDARIJA
KIRISH …………………………………………………..............................…..3
I BOB. TARBIYACHILIK KASBI HAQIDA UMUMIY
TUSHUNCHALAR ............................…....5
1.1Bugungi kundagi tarbiyachilik kasbini ifodalab berish. .............. ...................5
II BOB. BUGUNGI KUNDA TARBIYACHILIK KASBINING AHAMIYATI VA
UNGA QO’YILADIGAN TALABLAR . ........ …….…………….. ………....10
2.1.Tarbiyachilik kasbning ahamiyati va tushunchlari.. .. …….…..................…..10
2.2. Bugungi kunda tarbiyachi kasbiga qo’yiladigan talablar............................... 13
XULOSA………………………………………………………………..…...…20
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………….…..23

KIRISH
2

Kurs ishinin g dolzarbligi. Yangi talablarga javob beruvchi zamonaviy, islohlashgan
maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining yuksak bilim va kasbiy mahoratga
ega bo‘lishi talab etiladi. Наг bir ota-ona o‘z farzandini eng bilimdon, yuksak
ma’rifatli, mahoratli, ijodkor tarbiyachi tarbiyasiga berishni istaydi. Maktabgacha
ta’lim pedagogikasi bo‘lajak tarbiyachilarga talabalik davridan boshlab, maktabgacha
ta’linming asl mohiyati bola va tarbiyachining hamkorlik faoUyati ekanligini, bola
tarbiyasining maqsadini, bola ruhiyatini rivojlantirish qoidalariga amal qilishni
o‘rgatadi. 0 ‘z kasbining mohir ustasi bo‘lish uchun tarbiyachi maktabgacha ta’lim
pedagogikasi fanini chuqur egallashi lozim. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi o‘quv-
tarbiya faoliyatini tashkil qilish vosita va usullarini o‘quv-tarbiya jarayonida kelib
chiqadigan muammolar va uning yechimini to‘g‘ri hal qila bilish, innovatsion
texnologiya usullaridan foydalanish, qiyinchiliklarning to‘g‘ri yechimini topishga
yo‘naltiradi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fani eng muhim asosiy pedagogik
munosabatlar sabablarini aniqlaydi, uni pedagogik jarayonda o‘rganadi. Ushbu fan
boMajak tarbiyachilami maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyachilik faoliyatiga
tayyorlaydi. Shu sababdan o‘quv qo'llanmada maktabgacha pedagogika fanining
nazariy va amaliy masalalarini yoritib berishga alohida e’tibor qaratildi. Maktabgacha
ta’lim pedagogikasi fani inson kamolotiga qaratilgan, xalq yaratgan boy tajriba, ilmiy
tadqiqotga doir nazariy va metodik manbalarga, jahon mutafakkir, m a’rifatparvar
pedagog olimlarining asarlariga suyangan holda komil insonni tarbiyalashning qonun,
qoida va tamoyillariga asoslanadi. Yangi talablarga javob beruvchi zamonaviy,
islohlashgan maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining yuksak bilim va kasbiy
mahoratga ega bo‘lishi talab etiladi. Наг bir ota-ona o‘z farzandini eng bilimdon,
yuksak ma’rifatli, mahoratli, ijodkor tarbiyachi tarbiyasiga berishni istaydi.
Maktabgacha ta’lim pedagogikasi bo‘lajak tarbiyachilarga talabalik davridan boshlab,
maktabgacha ta’linming asl mohiyati bola va tarbiyachining hamkorlik faoUyati
ekanligini, bola tarbiyasining maqsadini, bola ruhiyatini rivojlantirish qoidalariga amal
qilishni o‘rgatadi. 0 ‘z kasbining mohir ustasi bo‘lish uchun tarbiyachi maktabgacha
ta’lim pedagogikasi fanini chuqur egallashi lozim. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi
o‘quv-tarbiya faoliyatini tashkil qilish vosita va usullarini o‘quv-tarbiya jarayonida
kelib chiqadigan muammolar va uning yechimini to‘g‘ri hal qila bilish, innovatsion
3

texnologiya usullaridan foydalanish, qiyinchiliklarning to‘g‘ri yechimini topishga
yo‘naltiradi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fani eng muhim asosiy pedagogik
munosabatlar sabablarini aniqlaydi, uni pedagogik jarayonda o‘rganadi. Ushbu fan
boMajak tarbiyachilami maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyachilik faoliyatiga
tayyorlaydi. Shu sababdan o‘quv qo'llanmada maktabgacha pedagogika fanining
nazariy va amaliy masalalarini yoritib berishga alohida e’tibor qaratildi. Maktabgacha
ta’lim pedagogikasi fani inson kamolotiga qaratilgan, xalq yaratgan boy tajriba, ilmiy
tadqiqotga doir nazariy va metodik manbalarga, jahon mutafakkir, m a’rifatparvar
pedagog olimlarining asarlariga suyangan holda komil insonni tarbiyalashning qonun,
qoida va tamoyillariga asoslanadi.
Kurs ishining maqsadi : Tarbiyachilik kasbida kelib chiqadigan kamchiliklar va
ularni bartaraf etish yo’llarini o’rganish.
Kurs ishining vazifasi:
1. O‘rganilayotgan mavzu mazmunini ochib beruvchi adabiyotlarni o‘rganish.
2. Tarbiyachi faoliyatining muvaffaqiyati Tarbiyachi qobiliyatlarining mavjudligiga
ham bog‘ligini ko’rsatib berish.
Kurs ishining obyekti : Tarbiyachilik kasbida kelib chiqadigan kamchiliklar va
ularni bartaraf etish yo’llari va xususiyatlarini o’rganish
Kurs ishining predmeti. Tarbiyachilik kasbida kelib chiqadigan kamchiliklar va
ularni bartaraf etish yo’llari ahamiyati va rivojlanishini takomillashtirish yo ‘ llari.
Kurs ishining tuzilishi. Kirish, 2 bob, 4 bo’lim, xulosa, glossariy va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.
I BOB . TARBIYACHILIK KASBI HAQIDA UMUMIY
TUSHUNCHALAR .
4

1.1Bugungi kundagi tarbiyachilik kasbini ifodalab berish.
Mustaqil O’zbekistonimizda uzluksiz ta lim tiuzimi isloh qilinishi, yangi‟
ta lim standartlari asosida ta lim tarbiya jarayonini qayta tashkil etishga
‟ ‟
kirishilgan hozirgi kunda pedagog faoliyatiga, uning pedagogik mahoratiga
alohida e tibor berilmoqda. Tarbiyachilarning o’ziga zamonaviy bilim berish,
‟
ularning ma lumotini, malakasini oshirish kabi paysalga solib bo lmaydigan
‟ ‟
dolzarb masalaga duch kelmoqdamiz. Ta’lim tarbiya tizmini o zgarishdagi
‟
asosiy muommo ham mana shu yerda. Tarbiyachi bolalarimizga zamonaviy
bilim bersin, deb talab qilamiz. Ammo zamonaviy bilim berish uchun avvalo,
pedagogning o zi mana shunday bilimga ega bo lishi kerak. Shunday ekan,
‟ ‟
sog lom, har tomonlama barkamol avlodni yetishtirish pedagogning saviyasiga,
‟
tayyorgarligiga, ishiga bo lgan munosabatiga bog liqdir. Kelajagimiz bo lgan
‟ ‟ ‟
sog’lom avlodni tarbiyalash nozik, nihoyatda katta diqqat e tiborni talab
‟
qiladigan jarayondir. Pedagogik shu jarayonni boshqarar ekan, pedagogik
etikaga rioya qilishi, ya`ni pedagogik odob , pedagogik qobiliyat va mahorat
egasi bo lishi lozim. Pedagog odobi umuminsoniy va milliy axloqning
‟
qonuniyatlari, vazifalari, tamoyillari, tushunchalari, talablari, mezonlarini
ta’lim-tarbiya jarayonida oydinlashtirib, pedagogning ta lim oluvchilar,
‟
kasbdoshlari, ota-onalar, ta lim muassasasi rahbarlari bilan munosabatlarida
‟
namoyon bo ladigan kasbiy-axloqiy xususiyatlari yig indisidir. Pedagog odobi
‟ ‟
eng avvalo, tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning o zaro munosabatlarida
‟
namoyon bo ladi. Biroq bunday yondashuv bir qadar cheklangan nuqtai nazar
‟
ekanligini ta kidlash joiz. Zero, tarbiyachining kasbiy axloqi faqat
‟
tarbiyalanuvchilar bilan muloqoti jarayonidagina namoyon bo lmaydi, balki
‟
uning butun faoliyati davomida birinchi darajali ehtiyoj sifatida ifodalanadi.
Boshqacha aytganda, pedagog odobi tushunchasi tarbiyachi dunyoqarashining
hayotiy tizimini anglatadi. Pedagog odobi tushunchasining mazmuni axloqiylik
bilan birga iqtisodiy, siyosiy, huquqiy jihatlarni ham o z ichiga qamrab oladi.
‟
Pedagog odobining normalari har bir muallimning shaxsiy fikriga, axloqiy
fazilati va e„tiqodiga aylanishi lozim. Axloqiy e„tiqod va sifatlar pedagogning
5

ta`lim berish jarayonida, tarbiyaviy ishlarida, o quvchilar, ota-onalar va boshqa‟
kishilar bilan muomala, International scientific online conference 349
munosabatlarida, kundalik turmushda o zining shaxsiy namunasi bilan axloqiy
‟
ta„sir o tkazishida ko zga tashlanadi. Pedagogik takt pedagog axloqining
‟ ‟
amaliy ko rinishlaridan bo`lib, bu pedagogning ta lim oluvchilar oldida o zini
‟ ‟ ‟
tutishni bilishi, ta lim oluvchining holatini, intilishlari, qiziqishlarini tushuna
‟
olishi va eng samarali ta sir yo lini topa olishidir. Muallim xulqining natijalari
‟ ‟
uning yoshlarga axloqiy ta„sirining samaradorligida, axloqiy tarbiya sohasida
erishgan yutuqlarida namoyon bo ladi. Pedagogik mahorat tug ma talant yoki
‟ ‟
nasldan – naslga o tuvchi hususiyat emas, balki izlanish, ijodiy mehnat
‟
mahsulidir. Pedagogik mahorat – yosh avlodga ta lim tarbiya berishni yuksak
‟
darajada va doimiy ravishda takomillashtirib borish san atidir. Pedagogik
‟
mahorat asoslari fanining paydo bo lishi buyuk pedagog A.S.Makarenko nomi
‟
bilan bevosita bogliq. U bolalar kalonnasidagi faoliyatida, yani faqat tarbiyasini
emas, manaviy qiyofasini ham yo qotgan bolalar bilan ishlab, ularning
‟
benihoya hurmati va ishonchiga sazovor bo ldi. Shaxsiy tarbiyaviy usuli bilan
‟
butun olamga mashhur bo ganligining o zi ham A.S.Makarenkoning yuksak
‟ ‟
pedagogik mahorat cho qqisiga erishganligining yaqqol dalilidir.
‟
A.S.Makarenko bo lajak pedagog talabalik davridayoq pedagogik mahorat
‟
sirlarini o ganishi zarurligini ta kidlab, shunday deydi: «Tarbiyachi tashkil
‟ ‟
etishni, yurishni, hazillashishni, quvnoq, jahldor bo„lishni bilishi lozim, u
o„zini shunday tutishi lozimki, uning har bir harakati tarbiyalasin.» Pedagogik
bilim va mahorat egasi bo lgan pedagog avval, pedagogika fanining
‟
metagologik asoslarini, shaxs rivojlanishining qonuniyatlarini va omillarini,
kadrlar tayyorlash milliy dasturining mohiyati, maqsad va vazifalarini bilishi
darkor. Yosh avlodga ko ngildagidek ta lim – tarbiya berish haqida gap borar
‟ ‟
ekan, bu g oyat murakkab va ko p qirrali vazifani faqat malakali, pedagogik
‟ ‟
mahoratga ega bo lgan pedagog osongina erisha olmaydi. Buning uchun
‟
tarbiyachilik kasbiga yani sog lom avlodning chinakam murrabiy bo lishiga
‟ ‟
havasi, ishtiyoqi zo r , zamon talablarini tez va chuqur tushunadigan, o zining
‟ ‟
ilmiy, ijtimoiy – siyosiy saviyasini, pedagogik mahoratini izchillik bilan
6

amalga oshira boruvchi, bolalarni sevuchi, haqiqiy vatanparvar va mehnatsevar
kishilargina erisha oladi. Pedagogik mahorat – o z ustida ishlash, ijodir‟
mehnatdir. Ta lim va tarbiya jarayoni tas irchanligining yanada yuksak
‟ ‟
bo lishi avvalo o qituvchining ilmiy salohiyatiga bolalar oldidagi obro siga,
‟ ‟ ‟
shaxsiy sifatlariga, ilmiy istedodiga, va mahorati hamda bolalar bilan o rnatgan
‟
do stona munosabatiga bog liqdir.
‟ ‟
Pedagogik mahorat bir qancha elementlardan tashkil topgan:
1. Pedagogning gumanistik (insonparvarlikka yo nalganligi).
‟
2. Ixtisos mutahassislikka doir bilimlar.
3. Pedagogik qobiliyat.
4. Pedagogik texnika. Pedagogik texnikani egallash usullari.Taqdimot.
Pedagogik texnika bu o qituvchining kasbiy va shaxsiy sifatlarining
‟
umumlashmasi bo lib, uning bilimlari, ko nikma va malakalaridir.
‟ ‟
Tadqiqotchilarning fikiriga ko ra quydagi 4ta komponent pedagogik mahoratni
‟
asosini tashlik etivchu hisoblanadi: 1. Pedagog kasbiga sadoqat. 2.
Pedagogning shaxsiy va kasbiy fazilatlarini to liq egallashi. 3. Pedagogning
‟
ruxiy va psixologik tayorgalikka ega bo lishi. 4. Pedagogning maxsus va
‟
ixtisoslikka oid ilmiy va na zariy jihatdan bilim ko nikma malakalarga ega
‟ ‟
bo lishi. Pedagogok mahorat bu pedagogning shaxsiy sifatlarining majmuyi,
‟
ilmiy texnik, pedagogik bilimlar hamda kasbiy ko nikmalari va qobiliyatlarini
‟
yeg indisidir. Pedagogik mahorat samarasi, tarbiyachini pedagogik qobilyati
‟
qay darajada shakllanganligiga bog liqdir.Pedagogik qobiliyatlar – pedagogik
‟
mahoratga erishishning zaminidir. Pedagog qobiliyat - bu bolalar bilan
ishlashga ishtiyoq, bolalarga nisbatan muhabbat, ular bilan bo lgan muloqotdan
‟
mamnun bo lish bilan ifoda bo ladigan shaxs sifatlari. Qobiliyat faoliyat
‟ ‟
jarayonida paydo bo ladi va rivojlanadi. Pedagogik qobiliyatni quyidagi turlari
‟
mavjud: Bilish qobiliyati, tushuntira olish qobiliyati, kuzatuvchanlik qobiliyati,
nutq qobiliyati, obro tira qobliyati, muomala qila olish qobilyati. Pedagogik
‟
qobiliyat va mahorat o qituvchida osonlik bilan bilan shakllanmaydi. Bu kasbni
‟
tanalgan kishi o z maqsadiga erishish uchun uzluksiz o qishi, o rganishi va
‟ ‟ ‟
7

izlanishi, ijodiy mehnat qilishi, voqeylikni tez anglashi va o z mehnatini‟
mamlakat uchun qanchalik zarurligini chuqur his qilishi zarur. Tarbiyachini
pedagogik mahoratiga baho berishda uni ta limni, tarbiyani qay darajada
‟
tashkil qila bilishi muhim ahamiyatga egadir. Mashg ulotlarni qiziqarli,
‟
mukamamal tashkil etishi tarbiyachining birinchi navbatdagi vazifasidir.
Yuqori o tilgan mashg ulotlar bolalar ongida uzoq saqlanadi. Buning uchun
‟ ‟
har bir pedagog yuksak kasbiy tayyorgarligi va yuqori ahloqiy fazilat egasi
bo lishlari darkor. Yosh pedagoglar, bo lajak tarbiyachilar, birinchi bor ish
‟ ‟
boshlaganda pedagogik muomala muammosiga duch keladilar. Ularni
qiynaydigan savol: “Bolalar bilan qanday muomalada bo lish kerak?”, “Nima
‟
uchun ular (bolalar) quloq solmaydilar?”, “Qanday qilib hayajon va
tortinchoqlikni yengsa bo ladi?” va hokazo. Bu savollar bizni bir natijaga –
‟
pedagogik muomalani boshqara olmaslik degan xulosaga olib keladi. A.S.
Makarenko shunday degan edi: “Amaliyotda men uchun: qanday turish, qanday
yurish, ovoz ohangini qanday ko tarish, kulish, qanday qarash kabi eng oddiy
‟
“arzimas” narsalar muhim rol qiluvchi vazifani bajaradi. Meni bunga hech kim
o rgatmagan, ammo bunga o rganish mumkin va o rgatish kerak, aslida
‟ ‟ ‟
shunga pedagogik mahorat bor va bo lishi kerak”. Pedagogni bolalar bilan
‟
bo lgan o zaro munosabatida arzimas, narsani o zi yo q. qarash, ko z tashlash,
‟ ‟ ‟ ‟ ‟
imo-ishora, ko zning harakati bularning hammasi ahamiyatli, chunki biz oddiy
‟
muomalada emas, balki professional muomalada bo lamiz. Bolalar bilan
‟
muomalada bo lish – bu doimo ijod qilishdir. Birinchidan ijodiy muomalada
‟
fikrlarni yetkaza bilish: yorqin obrazli tushunchalarni topa olish va o z
‟
tinglovchisiga yetkazishdir. Ijodiy muomalaning yana bir ko rinishi – bu
‟
shaxsni ko z qarashidan, imo-ishorasidan tushuna olish. Bolani yuziga qarab, u
‟
bilan nima sodir bo layotganini bilish – qanchalik muhimdir. Ijodiy
‟
muomalaning yana bir ko rinishi bu – ruhiy holatini boshqara olish
‟
mahoratidir. Tarbiyachi, pedagog o z o z his-tuyg ularini boshqara olishi,
‟ ‟ ‟
hushchaqchaq, optimistic kayfiyatda bo la olishi kerak. Pedagogik muomalani
‟
tartibga solish metodlari. 1-bosqich. Rejalashtirish orqali muomalani
modellashtirib olish. Ya ni darsga tayyorgarlik ko rish: dastur bilan tanishish,
‟ ‟
8

material tanlash, qo llaniladigan metodlarni aniqlab olish va eng muhimi‟
bo lajak muloqotni oldindan o ylab olish. 2-bosqich. Bolalar bilan to g ridan-
‟ ‟ ‟ ‟
to g ri, bevosita muloqotga kirishish. Bu bosqichda eng muhimi pedagog
‟ ‟
muloqotda tashabbuskor bo lishi, vaziyatni o z qo liga olishidir. Bunga
‟ ‟ ‟
erishish uchun sinf bilan bo lgan aloqada epchillik, ildamlilik ko rsatishi
‟ ‟
kerak. Epchillik bilan tashkiliy ishlardan (salomlashish, o tkazsih va h.k.) ish
‟
jarayoni va shaxsiy muloqotga o tishi kerak. Muomala madaniyatiga e tibor
‟ ‟
berish, nutqining ravonligi, tushunarli bo lishi, imoishoralarni qo llash, ko z
‟ ‟ ‟
bilan ishlash va h.k. Pedagogning tashqi ko rinishi: ozodaligi, o zini tuta
‟ ‟
bilishi, faolligi,hayrixoxligi, jozibaliligi va h.k. 3-bosqich - Muomalani
boshqarish. Bu bosqichda tarbiyachi bir qator masalalarni hal etadi. Masalan
muloqot orqali diqqani boshqaradi. Kimningdir diqqati bo lindi. Uni qanday
‟
qilib o qish jarayoniga qaytarish mumkin? Bunga albatta bolalarni qiziqtirish
‟
orqali muloqotga kirishish, baxs-munozara yuritish, muammoli vaziyatlar
tashkil qilish, fikr almashish, har bir bolaga e tibor berish, ularni mustaqil
‟
fikrlarini bilish, individual hususiyatlarini hisobga olish orqali erishish
mumkin. Shu bilan bir qatorda bola pedagogni, unga kerak bo lgan hayrixox
‟
munosabatini his qilishdir. Bu juda muhimdir. 4-bosqich – bo lib o tgan
‟ ‟
muloqot analizi. Pedagogning bolalar bilan bo lgan muloqoti samarali, ijobiy
‟
bo lishi va bolalarni o zgaruvchan ruhiy holatiga to g ri kelishi uchun
‟ ‟ ‟ ‟
quyidagilar tavsiya etiladi: - suhbatdoshingizga e tiborli bo ling; - hotirani
‟ ‟
rivojlantiring (muloqot mavzusini esda tutish); - bolalar bilan bo lgan
‟
muloqotda kuzatuvchanlikni rivojlantiring; - bolalarni tashqi hatti-harakatlarini
(imo-ishora, turish holatlarini analiz qiling; - muomala, muloqot jarayonida
faqat suhbatdoshingiz haqida o ylang. Pedagogning yorqin, aniq nutqi,
‟
o tilayotgan mavzuni obrazli, tasvirli ko z oldiga keltira olish qobiliyati –
‟ ‟
pedagog uchun juda muhimdir. Aynan mana shu obrazli tasvirni muloqot orqali
ko z oldiga keltira olish qobiliyati afsuski hamma pedagoglarda ham
‟
rivojlanmagan, aynan shu qobiliyat esa pedagogik muomalaning samarasini
oshiradi. Tarbiyachi jamiyatning ijtimoiy topshirig ini bajaradi, shunday ekan
‟
har tomonlama yetuk mutaxassislarni tayorlashda pedagog muayan ijtimoiy-
9

siyosiy, pedagogik va shaxsiy talablarga javob berishi lozim. Jamiyatning
pedagoglik kasbiga qo yadigan asosiy talablari quyidagichadir:‟
G’oyaviy sohada:ilmiy dunyoqarash va e’tiqod; ijtimoiy ehtiyoj va axloqiy
zaruriyatlarni chuqur tushunish;Vatan va jahon taraqqiyoti yo’lida
ezgulik,ijtimoiy va fuqarolik burchini anglash; ijtimoiy – siyosiy faollik.
Shaxsni ma naviy va ma rifiy tomondan tarbiyalash, o z Vatani, tabiatga va
‟ ‟ ‟
oilasiga bo lgan muhabbati, mustaqillik g oyalariga sodiqlik ruhida
‟ ‟
tarbiyalash. Pedagog kasbi sohasida: bolalarni sevish va ular bilan ishlashga
qiziqish, pedagogik ishni sevish;bolalarni bilishi, uning ichki dunyosini tushuna
olishi; ruhiy – pedagogik ziyraklik va kuzatuvchanlik, pedagogik tasavvur,
tashkilotchilik qobiliyati; haqqoniylik, dilkashlik, talabchanlik, qat iyatlilik,
‟
maqsadga intilish, vazminlik, o zini tuta bilish sifatlari; kasbiy layoqatlilik,o z
‟ ‟
ishiga ijodiy yondashishi, o z bilim va pedagogik mahoratini doimiy ravishda
‟
oshirib borishi,pedagogik texnikani (mantiq, nutq, ta limning ifodali vositalari)
‟
va pedagogik taktga ega bo lishi; Bilish sohasida:chuqur umumiy bilim,keng
‟
dunyoqarash; kasb tayyorgarligi,xorijiy til, kompyuter bo yicha savodxonligi;
‟
o z bilimini tezlik bilan yangilash va to ldira olish qobiliyati, manaviy ehtiyoj
‟ ‟
va qiziqish, intellektual qiziqish, yangilikni his qila bilish, pedagogik
ma lumotlarni oshirishga intilish;mutaxassisligi bo yicha mustahkam bilimga
‟ ‟
ega bo lib, o z kasbi, sohasida jahon fanida erishilgan yangi yutuq va
‟ ‟
kamchiliklardan xabardor bo lishi; ta lim va tarbiya metodikasini egallashi.
‟ ‟
II BOB. BUGUNGI KUNDA TARBIYACHILIK KASBINING
AHAMIYATI VA UNGA QO’YILADIGAN TALABLAR .
2.1.Tarbiyachilik kasbning ahamiyati va tushunchlari
O‘zbekiston Respublikasida amalga oshiriladigan ulkan islohotlaming
muvaffaqiyati, eng awalo, odamlaming o‘z ishlariga mas’uliyat bilan
qarashlariga, kundalik mehnat faoliyatida mamlakat taraqqiyotiga hissa bo‘lib
qo‘shiladigan ishlami qila olishlariga bog‘liq. Jamiyatda pedagog (o‘qituvchi,
tarbiyachi), birinchidan, o‘sib kelayotgan avlodni tarbiyalash, ikkinchidan,
mehnatkash xalqimizga har tomonlama bilim berishdek savobli va mas’uliyatli
10

vazifalami bajaradi. Tarbiyachining qadr-qimmati shu qadar buyukki, u odamni
ma’naviy jihatdan boy qilib, qalbini baxtga, ilohiy nurga to‘ldiradi. Dunyoda
biror kimsa yo‘qki, uning ustozi bo‘lmasa. Hukumat rahbarimi, buyuk
allomami, shifokormi, xalq mehrini qozongan yozuvchimi yoki qo‘li gul
kosibmi, qo‘yingki, barcha-barchaning o‘z ustozi va hayot yo‘lini charog‘on
etib turuvchi yo‘lboshchisi bo‘ladi. Ustozning eng buyuk burchi xalqqa nafi
tegadigan, aql-idrokli, qobiliyatli, uquvli shogirdlar tayyorlashdir. Tarbiyachi
yosh avlodni xalqimizning munosib farzandlari qilib tarbiyalashdek muhim,
faxrli va shu bilan birga mas’uliyatli vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy
yetukligi bolalami tarbiyalash uchun xalq va jamiyat oldidagi o‘z mas’uliyatini
anglashga, ta’lim-tarbiya ishlarini hal etishga ijodiy yondashishga, o‘z
mahoratini doimo takomillashtirib borish va hamkasblarining ishdagi o‘sishiga
ko‘maklashishda yordam beradi. Tarbiyachi o‘zi yashab turgan o‘lka hayotini
bilishi, tabiat va jamiyat qonunlarini tushunishi, ijtimoiy faol bo‘lishi kerak.
Respublikamiz rahbariyati pedagoglar faoliyatini yuqori baholamoqda.
Ma’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga binoan 1-oktabr
xalq ta’limi xodimlari — o‘qituvchi va murabbiylar kuni deb e’lon qilindi. Bu
voqea davlatimizning o‘qituvchilami jamiyatda tutgan о‘mini naqadar yuksak
baholashidan dalolat beradi. Yosh avlodni barkamol qilib tarbiyalashda
erishgan yutuqlari uchun, pedagogik ishidagi ijodiy mehnatlari uchun, ilg‘or
tajribalarni umumlashtirishda erishgan yutuqlari uchun o‘qituvchi, tarbiyachilar
«Metodist o‘qituvchi», «Katta o‘qituvchi», «Metodist-tarbiyachi», «Xalq
maorifi a’lochisi» va shu kabi sharafli unvonlar bilan taqdirlanadilar. Xalq
ta’limi xodimlari orasidan respublika bo‘yicha deputatlar saylanishi ham ularga
bo‘lgan chuqur hurmat-ehtiromni bildiradi. Respublikamizda pedagog
xodimlarning oylik maoshlari yildan yilga oshirilib, turmush sharoitlari
yaxshilanib kelinmoqda. Pedagog xodimlarning malakasini oshirish ilmiy-
metodik markazlari kengaytirilmoqda, ularning siyosiy tayyorgarligiga talab
kuchaytirilmoqda, har 4—5 yilda qayta tayyorlashdan o‘tishlari uchun shart-
sharoit yaratilmoqda.
11

Tarbiyachi maktabgacha yoshdagi bolalarga tabiat, jamiyat hodisalari,
kattalarning mehnati haqida boshlang‘ich bilim va tushunchalar beradi, ularga
madaniy axloq, o‘z tengdoshlari va kattalar bilan madaniyatli munosabatda
bo‘lish odatlarini singdiradi. Ularda yaxshilik, haqiqatgo‘ylik, adolat, jasurlik,
kamtarinlik, kattalarga hurmat bilan qarash, tabiatga qiziqish, kuzatuvchanlik,
o‘simlik va hayvonlarga g‘amxo‘rlik bilan qarash, mehnatsevarlik, kattalarning
mehnati natijalarini asrab-avaylash kabi axloqiy sifatlami tarbiyalaydi. Xalq
san’ati, musiqa, ashula, adabiyot, tasviriy san’atni bilish, san’atga muhabbat
tarbiyachini madaniyatli qiladi, bolalar bilan olib boradigan ishida yordam
beradi. Pedagog kerakli bilim, malaka va ko‘nikmalami ma’lum bir izchillik
bilan egallab borsagina bolalami tarbiyalash va ularga ta’lim berish ishida
yaxshi natijalarga erishadi. Tarbiyachi o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishi
uchun maxsus tayyorgarlik ko'rishi kerak. U quyidagi shartlarga amal qilishi
kerak: • yosh avlodni tarbiyalash uchun yuqori malakali, kerakli bilimlami
egallab, kerakli adabiyotlami tanlay oladigan, ilmiy adabiyotlar bilan ishlay
oladigan, ilg‘or tajribali pedagoglaming tajribasini o‘rganib, o‘z ishiga tatbiq
eta olttdigan kishi bo‘lishi;
• bolalami kuzata oladigan ularning xulqi, xatti-harakati sabablarini to‘g‘ri
tahlil qilib, unga ijobiy ta’sir etuvchi vositalami topa olishi; • yosh avlodni
kerakli bilim, malaka, ko‘nikmalardan xabardor qilish uchun pedagogning
nutqi ravon, aniq, mantiqiy, ixcham bolishi, ta’lim berishda texnikaviy
vositalardan samarali foydalana olishi kerak. Bolalar bilim, malaka,
ko‘nikmalarni yaxshi o‘zlashtirib olishlari uchun faollashtiruvchi savollardan
foydalanishi; • o‘ziga yuklangan vazifani bajarishi uchun bolalarda o‘sha
faoliyatiga nisbatan qiziqish uyg‘ota olishi, ularning diqqatini jalb qilib,
faolligini o‘stirishi, bolalaming xulqini, xattiharakatini haqqoniy baholay olishi;
• har bir faoliyat uchun kerakli materiallami oldindan tayyorlab qo‘yishi; • kun
tartibini to‘g‘ri tashkil eta bilishi, bolalar jamoasiga undagi har bir a’zoni
e’tiborga olgan holda rahbarlik qila bilishi; • bolalaming ruhiy va jismoniy
holatini aniqlay bilishi va buni bolalar bilan amalga oshiriladigan ta’lim-
12

tarbiyaviy ishlarida e’tiborga olishi; • ota-onalar bilan muntazam ravishda
suhbatlar, uchrashuvlar o‘tkazib, axborot almashtirib turishi; • bolalarga
nisbatan xayrixoh bo‘lishi, har bir bola uchun qulay sharoit yaratishi, xafa
bo‘Isa ovuntira olishi; • oUb borgan ta’lim-tarbiya ishini tahlil qila bilishi va
uni yanada yaxshilash yo‘llarini topa olishi kerak. Eng muhimi — tarbiyachi
bolalarga ishonch bilan qarashi, ulaming mehnatsevarligi, mustaqilligi,
tashabbuskorligini to‘g‘ri taqdirlashi va mustaqil faoliyatlari uchun imkoniyat
yaratishi kerak. Buni bolalar yuqori baholashadi.
2.2. Bugungi kunda tarbiyachi kasbiga qo’yiladigan talablar.
Pedagogik mahorat-bu–tarbiyachining shunday shaxsiy va kasbiy fazilatlarini
belgilaydigan xususiyatki, u o‘z o‘quv fanini chuqur va atroflicha bilishida,
pedagogik – psixologik va metodik tayyorgarligida, yoshlarni o‘qitish,
tarbiyalash va rivojlantirishning optimal yo‘llarini izlab topib, amaliy faoliyatga
qo‘llashida namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, kutubxonachi rahbar va xodimi
insoniylik, mehnatsevarlik va fidoyilik kabi ma’naviy – axloqiy fazilatlarni
o‘zida tarkib toptirishi lozim. Shuni alohida qayd qilib o‘tmoq zarurki,
tarbiyachilik kasbi murakkab va ma’suliyatli kasbdir. Ushbu kasbning
sharafliligi va murakkabligi shu bilan belgilanadiki, u doimo ongning yagona
sohibi bo‘lgan inson bilan muloqotda bo‘ladi. Ongli va tirik jonzot esa aqliy,
ruhiy, hamda jismoniy jihatdan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shuning uchun,
bola bilan doimo muloqotda bo‘lganda, unga ta’sir ko‘rsatish uchun muntazam
ravishda psixologiya, tarbiya nazariyasi kabi fanlarni mukammal o‘rganib, o‘z
kasbiy mahorati ustida muttasil ish olib borishi kerak. Bu tarbiyachidan
pedagogik – psixologik va metodik tayyorgarlikni ta’minlaydi. Pedagogik
mahorat- pedagogik jarayonda tarkib topadi. Pedagogik jarayon esa kasbiy va
shaxsiy tayyorgarlikni yo‘lga qo‘yib, mehnatga, hayotga tayyorlash uchun
davlat, jamiyat, millat va kelajak avlod oldida javob beradigan mutaxassislarni
tayyorlashga xizmat qiladi. Shuning uchun, xodim shaxsiy va kasbiy fazilatlar
egasi bo‘lishi lozim. Xodimning shaxsiy fazilatlari sirasiga iymon–e’tiqodi,
dunyoqarashi, ijtimoiy ehtiyoj va faolligi, odob–axloqi, fuqarolik burchlarini
13

his qilishi, ma’naviyati, dilkashligi, talabchanligi, qat’iyligi va maqsadga
intilishi, insonparvarligi, huquqiy bilimdonligi va h.k.lar kiradi. Bular rahbar va
xodimiga kasbiy xususiyatlarni o‘zida tarbiyalab borishga ko‘maklashadi.
Pedagogik nazokat(takt) – o‘qituvchining pedagogik maqsadga muvofiq,
foydali, qimmatli harakatlarining o‘lchovi, me’yori va ta’sir vositasining
chegarasi sifatida xarakterlanadi. Pedagogik mahoratning qayd qilingan
tarkibiy qismlari o‘qituvchining kasbiy xususiyatlarini boyitadi va uni mohirlik
sari yetaklaydi va o‘qituvchi - tarbiyachida pedagogik mahorat malakalarining
tarkib topishiga yordam beradi. Ammo, o‘z kasbining mohir ustozi bo‘lish
uchun faqatgina ularga tayanib, ish tutish kutilgan natijani bermasligi mumkin.
Buning uchun muntazam ravishda pedagogik fikrlash, pedagogik o‘ylash,
pedagogik ish tutish lozim bo‘ladi. Bu deganimiz, o‘z faoliyatini pedagogik
hodisalarni, vaziyatlarni tahlil qilish, ularning har bir bog‘lanish joylarini
anglashga intilish, kunlik natijalarni mustaqil ravishda tahlil qilishi va yangi
ta’lim-tarbiyaga doir g‘oyalarni avvalgilari bilan taqqoslay olishga odatlanishi
ham lozim bo‘ladi. Asosiy pedagogikpsixologik muammolarni topa olish ularni
hal etishning eng qulay yo‘llarini topish ustida o‘ylash ham kerak. Hozirgi
kunda ta’lim-tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi, ta’lim
oluvchilarni erkin, mustaqil fikr yuritishga va ongli intizomga o‘rgatish,
intellektual va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, o‘qituvchidan chuqur
bilimga, kasbiy malaka va ko‘nikmalarga, yuksak axloqiy fazilatlarga ega
bo‘lishni talab qiladi. Shu jihatdan o‘qituvchining ta’lim oluvchilar bilan
munosabatida “Pedagogik takt” muhim pedagogik qobiliyat sifatida e’tirof
etiladi. Tarbiyachilar har tomonlama ta’lim-tarbiya jaraѐXnini to‘g‘ri tashkil
etishi bilan birga o‘zlarining tashqi qi
ѐXfasiga ham e’tibor berishi lozim. Tashqi
qi
ѐXfa orqali bolalarning qiziqishlarini orttirgan holda, o‘zini namo ѐXn qila olish,
o‘ziga og‘dira olish va e’tiborni qarata olish ish jara
ѐXnini samaradorligini
oshiradi. Lug‘aviy jihatdan “imidj” (ing. ―image”) tushunchasi ―siymo,
―timsol, ―qi
ѐXfa va ―obraz ma’nolarini anglatadi. Mohiyatiga ko‘ra esa
ushbu tushuncha
ѐXrdamida ―joziba, ―maftunkorlik ma’nolarini ifodalaydi.
Imidj - aniq bir insonga bo‘lgan munosabatda insonlar tafakkurida yuzaga
14

keladigan tashkilot ѐXki boshqa ijtimoiy ob’ekt qi ѐXfasidir. Pedagogik imidj -
pedagogning ma’naviy-axloqiy qi
ѐXfasi bilan tashqi ko‘rinishi o‘rtasidagi o‘zaro
uyg‘unlik va mutanosiblikdir. Tarbiyachining tashqi qiyofasini ifodalovchi
madaniyati 1. Gavdani tutish-to‘g‘ri tutish(yurishda, o‘tirib turishda),
qo‘llarning rahbar va xodimi stolida erkin holatda bo‘lishi, batartibligi,
ixchamligi. 2. Kiyim- ozodaligi, shinam va bashangligi, kamtarligi, ranglning
mos holda tanlanishi, kiyimning
ѐXshiga va kasbiga mosligi, kiyimni modaga
muvofiqligi, bijuteriya, taqinchoqlarning ko‘p va kamligi, ishiga mosligi. 3.
Pardozning me’
ѐXrdaligi, ѐXshi, kasbi va ishiga mosigi. 4. Soch turmagi (sochning
ma’lum bir tartibliligi). 5. Pedagogning mimik va pantomimik ifodasi.
Tarbiyachining pedagogik texnikasi tizimida mimik va pantomimik ifodalari
ham muhim o‘rin tutadi. Pedagogning mimik va pantomimik ifodasi,
tarbiyachining imoishorasida, ma’noli qarashlarida, rag‘batlantiruvchi
ѐXki
kinoyali tabassumida namo
ѐXn bo‘ladi va ular tarbiyachining pedagogik ta’sir
ko‘rsatishida, bolalarga mashg‘ulotlarni ta’sirchan, qiziqarli, samarali va
mazmunli o‘tish uchun puxta zamin tay
ѐXrlab beradi. 6.Mimika-his-hayajonning
ifoda etishi, yuz mushaklarining, ma’noli harakatlarning so‘zla
ѐXtgan nuqtaga
gapga mosligi. Mimika- bu o‘z fikrlarini, kayfiyati, holati, hissi
ѐXtini tinglovchi
bajara
ѐXtgan ishdan roziligi ѐXki norizoligini bildirish maqsadida uchun yuz,
qosh, ko‘z muskullarini harakatga keltira olish san’atidir. Ba’zan yuzning va
nigohning ifodasi bolalarga katta tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadi. Mimik harakatlar,
ifodalar ma’lumotlarning hissiy ahamiyatini kuchaytirib, ularni chuqur
o‘zlashtirish uchun imkon yaratadi. Bola pedagogga qarab uning kayfiyatini,
munosabatini «o‘qib» oladilar.
Shuning uchun uydagi ba’zi noxushliklar o‘quv mashg‘ulotlariga ta’sir
ko‘rsatadi. Mimik ifodalar bolaning o‘quv kayfiyatiga o‘zining salbiy ta’sirini
ko‘rsatmasligi kerak. Yuz ifodasida, mimik belgilarida faqat dars
mashg‘ulotlariga xos ta’sirini ko‘rsata bilishi talab etiladi. Bu o‘quv - tarbiya
topshiriqlarini yechish bolalar ta’limi va tarbiyasiga ijobiy yo‘nalish bera
oladigan ko‘rinishlarni ifodalashi lozim. Yuz ifodasi, esa o‘z navbatida nutq va
15

munosabat xarakteriga mos bo‘lishi kerak. U ishonch, ma’qullash, ta’qiqlash,
norozilik, quvonch, faxrlanish, qiziquvchanlik, befarqlik, ikkilanish kabi
xususiyatlarda ifodalanishi mumkin. Mimik ifodaning asosiy detali sifatida
qayd qilinganidek qosh, ko‘z, yuz ko‘rinishi va muskullari ishtirok etadi. Ko‘z,
qosh, yuz bolalar javobidan qoniqish, xursand bo‘lish, faxrlanish ѐXki e’tirof,
norozilik, qoniqmaslik, xafa bo‘lish va boshqa belgilarni ifodalasa, ta’lim
oluvchilar diqqatini bo‘lmasdan, boshqalarga xalaqit bermasdan ta’lim - tarbiya
ishlarini olib borish muvaffaqiyatli kechadi. Shuni ham alohida e’tirof etish
joizki, mimik ifodalar namoyish qilina
ѐXtgan paytda tarbiyachining nigohi
bolalarga,
ѐXki qaratilgan bo‘lishi zarur. Doskaga, eshikka, derazaga, ko‘rgazma
qurollarga
ѐXki devorga nigoh tashlab mimik ifodalarni namoyish qilishdan
qochish lozim. 7.Pantomimika- qo‘l,o
ѐXq, gavda harakatlari: yurish, qadam
tashlash, erkin harakat qilish, jestlar va boshqalar. Pantomimika – bu gavda,
qo‘l, oyoq harakatidir. Tarbiyachi mashg‘ulotda o‘quv ma’lumotlarini bayon
qilar ekan, gavda holati orqali ma’lumotlarning obrazini chizadi, bolalar
bundan zavqlanadilar, ichki his-tuyg‘ulari, ularning tashqi hissi
ѐXtlari bilan
qo‘shilib butun borliq ma’lumotlar mazmunini o‘zlashtirishga qaratiladi.
Gavdani rost tutib yura bilish, fikrlarini aniq va to‘liq ba
ѐXn qila turib qo‘l,
boshni turli harakatlarga keltirish tarbiyachining o‘z bilimiga, kuchiga
ishonchini anglatadi. Shuni ham unutmaslik kerakki, tarbiyachi bolalar oldida
o‘zini tuta bilsa, harakatlarini tartibga keltira olsa, o‘quv-tarbiya jara
ѐXni
samarali bo‘ladi. Mashg‘ulotlar jara
ѐXnida o ѐXqlar 12-15 sm. oraliqda bir o ѐXq sal
oldinga surilgan holda turish bu tarbiyachining o‘z fanini mukammal bilishi,
uni tushuntira olishiga ishoradir. Tarbiyachining ishoralari ma’noli bo‘lib, u
ortiqcha harakatlardan xoli bo‘lmog‘i darkor. Masalan, keraksiz hollarda
qo‘llari bilan imo-ishoralar qilish, boshini u
ѐXq-bu ѐXqqa tashlash, o ѐXqlarini kerib
o‘tirish va h.k. Bunday holatlar bolalarning g‘ashini keltiradi va o‘quv faniga,
tarbiyachiga nisbatan hurmatsizlik his-tuyg‘ularini uyg‘otadi. Tarbiyachi
guruhda yurgan paytida faqat oldin va orqaga qarab yurishi tavsiya etiladi.
Chunki, agar u
ѐXn tomonlarga, ya’ni, u ѐXndan, bu ѐXnga yursa bolalar fikri
bo‘linadi va ular tez charchab qoladilar. Old tomonga yura
ѐXtganida, tarbiyachi
16

eng muhim voqealarni baѐXn qilishi lozim, chunki bunda bolalar tarbiyachini
butun diqqatlari bilan eshita
ѐXtgan bo‘ladilar. Yuzi bolalarga teskari holda
yura
ѐXtganda uncha ahamiyatga molik bo‘lmagan fikrlarni aytish, dalillar
keltirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki, bu vaqtda bolalar bir oz erkin
holatda o‘zlarini his qila
ѐXtgan bo‘ladilar. O‘z hissiyotini boshqara olish
malakasi tarbiyachi pedagogik texnikasi tizimida o‘z hatti-harakati, hissi
ѐXtini
idora qilishi va ruhiy (psixik) holatini boshqara olishi ta’lim-tarbiya jara
ѐXni
uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Tarbiyachi ta’sir ko‘rsatish vaqtida
(mashg‘ulotda, mashg‘ulotdan tashqari paytlarda, tarbiyaviy ishlar jara
ѐXnida)
o‘z hissi
ѐXtini boshqara olishi, jiddiy bo‘lishi, umidbaxshlik, hayrixohlik
kayfiyatda bo‘la olishi ham pedagogik texnika tizimining muhim elementidir.
Buyuk rus pedagogi A.S.Makarenko aytganidek: «Tarbiyachi tashkil etishni,
yurishni, hazillashishni, quvnoq,
ѐXki jahldor bo‘lishini bilishi lozim, U o‘zini
shunday tutishi kerakki, uning har bir harakati tarbiyalasin va o‘qitsin». Bunday
malakaga ega bo‘lgan pedagog o‘z-o‘zini nazorat qila oladi, pedagogik
faoliyati davomida sog‘lom asab tizimini o‘zida tarbiyalay oladi,
asabiylashishdan, hissiy va aqliy zo‘riqishlardan o‘zini asraydi. O‘z xatti -
harakati, hissiy holatini nazorat qilishda pedagog, avvalo, o‘zida quyidagilarni
shakllantirishi lozim: - hayrixohlik va optimizm ruhida bo‘lish; - o‘z hulqini
nazorat qilish, (muskul zo‘riqishini, harakatini, nutq tempini, nafas olishini
tartibga solish); - faoliyatni dam oldirish, ya’ni lirik, musiqaviy, yumoristik,
jismoniy daqiqalarni yaratish; - o‘z - o‘ziga salbiy ta’sir ko‘rsatishning oldini
olish va h. k. Shunday qilib, tarbiyachi yuqorida qayd etib o‘tilgan pedagogik
texnika ko‘nikmalarini tarbiyalangan bo‘lsa, u bolalarni o‘qitish, tarbiyalash, va
ularni shaxs sifatida kamol toptirish sohasida muvaffaqiyatga erishadi.
MTM dagi tarbiyachi va murabbiylar o’zlarining kasbiy mahoratiga qo’yilgan
talablarga amal qilsa , quyidagidek yutuqlarga erisha oladi:
- bolalar bilan ishlashda ularning tarbiyasi va rivojlanishiga qayg’uradi,
hamda ularga ishonish orqali bolalarning faollik va ijodiy qirralarini
namoyon qila oladi. Bunda bolalarni tushuna olish qobiliyati ularning
17

pedagogik mahoratiga o’ta muhim sifatiy ko’rsatkichdir;
- ular tashkilotchilik faoliyati orqali bolalarda mashg’ulotga qiziqishni,
jamoaviy ishlarni tashkil etishda bolalarga ijobiy-jamoaviy ta’sir etishni,
bollarda havaskorlik va tashabbuskorlik hamda javobgarlik hislarini
shakllantira oladi. Bunday holatda ularning o’zidagi bor energiyani
boshqalarga o’tkaza olishi va o’z bilim, ko’nikma, malakalarini to’liq
ishga solib bolalarga ta’sir o’tkazishi o’ta muhimdir;
- ularning bolalar jamoasida ishlashiga bo’lgan moyilligi, qiziqishi,
layoqati va fidoyiligi tufayligina bolalar jamoasining ma’naviy jihatdan
bilimliligi ta’minlanadi, bolalardagi ijodiy faoliyat va tashabbuskorlikka
ijobiy turtki bo’ladi;
- ularning o’z-o’zini baholay olishi va shu asosda o’zini boshqarishi o’z
tarbiyalanuvchilaridagi sabr toqatlilik, tanqidiy fikrni to’g’ri qabul
qilishlik, o’z-o’ziga talabchanlik, chegaralilik, mehnatdan qo’rqmaslilik
kabi insoniy sifatlarni shakllantirishga asos bo’lishi mumkin;
- ularning bolalar bilan ishlashdagi muomalada kirishuvchanligi va
bolalarga bo’lgan samimiyligi hamda muloyimligi bolalardagi barcha
bilan muloqot qila olishligini , bolalarning tezda o’z o’rtoqlari bilan til
topisha olishligini, erkin muloqot qila olishligini, sezgirlikni,
mehribonlikni, o’zaro hamkor bo’lishlikni va shu kabilarni
shakllantirishga samarali ma’naviy asos bo’la oladi;
- ularning barcha yangilikni tez anglay olishi va bir faoliyat turidan
ikkinchisiga, bir ish turidan ikkinchisiga tez o’ta olishi bolalardagi
quyidagi insoniy jihatlarni shakllantirishga namunaviy-ma’naviy asos
bo’la oladi: bolalarda o’rtoqlarining his hayajonlariga qayg’udosh
bo’lish shakllana boradi; o’tkir zehinli va sinchkov bo’ladi; o’z e’tibori
va diqqatini tezlik bilan biror narsaga qarata oladi hamda u haqda fikr
yurita oladi; imo-ishora, rolga kirishuvchanlik, go’zal harakatlar qilish va
zavqlilik kabi hislatlarni o’zida namoyon qila oladi ; har qanday holatda
va sharoitda ham o’z hissiyotlarini jilovlashni amalga oshira oladi;
18

turg’unlik va chidamlilik, ya’ni bolalar o’zini idora qilib, tezlik bilan
o’zini bosa oladi; hissiy munosabatlarni jilovlay oladi, ya’ni xoholab
kulmaydi, baqirib gapirmaydi, qo’pol muomala qilmaydi, birovni
kamsitmaydi, birovning asabiga tegmaydi va xullas ular o’zaro
munosabatlarda ma’naviyatli bo’lib yetishadi.
19

XULOSA
Mazkur maqolada tarbiyachining yosh avlodni barkamol, xalqimizning
munosib farzandlari qilib tarbiyalashdagi jamiyatda tutgan o‘rni, Maktabgacha
ta’lim tashkiloti tarbiyachisiga qo‘yiladigan davlat talablari yoritilgan. Kalit
so‘zlar: Maktabgacha ta’lim tashkiloti, tarbiyachi, maktabgacha ta’lim yoshi,
tarbiya,pedagogik mahorat. O‘zbekiston Respublikasida amalga oshiriladigan
ulkan islohotlarning muvaffaqiyatiga, eng avvalo, odamlarning o‘z ishlariga
mas'uliyat bilan qarashlariga, kundalik mehnat faoliyatida mamlakat
taraqqiyotiga hissa bo‘lib qo‘shiladigan savobli ishlarni qila olishlariga
bog‘liq. Jamiyatda tarbiyachi birinchidan, o‘sib kelayotgan avlodni
tarbiyalash, ikkinchidan mehnatkash xalqimizga har tomonlama bilim
berishdek savobli va mas'uliyatli vazifalarni bajaradi.Bugungi kunda
Maktabgacha ta’lim tizimiga katta e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ,
Prezidentimiz tomonidan “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2707-sonli Qaror,
O‘zbekiston Respublikasi “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida”gi
qonuni, Maktabgacha ta’lim tizimi boshqarishni takomillashtirish
choratadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, O‘zbekiston Respublikasining ilk va
maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari,
“Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi, “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha
ta’lim tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi” kabi me`yoriy
huquqiy hujjatlarning qabul qilinishi maktabgacha ta’lim tizimida ta’lim sifati
va samaradorligini oshirishda alohida ahamiyat kasb etmoqda. Tarbiyachi
yosh avlodni barkamol,xalqimizning munosib farzandlari qilib tarbiyalashdek
muhim va mas'uliyatli vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy yetukligi
bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq va jamiyat oldidagi o‘z mas'uliyatini
anglashga ta'lim - tarbiya ishlarini hal etishga ijodiy yondashishga, ta’lim
jarayonlarida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish, o‘z mahoratini doimo
faollashtirib borishiga yordam beradi. Tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda,
20

o‘yinlarda, mashg‘ulotlarda, birgalikdagi mehnat faoliyatida va ular bilan
bo‘ladigan muomalada ta’sir ko‘rsatadi. U har bir bolani diqqat bilan
o‘rganishi, uning shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini bilishi, pedagogik
nazokatini namoyon qilishi, bolalarning xulq-atvorini, ish natijalarini
haqqoniy baholashi kerak, ularga o‘z vaqtida yordam ko‘rsata olishi, oiladagi
ahvoli bilan qiziqishi zarur. Hozirgi zamon tarbiyachisining asosiy
fazilatlaridan biri o‘z kasbiga sadoqatliligi, g‘oyaviy e'tiqodliligi o‘z kasbini
sevishi va bu kasbga bo‘lgan cheksiz sadoqati tarbiyachini boshqa kasb
egalaridan ajratib turadi. Tarbiyachi shaxsiga qo‘yiladigan muhim talablaridan
biri shuki, u o‘z predmetini, uning metodikasini chuqur o‘zlashtirgan bo‘lishi
zarur. Bu pedagog-tarbiyachining obro‘sini ko‘taradi. Tarbiyachi kasbiga xos
bo‘lgan muhim fazilatlaridan, talablaridan biri bolalarni sevish ularning hayoti
bilan qiziqish har bir shaxsni hurmat qilishdan iborat. Bolani sevgan butun
kuch va bilimini bolalarni kelajagi buyuk vatanga sodiq fuqaro qilib
tarbiyalashga safarbar qila oladigan odamgina haqiqiy tarbiyachipedagog
bo‘la oladi. Bolalarni sevish - pedagogning murakkab mehnatini jozibali va
yengil qiladi. Tarbiyachining bolalarga munosabati pedagogikada
tarbiyalanuvchi shaxsga hurmat, unga talabchanlik bilan bir qatorda turadi. Bu
munosabat bolada pedagogga nisbatan ishonchni uyg‘otadi, o‘qituvchiga
bolalarni chinakam ma'naviy murabbiysi bo‘lishga imkon beradi.
Pedagogik xayol ham tarbiyachi uchun zarur hisoblanadi.Buda pedagog
bolalarning qiziqishlaridan kelib chiqqan holda kelajakda qanday kasbni
egallay olishini oldindan ko‘ra oladi va to‘g‘ri yo‘nalish bera oladi.Bu
qobiliyatlarni tarbyachilar o‘zida shakllantirib borishi lozim. Tarbiyachi
mashg‘ulot jarayonini doimo rejalashtirib borishi lozim. Rejalashtirish
pedagogik jarayonni yaxlit tashkil etishga: bolalar jamoasi va ayrim bolalarni
tarbiyalash vazifasini aniqlashga, bolalarni yoshiga ko‘ra pedagogik ta’sir
mazmunini va usullarini tanlashga, bolalar hayoti, faoliyat turlari, rahbarlik
metodlari va shu kabilarni tashkil etishning turli shakllaridan foydalanishga
yo‘llangan bo‘ lishi kerak Reja bolalar bilan amalga oshiriladigan ta’lim-
21

tarbiya ishlariga oldindan puxta tayyorgarlik ko‘rish metod va usullarni
yaxshilab o‘ylab olish, kerakli material va jihozlarni tayyorlash imkonini
yaratadi. Tarbiyachi rejalashtirgan hamma ishlar har bir bolaning har
tomonlama rivojlanishini ta’minlashi lozim. Shu bilan birga reja qotib qolgan
narsa bo‘lmay, vaziyatdan kelib chiqib, unga o‘zgarishlar kiritish mumkin
Pedagog faoliyatining muvaffaqiyati pedagogik qobiliyatlarining
mavjudligiga ham bog‘liqdir. Pedagogik qobiliyat – pedagogik mahoratga
erishishning zaminidir. Pedagogik qobiliyat tarkibiga: pedagogik
kuzatuvchanlik, pedagogik tasavvur, diqqatni taqsimlash, tashkilotchilik
qobiliyati va pedagogik muomala kiradi. Pedagogik qobiliyatlar pedagogik
faoliyati jarayonida, shuningdek, uni bu faoliyatga tayyorlash jarayonida
shakllanadi. Pedagogik mahorat - bu yosh avlodga ta'lim-tarbiya berishni
yuksak darajada va doimiy ravishda takomillashtirib borish san'atidir.
Tarbiyachilik ma’suliyatli kasblardan hisoblanadi.Bugungi kunda
tarbiyachilar o‘z ustida ishlashi,chet el tajribalardan foydalangan holda
faoliyat olib borishlari,jarayonni didaktik o‘yinlar bilan qiziqarli tashkil qila
olishlari,bolalarni maktab ta’limiga har tomonlama tayyor qilib tarbiyalashlari
lozim.Pedagoglar o‘z ustida ishlar ekan nutq madaniyatiga ham alohida
e’tibor berishi kerak.Chunki bolalarni qiziqtira olishda ularga ta’lim berish
jarayonida nutq eng asosiy o‘rnni egallaydi.Tarbiyachining vazifalari haqida
gapirar ekanmiz, bu vazifalar qatoriga oila bilan hamkorlikni tashkil qilish
ham kiradi.Pedagog oila bilan hamkorlikni to‘g‘ri tashkil qila olishi,
shuningdek mashg‘ulot jarayonlari,didaktik o‘yin mazmuni,uyda ta’lim berish
usullari bilan ota-onani tanishtirib borishi, ular uchun didaktik o‘yinlardan
tashkil topgan qo‘llanmalar berishi,oilada bilimlarni mustahkamlash uchun
tarbiyachi pedagogik mahoratini qo‘llay olishi lozim.Shundagini barkamol
avlodni tarbiyalay olish mumkin.
22

FOYDANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Mirziyoyev Sh.M. “Niyati ulug xalqning ishi ham ulug , hayoti yorug va kelajagi ‟ ‟ ‟
farovon bo ladi” – Toshkent: O zbekiston, 2019 yil.
‟ ‟
2. O. Xasanboyeva. “Maktabgacha ta lim pedagogikasi”. Toshkent 2011.
‟
3. Babanskiy YU.K va boshqalar. „Pedagogika”, Moskva1998. 4. N.G aybullaev.
‟
Pedagogika. Ma ruzalar matni.
‟
4.Г.УХолбо
ѐва.Физич ѐско ѐ воспитани ѐ д ѐтѐй дошкольного возраста. Еврзийский
научный журнал, 462-464.2016 г
5.G.U Xolboyeva MAKTABGA TAYYORLOV GURUHI BOLALARIINI
MAKTAB TA’LIMIGA TAYYORGARLIGINI SHAKLLANTIRISHNING
MAZMUNI, PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK TALABLARI Academic research in
educational sciences 3 (3), 792-794.2022 y
6.Г.У Холбо
ѐва. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA EKOLOGIK
TALIM TARBIYA BERISHDA ZAMONAVIY YONDASHUV ИННОВАЦИИ В
ПЕДАГОyКЕ И ПСИХОЛОyИ.2020 г
7.G.U Kholboyeva.IMPROVEMENT OF METHODOLOGICAL PREPARATION
OF FUTURE EDUCATORS FOR THE FORMATION OF ECOLOGICAL
LITERACY OF CHILDREN. Theoretical & Applied Science, 355-359 2020 y
8.Г.У Холбо
ѐва.Сод ѐржани ѐ и м ѐтодика пров ѐдѐния физкультурных досугов в
дошкольных учр
ѐжд ѐниях. В ѐстник совр ѐмѐнной науки, 131-133.2016 г
9. Г.У Холбо
ѐва.Сод ѐржани ѐ и м ѐтодика пров ѐдѐния физкультурных досугов в
дошкольных учр
ѐжд ѐниях. В ѐстник совр ѐмѐнной науки, 131-133.2016 г
. Internet saytlari .
23

1. http :// www . preschool . by . ru
2. http://www.kindereducation.com
3. http://www.maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi.uz
4. http://www.bolakadem.uz
5. http://www.lex.uz
24

_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi,
mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to liq
ʻ
qamrab olinganligi) ______________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
_______________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
25

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_______________________________________________
Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi (kurs
ʻ ʻ
ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
26

Tarbiyachilik kasbi, tarbiyachilik kasbining ahamiyati, tarbiyachilarga qo’yiladigan talablar

Sotib olish