Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 69.6KB
Xaridlar 3
Yuklab olingan sana 27 Iyun 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Xurshid

Ro'yxatga olish sanasi 11 Iyun 2024

3 Sotish

Tarbiyachilik kasbi, tarbiyachilik kasbining ahamiyati, tarbiyachilarga qo’yiladigan talablar

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI KAFEDRASI “MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan KURS ISHI MAVZU: TARBIYACHILIK KASBI, TARBIYACHILIK KASBINING AHAMIYATI, TARBIYACHILARGAB QO’YILADIGAN TALABLAR . Kurs ishi rahbari : ____________________ Bajardi: ____________________ “Himoyaga tavsiya etilsin” “Maktabgacha ta’lim metodikasi” kafedrasi mudiri ___________ PhD, dotsent X.I.Yusupova Toshkent - 2024 1 MUNDARIJA KIRISH …………………………………………………..............................…..3 I BOB. TARBIYACHILIK KASBI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR ............................…....5 1.1Bugungi kundagi tarbiyachilik kasbini ifodalab berish. .............. ...................5 II BOB. BUGUNGI KUNDA TARBIYACHILIK KASBINING AHAMIYATI VA UNGA QO’YILADIGAN TALABLAR . ........ …….…………….. ………....10 2.1.Tarbiyachilik kasbning ahamiyati va tushunchlari.. .. …….…..................…..10 2.2. Bugungi kunda tarbiyachi kasbiga qo’yiladigan talablar............................... 13 XULOSA………………………………………………………………..…...…20 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………….…..23 KIRISH 2 Kurs ishinin g dolzarbligi. Yangi talablarga javob beruvchi zamonaviy, islohlashgan maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining yuksak bilim va kasbiy mahoratga ega bo‘lishi talab etiladi. Наг bir ota-ona o‘z farzandini eng bilimdon, yuksak ma’rifatli, mahoratli, ijodkor tarbiyachi tarbiyasiga berishni istaydi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi bo‘lajak tarbiyachilarga talabalik davridan boshlab, maktabgacha ta’linming asl mohiyati bola va tarbiyachining hamkorlik faoUyati ekanligini, bola tarbiyasining maqsadini, bola ruhiyatini rivojlantirish qoidalariga amal qilishni o‘rgatadi. 0 ‘z kasbining mohir ustasi bo‘lish uchun tarbiyachi maktabgacha ta’lim pedagogikasi fanini chuqur egallashi lozim. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi o‘quv- tarbiya faoliyatini tashkil qilish vosita va usullarini o‘quv-tarbiya jarayonida kelib chiqadigan muammolar va uning yechimini to‘g‘ri hal qila bilish, innovatsion texnologiya usullaridan foydalanish, qiyinchiliklarning to‘g‘ri yechimini topishga yo‘naltiradi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fani eng muhim asosiy pedagogik munosabatlar sabablarini aniqlaydi, uni pedagogik jarayonda o‘rganadi. Ushbu fan boMajak tarbiyachilami maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyachilik faoliyatiga tayyorlaydi. Shu sababdan o‘quv qo'llanmada maktabgacha pedagogika fanining nazariy va amaliy masalalarini yoritib berishga alohida e’tibor qaratildi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fani inson kamolotiga qaratilgan, xalq yaratgan boy tajriba, ilmiy tadqiqotga doir nazariy va metodik manbalarga, jahon mutafakkir, m a’rifatparvar pedagog olimlarining asarlariga suyangan holda komil insonni tarbiyalashning qonun, qoida va tamoyillariga asoslanadi. Yangi talablarga javob beruvchi zamonaviy, islohlashgan maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining yuksak bilim va kasbiy mahoratga ega bo‘lishi talab etiladi. Наг bir ota-ona o‘z farzandini eng bilimdon, yuksak ma’rifatli, mahoratli, ijodkor tarbiyachi tarbiyasiga berishni istaydi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi bo‘lajak tarbiyachilarga talabalik davridan boshlab, maktabgacha ta’linming asl mohiyati bola va tarbiyachining hamkorlik faoUyati ekanligini, bola tarbiyasining maqsadini, bola ruhiyatini rivojlantirish qoidalariga amal qilishni o‘rgatadi. 0 ‘z kasbining mohir ustasi bo‘lish uchun tarbiyachi maktabgacha ta’lim pedagogikasi fanini chuqur egallashi lozim. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi o‘quv-tarbiya faoliyatini tashkil qilish vosita va usullarini o‘quv-tarbiya jarayonida kelib chiqadigan muammolar va uning yechimini to‘g‘ri hal qila bilish, innovatsion 3 texnologiya usullaridan foydalanish, qiyinchiliklarning to‘g‘ri yechimini topishga yo‘naltiradi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fani eng muhim asosiy pedagogik munosabatlar sabablarini aniqlaydi, uni pedagogik jarayonda o‘rganadi. Ushbu fan boMajak tarbiyachilami maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyachilik faoliyatiga tayyorlaydi. Shu sababdan o‘quv qo'llanmada maktabgacha pedagogika fanining nazariy va amaliy masalalarini yoritib berishga alohida e’tibor qaratildi. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fani inson kamolotiga qaratilgan, xalq yaratgan boy tajriba, ilmiy tadqiqotga doir nazariy va metodik manbalarga, jahon mutafakkir, m a’rifatparvar pedagog olimlarining asarlariga suyangan holda komil insonni tarbiyalashning qonun, qoida va tamoyillariga asoslanadi. Kurs ishining maqsadi : Tarbiyachilik kasbida kelib chiqadigan kamchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llarini o’rganish. Kurs ishining vazifasi: 1. O‘rganilayotgan mavzu mazmunini ochib beruvchi adabiyotlarni o‘rganish. 2. Tarbiyachi faoliyatining muvaffaqiyati Tarbiyachi qobiliyatlarining mavjudligiga ham bog‘ligini ko’rsatib berish. Kurs ishining obyekti : Tarbiyachilik kasbida kelib chiqadigan kamchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llari va xususiyatlarini o’rganish Kurs ishining predmeti. Tarbiyachilik kasbida kelib chiqadigan kamchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llari ahamiyati va rivojlanishini takomillashtirish yo ‘ llari. Kurs ishining tuzilishi. Kirish, 2 bob, 4 bo’lim, xulosa, glossariy va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. I BOB . TARBIYACHILIK KASBI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR . 4 1.1Bugungi kundagi tarbiyachilik kasbini ifodalab berish. Mustaqil O’zbekistonimizda uzluksiz ta lim tiuzimi isloh qilinishi, yangi‟ ta lim standartlari asosida ta lim tarbiya jarayonini qayta tashkil etishga ‟ ‟ kirishilgan hozirgi kunda pedagog faoliyatiga, uning pedagogik mahoratiga alohida e tibor berilmoqda. Tarbiyachilarning o’ziga zamonaviy bilim berish, ‟ ularning ma lumotini, malakasini oshirish kabi paysalga solib bo lmaydigan ‟ ‟ dolzarb masalaga duch kelmoqdamiz. Ta’lim tarbiya tizmini o zgarishdagi ‟ asosiy muommo ham mana shu yerda. Tarbiyachi bolalarimizga zamonaviy bilim bersin, deb talab qilamiz. Ammo zamonaviy bilim berish uchun avvalo, pedagogning o zi mana shunday bilimga ega bo lishi kerak. Shunday ekan, ‟ ‟ sog lom, har tomonlama barkamol avlodni yetishtirish pedagogning saviyasiga, ‟ tayyorgarligiga, ishiga bo lgan munosabatiga bog liqdir. Kelajagimiz bo lgan ‟ ‟ ‟ sog’lom avlodni tarbiyalash nozik, nihoyatda katta diqqat e tiborni talab ‟ qiladigan jarayondir. Pedagogik shu jarayonni boshqarar ekan, pedagogik etikaga rioya qilishi, ya`ni pedagogik odob , pedagogik qobiliyat va mahorat egasi bo lishi lozim. Pedagog odobi umuminsoniy va milliy axloqning ‟ qonuniyatlari, vazifalari, tamoyillari, tushunchalari, talablari, mezonlarini ta’lim-tarbiya jarayonida oydinlashtirib, pedagogning ta lim oluvchilar, ‟ kasbdoshlari, ota-onalar, ta lim muassasasi rahbarlari bilan munosabatlarida ‟ namoyon bo ladigan kasbiy-axloqiy xususiyatlari yig indisidir. Pedagog odobi ‟ ‟ eng avvalo, tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarning o zaro munosabatlarida ‟ namoyon bo ladi. Biroq bunday yondashuv bir qadar cheklangan nuqtai nazar ‟ ekanligini ta kidlash joiz. Zero, tarbiyachining kasbiy axloqi faqat ‟ tarbiyalanuvchilar bilan muloqoti jarayonidagina namoyon bo lmaydi, balki ‟ uning butun faoliyati davomida birinchi darajali ehtiyoj sifatida ifodalanadi. Boshqacha aytganda, pedagog odobi tushunchasi tarbiyachi dunyoqarashining hayotiy tizimini anglatadi. Pedagog odobi tushunchasining mazmuni axloqiylik bilan birga iqtisodiy, siyosiy, huquqiy jihatlarni ham o z ichiga qamrab oladi. ‟ Pedagog odobining normalari har bir muallimning shaxsiy fikriga, axloqiy fazilati va e„tiqodiga aylanishi lozim. Axloqiy e„tiqod va sifatlar pedagogning 5 ta`lim berish jarayonida, tarbiyaviy ishlarida, o quvchilar, ota-onalar va boshqa‟ kishilar bilan muomala, International scientific online conference 349 munosabatlarida, kundalik turmushda o zining shaxsiy namunasi bilan axloqiy ‟ ta„sir o tkazishida ko zga tashlanadi. Pedagogik takt pedagog axloqining ‟ ‟ amaliy ko rinishlaridan bo`lib, bu pedagogning ta lim oluvchilar oldida o zini ‟ ‟ ‟ tutishni bilishi, ta lim oluvchining holatini, intilishlari, qiziqishlarini tushuna ‟ olishi va eng samarali ta sir yo lini topa olishidir. Muallim xulqining natijalari ‟ ‟ uning yoshlarga axloqiy ta„sirining samaradorligida, axloqiy tarbiya sohasida erishgan yutuqlarida namoyon bo ladi. Pedagogik mahorat tug ma talant yoki ‟ ‟ nasldan – naslga o tuvchi hususiyat emas, balki izlanish, ijodiy mehnat ‟ mahsulidir. Pedagogik mahorat – yosh avlodga ta lim tarbiya berishni yuksak ‟ darajada va doimiy ravishda takomillashtirib borish san atidir. Pedagogik ‟ mahorat asoslari fanining paydo bo lishi buyuk pedagog A.S.Makarenko nomi ‟ bilan bevosita bogliq. U bolalar kalonnasidagi faoliyatida, yani faqat tarbiyasini emas, manaviy qiyofasini ham yo qotgan bolalar bilan ishlab, ularning ‟ benihoya hurmati va ishonchiga sazovor bo ldi. Shaxsiy tarbiyaviy usuli bilan ‟ butun olamga mashhur bo ganligining o zi ham A.S.Makarenkoning yuksak ‟ ‟ pedagogik mahorat cho qqisiga erishganligining yaqqol dalilidir. ‟ A.S.Makarenko bo lajak pedagog talabalik davridayoq pedagogik mahorat ‟ sirlarini o ganishi zarurligini ta kidlab, shunday deydi: «Tarbiyachi tashkil ‟ ‟ etishni, yurishni, hazillashishni, quvnoq, jahldor bo„lishni bilishi lozim, u o„zini shunday tutishi lozimki, uning har bir harakati tarbiyalasin.» Pedagogik bilim va mahorat egasi bo lgan pedagog avval, pedagogika fanining ‟ metagologik asoslarini, shaxs rivojlanishining qonuniyatlarini va omillarini, kadrlar tayyorlash milliy dasturining mohiyati, maqsad va vazifalarini bilishi darkor. Yosh avlodga ko ngildagidek ta lim – tarbiya berish haqida gap borar ‟ ‟ ekan, bu g oyat murakkab va ko p qirrali vazifani faqat malakali, pedagogik ‟ ‟ mahoratga ega bo lgan pedagog osongina erisha olmaydi. Buning uchun ‟ tarbiyachilik kasbiga yani sog lom avlodning chinakam murrabiy bo lishiga ‟ ‟ havasi, ishtiyoqi zo r , zamon talablarini tez va chuqur tushunadigan, o zining ‟ ‟ ilmiy, ijtimoiy – siyosiy saviyasini, pedagogik mahoratini izchillik bilan 6 amalga oshira boruvchi, bolalarni sevuchi, haqiqiy vatanparvar va mehnatsevar kishilargina erisha oladi. Pedagogik mahorat – o z ustida ishlash, ijodir‟ mehnatdir. Ta lim va tarbiya jarayoni tas irchanligining yanada yuksak ‟ ‟ bo lishi avvalo o qituvchining ilmiy salohiyatiga bolalar oldidagi obro siga, ‟ ‟ ‟ shaxsiy sifatlariga, ilmiy istedodiga, va mahorati hamda bolalar bilan o rnatgan ‟ do stona munosabatiga bog liqdir. ‟ ‟ Pedagogik mahorat bir qancha elementlardan tashkil topgan: 1. Pedagogning gumanistik (insonparvarlikka yo nalganligi). ‟ 2. Ixtisos mutahassislikka doir bilimlar. 3. Pedagogik qobiliyat. 4. Pedagogik texnika. Pedagogik texnikani egallash usullari.Taqdimot. Pedagogik texnika bu o qituvchining kasbiy va shaxsiy sifatlarining ‟ umumlashmasi bo lib, uning bilimlari, ko nikma va malakalaridir. ‟ ‟ Tadqiqotchilarning fikiriga ko ra quydagi 4ta komponent pedagogik mahoratni ‟ asosini tashlik etivchu hisoblanadi: 1. Pedagog kasbiga sadoqat. 2. Pedagogning shaxsiy va kasbiy fazilatlarini to liq egallashi. 3. Pedagogning ‟ ruxiy va psixologik tayorgalikka ega bo lishi. 4. Pedagogning maxsus va ‟ ixtisoslikka oid ilmiy va na zariy jihatdan bilim ko nikma malakalarga ega ‟ ‟ bo lishi. Pedagogok mahorat bu pedagogning shaxsiy sifatlarining majmuyi, ‟ ilmiy texnik, pedagogik bilimlar hamda kasbiy ko nikmalari va qobiliyatlarini ‟ yeg indisidir. Pedagogik mahorat samarasi, tarbiyachini pedagogik qobilyati ‟ qay darajada shakllanganligiga bog liqdir.Pedagogik qobiliyatlar – pedagogik ‟ mahoratga erishishning zaminidir. Pedagog qobiliyat - bu bolalar bilan ishlashga ishtiyoq, bolalarga nisbatan muhabbat, ular bilan bo lgan muloqotdan ‟ mamnun bo lish bilan ifoda bo ladigan shaxs sifatlari. Qobiliyat faoliyat ‟ ‟ jarayonida paydo bo ladi va rivojlanadi. Pedagogik qobiliyatni quyidagi turlari ‟ mavjud: Bilish qobiliyati, tushuntira olish qobiliyati, kuzatuvchanlik qobiliyati, nutq qobiliyati, obro tira qobliyati, muomala qila olish qobilyati. Pedagogik ‟ qobiliyat va mahorat o qituvchida osonlik bilan bilan shakllanmaydi. Bu kasbni ‟ tanalgan kishi o z maqsadiga erishish uchun uzluksiz o qishi, o rganishi va ‟ ‟ ‟ 7 izlanishi, ijodiy mehnat qilishi, voqeylikni tez anglashi va o z mehnatini‟ mamlakat uchun qanchalik zarurligini chuqur his qilishi zarur. Tarbiyachini pedagogik mahoratiga baho berishda uni ta limni, tarbiyani qay darajada ‟ tashkil qila bilishi muhim ahamiyatga egadir. Mashg ulotlarni qiziqarli, ‟ mukamamal tashkil etishi tarbiyachining birinchi navbatdagi vazifasidir. Yuqori o tilgan mashg ulotlar bolalar ongida uzoq saqlanadi. Buning uchun ‟ ‟ har bir pedagog yuksak kasbiy tayyorgarligi va yuqori ahloqiy fazilat egasi bo lishlari darkor. Yosh pedagoglar, bo lajak tarbiyachilar, birinchi bor ish ‟ ‟ boshlaganda pedagogik muomala muammosiga duch keladilar. Ularni qiynaydigan savol: “Bolalar bilan qanday muomalada bo lish kerak?”, “Nima ‟ uchun ular (bolalar) quloq solmaydilar?”, “Qanday qilib hayajon va tortinchoqlikni yengsa bo ladi?” va hokazo. Bu savollar bizni bir natijaga – ‟ pedagogik muomalani boshqara olmaslik degan xulosaga olib keladi. A.S. Makarenko shunday degan edi: “Amaliyotda men uchun: qanday turish, qanday yurish, ovoz ohangini qanday ko tarish, kulish, qanday qarash kabi eng oddiy ‟ “arzimas” narsalar muhim rol qiluvchi vazifani bajaradi. Meni bunga hech kim o rgatmagan, ammo bunga o rganish mumkin va o rgatish kerak, aslida ‟ ‟ ‟ shunga pedagogik mahorat bor va bo lishi kerak”. Pedagogni bolalar bilan ‟ bo lgan o zaro munosabatida arzimas, narsani o zi yo q. qarash, ko z tashlash, ‟ ‟ ‟ ‟ ‟ imo-ishora, ko zning harakati bularning hammasi ahamiyatli, chunki biz oddiy ‟ muomalada emas, balki professional muomalada bo lamiz. Bolalar bilan ‟ muomalada bo lish – bu doimo ijod qilishdir. Birinchidan ijodiy muomalada ‟ fikrlarni yetkaza bilish: yorqin obrazli tushunchalarni topa olish va o z ‟ tinglovchisiga yetkazishdir. Ijodiy muomalaning yana bir ko rinishi – bu ‟ shaxsni ko z qarashidan, imo-ishorasidan tushuna olish. Bolani yuziga qarab, u ‟ bilan nima sodir bo layotganini bilish – qanchalik muhimdir. Ijodiy ‟ muomalaning yana bir ko rinishi bu – ruhiy holatini boshqara olish ‟ mahoratidir. Tarbiyachi, pedagog o z o z his-tuyg ularini boshqara olishi, ‟ ‟ ‟ hushchaqchaq, optimistic kayfiyatda bo la olishi kerak. Pedagogik muomalani ‟ tartibga solish metodlari. 1-bosqich. Rejalashtirish orqali muomalani modellashtirib olish. Ya ni darsga tayyorgarlik ko rish: dastur bilan tanishish, ‟ ‟ 8 material tanlash, qo llaniladigan metodlarni aniqlab olish va eng muhimi‟ bo lajak muloqotni oldindan o ylab olish. 2-bosqich. Bolalar bilan to g ridan- ‟ ‟ ‟ ‟ to g ri, bevosita muloqotga kirishish. Bu bosqichda eng muhimi pedagog ‟ ‟ muloqotda tashabbuskor bo lishi, vaziyatni o z qo liga olishidir. Bunga ‟ ‟ ‟ erishish uchun sinf bilan bo lgan aloqada epchillik, ildamlilik ko rsatishi ‟ ‟ kerak. Epchillik bilan tashkiliy ishlardan (salomlashish, o tkazsih va h.k.) ish ‟ jarayoni va shaxsiy muloqotga o tishi kerak. Muomala madaniyatiga e tibor ‟ ‟ berish, nutqining ravonligi, tushunarli bo lishi, imoishoralarni qo llash, ko z ‟ ‟ ‟ bilan ishlash va h.k. Pedagogning tashqi ko rinishi: ozodaligi, o zini tuta ‟ ‟ bilishi, faolligi,hayrixoxligi, jozibaliligi va h.k. 3-bosqich - Muomalani boshqarish. Bu bosqichda tarbiyachi bir qator masalalarni hal etadi. Masalan muloqot orqali diqqani boshqaradi. Kimningdir diqqati bo lindi. Uni qanday ‟ qilib o qish jarayoniga qaytarish mumkin? Bunga albatta bolalarni qiziqtirish ‟ orqali muloqotga kirishish, baxs-munozara yuritish, muammoli vaziyatlar tashkil qilish, fikr almashish, har bir bolaga e tibor berish, ularni mustaqil ‟ fikrlarini bilish, individual hususiyatlarini hisobga olish orqali erishish mumkin. Shu bilan bir qatorda bola pedagogni, unga kerak bo lgan hayrixox ‟ munosabatini his qilishdir. Bu juda muhimdir. 4-bosqich – bo lib o tgan ‟ ‟ muloqot analizi. Pedagogning bolalar bilan bo lgan muloqoti samarali, ijobiy ‟ bo lishi va bolalarni o zgaruvchan ruhiy holatiga to g ri kelishi uchun ‟ ‟ ‟ ‟ quyidagilar tavsiya etiladi: - suhbatdoshingizga e tiborli bo ling; - hotirani ‟ ‟ rivojlantiring (muloqot mavzusini esda tutish); - bolalar bilan bo lgan ‟ muloqotda kuzatuvchanlikni rivojlantiring; - bolalarni tashqi hatti-harakatlarini (imo-ishora, turish holatlarini analiz qiling; - muomala, muloqot jarayonida faqat suhbatdoshingiz haqida o ylang. Pedagogning yorqin, aniq nutqi, ‟ o tilayotgan mavzuni obrazli, tasvirli ko z oldiga keltira olish qobiliyati – ‟ ‟ pedagog uchun juda muhimdir. Aynan mana shu obrazli tasvirni muloqot orqali ko z oldiga keltira olish qobiliyati afsuski hamma pedagoglarda ham ‟ rivojlanmagan, aynan shu qobiliyat esa pedagogik muomalaning samarasini oshiradi. Tarbiyachi jamiyatning ijtimoiy topshirig ini bajaradi, shunday ekan ‟ har tomonlama yetuk mutaxassislarni tayorlashda pedagog muayan ijtimoiy- 9 siyosiy, pedagogik va shaxsiy talablarga javob berishi lozim. Jamiyatning pedagoglik kasbiga qo yadigan asosiy talablari quyidagichadir:‟ G’oyaviy sohada:ilmiy dunyoqarash va e’tiqod; ijtimoiy ehtiyoj va axloqiy zaruriyatlarni chuqur tushunish;Vatan va jahon taraqqiyoti yo’lida ezgulik,ijtimoiy va fuqarolik burchini anglash; ijtimoiy – siyosiy faollik. Shaxsni ma naviy va ma rifiy tomondan tarbiyalash, o z Vatani, tabiatga va ‟ ‟ ‟ oilasiga bo lgan muhabbati, mustaqillik g oyalariga sodiqlik ruhida ‟ ‟ tarbiyalash. Pedagog kasbi sohasida: bolalarni sevish va ular bilan ishlashga qiziqish, pedagogik ishni sevish;bolalarni bilishi, uning ichki dunyosini tushuna olishi; ruhiy – pedagogik ziyraklik va kuzatuvchanlik, pedagogik tasavvur, tashkilotchilik qobiliyati; haqqoniylik, dilkashlik, talabchanlik, qat iyatlilik, ‟ maqsadga intilish, vazminlik, o zini tuta bilish sifatlari; kasbiy layoqatlilik,o z ‟ ‟ ishiga ijodiy yondashishi, o z bilim va pedagogik mahoratini doimiy ravishda ‟ oshirib borishi,pedagogik texnikani (mantiq, nutq, ta limning ifodali vositalari) ‟ va pedagogik taktga ega bo lishi; Bilish sohasida:chuqur umumiy bilim,keng ‟ dunyoqarash; kasb tayyorgarligi,xorijiy til, kompyuter bo yicha savodxonligi; ‟ o z bilimini tezlik bilan yangilash va to ldira olish qobiliyati, manaviy ehtiyoj ‟ ‟ va qiziqish, intellektual qiziqish, yangilikni his qila bilish, pedagogik ma lumotlarni oshirishga intilish;mutaxassisligi bo yicha mustahkam bilimga ‟ ‟ ega bo lib, o z kasbi, sohasida jahon fanida erishilgan yangi yutuq va ‟ ‟ kamchiliklardan xabardor bo lishi; ta lim va tarbiya metodikasini egallashi. ‟ ‟ II BOB. BUGUNGI KUNDA TARBIYACHILIK KASBINING AHAMIYATI VA UNGA QO’YILADIGAN TALABLAR . 2.1.Tarbiyachilik kasbning ahamiyati va tushunchlari O‘zbekiston Respublikasida amalga oshiriladigan ulkan islohotlaming muvaffaqiyati, eng awalo, odamlaming o‘z ishlariga mas’uliyat bilan qarashlariga, kundalik mehnat faoliyatida mamlakat taraqqiyotiga hissa bo‘lib qo‘shiladigan ishlami qila olishlariga bog‘liq. Jamiyatda pedagog (o‘qituvchi, tarbiyachi), birinchidan, o‘sib kelayotgan avlodni tarbiyalash, ikkinchidan, mehnatkash xalqimizga har tomonlama bilim berishdek savobli va mas’uliyatli 10 vazifalami bajaradi. Tarbiyachining qadr-qimmati shu qadar buyukki, u odamni ma’naviy jihatdan boy qilib, qalbini baxtga, ilohiy nurga to‘ldiradi. Dunyoda biror kimsa yo‘qki, uning ustozi bo‘lmasa. Hukumat rahbarimi, buyuk allomami, shifokormi, xalq mehrini qozongan yozuvchimi yoki qo‘li gul kosibmi, qo‘yingki, barcha-barchaning o‘z ustozi va hayot yo‘lini charog‘on etib turuvchi yo‘lboshchisi bo‘ladi. Ustozning eng buyuk burchi xalqqa nafi tegadigan, aql-idrokli, qobiliyatli, uquvli shogirdlar tayyorlashdir. Tarbiyachi yosh avlodni xalqimizning munosib farzandlari qilib tarbiyalashdek muhim, faxrli va shu bilan birga mas’uliyatli vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy yetukligi bolalami tarbiyalash uchun xalq va jamiyat oldidagi o‘z mas’uliyatini anglashga, ta’lim-tarbiya ishlarini hal etishga ijodiy yondashishga, o‘z mahoratini doimo takomillashtirib borish va hamkasblarining ishdagi o‘sishiga ko‘maklashishda yordam beradi. Tarbiyachi o‘zi yashab turgan o‘lka hayotini bilishi, tabiat va jamiyat qonunlarini tushunishi, ijtimoiy faol bo‘lishi kerak. Respublikamiz rahbariyati pedagoglar faoliyatini yuqori baholamoqda. Ma’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoniga binoan 1-oktabr xalq ta’limi xodimlari — o‘qituvchi va murabbiylar kuni deb e’lon qilindi. Bu voqea davlatimizning o‘qituvchilami jamiyatda tutgan о‘mini naqadar yuksak baholashidan dalolat beradi. Yosh avlodni barkamol qilib tarbiyalashda erishgan yutuqlari uchun, pedagogik ishidagi ijodiy mehnatlari uchun, ilg‘or tajribalarni umumlashtirishda erishgan yutuqlari uchun o‘qituvchi, tarbiyachilar «Metodist o‘qituvchi», «Katta o‘qituvchi», «Metodist-tarbiyachi», «Xalq maorifi a’lochisi» va shu kabi sharafli unvonlar bilan taqdirlanadilar. Xalq ta’limi xodimlari orasidan respublika bo‘yicha deputatlar saylanishi ham ularga bo‘lgan chuqur hurmat-ehtiromni bildiradi. Respublikamizda pedagog xodimlarning oylik maoshlari yildan yilga oshirilib, turmush sharoitlari yaxshilanib kelinmoqda. Pedagog xodimlarning malakasini oshirish ilmiy- metodik markazlari kengaytirilmoqda, ularning siyosiy tayyorgarligiga talab kuchaytirilmoqda, har 4—5 yilda qayta tayyorlashdan o‘tishlari uchun shart- sharoit yaratilmoqda. 11 Tarbiyachi maktabgacha yoshdagi bolalarga tabiat, jamiyat hodisalari, kattalarning mehnati haqida boshlang‘ich bilim va tushunchalar beradi, ularga madaniy axloq, o‘z tengdoshlari va kattalar bilan madaniyatli munosabatda bo‘lish odatlarini singdiradi. Ularda yaxshilik, haqiqatgo‘ylik, adolat, jasurlik, kamtarinlik, kattalarga hurmat bilan qarash, tabiatga qiziqish, kuzatuvchanlik, o‘simlik va hayvonlarga g‘amxo‘rlik bilan qarash, mehnatsevarlik, kattalarning mehnati natijalarini asrab-avaylash kabi axloqiy sifatlami tarbiyalaydi. Xalq san’ati, musiqa, ashula, adabiyot, tasviriy san’atni bilish, san’atga muhabbat tarbiyachini madaniyatli qiladi, bolalar bilan olib boradigan ishida yordam beradi. Pedagog kerakli bilim, malaka va ko‘nikmalami ma’lum bir izchillik bilan egallab borsagina bolalami tarbiyalash va ularga ta’lim berish ishida yaxshi natijalarga erishadi. Tarbiyachi o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishi uchun maxsus tayyorgarlik ko'rishi kerak. U quyidagi shartlarga amal qilishi kerak: • yosh avlodni tarbiyalash uchun yuqori malakali, kerakli bilimlami egallab, kerakli adabiyotlami tanlay oladigan, ilmiy adabiyotlar bilan ishlay oladigan, ilg‘or tajribali pedagoglaming tajribasini o‘rganib, o‘z ishiga tatbiq eta olttdigan kishi bo‘lishi; • bolalami kuzata oladigan ularning xulqi, xatti-harakati sabablarini to‘g‘ri tahlil qilib, unga ijobiy ta’sir etuvchi vositalami topa olishi; • yosh avlodni kerakli bilim, malaka, ko‘nikmalardan xabardor qilish uchun pedagogning nutqi ravon, aniq, mantiqiy, ixcham bolishi, ta’lim berishda texnikaviy vositalardan samarali foydalana olishi kerak. Bolalar bilim, malaka, ko‘nikmalarni yaxshi o‘zlashtirib olishlari uchun faollashtiruvchi savollardan foydalanishi; • o‘ziga yuklangan vazifani bajarishi uchun bolalarda o‘sha faoliyatiga nisbatan qiziqish uyg‘ota olishi, ularning diqqatini jalb qilib, faolligini o‘stirishi, bolalaming xulqini, xattiharakatini haqqoniy baholay olishi; • har bir faoliyat uchun kerakli materiallami oldindan tayyorlab qo‘yishi; • kun tartibini to‘g‘ri tashkil eta bilishi, bolalar jamoasiga undagi har bir a’zoni e’tiborga olgan holda rahbarlik qila bilishi; • bolalaming ruhiy va jismoniy holatini aniqlay bilishi va buni bolalar bilan amalga oshiriladigan ta’lim- 12 tarbiyaviy ishlarida e’tiborga olishi; • ota-onalar bilan muntazam ravishda suhbatlar, uchrashuvlar o‘tkazib, axborot almashtirib turishi; • bolalarga nisbatan xayrixoh bo‘lishi, har bir bola uchun qulay sharoit yaratishi, xafa bo‘Isa ovuntira olishi; • oUb borgan ta’lim-tarbiya ishini tahlil qila bilishi va uni yanada yaxshilash yo‘llarini topa olishi kerak. Eng muhimi — tarbiyachi bolalarga ishonch bilan qarashi, ulaming mehnatsevarligi, mustaqilligi, tashabbuskorligini to‘g‘ri taqdirlashi va mustaqil faoliyatlari uchun imkoniyat yaratishi kerak. Buni bolalar yuqori baholashadi. 2.2. Bugungi kunda tarbiyachi kasbiga qo’yiladigan talablar. Pedagogik mahorat-bu–tarbiyachining shunday shaxsiy va kasbiy fazilatlarini belgilaydigan xususiyatki, u o‘z o‘quv fanini chuqur va atroflicha bilishida, pedagogik – psixologik va metodik tayyorgarligida, yoshlarni o‘qitish, tarbiyalash va rivojlantirishning optimal yo‘llarini izlab topib, amaliy faoliyatga qo‘llashida namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, kutubxonachi rahbar va xodimi insoniylik, mehnatsevarlik va fidoyilik kabi ma’naviy – axloqiy fazilatlarni o‘zida tarkib toptirishi lozim. Shuni alohida qayd qilib o‘tmoq zarurki, tarbiyachilik kasbi murakkab va ma’suliyatli kasbdir. Ushbu kasbning sharafliligi va murakkabligi shu bilan belgilanadiki, u doimo ongning yagona sohibi bo‘lgan inson bilan muloqotda bo‘ladi. Ongli va tirik jonzot esa aqliy, ruhiy, hamda jismoniy jihatdan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shuning uchun, bola bilan doimo muloqotda bo‘lganda, unga ta’sir ko‘rsatish uchun muntazam ravishda psixologiya, tarbiya nazariyasi kabi fanlarni mukammal o‘rganib, o‘z kasbiy mahorati ustida muttasil ish olib borishi kerak. Bu tarbiyachidan pedagogik – psixologik va metodik tayyorgarlikni ta’minlaydi. Pedagogik mahorat- pedagogik jarayonda tarkib topadi. Pedagogik jarayon esa kasbiy va shaxsiy tayyorgarlikni yo‘lga qo‘yib, mehnatga, hayotga tayyorlash uchun davlat, jamiyat, millat va kelajak avlod oldida javob beradigan mutaxassislarni tayyorlashga xizmat qiladi. Shuning uchun, xodim shaxsiy va kasbiy fazilatlar egasi bo‘lishi lozim. Xodimning shaxsiy fazilatlari sirasiga iymon–e’tiqodi, dunyoqarashi, ijtimoiy ehtiyoj va faolligi, odob–axloqi, fuqarolik burchlarini 13 his qilishi, ma’naviyati, dilkashligi, talabchanligi, qat’iyligi va maqsadga intilishi, insonparvarligi, huquqiy bilimdonligi va h.k.lar kiradi. Bular rahbar va xodimiga kasbiy xususiyatlarni o‘zida tarbiyalab borishga ko‘maklashadi. Pedagogik nazokat(takt) – o‘qituvchining pedagogik maqsadga muvofiq, foydali, qimmatli harakatlarining o‘lchovi, me’yori va ta’sir vositasining chegarasi sifatida xarakterlanadi. Pedagogik mahoratning qayd qilingan tarkibiy qismlari o‘qituvchining kasbiy xususiyatlarini boyitadi va uni mohirlik sari yetaklaydi va o‘qituvchi - tarbiyachida pedagogik mahorat malakalarining tarkib topishiga yordam beradi. Ammo, o‘z kasbining mohir ustozi bo‘lish uchun faqatgina ularga tayanib, ish tutish kutilgan natijani bermasligi mumkin. Buning uchun muntazam ravishda pedagogik fikrlash, pedagogik o‘ylash, pedagogik ish tutish lozim bo‘ladi. Bu deganimiz, o‘z faoliyatini pedagogik hodisalarni, vaziyatlarni tahlil qilish, ularning har bir bog‘lanish joylarini anglashga intilish, kunlik natijalarni mustaqil ravishda tahlil qilishi va yangi ta’lim-tarbiyaga doir g‘oyalarni avvalgilari bilan taqqoslay olishga odatlanishi ham lozim bo‘ladi. Asosiy pedagogikpsixologik muammolarni topa olish ularni hal etishning eng qulay yo‘llarini topish ustida o‘ylash ham kerak. Hozirgi kunda ta’lim-tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi, ta’lim oluvchilarni erkin, mustaqil fikr yuritishga va ongli intizomga o‘rgatish, intellektual va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, o‘qituvchidan chuqur bilimga, kasbiy malaka va ko‘nikmalarga, yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lishni talab qiladi. Shu jihatdan o‘qituvchining ta’lim oluvchilar bilan munosabatida “Pedagogik takt” muhim pedagogik qobiliyat sifatida e’tirof etiladi. Tarbiyachilar har tomonlama ta’lim-tarbiya jaraѐXnini to‘g‘ri tashkil etishi bilan birga o‘zlarining tashqi qi ѐXfasiga ham e’tibor berishi lozim. Tashqi qi ѐXfa orqali bolalarning qiziqishlarini orttirgan holda, o‘zini namo ѐXn qila olish, o‘ziga og‘dira olish va e’tiborni qarata olish ish jara ѐXnini samaradorligini oshiradi. Lug‘aviy jihatdan “imidj” (ing. ―image”) tushunchasi ―siymo, ―timsol, ―qi ѐXfa va ―obraz ma’nolarini anglatadi. Mohiyatiga ko‘ra esa ushbu tushuncha ѐXrdamida ―joziba, ―maftunkorlik ma’nolarini ifodalaydi. Imidj - aniq bir insonga bo‘lgan munosabatda insonlar tafakkurida yuzaga 14 keladigan tashkilot ѐXki boshqa ijtimoiy ob’ekt qi ѐXfasidir. Pedagogik imidj - pedagogning ma’naviy-axloqiy qi ѐXfasi bilan tashqi ko‘rinishi o‘rtasidagi o‘zaro uyg‘unlik va mutanosiblikdir. Tarbiyachining tashqi qiyofasini ifodalovchi madaniyati 1. Gavdani tutish-to‘g‘ri tutish(yurishda, o‘tirib turishda), qo‘llarning rahbar va xodimi stolida erkin holatda bo‘lishi, batartibligi, ixchamligi. 2. Kiyim- ozodaligi, shinam va bashangligi, kamtarligi, ranglning mos holda tanlanishi, kiyimning ѐXshiga va kasbiga mosligi, kiyimni modaga muvofiqligi, bijuteriya, taqinchoqlarning ko‘p va kamligi, ishiga mosligi. 3. Pardozning me’ ѐXrdaligi, ѐXshi, kasbi va ishiga mosigi. 4. Soch turmagi (sochning ma’lum bir tartibliligi). 5. Pedagogning mimik va pantomimik ifodasi. Tarbiyachining pedagogik texnikasi tizimida mimik va pantomimik ifodalari ham muhim o‘rin tutadi. Pedagogning mimik va pantomimik ifodasi, tarbiyachining imoishorasida, ma’noli qarashlarida, rag‘batlantiruvchi ѐXki kinoyali tabassumida namo ѐXn bo‘ladi va ular tarbiyachining pedagogik ta’sir ko‘rsatishida, bolalarga mashg‘ulotlarni ta’sirchan, qiziqarli, samarali va mazmunli o‘tish uchun puxta zamin tay ѐXrlab beradi. 6.Mimika-his-hayajonning ifoda etishi, yuz mushaklarining, ma’noli harakatlarning so‘zla ѐXtgan nuqtaga gapga mosligi. Mimika- bu o‘z fikrlarini, kayfiyati, holati, hissi ѐXtini tinglovchi bajara ѐXtgan ishdan roziligi ѐXki norizoligini bildirish maqsadida uchun yuz, qosh, ko‘z muskullarini harakatga keltira olish san’atidir. Ba’zan yuzning va nigohning ifodasi bolalarga katta tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadi. Mimik harakatlar, ifodalar ma’lumotlarning hissiy ahamiyatini kuchaytirib, ularni chuqur o‘zlashtirish uchun imkon yaratadi. Bola pedagogga qarab uning kayfiyatini, munosabatini «o‘qib» oladilar. Shuning uchun uydagi ba’zi noxushliklar o‘quv mashg‘ulotlariga ta’sir ko‘rsatadi. Mimik ifodalar bolaning o‘quv kayfiyatiga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatmasligi kerak. Yuz ifodasida, mimik belgilarida faqat dars mashg‘ulotlariga xos ta’sirini ko‘rsata bilishi talab etiladi. Bu o‘quv - tarbiya topshiriqlarini yechish bolalar ta’limi va tarbiyasiga ijobiy yo‘nalish bera oladigan ko‘rinishlarni ifodalashi lozim. Yuz ifodasi, esa o‘z navbatida nutq va 15 munosabat xarakteriga mos bo‘lishi kerak. U ishonch, ma’qullash, ta’qiqlash, norozilik, quvonch, faxrlanish, qiziquvchanlik, befarqlik, ikkilanish kabi xususiyatlarda ifodalanishi mumkin. Mimik ifodaning asosiy detali sifatida qayd qilinganidek qosh, ko‘z, yuz ko‘rinishi va muskullari ishtirok etadi. Ko‘z, qosh, yuz bolalar javobidan qoniqish, xursand bo‘lish, faxrlanish ѐXki e’tirof, norozilik, qoniqmaslik, xafa bo‘lish va boshqa belgilarni ifodalasa, ta’lim oluvchilar diqqatini bo‘lmasdan, boshqalarga xalaqit bermasdan ta’lim - tarbiya ishlarini olib borish muvaffaqiyatli kechadi. Shuni ham alohida e’tirof etish joizki, mimik ifodalar namoyish qilina ѐXtgan paytda tarbiyachining nigohi bolalarga, ѐXki qaratilgan bo‘lishi zarur. Doskaga, eshikka, derazaga, ko‘rgazma qurollarga ѐXki devorga nigoh tashlab mimik ifodalarni namoyish qilishdan qochish lozim. 7.Pantomimika- qo‘l,o ѐXq, gavda harakatlari: yurish, qadam tashlash, erkin harakat qilish, jestlar va boshqalar. Pantomimika – bu gavda, qo‘l, oyoq harakatidir. Tarbiyachi mashg‘ulotda o‘quv ma’lumotlarini bayon qilar ekan, gavda holati orqali ma’lumotlarning obrazini chizadi, bolalar bundan zavqlanadilar, ichki his-tuyg‘ulari, ularning tashqi hissi ѐXtlari bilan qo‘shilib butun borliq ma’lumotlar mazmunini o‘zlashtirishga qaratiladi. Gavdani rost tutib yura bilish, fikrlarini aniq va to‘liq ba ѐXn qila turib qo‘l, boshni turli harakatlarga keltirish tarbiyachining o‘z bilimiga, kuchiga ishonchini anglatadi. Shuni ham unutmaslik kerakki, tarbiyachi bolalar oldida o‘zini tuta bilsa, harakatlarini tartibga keltira olsa, o‘quv-tarbiya jara ѐXni samarali bo‘ladi. Mashg‘ulotlar jara ѐXnida o ѐXqlar 12-15 sm. oraliqda bir o ѐXq sal oldinga surilgan holda turish bu tarbiyachining o‘z fanini mukammal bilishi, uni tushuntira olishiga ishoradir. Tarbiyachining ishoralari ma’noli bo‘lib, u ortiqcha harakatlardan xoli bo‘lmog‘i darkor. Masalan, keraksiz hollarda qo‘llari bilan imo-ishoralar qilish, boshini u ѐXq-bu ѐXqqa tashlash, o ѐXqlarini kerib o‘tirish va h.k. Bunday holatlar bolalarning g‘ashini keltiradi va o‘quv faniga, tarbiyachiga nisbatan hurmatsizlik his-tuyg‘ularini uyg‘otadi. Tarbiyachi guruhda yurgan paytida faqat oldin va orqaga qarab yurishi tavsiya etiladi. Chunki, agar u ѐXn tomonlarga, ya’ni, u ѐXndan, bu ѐXnga yursa bolalar fikri bo‘linadi va ular tez charchab qoladilar. Old tomonga yura ѐXtganida, tarbiyachi 16 eng muhim voqealarni baѐXn qilishi lozim, chunki bunda bolalar tarbiyachini butun diqqatlari bilan eshita ѐXtgan bo‘ladilar. Yuzi bolalarga teskari holda yura ѐXtganda uncha ahamiyatga molik bo‘lmagan fikrlarni aytish, dalillar keltirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki, bu vaqtda bolalar bir oz erkin holatda o‘zlarini his qila ѐXtgan bo‘ladilar. O‘z hissiyotini boshqara olish malakasi tarbiyachi pedagogik texnikasi tizimida o‘z hatti-harakati, hissi ѐXtini idora qilishi va ruhiy (psixik) holatini boshqara olishi ta’lim-tarbiya jara ѐXni uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Tarbiyachi ta’sir ko‘rsatish vaqtida (mashg‘ulotda, mashg‘ulotdan tashqari paytlarda, tarbiyaviy ishlar jara ѐXnida) o‘z hissi ѐXtini boshqara olishi, jiddiy bo‘lishi, umidbaxshlik, hayrixohlik kayfiyatda bo‘la olishi ham pedagogik texnika tizimining muhim elementidir. Buyuk rus pedagogi A.S.Makarenko aytganidek: «Tarbiyachi tashkil etishni, yurishni, hazillashishni, quvnoq, ѐXki jahldor bo‘lishini bilishi lozim, U o‘zini shunday tutishi kerakki, uning har bir harakati tarbiyalasin va o‘qitsin». Bunday malakaga ega bo‘lgan pedagog o‘z-o‘zini nazorat qila oladi, pedagogik faoliyati davomida sog‘lom asab tizimini o‘zida tarbiyalay oladi, asabiylashishdan, hissiy va aqliy zo‘riqishlardan o‘zini asraydi. O‘z xatti - harakati, hissiy holatini nazorat qilishda pedagog, avvalo, o‘zida quyidagilarni shakllantirishi lozim: - hayrixohlik va optimizm ruhida bo‘lish; - o‘z hulqini nazorat qilish, (muskul zo‘riqishini, harakatini, nutq tempini, nafas olishini tartibga solish); - faoliyatni dam oldirish, ya’ni lirik, musiqaviy, yumoristik, jismoniy daqiqalarni yaratish; - o‘z - o‘ziga salbiy ta’sir ko‘rsatishning oldini olish va h. k. Shunday qilib, tarbiyachi yuqorida qayd etib o‘tilgan pedagogik texnika ko‘nikmalarini tarbiyalangan bo‘lsa, u bolalarni o‘qitish, tarbiyalash, va ularni shaxs sifatida kamol toptirish sohasida muvaffaqiyatga erishadi. MTM dagi tarbiyachi va murabbiylar o’zlarining kasbiy mahoratiga qo’yilgan talablarga amal qilsa , quyidagidek yutuqlarga erisha oladi: - bolalar bilan ishlashda ularning tarbiyasi va rivojlanishiga qayg’uradi, hamda ularga ishonish orqali bolalarning faollik va ijodiy qirralarini namoyon qila oladi. Bunda bolalarni tushuna olish qobiliyati ularning 17 pedagogik mahoratiga o’ta muhim sifatiy ko’rsatkichdir; - ular tashkilotchilik faoliyati orqali bolalarda mashg’ulotga qiziqishni, jamoaviy ishlarni tashkil etishda bolalarga ijobiy-jamoaviy ta’sir etishni, bollarda havaskorlik va tashabbuskorlik hamda javobgarlik hislarini shakllantira oladi. Bunday holatda ularning o’zidagi bor energiyani boshqalarga o’tkaza olishi va o’z bilim, ko’nikma, malakalarini to’liq ishga solib bolalarga ta’sir o’tkazishi o’ta muhimdir; - ularning bolalar jamoasida ishlashiga bo’lgan moyilligi, qiziqishi, layoqati va fidoyiligi tufayligina bolalar jamoasining ma’naviy jihatdan bilimliligi ta’minlanadi, bolalardagi ijodiy faoliyat va tashabbuskorlikka ijobiy turtki bo’ladi; - ularning o’z-o’zini baholay olishi va shu asosda o’zini boshqarishi o’z tarbiyalanuvchilaridagi sabr toqatlilik, tanqidiy fikrni to’g’ri qabul qilishlik, o’z-o’ziga talabchanlik, chegaralilik, mehnatdan qo’rqmaslilik kabi insoniy sifatlarni shakllantirishga asos bo’lishi mumkin; - ularning bolalar bilan ishlashdagi muomalada kirishuvchanligi va bolalarga bo’lgan samimiyligi hamda muloyimligi bolalardagi barcha bilan muloqot qila olishligini , bolalarning tezda o’z o’rtoqlari bilan til topisha olishligini, erkin muloqot qila olishligini, sezgirlikni, mehribonlikni, o’zaro hamkor bo’lishlikni va shu kabilarni shakllantirishga samarali ma’naviy asos bo’la oladi; - ularning barcha yangilikni tez anglay olishi va bir faoliyat turidan ikkinchisiga, bir ish turidan ikkinchisiga tez o’ta olishi bolalardagi quyidagi insoniy jihatlarni shakllantirishga namunaviy-ma’naviy asos bo’la oladi: bolalarda o’rtoqlarining his hayajonlariga qayg’udosh bo’lish shakllana boradi; o’tkir zehinli va sinchkov bo’ladi; o’z e’tibori va diqqatini tezlik bilan biror narsaga qarata oladi hamda u haqda fikr yurita oladi; imo-ishora, rolga kirishuvchanlik, go’zal harakatlar qilish va zavqlilik kabi hislatlarni o’zida namoyon qila oladi ; har qanday holatda va sharoitda ham o’z hissiyotlarini jilovlashni amalga oshira oladi; 18 turg’unlik va chidamlilik, ya’ni bolalar o’zini idora qilib, tezlik bilan o’zini bosa oladi; hissiy munosabatlarni jilovlay oladi, ya’ni xoholab kulmaydi, baqirib gapirmaydi, qo’pol muomala qilmaydi, birovni kamsitmaydi, birovning asabiga tegmaydi va xullas ular o’zaro munosabatlarda ma’naviyatli bo’lib yetishadi. 19 XULOSA Mazkur maqolada tarbiyachining yosh avlodni barkamol, xalqimizning munosib farzandlari qilib tarbiyalashdagi jamiyatda tutgan o‘rni, Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisiga qo‘yiladigan davlat talablari yoritilgan. Kalit so‘zlar: Maktabgacha ta’lim tashkiloti, tarbiyachi, maktabgacha ta’lim yoshi, tarbiya,pedagogik mahorat. O‘zbekiston Respublikasida amalga oshiriladigan ulkan islohotlarning muvaffaqiyatiga, eng avvalo, odamlarning o‘z ishlariga mas'uliyat bilan qarashlariga, kundalik mehnat faoliyatida mamlakat taraqqiyotiga hissa bo‘lib qo‘shiladigan savobli ishlarni qila olishlariga bog‘liq. Jamiyatda tarbiyachi birinchidan, o‘sib kelayotgan avlodni tarbiyalash, ikkinchidan mehnatkash xalqimizga har tomonlama bilim berishdek savobli va mas'uliyatli vazifalarni bajaradi.Bugungi kunda Maktabgacha ta’lim tizimiga katta e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, , Prezidentimiz tomonidan “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2707-sonli Qaror, O‘zbekiston Respublikasi “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida”gi qonuni, Maktabgacha ta’lim tizimi boshqarishni takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari, “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi, “O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030- yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi” kabi me`yoriy huquqiy hujjatlarning qabul qilinishi maktabgacha ta’lim tizimida ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda alohida ahamiyat kasb etmoqda. Tarbiyachi yosh avlodni barkamol,xalqimizning munosib farzandlari qilib tarbiyalashdek muhim va mas'uliyatli vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy yetukligi bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq va jamiyat oldidagi o‘z mas'uliyatini anglashga ta'lim - tarbiya ishlarini hal etishga ijodiy yondashishga, ta’lim jarayonlarida zamonaviy texnologiyalardan foydalanish, o‘z mahoratini doimo faollashtirib borishiga yordam beradi. Tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, 20 o‘yinlarda, mashg‘ulotlarda, birgalikdagi mehnat faoliyatida va ular bilan bo‘ladigan muomalada ta’sir ko‘rsatadi. U har bir bolani diqqat bilan o‘rganishi, uning shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini bilishi, pedagogik nazokatini namoyon qilishi, bolalarning xulq-atvorini, ish natijalarini haqqoniy baholashi kerak, ularga o‘z vaqtida yordam ko‘rsata olishi, oiladagi ahvoli bilan qiziqishi zarur. Hozirgi zamon tarbiyachisining asosiy fazilatlaridan biri o‘z kasbiga sadoqatliligi, g‘oyaviy e'tiqodliligi o‘z kasbini sevishi va bu kasbga bo‘lgan cheksiz sadoqati tarbiyachini boshqa kasb egalaridan ajratib turadi. Tarbiyachi shaxsiga qo‘yiladigan muhim talablaridan biri shuki, u o‘z predmetini, uning metodikasini chuqur o‘zlashtirgan bo‘lishi zarur. Bu pedagog-tarbiyachining obro‘sini ko‘taradi. Tarbiyachi kasbiga xos bo‘lgan muhim fazilatlaridan, talablaridan biri bolalarni sevish ularning hayoti bilan qiziqish har bir shaxsni hurmat qilishdan iborat. Bolani sevgan butun kuch va bilimini bolalarni kelajagi buyuk vatanga sodiq fuqaro qilib tarbiyalashga safarbar qila oladigan odamgina haqiqiy tarbiyachipedagog bo‘la oladi. Bolalarni sevish - pedagogning murakkab mehnatini jozibali va yengil qiladi. Tarbiyachining bolalarga munosabati pedagogikada tarbiyalanuvchi shaxsga hurmat, unga talabchanlik bilan bir qatorda turadi. Bu munosabat bolada pedagogga nisbatan ishonchni uyg‘otadi, o‘qituvchiga bolalarni chinakam ma'naviy murabbiysi bo‘lishga imkon beradi. Pedagogik xayol ham tarbiyachi uchun zarur hisoblanadi.Buda pedagog bolalarning qiziqishlaridan kelib chiqqan holda kelajakda qanday kasbni egallay olishini oldindan ko‘ra oladi va to‘g‘ri yo‘nalish bera oladi.Bu qobiliyatlarni tarbyachilar o‘zida shakllantirib borishi lozim. Tarbiyachi mashg‘ulot jarayonini doimo rejalashtirib borishi lozim. Rejalashtirish pedagogik jarayonni yaxlit tashkil etishga: bolalar jamoasi va ayrim bolalarni tarbiyalash vazifasini aniqlashga, bolalarni yoshiga ko‘ra pedagogik ta’sir mazmunini va usullarini tanlashga, bolalar hayoti, faoliyat turlari, rahbarlik metodlari va shu kabilarni tashkil etishning turli shakllaridan foydalanishga yo‘llangan bo‘ lishi kerak Reja bolalar bilan amalga oshiriladigan ta’lim- 21 tarbiya ishlariga oldindan puxta tayyorgarlik ko‘rish metod va usullarni yaxshilab o‘ylab olish, kerakli material va jihozlarni tayyorlash imkonini yaratadi. Tarbiyachi rejalashtirgan hamma ishlar har bir bolaning har tomonlama rivojlanishini ta’minlashi lozim. Shu bilan birga reja qotib qolgan narsa bo‘lmay, vaziyatdan kelib chiqib, unga o‘zgarishlar kiritish mumkin Pedagog faoliyatining muvaffaqiyati pedagogik qobiliyatlarining mavjudligiga ham bog‘liqdir. Pedagogik qobiliyat – pedagogik mahoratga erishishning zaminidir. Pedagogik qobiliyat tarkibiga: pedagogik kuzatuvchanlik, pedagogik tasavvur, diqqatni taqsimlash, tashkilotchilik qobiliyati va pedagogik muomala kiradi. Pedagogik qobiliyatlar pedagogik faoliyati jarayonida, shuningdek, uni bu faoliyatga tayyorlash jarayonida shakllanadi. Pedagogik mahorat - bu yosh avlodga ta'lim-tarbiya berishni yuksak darajada va doimiy ravishda takomillashtirib borish san'atidir. Tarbiyachilik ma’suliyatli kasblardan hisoblanadi.Bugungi kunda tarbiyachilar o‘z ustida ishlashi,chet el tajribalardan foydalangan holda faoliyat olib borishlari,jarayonni didaktik o‘yinlar bilan qiziqarli tashkil qila olishlari,bolalarni maktab ta’limiga har tomonlama tayyor qilib tarbiyalashlari lozim.Pedagoglar o‘z ustida ishlar ekan nutq madaniyatiga ham alohida e’tibor berishi kerak.Chunki bolalarni qiziqtira olishda ularga ta’lim berish jarayonida nutq eng asosiy o‘rnni egallaydi.Tarbiyachining vazifalari haqida gapirar ekanmiz, bu vazifalar qatoriga oila bilan hamkorlikni tashkil qilish ham kiradi.Pedagog oila bilan hamkorlikni to‘g‘ri tashkil qila olishi, shuningdek mashg‘ulot jarayonlari,didaktik o‘yin mazmuni,uyda ta’lim berish usullari bilan ota-onani tanishtirib borishi, ular uchun didaktik o‘yinlardan tashkil topgan qo‘llanmalar berishi,oilada bilimlarni mustahkamlash uchun tarbiyachi pedagogik mahoratini qo‘llay olishi lozim.Shundagini barkamol avlodni tarbiyalay olish mumkin. 22 FOYDANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Mirziyoyev Sh.M. “Niyati ulug xalqning ishi ham ulug , hayoti yorug va kelajagi ‟ ‟ ‟ farovon bo ladi” – Toshkent: O zbekiston, 2019 yil. ‟ ‟ 2. O. Xasanboyeva. “Maktabgacha ta lim pedagogikasi”. Toshkent 2011. ‟ 3. Babanskiy YU.K va boshqalar. „Pedagogika”, Moskva1998. 4. N.G aybullaev. ‟ Pedagogika. Ma ruzalar matni. ‟ 4.Г.УХолбо ѐва.Физич ѐско ѐ воспитани ѐ д ѐтѐй дошкольного возраста. Еврзийский научный журнал, 462-464.2016 г 5.G.U Xolboyeva MAKTABGA TAYYORLOV GURUHI BOLALARIINI MAKTAB TA’LIMIGA TAYYORGARLIGINI SHAKLLANTIRISHNING MAZMUNI, PEDAGOGIK-PSIXOLOGIK TALABLARI Academic research in educational sciences 3 (3), 792-794.2022 y 6.Г.У Холбо ѐва. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA EKOLOGIK TALIM TARBIYA BERISHDA ZAMONAVIY YONDASHUV ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОyКЕ И ПСИХОЛОyИ.2020 г 7.G.U Kholboyeva.IMPROVEMENT OF METHODOLOGICAL PREPARATION OF FUTURE EDUCATORS FOR THE FORMATION OF ECOLOGICAL LITERACY OF CHILDREN. Theoretical & Applied Science, 355-359 2020 y 8.Г.У Холбо ѐва.Сод ѐржани ѐ и м ѐтодика пров ѐдѐния физкультурных досугов в дошкольных учр ѐжд ѐниях. В ѐстник совр ѐмѐнной науки, 131-133.2016 г 9. Г.У Холбо ѐва.Сод ѐржани ѐ и м ѐтодика пров ѐдѐния физкультурных досугов в дошкольных учр ѐжд ѐниях. В ѐстник совр ѐмѐнной науки, 131-133.2016 г . Internet saytlari . 23 1. http :// www . preschool . by . ru 2. http://www.kindereducation.com 3. http://www.maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi.uz 4. http://www.bolakadem.uz 5. http://www.lex.uz 24 _______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ talabasi ______________________________________________________ning ____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga RAHBAR XULOSASI Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to liq ʻ qamrab olinganligi) ______________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________ Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________ _______________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga ʻ ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ 25 KOMISSIYA XULOSASI Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi) ʻ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _______________________________________________ Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi (kurs ʻ ʻ ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ Jami ball_______________________ Komissiya raisi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi ____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) 26

Tarbiyachilik kasbi, tarbiyachilik kasbining ahamiyati, tarbiyachilarga qo’yiladigan talablar

Sotib olish