Tarbiyaning kasbiy konpetentsiyasi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	67.9KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	02 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2023

159 Sotish

Tarbiyaning kasbiy konpetentsiyasi

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “Tarbiyaning kasbiy konpetentsiyasi ”

Kurs ishi rahbari: O.Tinibekov
Bajardi: MT-22-10 (C) talabasi
N. Rahimova

“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
____________PhD,dotsent X.I.Yusupova
TOSHKENT-2024

Mundarija:
KIRISH………………………………………………………….…..3
I BOB. TARBIYANING KASBIY KONPETENTSIYASI VA O`RNI
1.1.Maktabgacha tarbiyachilarning kasbiy kompetentsiyasining
xususiyatlari…………………………………………………….……6
1.2.Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan o‘rni. ……………………..19
II BOB. TARBIYANING KASBIY QO’LLASH VA BOLALAR
2.1.Pedagog olimlarning tarbiyachi shaxsi to‘g‘risidagi fikrlari………23
2.2.Tarbiyachikompetensiyasi………………………………………….27
XULOSA…………………………………………...…………….……30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………..33

KIRISH
2

Kurs ishi maqsadi: Hozirgi kunga kelib mamalakatimizda va xorijiy
davlatlarda maktabgacha ta’lim yo‘nalaishidagi olib borilgan ilmiy tadqiqot
ishlari, tajribalar tahlili shuni ko‘rsatadiki, ta’lim sifatini boshqarish va nazorat
qilish, uzluksiz ta’lim tizmini to‘la boshqarish tizmlarini boshqarish, tizmlarini
shakllantirish hamda tadbiq qilish davlat ta’lim siyosati qilib belgilanib
kelinmoqda. Ta’lim sifatining birinchi o‘rindaligi, ta’lim tizmida olib
borilayotgan siyosatining yadrosi sifatida maktabgacha ta’lim tashkilotidan
boshlab, ta’lim tizminig barcha bosqichlarida boshqaruvning foydali
mexanizmlarini yaratish muammosini nihoyatda dolzarb bo‘lib kelmoqda. Bunda
maktabgacha ta’lim tizmining o‘rni o‘zgacha bo‘lib, sifat darajasini ko‘tarish,
salohiyatini oshirish boshqa sohalar kabi ko‘plab yutuqlarga erishish lozim
bo‘ladi Shu nuqtai nazardan insonning har tomonlama rivojlanishida yordam
beruvchi g‘oyalar deganda (B.S.Gershunskiy, E.N. Gusinskiy, B.T. Lixachev, E.
Sh. Qurbonov, E.A. Seytxalilov, A.I. Subetto va boshqalar) gavdalanadi. Shu
jihatdan ta’limni sifati bo‘lg‘usi zamonaning muhim ijtimoiy jarayonlari
dinamikasini, shu jumlada, shaxs rivojlanishi ustivorligiga sabab bo‘luvchi
zarurat ( E. Sh. Qurbonov, E.A. Seytxalilov ) jamiyatning barqaror rivojlanishi
modeliga o‘tish jarayonini ta’minlashga qodir insonni shakllantirishni yuzaga
keltiruvchi hal qiluvchi omil sifatida qaraladi. Talim sifati va uni nazorat qilish,
uzluksiz ta’lim tizmini to‘la boshqarish tizmlarini boshqarish, tizmlarini
shakllantirish hamda tadbiq qilish – davlat ta’limi siyosati ekanligini
unutmasligimiz lozim. Maktabgacha ta’lim tashkiloti sharoitida ta’lim sifati va
samaradorligini takomillashtirishning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash, uning
bazaviy komponentlarining o‘ziga singdirish jiddiy nazariy eksperemental
tadqiqotlarga muhtoj bo‘lib kelmoqda. Nazariy tahlillar olib borilganda shuni
ko‘rsatadiki, maktabgacha ta’limtashkilotida ta’lim sifati masalasi zamonaviy
pedagogika sohasida kam ishlab chiqilgan masalalardan biri ekanligi
barchamizga ma’lumdir. Bizga ma’lum adabiyotlarda keltirilishicha,( masalan,
L.I. Falyushinov) ularda mazkur muammoni maktabgacha ta’lim tashkiloti
hodimlarining ish vaqtidan oqilona foydalanib va pedagog kadrlar bilan
texnologiyaik ishlarni tashkil qilish vositasida hal qilishga harakat qilinar ekan.
Afsuski, sifatli ta’limni ta’minlashning belgilangan jihatlari uni yechish imkonini
bermasligi tufayli ushbu muammoni kompleks tahlil qilishga imkon
bermaydiJ а miy а t v а f а n m а d а niy а tining rivojlanishi ta`lim tarbiya ishlarining qay
yo`sinda olib borilishiga katta e`tibor berish lozim. Davlatning buyuk kelajagi,
3

albatta yoshlarni chuqur bilimli va barkamol shaxs taqdiri bilan bog‘liqligini
unutmagan holda ushbu muammoni mahoratli bilimli pedagoglar faoliyatiga
2tayanib yechish mumkunligini unutm а sligimiz lozim. Juml а d а n Surx а nd а ryo
viloy а tid а j а mi 5349 t а ped а gog xodiml а r ishl а b kelmoqd а l а r shund а n oliy
m а ’lumotli mut а x а ssisl а r 1799 t а , tug а ll а nm а g а n oliy mut а x а ssisl а r soni 479 t а
h а md а о rtʻ а m а xsus mut а x а ssisl а r soni 3071 t а ni t а shkil etmoqd а . M а kt а bg а ch а
t а ’lim boshq а rm а l а ri tomonid а n soh а ning yetuk v а m а hor а tli mutaxassislarini
а niql а sh ul а rning ish f а oliy а tl а rini omm а l а shtirish ul а r ishtirokid а m а hor а t
d а rsl а rini t а shkil etish ustoz –shogird tizimid а ishl а rning olib borish muhim
а h а miy а t k а sb et а di. T а ’lim imkoniy а tl а rd а n foyd а l а nib yosh mutaxassislarinig
ped а gogik–psix а logik kompetensiy а sini oshirish bugungi kund а dolz а rb
m а s а l а l а rd а n biridir. Buning uchun t а rbiy а chil а rimiz yet а rli d а r а j а d а bilimg а ,
а m а liy k о nikm
ʻ а l а rg а , ped а gogik-psixologik bilimdonlikg а , l а yoq а tg а eg а
b о lishl
ʻ а ri lozim
• Rivojlangan xorijiy davlatlar ta’lim texnalogiyalarini o‘rganish va qiyosiy
tahlil qilish;
• Katta va tayyorlov yoshdagi har bir bolaning individual xususiyatlariga
e’tibor qaratish va o‘rganish;
• Zamonaviy ta’lim texnologiyalarini amaliyotga joriy etilishini o‘rganish
hamda tahlil etish;.
• Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga ta’lim- tarbiya berishning
zamonaviy yondashuvlarni farqli jihatlarini ajratish;
• Hozirgi kunga qadar maktabgacha ta’lim tizmida ta’lim samaradorligini
oshirishga qaratilgan keng islohatlar talqini ishlab chiqish;
• Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida turli kata va tayyorlov guruhlarida
tajriba- sinov ishlarini olib borish.
• Xorijiy tajribalar asosida maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachilarining
kasbiy kompetentligini rivojlantirish tuzulmasi
4

Kurs ishining predmeti: Maktabgacha ta’lim tizmida ta’lim samaradorligini
oshirishda ilg‘or xorij tajribalarini o‘rganish va qiyosiy tahlil qilishning mazmuni,
shakl, tamoyillari, texnologiya va vositalari.
Kurs ishining obyekti : Maktabgacha ta’lim tizmining samaradorligini
oshirishda xorijiy tajribalarni o‘rganish va qiyosiy tahlil qilish maqsadida
maktabgacha ta’lim tashkilotining pedagog- tarbiyachilari, tayyorlov va katta
guruhlari tanlandi.
Kurs ishining borishi: O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim
to‘g‘risida”gi qonun, O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini
2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi, O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2016-yil 29-dekabrdagi “O‘zbekiston Respublikasida
maktabgacha ta’limni tubdan isloh qilish chora tadbirlari to‘grisida”gi PQ-2707
sonli qarori, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 22-
dekabrdagi Maktabgacha ta’lim va tarbiyaning davlat standartini tasdiqlash
to‘g‘risida 802-sonli qarorining birinchi ilovasida “ilk va maktabgacha yoshdagi
bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari”O‘zbekiston Respublikasi
Maktabgacha ta’lim vazirligining Muvofiqlashtiruvchi kengashining 2022-yil 4-
fevraldagi 1-sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan “Ilk qadam”
takomillashtirilgan davlat o‘quv dasturi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Miromonovich Mirziyoyev asarlari, O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining va Vazirlar mahkamasining qarorlari, farmonlari, Sharq va G‘arb
mutaffakkirlarining tadqiqotga oid asarlari.
Tadqiqot metodlari: Falsafiy, pedagogik, psixologik, texnologiyaik
adabiyotlarni o‘rganish, pedagogik kuzatish, tajriba almashish, pedagogik
tajriba- sinov, matematik- statistik texnologiya.
I BOB. TARBIYANING KASBIY KONPETENTSIYASI VA O`RNI
5

1.1 Maktabgacha tarbiyachilarning kasbiy kompetentsiyasining
xususiyatlari
Maktabgacha tarbiyachilarning kasbiy vakolatlarini shakllantirishning
mumkin bo‘lgan usullari, usullari haqida yaxlit ko‘rinish uchun biz asosiy
tushunchalarni ko‘rib chiqamiz: kompetensiya va kasbiy kompetentsiya.
“Kompetensiya” hodisa sifatida yetarli miqdordagi tadqiqotlarga qaramay,
bugungi kunda ham aniq ta’rifga ega emas va har tomonlama tahlil qilinmagan.
Ko‘pincha ilmiy adabiyotlarda ushbu pedagogik faoliyat kontseptsiyasi
pedagogik jarayonning ichki harakatlantiruvchi kuchlarini faollashtirish
sharoitida va ko‘pincha ilmiy kategoriya emas, balki majoziy metafora rolida
qo‘llaniladi.
Ko‘pgina tadqiqotchilar uchun mutaxassisning vakolati, avvalambor, funktsional
vazifalarni samarali bajarishda namoyon bo‘ladi. Ammo kompetentlik shu
tarzda ham tushuniladi: atrofdagi dunyoni anglash o‘lchovi va u bilan o‘zaro
ta’sirning etarliligi; faoliyatni muvaffaqiyatli bajarishga imkon beradigan bilim,
ko‘nikma va malakalar to‘plami; sub’ektning ijtimoiy va amaliy tajribasini
shakllantirishning ma’lum bir darajasi; shaxsning o‘z qobiliyatlari va mavqei
doirasida jamiyatda muvaffaqiyatli ishlashiga imkon beradigan faoliyatning
ijtimoiy va individual shakllariga tayyorgarlik darajasi; professional xususiyatlar
to‘plami, ya’ni. ish talablarini ma’lum darajada amalga oshirish qobiliyati va
boshqalar.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kompetensiya tushunchasi "vakolat" ta’rifi bilan
chambarchas bog‘liqdir. Shuni ta’kidlash kerakki, turli izohli lug‘atlarda
“kompetensiya" tushunchasi, talqin qilishdagi ayrim farqlarga qaramay, ikkita
asosiy umumiy tushuntirishni o‘z ichiga oladi: 1) bir qator masalalar; 2) ma’lum
bir sohadagi bilim va tajriba.
Bundan tashqari, tadqiqotchilar ko‘rib chiqilayotgan tushunchaning boshqa
xususiyatlarini aniqlaydilar. Shunday qilib, vakolat quyidagilarni anglatadi:
• ma’lum bir sohada muvaffaqiyatli faoliyat uchun bilim, ko‘nikma va
shaxsiy fazilatlarni qo‘llash qobiliyati;
• bilim va tushunish (akademik sohadagi nazariy bilimlar, bilish va tushunish
qobiliyati);
• qanday harakat qilishni bilish (bilimlarni muayyan vaziyatlarga amaliy va
operatsion tatbiq etish);
6

• qanday bo‘lishini bilish (qadriyatlar hayotni ijtimoiy sharoitda idrok etish
yo‘lining ajralmas qismi sifatida).
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kompetentsiyalar "bu shaxsning kutilgan va
o‘lchovli yutuqlari bo‘lib, u o‘quv jarayoni tugagandan so‘ng shaxs nima qila
olishini belgilaydi; mutaxassisning ma’lum bir professional sohadagi
muvaffaqiyatli faoliyati uchun uning barcha salohiyatidan (bilim, ko‘nikma,
tajriba va shaxsiy fazilatlar) foydalanishga tayyorligini belgilaydigan
umumlashtirilgan xususiyat ».
Yuqoridagi ta’riflarga asoslanib, "kasbiy kompetentsiya" tushunchasining
muhim mazmunini taqdim etish mumkin, bu akmeologiyada o‘zining rivojlanish
psixologiyasi bo‘limida inson kasbiy mahoratining quyi tizimlarining asosiy
kognitiv komponenti sifatida qaraladi va kasbiy faoliyatni yuqori mahsuldorlik
bilan amalga oshirish. Kasbiy vakolatlarning tarkibi va mazmuni asosan kasbiy
faoliyatning o‘ziga xos xususiyatlari, uning ayrim turlariga mansubligi bilan
belgilanadi.
“Kasbiy kompetentsiya” tushunchasining mohiyatini tahlil qilish, uni
tarbiyachining (tarbiyachining) kasbiy faoliyatni samarali amalga oshirish va
maktabgacha ta’lim tizimida shaxsni rivojlantirish bilan bog‘liq maqsadlarga
erishish qobiliyatini aks ettiradigan bilim, tajriba va kasbiy ahamiyatga ega
shaxsiy fazilatlar integratsiyasi sifatida taqdim etishga imkon beradi. Va bu
kasbiy faoliyat sub’ekti ma’lum darajadagi professionallikka erishgan taqdirda
mumkin. Psixologiya va akmeologiyadagi kasbiylik - bu kasbiy faoliyat
vazifalarini bajarishga tayyorlikning yuqori darajasi, mehnat predmetining sifat
xarakteristikasi, yuqori kasbiy malakalar va malakalarni, turli xil samarali
kasbiy mahorat va ko‘nikmalarni aks ettiruvchi, shu jumladan ijodiy echimlar,
zamonaviy algoritm va yechimlarga egalik qobiliyatlarini aks ettiradi. yuqori va
barqaror mahsuldorlikka ega faoliyatni amalga oshirishga imkon beradigan
professional vazifalar.
Shu bilan birga, shaxsning kasbiy mahorati ham ajralib turadi, bu shuningdek
mehnat predmetining yuqori darajadagi kasbiy muhim yoki shaxsiy va
ishbilarmonlik fazilatlarini, kasbiy mahoratini, ijodkorligini, intilishning etarli
darajasini, shaxsning progressiv rivojlanishiga qaratilgan motivatsion sohasini
va qiymat yo‘nalishlarini aks ettiruvchi sifat ko‘rsatkichi sifatida tushuniladi.
Ma’lumki, mutaxassisning faoliyati va shaxsiyatining kasbiy mahorati
muntazam ravishda malaka oshirish, ijodiy faollikni namoyon etish, ijtimoiy
7

ishlab chiqarish va madaniyatning o‘sib borayotgan talablariga unumli javob
berish, o‘z ishi va o‘z shaxsiyati natijalarini yaxshilashga bo‘lgan ehtiyoj va
istakda namoyon bo‘ladi. Bunday holda, biz nafaqat kasbiy faoliyat sub’ektining
kasbiy kompetensiyasi, balki umuman uning shaxsdan kompetensiyasi haqida
ham gaplashishimiz mumkin, bu umuman olganda "insondan shaxsga" kasblar
tizimi va, xususan, o‘qitish uchun muhimdir.
Ushbu va boshqa tadqiqotlar maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tarbiyachilar
tarkibi, asosiy tarkib xususiyatlari, shaxsiyati va faoliyatiga qo‘yiladigan
talablarni etarlicha batafsil tavsiflaydi. Ammo, maktabgacha tarbiyachining
kasbiy vakolatlarini shakllantirish tizimi taqdim etilgan bir nechta ishlar mavjud.
Holbuki aynan shu tizim ma’lum bir faoliyat sohasi sub’ekti tomonidan kasbiy
vakolatlarga erishish yo‘llari, vositalari va usullarini ko‘rish imkoniyatini
beradi. Tizim - bu maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim faoliyati sohasidagi
kompetensiyalarni rivojlantirish, murakkab kasbiy muammolarni hal qilish,
axloqiy jihatdan to‘g‘ri qaror qabul qilish va h.k.lar uchun tarbiyachilar,
tarbiyachilar, ma’muriyat, psixologik va uslubiy xizmat mutaxassislarining
o‘zaro aloqalari va hamkorlikning yagona jarayoni. ...
T а rbiy а chi sif а tini b а hol а sh, yuz а sid а n k о plʻ а b d а vl а tl а rd а t а rbiy а chi
m а l а k а sini b а hol а sh m а qs а did а t а rbiy а chil а r uchun t а l а bl а r v а zif а l а r belgil а b
q о yilg
ʻ а n. “Bu tizimd а ishl а y о tg а n k а drl а r bilimi, ul а rning ped а g о gik m а h о r а ti
jud а muhim”, – dedi m а kt а bg а ch а t а lim v
ʼ а ziri А .Shin. – “V а zirlik о quv- ʻ
t а rbiy а viy j а r а y о nining sif а tini о shirish b о yich
ʻ а munt а z а m ish о lib b о r а di.
О tg
ʻ а n 2 yil d а v о mid а 7 ming ped а g о g v а 2,8 ming r а hb а r m а l а k а о shirish
kursl а rid а о qidi. YUNISEF bil
ʻ а n h а mk о rlikd а t а yy о rl а ng а n о quv kursl ʻ а ri 38,4
ming mut а x а ssisni q а mr а b о ldi. 2021-2022 о quv yilid
ʻ а о liy о quv yurtl ʻ а rid а
m а kt а bg а ch а t а lim y
ʼ о n ʻ а lishid а gi q а bul kv о t а l а ri 2,5 b а r а v а r о shirildi. Bund а n
t а shq а ri, keyingi yili yuq о ri m а l а k а li k а drl а r t а yy о rl а sh m а qs а did а T о shkentd а
Gersen n о mid а gi R о ssiy а d а vl а t ped а g о gik а universitetining fili а lini о chish
rej а l а shtirilg а n.”16 M а kt а bg а ch а t а ’lim t а shkiloti t а rbiy а chil а rining bilim,
k о nikm
ʻ а m а l а k а l а rini q а y d а r а j а d а rivojl а ng а nligini t а dqiqotchil а r h а md а
oliml а r tomonidan yillar davomida о rg
ʻ а nilib kelinmoqda . Juml а d а n t а dqiqot
n а tij а l а rini st а tistik q а yt а ishl а sh soh а sid а gi ilmiy ishl а rg а t а y а nib V.P.Besp а lko,
V.S. А v а nesov, O.Yu.M а k а rov а , G.I.S а g а nenko "mezon" tushunch а l а ri v а
"k о rs
ʻ а tkich"l а rni а niql а g а nl а r. Mezonl а r b о yich ʻ а biz yosh t а rbiy а chil а rning
8

psixologik-ped а gogik kompetentligini sh а kll а ntirish d а r а j а si belgil а n а dig а n
belgil а r yoki xususiy а tl а rni tushun а miz. Mezonl а r "norm а v а obyekt yoki
hodis а ning t а ’rifini b а hol а sh uchun о lchov" 17 Mezon hʻ а qiqiy ped а gogik
hodis а l а r, f а zil а tl а r, j а r а yonl а rni b а hol а sh yoki t а qqosl а sh sodir b о l
ʻ а dig а n eng
umumiy xususiy а tni ifod а l а b ber а di. N а moyon b о lish d
ʻ а r а j а si, mezonl а rning
sif а t jih а td а n sh а kll а nishi а niq k о rs
ʻ а tkichl а rd а belgil а n а di. H а r bir mezon
h а md а k о rs
ʻ а tkichl а r guruhl а rni о z ichig ʻ а ol а di. Dem а k, k о rs ʻ а tkichl а r ul а rni
о lch
ʻ а sh v а kuz а tish uchun m а vjud b о lg ʻ а n mezonl а rning а niq о lchovl ʻ а ri
shunch а lik а niq belgil а ng а nki, ul а rni t а n olish hukmd а gi x а tol а rni istisno
qil а di . Bu k о rs
ʻ а tkichl а r mu а yy а n mezon m а vjudligini hukm qilish uchun а sos
b о l
ʻ а di . Shu bil а n birg а , k о rs ʻ а tkichl а rning а sosiy xususiy а tl а ri konkretlik v а
di а gnostik а likd а dir. Shund а y qilib, mezon v а k о rs
ʻ а tkichl а r bir tizimning
а jr а lm а s elementl а ri b о lib, uning ichki y
ʻ а xlitligini t а vsifl а ydi. Tadqiqotchi
Z.T.Nishonov а ilmiy izl а nishl а rining n а tij а si sif а tid а bo‘lg‘usi ped а gog k а sbiy
t а yyorg а rligi d а vrid а yoq o‘quv-t а rbiy а j а r а yonl а rini y а ngich а ped а gogik
texnologiy а l а r а sosid а s а m а r а li t а shkil etishg а t а yyor v а shu а sosd а
o‘quvchil а rd а must а qil fikrl а sh, o‘rg а n а yotg а n h а r bir mu а mmog а ijodiy
yond а shish m а l а k а l а rini sh а kll а ntirishning mex а nizml а ri h а qid а fikr yurit а di.
Juml а d а n, keyingi yill а r d а vomid а m а zkur mu а mmo bo‘yich а B.N.Sirliev,
Yu.M. А s а dov, Sh.G‘.S а p а rov, D.N. А rziqulov, S.L а shin, M.Yu.M а xk а mov а , 35
N.D.M а xmudov а , G.I. M а xmutov а , G.N.N а jmiddinov а , R.U.Nurjonov а ,
D.Sh.Olimov а , M.Ochilov, B.X.R а ximov, R.G‘.S а f а rov а , M.Quronov,
N.M.O‘rinov а , S.Usmonov, T.G‘ а fforov а , O.Q.H а yd а rov а l а rning а m а lg а
oshirg а n t а dqiqot ishlari e’tiborg а loyiqdir. O‘qituvchil а r k а sbiy muhim
sif а tl а rining turli psixologik uchun kerak bo‘lg а n bilim, ko‘nikm а v а
m а l а k а l а rning eg а ll а nishi hamda ul а rni а m а ld а kengroq d а r а j а d а qo‘ll а y
olinishi bir q а tor t а dqiqotl а rd а bevosit а ped а gogg а xos k а sbiy kompetentlik v а
uning o‘zig а xos tomonlari o‘rg а nilg а n. А n а shund а y t а dqiqotl а r sir а sig а
А .K.M а rkov а v а B.N а z а rov а l а r tomonid а n olib borilg а n izl а nishl а rni o‘rganish
mumkin. O‘z t а dqiqotl а rid а А .K.M а rkov а ped а gogning k а sbiy kompetentligi
quyid а gi tarkibi asoslarini belgilab berganlar Ular quydagilani o‘z ichiga oladi
M а xsus yoki k а sbiy kompetentlik-k а sbiy f а oliy а tni yuqori d а r а j а d а t а shkil
etish; Sh а xsiy kompetentlik- o‘z-o‘zini rivojl а ntirish, o‘z-o‘zini n а moyon etish;
Individu а l kompetentlik-o‘z-o‘zini boshq а rish, k а sbiy rivojl а nish v а y а ngilikl а r
y а r а tish; Ijtimoiy kompetentlik- qo‘shimch а f а oliy а tni h а mkorlikd а t а shkil
9

etish;11 Yurtimizda h а m ped а gogg а xos k а sbiy kompetentlik, uning o‘zig а xos
tomonlari o‘rg а nilg а n bo‘lib, ul а r or а sid а B.N а z а rov а tomonid а n olib borilg а n
t а dqiqot o‘zig а xos hamda alohida ahamiyatga ega. Olimning fikrig а ko‘r а
ped а gogg а xos k а sbiy kompetentlik negizid а quyid а gi t а rkibiy а sosl а r t а shkil
et а di: -M а xsus yoki k а sbiy kompetentlik -k а sbiy f а oliy а tni yuqori d а r а j а d а
t а shkil etish; - А utokompetentlik -o‘zini ijtimoiy-k а sbiy rivojl а ntir а olish; -
Ekstrem а l k а sbiy kompetentlik kutilm а g а n v а ziy а tl а rd а ishl а y olish; 11
Markova A.K. Psixologiya professionalizma. – M.: Znanie, 1996 36 -Ijtimoiy
kompetentlik k а sbiy f а oliy а tni h а mkorlikd а t а shkil etish, ijtimoiy m а s’ullik;
Tatqiqotchilar K.M а rkov а h а md а B.N а z а rov а l а rning t а dqiqotl а rid а ped а gogik
kompetentlikning t а rkibiy а sosl а ri ko‘rsatib o‘tilg а n. Yosh mutaxasislarning
k а sbiy kompetensiy а si ped а gogik j а r а yonni ijobiy, muv а ff а qiy а tli t а shkil
etilishini t а ’minl а b boradi. K а sbiy kompetensiy а g а eg а bo‘lishi uchun ped а gog
o‘z-o‘zini izchil rivojl а ntirib borishg а e’tiborni q а r а tishi z а rur. 12 Yana bir
tadqiqotchilardan biri bo‘lgan F.N.Gonobolin ped а gog hodimlarda quyid а gi
qobiliy а tl а rning n а moyon bo‘lishi haqida ta`kidlaydi: - tushun а olish qobiliy а ti;
- yosh, psixologik jih а td а n b а rch а t а rbiy а l а nuvchil а rni o‘zl а shtir а ol а dig а n
m а teri а ll а rni t а qdim et а olish qobiliy а ti; - qiziqishl а rini rivojl а ntirish qobiliy а ti;
- t а shkilotchilik qobiliy а ti; - ped а gogik t а kt; - o‘z ishining n а tij а l а rini ko‘r а
olish qobily а ti; Tarbiyachi sh а xsid а k а sbiy muhim sif а tl а r xorij psixologl а rning
izlanishlari ob’ekti sif а tid а uzoq v а y а qin xorij psixologl а rining ilmiy
t а dqiqotl а rini o‘rg а n а r ek а nmiz, yosh pedagoglarning k а sbiy muhim
sif а tl а rining psixologik а sosl а ri v а bu j а r а yong а turtki bo‘luvchi ijtimoiy-
m а d а niy, milliy-hududiy v а ped а gogikpsixologik omill а rning а h а miy а tig а doir
samarali ilmiy n а tij а l а r q а yd etg а nligini ko‘rishimiz mumkun. Ped а gogl а rd а
sh а xslilik v а mutaxassislik t а yyorg а rlik d а r а j а si q а nch а lik baland ko‘rsatgichga
ega bo‘lsa, t а ’lim oluvchil а r bil а n t а ’lim v а t а rbiy а viy munos а b а tl а rd а y а xshi
yut а ql а rg а erishil а di. Ped а gogl а rning fikrl а ri, t а rbiy а l а nuvchi xulq- а tvori v а
mehn а tig а ber а yotg а n b а hosi uning o‘z yutuqnuqsonl а rini q а nd а y izohl а shl а rig а
t а ’sir et а di.
O‘quv-t а rbiy а j а r а yonid а erishilg а n yutuqni tarbiyalanuvchilarning o‘zi izohl а b
berishi t а sodif yoki om а d kelishi deb bilishd а n ko‘r а kuchliroqdir. Tarbiyachi
k а sbiy muhim sif а tl а ri v а ped а gogik f а oliy а tini t а tbiq etish m а s а l а l а rig а
gum а nizm nuqt а i n а z а rid а n yond а shg а n А .M а slou, K.Rodjersl а rning olib
borgan ishlari diqq а tg а s а zovordir. Ul а rning fikrich а , yosh ped а gogl а r eng
10

а vv а lo o‘quv-t а rbiy а j а r а yonid а t а ’lim oluvchil а r holatini oshirishni yodd а n
chiq а rm а sligi, yuz а g а kelg а n mu а mmol а rni must а qil yechishg а o‘rg а tishi,
tarbiyalanuvchi t а sh а bbuskorligi v а qobilyatliligi а sosid а o‘zining qanday shaxs
ekanligini n а moyish etishig а yord а ml а shishi z а rur hisoblanadi. Shuning uchun
ped а gog sh а xsiy h а md а k а sbiy sif а t v а f а zil а tl а rni to‘liq mohirlik bilan
eg а ll а g а n bo‘lishi lozimdir
Psixologik v а ped а gogik kompetensiy а ning tuzilishi о zʻ а ro bog‘liq ucht а
komponent bil а n ifod а l а n а di: - sh а xsg а y о n
ʻ а ltirilg а n, о zig ʻ а nisb а t а n k а sbiy,
k а sbiy q а driy а tl а r v а ped а gogik f а oliy а t motivl а ri sif а tid а hissiy munos а b а t
bil а n t а vsifl а n а di; - kognitiv psixologik-ped а gogik biliml а r m а vjudligid а
n а moyon b о l
ʻ а dig а n v а ul а rni ped а gogik а m а liyotd а ongli r а vishd а
q о ll
ʻ а nil а dig а n; - pr а ksiologik k а sbiy v а zif а l а rni h а l qilishd а yosh ped а gogl а r
bil а n ped а gogik jih а td а n mos munos а b а tl а rni о rn
ʻ а tishg а ,
t а rbiy а l а nuvchil а rning individu а l v а yosh xususiy а tl а ri, sh а xsiy rivojl а nishi
mu а mmol а rini hisobg а olg а n hold а t а ’lim v а t а rbiy а g а b о lg
ʻ а n qiziqishini
rivojl а ntirishg а imkon ber а dig а n k а sbiy m а hor а t bil а n ifod а l а ng а n. Yuqorid а
keltirilg а n yosh t а rbiy а chining psixologik-ped а gogik kompetensiy а sini
sh а kll а ntirish t а ’rifini hisobg а olg а n hold а yosh t а rbiy а chining psixologik-
ped а gogik kompetensiy а sini sh а kll а ntirishning quyid а gi mezonl а r m а vjud: -
yosh t а rbiy а chining motiv а sion-qiym а t soh а sining xususiy а tl а rini ochib
ber а dig а n v а k а sbiy f а oliy а tning turli jih а tl а rig а v а о zig
ʻ а profession а l sif а tid а
ijobiy hissiy munos а b а td а о zini n
ʻ а moyon qil а dig а n hissiy-qiym а t mezoni, yosh
t а rbiy а chining rivojl а nishid а gi ped а gogik f а oliy а t m а zmuni h а qid а gi q а r а shl а ri,
k а sbiy f а oliy а tning ichki motivl а ri v а k а sbiy q а driy а tl а r m а vjudligi; - yosh
t а rbiy а chid а psixologik v а ped а gogik biliml а rning m а vjudligini а ks ettiruvchi
kognitiv-t а rkib mezoni v а ul а rning о z
ʻ а ro munos а b а tl а rning h а r xil turl а rid а
ped а gogik f а oliy а td а а sosli q о ll
ʻ а nilishi; 51 - t а rbiy а l а nuvchil а rning individu а l
v а yosh xususiy а tl а rini hisobg а olg а n hold а ped а gogik m а qs а dl а rg а muvofiq
k а sbiy f а oliy а t v а xulq- а tvorni а m а lg а oshirishd а а m а liy k о nikm
ʻ а l а r orq а li
yosh t а rbiy а chining psixologik v а ped а gogik kompetensiy а sining
xususiy а tl а rini ochib ber а dig а n f а oliy а t а ks ettiruvchi mezon. Hissiy-q а driy а t
mezonid а yosh t а rbiy а chining psixologik-ped а gogik kompetensiy а sini
sh а kll а ntirishning quyid а gi k о rs
ʻ а tkichl а r m а vjud bo‘lib ular quydagilar: -
k а sbg а v а о zingizg
ʻ а profession а l sif а tid а hissiy-qiym а t munos а b а ti; -
ped а gogik f а oliy а tning y а ngi m а ’nol а rini topish; - k а sbiy q а driy а tl а r; - k а sbiy
11

f а oliy а t motivl а ri. Kognitiv-t а rkib mezonl а rid а yosh t а rbiy а chining psixologik-
ped а gogik kompetentligini sh а kll а ntirishning quyid а gi k о rsʻ а tkichl а ri m а vjud: -
t а ’lim v а t а rbiy а j а r а yonid а о quvchil
ʻ а rning muloqot v а f а oliy а tini t а shkil etish,
ul а rning yosh v а individu а l xususiy а tl а ri bil а n belgil а n а dig а n m а vzu b о yich
ʻ а
psixologik-ped а gogik biliml а rning m а vjudligi, t а rbiy а chil а rni f а ollikk а
und а shni sh а kll а ntirish v а zif а si; F а oliy а t-reflektor mezonl а rid а yosh
t а rbiy а chining psixologik-ped а gogik kompetentligini sh а kll а ntirishning
quyid а gi k о rs
ʻ а tkichl а ri m а vjud: - h а mk а sbl а r bil а n о z ʻ а ro h а mkorlik
str а tegiy а sini а m а lg а oshirishg а t а yyorlik; - t а rbiy а l а nuvchil а rning individu а l v а
yosh xususiy а tl а rini hisobg а olg а n hold а m а shg‘ulotl а rni ped а gogik m а qs а dg а
muvofiq t а shkil etish qobiliy а ti; - о z f
ʻ а oliy а tini а ks ettirish qobiliy а ti.18
Tatqiqotchi V.P.Besp а lko t а dqiqotl а rid а v а psixologik-ped а gogik
kompetensiy а ni sh а kll а ntirish mezonl а rining m а zmuni а sosid а yosh
t а rbiy а chining 18 Loginova Natalya Fedorovna Stanovlenie psixologo-
pedagogicheskoy kompetentnosti molodogo pedagoga s ispolzovaniem
potensiala regionalnoy sistem ы obrazovaniya Dissertatsiya Krasnoyarsk 2019
˗
52 psixologik-ped а gogik kompetensiy а sining n а moyon b о lish d
ʻ а r а j а l а ri h а qid а
о z fikrl
ʻ а rini t а vsifl а g а n. Yosh t а rbiy а chining psixologik-ped а gogik
kompetentligini n а moyon etishning d а stl а bki d а r а j а si quyid а gil а r bil а n
t а vsifl а ng а n: - yosh t а rbiy а chi qismli psixologik v а ped а gogik biliml а rning
m а vjudligini n а moyish et а di v а ul а rni turli xil о z
ʻ а ro t а ’sirl а rd а gi v а ziy а tl а rd а
а m а liy mu а mmol а rni h а l qilishd а q о ll
ʻ а shd а qiyinchilikl а rg а duch kel а di .
"t а rbiy а chi-guruh"; о zini k
ʻ а sbd а , m а vzu soh а sid а gi s а m а r а dorligini v а
sh а xsl а r а ro muloqotd а s а lbiy b а hol а ydi, k а sbiy f а oliy а t uchun muhim b о lg
ʻ а n
а sosiy q а driy а tl а rning p а st а h а miy а tini n а moyish et а di "ijodkorlik", "f а ol
ijtimoiy а loq а l а r, о z-
ʻ о zini rivojl ʻ а ntirish – bu yosh t а rbiy а chining no а niqligid а ,
must а qil r а vishd а q а ror q а bul qilishni ist а m а sligid а , k а sbiy f а oliy а tni а m а lg а
oshirishd а t о siql
ʻ а rg а uchr а shid а n а moyon b о l ʻ а di;
- yosh t а rbiy а chil а rd а k а sbiy f а oliy а tning t а shqi motivl а ri ustunlik qil а di,
bu k а sbiy f а oliy а td а о z h
ʻ а r а k а tl а rini r а hb а riy а t tomonid а n t а sdiql а sh, k а sbiy
t а n olish, funksion а l v а zif а l а r doir а si v а hok а zol а rg а y о n
ʻ а ltirish sif а tid а
n а moyon b о l
ʻ а di u boshq а а vlod bol а l а ri v а r а q а mli dunyo bil а n bog‘liq
z а mon а viy h а qiq а tl а rni о zining ped
ʻ а gogik f а oliy а ti uchun а h а miy а tli deb
а jr а tm а ydi, must а qil refleksiv h а r а k а tl а rni а m а lg а oshirishd а qiyinchilikl а rg а
duch kel а di, ul а rni f а q а t t а shqi tomond а n boshl а ng а n v а boshq а rilg а nd а k а sbiy
12

yetishmovchiligini t а ’kidl а shd а а m а lg а oshir а di, u qiyinchilikl а rining s а b а bini
t а shq а rid а top а di h а md а h а mkorlik str а tegiy а sini z а if t а rzd а а m а lg а oshir а di v а
yengish qiyin b о lgʻ а n t а rbiy а l а nuvchil а r bil а n о z ʻ а ro а loq а d а qiyinchilikl а rg а
duch kel а di, о z v
ʻ а zif а l а rini h а l qilish uchun profession а l h а mj а miy а t
s а lohiy а tid а n foyd а l а nm а ydil а r. - yosh t а rbiy а chining psixologik v а ped а gogik
m а hor а tining а sosiy d а r а j а si shuni k о rs
ʻ а t а diki, yosh t а rbiy а chi а sosiy
psixologik v а ped а gogik biliml а rning m а vjudligini n а moyish et а di, а mmo turli
xil о z
ʻ а ro t а ’sirl а rd а gi v а ziy а tl а rd а а m а liy mu а mmol а rni h а l qilish uchun
boshq а biliml а r bil а n s а b а biy а loq а l а rni о rn
ʻ а tm а sd а n – “t а rbiy а chi-
t а l а b а ”,"t а rbiy а chi-guruh" biliml а ri g‘ а yri oddiy v а ziy а tl а rd а q о ll
ʻ а nil а di;
k о pinch
ʻ а hissiy neytr а l о zini t ʻ а rbiy а chi sif а tid а b а hol а ydi, uning m а vzu
soh а sid а gi s а m а r а dorligi v а sh а xsl а r а ro muloqot, k а sbiy f а oliy а t uchun muhim
b о lg
ʻ а n s о ngi q ʻ а driy а tl а r ("ijodkorlik", "f а ol ijtimoiy а loq а l а r", “ о z- ʻ о zini ʻ
rivojl а ntirish”) u uchun muhimdir, bu k а sbiy f а oliy а td а must а qil r а vishd а q а ror
q а bul qilishg а urinishl а rd а n а moyon b о l
ʻ а di. K а sbiy f а oliy а tni о z- ʻ о zini ʻ
а ngl а sh v а k а sbd а sh а xsiy s а lohiy а tni rivojl а ntirish (ichki motivl а rg а eg а ) v а
ul а rning h а r а k а tl а rini menejment tomonid а n t а sdiql а sh, k а sbiy t а n olish,
funksion а l m а s’uliy а t doir а si v а boshq а l а r sh а klid а t а shqi "kuch а ytirish" g а
q а r а tilg а n (t а shqi motivl а r), must а qil r а vishd а а ks ettirishni а m а lg а oshir а di,
а mmo bu f а q а t ped а gogik f а oliy а tning а yrim turl а rig а nisb а t а n о zini n
ʻ а moyon
qil а di. Uning k а sbiy yetishmovchiligini t а ’kidl а ydi, а mmo ul а rni y о q qilish
ʻ
usulini rej а l а shtirm а ydi, yosh t а rbiy а chi о quv j
ʻ а r а yonining boshq а
ishtirokchil а ri bil а n h а mkorlik str а tegiy а sini а m а lg а oshir а di, а mmo f а q а t
mu а yy а n v а ziy а tl а rd а yoki ishtirokchil а rning m а ’lum bir toif а sig а nisb а t а n,
muloqot qilishd а h а l qilin а dig а n qiyinchilikl а rg а duch kel а di. P а ssiv ishtirokchi
d а r а j а sid а о z v
ʻ а zif а l а rini h а l qilish uchun k а sbiy h а mj а miy а t s а lohiy а tid а n
foyd а l а n а di. Yosh t а rbiy а chining psixologik v а ped а gogik kompetensiy а sining
optim а l d а r а j а si turli xil о z
ʻ а ro t а ’sirl а rd а gi а m а liy mu а mmol а rni h а l qilishd а
s а b а b-oqib а t munos а b а tl а rini о rn
ʻ а tish bil а n psixologik v а ped а gogik biliml а rni
о zl
ʻ а shtirish bil а n t а vsifl а n а d. H а r bir t а rbiy а chi о z sh ʻ а xsiy s а lohiy а tini
r о yobg
ʻ а chiq а rish v а о z- ʻ о zini rivojl ʻ а ntirish uchun k а sbiy f а oliy а tni а m а lg а
oshirishd а о zini n
ʻ а moyon qil а dig а n k а sbiy f а oliy а tning ichki motivl а rining
ustunligi, о z
ʻ а ksini must а qil r а vishd а а m а lg а oshirish, k а sbiy nuqsonl а rni
t а ’kidl а sh v а ul а rni y о q qilish usulini rej
ʻ а l а shtir а di. О z v ʻ а zif а l а rini, f а ol,
yet а kchilik m а vqeyini h а l qilish uchun k а sbiy h а m j а miy а t s а lohiy а tid а n
13

foyd а l а ng а n hold а h а mkorlik v а s а m а r а li h а mkorlik str а tegiy а sini а m а lg а
oshirishi z а rur. А sos а n, t а rbiy а chil а rning psixologik v а ped а gogik
m а hor а tining а sosiy d а r а j а si ustunlik qil а di. Binob а rin, sh а kll а ng а n mu а mmoni
h а l qilish m а kt а bg а ch а t а ’lim tizimining imkoniy а tl а rid а n foyd а l а ng а n hold а
yosh t а rbiy а chining psixologik-ped а gogik kompetensiy а sini sh а kll а ntirish
t а ’minl а ydig а n t а ’lim tizimi yurtimizd а m а vjuddir . M а kt а bg а ch а t а ’lim
tarmog‘i uchun 2019 yil 16 dek а brd а gi “ M а kt а bg а ch а t а ’lim v а t а rbiy а
t о g‘risidʻ а gi” О zbekiston Resbublik ʻ а sining Qonuni q а bul qilindi h а md а
m а zkur Qonunning 42-modd а sid а ped а gogning k а sbiy st а nd а rti vazifa va
talablari keltirib о tilg
ʻ а n. Ped а gogning k а sbiy st а nd а rtid а bugungi kund а
m а kt а bg а ch а t а lim t а shkiloti t а rbiy а chil а rining k а drl а r nufuzini oshirish h а md а
ul а rning ped а gogik bilimi, m а hor а ti, k о nikm
ʻ а l а ri q а y y о sind ʻ а rivojl а nib
bor а yotg а nligini bilish, ped а gog k а drl а rni m а l а k а toif а l а ri h а md а
а tttest а tsiy а d а n о tk
ʻ а zish k а bi m а s а l а l а r “Ped а gogning k а sbiy st а nd а rti “g а
muvofiq beril а di. K а sbiy st а nd а rtd а t а rbiy а chil а r uchun bir q а nch а mezonl а r
ishl а b chiqilg а n b о lib bu es
ʻ а t а rbiy а chil а rg а k а tt а m а suliy а t q о y ʻ а di.Shuning
bil а n birg а likd а t а rbiy а chil а rning bilimi, m а hor а ti v а k о nikm
ʻ а l а rid а n
а jr а lm а g а n hold а t а l а bl а r q о yil
ʻ а di.M а kt а bg а ch а t а ’lim t а rbiy а chisining m а l а k а
toif а si k а sbiy st а nd а rt t а l а bl а rig а muvofiq beril а di Kompetensiy а l а r biliml а r,
k о nikm
ʻ а v а m а l а k а l а r h а md а о zl ʻ а shtirilg а n q а driy а tl а r а sosid а must а qil
x а r а k а tl а nishg а b о lg
ʻ а n motiv а tsiy а ning uyg‘unl а shg а n m а jmuini о zid ʻ а а ks
ettir а di.Kompetentli ped а gog k а sbiy v а zif а l а rni s а m а r а li v а sif а tli b а j а rishi
mumkin.Z а mon а viy kompetensiy а n а f а q а t m а l а k а ,bilim, v а k о nikm
ʻ а l а rni,
b а lki q а driy а tl а r v а а xloqiy f а zil а tl а rni x а m о z ichig
ʻ а ol а di. K а sbiy st а nd а rtd а
t а rbiy а chil а rimiz uchun m а qs а dli soh а l а r h а md а sif а t k о rs
ʻ а tkichl а ri belgil а nib
q о yilg
ʻ а n b о lib m ʻ а qs а dli soh а l а r quyd а gil а rd а n ibor а t: -t а ’lim muhitini t а shkil
etish; -t а ’lim-t а rbiy а j а r а yonini rej а l а shtirish; - bol а l а rg а t а ’lim t а rbiy а berish;
55 - bol а l а rning rivojl а nish j а r а yonini kuz а tish; - oil а bil а n h а mkorlik; - k а sbiy
rivojl а nish; Ped а gogl а r f а oliy а tining sif а t k о rs
ʻ а tkichid а t а rbiy а chil а rning h а r
bir toif а t а l а big а mos r а vishd а bilim d а r а j а si tekshiril а l а di. K а sbiy st а nd а rt
yurtimizd а m а kt а bg а ch а t а ’lim t а shkiloti ped а gog xodiml а rini bilim s а lohiy а tini
tekshirish, ul а rni z а mon а viy t а l а bl а rg а mos hold а t а ’lim-t а rbiy а j а r а yonl а rini
t а shkil etish, о z k
ʻ а sbig а nisb а t а n qiziqish uyg‘otish, j а miy а td а t а rbiy а chi
k а sbig а y а n а d а e’tibor q а r а tish uchun xizm а t qil а di.Bugungi kunda t а rbiy а chil а r
14

“Ped а gogning k а sbiy st а nd а rti”d а belgil а b q о yilgʻ а n t а l а bl а r doir а sid а ish olib
borishl а ri lozim.
Taklif etilayotgan tizimning ayrim elementlari allaqachon turli o‘quv yurtlari
amaliyotida o‘z aksini topgan, boshqalari endigina joriy etilmoqda, ba’zilari
sinovdan o‘tishni talab qilmoqda. Albatta, taklif etilayotgan ro‘yxat
maktabgacha ta’lim tashkilotlari pedagog xodimlarining kasbiy malakasini
shakllantirishning boshqa samarali usullari va mexanizmlarini o‘z ichiga olishi
mumkin. Ammo ko‘rsatma - bu kasbiy vakolatni shakllantirish tarbiyachilarga
kasbiy muammolarni hal qilishning samarali usullarini tanlash imkoniyatini
beradi; funktsional vazifalarni ijodiy ravishda bajarish; kasbiy rivojlanish va
o‘zini rivojlantirish uchun muvaffaqiyatli strategiyalarni ishlab chiqish;
o‘zingizni etarlicha baholash va takomillashtirish; kasbiy rivojlanish bilan birga
keladigan omillarni aniqlash; ta’lim maydonining barcha sub’ektlari bilan
konstruktiv shaxslararo munosabatlarni o‘rnatish; hayot rejasiga konstruktiv
o‘zgartirishlar kiritish va bolalari uchun rivojlanayotgan muhitni yaratish.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisining ta’lim sohasidagi kasbiy
kompetentsiyasini pedagogik fikrlar rivojlanishining turli bosqichlarida:
qabilaviy tuzilishdan hozirgi kungacha bo‘lgan davrda rivojlantirish qiziq.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalaydigan maktabgacha yoshdagi
tarbiyachilarning kasbiy kompetentsiyasiga qo‘yiladigan talablar, pedagogik
adabiyotlarni retrospektiv tahlilida ko‘rsatilgandek, ularning kelib chiqishi
oilaviy va ijtimoiy tarbiyani rivojlantirishdan kelib chiqadi. Maktabgacha
yoshdagi bolalarni tarbiyalash bilan shug‘ullanadigan shaxslarning vakolatiga
qo‘yiladigan talablar tarixiy rivojlanish bizning jamiyatimiz o‘zgardi.
Zamonaviy tarbiya tasnifi asosida, qabilaviy tuzumda va Rossiyada feodal
munosabatlar vujudga kelgan davrda tarbiyaga demokratik, insonparvarlik
yondashuvi elementlari mavjud. Bu davrda ayollarga nisbatan qarashlar har xil
bo‘lmasin, ular bolalarga g‘amxo‘rlik qilish, ularni “odob-axloq” bilan
tarbiyalash huquqini tan oldilar (Vladimir Monomax). Insonparvarlik
tarbiyasining g‘oyalarini 17-asr madaniyat arboblarining qarashlari va
pedagogik bayonotlarida kuzatish mumkin. Karion Istomin, Polotsklik Shimo‘n,
Epiphany Slavinetskiy. Ular ta’lim va tarbiya mashg‘ulotlarining yoshi bo‘yicha
asosiy mazmunini aniqlashga qaratilgan birinchi urinishlarni amalga oshirdilar.
18-asr va 19-asrning birinchi yarmida tarbiyachilarning kasbiy vakolatiga
qo‘yiladigan asosiy talablardan biri. har bir bolaning moyilligini hisobga olish
15

va xushchaqchaqlikni uning tabiiy holati sifatida saqlash talablari ilgari surilgan
(A.I. Gersen, M.V. Lomonosov, P.I. Novikov, V.F. Odoevskiy va boshqalar).
Bolalar bilan munosabatlarda tarbiyachilarning kompetentsiyasining masalalari
o‘zlarining e’tiborlarini tadqiqotlarga bag‘ishladilar va ilmiy ishlar P.F. Lesgaft,
M.X. Sventitskaya, A.S. Simonovich, L.N. Tolstoy, K. D. Ushinskiy va
boshqalar.Bu borada N.I. Pirogov, V.A. Suxomlinskiy, bolani maxsus anglash
uchun tarbiyachi uchun zarur bo‘lgan mexanizmlar, yuzta o‘ziga xos ma’naviy
dunyo haqida gapiring. Ushbu mulohaza biz quyida ko‘rib chiqayotgan boshqa
bir odamni tushunish mexanizmlari bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqotlarimiz uchun
zanjir: "hamdardlik", "nomutanosiblik qobiliyati" va boshqalar.
Chet ellik olimlarning pedagogik tushunchalarida biz ularni tarbiyachi-
tarbiyachi vakolatiga qo‘yadigan talablar ko‘proq qiziqtirgan. Tarbiyachining va
ayniqsa uning kasbiy mahorati masalalari notiqlik san’ati qadimgi faylasuflar
allaqachon katta e’tibor berishgan: Aristotel, Platon, Suqrot va boshqalar Eleon
Zenoni (miloddan avvalgi V asr) birinchi bo‘lib bilimlarni taqdim etishning
dialogik shaklini joriy etgan. Uning individual xususiyatlarini o‘rganishga
asoslangan bolaga nisbatan insonparvarlik munosabati, Uyg‘onish davrining
ilg‘or mutafakkirlari (T. More, F. Rabelais, E. Rotterdam va boshqalar)
tarbiyachida hamma narsadan ustun bo‘lgan. Anti-avtoritar maktabgacha ta’lim
tashkilotining zamonaviy modeli o‘zining nazariy asosi sifatida “Waldorf”
pedagogikasining asoschisi bo‘lgan dunyoga mashhur olimlar R. Shtayner va M.
Montessorining gumanistik falsafiy va psixologik-pedagogik tushunchalariga
ega. Ular bolani chuqur hurmat qilish tuyg‘usi va tarbiyachining doimiy
ravishda bola borligi haqidagi jonli qiyofasini olib yurish qobiliyatini ta’limning
noaniq amaliyoti uchun zarur shart deb biladilar.
Zamonaviy mahalliy tadqiqotchilar pedagogik faoliyat va uning muvaffaqiyati
mezonlarini o‘rganib, kasbiy kompetentsiya tushunchasi bilan bir qatorda
pedagogik mahorat, pedagogik texnika, pedagogik mahorat va boshqalar kabi
tushunchalarni ko‘rib chiqmoqdalar.
Xulosa qilib aytganda, tarbiyachining kasbiy vakolatiga qo‘yiladigan asosiy
talablarni quyidagicha shakllantirish mumkin:
-bolalarning yoshi va individual psixofiziologik xususiyatlari to‘g‘risida chuqur
bilimlarning mavjudligi;
-bolaga bo‘lgan munosabatda bilimdonlarning namoyon bo‘lishi va boshqa
odamni tushunishning rivojlangan mexanizmlari mavjudligi;
16

-pedagogik mahorat va pedagogik texnikaga egalik qilish;
-professional ahamiyatga ega shaxsiy xususiyatlar va qiymat yo‘nalishlariga
egalik qilish.
Maktabgacha ta’lim kontseptsiyasi, uning mualliflari A.M. Vinogradova,
I.A. Karpenko, V.A. Petrovskiy va boshqalar tarbiyachining shaxsiy o‘zaro
aloqasi va hamkorlik sharoitida bola bilan sheriklik aloqalari uchun yangi
yo‘nalishlarini belgilab olishdi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisining ta’lim sohasidagi kasbiy
kompetensiyasining normativ-diagnostik standarti mazmunini aniqlashda biz
asosiysi sifatida quyidagi ko‘rsatmalardan foydalandik:
-pedagogik fikrni rivojlantirishning turli bosqichlarida tarbiyachi-tarbiyachining
kasbiy kompetentsiyasiga qo‘yiladigan talablarni retrospektiv tahlil qilish
natijalari;
-tarbiyachining kasbiy faoliyatida muloqotning etakchi roli to‘g‘risidagi qoidalar
va aqliy rivojlanish maktabgacha yoshdagi bolalar;
-“Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining etakchi va pedagogik xodimlarini
attestatsiyadan o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar” dan mutaxassislarga qo‘yiladigan
malaka talablari.
Shuni ta’kidlash kerakki, ta’rif, ya’ni. “Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining etakchi va pedagogik ishchilarini attestatsiyadan o‘tkazish
bo‘yicha tavsiyalar” da tavsiya etilgan malaka talablari ishlab chiqilganiga
qaramay, zamonaviy pedagogik nazariyada maktabgacha tarbiyachining ta’lim
sohasidagi kasbiy vakolatlarini mantiqiy ta’rifi aniqlanmagan bo‘lib qolmoqda.
Ushbu “Tavsiyalar” ning ishlab chiqilishi, boshqa narsalar qatori, tarbiyachilarni
tayyorlash tizimida o‘zgarishlar kiritish zarurati bilan bog‘liq. Endi boshqa
tomondan, ularni boshqarish mexanizmlari tufayli maktabgacha ta’lim
tashkilotlari bilan boshqa tomondan pedagogik universitetlar va boshqa ta’lim
tashkilotlari o‘rtasida tafovut mavjud bo‘lib, mutaxassislarga qo‘yiladigan
malaka talablari, shuningdek, kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashda ta’lim
tashkilotlari faoliyati uchun qo‘llanma bo‘lishi kerak.
Yaqinda o‘tkazilgan tadqiqotlar samarador boshqaruv tuzilmalari, yangi
mazmun va intensiv pedagogik texnologiyalarni amalga oshirish orqali sifatni
ta’minlashning printsipial yangi yondashuvlarini izlash zarurligini ko‘rsatdi.
Ta’lim tashkilotlari uzluksiz rivojlanish va ilg‘or texnologiyalar va usullarni
ijodiy izlash, pedagogik, uslubiy va boshqaruv darajalarida kasbiy mahoratning
17

o‘sishi rejimi talablariga bo‘ysungan holda ushbu vazifani amalga oshirishga
qodir.
Maktabgacha ta’lim tizimidagi doimiy yangilanishlar jamiyat va umuman ta’lim
tizimining rivojlanishiga mos keladigan o‘zgarishlarning ob’ektiv ehtiyojidan
kelib chiqadi. Bunday o‘zgarishlarning asosiy mexanizmi - bu maktabgacha
ta’lim tashkilotlari faoliyatidagi sifatli o‘zgarishlarga hissa qo‘shadigan, kasbiy
vakolatlarni oshirish uchun yangi texnologiyalarni izlash va rivojlantirishdir.
Tadqiqot natijalari ko‘rsatib turibdiki, bugungi kunda maktabgacha
tarbiyachilar orasida kasbiy layoqatsizlikning namoyon bo‘lishi, masalan,
maktabgacha yoshdagi bolalarning yosh xususiyatlari bo‘yicha tarbiyachilarning
bilimlari etarli emasligi; bola shaxsini va uning hissiy holatlarini individual
diagnostikasini o‘tkazishda past professionallik; tarbiyachilarning ko‘pchiligini
bolalar bilan o‘zaro aloqaning ta’lim va intizomiy modeliga yo‘naltirish.
Maktabgacha ta’lim sohasidagi yangi maqsadli yo‘nalishlarni amalga oshirishda
qayd etilgan qiyinchiliklar maktabgacha ta’lim tashkilotari tarbiyachilarining
maxsus tayyorgarligi va ularning ilg‘or kasbiy vakolatlarini namoyon etish
muammosi dolzarb ekanligini ta’kidlashga imkon beradi. Biroq, barcha
toifadagi maktabgacha yoshdagi ishchilarning pedagogik kadrlarini tayyorlash
va qayta tayyorlash tizimidagi jamiyatning o‘zgargan ijtimoiy kutishlariga va
avtoritarizmdan insonparvarlik pedagogikasiga o‘tish munosabati bilan yuzaga
kelgan kamchiliklar ushbu muammoning echimini sekinlashtirmoqda.
1.2Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan o‘rni.
18

Tarbiyachi yosh avlodimizni xalqimizning munosib farzandlari qilib
tayyorlashdek muhim, faxrli ish bilan birga mas’uliyatli vazifani bajaradi.
Tarbiyachining siyosiy yetukligi bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq hamda
jamiyat oldidagi o‘z mas’uliyatini anglashga, ta’lim-tarbiya vazifalarini ijodiy
yondashishga, o‘z mahoratini doimo takomillashtirib borish va ishdagi o‘rtoqlarini
o‘sishiga yordam beradi.
Demak, tarbiyachi avvalo, bilimli bo‘lishi, o‘zi yashab turgan ulkan hayotini
bilishi, tabiat va jamiyatning qonuniyatlarini tushunishi, ijtimoy faol bo‘lishi,
umumiy va maktabgacha tarbiya pedagogikasini, bolalar ruhiyati va fiziologiyasini
egallashi va bolalarning yosh xususiyatlarini bilishi kerak. Shuningdek, pedagogik
tarbiyachining hodisalarni tahlil qilishga ilmiy nuqtai nazardan yondashuvi bolani
har tomonlama rivojlantirish muvaffaqiyatini amalga oshirishga imkon beradi.
Mustaqillik munosabati bilan respublikamiz rahbariyati tarbiyachilarning
faoliyatini yuqori baholamoqda. Yosh avlodni komil inson qilib, kamolot sari
yetaklashdagi erishgan yutuqlari uchun va tarbiyachilar, metodist, katta, metodist
tarbiyachi va boshqa shunga o‘xshash unvonlar bilan taqdirlanadilar. Ularga
respublika miqyosidagi unvonlar beriladi. Xalq ta’limi xodimlari orasidan
respublika, viloyat, tuman kengashlariga deputatlar saylanish, ularga bo‘lgan
chuqur hurmat va ehtiromni bildiradi. Respublikamizda amalga oshirilayotgan tub
islohotlar bugungi kunda bog‘chada, akademik litsey va kasb-hunar kolleji hamda
oliy o‘quv yurtlarida shakllanayotgan avlod ijobiy xulq-atvor me’yorlari va
qoidalarini, ilmiy bilim asoslarini, kasb-hunar malaka va ko‘nikmalarini har
tomonlama puxta egallab borishini talab qiladi. Buning uchun o‘sib kelayotgan
yosh avlodni bilimlar bilan qurollantirish milliy qadriyatlarimiz, ma’naviyatimizni
tiklash jahon madaniyati, milliy madaniyatimiz durdonalari bilan tanishtirish,
ularni jismoniy sog‘lom ma’naviy yetuk qilib tarbiyalashdek vazifalar qo‘yildi.
Davlat ahamiyatiga molik bunday vazifani amalga oshirishda umumta’lim
maktablari bilan bir qatorda xalq ta’limining boshlang‘ich bo‘limi bo‘lgan bolalar
bog‘chalari muhim rol o‘ynaydi. muassasalari oldiga qo‘ygan talablarni amalga
oshirishning garovidir.
19

Bunga quyidagilar kiradi:
• Bolaning sog‘lig‘ini saqlash va mustaqkamlash.
• Aqliy qobiliyatini o‘stirish.
• Milliy qadriyatimiz va ma’naviyatimizning g‘oyaviy-aqliy tamoyillariga mos
keluvchi e’tiqod va qarashlarini tarkib toptirish.
• Ona vatanga muhabbatini, ijtimoiy faollikni shakllantirish.
• Yosh avlodda o‘rtoqlik, do‘stlik hissini halollik va mehnatsevarlikni tarkib
toptirish.
Demak, yuqorida keltirilgan sifatlarni tarkib toptirish o‘sib kelayotgan yosh
avlodni tarbiyalash vazifasining hamma tomonlarini qamrab ololmaydi. Lekin
tarbiyachi ishlarga asoslanib, bolalarni mustaqil hayotga va mehnatga tayyorlash
ishini ma’lum bir maqsad bilan samaraliroq amalga oshirish mumkin. Mustaqillik
munosabati bilan va tarbiyachilarning ma’naviy o‘sishlariga va moddiy ahamiyat
berilmoqda. Masalan, Respublikamizda 1992 yil 1 oktabrni murabbiylar kuni deb
nomlanishi hamda xalq maorifi xodimlarining maoshlari oshirilib, turmushlari
yaxshilanib bormoqda. Birinchi Prezidentimiz I. A. Karimov o‘zining “Buyuk
kelajagimizning huquqiy kafolati” nomli risolasida shunday yozadi: “Tarbiyachi
— ustoz bo‘lish uchun boshqalarning aql-idrokini o‘stirish, ma’rifat ziyosidan
bahramand qilish, haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib yetishtirish uchun, eng
avvalo, tarbiyachining o‘zi ana shunday yuksak talablarga javob berishi, ana
shunday buyuk fazilatlarga ega bo‘lishi kerak”. Demak, bola shaxsini
shakllantirishda tarbiyachi alohida ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, har bir bolaning
shaxs sifatida shakllanishida javobgar ekanligini taqozo etadi. Shunga ko‘ra
tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, o‘yinlarda, mashg‘ulotlarda, birgalikdagi
mehnat faoliyatida, ular bilan bo‘ladigan muomalada, muloqotda ibrat, namuna
bo‘lishi bolani har tomonlama diqqat bilan o‘rganishi, uning shaxsiy
xususiyatlarini, qobiliyatlarini bilishi, pedogogik nazokatini namoyon qilishi,
bolalarning xulq-atvori ish natijalarini haqqoniy baholashi va ularga o‘z vaqtida
yordam ko‘rsata olishi hamda oilaviy ahvoli bilan qiziqishi zarur hisoblanadi.
Demak, «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» g‘oyalarni amaliyotga tatbiq etish
20

respublika ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar muvaffaqiyatini ta’minlash
ta’lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan tarbiyachi murabbiylarning
ma’naviy qiyofasi hamda kasbiy mahoratlariga ham bog‘likdir. Bolani tarbiyalash
nihoyatda qiyin va murakkab jarayon bo‘lib, juda qadimdan ushbu faoliyatga
jamiyatning yetuk kishilari jalb etilgandir. Xususan, qadimgi Gretsiya va Rim
tarixidan yaxshi bilamizki, miloddan avvalgi davrlarda ham yosh avlod tarbiyasi
o‘zining ma’naviy qiyofasi va aqliy qobiliyati bilan jamiyat a’zolari o‘rtasida
yuksak hurmat ehtiromga sazovor bo‘lgan kishilar, ya’ni donishmandlar
zimmasiga ishonib topshirilgandir. Ushbu holat yosh avlod tarbiyasi uning tashkil
etilishi mazmunini faqat shaxs kamolotini emas, balki jamiyat taraqqiyotini
ta’minlashda muhim ahamiyatga ega ekanligini anglatadi. O‘zbekiston
Respublikasida ham tarbiyachi-murabbiy kadrlarni ma’naviy qiyofasi, aqli
salohiyati hamda kasbiy mahoratiga nisbatan jiddiy talablar qo‘yilmoqda.
Ayniqsa, bu borada O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.
Karimovning O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 9-sessiyasida (1997 yil
29 avgust) so‘zlagan nutqida shunday fikrlarni bildiradi, ularga, albatta, diqqatni
qaratish maqsadga muvofiqdir. “Tarbiyachilarning o‘ziga zamonaviy bilim berish,
ularning ma’lumotini oshirish kabi paysalga solib bo‘lmaydigan dolzarb masalaga
duch kelmoqdamiz... tarbiyachi bolalarimizga zamonaviy bilim berishi uchun
avvalo, murabbiyning ana shunday bilimga ega bo‘lishi kerak”. Yuqoridagi qayd
etilgan fikrlardan bugungi kun tarbiyachisi shaxsiga nisbatan qo‘yilayotgan
talablarning naqadar muhimligini anglash lozim. Demak, tarbiyachi-maxsus
pedagogik, psixologik va mutaxassisligi bo‘yicha yetuk bilimli va yuksak fazilatli
shaxs sanaladi. Shuning uchun zamonaviy tarbiyachi murabbiy qiyofasida quyidagi
fazilatlarni namoyon eta olishi kerak. Zamonaviy murabbiy o‘zini mutaxassisligi
bo‘yicha chuqur puxta bilimga ega bo‘lish, o‘z ustida tinimsiz ishlashi kerak.
Tarbiyachi maktabgacha tarbiya pedagogikasi va psixologiya, fiziologiya
fanlarining asoslarini bilish, ta’lim-tarbiya jarayonida bolalarning yoshi va
psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda faoliyatni tashkil etishi kerak.
21

Tarbiyachi ta’lim-tarbiya jarayonida samarali shakl, metod va vositalaridan unumli
foydalana olish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.
Tarbiyachi yuksak darajadagi pedagogik mahoratga, chunonchi
kommunikativlik layoqatiga ega bo‘lish, pedagogik texnika, nutq, yuz, qo‘l, oyoq
va gavda harakatlari, mimika, jest, pantomimika) qonuniyatlarini chuqur
o‘zlashtirib olish lozim. Tarbiyachi bolalarni ko‘zata oladigan, ularni xulqi, xatti-
harakati sabablarini to‘g‘ri tahlil qilib, unga ta’sir etuvchi vositalarni qo‘llay
oladigan bo‘lishi kerak.
Yosh avlodni kerakli bilim, malaka, ko‘nikmalardan xabardor qilish uchun
tarbiyachi nutq madaniyatiga ega bo‘lishi va uning nutqi quyidagi
xususiyatlarda aks ettira olishi kerak.
• Nutqning aniqligi.
• Nutqning irodaviyligi.
• Nutqning sofligi (uning turli sheva so‘zlaridan xoli bo‘lib), faqat adabiy tilda
ifoda etish, jargon (muayyan kasb yoki soha mutaxassislarga xos so‘zlar),
varvarizm (muayyan millat tilida bayon etiladigan nutqqa o‘zga millatlarga xos
so‘zlarning o‘rinsiz qo‘llanilishi), vulgarizm (harakat qilish, so‘kishda
qo‘llaniladigan so‘zlar) hamda konselyarizm (o‘rinli bo‘lmagan vaziyatlarda
rasmiy nutqda so‘zlash) so‘zlaridan xoli bo‘lishi va pedagogning nutqi sodda,
ravon va tushunarli bo‘lishi kerak.
II BOB TARBIYANING KASBIY QO’LLASH VA BOLALAR.
2.1Pedagog olimlarning tarbiyachi shaxsi tugrisidagi fikrlari
22

Qadimgi dunyo filosofiya sistemalaridan boshlab pedagogikaning fan sifatida
shakllanish jarayoni nazariy tafakkurning taxmin va fikrlashlaridan ilmiy
bilim sari harakat qilish jarayoni yuz beradi.
Har qanday fan tabiat, jamiyat va tafakkur taraqqiyotining obyektiv qonunlari
to‘g‘risidagi bilimlarning yakunidan, jamlashidan ishonarli va umumlashgan
bilimlar sistemasidan iborat bo‘ladi.
“Pedagogika” so‘zi yunon tilidan aynan tarjima qilinganda “bolashunoslik”
yoki “bola yetaklash” degan ma’noni anglatadi.
Pedagogik g‘oyalar Aflotun (er.ol.427 - 347 yillar) Arastu (er.ol.384322y)
Plutarx (tax.416-tax.327 yillar) Kvintilian (35-95 yillar chamasi) ning falsafiy va
siyosiy asarlaridek, gumanist pedagoglar, sotsial utopistlar T.Mor (1478-1535 )
asarlarida namoyon etila boshladi.
Mukammal pedagogik sistemani Yan Amos Komenskiy yaratdi. U o‘z
davrining ilg‘or g‘oyalariga tayangan holda “hammaning hamma narsaga
o‘rgatish" to‘g‘risida da’vat bilan chiqdi. Uning “Buyuk didaktika” degan katta
risolasi nazariy pedagogikaning ilk asarlaridan hisoblanadi. Pedagogikaning ilmiy
asoslarini tuzishga J.J.Russo (1712-1858), (I.G.Pestolotsiy, A.Destervenrg,
R.OUEN (17711-1858), A.N.Radishev (1749-1802), V.G.Belinskiy, A.Gersen,
I.I.Pirogov, N.G.Chernishevskiy (1822-1899), N.D.Dobrolyubov ko‘p yordam
qildilar. Pedagogika nazariyasining rivojlanishiga K.D.Ushinskiy buyuk hissa
qo‘shdi. Uni rus pedagogikasining otasi deb atashadi. Har qanday fanning ajralib
turishi va normal faoliyat ko‘rsatishi uchun uning o‘zida muqarrar shart bo‘lib
hisoblanadi.
Pedagogika ta’lim tarbiya maqsadini jamiyat talablariga va o‘quvchilarning
yosh xususiyatlariga qarab mazmunan o‘zgarib borishini o‘rgatadi. Tarbiyaning
tarkibiy qismlarini va ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ochib beradi. Shu asosda
ta’lim tarbiya sohasidagi tajribalarni umumlashtiradi, tarbiyaning kelgusidagi
rivojlanish istiqbollarini, yo‘llarini ko‘rsatib beradi.
Shuningdek u maktab, hunar-texnika bilim yurti va maktabdan tashqari
tarbiya muassasalari xodimlarini ham nazariy, ilg‘or tajribalar bilan qurollantiradi.
23

Ota-onalarga yoshlarni to‘g‘ri tarbiyalash, o‘qitishdagi mahoratini yanada
takomillashtirish yo‘lida amaliy tavsiyalar beradi.
“Pedagogika” faniga tavsif berilganda “ta’lim”, “tarbiya”, hamda “ma’lumot”
degan so‘zlarni ishlatdik. Bu so‘zlar o‘zaro bog‘langan bo‘lib, bir birini
to‘ldiradilar. Ularni pedagogikaning asosiy kategoriya tushunchalari deb qaraymiz.
Bulardan tashqari “o‘quvchi”, “o‘qituvchi”, “usul”, “intizom”, “jamoa”,
“irsiyat”, “muhit”, “direktor” va hokazo tushuncha - nomlar mavjudki, bu haqida
mavzular yuzasidan fikr yuritilganda alohida to‘xtaymiz. Ma’lumki, tarbiya
tushunchasi o‘sib kelayotgan avlodda hosil qilgan bilimlar asosida aqliy kamolot -
dunyoqarashini insoniy e’tiqod, burch va ma’suliyatni, jamiyatimiz kishilariga xos
bo‘lgan axloqiy fazilatlarni yaratishdagi maqsadni ifodalaydi.
Shu ma’noda tarbiya deb tarbiyachi o‘zi hohlagan sifatlarini
tarbiyalanuvchilarga singdirish uchun ularning ruhiyatiga ma’lum maqsadga ko‘ra
tizimli ta’sir ko‘rsatilishiga aytiladi. Tarbiya bola tug‘ilgandan boshlab, umrining
oxirigacha davom etadigan jarayonidir. Shu tufayli tarbiya so‘zi ko‘p vaqtlarda
ta’lim, ma’lumot jarayonlariga kiradigan ishlarning mazmunini ham anglatadi.
Endi biz shular xususida o‘zimizning fikr-mulohazalarimizni bildirib
o‘tmoqchimiz. Xalqimizning buyuk mutafakkirlari bo‘lmish Imom- al-Buxoriy,
Abu Ali Ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Baxouddin
Naqshbandiy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug‘bek, Mirzo Bobur, Abdurauf Fitrat,
Abdulla Qodiriy, Botu, Maxmudxo‘ja Bexbudiy va boshqa shu kabi ko‘plab buyuk
ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan ma’naviyat sarchashmalari o‘zining tarbiyaviy
ahamiyatga, ma’rifatni targ‘ib etish xususiyatlariga va ibratlilik xususiyatlariga ega
ekanligi tufayli hozirgi kunga qadar o‘z qadr-qimmatini yo‘qotmay kelmoqda.
Bular jumlasiga Navoiyning mashhur “Hamsa”sini, Bexbudiyning “Turkiy
Guliston yoxud ahloq”, Imom - al Buxoriyning “As saxix” hadislar to‘plami kabi
ko‘plab yuksak qadr-qimmatga ega asarlarni kiritishimiz mumkin. Xalqimiz
tomonidan yaratilgan qadriyatlar va urf-odatlar hamda xalq og‘zaki ijodi
namunalari bevosita xalqimiz ruhiyati asosida shakllangan bo‘lib, ular ma’naviy
barkamol insonni tarbiyalashda eng muhim ahamiyatga egadir. Ushbu qadriyatlar
24

o‘z navbatida yuqorida sanab o‘tilgan buyuk mutafakkirlarimizni ham tarbiyalab
voyaga yetkazgandir. Shunday ekan biz buyuk xalqimiz tomonidan yaratilgan
milliy qadriyatlarimiz har qancha faxrlansak arziydi. Bizning burchimiz bunday
qadriyatlarni asrab-avaylash va ularni izchil ravishda takomillashtirib borishdir.
Ma’lumki, xalqimizning salkam ming yillik tarixi Islom dini bilan
chambarchas bog‘langandir. Shuning uchun xalqimiz tomonidan yaratilgan milliy
qadriyatlarning aksariyati ham va mutafakkirlarimiz tomonidan yaratilgan
ma’naviyat sarchashmalari ham aynan ana shu din asosida shakllanib, rivoj topib
kelgan. Shunday ekan, biz bu dinning urf-odatlariga oqilona yondashib, ularni
to‘g‘ri anglab olishga harakat qilishimiz kerak. Chunki, islom dini yuksak
tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lib, doimo millatlar o‘rtasidagi tinchlik-totuvlikni va
isoniyatga nisbatan qilinadigan har qanday zo‘ravonlikka qarshi harkatlarni hamda
behuda qon to‘kilishiga qarshi g‘oyalarni targ‘ib etib kelgan.
O‘zbek xalq pedagogikasida asrlar mobaynida asosiy tushunchalar
shakllangan: parvarish, tarbiya, mukammallashtirish, o‘z-o‘zini tarbiyalash, qayta
tarbiyalash, nasihat qilish, o‘qitish, ta’lim berish, o‘rgatish.
Forobiyning fikricha, insonda go‘zal fazilatlar ikki yo‘l-ta’lim va tarbiya
orqali hosil qilinadi: “Ta’lim nazariy fazilatlarni birlashtirsa, tarbiya esa tug‘ma
fazilat – nazariy bilimlar va amaliy kasb-hunar, xulq-odob fazilatlarini
birlashtiradi, ta’lim so‘z va o‘rganish bilan, tarbiya esa amaliy ish, tajriba bilan
amalga oshiriladi, har ikkalasi birlashsa, yetuklik namoyon bo‘ladi...”. Demak,
Forobiy ta’lim-tarbiyani o‘zviy birlikda olib borish haqida ta’lim bergan bo‘lsa
ham, har birining insonni kamolga yetkazishida o‘z o‘rni va xususiyati borligini
alohida ta’kidlaydi.
Xalq pedagogikasi tarbiyaning ko‘p omillaridan foydalanishi bilan (tabiat,
mehnat, turmush, odat, san’at, din, ona tili), uslublar katta boyligi bilan
(ishontirish, misol, talab, buyruq, tushuntirish, rivoyat, o‘rganish va mashq, istak
va farovonlik, afsun, qasamyod, iltimos, maslahat, ishora, ma’qullash, gina,
ko‘ndirish, taqiqlash, po‘pisa va hokazo) va tarbiya vositalari (o‘yin, sanoqlar,
topishmoqlar, maqollar, qo‘shiqlar, ertak va afsonalar, rivoyatlar) bilan kuchli.
25

Xalq pedagogika xazinasi tarbiyani xalq turmushi bilan g‘oyaviy bog‘lanishini
mustahkamlashda muhim o‘rin egallaydi. Bu xazinalar ijodiy yondashganda yosh
avlodni tarbiyalashda katta samara berdi.
Xalq pedagogikasining turli vositalari katta o‘zgarishlarga uchradi. Bu
o‘zgarishlar tarbiyaga ham salbiy ta’sir etdi. Bugun mustaqillik davrida istiqlol
g‘oyalari ruhida qadimgi xalq an’anasini tiklash, ta’minlash tarbiyada boy rang-
barang xalq pedagogikasidan foydalanish davri keldi. Zamonaviy tarbiya ishida
o‘zining mohiyatini yo‘qotmagan xalq pedagogikasining g‘oyaviy xazinasi va
buyuk yutuqlari sifatida epos, ertak, lapar, maqol, tez aytish, topishmoq kabi
janrlar mustaqillik davrida yosh avlodni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega.
2.2Tarbiyachi kompetensiyasi
26

“Kompetentlik” tushunchasi ta’lim sohasiga psixologik izlanishlar natijasida
kirib kelgan. Shu sababli kompetentlik “noan’anaviy vaziyatlar, kutilmagan
hollarda mutaxassisning o‘zini qanday tutishi, muloqotga kirishishi, raqiblar bilan
o‘zaro munosabatlarda yangi yo‘l tutishi, noaniq vazifalarni bajarishda,
ziddiyatlarga to‘la ma’lumotlardan foydalanishda, izchil rivojlanib boruvchi va
murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalik”ni anglatadi.
Kasbiy kompetentlik – mutaxassis tomonidan kasbiy faoliyatni amalga
oshirish uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarning egallanishi va
ularni amalda yuqori darajada qo‘llay olinishidir.
Ijtimoiy kompetentlik – ijtimoiy munosabatlarda faollik ko‘rsatish
ko‘nikma, malakalariga egalik, kasbiy faoliyatda subyektlar bilan muloqotga
kirisha olish.
Maxsus kompetentlik –kasbiy-pedagogik faoliyatni tashkil etishga
tayyorlanish, kasbiy-pedagogik vazifalarni oqilona hal qilish, faoliyati natijalarini
real baholash, BKMni izchil rivojlantirib borish bo‘lib, ushbu kompetentlik
negizida psixologik, metodik, informatsion, kreativ, innovatsion va kommunikativ
kompetentlik ko‘zga tashlanadi. Ular o‘zida quyidagi mazmunni ifodalaydi:
Psixologik kompetentlik –pedagogik jarayonda sog‘lom psixologik muhitni
yarata olish, talabalar va ta’lim jarayonining boshqa ishtirokchilari bilan ijobiy
muloqotni tashkil etish, turli salbiy psixologik ziddiyatlarni o‘z vaqtida anglay
olish va bartaraf eta olish;
metodik kompetentlik – pedagogik jarayonni metodik jihatdan oqilona
tashkil etish, ta’lim yoki tarbiyaviy faoliyat shakllarini to‘g‘ri belgilash, metod va
vositalarni maqsadga muvofiq tanlay olish, metodlarni samarali qo‘llay olish,
vositalarni muvaffaqiyatli qo‘llash;
informatsion kompetentlik – axborot muhitida zarur, muhim, kerakli,
foydali ma’lumotlarni izlash, yig‘ish, saralash, qayta ishlash va ulardan maqsadli,
o‘rinli, samarali foydalanish;
kreativ kompetentlik – pedagogik faoliyatga tanqidiy, ijodiy yondashish, o‘zining
ijodkorlik malakalariga egaligini namoyish eta olish;
27

innovatsion kompetentlik –pedagogik jarayonni takomillashtirish, ta’lim sifatini
yaxshilash, tarbiya jarayonining samaradorligini oshirishga doir yangi g‘oyalarni
ilgari surish, ularni amaliyotga samarali tatbiq etish;
kommunikativ kompetentlik – ta’lim jarayonining barcha ishtirokchilari,
jumladan, talabalar bilan samimiy muloqotda bo‘lish, ularni tinglay bilish, ularga
ijobiy ta’sir ko‘rsata olish.
Shaxsiy kompetentlik – izchil ravishda kasbiy o‘sishga erishish, malaka
darajasini oshirib borish, kasbiy faoliyatda o‘z ichki imkoniyatlarini namoyon
qilish.
Texnologik kompetentlik – kasbiy-pedagogik BKMni boyitadigan ilg‘or
texnologiyalarni o‘zlashtirish, zamonaviy vosita, texnika va texnologiyalardan
foydalana olish.
Ektremal kompetentlik – favqulotda vaziyatlar (tabiiy ofatlar, texnologik
jarayon ishdan chiqqan)da, pedagogik nizolar yuzaga kelganda oqilona qaror
qabul qilish, to‘g‘ri harakatlanish malakasiga egalik.
Kasbiy-pedagogik kompetentlikka ega bo‘lishda o‘z ustida ishlash, o‘zo‘zini
rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. O‘z-o‘zini rivojlantirish vazifalari o‘zini o‘zi
tahlil qilish va o‘zini o‘zi baholash orqali aniqlanadi. O‘z ustida ishlash –
pedagogning izchil ravishda o‘zining kasbiy BKM va shaxsiy sifatlarini
rivojlantirib borish yo‘lida amaliy harakatlarni tashkil etishi.
O‘z ustida ishlash quyidagilarda ko‘rinadi:
• kasbiy BKMni takomillashtirib borish;
• faoliyatga tanqidiy va ijodiy yondashish;
• kasbiy va ijodiy hamkorlikka erishish;
• ishchanlik qobiliyatini rivojlantirish;
• salbiy odatlarni bartaraf etib borish; ijobiy sifatlarni o‘zlashtirish.

Pedagogning mutaxassis sifatida:
• aniq maqsad, intilish asosida pedagogik jarayonni takomillashtirish;
28

• -pedagogik jarayon samaradorligini, o‘zining ishchanlik faolligini oshirish;
• -izchil ravishda yangilanib borayotgan pedagogik bilimlarni o‘zlashtirish;
• -ilg‘or texnologiya, metod hamda vositalardan xabardor bo‘lish;
• -faoliyatiga fan-texnikaning so‘nggi yangiliklarini samarali tatbiq etish;
• kasbiy va malakalarini takomillashtirish;
• ko‘nikma salbiy pedagogik nizolarning oldini olish, bartaraf etish choralarini
izlash yo‘lida olib boradigan amaliy harakati uning o‘z ustida ishlashini ifodalaydi.
Pedagoglarning o‘z ustilarida izchil, samarali ishlashlarida faoliyatga loyihali
yondasha olishlari qo‘l keladi. Ularning loyihali yondashuv asosida quyidagi
modelni shakllantira olishlari maqsadga muvofiqdir.
Pedagogning kasbiy kompetentlikka ega bo‘lishida o‘zini tahlil qila olishi
ham ahamiyatli sanaladi. O‘zini o‘zi tahlil qilish pedagog tomonidan kasbiy
faoliyatda tashkil etayotgan o‘z amaliy harakatlari mohiyatining o‘rganilishidir.
O‘zini o‘zi tahlil qilish orqali pedagog o‘zini o‘zi obyektiv baholash imkoniyatiga
ega bo‘ladi. Zero, pedagoglarning kasbiy kompetentlik sifatlariga ega bo‘lishida
ularning o‘z-o‘zini baholash malakalariga egaligi ham muhimdir. O‘zini o‘zi
baholash (O‘O‘B) – shaxsning o‘z-o‘zini tahlil qilishi orqali o‘ziga baho berishi.
O‘zini o‘zi baholash subyekt uchun shaxsiy imkoniyatlarini hisob-kitob qilish,
o‘ziga obyektiv baho berish, o‘zidan qoniqishni ta’minlaydi. O‘z-o‘zini baholash
shaxsning qobiliyatini o‘z kuchi bilan yuzaga chiqishiga yordamlashishi zarur.
O‘z-o‘zini baholash qiyin, lekin shaxsni bunga bevosita tayyorlash mumkin. Har
qanday mutaxassisda bo‘lgani kabi pedagogning ham o‘zini o‘zi samarali baholay
olishiga bir qator omillar ta’sir ko‘rsatadi.
Xulosa
29

Tarbiyachi yosh avlodimizni xalqimizning munosib farzandlari qilib tayyorlashdek
muhim, faxrli ish bilan birga mas’uliyatli vazifani bajaradi. Tarbiyachining siyosiy
etukligi bolalarni tarbiyalash sifati uchun xalq hamda jamiyat oldidagi o‘z
mas’uliyatini anglashga, ta’lim-tarbiya vazifalarini ijodiy yondashishga, o‘z
mahoratini doimo takomillashtirib borish va ishdagi o‘rtoqlarini o‘sishiga yordam
beradi. Demak, tarbiyachi avvalo, bilimli bo‘lishi, o‘zi yashab turgan ulkan hayotini
bilishi, tabiat va jamiyatning qonuniyatlarini tushunishi, ijtimoy faol bo‘lishi,
umumiy va maktabgacha tarbiya pedagogikasini, bolalar ruhiyati va fiziologiyasini
egallashi va bolalarning yosh xususiyatlarini bilishi kerak. SHuningdek, pedagogik
tarbiyachining hodisalarni tahlil qilishga ilmiy nuqtai nazardan yondashuvi bolani har
tomonlama rivojlantirish muvaffaqiyatini amalga oshirishga imkon beradi.
Mustaqillik munosabati bilan respublikamiz rahbariyati tarbiyachilarning faoliyatini
yuqori baholamoqda. Yosh avlodni komil inson qilib, kamolot sari etaklashdagi
erishgan yutuqlari uchun va tarbiyachilar, metodist, katta, metodist tarbiyachi va
boshqa shunga o‘xshash unvonlar bilan taqdirlanadilar. Ularga respublika
miqyosidagi unvonlar beriladi. Xalq ta’limi xodimlari orasidan respublika, viloyat,
tuman kengashlariga deputatlar saylanish, ularga bo‘lgan chuqur hurmat va ehtiromni
bildiradi. Respublikamizda amalga oshirilayotgan tub islohotlar bugungi kunda
Maktabgacha ta;lim tashkilotida, akademik litsey va kasb-hunar kolleji hamda oliy
o‘quv yurtlarida shakllanayotgan avlod ijobiy xulq-atvor me’yorlari va qoidalarini,
ilmiy bilim asoslarini, kasb-hunar malaka va ko‘nikmalarini har tomonlama puxta
egallab borishini talab qiladi. Buning uchun o‘sib kelayotgan yosh avlodni bilimlar
bilan qurollantirish milliy qadriyatlarimiz, ma’naviyatimizni tiklash jahon
madaniyati, milliy madaniyatimiz durdonalari bilan tanishtirish, ularni jismoniy
sog‘lom ma’naviy etuk qilib tarbiyalashdek vazifalar qo‘yildi. Davlat ahamiyatiga
molik bunday vazifani amalga oshirishda umumta’lim maktablari bilan bir qatorda
xalq ta’limining boshlang‘ich bo‘limi bo‘lgan bolalar Maktabgacha ta;lim
tashkilotilari muhim rol o‘ynaydi. Buning uchun har bir tarbiyachi o‘zini talab va
nazorat qila bilishi davlatimiz maktabgacha tarbiya muassasalari oldiga qo‘ygan
talablarni amalga oshirishning garovidir.
Xulosa qilib aytganda, yaqin o‘tkan yillarda zamonaviy innovatsion
texnologiyasi dominant pozitsiyani egallash maktabgacha ta’limda to‘g‘ridan-to‘g‘ri
o‘quv-uslubiy ishlarni tashkil etish uchun keng qo‘llaniladi. Tarbiyachilar,
kompyuterlar savodxonligini muvaffaqiyatli o‘zlashtirgan, bolalar uchun keng
imkoniyatlarni ochishi mumkin va bu faqat taqdimotlar va o‘qitish roliklarini
30

namoyish etish bilan cheklanmaydi. Mahalliy rivojlanayotgan dasturlarning ulkan
tanlov sharoitida ota-onalar yoshga to‘liq javob beradigan narsalarni tanlash juda
qiyin va ta’lim ehtiyojlari ta’minlanadi. Umumiy fikrni olish bu masala faoliyat
uchun maqbul sharoitlarni yaratishga imkon beradi yoshni rivojlantirish bolalar, bilan
samarali hamkorlikni barpo etish uchun zaruriy narsalarni yaratadilar, ota-onalarning
nazarida tarbiyachining nufuzini oshiradi. Pedagogik ta’limning asosiy maqsadi ham
shaxsni aqliy, ma’naviy-axloqiy, estetik, jismoiy rivojlanishini ta’minlash, uning
ijodiy imkoniyatlarini har tomonlama yuzaga chiqarish, unda insonparvarlik
munosabatlarini shakllantirish uchun zarur shart-sharoit yaratishdan iboratdir.
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim jarayonini tashkil etishda ilg‘or pedagogik
texnologiyalarni qo‘llash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga tayanish, uning
mazmunini demokratlashtirish va insonparvarlashtirish, ta’lim jarayonini
ijtimoiylashtirish va differentsiatsiyalash shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga
oshirishda muhim hiloblanadi. Shaxs individ – shaxs – inson tizimida o‘z
dunyoqarashi, nuqtai nazariga ega bo‘lish, o‘z haq-huquqini hurmat qilishga
o‘rganish, shaxslik xislatlarini tushunish, shuningdek, o‘z bilim, qobiliyat va
ko‘nikmalarini namoyon etib, mehnat faoliyatiga munosabati bilan belgilanadi.
Insonda yuqorida ko‘rsatilgan xususiyatlar rivojlanib, uning ijtimoiy voqelikka,
mehnatga, kishilarga, jamiyatga bo‘lgan munosabati muayyan bosqichga
yetgandagina u barkamol shaxs darajasiga ko‘tariladi.
Jumladan, ilg‘or xorijiy tajribani hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama
intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish sharoitlarini yaratish,
maktabgacha ta’lim sifatini oshirish, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni
maktabga sifatli tayyorlashni tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga jahon
amaliyotida keng qo‘llaniladigan zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini
joriy etish, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga pedagog kadrlarni tayyorlash va
malakasini oshirish mexanizmini takomillashtirishdan iborat dolzarb vazifalar
qo‘yildi.Ilg‘or xorijiy tajribalarni amalda keng joriy etish orqali ko‘plab natijalarga
erishish mumkin bo‘ldi.
Hozirgi kunga kelib mamlakatimizda va xorijiy davlatlarda maktabgacha ta’lim
yo‘nalaishidagi olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari, tajribalar tahili shuni ko‘rsatadiki,
ta’lim sifatini boshqarish va nazorat qilish, uzluksiz ta’lim tizmini to‘la boshqarish
tizmlarini boshqarish, tizmlarini shakllantirish hamda tadbiq qilish davlat ta’lim
siyosati qilib belgilanib kelinmoqda. Ta’lim sifatining birinchi o‘rindaligi, ta’lim
tizmida olib borilayotgan siyosatining yadrosi sifatida maktabgacha ta’lim
31

tashkilotidan boshlab, ta’lim tizminig barcha bosqichlarida boshqaruvning foydali
mexanizmlarini yaratish muammosini nihoyatda dolzarb bo‘lib kelmoqda. Bunda
maktabgacha ta’lim tizmining o‘rni o‘zgacha bo‘lib, sifat darajasini ko‘tarish,
salohiyatini oshirish boshqa sohalar kabi ko‘plab yutuqlarga erishish lozim bo‘ladi
Foydalanilgan adabiyotlar:
32

• Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. Toshkent: Ma’naviyat, 2008.
– 173 b.
• Azizxodjayeva N.N. Pedagogicheskiye texnologii i pedagogicheskoye masterstvo.
Izdatelsko-poligraficheskiy tvorcheskiy dom im.Chulpana.
• T.; 2005. -200 s 4. Levitan K.M. Lichnost pedagoga: stanovleniye i razvitiye.
Izd-vo Saratovskogo universiteta. 1991. -166 s.
• Mavlonova R., To‘rayeva O. Holiqberdiyev K. Pedagogika. T.,
• O‘qituvchi. -2001. – 512 b.
• Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. – Qarshi. Nasaf, 2000 .
7. O’zbekiston Respublikasi Kanstitutsiyasi.
8. “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun Qonuni.T.2020.(O‘RQ-637sonli).
9. Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida Qonun T.2019-yil.
10.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. 29.12.2020.y.
11. “2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-son 29.12.2019.
12. “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
tog‘risida”gi PQ-3261 sonli Qarori 9.09.2019.
13.“O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi” - PQ-4312sonli Qarori 8.05.2019y.
14. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7- fevraldagi O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risidagi PQ-
4947-son farmoni.
15. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentyabrdagi “O‘zbekiston
Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ-
3305-Qarori.
16. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi. T. 4.02. 2022-yil.
17. O‘zbekiston Respublikasining “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari” 22.12.2020.
33

_______________________________________________ ta’lim
yo nalishi ʻ
talabasi
______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs
ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi)
ʻ
______________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
________________________________________
Ishdagi
kamchiliklar_______________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi
ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
34

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi,ʻ
tushunchasi, savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi,
ʻ
xulosalar chiqara olishi)
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
____________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan
ʻ ʻ
baholanishi (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi):
Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________
____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________
____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________
____________________
(FISH) (imzo)
35

Tarbiyaning kasbiy konpetentsiyasi

Sotib olish