Tarjimaning lingvistik va nolingvistik aspektlari - Ingliz tili - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9999UZS
Hajmi	41.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Ingliz tili

Sotuvchi

ALLAMBERGANOVA HULKAR

Ro'yxatga olish sanasi 01 Noyabr 2024

15 Sotish

Tarjimaning lingvistik va nolingvistik aspektlari

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH................................................................................................................3
I.BOB.Tarjimaning lingvistik aspektlari……………………..........................5
1.1. Tarjima jarayonida til strukturasi va grammatik ahamiyati ...........................5
1.2. Stilistik omillar va ularning tarjima sifatiga ta`siri ......................................11
II.BOB. Tarjimaning nolingvistik aspektlari…………..……………..….....14
2.1. Madaniy farqlarni hisobga olish: tarix, urf-odat, an`analarning roli ............14
2.2. Ekvivaletlik va adekvantlik masalalari .........................................................20
XULOSA.............................................................................................................22
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR...........................................................23

KIRISH
Tarjimashunoslik zamonaviy dunyoda turli tillar va madaniyatlar
o‘rtasidagi ko‘prik vazifasini bajaruvchi muhim sohalardan biridir. Globallashuv
jarayoni davomida xalqaro aloqalarning kengayishi bilan tarjimonlarga bo‘lgan
ehtiyoj ortib, ularning vazifasi yanada murakkablashdi. Tarjima nafaqat lingvistik
bilim va ko‘nikmalarni, balki madaniyat, tarix va boshqa nolingvistik omillarni
ham chuqur tushunishni talab qiladi. Shu sababli, tarjimaning lingvistik va
nolingvistik aspektlarini tadqiq qilish bugungi kunda ilmiy va amaliy jihatdan
dolzarb masalaga aylandi.
Mavzuning dolzarbligi .Tarjima jarayonida asosiy e’tibor, avvalo, tilga – uning
grammatikasi, lug‘aviy boyligi va semantik tuzilmalariga qaratiladi. Biroq faqat
lingvistik nuqtai nazardan yondashuv yetarli emas. Har bir til o‘ziga xos madaniy
va tarixiy kontekstni aks ettirgani sababli tarjimon ushbu nolingvistik omillarni
ham hisobga olishi zarur. Masalan, madaniy so‘z birliklarini, urf-odatlar va
an’analarga oid ma’nolarni to‘g‘ri ifodalash tarjima sifatini belgilovchi asosiy
mezonlardan biridir. Ushbu mavzuning o‘rganilishi tarjima jarayonidagi
murakkabliklarni tushunish va ularga samarali yechim topishga yordam beradi.
Mavzuning o‘rganilganlik darajasi .Tarjimashunoslik bo‘yicha ko‘plab
ilmiy ishlar olib borilgan bo‘lsa-da, lingvistik va nolingvistik aspektlarning o‘zaro
bog‘liqligini chuqur o‘rganishga qaratilgan tadqiqotlar nisbatan kam. Ilk
tadqiqotlar tarjimaning grammatik va leksik jihatlariga e’tibor qaratgan bo‘lsa,
keyingi davrlarda madaniyatlararo kommunikatsiya va kontekstual tafovutlarni
hisobga olish masalalari keng o‘rganila boshlandi. Tarjimashunoslar Vinay va
Darbelne, Yu.Nayda, P. Nyumark kabi olimlar o‘z tadqiqotlarida tarjimada
lingvistik va nolingvistik omillarning ahamiyatiga alohida urg‘u berishgan.
Shuningdek, zamonaviy texnologiyalarning rivojlanishi tarjima jarayoniga yangi
yondashuvlarni tatbiq qilish imkonini yaratdi.
2

Tadqiqotning amaliy ahamiyati .Ushbu kurs ishi natijalari tarjima
jarayonining samaradorligini oshirishga xizmat qilishi mumkin. Xususan,
lingvistik va nolingvistik omillarning tarjimada qanday rol o‘ynashini tushunish:
Professional tarjimonlar uchun qo‘llanma bo‘lishi; Madaniy va tilshunoslik
sohasida o‘qiyotgan talabalar uchun nazariy bilimlarini amaliyotga tatbiq etish
imkoniyatini yaratishi; Turli madaniyat va tillar o‘rtasidagi muvofiqlikni saqlashda
yordam berishi mumkin. Shunday qilib, ushbu tadqiqot tarjimaning nazariy va
amaliy jihatlarini yoritib, zamonaviy tarjimonlar uchun dolzarb bo‘lgan
masalalarga yechim topishga qaratilgan.
3

I.BOB.Tarjimaning lingvistik aspektlari
1.1. Tarjima jarayonida til strukturasi va grammatik ahamiyati.
Yaratilgan global axborot makoni, lingvistik dominantasi asta-sekin ingliz
tiliga aylanib borayotgan bir sharoitda, bu tilda ta'lim berish metodikasi bo'yicha
yangi vazifalar, shuningdek, tarjima nazariyasi va amaliyoti haqida gapirishni talab
qiladi. Bu, ayniqsa, ushbu fan o‘qitilishida paradigma o‘zgarishini keltirib
chiqaradi. Yangi paradigmaning asosiy qoidalaridan biri shundaki, ta'lim predmeti
sifatida badiiy adabiyot emas, balki jurnalistik, umumiy ilmiy va makroiqtisodiy
sohalarga yo‘naltirilgan professional kommunikatsiya tili tan olinadi. Badiiy
adabiyot tarjima bozorining juda cheklanganligi, undan ham muhimrog‘i, adabiyot
tili uslubiy jihatdan o‘ziga xos bo‘lib, sistematik tarjima oldi tahliliga deyarli
bo‘ysunmasligi va ushbu material asosida o‘qitish resursdan noo‘rin foydalanishga
olib kelishi bilan izohlanadi.
Bir tomondan, bu tarjimon tayyorlashni murakkablashtiradi, avvalo o‘quv
materialiga terminologik sohalardan juda ko‘p leksik innovatsiyalarni jalb qilish
nuqtai nazaridan; boshqa tomondan, bu tarjimonlarni tayyorlashni osonlashtiradi,
xususan, tarjima texnologiyalarini yaratish imkoniyati tufayli, bu texnologiyalar
ma'lum bir formallashtirish va sxematik ifodalashga bo‘ysunadi va tarjima
asoslarini o‘zlashtirishni osonlashtiradi. Tarjima inson faoliyati sifatida uzoq
tarixga ega. Tarjimon turli sharoitlarda tarjima faoliyatini amalga oshiradi. Tarjima
matnlari mavzusi, tili va janri jihatidan juda xilma-xildir. Tarjima og‘zaki yoki
yozma shaklda amalga oshirilsa ham, tarjimonlardan tarjima aniqligi va to‘liqligi
borasida turli talablarga javob berish talab etiladi va hokazo. Shu bilan birga,
tarjima grammatik jihatini tarjima evristikasini rivojlantirishda asosiy jihat sifatida
tan olish kerak, chunki bu til birliklarining tuzilishi va funksiyalarini tahlil qilish
orqali tarjima strategiyasini belgilaydi. Ushbu tadqiqotning dolzarbligi shundaki,
tarjima grammatik jihati tarjima o‘qitish nazariyasi va amaliyoti bo‘yicha
mutaxassislarning e’tiborini doimiy ravishda o‘ziga jalb qilib kelgan. Bu shuni
anglatadiki, grammatika sohasida, yaxshi formalashtirilgan til tizimi sifatida,
4

muntazam tilaro mosliklarni aniqlash mumkin. Bu bir tomondan grammatik
tarjima jihatlarining yaxshi o‘rganilganligini tushuntirsa, boshqa tomondan
ularning keyingi rivojlanish istiqbollari borasida ma’lum skeptitsizm mavjudligini
ko‘rsatadi. Tilning grammatik tuzilishi uning tizimidagi umumiy muhim jihatdir.
Affikslar, so‘z yasash, sintaktik andozalar, so‘z tartibi, yordamchi so‘zlar va
boshqalar tilning grammatik tuzilish elementlari hisoblanadi. Bu ma’nolarni
ifodalash kabi elementlar tarjima jarayonida muhim muammo hisoblanadi. Turli
tillarning grammatik shakllari kamdan-kam hollarda ularning ma’no va
funksiyalariga mos keladi. Qoida tariqasida, faqat qisman ekvivalentlik mavjud
bo‘lib, grammatik ma’nolar grammatik shakllar orqali ifodalanadi. Har ikki til bir-
biriga o‘xshab ko‘rinsa-da, ularning ma’nolarining faqat ba’zi qismlari mos
tushadi, shuningdek, o‘xshash ma’nolar bir-biridan farq qiladi. Masalan: otlarning
son kategoriyasi ingliz, o‘zbek va boshqa tillarda o‘xshashdek tuyuladi, biroq
ko‘plab mosliklarning qo‘llanilishida farqlanadi. Biroq ko‘plab misollar bor, bunda
ingliz tilidagi ko‘plik shakli boshqa tilda qo‘shimchasiz birlik shaklida ifodalanadi:
Scissors – qaychi. Birinchi muammo – aniq tarjimaning imkonsizligi. Tillar
o‘rtasida so‘zlarning ma’nolari va grammatik tuzilmalari odatda bir xil emas.
Masalan, “logos” so‘zi misolida tushuntiramiz. Ingliz tilida bu so‘zga aniq
ekvivalent yo‘q. U nutq, izoh, muhokama mazmuni va boshqa ma’nolarni
anglatadi. Har bir vaziyatda tarjimon eng mos ekvivalentni tanlay olishga qodir
bo‘lishi kerak.
Bir matnni boshqa tilga so‘zma-so‘z tarjima qilish odatda imkonsizdir.
Aksariyat hollarda, tarjimon asl matnning ma’nosini iloji boricha chuqurroq
tushunishga harakat qiladi va so‘ngra ushbu tushunarli ma’noni boshqa tilda bayon
qiladi. Antonimik tarjimaning asosiy mazmuni sinonimlar va antonimlar lug‘atida
yoki ingliz tili tushuntiruvchi lug‘atida tasvirlanadi. Antonimik grammatika nuqtai
nazaridan, bu faqat leksik emas, balki grammatik o‘zgarishlar natijasi ham bo‘lishi
mumkin. Masalan: Take it easy – не беспокойся – xavotir olma .
Grammatik o‘zgarishlar turli grammatik va leksik ifodalarni yuzaga keltiradi.
Ba’zi hollarda ular bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, leksik-grammatik xarakterga
5

ega bo‘ladi. Tarjimada grammatik o‘zgarishlarning keng qo‘llanilish sababi
shundaki, o‘zbek tilidagi yoki boshqa tillardagi gaplar ingliz tilining grammatik
tuzilishiga mos kelmaydi: gapda so‘zlar tartibi, bosh va qo‘shimcha gap a’zolari
o‘rnidagi farqlar bunga sabab bo‘ladi. Tarjimada bir guruh so‘zlarni boshqa guruh
so‘zlar bilan almashtirish mumkin. Bu to‘liq yoki qisman o‘zgarishlarga bog‘liq
bo‘ladi. Tarjimada sifat, ot, fe’l va ravish bir-birini almashtirishi mumkin.
American Life kitobidan: White schools – schools for white – oq tanlilar uchun
maktablar; white churches – churches for white. Bu juda yaqin bog‘langan bo‘lib,
leksik-grammatik xarakterga ega. Odatda sifatlar tarjimada ravishlarga
almashtiriladi. Bunday grammatik o‘zgarishlar, badiiy va ijtimoiy-siyosiy
masalalarga oid adabiyotlarda epitet hodisasi mavjudligi bilan bog‘liq. Masalan:
Lord Nesby stretched a careless hand – Лорд Несби небрежно протянул руку –
Lord Nesbi istar-istamay qo‘lini cho‘zdi. Ba’zan ingliz tilidagi idiom boshqa bir
so‘z bilan almashtiriladi. Masalan: The accusation has been disproved editorially –
Обвинение было опровергнуто в передовой статье – Aybdorlik gazeta
maqolasida oqlandi.
Ingliz tilida so‘z tartibida bosh gap birinchi o‘rinda keladi: egalik va
sifatdosh, so‘ngra ikkinchi darajali gap keladi. Rus tilining akademik (yuqori)
grammatikasida esa gapdagi so‘zlar tartibi boshqacha: kelishik, sifatdosh, egalik
kelishigi; ingliz tilida esa aksincha. Masalan: Yesterday’s deal was considered in
court – gap boshlanishidagi ma’lumot gap oxirida kelishi kerak. O‘zbek tilida esa
so‘zlarning tartibi har xil bo‘lishi mumkin: Deal was considered in court yesterday
[10, 13-bet]. Bu gapni ingliz tiliga tarjima qilishda, ingliz tilining qoidalariga
ko‘ra, turli o‘rin almashishlar qo‘llaniladi va gap ikki oddiy gapga bo‘linishi
mumkin.
Gapdagi so‘zlar bir-biriga sintaktik bog‘lanish orqali bog‘lanadi. Sintaktik
bog‘lanishning 4 turi bor: predikativ; to‘ldiruvchi; aniqlovchi; va kelishik bilan
keyingi so‘z orasida bog‘langan so‘zlar guruhi. Ular turli xil sintaktik bog‘lanishlar
orqali birikib, birikma (fraza) deb ataladi. Fraza belgilangan jumlalardan yoki
6

ixtiyoriy so‘zlardan iborat bo‘lishi mumkin. Avval birikmani tarjima qilish, so‘ngra
so‘zlashuv shaklini qo‘shimchalarga moslashtirib, yangi shaklga keltirish lozim.
So‘zlarni birlashtirish qoidalari turli tillarda farq qiladi. Bu har bir til
dunyodagi hodisa va narsalar o‘zaro munosabatlarini turlicha tasvirlashi bilan
izohlanadi. Shu sababli, o‘rnatilgan birikmalarning tarjimasi murakkab bo‘lishi
mumkin. Elliptik konstruksiyalarni tarjima qilishda sintaktik moslashish yoki
so‘zma-so‘z tarjima, assotsiatsiya, umumlashtirish, antonimik tarjima,
kompensatsiya, modulyatsiya yoki semantik rivojlanish kabi o‘zgarishlar amalga
oshiriladi. Ingliz tilida aniqlik va noaniqlik maqola yordamida grammatik jihatdan
ifodalanadi. O‘zbek tilida esa maqola mavjud emas va bu tushunchalar mos
keluvchi ekvivalentni izlash orqali ifodalanadi. He had no enemies on earth – U
yer yuzida hech qanday dushmanga ega emas edi. Tarjimada aloqa qiluvchi tillarda
mavjud bo‘lgan maxsus so‘z yasash modellari hisobga olinishi kerak. Masalan,
ingliz tilida murakkab attributiv konstruksiyalar keng tarqalgan bo‘lib, ularda otlar
qo‘shimcha sifatida ishlatiladi: the national defense investment – milliy mudofaa
investitsiyalari. Ingliz tilidagi dis, de, des old qo‘shimchalari o‘zbek tilida yo‘q:
detax – ushlab qolinayotgan soliqni qaytarish va tarjimada sintetik shaklni analitik
shakl bilan almashtirish talab qilinadi: dedramatise – stressni yengillashtirish,
detarrage – ohak qoplamasini tozalash va hokazo. O‘zbek tilidan ingliz tiliga
tarjima qilishda iqtisodiy usul -able qo‘shimchasini qo‘llash bo‘lib, bu tarjimada
samarali nutq qisqarishiga imkon beradi: Bu pozitsiyani himoya qilib bo‘lmaydi –
This position is not defensible va hokazo. Umuman olganda, tarjimaning
grammatik jihatlarini tahlil qilganda, aloqa qiluvchi tillarning quyidagi
xususiyatlarini hisobga olish kerak: Manba tilida bo‘lgan, lekin maqsadli tilda
mavjud bo‘lmagan grammatik element yoki butun grammatik kategoriyalar
(masalan, ingliz tilidan o‘zbek tiliga tarjima qilishda maqola, ayrim fe’l shakllari
kabi grammatik formalar yo‘qligi muammolarni yuzaga keltirishi mumkin).
Maqsadli tilida bo‘lgan, lekin manba tilida yo‘q bo‘lgan grammatik element va
kategoriyalar (bu, xususan, o‘zbek tili fe’llarining shakllari va turli affiksal
formalariga tegishli). Grammatik elementlarning funksiyalari o‘rtasidagi farqlar.
7

Ikki til grammatikasini solishtirish natijasida ularning til tizimlarida moslik
(o‘xshashlik) va tafovutlar (farqlar) aniqlanadi. Shu bilan birga, ma’lum bir
tuzilmalarning formal ekvivalentligi holatida ham, tarjima jarayonida nutqdan
foydalanish o‘ziga xosligi tufayli (shuningdek, "nutq afzalliklari") strukturaviy
o‘zgarishlar amalga oshirilishi mumkinligini ta’kidlash muhimdir. O‘zbek va ingliz
tillarining grammatik tizimlari o‘rtasidagi farqlar ayniqsa, ingliz tilidagi maqola
shakllarining mavjudligi va ularning o‘zbek tilida yo‘qligida yaqqol namoyon
bo‘ladi. Misol tariqasida "Я никогда не любил Людмилу" va "Я никогда не
любил Людмилы" iboralarini keltirish mumkin . Ingliz tiliga tarjimasi: I have
never loved Ludmilla va I have never loved a Ludmilla.
Ingliz tilidagi maqola ma’nosini o‘zbek tilida ifodalashning turli usullari
mavjud:
a) shaklni oddiy chiqarib tashlash ("nol" maqola):
They sat down at the table and began to discuss the situation. – Ular stol atrofida
o‘tirib, vaziyatni muhokama qilishni boshladilar. He has broken an arm. – U
qo‘lini sindirib oldi.
b) gap bo‘laklarining tartibini o‘zgartirish:
A girl entered the room. – Xonaga bir qiz kirdi. The girl entered the room. –
Xonaga qiz kirdi.
c) leksik usullar (turli determinantlarni qo‘shish): I saw a man. – Men qandaydir
bir erkakni ko‘rdim. You are a tyrant! – Siz haqiqiy zolimsiz! That's a man! – Bu
haqiqiy erkak! We haven't got a minute to lose. – Bir daqiqani ham boy bermaslik
kerak. The problem is not resolved. – Bu muammo hal bo‘lmagan. The man is
mortal. – Har qanday inson o‘limli. That's the man. – Ana o‘sha odam. I am not the
person. – Men siz izlayotgan odam emasman.
Ingliz tilidagi kesimning murakkab tuzilishi uning o‘ziga xos xususiyatlaridan
biridir. Ingliz tilida egalik (to have) va istaklarni (to want) ifodalovchi fe’llar keng
qo‘llanilib, bu turdagi tuzilmalar o‘zbek tilida ishlatilmaydi. Masalan: I want my
steak big. Tarjimada bunday hollarda so‘zma-so‘z tarjimadan qochish lozim.
Masalan, quyidagicha tarjimalar:
8

I expected him to arrive at dinner time. – Men u kechki ovqatga kelishini
kutgandim.
O‘zbek tilida ushbu tarjima “naturalness” mezoniga zid kelib, yot va noqulay his
qilinadi. Ingliz tilidagi kesim va o‘zbek tilidagi kesim o‘rtasidagi eng yaqqol
farqlardan biri shundaki, ingliz tilidagi kesim ko‘proq analitik shaklda bo‘ladi,
ya’ni bir nechta elementdan iborat bo‘lgan murakkab kesim ishlatiladi: Она
вскрикнула. – She gave a cry.
Bu esa o‘zbek tilida analitik tuzilmalardan foydalanishning umuman
imkonsizligini anglatmaydi, masalan: nigoh tashlamoq, baqirib yubormoq va
hokazo. Ingliz tilida esa bunday tuzilmalar odatiy nutqga xos: to cry, to look va
boshqalar. 1

1
Grammatical Aspects Of Translation _ Asadova Zebiniso
9

1.2. Stilistik omillar va ularning tarjima sifatiga ta`siri
Badiiy tarjimaning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri til uslubini tarjima
matni o‘quvchilar ommasiga ma’lum ta’sir ko‘rsatish uchun moslashtirishdan
iborat. Bu ta’sirga odatda turli tilshunoslik va stilistik vositalardan, shu
jumladan o‘xshatishdan foydalanish orqali erishiladi. Nafaqat adabiy asarlarda,
balki kundalik suhbatda ham biz hissiy va uslubiy ohanglarni o‘z ichiga olgan
so‘zlardan foydalanamiz. Xalq tili badiiy vositalarga juda boy. Stilistik
vositalar to‘g‘ri ishlatilganda ularning samaradorligi kuchayadi. Badiiy adabiyotda
va uning tarjimasida bu vositalarning ahamiyati yanada katta. B а diiy m а tnd а
а xborotning ustun turi estetik t а ’siri hisobl а ng а nligi bois t а rjim а d а
tr а nsform а tsiy а l а rd а n foyd а l а nish v а ul а r yord а mid а t а rjimon а sl а s а r tilining
stilistik jilol а rini yetk а z а olishi muhum bosqichl а rd а n biri hisobl а n а di. А sl
nusx а l а r v а t а rjim а l а rni qiyosiy o‘rg а nish ikki til o‘rt а sid а gi muvofiqlik va
nomuvofiqlik hol а tl а rini а niql а sh v а ul а r а sosid а mu а yy а n t а rjim а usull а rini
t а vsifl а sh imkonini ber а di. Eng tipik stilistik o‘zg а rishl а rni а niql а sh b а diiy
m а tnning estetik funksiy а sini а m а lg а oshirish xususiy а tl а rini to‘liq ko‘rs а tishg а
yord а m ber а di.
Badiiy matnda stilistik vositalarning o‘rni beqiyos va shu jumladan
ularning tarjima davomida uzatilishi asliyat matnini, yozuvchining maqsadini
to‘laqonli ochib berish ham ko‘plab izlanishlar olib borishni talab qiladi. Badiiy
tarjimani stilistika bilan bog‘lab o‘rgangan bir necha olimlarimiz bor bo‘lib
ulardan Jakobson, Boase-Beier, stilistik transformatsiyalar ustida ish olib
borgan А .D.Shveyser, L.K.L а tishev, L.V.Solonovich hamda asl mantnning
stilistik hodisalarini ko‘rsatish tipologiyasini ishlab chiqqan A.Popovichlarni
ko‘rsatishimiz mumkin. A. Popovichga ko‘ra asl matnda stilistik hodisalarni
ko‘rsatish tipologiyasi ya’ni stilistik o‘zgarishlarning turlari quyidagilarni o‘z
ichiga oladi: stilistik muvofiqlik, stilistik almashtirish, stilistik tiplashtirish, stilistik
individuallashtirish, stilistik takomillashtirish, stilistik zaiflik, stilistik tekislash va
stilistik yo‘qotish. Ushbu stilistik o‘zgarish turlarining ba’zilariga ta’rif berib
10

o‘tamiz. Stilistik muvofiqlik bu – asl va tarjima matn o‘rtasida muvofiqlik sodir
bo‘lganda, ya’ni asl matnning stilistik invariantini adekvat tarzda aks ettirgan
holatlarda aytiladi. Bunda asl va tarjima matn elementlari stilistik va semantik
jihatdan bir biriga mos kelishini bildiradi. Stilistik almashtirish tarjimonda
dastlabki matnning ayrim tasvirlarini takrorlash uchun tegishli stilistik vositalar
mavjud bo‘lmaganda sodir bo‘ladi. Shunday qilib tarjimon ularni o‘z tiliga
ko‘proq mos va tabiiyroq bo‘lganlar bilan almashtiradi. A.Popovich tasnifiga
ko‘ra, stilistik individuallashtirish tarjimonning bayt tuzilishini, she’r ritmini
yoki obraz yaratish usulini o‘zgartirish mumkinligini anglatadi. Stilistik
takomillashtirishda - tarjimon o‘zining metaforalarini, epitetlarini yoki asl matnda
ko‘zda tutilmagan boshqa uslubiy vositalarni kiritishi mumkin. Stilistik
zaiflashuv - bu manba matnining ifoda vositalarining “tushib qoldirilishi” va
ularni neytral vositalar bilan almashtirish hisoblanadi va bunda bir muncha asl
matnning emotivlik xususiyati kamayadi. Komissarovning ta’kidlashicha,
tarjimon tarjima matnning ba’zi qismlarida stilistik vositaga duch kelganda
uni tarjimada saqlab qolish, tushurib qoldirish va o‘rnini to‘ldirishi haqida
qarorga kelishiga to‘g‘ri keladi.A. Popovichning stilistik hodisalar tipologiyasini
yuqoridagi turlarga bo‘lishi ma’lum bir darajada L.V.Solonovichninng semantik-
stilistik transformatsiya turlariga yaqin bo‘lib: almashtirish (moslashtirish);
tushurib qoldirish (neytrallash); qo‘shish (kompensatsiya)ni o‘z ichiga oladi.
Yuqoridagi olimlar tomonidan ishlab chiqilgan transformatsiyalar ham stilistik
hodisa tipologiyasi ham badiiy tarjimada matn tahlilini o‘tkazishda oldiga bir
maqsadni ya’ni asl matning stilistik buyoqdorligiga tarjima matniga qay tarzda
uzatilganligini aniqlashda yordam beradi. Stilistik vositalardan biri bo‘lgan
o‘xshatishlar o‘z o‘rnida ikki turga bo‘linadi: umumxalq yoki turg‘un
o‘xshatishlar; individual muallif o‘xshatishlar. Umumxalq yoki turg‘un
o‘xshatishda obyekt, subyekt, o‘xshatilayotgan narsa va hodisa orasidagi belgi
avvaldan ma’lum bo‘lsa, individual muallif o‘xshatishlar asosida ko‘pchilikka
ma’lum bo‘lmagan belgi chog‘ishtiriladi. Ingliz tilida o‘xshatishar quyidagi
11

vositalar orqali: as, like, than amalga oshirilsa, o‘zbek tilida xuddi, misoli,
go‘yo, kabi, -day, -dek qo‘shimchalari orqali amalga oshiriladi. 2
2
Badiiy tarjimada stilistik muvofiqlik - stilistik vositalardan biri_Matmurotova Umida Baxtiyor qiz
12

II.BOB. Tarjimaning nolingvistik aspektlari
2.1. Madaniy farqlarni hisobga olish: tarix, urf-odat, an`analarning roli
Turli nazariyotchilar til, madaniyat va tarjima haqida turlicha ta’riflar
berganlar. Agar tilga e’tibor qaratilsa, insoniyat tarixida til eng yaxshi vosita
ekanligi aytish mumkin, chunki u orqali insonlar o‘z hissiyotlarini, ehtiyojlarini,
e’tiqodlarini, tajribalari va munosabatlarini ifodalashgan, shuningdek bilim va
an’analarni bir avloddan boshqasiga o‘tkazganlar. Biroq, muammo shundaki,
barcha insonlar bir xil til va madaniyatga ega emas. Aynan shu nuqtada tarjima va
tarjimonlarning zaruriy va tezkor aralashuvi seziladi. Til, madaniyat va tarjima
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni o‘rganish va bu masalalarga oid tadqiqotlar jahon
miqyosida insonlararo aloqaning ahamiyati sababli juda muhimdir. Turli tillar va
madaniyatlar xilma-xilligi va inson hayotidagi muloqot zaruriyati tarjimani
muloqot qilish, madaniyatlar va bilimlar almashishning samarali vositasiga
aylantirgan. Shunday qilib, til va madaniyat bir-biri bilan chambarchas bog‘liq
bo‘lib, tarjima jarayonida ularning ikkalasini ham hisobga olish juda muhimdir.
Har qanday tarjima qanday qilib amalga oshirilishi bo‘yicha aniq bir shakl yoki
kuch yo‘qligi bo‘lsa-da, har bir tarjimon o‘z jamiyatining madaniy va diniy
me’yorlariga asoslangan holda tabiiiy ma’noni uzatishda ba’zi cheklovlarga duch
keladi. Ushbu tadqiqotda biz tillar o‘rtasida madaniyatlarni uzatish orqali tarjimaga
qaraymiz va tarjimaning madaniyatlarning globallashuvidagi, xususan, pop
madaniyatining roli haqida ta’kidlaymiz, bu esa etnik odatlar, an’analar yoki diniy
qadriyatlarning kengayishiga olib keladi. Til va madaniyat bir-birini to‘ldiradigan
elementlar bo‘lganligi sababli, har bir hududning madaniy xususiyatlari farq qilishi
tufayli tarjimonlar nafaqat bir xil ma’noni etkazishga, balki ikki madaniy nuqtai
nazar o‘rtasidagi farqlarni ko‘rsatishga harakat qilishlari kerak. Kramsch (1998)
ta’kidlaganidek, til – bu belgilar tizimi bo‘lib, u o‘zining madaniy qiymatiga ega.
Nutq so‘zlovchilar til orqali o‘zlarini va boshqalarni tanib olishadi; ular tilni
ijtimoiy kimliklarining ramzi sifatida ko‘rishadi. Uning foydalanishiga taqiq
qo‘yilishi ko‘pincha nutq so‘zlovchilar tomonidan o‘z ijtimoiy guruhini va
13

madaniyatini rad etish sifatida qabul qilinadi. Shunday qilib, biz til madaniy
haqiqatni ramzlashtiradi, deyishimiz mumkin. Tarjima va madaniyat o‘rtasidagi
o‘zaro ta’sir haqida House (2009) shunday deb hisoblaydi: tarjima nafaqat
lingvistik harakat, balki madaniy harakatdir, ya’ni madaniyatlar o‘rtasida muloqot
qilishning bir shaklidir. Tarjima har doim til va madaniyatni o‘z ichiga oladi,
chunki ularni ajratish mumkin emas. Til madaniy jihatdan o‘z ichiga olinadi. U
madaniy haqiqatni ifodalaydi va shakllantiradi. Lingvistik birliklarning ma’nolari,
bo‘lsin ular so‘zlar yoki katta matn qismlari, faqat ular ishlatilgan madaniy
kontekst bilan birga ko‘rib chiqilganda to‘liq tushunilishi mumkin. Har bir
jamiyatda mavjud bo‘lgan madaniy elementlar insonlarning yozma yoki og‘zaki
matnlarni qanday tushunishi va talqin qilishiga ta’sir qiladi. Boshqacha aytganda,
matnlar o‘z jamiyatlarining ijtimoiy-madaniy me’yorlarining ifodasidir va bu
jamiyatdagi odamlar o‘z xulq-atvorlarini va boshqalarnikini qanday talqin
qilishlarini belgilaydi.
Matnlarning madaniy xususiyatlari shuni anglatadiki, matnlar manba tilidan
(SL) maqsad tiliga (TL) to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarjima qilinishi mumkin emas, va bu
holat tarjimonlarga matnda uchraydigan madaniy elementlarni tarjima qilishda
muammo tug‘diradi. Adabiy matnlarni tarjima qilish eng qiyin bo‘ladi, chunki ular
juda ko‘p madaniy elementlarni o‘z ichiga oladi. Shuning uchun, adabiy matnlar
tarjimonlari manba va maqsad madaniyatlari bilan tanish bo‘lishlari kerak. Bundan
tashqari, ular Nida ta’kidlashicha, madaniy elementlarni manba tilidan maqsad
tiliga tarjima qilishda eng samarali strategiyalarni qo‘llashlari kerak, shunda
maqsad tilidagi o‘quvchilarga matnning ta’siri manba tilidagi o‘quvchilarnikiga
o‘xshash bo‘ladi.
Ko‘plab nazariyotchilar tomonidan tarjima va madaniyat bir-biriga parallel
ravishda harakatlanadi, chunki tarjima jarayoni nafaqat ikki til o‘rtasida, balki ikki
madaniyat o‘rtasida ham uzatish sifatida qaraladi. Chunki manba til va maqsad til
o‘z madaniyatlarida kommunikativ vaziyatlarga asoslanadi. Tarjima va madaniyat
o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir haqida House shunday deydi: "Tarjima nafaqat lingvistik
14

harakat, balki madaniy harakatdir, madaniyatlar o‘rtasidagi muloqot jarayoni.
Tarjima har doim til va madaniyatni o‘z ichiga oladi, chunki ularni ajratib
bo‘lmaydi. Til madaniy jihatdan o‘z ichiga olinadi: u madaniy haqiqatni ifodalaydi
va shakllantiradi, va lingvistik birliklarning, bo‘lsin ular so‘zlar yoki katta matn
qismlari, ma’nolari faqat ular ishlatilgan madaniy kontekst bilan birga ko‘rib
chiqilganda to‘liq tushunilishi mumkin". U keyin shunday yakunlaydi: "Shuning
uchun tarjima jarayonida nafaqat ikki til, balki ikki madaniyat o‘rtasida ham aloqa
bo‘ladi. Shu ma’noda, tarjima qilish – bu madaniyatlararo muloqotning bir shakli,
deb aytish mumkin". Hech kim matnni tarjima qilishga uringan bo‘lsa, faqat
tillarni bilish muvaffaqiyatga erishishni kafolatlamasligini biladi. Peter Newmark
aniq va to‘g‘ri ta’kidlashicha: "Har qanday odatiy ahmoq tilni o‘rganishi mumkin,
lekin tarjimon bo‘lish uchun aqlli odam kerak". Venuti nuqtai nazarida, tarjimaning
amalda bo‘lishi uning ishlab chiqarilishi va o‘qilishi jarayonida madaniy va
ijtimoiy shartlarga bog‘liqdir. Hozirgacha tarjima olimlarining ko‘pchiligida
madaniy nuqtai nazardan tarjima jarayonida e’tibordan chetda qoldirilmaslik
kerakligi aniq bir umumiy fikr sifatida ko‘rinadi. Nida va Taberga ko‘ra, madaniy
tarjima – bu "ma’lumotlarning o‘z mazmunini receptor madaniyatiga
moslashtirishga olib keladigan tarjima va/yoki matnda lingvistik jihatdan aslida
mavjud bo‘lmagan ma’lumotlarni kiritish". Tarjima va madaniyat o‘rtasidagi yaqin
aloqaga qaratilgan holda, Snell-Hornby shunday deydi: "Matnning tarjimasi uning
o‘ziga xos madaniyatida qanchalik chuqur o‘rnatilganiga va manba tilidagi (ST) va
maqsad tilidagi (TT) o‘quvchilar o‘rtasidagi masofa vaqt va joyga nisbatan
qanchalik uzoqligiga bog‘liq" 3
. Tarjima va madaniyat o‘rtasidagi munosabatlar
bo‘yicha yakuniy bayonot sifatida Leppihalme shunday deydi: "Madaniy
yo‘naltirilgan tarjima tadqiqotlari manba matnini (ST) va maqsad matnini (TT)
faqat lingvistik material namunasi sifatida ko‘rmaydi. Matnlar aniq bir madaniy
kontekstdagi va aniq vaziyatdagi o‘z joyiga ega, va har birining o‘ziga xos
funktsiyasi va auditoriyasi bor". Munday shunday xabar beradi: "Bassnett va
Lefevere tilni o‘rganishdan tashqariga chiqib, tarjima va madaniyat o‘rtasidagi
3
Leppihalme, 1997, p. 4
15

o‘zaro ta’sirga, madaniyatning tarjimaga qanday ta’sir qilishiga va 'kontekst, tarix
va an’analar kabi kengroq masalalarga e’tibor qaratadi". U qo‘shimcha qiladi:
"Tarjimadan matn sifatida madaniyat va siyosat sifatida tarjimaga o‘tish – bu Mary
Snell-Hornby tomonidan 'madaniy burilish' deb ataladi" . Venuti shunday deydi:
"Tarjima – bu til va madaniyat o‘rtasidagi o‘xshashliklarni izlash jarayonidir,
xususan o‘xshash xabarlar va rasmiy uslublar – lekin buni amalga oshirishi, chunki
u doimo farqlar bilan yuzma-yuz keladi. U hech qachon va hech qachon bu
farqlarni to‘liq olib tashlashni maqsad qilmasligi kerak. Tarjimada matn turli
madaniyatning o‘ziga xos birlashgan joyi bo‘lishi kerak, bu yerda o‘quvchi
madaniy boshqa bir qarashni ko‘rishi va qarshilikni his qilishi kerak" 4
. Tarjima
aslida o‘zgartirish jarayonidir. Nazariy jihatdan, yaxshi tarjima o‘quvchisiga asl
matndan o‘quvchi olganidek xayolni etkazishi kerak. Nida ta’kidlashicha, yaxshi
tarjimani qanday aniqlash mumkinligini receptorning tarjima qilingan xabarga
bo‘lgan javobi belgilaydi, va bu xabar keyin asl receptorlar bu xabarga qanday
reaksiya bildirganlari bilan solishtirilishi kerak, ya’ni xabar asl holatda taqdim
etilganida. Jakobson esa tarjima faqat belgilarning boshqa tilga o‘zgartirilishi
emas, balki bu axborot almashinuvi jarayoni deb hisoblagan. Tarjimonning vazifasi
– olgan axborotini belgilarga aylantirib, uni yuborishdir. Catford esa tarjimada
ma’no ekvivalentligi emas, balki faqat belgi ekvivalentligi mavjudligini
tushuntirgan. Asl til va maqsad tilidagi farqlar sababli, tarjima ekvivalentligining
chegaralanishi mavjud. Bu chegaralanish nafaqat so‘zlarning ma’nosida,
grammatik xususiyatlarda, balki madaniy farqlarda ham yanada jiddiyroq namoyon
bo‘ladi. Toury (2000) shunday deydi: "Tarjima – bu kamida ikki til va ikki
madaniy an’ani o‘z ichiga olgan faoliyat turidir, ya’ni har bir darajadagi kamida
ikkita norma tizimi". Shuningdek, Armstrong to‘liq tarjimani faqat ikki til va
madaniyatni bilgan tarjimon amalga oshira oladi, deb hisoblaydi.
Tarjima madaniyatni umumiy va koinotga aylantirishda muhim rol
o'ynaydi. Bu, ayniqsa, lingvistik xususiyatlar va madaniy an’analari o'xshash
4
Rubel & Rosman, 2003, p. 11
16

bo'lgan tillar o'rtasida muloqot qilish uchun ko'prik sifatida xizmat qiladi va butun
dunyoning har bir burchagidagi tillarni bog'laydi. Shu tarzda, u dunyo bo'ylab
global tarmoqda barcha birlashmalarning aloqasini o'rnatadi. Bundan tashqari,
tarjima turli madaniyatlar o'rtasida chegaralar mavjudligini anglatadi va tarjimon
bu chegaralarni va ularni kesib o'tish zarurligini biladi. Madaniy o'xshashliklar va
umummadaniy xususiyatlar mavjud bo'lmasa, turli madaniyatlar o'rtasida muloqot
qilishning imkoni bo'lmaydi va tarjima amalga oshirilmaydi. Ikki tilni tarjima
qilish haqida gap ketganda, tarjimonlar bir xil referensial, pragmatik va o'zaro
bog'liq ma’nolarni yetkazishlari kerak. Ammo, ikki madaniyat o'rtasidagi farqlar
sababli, semantik ekvivalentlik cheklangan. Tarjimaning maqsadi va xususiyatlari
turli davlatlar va millatlar o'rtasida tushunishni rivojlantirishdir. Mashhur tarjima
nazariyotchisi Yujin Nida tarjimani quyidagicha ta’riflagan: "Tarjima, manba
tilining receptor tilidagi eng yaqin tabiiy ekvivalentini qayta tiklashdan iborat,
birinchi navbatda ma’no jihatidan va ikkinchi navbatda uslub jihatidan". Biroq,
"eng yaqin tabiiy ekvivalentni" maqsad tilida qayta tiklash madaniy farqlar
tomonidan ba’zan ta’sirlanadi. Tarix, geografik joylashuvlar, mahalliy an’analar va
diniy e’tiqodlar kabi farqlar tufayli, odamlar o'rtasida bir-birini to'g'ri tushunishni
to'sqinlik qiladigan ba'zi tarjima to'siqlari mavjud. Shuning uchun tarjima faqat
tarjimon yoki tarjimonning lingvistik kompetensiyasini emas, balki doimiy
ravishda madaniyatlar bilan aloqada bo'lishi kerak. Shu nuqtai nazardan, tarjima
faqat so'zlar, jumlalar yoki maqolalarni manba tilidan maqsad tiliga tarjima
qilishdan ko'ra ko'proq narsani anglatadi. Bu, shuningdek, madaniyatlar o'rtasida
uzatishni anglatadi. Madaniyatlar farqlaridan kelib chiqqan qiyinchiliklar
tarjimonlar uchun eng jiddiy muammolarni tashkil etadi va o'quvchilarda eng keng
tarqalgan noto'g'ri tushunishlarni keltirib chiqaradi. Madaniyatning o'zi manba
matnini maqsad matniga o'zgartirishda o'z cheklovlariga ega. Har bir jamiyat yoki
xalq o'zining tarixiy orqa foniga, mahalliy sharoitlariga va diniy e'tiqodlariga
asoslanib, o'z madaniyatini o'zi quradi, u hurmat qilinadi, amalga oshiriladi va
qabul qilinadi hamda uning cheklovlari bilan birga. Tarjimadagi cheklovlar
madaniyatning o'ziga xos xususiyatlaridan biridir, bu tashqi dunyo tomonidan
17

majburiy tarzda qo'yilmagan. Madaniyat tarjima jarayoniga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Bu tarjimaning eng katta qiyinchiliklaridan biri sifatida ko'riladi, chunki tarjimon
asl matndagi madaniy elementlarni bilishi kerak, shunda u ma'lumotni maqsad
tilida asl matndagi kabi tabiiy tarzda uzata oladi va o'quvchi asl tildagi muallifning
o'quvchilarga yetkazmoqchi bo'lgan xohishlarini his qilishlari mumkin. Tarjimaga
oid turli xil ta’riflarni nazariyotchilar berishgan, bu yerda til va tarjima o‘rtasidagi
bog‘lanish ko‘rsatilgan. Biroq, so‘nggi ikki o‘n yillikda, ayniqsa 1980-yillarda,
tarjima roli boshqacha yo‘nalishga burilib, madaniy muammolarga va
tarjimonlarning tarjima jarayonida duch keladigan qiyinchiliklarga ustuvorlik
berilgan. Shuning uchun, so‘nggi yillarda tarjima lingvistik yondoshuvlarga
qaraganda madaniy yondoshuvlarga yo‘naltirilgan. Snell-Hornby shunday deydi:
“Tarjima yondoshuvlari manba matnining tavsifiga (retrospektiv tarjima)
qaraganda maqsad matnining funksiyasiga (prospektiv tarjima) yo‘naltirilgan”.
Bundan tashqari, u qo‘shimcha qiladi: "Matn dunyoning bir qismiga sifatida
qaraladi, tilning alohida bir qismi sifatida emas". Tarjima nazariyotchilari madaniy
bilimlar va madaniy farqlar muammolari haqida qadimgi Rim davridan boshlab
xabardor bo'lishgan. Madaniy bilimlar va madaniy farqlar tarjimonni tayyorlash va
tarjima nazariyasining asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib kelgan. 5
5
Language, Culture and Translation and Culture as a Challenge for Translation Process _PhD. Candidate Morena
Braça
18

2.2. Ekvivaletlik va adekvantlik masalalari
Adequate (lotincha "adequatues", "o'xshash", "to'liq mos", "bir xil") tarjima
mukammal tarjima hisoblanadi. Adequate tarjima kontseptsiyasining mualliflari
A.V. Fedorov va Ya.L. Reskerning fikriga ko'ra, "mukammal tarjima – bu asl
nusxani to'liq aks ettirgan, unga mos keladigan va unga teng bo'lgan tarjima".
Tenglikdagi tarjima esa, adabiy matnni to'liq aks ettiradigan va asl matnning
mazmunini saqlab qoladigan tarjimadir. R.Jakobson, W.Koller, P. Newmark,
E.Nida, Ch.Taber, Ya.L.Resker, A.Shveitser, L.Barkhudarov, V.Komissarov va
boshqa olimlar adequacy va equivalence haqida turli fikrlarni bildirganlar.
V.Komissarov lingvistik tarjima nazariyasiga oid adequacy va equivalence haqida
shunday deydi: "Adequate tarjima bu tenglikning eng yuqori darajasi bo'lib, bunda
aslning janri, stilistik talablar, barcha lingvistik va no-lingvistik (ekstralingvistik)
omillar hisobga olinadi, hissiyoti va asl ruhini maksimal darajada saqlab qolish
kerak. Har bir adequate tarjima albatta tengdir, lekin har bir teng tarjima adequate
emas". O'zbek tarjimonlaridan G. Salomov, Q. Musaev, G. Rakhmatov,
N.Komilov, N.Qambarov va boshqa ilmiy xodimlar ham bu borada o'z fikrlarini
bildirganlar. Xususan, G.Salomov "Qur'oni karimning tarjimasi muammolari"
nomli maqolasida shunday deydi: "Tarjimada mutlaqo bir xil bo'lishga erishish
samarasiz. Agar shunday mantiq bilan yondashilsa, faqat O'zbekistondagi Qur'on
tarjimasi emas, balki boshqa tillardagi tarjimalarni ham inkor qilish kerak
bo'lardi" . U shuningdek, TTda yuqori darajadagi tenglikni ta'minlash uchun STga
to'g'ri nuqtai nazardan qarash zarurligini ta'kidlaydi. Tarjima fanida adequacy va
equivalence haqida ko'plab tushunchalar uchraydi. Odatda, adabiy tarjimada, bir
tildan boshqa tilga frazeologik ifodalarni ekvivalentlar orqali tarjima qilish eng
samarali yo'ldir, chunki ekvivalentlar, ifodalarning ma'nolari bilan birga, ularning
figurativ asoslari bir-biriga o'xshash bo'ladi. Bu ularning stilistik funktsiyalarining
bir-biriga mos kelishini ta'minlaydi. Shuning uchun professional tarjimonlar bu
usulni o'z ishlarida ko'proq ishlatishga harakat qilishadi. Biroq, ekvivalentlar
yordamida tarjima qilishda ham, original tilning ifodalashdagi stilistik
19

funktsiyalarini chuqur tushunmasdan, ifodalarni tarjima qilish adequacyni
yo'qotishiga olib kelishi mumkin. Biz buni quyidagi inglizcha va o'zbekcha
frazeologik ifodalar bilan isbotlaymiz: "When the sea gives up its dead" // "Yo'qqa
yo'rg'a yetolms" "Wisdom is the health of the wise"// "Dono durdan a’lo" "Every
man has a fool in his sleeve"// "Odil johildan pand olar". Aksincha, frazeologik
ifodalarni bir tildan boshqa tilga alternativ variantlar yordamida tarjima qilishda
ham, tarjima originalga o'xshab qoladi. Tarjimonning qiyinligi shundaki, u
frazaning tarjimasi uchun mavjud bo'lgan eng mos sinonimlarni tanlashga qodir
bo'lishi kerak. Misol uchun: «Every dog is lion at home» // har kim o'z uyida bek».
Bir tildagi frazada mavjud bo'lgan komponentlar ikkinchi til frazasida rasmiy
jihatdan yo'q, ammo o'sha yo'q komponentlar fraza aytilganda ham hisobga
olinadi. Berilgan misollarda ko'rinib turibdiki, ushbu ifodalarning o'zbekcha
versiyalari inglizcha versiyalaridan qisqaroq, ya'ni ba'zi komponentlar o'zbekcha
versiyalarda chiqarib tashlangan. Ammo o'zbek tilida, bu frazalarni aytganda,
chiqarib tashlangan komponentlar ham nazarda tutiladi. Tenglik va adequacy
masalasi tarjimadagi eng muhim masalalardan biridir, ayniqsa adabiy tarjimada.
Chunki tarjimon asl matnni to'g'ri va mos ravishda tarjima qilish uchun adequacy
va equivalence haqida bilishi kerak. Tarjimon bu tushunchalarni to'g'ri ishlata
olishni va frazeologik ifodalar va birliklarning alternativalarini topishni bilishi
kerak. Bu adabiy tarjimaning asosiy muammolaridan biridir. 6
6
the problems of adequacy and equivalence in translation_Mamatov Shukrullo Shermat o’g’li
20

XULOSA
Tarjimaning lingvistik va nolingvistik aspektlarini o‘rganish, tarjima
jarayonining murakkab va ko‘p qirrali tabiatini tushunishga yordam beradi.
Lingvistik aspektlar, ya’ni tilning struktura va grammatik qoidalari, tarjimaning
aniq va to‘g‘ri bo‘lishini ta’minlaydi. Leksik va stilistik omillar esa tarjimaning
ma’nosi va ifodalanish shaklini saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Biroq, tarjima
jarayonida nolingvistik omillar, masalan, madaniy kontekst, tarixiy aspektlar va
muallifning uslubi ham katta ahamiyatga ega. Madaniyatlararo farqlarni inobatga
olmaslik, tarjimaning noto‘g‘ri yoki noto‘la anglashilishiga olib kelishi mumkin.
Shuningdek, ekvivalentlik va adekvatlik masalalari, tarjima jarayonidagi
muhim nazariy muammolarni tashkil etadi. Til va madaniyatning o‘ziga xos
xususiyatlari, tarjima sifatini oshirish uchun alohida e’tibor talab qiladi. Tarjimada
texnologiyalarning roli ham ortib bormoqda, bu esa tarjimaning samaradorligini
oshiradi va yangi imkoniyatlarni yaratadi.
Natijada, tarjima nafaqat tilning o‘zini, balki madaniyatlarni ham birlashtirish
vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Tarjimashunoslik sohasida lingvistik va nolingvistik
omillarning birgalikda o‘rganilishi, tarjima sifatini yaxshilash va muayyan tillar
o‘rtasidagi muloqotni osonlashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu ilmiy
tadqiqot orqali tarjimaning samarali va to‘g‘ri bo‘lishiga ko‘maklashish mumkin.
Kurs ishi davomida o‘rganilgan barcha masalalar, tarjima jarayonining har
tomonlama tushunilishini ta’minlashga qaratilgan. Bunda lingvistik va nolingvistik
aspektlarning o‘zaro bog‘liqligini aniqlash, tarjimaning sifatini yaxshilashga
xizmat qiladi.
21

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Grammatical Aspects Of Translation _ Asadova Zebiniso
2. Badiiy tarjimada stilistik muvofiqlik - stilistik vositalardan biri_
Matmurotova Umida Baxtiyor qiz
3. Rubel & Rosman, 2003, p. 11
4. Leppihalme, 1997, p. 4
5. La nguage, Culture and Translation and Culture as a Challenge for
Translation Process_PhD. Candidate Morena Braça
6. The problems of adequacy and equivalence in translation_ Mamatov
Shukrullo Shermat o’g’li
22

Sotib olish