Tayvan soliq tizimi (Referat) - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	50.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

1 2 3

Ro'yxatga olish sanasi 13 May 2025

0 Sotish

Tayvan soliq tizimi (Referat)

Sotib olish

Tayvan soliq tizimi
Reja:
Kirish
 Soliq tizimining har bir mamlakat iqtisodiyotidagi o’rni
 Tayvan iqtisodiyoti haqida qisqacha ma’lumot
1. Tayvan soliq tizimining tarixiy shakllanishi
 Tayvanning siyosiy va iqtisodiy rivojlanishiga tarixiy nazar
 Soliq tizimining ilk bosqichlari (1949–1980 yillar)
 1980 yildan keyingi soliq islohotlari
2. Hozirgi zamonda tayvan soliq tizimi tuzilmasi
 Soliq tizimining umumiy modeli
 Tayvan soliq xizmati va soliq boshqarmalari
 Soliq turlari
 Soliq to‘lovchilar huquqlari va majburiyatlari
3. Tayvan va O‘zbekiston soliq tizimlarini taqqoslash
 Umumiy o‘xshashliklar va farqlar
 Soliq ma’murchiligi
 Stavkalar, imtiyozlar va yengilliklar taqqoslanishi
 O‘zbekiston uchun Tayvan tajribasining ahamiyati
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Soliq tizimining har bir mamlakat iqtisodiyotidagi o‘rni. Soliq
tizimi – bu davlat tomonidan joriy etilgan va majburiy yig‘imlar asosida
ishlaydigan moliyaviy-iqtisodiy mexanizm bo‘lib, mamlakatning iqtisodiy
barqarorligi va ijtimoiy farovonligini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyatga
ega. Har bir suveren davlat uchun soliqlar davlat byudjetining asosiy
daromad manbai sanaladi. Ushbu daromadlar orqali davlat o‘z zimmasiga
olgan funksiyalarni, ya’ni mudofaa, ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy
himoya, huquqni muhofaza qilish, infratuzilma qurilishi va boshqa jamoat
ehtiyojlarini moliyalashtiradi. Soliq tizimining bosh vazifasi – davlatga zarur
bo‘lgan moliyaviy resurslarni ta’minlash bo‘lsa-da, uning boshqa ko‘plab
nofiskal funksiyalari ham mavjud. Jumladan, soliqlar yordamida iqtisodiy
faoliyatga ta’sir ko‘rsatish, hududiy va sohaviy rivojlanishni tartibga solish,
iste’mol va ishlab chiqarish hajmini boshqarish, ijtimoiy tenglikni
ta’minlash hamda aholining turmush darajasini muvozanatlashtirish
mumkin. Rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar tajribasi shuni
ko‘rsatadiki, soliq siyosati qanday shakllantirilsa, mamlakatning iqtisodiy
taraqqiyoti, investitsion jozibadorligi va ijtimoiy barqarorligi ham bevosita
shunga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, soliq stavkalarining pastligi ko‘pincha
investorlar uchun qulay muhit yaratadi, lekin davlat byudjetida
yetishmovchilikka olib kelishi mumkin. Aksincha, yuqori soliq yuki
iqtisodiy faollikni pasaytirishi, norasmiy iqtisodiyot ulushini oshirishi
mumkin. Soliq tizimi, shuningdek, mamlakat ichidagi va tashqarisidagi
iqtisodiy muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Rivojlangan davlatlar
tajribasida soliq mexanizmi asosan barqarorlik, adolat va shaffoflik
tamoyillariga asoslangan. Ayniqsa, globallashuv sharoitida xalqaro

kompaniyalar faoliyati, elektron savdoning kengayishi, raqamli
xizmatlarning ko‘payishi mavjud soliq tizimlarini qayta ko‘rib chiqishga
undamoqda. Shu sababli, soliq islohotlari doimiy jarayon sifatida qaraladi.
Soliq tizimining to‘g‘ri ishlashi – bu nafaqat davlatning moliyaviy
barqarorligi, balki jamiyatda ijtimoiy adolatning qaror topishi, aholining
davlat siyosatiga ishonchi, kichik va o‘rta biznesning rivojlanishi,
korrupsiyaga qarshi kurash samaradorligi kabi omillar bilan ham uzviy
bog‘liq. Soliqlar adolatli, tushunarli va samarali bo‘lsa, fuqarolar va
tadbirkorlar ularni ongli ravishda to‘lashga moyil bo‘ladi. Aks holda,
soliqdan bo‘yin tovlash va norasmiy iqtisodiyotning kengayishi kuchayadi.
Tayvan iqtisodiyoti haqida qisqacha ma’lumot. Tayvan, rasmiy
nomi bilan Xitoy Respublikasi, Sharqiy Osiyoda joylashgan, orol hududga
ega rivojlangan davlat hisoblanadi. 20-asrning ikkinchi yarmidan boshlab
Tayvan iqtisodiy taraqqiyot yo‘lida sezilarli yutuqlarga erishgan. Bugungi
kunda u global texnologik sanoatning yetakchi o‘yinchilaridan biri sifatida
tan olingan bo‘lib, ayniqsa, elektronika va yarimo‘tkazgichlar sohasida
dunyo bozorida yetakchi o‘rinlarni egallaydi. Bu mamlakat zamonaviy
iqtisodiy infratuzilma, yuqori darajadagi sanoatlashuv va kuchli eksport
salohiyatiga ega. Tayvanning iqtisodiy muvaffaqiyatlari asosan 1960-
yillarda boshlangan “Iqtisodiy mo‘jiza” bilan bog‘liq. O‘sha davrda
mamlakat sanoatni rivojlantirishga, chet el investitsiyalarini jalb etishga va
eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiy siyosatni tanladi. Buning natijasida
Tayvan qisqa vaqt ichida qishloq xo‘jaligidan sanoatga o‘tgan, yuqori
texnologiyali mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha global markazlardan
biriga aylangan. Ayniqsa, TSMC (Taiwan Semiconductor Manufacturing
Company) kompaniyasi bugungi kunda dunyoning eng yirik chip ishlab

chiqaruvchisi bo‘lib, butun global elektronika sanoatining poydevorini
tashkil etadi. Xalqaro reytinglarga ko‘ra, Tayvan iqtisodiyoti dunyodagi eng
barqaror va ochiq iqtisodiyotlardan biri hisoblanadi. 2023-yil holatiga ko‘ra,
mamlakat yalpi ichki mahsuloti (YaIM) taxminan 790 milliard AQSH
dollarini tashkil etgan bo‘lib, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaIM esa
32 000 dollardan oshgan. Bunday natijalar aholining yuqori saviyadagi bilim
va texnologik salohiyati, davlat siyosatining raqobatbardoshligini oshirishga
qaratilganligi bilan izohlanadi. Tayvan iqtisodiyoti asosan xizmat ko‘rsatish
(taxminan 60%), sanoat (taxminan 36%) va qishloq xo‘jaligi (taxminan 1-
2%) sohalariga tayanadi. Bunda yuqori qo‘shilgan qiymatga ega mahsulotlar
ishlab chiqarish yetakchi o‘rinni egallaydi. Mamlakat eksportining asosiy
qismini yarimo‘tkazgichlar, elektron komponentlar, optoelektronika
mahsulotlari, kompyuter texnologiyalari va sun’iy intellekt tizimlari tashkil
qiladi. Shu bilan birga, Tayvanda iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda soliq
tizimining ham alohida o‘rni mavjud. Mamlakatdagi soliqlar tuzilmasi
investitsiyalar uchun qulaylik, tadbirkorlikni rag‘batlantirish va ijtimoiy
barqarorlikni ta’minlash kabi maqsadlarga xizmat qiladi. Ayniqsa, soliq
siyosatining aniqligi, prognozga asoslanganligi, shaffofligi hamda raqamli
texnologiyalarga asoslanganligi Tayvanni boshqa ko‘plab Osiyo
davlatlaridan ajratib turadi. Tayvan hukumati fiskal barqarorlikni saqlab
qolish, budjet kamomadini minimallashtirish va davlat qarzini nazorat qilish
borasida ham muvaffaqiyatli siyosat yuritmoqda. Xalqaro valyuta
jamg‘armasi va Jahon banki kabi moliyaviy institutlar Tayvanning
makroiqtisodiy boshqaruvini yuqori baholab kelmoqda. Tayvanning yuqori
darajadagi soliq yigiluvchanligi, soliqdan bo‘yin tovlashga qarshi qat’iy
kurashi hamda elektron soliq tizimining rivojlanganligi uni global iqtisodiy
maydonda ishonchli sherikka aylantirgan.

Tayvan soliq tizimining tarixiy shakllanishi
Tayvanning siyosiy va iqtisodiy rivojlanishiga tarixiy nazar.
Tayvan tarixi Xitoyning qadimiy davrlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lsa-da,
uning hozirgi siyosiy va iqtisodiy holatining shakllanishi asosan XX asrning
ikkinchi yarmida yuz bergan muhim siyosiy voqealarga borib taqaladi.
Bugungi Tayvan – rasmiy nomi bilan Xitoy Respublikasi – 1949-yildan
so‘ng, ya’ni Xitoyda fuqarolar urushidan keyin Gomin’dan (Kuomintang)
partiyasi tomonidan materik Xitoydan ajralib, o‘z alohida siyosiy tuzilmasini
shakllantirgach, mustaqil iqtisodiy rivojlanish yo‘liga qadam qo‘ydi. 1949-
yilda Mao Szedun boshchiligidagi kommunistik kuchlar materik Xitoyda
hokimiyatni qo‘lga kiritib, Xitoy Xalq Respublikasini e’lon qilganidan
so‘ng, Gomin’dan hukumati Chiang Kaishek rahbarligida Tayvanga
chekinib bordi va u yerda Xitoy Respublikasining davomi sifatida o‘z
hukumatini saqlab qoldi. Aynan shu tarixiy burilish Tayvanning keyingi
siyosiy va iqtisodiy mustaqilligi uchun asos bo‘ldi. 1950–1960-yillar
oralig‘ida Tayvan ko‘plab ijtimoiy-iqtisodiy muammolar bilan yuzma-yuz
keldi: resurslar cheklangan, sanoat zaif, agrar iqtisodiyot ustun bo‘lgan.
Biroq Gomin’dan hukumati AQSHdan iqtisodiy va harbiy yordam olgan
holda birinchi navbatda agrar islohotlarni amalga oshirdi. Bu islohotlar yer
egaligini qayta taqsimlash, dehqonlarga yer berish orqali ichki ijtimoiy
ziddiyatlarni yumshatdi va agrar ishlab chiqarishni ko‘paytirdi. 1960-
yillardan boshlab Tayvan sanoatlashtirish siyosatiga o‘tdi. Davlat tomonidan
eksportga yo‘naltirilgan sanoat tarmoqlarini qo‘llab-quvvatlash, tashqi
investitsiyalar uchun qulay sharoitlar yaratish orqali iqtisodiy o‘sish
tezlashdi. Shu davrdan boshlab Tayvan xalqaro iqtisodiy maydonda “To‘rt
Osiyo yo‘lbarslari”dan biri sifatida tanila boshladi (boshqalar: Janubiy

Koreya, Singapur va Gonkong). 1970–1980-yillarda Tayvan iqtisodiyoti
yuqori texnologiyalarga asoslangan sanoatga o‘ta boshladi. Elektronika,
ma’lumot texnologiyalari, mashinasozlik sohalari rivojlandi. Hukumat
iqtisodiyotni erkinlashtirish, byurokratiyani kamaytirish, tadbirkorlikni
rag‘batlantirish siyosatini olib bordi. Ayniqsa, soliq tizimi orqali kichik va
o‘rta korxonalarni qo‘llab-quvvatlash, eksportchi korxonalarga imtiyozlar
berish, erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etish orqali ichki va tashqi iqtisodiy
faollik oshirildi. Siyosiy sohada esa Tayvan 1980-yillarning oxirida
demokratik islohotlar yo‘liga o‘tdi. 1987-yilda favqulodda holat bekor
qilinib, ko‘ppartiyaviylikka ruxsat berildi. Bu o‘zgarishlar nafaqat siyosiy
erkinliklarni oshirdi, balki iqtisodiy boshqaruvda ham shaffoflik va
samaradorlikni kuchaytirdi. Mustaqil sud hokimiyati, qonun ustuvorligi va
erkin ommaviy axborot vositalari Tayvanda biznes yuritish muhitini
yaxshiladi va korrupsiyaga qarshi kurashda ijobiy natijalar berdi. 1990–
2000-yillarda Tayvan iqtisodiyoti globallashuv jarayonlariga faol qo‘shildi.
Xalqaro savdo aloqalari kengaydi, IT va servis sektorlarining ulushi o‘sdi.
Ayniqsa, Tayvanning yirik kompaniyalari, xususan TSMC, Foxconn, Acer,
ASUS va boshqalar dunyo bozorida o‘z o‘rnini mustahkamladi. Shu bilan
birga, bu davrda Tayvan o‘zining fiskal siyosatini ham takomillashtirdi –
soliq yengilliklari, byudjet barqarorligi, davlat qarzining nisbatan past
darajada ushlab turilishi kabi jihatlar moliyaviy mustahkamlikni ta’minladi.
2020-yillarga kelib, Tayvan global yarimo‘tkazgichlar bozorida strategik
o‘rinni egallab, AQSH, Yaponiya va Yevropa bilan iqtisodiy hamkorlikni
mustahkamladi. Tayvan hukumatining raqamli transformatsiyaga urg‘u
berishi, soliq tizimida elektron boshqaruv va avtomatlashtirilgan hisoblash
tizimlarining joriy etilishi davlatning fiskal boshqaruv salohiyatini sezilarli
darajada oshirdi. Shunday qilib, Tayvanning siyosiy va iqtisodiy tarixiga

nazar tashlagan holda, uning bugungi barqaror va samarali soliq tizimi
mustahkam tarixiy poydevorga, uzoq muddatli strategik rejalashtirishga va
izchil islohotlarga asoslanganligini ko‘rish mumkin. Tayvan tajribasi shuni
ko‘rsatadiki, siyosiy barqarorlik, iqtisodiy ochiqlik va soliq boshqaruvidagi
ishonchlilik – muvaffaqiyatli iqtisodiy rivojlanishning asosi hisoblanadi.
Soliq tizimining ilk bosqichlari (1949–1980 yillar). Tayvanning
zamonaviy soliq tizimining shakllanishi 1949-yildan, ya’ni Gomin’dan
hukumati materik Xitoydan orolga ko‘chib kelganidan so‘ng boshlangan. Bu
davrda Tayvan nihoyatda og‘ir siyosiy va iqtisodiy holatda bo‘lgan. Harbiy
to‘qnashuvlar, qochqinlar oqimi, oziq-ovqat taqchilligi va sanoatning zaifligi
davlatning moliyaviy boshqaruvida jiddiy muammolar tug‘dirgan. Shunday
murakkab sharoitda samarali va barqaror soliq tizimini joriy etish dolzarb
masalaga aylangan. Gomin’dan hukumati o‘zi bilan birga materik Xitoyda
amal qilgan soliq tizimining ayrim unsurlarini Tayvanga olib keldi. Ammo
bu tizim yangi sharoitlarda to‘liq ishlamay qoldi. Shu sababli 1950-
yillarning boshlaridan boshlab Tayvan hukumati soliq tizimini tubdan isloh
qilishga kirishdi. Islohotlar dastlab moliyaviy barqarorlikni ta’minlash,
davlatning doimiy daromad manbaini yaratish, byudjet kamomadini bartaraf
etish kabi maqsadlarni ko‘zlagan. 1950-yillarda Tayvan iqtisodiyoti asosan
agrar xarakterga ega bo‘lib, aholining aksariyati dehqonchilik bilan
shug‘ullangan. Shu bois dastlabki soliq siyosati asosan yerga asoslangan
soliqlardan iborat edi. Eng asosiylaridan biri – yer solig‘i bo‘lib, u agrar
islohotlarning moliyaviy asosi sifatida xizmat qilgan. Hukumat tomonidan
yer egalari uchun progressiv soliq stavkalari belgilangan, ya’ni yirik yer
egalari ko‘proq soliq to‘lashga majbur bo‘lgan. Bu chora orqali mulk
egaligini qayta taqsimlashga erishildi va ijtimoiy tengsizlik yumshatildi.

Ayni paytda, Tayvan hukumati milliy valyutani barqarorlashtirish,
inflyatsiyani jilovlash va davlat xarajatlarini qoplash uchun iste’mol
soliqlarini ham joriy qildi. Alkogol, tamaki mahsulotlari va neft kabi
tovarlarga aktsiz soliqlari qo‘llanildi. Bu soliqlar fiskal daromadlarni tez va
samarali yig‘ishga xizmat qilgan.
1955–1965-yillar oralig‘ida Tayvan iqtisodiy strategiyasini
o‘zgartirib, eksportga yo‘naltirilgan sanoat siyosatini amalga oshirdi.
Natijada, soliq tizimi ham yangilanishni talab qildi. Bu bosqichda
korxonalarga solinadigan foyda solig‘i , bojxona to‘lovlari va import solig‘i
fiskal siyosatning muhim tarkibiy qismlariga aylandi. Davlat eksport
faoliyatini rag‘batlantirish uchun ayrim tovarlarga solinadigan soliq
stavkalarini kamaytirdi yoki umuman bekor qildi. Shu orqali Tayvan ishlab
chiqaruvchilari jahon bozoriga chiqish imkoniyatiga ega bo‘lishdi. 1960-
yillarning oxiriga kelib Tayvanda kichik va o‘rta bizneslar jadal rivojlandi.
Bu davrda soliq siyosatining muhim jihatlaridan biri — soliq bazasini
kengaytirish va ruxsatsiz iqtisodiy faoliyatni rasmiylashtirish edi. Soliq
idoralari tomonidan tadbirkorlik subyektlarini ro‘yxatga olish, soliq hisoboti
topshirish tartiblarini kuchaytirish orqali norasmiy iqtisodiyot hajmi
qisqartirildi. Bu, o‘z navbatida, soliq tushumlarining oshishiga xizmat qildi.
1970-yillarda Tayvan hukumati soliq boshqaruvini
zamonaviylashtirishga kirishdi. Soliq to‘lovchilarning axborotini jamlash,
avtomatlashtirilgan hisob-kitob tizimlariga o‘tish bosqichma-bosqich amalga
oshirildi. Bu yillar davomida Milliy soliq agentligi (National Taxation
Bureau)ning roli kuchaydi va soliq intizomi sezilarli darajada yaxshilandi.
Buning ortidan soliqdan bo‘yin tovlash holatlari kamaydi, fiskal barqarorlik
esa mustahkamlandi. Soliq siyosatining yana bir muhim yo‘nalishi —

ijtimoiy tenglikni ta’minlash bo‘lib, bu jarayonda progressiv daromad solig‘i
tizimi muhim rol o‘ynadi. Aholi o‘rtasida daromadlar tafovutini yumshatish,
kambag‘allikni kamaytirish uchun yuqori daromad oluvchilarga nisbatan
soliq stavkalari oshirildi, past daromad egalari esa soliqdan ozod qilindi yoki
imtiyozlar berildi. Bu ijtimoiy adolatni ta’minlashda muhim omil bo‘ldi.
1973-yildagi neft inqirozi Tayvan iqtisodiyotiga ma’lum darajada salbiy
ta’sir ko‘rsatdi. Import energiya resurslariga qaramlik davlat byudjetida
muvozanatni saqlashni yanada murakkablashtirdi. Shu sababli, soliq
siyosatida iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va byudjet daromadlarini
muqimlashtirishga qaratilgan yangi mexanizmlar joriy etildi. Shu jumladan,
aksiz soliqlari va egiluvchan soliq stavkalari orqali davlat muayyan davrda
daromadlar bazasini tezda oshira oldi. 1970-yillarning ikkinchi yarmida
Tayvan hukumati xorijiy investorlarni jalb qilish uchun soliq imtiyozlari
siyosatini kuchaytirdi. Erkin iqtisodiy zonalarda faoliyat yurituvchi
korxonalarga soliq turlari bo‘yicha chegirmalar berildi, foyda solig‘i
pasaytirildi yoki ma’lum yillar davomida umuman olinmadi. Bu esa
sanoatning yangi bosqichga chiqishiga, texnologik modernizatsiyaga va
eksport hajmining keskin oshishiga olib keldi.
Umuman olganda, 1949–1980 yillar oralig‘i Tayvan soliq tizimining
shakllanish, sinovdan o‘tish va poydevor qo‘yish davri bo‘ldi. Bu bosqichda
hukumat fiskal intizomni mustahkamlash, davlat daromadlarini ko‘paytirish,
ijtimoiy tenglikni ta’minlash va iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash
maqsadida izchil va ehtiyotkor soliq siyosatini olib bordi. Aynan shu
davrdagi asoslar keyinchalik Tayvan soliq tizimining zamonaviy bosqichga
o‘tishi va xalqaro darajada raqobatbardosh bo‘lishiga zamin yaratdi.

1980-yillardan keyingi soliq islohotlari va raqamli soliq
boshqaruvi bosqichi. 1980-yillar Tayvan iqtisodiyoti uchun yangi bosqich
– texnologik modernizatsiya va global iqtisodiyotga integratsiyalashuv davri
bo‘ldi. Bu o‘zgarishlar, tabiiyki, soliq tizimiga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatdi.
Mamlakatda fiskal siyosatni yangilash, soliq yig‘imlarini oshirish, soliq
bazasini kengaytirish va boshqaruvni raqamlashtirishga qaratilgan islohotlar
boshlab yuborildi. Aynan shu davrdan boshlab Tayvan o‘zining zamonaviy,
shaffof va raqobatbardosh soliq tizimini shakllantira boshladi. 1986-yilda
Tayvan hukumati soliq sohasida tarixiy ahamiyatga ega bo‘lgan birinchi
yirik islohot paketini qabul qildi. Bu islohotlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlarning
(masalan, daromad solig‘i) strukturasi va stavkalariga oid bo‘lib, ularning
soddalashtirilishi va yanada adolatli tizimga aylantirilishini nazarda tutgan.
Daromad solig‘ining progressiv stavkalari qayta ko‘rib chiqildi, yengil
sharoitda daromad oluvchi aholiga soliq yuki kamaytirildi, yuqori daromadli
qatlam esa ko‘proq soliq to‘loviga jalb qilindi. Bu adolat tamoyiliga
asoslangan soliq yondashuvi Tayvan jamiyatida iqtisodiy muvozanatni
saqlashda muhim rol o‘ynadi. 1987-yildan boshlab Tayvanda siyosiy
liberallashuv davri boshlandi. Ko‘ppartiyaviylik, erkin matbuot va fuqarolik
jamiyatining rivojlanishi soliq siyosatida ham shaffoflik va hisobdorlikni
oshirish zaruratini tug‘dirdi. 1989-yilda Soliq kodeksi qayta ko‘rib chiqildi.
Bu yangi kodeksda soliqlarni undirish mexanizmlari, soliq to‘lovchilarning
huquqlari va majburiyatlari aniq belgilandi. Natijada, soliq idoralari
faoliyatining qonuniy asoslari kuchaytirildi, soliq to‘lovchilarning davlatga
bo‘lgan ishonchi ortdi. 1990-yillarda Tayvan yuqori texnologiyali sanoat va
xizmatlar sektorini rivojlantirishda katta yutuqlarga erishdi. Shu sababli
soliq siyosati iqtisodiyotni raqamlashtirish va intellektual faoliyatni qo‘llab-
quvvatlashga yo‘naltirildi. 1995-yilda Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS –

VAT) joriy etildi. Bu xalqaro amaliyotda keng qo‘llaniladigan soliq turi
bo‘lib, iste’mol tizimidagi adolat va izchillikni ta’minlashga xizmat qildi.
Tayvanda QQS stavkasi o‘rtacha 5 foiz etib belgilandi, bu esa nisbatan past
va tadbirkorlik uchun qulay hisoblanadi.
2000-yillarga kelib, raqamli texnologiyalar taraqqiyoti soliq
boshqaruviga chuqur kirib bordi. E-soliq tizimi ishga tushirildi. Bu tizim
orqali fuqarolar va korxonalar o‘z soliqlarini onlayn ko‘rish, hisoblash,
to‘lash hamda deklaratsiya topshirish imkoniga ega bo‘ldi. Bu esa nafaqat
soliq to‘lovchilarning vaqt va xarajatlarini qisqartirdi, balki soliq
organlarining ishlash samaradorligini ham sezilarli darajada oshirdi. Tayvan
hukumati 2006-yilda yana bir muhim qadam tashlab, elektron soliq
deklaratsiyasini majburiy tartibga o‘tkazdi. Soliq to‘lovchilarning 90
foizidan ortig‘i ushbu tizimdan foydalanishga o‘tdi. Shuningdek, raqamli
audit, avtomatik monitoring, QR-kod asosidagi fiskal cheklar tizimi ham
joriy etildi. Soliqdan bo‘yin tovlash va noqonuniy faoliyatni aniqlash
darajasi sezilarli darajada kamaydi. Tayvanning soliq tizimida xalqaro
standartlarga moslashish yo‘nalishida ham muhim islohotlar amalga
oshirildi. 2010-yillarda Tayvan OECD va boshqa xalqaro tashkilotlarning
soliq shaffofligi, “foydani boshqa yurisdiksiyaga ko‘chirish” kabi
tashabbuslariga qo‘shila boshladi. Xususan, 2017-yildan boshlab Transfer
narxlash bo‘yicha qonunlar, CFC (Controlled Foreign Corporation)
qoidalari, MDM (Master-Detail-Local) hisobotlari joriy etildi. Bu esa
Tayvanni global moliyaviy axborot almashinuvi tizimiga kiritdi.
Raqamlashtirish jarayonida blockchain texnologiyalarini soliq
boshqaruviga tatbiq etish yo‘nalishlari ham ko‘rib chiqilmoqda. 2020-
yillarda Tayvan hukumati sun’iy intellekt asosida soliq xatoliklarini

aniqlash, firibgarlikni avtomatik tahlil qilish tizimlarini sinovdan
o‘tkazmoqda. Bundan tashqari, elektron savdo (e-commerce) sohasi uchun
alohida soliq tartibi ishlab chiqilgan bo‘lib, xalqaro kompaniyalar (masalan,
Google, Meta, Amazon) Tayvan hududida ko‘rsatgan xizmatlari uchun
elektron xizmatlar QQS to‘lovini amalga oshirishi talab qilinadi.
Tayvanning soliq boshqaruv tizimi bugungi kunga kelib jahon miqyosida
eng ilg‘or va samarali tizimlardan biri sifatida e’tirof etiladi. Soliq idoralari
shaffoflik, samaradorlik, soliq to‘lovchilarning huquqlarini himoya qilish
tamoyillariga asoslangan holda faoliyat yuritadi. Raqamlashtirish,
avtomatlashtirish va sun’iy intellektdan foydalanish jarayonlari doimiy
ravishda takomillashtirilib borilmoqda. Aynan shu yondashuv Tayvanga
fiskal barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va global
investorlar uchun ishonchli hamkor bo‘lish imkonini bermoqda.
Hozirgi zamonda tayvan soliq tizimi tuzilmasi
Soliq tizimining umumiy modeli. Tayvanning soliq tizimida
jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar muhim o‘rin tutadi. Bu soliqlar
mamlakat byudjeti uchun barqaror daromad manbai bo‘lish bilan birga,
iqtisodiy tenglikni ta’minlash, daromadlar taqsimotini tartibga solish va
ijtimoiy siyosatni amalga oshirish vositasi ham hisoblanadi. Tayvanda
jismoniy shaxslar asosan daromad solig‘i, meros solig‘i va sovg‘a solig‘i
kabi to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlarni to‘laydi.
Jismoniy shaxslarning daromad solig‘i. Tayvanda jismoniy
shaxslarning daromadiga solinadigan soliq — bu eng asosiy va eng ko‘p
to‘planadigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliq turlaridan biridir. Daromad solig‘i har
bir yil uchun shaxsiy daromad asosida hisoblanadi va yillik deklaratsiya
orqali topshiriladi.

Daromad turlari. Jismoniy shaxslarning daromadiga quyidagi
manbalar kiradi:
 Ish haqi (maosh)
 Erkin mehnat faoliyatidan olinadigan daromad (masalan, advokat,
shifokor, san’atkor)
 Ijaradan olinadigan daromad
 Dividendlar va foizlar
 Tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan foyda
 Qimmatli qog‘ozlar va boshqa aktivlarni sotishdan olingan foyda
 Tashqi (chet eldagi) manbalardan olingan daromadlar
Soliq stavkalari va progressiv tizim. Tayvanda jismoniy shaxslar
daromad solig‘i progressiv stavkalar asosida undiriladi. 2025-yil holatiga
ko‘ra, quyidagi stavkalar amal qiladi:
Yillik daromad Soliq stavkasi
0 - 560,000 5%
560,001 – 1,260,000 12%
1,260,001 – 2,520,000 20%
2,520,001 – 4,720,000 30%
4,720,001 dan yuqori 40%
Ushbu progressiv stavkalar orqali ijtimoiy adolatni ta’minlash, ya’ni
ko‘proq daromad qilgan shaxslarning soliqqa ko‘proq hissa qo‘shishini
ta’minlash ko‘zda tutilgan.
Soliq deklaratsiyasi va to‘lash tartibi. Tayvanda jismoniy shaxslar har
yili may oyida o‘tgan yildagi daromadlari uchun soliq deklaratsiyasini

topshiradilar. Soliqni elektron tarzda — e-filing platformasi orqali topshirish
keng tarqalgan. Agar soliq to‘lovchi yil davomida ortiqcha soliq to‘lagan
bo‘lsa, unga qaytariladi. Kam to‘lagan bo‘lsa — farqi undiriladi.
Soliqdan ozod qilish va imtiyozlar. Tayvan soliq qonunchiligida
jismoniy shaxslar uchun bir qator imtiyozlar va chegirmalar nazarda
tutilgan:
 Shaxsiy chegirma : Har bir soliq to‘lovchi uchun belgilangan, yiliga
taxminan 92,000 TWD.
 Oilaviy a’zolar uchun chegirmalar : Turmush o‘rtog‘i, farzandlar va
qaramog‘idagi qarindoshlari uchun alohida chegirmalar beriladi.
 Standart va detallashtirilgan chegirmalar : Uy-joy ijarasi, ta’lim
xarajatlari, sog‘liqni saqlash va sug‘urta uchun alohida soliq
imtiyozlari mavjud.
 Nogironligi bor shaxslar va urush faxriylariga alohida soliq
yengilliklari beriladi.
Ushbu imtiyozlar orqali Tayvan hukumati fuqarolarning ijtimoiy
himoyasini kuchaytirish, ijtimoiy qatlamlar o‘rtasidagi tafovutni
kamaytirishga harakat qiladi.
Meros va sovg‘a soliqlar. Tayvan soliq tizimida jismoniy shaxslar
shuningdek meros va sovg‘a shaklidagi mulklar uchun ham soliq to‘laydi.
Bu soliqlar boylikni avlodlar o‘rtasida adolatli taqsimlashga va daromadlar
kontsentratsiyasining oldini olishga xizmat qiladi.
Meros solig‘i. Meros solig‘i marhum shaxsning mulki merosxo‘rlarga
o‘tganda olinadi. Bu mulkka quyidagilar kiradi:

 Ko‘chmas mulk (yer, uy, inshoot)
 Moliyaviy aktivlar (bankdagi hisoblar, aksiyalar, obligatsiyalar)
 Shaxsiy mulklar (avtomobil, san’at asarlari, qimmatbaho buyumlar)
2025-yil holatiga ko‘ra, meros solig‘i 10%–20% oralig‘idagi progressiv
stavkada undiriladi. Ma’lum qiymatdan kam bo‘lgan mulklar (masalan, 12
million TWD gacha) soliqqa tortilmaydi.
Sovg‘a solig‘i. Agar jismoniy shaxs o‘z mulkini boshqa shaxsga
sovg‘a qilsa, bu holda ham soliq to‘lanadi. Sovg‘a solig‘i darajasi va
stavkalari meros solig‘iga o‘xshash tarzda belgilanadi.
Sovg‘a solig‘i quyidagi holatlarda olinadi:
 Bir yilda sovg‘a qiymati belgilangan limitdan oshsa
 Sovg‘alar pul, mol-mulk yoki aksiyalardan iborat bo‘lsa
 Sovg‘a begona shaxsga yoki fuqarolikka ega bo‘lmagan shaxsga
berilsa
Bu soliqlar Tayvan hukumati tomonidan o‘z vaqtida boylikni yashirincha
o‘tkazib yuborish, soliqqa tortilmaslik holatlarini oldini olish maqsadida
joriy etilgan.
Chet eldan daromad oluvchi fuqarolar uchun soliq tartibi.
Tayvanda yashovchi (rezident) shaxslar o‘zlarining jahon bo‘yicha olgan
daromadlari uchun ham soliq to‘laydi. Ammo ayrim hollarda ikki
tomonlama soliqdan ozod qilish to‘g‘risidagi shartnomalar asosida chet elda
to‘langan soliqlar hisobga olinadi. Tayvanda rezident va no-rezident soliq
to‘lovchilar o‘rtasidagi farq aniq belgilangan:

 Rezident shaxslar – bir yilda kamida 183 kun Tayvanda yashagan
shaxslar, ular to‘liq daromadga soliq to‘laydi.
 No-rezidentlar – ular uchun alohida stavkalar va soddalashtirilgan
tartiblar amal qiladi, ko‘pincha 18%dan 20%gacha stavkada soliqqa
tortiladi.
Tayvanda yuridik shaxslar uchun soliqlar. Tayvanda yuridik shaxslar
uchun amal qiladigan soliq tizimi soddaligi, adolatliligi va biznes yuritish
uchun qulayligi bilan ajralib turadi. Mamlakat iqtisodiyoti asosan kichik va
o‘rta biznes, yuqori texnologiyalar sohasi, eksportga yo‘naltirilgan ishlab
chiqarish, axborot texnologiyalari va xalqaro korporatsiyalarning faoliyati
asosida shakllanadi. Shu boisdan Tayvan hukumati yuridik shaxslar uchun
soliq siyosatini tartibga solishda raqobatbardoshlikni saqlash,
investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy faollikni rag‘batlantirishni asosiy
maqsad qilib olgan.
Korporativ daromad solig‘i (Corporate Income Tax – CIT).
Korporativ daromad solig‘i yuridik shaxslarning asosiy soliqlaridan biri
hisoblanadi. Bu soliq korxonalarning sof foydasi (ya’ni tushumdan barcha
xarajatlar va imtiyozlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan daromad)
asosida hisoblanadi.
Stavkalar. Tayvanda yuridik shaxslar uchun korporativ daromad solig‘i
quyidagi stavkalar bo‘yicha undiriladi (2025-yil holatiga ko‘ra):
 Yillik foydasi 120,000 TWD gacha bo‘lgan korxonalar : soliqdan
ozod qilinadi.
 Yillik foydasi 120,001 TWD dan yuqori bo‘lgan korxonalar : 20%
stavkada soliqqa tortiladi.

 Yillik sof foydasi 500,000 TWD dan kam bo‘lgan korxonalar
uchun soliq stavkasi 17% gacha pasaytirilgan bo‘lishi mumkin, bu
kichik korxonalarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida joriy etilgan.
Bundan tashqari, dividendlar to‘langanida, u 5%–21% stavkada soliqqa
tortiladi, bu investorning rezidentlik maqomiga bog‘liq bo‘ladi.
Soliq deklaratsiyasi. Yuridik shaxslar yil yakuni bo‘yicha har yili 1-
martdan 31-maygacha o‘z daromadlari haqida soliq deklaratsiyasi taqdim
etadilar. Daromadlar, xarajatlar, amortizatsiya, imtiyozlar va foyda batafsil
bayon etiladi. Korxonalar uchun elektron deklaratsiya qilish majburiy
bo‘lib, eTax tizimi orqali amalga oshiriladi.
Soliqdan ozod qilish va chegirmalar. Tayvan korxonalari uchun
quyidagi hollarda soliq imtiyozlari mavjud:
 Investitsiyalarni rag‘batlantirish to‘g‘risidagi qonun asosida ilg‘or
texnologiyalar, innovatsiyalar va eksportga yo‘naltirilgan ishlab
chiqarishga ega korxonalar uchun soliq stavkasi pasaytiriladi yoki 5
yilgacha soliqdan ozod qilinadi.
 Yangi tashkil etilgan korxonalar uchun boshlang‘ich 2–3 yil
mobaynida yillik aylanmasiga qarab soliq yuki yengillashtiriladi.
 Energiya tejovchi texnologiyalar va yashil iqtisodiyot sohasidagi
korxonalar uchun maxsus chegirmalar amal qiladi.
Qo‘shilgan qiymat solig‘i. Tayvanda yuridik shaxslar to‘laydigan
ikkinchi muhim soliq turi bu qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoblanadi. U savdo
va xizmat ko‘rsatish jarayonidagi qo‘shilgan qiymatga nisbatan olinadi.

Stavka va qamrovi. Tayvanda QQSning standart stavkasi 5% bo‘lib, u
quyidagi sohalarga tatbiq etiladi:
 Mahsulot va xizmatlarning mahalliy savdosi
 Import qilinadigan tovarlar
 Elektron xizmatlar (shu jumladan xalqaro kompaniyalarning onlayn
xizmatlari)
Bundan tashqari, ayrim mahsulotlar yoki xizmatlar (dori vositalari, ta’lim
xizmatlari, diniy xizmatlar) QQSdan ozod etilgan yoki nol stavkada soliqqa
tortiladi.
Registratsiya va to‘lov tartibi. Har bir yuridik shaxs o‘z faoliyatini
boshlashdan oldin QQS to‘lovchisi sifatida ro‘yxatdan o‘tishi lozim. QQS
har oy yoki har ikki oyda bir marta hisoblab chiqariladi va davlat byudjetiga
o‘tkaziladi. QQS tizimida soliq krediti konsepsiyasi amal qiladi: ya’ni
korxona xarid qilgan tovarlarga to‘langan QQS summasi chiqarib tashlanib,
faqat sof qiymat soliqqa tortiladi.
Boshqa soliqlar. Tayvanda yuridik shaxslar uchun boshqa soliq
turlari ham mavjud bo‘lib, ular faollik sohasiga, hududga va moliyaviy
natijalarga bog‘liq ravishda qo‘llaniladi:
Yer solig‘i va ko‘chmas mulk solig‘i. Korxona egalik qiladigan yer
maydoni yoki binolar uchun yer solig‘i va ko‘chmas mulk solig‘i to‘lanadi.
Bu soliqlar mahalliy hukumatlar tomonidan belgilanadi va joylashuvga
qarab 1%–5% atrofida bo‘lishi mumkin.

Tashqi kompaniyalar va filiallar uchun soliqlar. Tayvanda faoliyat
yuritayotgan chet el kompaniyalari yoki ularning filiallari uchun alohida
tartibda soliq to‘lovlari belgilanadi:
 O‘zbekiston yoki boshqa mamlakatlar bilan DTA (Double Tax
Agreement) mavjud bo‘lsa, daromadlar ikki marta soliqqa
tortilmaydi.
 Chet el kompaniyalariga Tayvanda xizmat ko‘rsatganida foydaning
20% gacha qismini soliq sifatida ushlab qolish amaliyoti mavjud.
Raqamli xizmat ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar uchun QQS.
So‘nggi yillarda Tayvan hukumati Google, Amazon, Meta kabi xorijiy
raqamli xizmat ko‘rsatuvchilardan QQS undirishni yo‘lga qo‘ydi. 2017-
yildan boshlab, xorijiy kompaniyalar Tayvandagi mijozlarga elektron xizmat
ko‘rsatgan bo‘lsa, ular QQS registratsiyasidan o‘tib, 5% stavkada soliq
to‘lashlari shart. Bu soliq tartibi raqamli iqtisodiyotni tartibga solish va
mahalliy raqobatni tenglashtirish maqsadida joriy etilgan.
Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) tizimi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i
(QQS) — Tayvan soliq tizimining asosiy ustunlaridan biri bo‘lib, u tovarlar
va xizmatlarning ishlab chiqarish, savdo va iste’mol bosqichlaridagi
qo‘shilgan qiymatiga nisbatan olinadigan bilvosita soliqlardan biridir.
Tayvan Respublikasida QQS tizimi birinchi marta 1986-yilda joriy etilgan
bo‘lib, iqtisodiyotni raqamlashtirish, byudjetni barqaror moliyalashtirish va
adolatli soliq taqsimotini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu tizim
Osiyodagi eng zamonaviy, soddalashtirilgan va tartibga solingan QQS
modellaridan biri hisoblanadi.

QQSning asosiy xususiyatlari. QQS Tayvanda “Business Tax”
(Biznes solig‘i) deb nomlanadi. Bu atama turli xo‘jalik subyektlarining tovar
va xizmatlar orqali yaratgan qiymatiga solinadigan soliqni bildiradi. QQS
tizimi ikki asosiy turga ajratilgan:
 Value-Added Tax (VAT) – qo‘shilgan qiymat asosida hisoblab
chiqiladigan soliq (odatda korxonalar va yirik ishlab chiqaruvchilar
uchun).
 Gross Business Receipts Tax (GBRT) – yalpi daromad asosida
hisoblanadigan soliq (asosan moliyaviy va sug‘urta sektorlariga
tegishli).
Tayvanda eng ko‘p qo‘llaniladigan shakl bu VAT hisoblanadi.
QQS stavkalari. Tayvanda QQSning standart stavkasi 5%
miqdorida belgilangan bo‘lib, bu stavka tovar va xizmatlar savdosining
aksariyatiga tatbiq etiladi. Shu bilan birga, ayrim maxsus tovarlar, xizmatlar
yoki sohalar uchun alohida stavkalar va imtiyozlar mavjud:
Tovar/Xizmat turi QQS stavkasi Izoh
Mahalliy tovarlar va
xizmatlar 5% Standart stavka
Tashqi savdoga
yo’naltirilgan eksport 0% QQSdan ozod qilingan
Tibbiyot, ta’lim va
notijorat xizmatlar 0 - 2% Davlat tomonidan
qo’llab -quvvatlanadi
Moliyaviy xizmatlar,
banklar 2% (GBRT) Alohida tizim asosida
Sug’urta, lotareya va 1 – 5% Yalpi tushum asosida

bahslar
Shuningdek, ayrim mahsulotlar, masalan, birlamchi qishloq xo‘jaligi
mahsulotlari, e’tiqod va diniy xizmatlar, davlat maktablaridagi o‘qitish
xizmatlari QQSdan butunlay ozod qilingan.
Ro‘yxatdan o‘tish va soliq to‘lovchi maqomi. Tayvanda QQS
to‘lovchilari majburiy ravishda ro‘yxatdan o‘tishlari kerak. Ro‘yxatdan
o‘tish uchun quyidagi shartlar qo‘yiladi:
 Yillik daromad 200,000 TWD dan oshsa , QQS to‘lovchisi sifatida
ro‘yxatdan o‘tish majburiy.
 Ro‘yxatdan o‘tgan korxonalar har ikki oyda QQS deklaratsiyasini
elektron tarzda taqdim etishlari lozim.
 Har bir QQS to‘lovchi soliq identifikatsiya raqamiga (VAT ID) ega
bo‘ladi va bu raqam har bir hisob-fakturaga yoziladi.
QQSni o‘z vaqtida deklaratsiya qilmaslik yoki yashirish holatlari
uchun Tayvanda juda qat’iy moliyaviy jarimalar va qonuniy choralar
qo‘llaniladi. Shu bilan birga, agar korxona QQS ortiqcha to‘lagan bo‘lsa,
soliq organlari tomonidan kompensatsiya yoki qaytarish mexanizmi
mavjud.
QQSni hisoblash va qayta undirish tizimi (Tax Credit). Tayvan
QQS tizimida “ kredit asosida soliqqa tortish ” (input-output tax credit
system) qo‘llaniladi. Bu degani, QQS to‘lovchi korxona quyidagi tartibda
soliqni hisoblaydi:

 Input tax (kirish solig‘i): Tovar yoki xizmat sotib olayotganda
to‘langan QQS.
 Output tax (chiqish solig‘i): Korxonaning mijozlariga tovar yoki
xizmat sotayotganda hisoblagan QQS.
Agar chiqish solig‘i kirish solig‘idan ko‘p bo‘lsa, farq davlat
byudjetiga to‘lanadi. Agar kirish solig‘i ko‘p bo‘lsa, u holda ortiqcha summa
keyingi oyga o‘tkaziladi yoki qaytariladi.
Elektron soliq hisobotlari va nazorat. Tayvan soliq idoralari QQS
tizimini to‘liq raqamlashtirilgan shaklda yuritadi. Korxonalar har bir savdo
uchun elektron hisob-faktura (e-invoice) chiqarishlari shart. Bu fakturalar
eTax tizimi orqali avtomatik ravishda nazorat qilinadi. Elektron hisob-
faktura tizimi quyidagi afzalliklarga ega:
 Soliq to‘lovchilarning ortiqcha yuklarini kamaytiradi.
 Firibgarlikning oldini oladi.
 Har bir tranzaktsiya avtomatik ravishda soliq organlari bazasiga
tushadi.
2023-yildan boshlab barcha kichik biznes subyektlariga ham elektron
hisob-faktura joriy qilish majburiyati yuklatilgan.
Xorijiy raqamli xizmatlar va QQS. Tayvan hukumati 2017-yildan
boshlab xorijiy raqamli xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyalar uchun ham
QQS tizimini joriy etdi. Bu, asosan, internet orqali xizmat ko‘rsatuvchi
(Google, Meta, Spotify, Netflix kabi) xorijiy yuridik shaxslarga tegishli:
 Tayvandagi mijozlarga xizmat ko‘rsatgan xorijiy kompaniyalar ham
QQS to‘lovchisi sifatida ro‘yxatdan o‘tishi shart.

 Ular Tayvandagi foydalanuvchilardan tushgan har qanday to‘lovdan
5% QQSni undirib, soliq organlariga topshirishlari lozim.
Bu amaliyot raqamli iqtisodiyotda adolatli soliq siyosatini ta’minlash,
mahalliy xizmat ko‘rsatuvchilarning raqobatbardoshligini himoya qilishga
qaratilgan.

Tayvan va O‘zbekiston soliq tizimlarini taqqoslash
Umumiy o‘xshashliklar va farqlar. Soliq tizimi har bir davlatning
iqtisodiy mustaqilligi, byudjet ta’minoti va ijtimoiy siyosatining asosiy
tayanchlaridan biri hisoblanadi. Har bir mamlakat o‘zining tarixiy, siyosiy,
iqtisodiy va madaniy shart-sharoitlariga mos ravishda soliq siyosatini
shakllantiradi. Shu bois Tayvan va O‘zbekistonning soliq tizimlari o‘ziga
xos xususiyatlarga ega bo‘lishi bilan birga, umumiy prinsiplar asosida
faoliyat yuritadi.
1. Huquqiy asos va boshqaruv tizimi
O‘xshashliklar:
 Har ikki mamlakatda soliq tizimi maxsus qonunlar asosida
tartibga solinadi . O‘zbekistonda bu “Soliq kodeksi” orqali, Tayvanda
esa “Income Tax Act”, “Value-added and Non-Value-added Business
Tax Act” va boshqa qonunlar orqali boshqariladi.
 Soliq organlari markazlashgan tizimga ega . Tayvanda – National
Taxation Bureau, O‘zbekistonda – Davlat soliq qo‘mitasi markaziy
organ hisoblanadi.
Farqlar:
 Tayvanda soliq tizimi demokratik jarayonlar orqali muntazam
isloh qilinadi . Parlament faol ishlaydi, har yili soliq qonunlari qayta
ko‘rib chiqiladi. O‘zbekistonda esa so‘nggi yillarda katta islohotlar
boshlangan bo‘lsa-da, bu jarayon hali Tayvan darajasiga yetmagan.

 Tayvan soliq idoralari yuqori darajada raqamlashtirilgan va
avtomatlashtirilgan , O‘zbekistonda esa bu jarayon so‘nggi yillarda
boshlangan, ammo hali to‘liq raqamli infratuzilmaga o‘tilmagan.
2. Soliq turlari va stavkalari
O‘xshashliklar:
 Ikkala davlatda ham asosiy soliqlar daromad solig‘i, foyda
(korporativ) solig‘i va QQS hisoblanadi.
 Progressiv daromad solig‘i tamoyili qo‘llaniladi. Ya’ni, daromad
ortgani sayin yuqoriroq stavka bilan soliqqa tortiladi.
Farqlar:
Ko’rsatkich Tayvan O’zbekiston
QQS (VAT)
stavkasi 5% 12%
Korporativ
daromad solig’i 20% (ba’zida 17% -
imtiyozli) 15% (ba’zida 7.5% -
kichik biznes uchun)
Jismoniy shaxs
daromad solig’i 5% - 40% (progressiv) 12% (bir xil stavka)
Mol-mulk solig’i Mavjud (ijtimoiy muvozanat
uchun) Cheklangan hollarda
Soliqdan ozod
zonalar Texnoparklar, ilm-fan,
yashil energetika EIZ (erkin iqtisodiy
zonalar) IKT sektori
Soliq
yengilliklari Katta hajmdagi
investitsiyalar, R&D
loyihalari uchun
chegirmalar Yangi korxonalar,
eksportchilar uchun
imtiyozlar

Tayvan imtiyoz tizimi:
 Rivojlangan innovatsion sektorlar (R&D, yuqori texnologiyalar)
uchun foyda solig‘idan 50% gacha chegirma.
 Yashil energetika loyihalari uchun subsidiya va soliqdan ozod
qilish.
 Xorijiy investorlar uchun stabil soliq muhit va ikki tomonlama soliq
bitimlari orqali yengilliklar.
O‘zbekiston imtiyoz tizimi:
 Yangi tashkil etilgan korxonalar uchun bir necha yilgacha foyda
solig‘idan ozod qilish yoki kamaytirilgan stavkada belgilash.
 Erkin iqtisodiy zonalar dagi korxonalarga yer solig‘i, mulk solig‘i,
bojxona va boshqa to‘lovlardan ozod etish.
 IT-park rezidentlari uchun alohida soliq rejimi.
3. Soliq siyosatining maqsadlari va tamoyillari
O‘xshashliklar:
 Har ikki davlatda soliq siyosati ijtimoiy adolat , byudjetni
moliyalashtirish , tadbirkorlikni rag‘batlantirish va
investitsiyalarni jalb qilish kabi umumiy maqsadlarga qaratilgan.
 Kichik biznes subyektlariga imtiyozli shartlar taqdim etiladi.
Farqlar:

 Tayvanda soliq siyosati soddalik va raqamlashtirishga asoslangan ,
barcha jarayonlar onlayn tarzda boshqariladi.
 O‘zbekistonda esa hali ko‘plab soliqlarni deklaratsiya qilishda qo‘lda
ma’lumot kiritish tizimi mavjud bo‘lib, bu soliq to‘lovchilarga
qo‘shimcha ma’muriy yuk keltiradi.
 Tayvanda soliq siyosati xalqaro standartlarga moslashgan, BEPS va
CRS kabi xalqaro soliq shaffofligi mexanizmlariga qo‘shilgan,
O‘zbekistonda esa bu yo‘nalishdagi faoliyat endi bosqichma-bosqich
amalga oshirilmoqda.
4. Elektronlashtirish va soliq yuki
O‘xshashliklar:
 Har ikki davlat soliq tizimini raqamlashtirishga intilmoqda . Soliq
to‘lovchilar uchun onlayn xizmatlar joriy etilgan.
 Soliq organlari zamonaviy axborot texnologiyalaridan
foydalanmoqda.
Farqlar:
 Tayvanda har bir savdo operatsiyasi e-Invoice platformasi orqali
avtomatik ravishda soliq organiga yetkaziladi , bu orqali yashirin
daromadlar kamayadi.
 O‘zbekistonda elektron hisob-faktura tizimi joriy etilgan bo‘lsa-da, u
hali Tayvan darajasidagi keng qamrovli nazorat mexanizmlariga ega
emas.

 Tayvan soliq yuki balanslangan va eng ko‘p daromadli qatlamga
qaratilgan. O‘zbekistonda esa soliq yuki ko‘pincha o‘rta daromadli
guruhlarga tushadi.
5. Soliq intizomi va byudjet tushumlari
O‘xshashliklar:
 Soliq intizomi har ikki davlatda barqarorlikka xizmat qiladi.
 Har ikki mamlakatda soliq tushumlari davlat byudjetining asosiy
manbasi hisoblanadi.
Farqlar:
 Tayvanda soliq intizomi yuqori , soliqlarni to‘lamaslik darajasi juda
past. Bu elektron nazorat va jamoatchilik ishonchi bilan bog‘liq.
 O‘zbekistonda esa soya iqtisodiyot hali ham sezilarli bo‘lib, ayrim
sektorlar soliqlardan qochishga harakat qilmoqda. Bu esa byudjet
tushumlarining barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Soliq ma’murchiligi: Soliq ma’murchiligi – bu davlat tomonidan
soliqlarni yig‘ish, nazorat qilish, hisobga olish va to‘g‘ri taqsimlash bilan
bog‘liq barcha tashkiliy-huquqiy, texnologik va axborotiy jarayonlar
yig‘indisidir. Bu sohada Tayvan va O‘zbekiston tizimlari o‘rtasida bir
qancha o‘xshashliklar mavjud bo‘lishiga qaramay, sezilarli farqlar ham
kuzatiladi.
Tayvan soliq ma’murchiligi xususiyatlari:

 Markazlashgan raqamli tizimlar – Tayvanda barcha soliq
to‘lovchilarning faoliyati yagona elektron platforma orqali
boshqariladi. “e-Tax” tizimi orqali korxonalar va fuqarolar barcha
soliqlarni onlayn tarzda deklaratsiya qilishlari, to‘lashlari va
kuzatishlari mumkin.
 e-Fakturatsiya (e-Invoice) – Tayvan elektron hisob-faktura tizimini
majburiy joriy qilgan davlatlardan biridir. Har bir savdo-sotiq jarayoni
avtomatik ravishda soliq organi bazasiga tushadi.
 Avtomatlashtirilgan soliq tekshiruvi – sun’iy intellekt asosida
ishlovchi tahliliy modullar foydalanuvchilarning daromadlarini tahlil
qilib, soliqdan bo‘yin tovlash holatlarini tezda aniqlash imkonini
beradi.
 Soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish markazlari – barcha soliqqa
oid masalalar yagona darcha (one-stop service) tamoyili asosida tez va
sifatli ko‘rib chiqiladi.
O‘zbekiston soliq ma’murchiligi xususiyatlari:
 So‘nggi yillarda soliq ma’murchiligi sohasida raqamlashtirish
ishlari boshlangan , xususan, “my.soliq.uz” platformasi ishga
tushirilgan, biroq u Tayvan darajasidagi to‘liq integratsiyalashgan
tizim emas.
 Elektron hisob-faktura joriy qilingan, ammo e-faktura majburiyati
to‘liq umumlashtirilmagan . Aksariyat savdo operatsiyalari hali ham
qo‘lda yuritiladi.

 Soliq nazorati va audit jarayonlari inson aralashuviga ko‘proq
bog‘liq , bu esa subyektivlik va korrupsion xavflarni oshirishi
mumkin.
 Tadbirkorlik subyektlari tomonidan soliq to‘lovlari bo‘yicha ayrim
byurokratik to‘siqlar mavjud.
O‘zbekiston uchun Tayvan tajribasining ahamiyati. Tayvanning soliq
tizimi O‘zbekiston uchun bir nechta yo‘nalishlarda real ahamiyat kasb etadi
va bu tajriba o‘z soliq siyosatini modernizatsiya qilishda muhim rol o‘ynashi
mumkin.
Elektronlashtirish va shaffoflik. Tayvanning raqamli soliq boshqaruvi
O‘zbekiston uchun tayyor model bo‘lishi mumkin. Xususan:
 Har bir savdo operatsiyasining avtomatik ro‘yxatga olinishi orqali
yashirin iqtisodiyotni kamaytirish.
 Onlayn deklaratsiya, avtomatik verifikatsiya va e-faktura tizimlarini
joriy etish orqali byurokratiyani kamaytirish.
Investitsion muhitni yaxshilash. Tayvandagi xorijiy investorlar uchun
yaratilgan xavfsiz, barqaror, prognoz qilinadigan soliq muhiti O‘zbekiston
uchun o‘rnak bo‘lishi mumkin. Xususan:
 Soliq stavkalarining barqarorligi;
 Xalqaro soliq bitimlarining keng tarmog‘i;
 Sarmoyadorlarga soliqdan tushgan mablag‘larning qayerga
yo‘naltirilishini ochiq ko‘rsatish.

Soliq siyosatining strategik yo‘naltirilganligi. Tayvan soliq tizimi
orqali iqtisodiyotning aniq yo‘nalishlariga ta’sir o‘tkazadi – texnologiyalar,
ilm-fan, ekologiya. O‘zbekiston ham iqtisodiy transformatsiya bosqichida
ayni yo‘nalishlarni aniqlab, ularni soliq mexanizmlari orqali rag‘batlantirishi
mumkin.
Kadrlar tayyorlash va xalqaro hamkorlik. Tayvan xalqaro soliq
tashkilotlari (masalan, OECD) bilan faol hamkorlik qiladi. O‘zbekiston ham
xalqaro darajadagi soliq intizomini o‘rganish va tatbiq qilishda Tayvan
tajribasini o‘zlashtirishi mumkin.

Xulosa
Tayvan soliq tizimi zamonaviy, soddalashtirilgan va texnologik jihatdan
ilg‘or bo‘lib, davlat byudjetining barqarorligini ta’minlash, tadbirkorlik
faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va investitsion muhitni rag‘batlantirishga
xizmat qilmoqda. Mamlakatda soliq boshqaruvi yuqori darajada
raqamlashtirilgan, jumladan elektron faktura tizimi, avtomatlashtirilgan
audit va soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishning qulayligi natijasida
soliqlarning yig‘ilish darajasi oshgan, yashirin iqtisodiyot esa sezilarli
qisqargan. Soliq stavkalari nisbatan past bo‘lishi, lekin soliq bazasining
kengligi orqali byudjet tushumlari barqaror ta’minlanmoqda. Tayvandagi
soliq imtiyozlari aniq strategik yo‘nalishlar – innovatsiya, ekologik tozalik
va ilm-fan sohalariga qaratilgan bo‘lib, bu esa iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-
quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi.
Tayvan tajribasi O‘zbekiston uchun juda foydali bo‘lishi mumkin.
Jumladan, soliq tizimini raqamlashtirish, soliq boshqaruvining shaffofligini
ta’minlash, aniq va barqaror imtiyoz siyosatini yuritish hamda soliq yuki va
stavkalarini iqtisodiy faollikni rag‘batlantiruvchi darajada saqlab qolish
orqali O‘zbekiston o‘z iqtisodiy rivojlanishiga yangi sur’at baxsh etishi
mumkin. Eng asosiysi, soliq tizimi orqali iqtisodiyotning muhim
tarmoqlarini maqsadli qo‘llab-quvvatlash va soliq to‘lovchilarning
ishonchini oshirish imkoniyati mavjud. Tayvan tajribasidan kelib chiqib
aytish mumkinki, soliq siyosatini modernizatsiyalash O‘zbekistonning
barqaror iqtisodiy o‘sish yo‘lida muhim strategik vosita bo‘lib xizmat qilishi
mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Республика Китай (Тайвань). Налоговая система. – Тайбэй:
Министерство финансов Тайваня, 2022.
2. Taiwan Taxation Guide. – PricewaterhouseCoopers Taiwan (PwC),
2023.
3. Ministry of Finance, R.O.C. (Taiwan) – https://www.mof.gov.tw
4. National Taxation Bureau of Taipei – https://www.ntbt.gov.tw
5. Asian Development Bank. “Tax Reform and Revenue Mobilization in
Developing Asia.” – Manila, 2021.
6. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi. – Toshkent: Adolat, 2024.
7. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi rasmiy sayti –
https://soliq.uz
8. Xudoyberganov Q.X., Qodirov A.A. “Soliq va soliq siyosati.” –
Toshkent: Iqtisodiyot, 2022.
9. OECD Tax Administration Comparative Information Series: Asia-
Pacific Edition. – OECD Publishing, 2023.
10. IMF Country Report No. 22/75: Taiwan: Selected Issues. –
International Monetary Fund, 2022.

Sotib olish