Televideniyeda mualliflik ko’rsatuvlari (Baxt formulasi ko’rsatuv misolida)

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	55.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	28 Yanvar 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	San'at

Televideniyeda mualliflik ko’rsatuvlari (Baxt formulasi ko’rsatuv misolida)

Sotib olish

Mavzu: Televideniyeda mualliflik ko’rsatuvlari
(―Baxt formulasi ko’rsatuv misolida)‖
I. Kirish II. Asosiy qism
1. Telejurnalistika tarixi
2. Jonli efirni tayyorlashda muallif tomonidan televideniye auditoriyasini
o’rganish jarayoni.
3. Mualliflik ko’rsatuvlarini tayyorlashda ijodiy guruhning hamkorlikdagi
faoliyati
4. Jurnalistning niqoblanish taktikasi
III. Xulosa VI. Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH

Istiqlol tufayli fuqarolarimizning dunyoqarashi,
tafakkuri, huquqiy ongi va madaniyatida tub
o’zgarishlar yuz berdi. Bugun O’zbekistonda
boshqaruvni liberallashtirish davlat va jamiyatni
modernizasiya qilish, iqtisodiyotni erkinlashtirish,
adolatli fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonlari
OAV faoliyatiga yangicha yondashuvlarni taqozo
etmoqda. Mazkur masala, shubhasiz, fuqarolik
jamiyatining muhim institutlaridan biri bo’lmish
ommaviy axborot vositalari faoliyatini erkinlashtirish
masalalariga borib taqaladi. 1

I.Karimov
Davlatimiz yangi bir pallaga kirdi. Huquqiy demokratik jamiyat qurish
yo`lini tanlagan respublikamizda iktisodiy ijtimoiy, madaniy-ma’rifiy
sohalardagi ulkan isloxotlar bosqichma-bosqich amalga oshirilayapti. Tan olib
aytish kerak, ana shu muxim, hayotiy jabxalarning mazmun-moxdyatini
yurtdoshlarimiz ongu shuuriga yetkazishda ommaviy axborot vositalarining
xissasi katta bo`layapti. OAVlarining orasida tabiiyki, telekursatuv va
radioeshittirishlarning xam salmoqli o`rni bor.
Kundalik hayotimizni televideniye va radiosiz tasavvur qilish qiyin.
Chunki ommaviy axborot vositalarining bu ikkala ko`rinishi o`zining tezkorligi,
jonli ovozi, tasviri va ta’sirchanligi bilan aloxida axamiyat kasb etadi.
Ayni vaqtlarda respublikamizda 50 ta studiya, 13 ta radiostansiya, 36 ta
kabelli televideniye studiyalaridan iborat davlat va nodavlat elektron ommaviy
axborot vositalari faoliyat yuritayapti. Mazkur axborot vositalarida xizmat
qilayotgan ijodiy xodimlar tomonidan tayyorlanib, efirga uzatilayotgan muxim
1 Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини
ривожлантириш концепцияси . Маъруза. 2010 йил 12 ноябрда

xabar va turli kursatuvlardan xar kuni millionlab tinglovchi va tomoshabinlar
baxramand bulishayapti. Bulardan tashqari respublikamiz aholisi yerning sun’iy
yuldoshi, "Kamalak" qurilmasi, parabolik antennalar va maxsus kabel vositasida
bir necha xorijiy mamlakatlar televideniyesi kursatuvlarini tomosha qilish,
radioeshitgirishlarni tinglash imkoniyatiga egadir. Tezkor Internet tarmog`i
orqali ham ko`plab muxim xabarlar olinayapti. Dunyo mikyosida axborot
bozorining rivoji va globallashuviga xalkaro Internetning o`rni nihoyatda katta
bulayotgani xammaga ma’lum.
Aytish joizki, bugungi tinglovchi va tomoshabinning saviyasi bundan bir
necha yil ilgarigidan ancha yuqoriligini xayotning uzi kursatib turibdi. Buning
birinchi sababi, radio va telekanallarning soni ko`payib, raqobatbardoshlik
tizimi yuzaga kelgan bo`lsa, ikkinchidan, tinglovchi va tomoshabinlar
saviyasining ancha-muncha oshganligidadir. Shunday ekan, xozirgi tinglovchi
va tomoshabin soxa mutaxassislaridan tezkor, dolzarb, muxim, mazmunli va
qiziqarli eshittirish va kursatuvlarni kutishi tabiiy. Televideniyening bugungi
hayotimizda o’ynayotgan ahamiyati haqiqatdan ham beqiyosdir.
Bunga nafaqat horij mamlakatlarining mualliflik ko`rsatuvlari balki, yoshlar
telekanali orqali efirga uzatiladigan ―Baxt formulasi , ―ko`z munchoq ,‖ ‖
―Oydin hayot va yana bir qancha ko`rsatuvlarni misol qilib keltirish mumkin.
‖
Men ham ushbu ilmiy ishimda ―Baxt formulasi ko`rsatuvi tahlili misolida
‖
yozdim. Bundan tashqari bu ko`rsatuvni yutuq va kamchiliklarini ochib
berishga harakat qilaman.

1.Telejurnalistika tarixi
Televideniya deb nom olgan bunday mo’jizaning paydo bo’lishi tarixiga
bir nazar tashlar ekanmiz tasvirni elektr quvvati yordamida masofaga
uzatadigan texnik uskuna loyihasi 1858 yilda Rossiyada italiyalik Abbat
Jovaniy Kozelli tomonidan taklif qilingan. Bu apparat — "Pantograf telegrafi"
deb nom olgan.
Tarixiy manba’larda 1862 yili mazkur uskunaga mualliflik yorlig’i berilganligi
qayd qilinadi. D.Kozellining bu uskunasi yordamida 1866 — 1868 yilllarda
Peterburg bilan Moskva oralig’ida tortilgan sim orqali tasvir uzatilgan. Lekin bu
tajriba uskunalari o’lchamining kattaligi, ish prinsipining murakkabligi, tasvirni
qabul qilish harajatlari ko’pligi sababli rivojlanmay qolgan.
1907-yili B.L.Rozing tasvirni masofaga uzatishda nur tarqatuvchi
elektron trubkani qo’llashni taklif etadi. 1911 yili 22 (9) mayda u yorug’ fonda
bir-biriga paralel ikkita qora chiziqni nur tarqatuvchi elektron trubkada qabul
qilishni tajribada sinab ko’rdi.
B.L.Rozing taklif etgan uskunaning tasvir qabul qilish tomoni elektron
usulga asoslangan bo’lsa, tasvir tarqatuvchi tomoni hamon mexanik usulda
ishlar edi. Mutaxassislarning xulosalariga ko’ra, radioelektronika va
elektrovakuum texnikasining rivojlanmagani hozirgi zamon televideniyesi
bo’lmish elektron televidiniyening taraqqiyoti yo’lida katta to’siq bo’lgan.
Buni qarang-ki, butun jahon olimlari bosh qotirayotgan bu murakkab
ilmiy-texnik muammoni hal qilish - ya’ni elektron televideniyening barcha
asbob-uskunalarini yaratish toshkentlik ixtirochi, O’rta Osiyo Davlat
Universiteti (xozirgi ToshMU) fizika-matematika fakulteti laboratoriyasining
xodimi Boris Pavlovich Grabovskiyga nasib etdi.
Toshkentning Shayxontohur mavzesidagi Bola masjid ko’chasi 74 uyda,
(hozirgi Navoiy ko’chasidagi 199 uy. Tasodifni qarang-ki, Toshkent televideniye

Markazi 1957 yilda shu hovlining yonida qad ko’targan) Hamza opa va
Yusufxon aka Mirzamuhamedovlar hovlisida 1925-1928 yillarda tasvirni
uzatuvchi ham, qabul qiluvchi tomonlari ham to’la elektron tizimga asoslangan
hozirgi zamon televideniyesining asbob - uskunalari yaratilib, jahonda birinchi
harakatdagi haqiqiy televizion tasvir qabul qilinadi.
1925-1929 yillar eski shaharning bu so’lim hovlisidagi bolaxonali uyning
bir xonasida ikki ixtirochi Boris Grabovskiy bilan Ivan Belyanskiylar istiqomat
qilishardi.
Boris Grabovskiy yosh tashabbuskor olim, iste’dodli muhandis bo’lsa,
Ivan Belyanskiy odamlar bilan tez til topisha oladigan, mohir tashviqotchi va
zo’r tashkilotchi edi. Toshkentning ana shunday minglab uylariga o’xshagan bir
xonadonida XX asrning haqiqiy mo’jizasi — elektron televideniye ixtiro
qilinayotgan edi. Shu uyda Grabovskiy hali hech kimga ma’lum bo’lmagan,
hatto biron-bir natija bo’lishiga ham kafolat bera olmaydigan tadqiqot ustida
tajribalar olib bormoqda edi. Jahon olimlari bosh qotirayotgan bu sirni kimga
ochilishi ham hali noma’lum edi.
Tirishqoq, ilm-fanga chanqoq, katta fantazyor - Boris Grabovskiyning
orzulari ham katta edi. U hayotni uning barcha shakl-shamoyillarida, konkret
siymolarda keyinroq esa rangli va hatto hajmdagi - stereoskopik tasvirda
ko’rsatishni o’ziga maqsad qilib qo’yadi.
B.Grabovskiy O’rta Osiyo Davlat Universitetining fizika
laboratoriyasidagi chizmalarini, Bola masjid ko’chasidagi ustaxona asbob
anjomlarini ham huddi ana shu maqsadga yo’naltiradi. Bu dunyoda hali biron
bir olim erisha olmagan katta maqsad va ulkan bir ilmiy-texnik loyiha edi.
B.Grabovskiyning bashorati unga juda qimmatga tushdi. Sababi, jahonda
TV tasvirini uzatishning mexanik usulida ishlayotgan doiralar ko’p bo’lib bu
maqsadda kattadan-katta mablag’lar sarflashgan va o’zlarining bu nuqtai -
nazarini ular qat’iy turib himoya qilishar edilar.

Toshkent 1925 yil...
Yusufxon aka Musamuxammedovlar xonadoni 20- yillar o’rtalarida
Toshkentda elektr chirog’i o’tkazilgan kamdan-kam uylardan biri edi. Shu
sababli ham Grabovskiy ana-shu xonadonni tanlaydi. Bu hovlida ustaxona
ochib, tajribalar o’tkazish imkoniyati bor edi.
Yusufxon aka otxonasining bir chekkasi laboratoriyaga ajratiladi. Va shu
yerda 1928 yili bir xonadan boshqa xonaga televideniye tasviri uzatiladi.
Dastlabki televizor ekranining sathi gugurt qutisidan salgina kattaroq edi xalos,
- deb eslashadi ixtirochilar. Birinchi bo’lib ekranda hamma narsaga
qiziquvchan, kerak bo’lganda ustaxona pollarini ham tozalab turadigan, har bir
ishga xoziru-nozir uy bekasi Hamzaxon opaning qimirlayotgan barmoqlari
ko’rinadi.
Toshkentlik ixtirochilar o’z apparatlarini Moskvada Ittifoq miqyosidagi
obro’li komissiya oldida namoyish etishlari, ular oldida o’z ixtirolarini sinovdan
o’tkazishlari lozim edi.
Natijada ixtirochilar 1928 yili Toshkentda yaratilgan tajriba uskunalarini
rasmiy sinovlar uchun Markazga jo’natishga majbur bo’ladilar. Qutilarga
"Ehtiyot bo’ling, Shisha!", "Noyob fizika uskunalari!", "Tashlash mumkin
emas!" degan yozuvlar bitib qo’yadilar. Nihoyatda ehtiyotkorlik bilan maxsus
qutilarga joylashtirilgan "Toshkent telefotining Moskvaga faqat siniq
parchalarigina yetib boradi.
Bu voqyealardan so’ng, qariyib 30 yil o’tdi... Yillar o’tar, hayot o’z
taraqqiyotida davom etar edi...
1931 yil 31 aprel kuni "Pravda" gazetasida shunday bir xabarni o’qiymiz:
"... Ertaga SSSR da birinchi marta radio orqali olisdan olib ko’rsatiladigan
televideniye (dalnevideniye) ning tajriba eshittirishlari amalga oshiriladi.

Moskvadagi Butunittifoq elektrotexnika institutiga qarashli RVEI-1 qisqa
to’lqinli uzatkichining 56,6 metrli to’lqinida insonning yuz tasviri va fotosurat
olib beriladi.
1931 yil 1 may kuni haqiqatdan ham laboratoriya xodimlarining efir
orqali ovozsiz tasvirlari va fotoportretlari ko’rsatildi.
Dastlabki tajribalar muvaffaqiyatli chiqqach,eshittirishlarni muntazam
suratda berib borish to’g’risida qaror qabul qilindi.
1931 yil 1 oktyabrdan esa o’rta to’lqinda ovozli ko’rsatuvlar namoyish
etilaboshlandi. Shu paytlarda esa Moskvaga - Tomsk, Quyi Novgorod, Odessa,
Smolensk, Leningrad, Kiyev, Xarkovdagi radiohavaskorlar tomonidai tasvirni
ovozi bilan qabul qilib olayotganliklari to’g’risida ketma-ket xabarlar
kelaboshladi.
"Moskvadan gapiramiz" gazetasida radiohavaskorlar tomonidan yig’ilgan
30 dan ortiq televizor poytaxtda ishlab turganligi to’g’risida faxr bilan axborot
berildi.
Moskva bilan taxminan bir paytda Leningradda, so’ngra Odessada
"mexanik" televideniye ko’rsatuvlari boshlanadi.
Shu paytlarda Moskvada bir oyda 12 marta ko’rsatuvlar olib borilar edi.
Leningrad va Odessada esa ko’rsatuvlarning efirga chiqishi unchalik muntazam
emas edi.
Teleko’rsatuv u paytda ikki kanal orqali namoyish etilar edi. Bir kanal
orqali tasvir berilsa, ikkinchi kanaldan ovoz kelar edi. Ovozi bo’lmagan
paytlarda esa xuddi ovozsiz kinodagi kabi ekranni to’ldirib tushuntirish matnlari
yozib chiqishar edi.
Mexanik televideniyening teletasvirni tarqatuvchi diskli kamerasi
telestansiyaning apparatxonasida o’rnatilgan edi. Ekran nihoyatda kichik
bo’lganligi sababli tasvir asosan yirik planda ko’rsatilar edi.

1933 yili kelajagi yo’q, degan xulosaga kelingach, Moskvada mexanik
televideniye ko’rsatuvlari to’xtatildi. Televizion tasvirni elektronlar oqimi
yordamida xosil qilish va uzatish birdan-bir to’g’ri yo’l ekanligi asta sekin o’z
tasdig’ini topa boshladi. Ammo bu qarorning ham hali erta ekanligi ma’lum
bo’lib qoldi. Sababi, Ittifoqda elektron televizorlar ishlab chiqarish sanoati yo’q
edi. Mexanik televideniye tarafdorlari esa hali ko’p edi. Shu sababli 1934 yil
11- fevralda mexanik televideniye o’z ko’rsatuvlarini qayta tikladi. Yana
elektron televideniye tarafdorlariga qattiq zarba berildi.
Butunittifoq radioqo’mitasi tashkil etildi.
Mexanik televideniye ko’rsatuvlari 1941 yil 1- aprel kuniga qadar
namoyish etildi. Moskvaning Shabolovkadagi telemarkazi ishga tushdi.
1938- yil 25- martda birinchi elektron televideniye ko’rsatuvlari namoyish
etila boshlandi.
Elektron televideniye asoschilari B.P.Grabovskiy, I.F.Belyanskiylar
ishdan haydalib, apparatlari olib qo’yilib, bundan buyon ularga televideniye
bilan shug’ullanish man qilingandan keyin butun Rossiya bo’ylab mexanik
televideniye bilan shug’ullanish davom etmoqda edi. Bu o’z navbatida elektron
televideniye tarafdorlari bo’lgan toshkentlik televideniye ixtirochilari taqdirida
o’zining katta salbiy ta’sirini ko’rsatdi.
B.L.Rozingning yana bir shogirdi V.K.Zvorikin esa 1919 yili Amerikaga
kelib shu yerda o’z tadqiqodlarini davom ettirdi. U AQSh da o’zining mashhur
Kineskop bilan Ikonoskopini yaratdi.
Moskvadagi dastlabki elektron televideniye stansiyasi uskunalari
ham Amerikadan keltirib jihozlandi. Bu uskunalarni AQSh da SSSR dan
chiqqan injener-ixtirochilar: Zvorikin bilan David Sarnov yaratgan
edilar.
Elektron televideniye asoschisi B.L.Rozing 1933 yili Sibirda surgunda
sovuq va azoblarga chiday olmay jon taslim bo’ladi. B.P.Grabovskiy Moskvada
unga nisbatan qilingan xurujdan so’ng aqldan ozadi.

2. Jonli efirni tayyorlashda muallif tomonidan televideniye
auditoriyasini o’rganish jarayoni.
Televideniye auditoriyasini ilmiy tadqiq qilish maxsus ko’nikma, mahorat
va tayyorgarlikni talab kiladi. Shu bilan birga ko’satuvlarga tomoshabinlarning
munosabatini tadq qilishda jurnalistlar ilmiy muassasa tavsiyalariga , ijtimoiy
tadqiqotlar markazi va guruhlarga , respublika va maxalliy telekompaniyalariga
keluvchi xatlar bo’limiga tayangan xolda ancha samarali faoliyat olib borishlari
mumkin .
Ilmiy tadqiqotlar natijalari, tomoshabinlar bilan televideniye ijodkorlarining
uchrashuvlari televideniyening ishini taxlil kiluvchilarga qiziq ma’lumotlar
beradi . Televideniye auditoriyasining ijtimoiy tadqiqotlari TV xususiyatlar
yig`indisini urganishning faqatgina bir kismidir . Bu hodisa va xususiyatlar
yig`indisiga quyidagilar kiradi :
- aholiga axborot berishda televideniyening o’rni xaqida ilmiy –amaliy va
uslubiy konferensiyalarni o’tkazish;
- alohida tanqidchilar singari boshka bilimlar sohasida ham televideniye
ko’rsatuvlarini (taqriz qilish ) tanqidiy qarab baho berish ;
- tomoshabin o’qish pochtasi va televideniyeda mehnat qiluvchilarning
fikrini o’rganish .
Televideniye auditoriyasini o’rganishda aniq- ijtimoiy nuqtai
nazarda ,televideniye tomoshabin auditoriyasi aloqalari bevosita obyekt
tadqiqotidir .Bu aloqalarni tahlil qilishda quyidagilarni e’tiborga olish kerak:
ijtimoiy – demografik belgilar (yoshi,jinsi, ma’lumoti , ijtimoiy – kasbiy axvoli,
yashash joyi , oilaviy sharoiti moddiy ta’minlanganlik darajasi,ijtimoiy –
madaniy muxiti va boshkalar .) negizida tomoshabin auditoriyasining xilma –
xilligi .
Bu belgilarning har –xil birikmalari va o’zaro ta’siri televideniye tabiatini,
aniq tomoshabinlar guruhlarining talablari va qiziqishlarini qondirish bo’yicha

televideniyening reyting darajasini aniqlash amaliyoti munosib korrektivlarini
kiritishi mumkin:
-Televizion axborotni olish mazmuni buyicha tomoshabinlar
auditoriyasining xilma –xilligi. Berilgan holatda ko’rsatuv, sikl, janr,mavzu
tabiatini uzlashtirish, sifatini boyitishda uning xilma –xilligi va ifodalash shakli
buyicha tavsiyalar ishlab chikarishda shu yoki boshqa sifatining darajasini
aniqlab beradi .
Oddiy aniq bayon etilgan kirish gapdan boshlab butun lavxani unga
bo’ysundiring. Tomoshabin sizdan so’rayotgan narsalarga javob Bering.
Materialni yaxshi tayyorlash uchun o’z qaydlaringizdan foydalaning , shunda
tomoshabin sizni yaxshi tushuna oladi.
So’ngi hisobotda aytilishicha , og’ir jinoyatlar darajasi o’sgan.
Virginiya shtati uchun olingan solishtirma ma’lumotlar byulletenida keltirilgan
raqamlar og’ir jinoyatlarning odam o’ldirishdan boshqa barcha turlari
darajasining oshganligidan dalolat beradi.
Xisobotda o’tgan va joriy yilning dastlabki to’qqiz oyi uchun olingan
ma’lumotlarning solishtirma tahlili keltiriladi.
Birinchi o’rinda nima turadi? Zo’ravonlik 6%ga ko’p
Qurollik bosmachilik bir foizga ko’p.
Istisno holat ham mavjud: shtatda odam o’ldirish jinoyati bir foizga
kamaygan.
Biroq xisobotda aytilishicha shaxsiy mulkchilikka daxldor jinoyatlar
tobora kamayib bormoqda.
Qurol bilan bostirib kirish besh foizga kamaygan o’g’irlik uch foizga
Muhimi shundaki , mashina olib qochish xollari uch foizga qisqargan

Umumiy hisobda Virginiyada jinoyatchilik darajasi uch foizga pasaygan.
Lavxa matni tomoshabin savollariga ularning o`zaro ketma-ketligi
bo’yicha javob beradi. Uning birinchi jo’mlasi: ―Qanday hisobot? deb‖
so’rashga majbur etadi.Muallif ushbu savolga keyingi gapda javob beradi
hamda qachon? va Qayerda? savollariga ham javob qaytaradi. Ikkinchi gap
hisobotda keltirilayotgan ma’lumotlar qaysi davr uchun olinganligi to’g’risida
axborot bermaydi. Bu savol keyingi gapdagi batafsil va chuqur tahliliy javobga
olib boradi, ammo uni berish albatta kerak. Muallif dastlabki uch gapni daliliy
materialga asoslanuvchi axborot va statistik ma’lumotlar bilan mustahkamlaydi.
Shundan so’ng u yana keyigi statistikani keltiradi. Qayta fakt va raqamlar bilan
mustaxkamlab qo’yadi. quyidagi matnni teleyangiliklar statistikasi nuqtai
nazaridan tekshirib chiqing.
-Birinchi gapda eng so’ngi axborot yetkazib berilganmi?-xa bu oxirgi
xisobotdir.
-matn tomoshabin savollariga javob bo’la oladimi-xa. Kim?
Jinoyatchilik? Ba’zi modalar bo’yicha ―o’smoqda boshqalariga qaraganda
‖
«kamaymoqda qachon? xisobot bugun berilgan, unda keltirilgan raqamlar
‖
dastlabki to’qqiz oylik uchun olingan. Qayerda? Virginiyada nima uchun? ayrim
jinoyatlar ko’proq kamroq. Sodir etilishi. Qanday qilib? Jinoyatlarning turfa
turlari bo’yicha keltirilayotgan qiyosiy raqamlar
-Lavxani ko’rish jarayonida javobi berilmagan savollar tug’iladimi-yo’q -
matn faktlarga to’liq muvofiq keladimi-xa.
Telelavxa matnida foiz xisobiga keltirilgan raqamlar informasion xabarda
keltirilmagan raqamlarga muvofiq keladi. Malumotlarni keltirib turib muallif
xisobotga murojat etib axborotning berishidan avval uning matinini keltiradi.
-Matn so’zlashuvga mos keladimi? –ha

Uning ovoz chiqarib o’qib chiqing. Matn boshidan oxirigacha so’zlashuv
uslubida yozilgan hamda eshitib qabul qilishga mo’ljallangandir. Matn muallifi
lavhada o’g’rilikni tunash bilan almashtirayotganligiga ahamiyat Bering. Tunab
ketish so’zi hamma tomonidan ham ko’p qo’llanivermaydi.
-Fe’llarni hozirgi zamonda qo’llash orqali matn ayni damda sodir
bo’layotgan voqyea-xodisani ifodalay olyaptimi? –xa.
So’ngi xisobotdan ayon bo’lishicha; xisobotda keltirilishicha; zo’rlash
jinoyati ko’payib bormoqda; xisobotda aytilishicha; qurol bilan bostirib
kelishlar ortmoqda; odam o’ldirish darajasi tushmoqda; shaxsiy mulkka daxldor
jinoyatlar kamayib boryapti...
-Matnda ijrochisi (ega) doimo ish xarakat (fe’l) dan
qo’shiladi.
Tomoshabin nimani ko’radi?
Boshlovchi mazkur lavxani tomoshabinga oddiy bir xabar tarzida taqdim
etishi mumkin edi. Ammo bu holda uning mohiyati tushunarli bo’larmikan?
Bunday bo’lmasligi ham mumkin. Unda axborot juda ko’p. Tomoshabin
raqamlarga diqqat qaratish natijasida ehtimol mantiqiy izchillikni yo’qotar va
tinglashdan to’xtab qolish ham mumkin bo’ladi.
Muallif yangiliklar dasturida eng yaxshi kadrlarni saralab oladi-uning
bunday kadrlar «montajda qolib ketmaganligiga ishonchi komil bo’lmog’i‖
lozim hamda ular asosida matn yozadi.
Format.
Tabiiy shovqin bilan tayyorlangan yoxud bunday shovqindan hali kadr
ortidagi sharx beriladigan telelavha ssenariy rejasining formati sizga tanish
bo’lib tuyulishi mumkin. Bunday ssenariy rejasi bundan avvalgi bo’limlarda

gapirilgan qoidalarni qo’llash orqali tuziladi. Ssenariy rejasining quyida
berilgan 5.1 misolidagi (1)-(16) punktlari bilan tanishib chiqing.
Saxifaning yuqori qismi (shapka)
Shapkada lavha dastur muallif sana va saxifa raqami yozilishi kerakligini
yodda tuting.
(1) Sahifa raqami. Bizning lavhamiz A-2 betda-boshlovchi yangiliklar
dasturining birinchi blokida o’qiydigan ikkinchi lavha.
(2) sarvlohada. Lavha nomi-JOSUS
(3) Dastur. Syujet efirga kech soat 18:00da chiqadi.
(4) Sana. Syujet efirga 6 martda uzatiladi yoki 6/3
(5) Avtor innsiallari. Muallif uning inisiallariga qarab aniqlash mumkin.
Chap ustun.
Chap ustundagi yozuvlar dastur rejissyori uchun mo’ljallangan. Sizga oldin
duch kelmagan yozuvlar yulduzcha bilan berilgan.
(6) Kamerani o’rnatish. «Boshlovchi kameraga degan yozuv dastur‖
rejissyoriga lavxa teleboshlovchining ekranda paydo bo’lishi bilan
boshlanishni anglatadi.
(7) Rejissyor uchun buyruq «Josus qo’lga olindi degan buyruq dastur
‖
rejissyoriga boshlovchi yelkasi ortida kiritmani hamda unga ―Josus qo’lga
olindi degan nom qo’yishi kerakligi haqida xabar beradi.
‖
(8)Rejissyor uchun buyruq. Rejissyorga berilgan ―kadr ortida sharx tabiiy
shovqin buyruq bu yerda kadr ortida matni o’qilayotgan sharh hamda tabiiy
‖
shovqin (ya’ni mos tabiiy shovqinli tasvir) ishtirokidagi kadr ekranda paydo

bo’lishini bildiradi. Bunday yozuv chap ustunda ekranda tabiiy shovqin
ishtirokidagi sharh paydo bo’lishi uchun muallif rejissyorga tugmachani
bosishni taklif etayotgan joyida bosma xarflar bilan yozib qo’yiladi.
(1) A-2 (2) JOSUS
(3) 18:00 (4) 6/3 (5) MVK

(6) boshlovchi kameraga
(7) kiritma – josus qo’lga
olindi

(8) kadr ortidagi ovoz/
tabiiy shovqin
(9) :01 Lengli /Virginiya/
Bugun

(12) ----- kameraga qarab
----------------
-
(13) Adliya Vazirligi Markaziy
josuslik boshqarmasiga qo’shilib
ketgan agentning xibsga olinganligi
xaqida xabar beradi.

(14) ---- kadr ortidagi ovoz
-------------
Tergovchilarning so’zlariga qaraganda,
SRU xodimi Oldrig Eyiz 1985 yildan
buyon Moskvaga sirli informasiyani
sotgan ekan.
U AQShga qarshi qaratilgan josuslikda
ayblanmoqda.
Rasmiy ma’lumotlarga qaraganda Eyiz
SRU to’g’risidagi informasichni dastlab
Sovet Ittifoqiga, so’ngra esa Rossiyaga
sotish yo’li bilan bir yarim

(10) boshlovchi kameraga
(11) kiritma–Josus qo’lga olindi million dollor orttirgan.

(15)- kameraga qarab ------------------
-
Bugungi xabar maxsus xizmat organlari
bilan bog’liq bo’lganlarning barchasi
uchun jiddiy zarba bo’ldi. Eyiz tufayli
SRU jamoasi hamda faoliyati qay
darajada fosh etilganligini tergov
yashirib turibdi.
Prezident Klinton ushbu ishni juda ham
jiddiy deb baxolamoqda.
16

Bu yo`l bilan televideniye tomoshabinlar auditoriyasini zarur ijtimoiy
sharoitini o’rganish, miqdorini ulchamli bulgan munosabatlarini tiklash uchun
xizmat qilish kerak. So’rovlarda ko`p ishlatiladigan ―televideniyeda qurilma‖
tushunchasi biror –bir tomoshabinlar guruhi uchun o’zaro bog’langan holda ikki
xil qarash mumkin: kutish ― –televideniye imkoniyatlariga berilayotgan baho
‖
va aniq tomoshabinlar tajribasi ko’rsatuvlarning aniq baxosidir .
Televideniya auditoriyasining anik – ijtimoiy tadqiqotlar faoliyati – bu
ikki aspektni hisobga olishi va aniq , obyektiv faktorlar bilan tomoshabilar
bergan bohosi va fikrini, shu bilan birga telekursatuvlar haqida ma’lumot
beruvchi manbalarni kiritish kerak .
Suxandon tomonidan o’qilayotgan xabar ssenariy rejasini xotirangizda
tiklang, ularning tashkiliy shakli yangiliklar telelavxalar ssenariy rejasining

$barcha formatlari uchun asos bo’la oladi. Siz uni yangi elementlar bilan boyitgan sari format ham kengayib boradi. Avval o’ylab. Ssenariy rejasida butun ekranni qoplovchi grafikali kiritmaning paydo bo’lishi to’g’risida aynan kim bo’lishi kerak. Rgafikaning teleekranda ko’rinishi uchun rejissyor ma’sul hisoblanadi. Bu haqda boshlovchi ham xabar berishi kerak. Boshlovchi yangiliklar dasturi davomida ekranda kiritma paydo bo’lishi bilanoq . u tomoshabin ko’zi oldidan g’oyib bo’lishi haqida bilishi lozim. O’z ssenariy rejangizning qayernida dastur rejissyori hamda boshlovchi uchun qaydlarni kiritib borishingizni o’ylab ko’ring. Aytaylik, lavha efirga 9 oktyabr soat 18-00da uzatiladi. Mavzu-JINOYATChILIK. Siz V blokida ikkinchi syujet uchun ssenariy rejasini tuzyapsiz. Butun ekranni qoplovchi grafikani qaysi paytda berish yaxshiroq ekanligini hal qilib olish darkor. Sahifaning bosh qismi. Shankaga syujetni ifoda etuvchi, u ketadigan dastur haqidagi ma’lumot, muallif hamda saxifa raqami yoziladi. Ma’lumot uchun 4.7-misoldagi (1)- (5) punktlaridan foydalaning. (1) Saxifa raqami. Ssenariy rejasining raqami V-2 bu uning ikkinchi lavha ekanligini hamda boshlovchi uni dasturning uchinchi bloki ikkinchi reklama tanaffuzidan so’ng qoluvchi yangiliklar blokida o’qishini anglatadi. (2) Sarvloxa. Mazkur lavha , uchun yozilgan ssenariy rejasi JINOYATChILIK deb nomlangan.U lavxani nomlaydi hamda kata harflar bilan yoziladi. (3) Lavxa efirga soat oltidagi kechki dasturda uzatiladi. , 18.00 da deb belgilanadi. (4) Sana. Lavha 9 oktyabr efirga ketadi yoki 9\10 (5) Matn muallifining inisiallari. Ssenariy rejasini tuzishdan avval$