Tijorat banklarining passiv operatsiyalari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 616
Foydalanuvchilar soni: 251

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	147.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Tijorat banklarining passiv operatsiyalari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET
“MOLIYA-KREDIT” KAFEDRASI
“Bank ishi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu : Tijorat banklarining passiv operatsiyalari
RO’YXATGA OLINDI
“ ____ ” _______20 22 y.
№_________
Imzo _________ Kurs ishi himoya ga
tavsiya qilingan sana
“____” _______20 22 y.
Ilmiy rahbar __ ________
Imzo _______________
Kurs ishi himoya
qilingan sana
«____» _______202 2 y .
Baho « _____ »
_________ ___________
( imzo )
_ _ _________
( imzo )
___________
( imzo ) Komissiya a’zolari :
__________________
_________________ _
_________________
TOSHKENT

Reja
Kirish
1. Tijorat b anklarning passiv operatsiyalari va ularni joylashtirish
yo’llari .
2. Tijorat bankining o’z mablag’lari va uning tarkibi.
3. Tijorat banklari passiv operatsiyalarining turlari .
4. Tijorat banklarining passiv operatsiyalarini takomillashtirish
yo’llari.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish.
Hozirgi vaqtda tijorat banklari bozor tizimining asosiy bo'g'ini bo'lib, ularsiz
hayotimizni tasavvur qilish qiyin. Tijorat banklarini o'z ichiga olgan bank
tizimining quyi bo'g'ini tijorat tamoyillari asosida mijozlarga kredit va hisob-kitob
xizmatlarini ko'rsatish funktsiyalarini bevosita amalga oshiradigan mustaqil bank
muassasalari tarmog'idan iborat. Uning asosiy tarkibiy qismi tijorat banklaridir.
Ular o'z mijozlarining xo'jalik faoliyatiga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq deyarli
barcha turdagi kredit, hisob-kitob va moliyaviy operatsiyalar bilan shug'ullanadilar.
Tijorat banklari ham iqtisodiy munosabatlarning boshqa sub'ektlari kabi o'zlarining
tijorat va xo'jalik faoliyatini ta'minlash uchun ma'lum miqdordagi pul
mablag'lariga, ya'ni resurslarga ega bo'lishi kerak. Buning sababi shundaki, bozor
iqtisodiyotiga o’tish, bank faoliyatida davlat monopoliyasining barham topishi,
ikki pog’onali bank tizimining barpo etilishi bilan bank resurslarining tabiati
sezilarli o’zgarishlarga uchraydi. Banklarning jalb qilingan mablag'lari faol
operatsiyalarni amalga oshirish uchun pul resurslariga, birinchi navbatda, kreditga
bo'lgan umumiy ehtiyojning 90% dan ortig'ini qoplaydi. Bular depozitlar,
shuningdek, chek va vakillik hisobvaraqlari. Ularning roli nihoyatda katta. Tijorat
banklari yuridik va jismoniy shaxslarning vaqtincha bo'sh pul mablag'larini kredit
resurslari bozoriga jalb qilish orqali ular yordamida xalq xo'jaligining qo'shimcha
aylanma mablag'larga bo'lgan ehtiyojini qondiradi, pulning kapitalga aylanishiga
hissa qo'shadi, aholi ehtiyojlarini qondiradi.
Tijorat banklarining resurslari uning ixtiyoridagi va faol operatsiyalarni
amalga oshirish uchun foydalaniladigan o'z va qarz mablag'lari yig'indisini
ifodalaydi. Banklar faoliyatining ko'lami ularning ixtiyorida bo'lgan resurslarning
umumiy hajmiga, ayniqsa passiv operatsiyalar natijasida shakllanadigan jalb
qilingan resurslar miqdoriga bog’liq.

Passiv operatsiyalar tijorat banklari faoliyatida muhim rol o'ynaydi, chunki
banklar bozorda kredit resurslarini aynan ularning yordami bilan o'zlashtiradilar.
Passiv operatsiyalar banklarga muomalada bo'lgan pul mablag'larini jalb qilish
imkonini beradi, aktiv kreditlash operatsiyalari natijasida bank tizimi tomonidan
yangi resurslar yaratiladi.
Tijorat banklarining passiv operatsiyalarining quyidagi shakllari mavjud.
Tijorat bankining qimmatli qog'ozlarini dastlabki chiqarish va mablag'larni
shakllantirish yoki ko'paytirish uchun bank foydasidan ajratmalar yordamida
bankning o'z resurslari yaratiladi;
boshqa yuridik shaxslardan kreditlar olish va depozit operatsiyalari jalb
qilingan va jalb qilingan mablag’larning shakllanishiga yordam beradi.
Ushbu ishning maqsadi rejalashtirish va tartibga solish muammosini tahlil
qilishdir.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi amaliy vazifalar belgilandi:
1. Bankning o'z mablag'larining mohiyati, tuzilishi va vazifalarini aniqlash, ularni
shakllantirishning asosiy manbalarini aniqlash va ulardan foydalanish
yo'nalishlarini ko'rib chiqish.
2. Bank resurslarini jalb qilishning asosiy shakllarini tavsiflash, har xil turdagi
depozitlarning afzalliklari va kamchiliklarini o’rganish va tijorat banklarini
markazlashtirilgan kreditlash xususiyatlarini o'rganish.

1. Tijorat b anklarning passiv operatsiyalari va ularni joylashtirish
yo’llari .
Passiv operatsiyalar bu bank resurslarini shakllantirilishi bilan bog’lik
operatsiyalardir. Passiv operatsiyalar aylanmadagi bo’lgan, yangi resurslar jalb
qilish (orqali) natijasida banklarning aktiv operatsiyalarini amalga oshirishga
imkoniyat yaratiladi.
Tijorat bank faoliyatini tashkil qilishning ilk bosqichi, ular passiv
operatsiyalarini amalga oshirish hisobiga resurslarini shakllantirishdan iborat.
Tijorat banki mustaqil faoliyat yurituvchi sub’ekt sifatida o’z faoliyatini boshlashi
uchun zarur bo’lgan talablardan biri, bu bankning talab darajasidagi o’z
potentsiallariga ega bo’lishidir. Shu bois banklar faoliyatini olib borish avvalo
etarli miqdordagi bank resurslarining mavjud bo’lishini taqozo etadi. Har qanday
tijorat banklarning passiv operatsiyalarining samarali boshqarib borilishi bank
resurslarining mukammal tashkil qilinishi va tejamli ishlatilishiga zamin yaratadi.
Hosil qilingan resurslar tijorat banklarning tijorat va xo’jalik faoliyatini ta’minlash
uchun ishlatiladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklarining passiv operatsiyalari, uning
tarkibi va hajmini oshirishda uni samarali boshqarish muhim ahamiyat kasb etadi.
Tijorat banklarining resurs bazasini shakllantirish nafaqat yangi mijozlarni jalb
etish, balki resurslar manbalari to’zilmasini doimiy ravishda o’zgartirib turishni
ham o’z ichiga olgan holda, bank aktivlari va passivlaridan oqilona
foydalanishning tarkibiy qismi hisoblanadi.
Tijorat bank passivlaridan samarali foydalanish passiv operatsiyalarini
asosini tashkil qiluvchi, xususan, kapitalini oshirish, depozit siyosatining oqilona
yuritish, asosiy strategik va taktik yo’nalishlarini belgilashdan iborat bo’ladi.

Tijorat bank resurslari bizga ma’lumki passiv operatsiyalarni natijasida
shakllanadi. Bankning passiv operatsiyalari – bankning o’z va jalb qilingan
mablag’larini ustida amalga oshirilgan amaliyotlarda yuzaga keladi. Moliya kredit
lug’atlarda berilishicha, banklarning passiv operatsiyalari bu – «Banklar kredit va
boshqa aktiv amaliyotlarni bajarish uchun o’z resurslarini shakllantirish
operatsiyalari»dir.
Xalqaro bank amaliyotida passiv operatsiyalarning quyidagi to’rtta shaklidan
keng foydalaniladi:
1. banklarning foydasidan fondlarni shakllantirish va ularni ko’paytirishga
ajratmalar;
2. depozit operatsiyalar;
3. yuridik shaxslardan olingan kredit resurslar;
4. qimmatli qog’ozlar, pul biletlar va tangalarni muomalaga chiqarish
(emissiya).
5. Tijorat banklarining passiv operatsiyalari deganda, ularni resurs bazasini
shakllantirish bilan bog’liq operatsiyalari tushuniladi.
Bank tizimi faoliyati davlatning iqtisodiy xolati bilan uzviy xolda bog’lik va
unga o’ziga yarasha ta’sir ko’rsatadi, ayniqsa xozirgi bozor iqtisodiga o’tish
sharoitida, mamlakatdagi moliya – kredit tizimining tashkil etilganligi, iqtisodiy
tsikllarning barqarorligini bank faoliyati ko’rsatkichlari orqali ko’rishimiz
mumkin. Banklarning iqtisodiy faoliyatidan kelib chiqadigan bo’lsak bank
faoliyatida xam o’ziga yarasha extiyojlar va talablar mavjud.
Bank passivlarini ikkita katta guruxga bo’lib o’rganadi:
Bank o’z kapitali va unga tenglashtirilgan moddalarni tashkil etish bilan
bog’liq operatsiyalar;
Jalb qilingan mablag’lar, depozit va nodepozit operatsiyalar.
Tijorat banklarning o’z mablag’lari tarkibiga ularni passiv operatsiyalari
orqali quyidagilar kiritilgan:
1) Aktsiyadorlik kapitali (Oddiy, Imtiyozli)
2) Qo’shimcha kapital,

3) Zaxira kapitali (Zaxiralar va maxsus fondlar, devalvatsiya)
4) Taqsimlanmagan foyda
5) Qayta baxolash ortiqchasidan iborat.
Yuqorida aytib o’tganimizdek, o’z mablag’lari ustav kapital, rezerv kapital,
maxsus fondlar, o’tgan yillardagi taqsimlanmagan foydalar, rezervlar, qayta
baxolash natijalaridan iborat.
Shundan, tijorat banklar ustav kapitali ular tomonidan chiqargan
aktsiyalarning nominal qiymatiga teng bo’lib, bankning boshlangich ish faoliyatida
bank faoliyatini yuritishi uchun kerakli darajada mablag’ga ega bo’lish maqsadida
o’zi uchun etarli bo’lgan miqdorda joylashtiriladi. Shuningdek, rivojlangan
mamlakatlarda fond bozorlariga joylashtirilgan aktsiyalarning nominalidan yuqori
bo’lgan bozor narxlari qo’shimcha ravishda nominalidan ortiqcha qismi
qo’shimcha kapitalda xisobga olinadi.
Mamlakatimiz tijorat banklarining passiv operatsiyalarini tarkibida ularni
depozit mablag’larini shakllantirish manbasi tijorat banklarini aktiv
operatsiyalarini tashkil etishda muhim va hal qiluvchi o’ringa ega. Chunki passiv
operatsiyalarni ichida ularning depozit mablag’lari tijorat banklari o’z aktivlarini
oshirish hisobiga o’z likvidliligi va rentabelligini oshirish imkoniga ega bo’ladi.
Depozit operatsiyalar – banklarning depozitorlar bilan tuzgan shartnomalari
asosida depozit maqsadlariga ko’ra muayyan muddatga jalb etish hamda saqlashga
doir operatsiyalardir.
Bank resurslarini shakllantirish bilan bog’lik bo’lgan operatsiyalar
banklarning- passiv operatsiyalar deyiladi. Passiv operatsiyalar yordamida tijorat
banklarining passiv va aktiv-passiv schyotidagi pul mablag’larining salmog’i oshib
boradi. Banklarning passiv operatsiyalari ularning faoliyatini tashkil qilishda katta
rol o’ynaydi.
Passiv operatsiyalar yordamida tijorat banklari kreditlash uchun zarur b o’l gan
kredit resurslarini tashkil qiladi.
Tijorat banklari passiv operatsiyalarining asosan to’rtta shakli mavjud:

 Tijorat banklari qimmatba h o qog’ozlarini muomalaga chiqarish yo’li bilan
resurslar yig’ish;
 Bank foydasi hisobidan har xil fondlar tashkil qilish yoki fondlar summasini
oshirish;
 Boshqa kreditlarning mablag’larini jalb qilish;
 Depozit operatsiyalarni amalga oshirish.
Tijorat banklarining resurslari bankning o’z mablag’lari jalb qilingan va
emitentlashgan mablag’lar hisobidan shakllanadi. Yuqorida keltirilgan passiv
operatsiyalarning birinchi va ikkinchi shakllarida banklarning o’z mablag’lari
yuzaga keladi va qolgan oxirgi ikki shaklida kredit resurslarining ikkinchi qismi
jalb qilingan resurslar yuzaga keladi.
2. Tijorat bankining o’z mablag’lari va uning tarkibi.
Banklarning o’z mablag’lariga — bankning ustav kapitali, rezerv kapitali,
maxsus fondlar, moddiy rag’batlantirish fondi, boshqa har xil tashkil qilingan
fondlar va taqsimlanmagan foydasi kiradi.
Banklarning o’z mablag’lari ichida asosiy o’rinni bankning o’z kapitali
egallaydi. Bankning ustav kapitali summasi bank ustavida ko’rsatiladi va bank
ishini boshlashning boshlangich nuqtasi hisoblanadi. Banklarning tashkil
qilishning shakllariga qarab bankning ustav kapitali ham xar hil tashkil topadi.
Agar bank aksiyadorlik jamiyati tariqasida tashkil qilinadigan bo’lsa, ustav
kapitali yoki fondi aksiyalar chiqarish va joylashtirish yo’li orqali tashkil topadi.
Banklarning barqaror faoliyatini taminlash maqsadida uning minimal miqdori
belgilab beriladi.
Bankning ustav kapitali uning balansining passivida ko’rsatiladi. Ustav fondi
summasining oshirilishi bank aksiyadorlik umumiy majlisida hal qilindi.
Banklarning ustav kapitali ularning majburiyatlarini bajarishning asosi bo’lib

xizmat qiladi. Bank kreditlar hisobidan banklarning ustav kapitalini tashkil qilish
mumkin emas.
Banklar tashkil qilinganda ustav kapitalining tarkibi moddiy mablag’lardan va
pul mablag’laridan tashkil topadi. Bank faoliyatining boshlangich bosqichlarida
bankning o’z mablag’lari hisobidan birinchi navbatdagi bank xarajatlari (er, bino,
asbob-uskuna, ish haqi) qoplanadi.
Banklarning o’z mablag’lari uzoq muddatli aktivlarga quyilmalar qilishning
asosiy manbasi hisoblanadi. Odatda Markaziy bank tijorat banklari uchun
banklarning o’z mablag’lari bilan chetdan jalb qilingan resurslar o’rtasida
chegarani belgilab beradi. Banklarning aksiyador kapitali quyidagi tarkibiy
qismlardan tashkil topishi mumkin.
Bular:
a) o’z aksiyador kapitali – bu kapital oddiy va imtiyozli aksiyalar chiqarish va
sotish hisobidan, taqsimlanmagan fondi hisobidan yuzaga keladi;
b) xar xil ko’zda tutilmagan holatlar uchun tashkil qilingan rezervlar.
v) bankning uzoq muddatli majburiyatlari (uzok muddatli veksel va
obligatsiyalar) bo’lishi mumkin.
Banklarning rezerv kapitali yoki rezerv fondi foydadan ajratmalar hisobiga hosil
bo’ladi va u ko’zda tutilmagan zararlar hamda qimmatli qog’ozlar kursining
tushishi natijasidagi yo’qotishlarni qoplash uchun mo’ljallangan.
Taqsimlanmagan foyda — rezerv fondiga ajratmalar va dividendlar
tasdiqlanganidan so’ng qoladigan foydaning bir qismidir. Banklarning o’z
mablag’lari tijorat banklari faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Banklarning
o’z kapitali hissasining kamayishi ba’zi hollarda banklarning sinishiga olib keladi.
Bank resurslari tarkibida aholining omonat qo’yilmalari muhim rol tutadi.
Ular to’liq summaga yoki bo’lib-bo’lib qo’yiladi va berilishi mumkin. Omonatchi
va bank o’rtasidagi mablag’ ko’yishi bilan bog’lik munosabat omonat daftarchasini
berish bilan tasdiqlanadi. Banklar to’lovchilik asosida turli xil maqsadli
qo’yilmalarni, muddatli yoki talab qilish hamda olish mumkin bo’lgan
jamg’armalar qabul qiladilar.

Banklar mablag’larni jalb qilish imkoniyatlari chegaralangan bo’lib, barcha
mamlakatlarda bu jarayon Markaziy bank tomonidan tartibga solinib turiladi. Jalb
qilingan mablag’lar tijorat banklari kredit resurslarining asosiy qismini tashkil
qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki bank kapitali bilan jalb qilingan
mablag’lar orasidagi nisbatni bir qator zaruriy me’yorlar yordamida tartibga soladi.
Bu quyidagi normativlar:
 kapital etarliligi,
 bir kredit oluvchiga to’g’ri keladigan maksimal risk miqdori,
 aholidan jalb qilingan depozitlarning maksimal miqdori va boshqalar
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki yo’riqnomasiga muvofiq, aholidan
pul omonatlarini jalb qilish miqdori bankning o’z kapitali miqdori bilan
chegaralanadi.
Banklar jalb qiladigan mablag’lar tarkibi turlicha bo’ladi. Ularning asosiy
turlariga quyidagilar kiradi:
 bank mijozlar bilan ishlash jarayonida jalb qilgan mablag’lar (depozitlar),
 o’z qarz majburiyatlarini chiqarish yo’li bilan mablag’larni to’plash (depozit va
jamg’arma sertifikatlarini, veksellar, obligatsiyalar)
 banklararo kredit vositasida boshqa kredit tashkilotlaridan olinadigan va
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan olinadigan ssuda mablag’lari va
boshqalar kiradi.
Halqaro bank amaliyotida jalb qilingan resurslar ularni yig’ish usuliga qarab
quyidagi guruhlarga bo’linadi:
 depozitlar;
 nodepozit resurslar.
Keng ma’noda passivlarni boshqarish omonatchilar va boshqa kreditorlarning
mablag’larini jalb va mazkur bank uchun mablag’lar manbalari tegishli
kombinatsiyasini belgilash bilan bog’liq faoliyatdir.

Tor ma’noda esa passivlar operatsiyalarini boshqarish deganda zaruriyatga
ko’ra qarz mablag’larini faol ravishda topish yo’li bilan likvidlika bo’lgan
ehtiyojni qondirishga qaratilgan harakatlar tushuniladi.
BANK PASSIVLARI balansda quyidagi ko’rinishda joylashadi.
Majburiyatlar
Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar
Jamg’arma depozitlari
Muddatli depozitlar
Banklarning depozitlari
To’lanishi kerak bo’lgan banklararo ssudalar
To’lanishi kerak bo’lgan boshqa ssudalar
To’lanishi kerak bo’lgan hisoblangan foizlar
Qayta sotib olish sharti bilan sotilgan qimmatli qog’ozlar
Boshqa passivlar
Jalb qilingan mablag’larni asosiy qismini depozitlar tashkil qiladi.
Ustavga kiritilgan o’zgatrirish va qo’shimchalarni ro’yxatga olish
tartibi
Bank ustaviga kiritiladigan barcha o’zgartirish va qo’shimchalar Markaziy
bankda ro’yxatga olinishi lozim.
Bank ustaviga o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi
qaror aksiyadorlar umumiy yig’ilishi tomonidan umumiy yig’ilishda ishtirok
etuvchi ovozga ega aksiyalar egalari bo’lgan aksiyadorlarning ko’pchilik to’rtdan
uch qismi ovoz bergan holda qabul qilinadi.
Ustav kapitalini ko’paytirish, shuningdek bank ustaviga ustav kapitalini
ko’paytirish va e’lon qilingan aksiyalari sonini kamaytirish bilan bog’liq
o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar kiritish masalalari aksiyadorlari umumiy
yig’ilishining qaroriga yoki bank ustaviga ko’ra bank kuzatuv kengashining
vakolat doirasiga kiritilishi mumkin.

Barcha oddiy aksiyalar bitta aksiyadorga tegishli bo’lgan bankda, bank
ustaviga o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar kiritish to’g’risida qarorlar ushbu
aksiyador tomonidan yakka tartibda qabul qilinadi va yozma shaklda
rasmiylashtirilishi kerak, bankning imtiyozli aksiyalari qonunchilik hujjatlariga
muvofiq ovoz berish huquqini olish hollari bundan mustasno.
Ustavga kiritiladigan o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalarni ro’yxatdan
o’tkazish uchun bank tegishli qaror qabul qilingan kundan boshlab 30 kun
mobaynida Markaziy bankka quyidagi hujjatlarni uch nusxada ilova qilgan holda
ariza taqdim etadi:
- ustavga o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi
bankning tegishli vakolatli boshqaruv organining qarori (yig’ilish
bayonnomasi) nusxasi;
- bank kuzatuv kengashi raisi imzolagan bank ustaviga kiritiladigan
o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar matni.
Taqdim etilgan hujjatlar qonunchilik hujjatlariga va mazkur Nizom
talablariga muvofiq bo’lsa, Markaziy bank bank ustaviga kiritiladigan o’zgartirish
va (yoki) qo’shimchalarni ro’yxatga olish masalasini ko’rib chiqadi, aks holda,
hujjatlar bankka qayta ko’rib chiqish uchun qaytariladi.
Ustavga kiritilgan o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalarni ko’rib chiqilish va
ro’yxatga olish 30 kun ichidan amalga oshiriladi.
Bank ustaviga kiritiladigan o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar hajmi katta
bo’lib, ular ustav bilan ishlashni murakkablashtirsa, Markaziy bank ushbu bankdan
Nizomda ko’rsatilgan hujjatlarga qo’shimcha ravishda uch nusxada ustavning
yangi tahririni taqdim etishini talab qilish huquqiga ega. Bunda Markaziy bank
bankning yangi taxrirdagi ustavini ro’yxatga oladi.
Bank ustaviga kiritiladigan o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar ular
Markaziy bankda ro’yxatga olingan sanadan boshlab kuchga kiradi. Ro’yxatga
olingan bank ustaviga kiritilgan o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar uning
ajralmas qismi hisoblanadi.

Bank ustav kapitali miqdorining ko’paytirilishi bilan bog’liq bank ustaviga
kiritilgan o’zgartirish va qo’shimchalarni ro’yxatdan o’tkazish
Bank ustav kapitali miqdorining o’zgarishi ustav kapitali miqdorining
ko’paytirilishi yoki kamaytirilishi shakllarida amalga oshirilishi mumkin.
Bank ustav kapitali qo’shimcha aksiyalarni joylashtirish yo’li bilan
ko’paytirilishi mumkin.
Qo’shimcha aksiyalar faqat bank ustavida belgilangan, e’lon qilingan
aksiyalarning soni doirasida bank tomonidan joylashtirilishi mumkin.
Ustav kapitalini ko’paytirish uchun vakolatli boshqaruv organi tomonidan,
zarur hollarda bank ustaviga e’lon qilingan aksiyalar, shu jumladan ularning
miqdori, nominal qiymati va turlari xaqida o’zgartirish va (yoki) qo’shimchalar
kiritish to’g’risida qaror qabul qilinadi.
Ustav kapitalining ko’paytirilishi joylashtirilgan qo’shimcha aksiyalarning
nominal qiymati miqdorida amalga oshiriladi. Shu bilan birga, bank ustavida
belgilangan ayrim turdagi aksiyalarning soni ushbu turdagi joylashtirilgan
qo’shimcha aksiyalar soniga kamaytirilishi lozim.
Bank ustav kapitali miqdorining kamaytirilishi bilan bog’liq bank ustaviga
kiritilgan o’zgartirish va qo’shimchalarni ro’yxatdan o’tkazish
Bankning ustav kapitali aksiyalarning nominal qiymatini kamaytirish yoki
aksiyalarning umumiy sonini qisqartirish yo’li bilan, shu jumladan, aksiyalarning
bir qismini keyinchalik bekor qilgan holda bank tomonidan aksiyalarni olish yo’li
bilan kamaytirilishi mumkin.
Bankning ustav kapitalini aksiyalarning bir qismini olish va bekor qilish
yo’li bilan kamaytirishga, agar bunday imkoniyat bankning ustavida nazarda
tutilgan bo’lsa, yo’l qo’yiladi.
Bank ustav kapitali kamaytirilishi natijasida uning miqdori bank ustavidagi
tegishli o’zgarishlarni ro’yxatga olish sanasida, O’zbekiston Respublikasining

“Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi qonunda belgilangan ustav kapitalining
eng kam miqdoridan kamayib ketsa, bank ustav kapitali miqdorini kamaytirishiga
ruxsat etilmaydi.
Ustav kapitalini kamaytirish hamda bank ustaviga tegishli o’zgartirish va
(yoki) qo’shimchalar kiritish to’g’risidagi qaror aksiyadorlar umumiy yig’ilishi
tomonidan qabul qilinadi. Shu bilan birga, qarorda ustav kapitalining
kamaytirilishi sabablari ko’rsatiladi va uni kamaytirish tartibi belgilaniladi.
Joylashtirilgan aksiyalarni sotib olish yo’li bilan ustav kapitalini
kamaytirish aksiyadorlar umumiy yig’ilishining ustav kapitalini kamaytirish
to’g’risidagi qarorida bank tomonidan sotib olinadigan aksiyalar turlari, sotib
olinadigan har bir turdagi aksiyalar soni, sotib olish narxi, to’lov shakli va
muddati, shuningdek aksiyalarni xarid qilish muddati belgilanishi lozim.
Bankning ustav kapitali
Bank ustav kapitalining eng kam miqdori yuz milliard so’mni tashkil etishi
lozim.
Bankning ustav kapitali O’zbekiston Respublikasi milliy valyutasida
shakllantiriladi hamda bank muassislari va aksiyadorlari kiritgan pul
mablag’laridan yoki davlatning qimmatli qog’ozlaridan tashkil topadi, bundan
quyidagi hollar mustasno:
bank aksiyalarini bankning kreditorlari orasida joylashtirish va bankning
kreditorlar oldidagi pul majburiyatlari bo’yicha har qanday huquqlarini
(talablarini) hisobga olish yo’li bilan ularning haqini to’lash;
qimmatli qog’ozlarni bank aksiyalariga ayirboshlash;
bankning joylashtirilgan bir turdagi aksiyalarini ushbu bankning boshqa
turdagi aksiyalariga almashtirish.
Bankning ustav kapitalini shakllantirish uchun kreditga, garovga olingan
mablag’lardan, shuningdek majburiyat yuklatilgan boshqa mablag’lardan
foydalanishga yo’l qo’yilmaydi.
Bank ustav kapitalining eng kam miqdori bank muassislari tomonidan
bankni davlat ro’yxatidan o’tkazish va litsenziya berish to’g’risidagi ariza taqdim

etiladigan paytgacha kiritilishi kerak. Ustav kapitaliga kiritiladigan mablag’lar
bankda ochilgan jamg’arma hisobvarag’iga o’tkaziladi.
Tizimli moliyaviy inqiroz holatida bank aksiyalari davlat qimmatli
qog’ozlari hisobidan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan sotib
olinishi mumkin.
kapital zaxiralar — soliqlar va yig’imlar to’langandan so’ng sof foyda
yoki avvalgi yillarning taqsimlanmagan foydasi hisobidan shakllangan zaxiralar.
Ulardan bank faoliyatida vujudga keladigan har qanday zararlarni ular yuzaga
kelishi bilanoq hech qanday cheklashlarsiz qoplash uchun foydalanilishi mumkin;
standart aktivlarga yaratiladigan zaxiralar — bank faoliyati davomida
umuman yoki biror-bir faoliyat turi natijasida ehtimoliy yo’qotishlarni qoplash
maqsadida tashkil qilinadigan zaxiralar;
maxsus zaxiralar — “substandart”, “qoniqarsiz”, “shubhali” va “umidsiz”
sifatida tasniflangan aktivlar bo’yicha ehtimoliy zararlarni qoplashga mo’ljallangan
zaxiralar;
Bank I darajali kapitalining miqdori bank ustav kapitalining eng kam
miqdoridan kam bo’lmasligi lozim. Bunda bank I darajali kapitalining miqdorini
aniqlash uchun bank ustav kapitalining milliy valyutadagi ekvivalenti O’zbekiston
Respublikasi Markaziy banki tomonidan hisobot oyining oxirgi kuniga valyuta
operatsiyalari bo’yicha buxgalteriya hisobi, statistik va boshqa hisobotlarni yuritish
maqsadida belgilangan valyutalar kursi bo’yicha aniqlanadi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki quyidagi hollarda banklarga
nisbatan regulyativ kapital miqdorini oshirish to’g’risidagi talablarni qo’yishga
haqli:
- xavfsiz bo’lmagan va nosog’lom bank faoliyatining yuzaga kelishiga
olib kelishi mumkin bo’lgan qoniqarsiz moliyaviy holat;
- bank foydasining qoniqarsiz prognozi;
- yuqori darajadagi bank tavakkalchiligi va balansdan tashqari moddalar
mavjudligi holatlari aniqlanganda.

Regulyativ kapital I darajali kapital va II darajali kapitalning yig’indisidan
iborat.
Regulyativ kapital tarkibiga xavfsiz bo’lmagan va nosog’lom bank
faoliyatining yuzaga kelishiga olib kelishi mumkin bo’lgan shartlar (tashkil
qilinadigan jamg’armalar/zaxiralardan belgilangan maqsadga muvofiq foydalanish,
qarz majburiyatlarini chiqarish shartlari va boshqalar) bilan cheklangan kapital
elementlari kiritilishi mumkin emas.
I darajali kapital regulyativ kapitalning 75 foizidan kam bo’lmasligi lozim.
II darajali kapital miqdori I darajali kapital miqdorining uchdan bir qismidan oshib
ketsa, oshgan summa regulyativ kapital tarkibiga kiritilmaydi.
I darajali kapital I darajali asosiy kapital va I darajali qo’shimcha kapitalni
o’z ichiga oladi.
I darajali asosiy kapital bank regulyativ kapitalining 60 foizidan kam
bo’lmasligi va o’z ichiga quyidagilarni olishi zarur:
a) bankning to’liq to’langan oddiy aksiyalari yoki bank aksiyadorlik
jamiyatidan boshqa shaklda tashkil etilganda oddiy aksiyaga tenglashtirilgan
vositalar. Bunday aksiyalar yoki vositalar quyidagi shartlarni qanoatlantirishi
lozim:
bank tugatilganda ular bo’yicha talablar bankning barcha talablaridan
(depozitorlar va bankning boshqa kreditorlari talablari, subordinar qarz, imtiyozli
aksiyalar va boshqalar) so’ng qondirilishi;
egalari bank tugatilganda barcha talablar qondirilgandan so’ng bank
ixtiyorida qoladigan aktivlarning o’zlariga tegishli ulushga muvofiq qismini olish
huquqiga ega bo’lishi;
muddatsiz va bankni tugatilishidan boshqa holatlarda to’lab berilmasligi,
bundan qonunchilik hujjatlarida belgilangan qayta sotib olish holatlari mustasno;
chiqarilishida bank uni qayta sotib olish yoki bekor qilish bo’yicha harakat
qilmasligi hamda qonuniy va shartnomaviy talablar bunday holatni keltirib
chiqarish xususiyatlariga ega bo’lmasligi;

emitent yoki unga aloqador shaxslar tomonidan kafolatlanmagan va
ta’minlanmagan, shuningdek bank tugatilgan taqdirda hech qanday shartnoma
bilan uning to’lash navbati (subordinatsiyasi) o’zgartirilmagan bo’lishi;
b) qo’shilgan kapital — oddiy aksiyalarni birinchi marta joylashtirilishida
ularning nominal narxidan yuqori to’langan summa;
v) taqsimlanmagan foyda (zarar):
bank balansidagi avvalgi yillarning taqsimlanmagan foydasi hisobidan
shakllangan kapital zaxiralar va boshqa zaxiralar (tekinga olingan mulklar (30905)
va asosiy vositalar hamda nomoddiy aktivlarning boshlang’ich qiymatiga nisbatan
baholash qiymatining oshgan summasi (30908) bundan mustasno);
d) devalvatsiya zaxirasi. Bu zaxira sezilarli darajada milliy valyutaning
qadrsizlanishida (devalvatsiya) bankning o’z majburiyatlarini qoplash uchun
taqsimlanmagan foyda hisobidan ajratilgan mablag’lardan shakllanadi.
3. Tijorat banklari passiv operatsiyalarining turlari .
Banklarda maqsadlarni amalga oshirish uchun pul mablag’larini
qo’yilmalarga jalb qilish operatsiyalari- depozit operatsiyalari deyiladi.
Depozitlar faqatgina omonatchiga emas, shu bilan birga bankka ham
manfaatlidir. Ko’pgina depozitlar orqali bankning ssuda kapitali shakllanadi,
keyinchalik esa bank turli xo’jalik sohalarini qulay shartlar asosida kreditlaydi.
Depozit va kredit foizlari orasidagi farq bo’sh pul mablag’larini jalb qilish va
ssuda kapitalini joylashtirish borasidagi bank marjasi (mukofoti) bo’lib
hisoblanadi.
Depozit operatsiyalar - banklarning depozitorlar bilan tuzgan shartnomalari
asosida depozit maqsadlariga ko’ra yuridik va jismoniy shaxslarning pul
mablag’larini muayyan muddatga jalb etish hamda saqlashga doir operatsiyalaridir.
Depozitor bankka kela olmagan yoki u depozit operatsiyalariga doir zarur
hujjatlarni mustaqil ravishda to’ldira olmagan hollarda uning depoziti bo’yicha
operatsiyalar ishonchli shaxs tomonidan amalga oshiriladi. Uning vakolati

amaldagi qonunchilikka muvofiq asoslangan bo’lishi lozim. O’zbekiston
Respublikasida yuridik va jismoniy shaxslar depozit operatsiyalarning sub’ektlari
bo’la oladi.
Depozitlar naqd pul yoki naqd pulsiz shaklda qo’yilishi mumkin. Yuridik
yoki jismoniy shaxs tomonidan qo’yiladigan depozitning eng kam miqdori har bir
bank tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi.
Bank qabul qiladigan depozitning eng ko’p miqdori chegaralanmaydi. Barcha
depozitlar joriy mablag’lar tarzida qabul qilinadi va shu asosda to’lanadi.
Depozitlar tratta, cheklar, pul topshiriqnomalari, davlat xazina kafolatlari va
boshqa shakllarda kelib tushsa, ular undirib olish sharti bilan qabul qilinadi, biroq,
summa bankning hisobvarag’iga kelib tushmaguncha ushbu depozitga kiritilgan
hisoblanmaydi.
Depozitlar (omonatlar)ga doir foiz stavkalari banklar tomonidan depozitorlar
bilan kelishuvga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki belgilagan
qayta moliyalash stavkasini, bankning narx siyosatini hisobga olgan holda
belgilanadi.
Shartnomada ko’zda tutilgan foizlar miqdori qonunchilik asosida
kamaytirilgan hollarda, foizlarning yangi miqdori, depozitorlarga foizning
kamayishi haqida xabar berilganidan so’ng qo’yilgan depozitlarga nisbatan
qo’llaniladi. Ushbu xabargacha qo’yilgan depozitlarga nisbatan kamaytirilgan
foizlar miqdori bank omonat shartnomasida boshqa muddat ko’zda tutilmagan
bo’lsa, tegishli xabar berilgan vaqtdan boshlab bir oy o’tgach qo’llanadi.
Agar shartnomada boshqa holatlar ko’zda tutilmagan bo’lsa, depozitorning
birinchi talabiga ko’ra depozit hisobvaraqlaridan omonatning butun summasi yoki
uning bir qismini olishga doir hech qanday cheklashlar belgilanmaydi.
Depozitlarning barcha turlari bo’yicha jismoniy shaxslar vasiyatnoma tuzish
huquqiga egadirlar.
Depozitlarning turlari:
 talab qilib olinguncha depozitlar;
 jamg’arma depozitlari;

 muddatli depozitlar;
Talab qilib olinguncha depozitlar
Talab qilib olinguncha depozitlar yuridik va jismoniy shaxslarning kundalik
maqsadlar uchun hohlagan vaqtda talab qilib olishlari mumkin bo’lgan talab qilib
olinguncha hisobvaraqlardagi mablag’laridir. Bank depozitorning birinchi talabiga
ko’ra (depozit shartnomasida boshqa muddatlar ko’zda tutilmagan bo’lsa,
depozitorning tegishli ko’rsatmasi bankka kelib tushgan kunning ertasidan
kechikmagan holda) uning to’lovlar bo’yicha topshirig’ini bajarishi zarur.
Talab qilib olinguncha depozit hisobvarag’i bo’yicha xizmat ko’rsatish uchun
haq to’lash shartnomada belgilangan miqdorda amalga oshiriladi. Hisobvaraqqa
undagi qoldiqning o’rtacha miqdori oldindan kelishilgan holda bank bepul xizmat
ko’rsatadi. Mijoz tomonidan ushbu shartlarga rioya qilinmagan taqdirda, ya’ni
hisobvaraq qoldig’ining kelishilgan miqdori kamaytirilsa, mijoz bankning pul-
hisob-kitob operatsiyalari bo’yicha xizmat ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan barcha
operatsiyalari xarajatlarini bank bilan mijoz o’rtasida tuzilgan shartnomada
belgilangan miqdorda to’laydi.
Talab qilib olinguncha depozitlar mijozning topshirig’iga ko’ra shartnomaning
oldindan kelishilgan shartlari asosida ushbu mijozning boshqa turdagi
depozitlariga o’tkazilishi mumkin.
Jismoniy shaxslarning talab qilib olinguncha saqlanadigan omonatlari
bo’yicha tuzilgan bank omonati shartnomasida omonatchi tomonidan omonatni
birinchi talabi bilan qaytarish va belgilangan foizlar to’lash shartlari bo’lishi lozim.
Talab qilib olinguncha saqlanadigan omonatlar hisobi «O’zbekiston Respublikasi
tijorat banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasi»ga muvofiq «20200 —
Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar» hisobvaraqlarida yuritiladi.
20200 Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit lar
20202 Hukumatning budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha
talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlari

20203 Respublika qaramog’idagi budjet tashkilotlarining
budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlari
20204 Mahalliy budjet qaramog’idagi budjet tashkilotlarining
budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlari
20205 Budjetdan tashqari jamg’armalarning talab qilib
olinguncha saqlanadigan depozitlari
20206 Jismoniy shaxslarning talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlari
20207 Respublika yo’l jamg’armasining talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlari
20208 Xususiy korxonalar, xo’jalik shirkatlari va jamiyatlarning
talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlari
20210 Davlat korxonalari, tashkilotlari va muassasalarining
talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlari
20212 Nodavlat notijorat tashkilotlarning talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlari
20214 Chet el kapitali ishtirokidagi korxonalarning talab qilib
olinguncha saqlanadigan depozitlari
20216 Bank bo’lmagan moliyaviy muassasalarning talab qilib
olinguncha saqlanadigan depozitlari
20218 Yakka tartibdagi tadbirkorlarning talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlari
Jamg’arma depozitlari.
Davriy badallar asosida shakllanadigan jamg’arma depozitlari muayyan
maqsadni amalga oshirish uchun depozit hisobvaraqda ma’lum miqdorda pul
summasini jamlash maqsadida yuridik va jismoniy shaxslar nomiga ochiladi.

Agar shaxs nomiga berilgan omonat daftarchasi yo’qolsa yoki taqdim etish
uchun yaroqsiz holga kelib qolsa, bank omonatchining arizasiga ko’ra unga yangi
omonat daftarchasini beradi.
Jamg’arma depozitlarining asosiy shakllari quyidagilardan iborat:
 omonat daftarchalaridagi depozitlar (taqdim etuvchining nomiga berilgan, egasi
ko’rsatilgan);
 hisobvaraq holati ko’chirma qilinadigan depozitlar;
 xabarli depozitlar.
Jamg’arma depozit hisobvarag’i ochilganda bank jismoniy shaxsga bankning
barcha operatsiyalari aks ettiriladigan omonat daftarchasini beradi. Hisobvaraq
yopilgan taqdirda, omonat daftarchasi bankka qaytarilishi lozim. Depozitor omonat
daftarchasiga hech qachon biron-bir yozuv kiritmasligi zarur, chunki bank
noto’g’ri rasmiylashtirilgan va tan olinmagan yozuvlar uchun javobgarlikni o’z
zimmasiga olmaydi.
Yuridik shaxslar jamg’arma depozit hisobvarag’ini shartnoma asosida
belgilangan tartibda ochadi. Hisob-varaqdagi holati ko’chirma qilinadigan
depozitlar omonat daftarchalari depozitlaridan farqli ravishda shaxsiy
hisobvaraqlarda yuritiladi, ulardan ko’chirmalar shartnoma shartlarida ko’rsatilgan
muddatlarda davriy ravishda depozitorning manziliga jo’natib turiladi. Bu
depozitorlarni bankka qatnashdan ozod qiladi va ular bilan pochta orqali aloqa
bog’lab turish imkonini beradi. Bank pochta orqali omonatchining hisobvarag’idan
ko’chirmalarni jo’natish xarajatlarini uning hisobvarag’idan undiradi. Xabarli
jamg’arma depozitning o’ziga xosligi shundaki, depozitni hisobvaraq hisobidan
chiqarish oldindan xabar berish orqali shartnomada kelishilgan muddatda amalga
oshiriladi. Xabar qilish muddati qanchalik uzoq bo’lsa, depozit uchun foizlar
stavkasi shuncha yuqori bo’lishi mumkin.
Hisobvaraqdan olingan ko’chirmalar va summaga doir daftarchadagi barcha
o’zgarishlarni depozitor o’rganib chiqishi hamda har qanday nomuvofiqlik
to’g’risida zudlik bilan xabar qilishi kerak. Xabar qilingan nomuvofiqlikni bank
birlamchi hujjatlar asosida bartaraf qilishi zarur.

20400 J amg’arma depozit lar
20402 Hukumatning budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha
jamg’arma depozitlari
20403 Respublika qaramog’idagi budjet tashkilotlarining
budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha jamg’arma depozitlari
20404 Mahalliy budjet qaramog’idagi budjet tashkilotlarining
budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha jamg’arma depozitlari
20405 Budjetdan tashqari jamg’armalarning jamg’arma
depozitlari
20406 Jismoniy shaxslarning jamg’arma depozitlari
20408 Xususiy korxonalar, xo’jalik shirkatlari va jamiyatlarning
jamg’arma depozitlari
20410 Davlat korxonalari, tashkilotlari va muassasalarining
jamg’arma depozitlari
20412 Nodavlat notijorat tashkilotlarning jamg’arma
depozitlari
20414 Chet el kapitali ishtirokidagi korxonalarning jamg’arma
depozitlari
20416 Bank bo’lmagan moliyaviy muassasalarning jamg’arma
depozitlari
20418 Yakka tartibdagi tadbirkorlarning jamg’arma depozitlari
20496 Boshqa mijozlarning jamg’arma depozitlari
Muddatli depozitlar
Banklar tomonidan jalb qilingan muddatli depozitlar - yuridik va jismoniy
shaxslarning shartnomada qat’iy kelishilgan muddat va unda ko’rsatilgan foizlarni
to’lashga doir mablag’laridir. Muddatli depozit hisobvarag’i ochilganda jismoniy
shaxsga omonat daftarchasi beriladi.

Depozitor bank bilan muddatli depozitlar bo’yicha shartnoma tuzganidan
so’ng, shartnomada ko’rsatilgan depozit summasini qo’yishi kerak. Biroq tratta,
cheklar, pul topshiriqnomalari, davlat xazina kafolatlari va boshqa shakllardagi
depozitlar undirib olish shartlari asosida qabul qilinadi hamda summa bankka kelib
tushmaguncha ushbu depozitga qo’yilgan hisoblanmaydi. Depozitor shartnomada
ko’rsatilgan depozit summasining o’z vaqtida kelib tushishi uchun to’liq javob
beradi va uning naqdligi hamda qonuniyligini kafolatlaydi.
Qo’shimcha badallarni qabul qilish asosiy depozit shartnomasiga qo’shimcha
bitimlar kiritish bilan rasmiylashtiriladi.Banklar depozitorlarga belgilangan muddat
etib kelgunga qadar muddatli depozit hisobvaraqlaridan mablag’larni olishga
ruxsat etadilar, bunday hollarda depozitor muddatli depozit hisobvarag’idan
muddatidan oldin mablag’ olinishi mumkinligi haqida bankni ogohlantirishi lozim.
Mablag’lar muddatidan oldin olinganda omonat bo’yicha foizlarni, shartnomada
boshqa hollar ko’zda tutilmagan bo’lsa, bank talab qilib olinguncha depozitlar
bo’yicha to’laydigan foizlar miqdorida to’laydi.
Muddatli depozitlar qo’yidagi muddatlar bo’yicha tasniflanadi:
 muddati 30 kungacha bo’lgan depozitlar;
 muddati 90 kungacha bo’lgan depozitlar;
 muddati 180 kungacha bo’lgan depozitlar;
 muddati 365 kungacha bo’lgan depozitlar;
 muddati 365 kundan ortiq bo’lgan depozitlar.
Agar muddatli depozit muddati o’tganidan so’ng mijoz tomonidan talab qilib
olinmasa, shartnomada boshqa hollar ko’zda tutilmagan taqdirda, uning asosiy
talab qilib olinguncha depozit hisobvarag’iga o’tkaziladi.
20600 Muddat li depozit lar
20602 Hukumatning budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha
muddatli depozitlari
20603 Respublika qaramog’idagi budjet tashkilotlarining
budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha muddatli depozitlari

20604 Mahalliy budjet qaramog’idagi budjet tashkilotlarining
budjetdan tashqari mablag’lari bo’yicha muddatli depozitlari
20605 Budjetdan tashqari jamg’armalarning muddatli
depozitlari
20606 Jismoniy shaxslarning muddatli depozitlari
20608 Xususiy korxonalar, xo’jalik shirkatlari va jamiyatlarning
muddatli depozitlari
20610 Davlat korxonalari, tashkilotlari va muassasalarining
muddatli depozitlari
20612 Nodavlat notijorat tashkilotlarning muddatli depozitlari
20614 Chet el kapitali ishtirokidagi korxonalarning muddatli
depozitlari
20616 Bank bo’lmagan moliyaviy muassasalarning muddatli
depozitlari
20618 Yakka tartibdagi tadbirkorlarning muddatli depozitlari
20696 Boshqa mijozlarning muddatli depozitlari
Banklar tomonidan jalb etiladigan depozitlar (omonatlar) bo’yicha foiz
stavkalarini shakllantirish siyosatiga qo’yiladigan talablar
Banklarning depozitlar (omonatlar)ni jalb qilish sohasidagi faoliyati, shu
jumladan jalb qilingan depozitlar (omonatlar)ga foiz stavkalarini belgilashi,
depozitlar (omonatlar)ni va ularga hisoblangan foiz to’lovlarini bank va mijoz
o’rtasida tuzilgan depozit (omonat) shartnomalariga muvofiq o’z vaqtida qaytarishi
banklarning depozit va foiz siyosatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Banklar jalb qilinadigan depozitlar (omonatlar) bo’yicha foiz stavkalari
darajasini Markaziy bank qayta moliyalash stavkasi hamda inflatsiya darajasining
so’nggi yillardagi o’zgarishidan kelib chiqqan holda belgilaydilar.
Markaziy bank bank omonatchilari, qarz oluvchilari va kreditorlarining
manfaatlarini himoya qilish, depozitlar (omonatlar) bo’yicha foiz stavkalarining
asossiz o’sishini oldini olish va shu bilan bog’liq xatarlarning yuzaga kelishiga

yo’l qo’ymaslik hamda bank tizimi barqarorligini ta’minlash maqsadida muntazam
ravishda banklarning depozitlar (omonatlar) bo’yicha foiz stavkalari darajasini
monitoring qilib boradi.
Bunda, Markaziy bank depozitlar (omonatlar) bo’yicha o’rtacha tortilgan
foiz stavkasi qayta moliyalash stavkasidan oshgan banklarda foiz siyosatining, shu
jumladan foiz darajasining asosli ekanligini aniqlash maqsadida mazkur
banklarning foiz siyosatini va moliyaviy holatini alohida o’rganib chiqadi.
Markaziy bank muayyan bir bankning jalb qilingan depozitlari (omonatlari)
bo’yicha o’rtacha tortilgan foiz stavkasining asossiz ravishda yuqoriligini, mazkur
bankning:
aktivlari va kapitali rentabelligi darajasi;
foizli daromadlarining yalpi daromaddagi ulushi va aktivlarga nisbati;
foizli daromadlarning foizli xarajatlarga nisbati;
foizli xarajatlarning umumiy majburiyatlarga nisbati;
jalb qilinayotgan mablag’larning aylanish muddatlari va bank aktivlarining
rentabelligi o’rtasidagi o’zaro bog’liqligi;
omonatga jalb qilinayotgan mablag’lardan foydalanishning samaradorligi
darajasi kabi ko’rsatkichlarga ta’sirini hamda bank tizimi bo’yicha o’rtacha
ko’rsatkichlardan pastligi yoki yuqoriligini tanqidiy ko’rib chiqadi va tahlil qiladi.
Banklarda depozitlar (omonatlar) bo’yicha o’rtacha tortilgan foiz stavkasi
asossiz oshgan holatlar aniqlanganda Markaziy bank mazkur banklardagi o’rtacha
foiz stavkalarining darajasini maqbullashtirish (pasaytirish) bo’yicha banklarga
ko’rsatma beradi.
Banklar tomonidan milliy valyutada jalb qilingan depozitlar (omonatlar)
bo’yicha o’rtacha tortilgan foiz stavkasini hisoblash banklar tomonidan jalb
qilinadigan depozitlar (omonatlar) bo’yicha o’rtacha tortilgan foiz stavkasini
hisoblash metodikasi asosida amalga oshiriladi.
Markaziy bank har chorakda banklar tomonidan jalb qilingan depozitlar
(omonatlar) bo’yicha o’rtacha tortilgan foiz stavkalari hisobini ularning

ma’lumotlari asosida hisobot davridan keyingi oyning 10-sanasigacha amalga
oshiradi.
Tijorat banklari tomonidan jalb qilinadigan depozitlar (omonatlar) bo’yicha
o’rtacha tortilgan foiz stavkasini hisoblash
METODIKASI
Tijorat banklari tomonidan milliy valyutada jismoniy shaxslardan (talab
qilib olinguncha, jamg’arma, muddatli va bank plastik kartadagi mablag’lar)
hamda yuridik shaxslardan (jamg’arma va muddatli) jalb qilingan depozitlar
bo’yicha o’rtacha tortilgan foiz stavkasi hisoblab chiqiladi.
O’rtacha tortilgan foiz stavkasi jalb qilingan har bir depozit (omonat) turi
bo’yicha foiz stavkasini uning summasiga ko’paytirib, jami jalb qilingan depozitlar
(omonatlar) miqdoriga bo’lish orqali quyidagicha hisoblanadi:
Depozit (omonat) turlari Depozit
summasi Foiz stavkasi
Jami depozitlar, shu jumladan: V
jami P
AV
I. Jismoniy shaxslarning depozitlari: V
jis. jami P
jis. o’rt. tortilgan
talab qilib olguncha omonatlar va bank
plastik kartadagi mablag’lar; V
1 P
1
jamg’arma omonatlari; V
2 P
2
muddatli omonatlar; V
3 P
3
II. Yuridik shaxslarning depozitlari: V
yur. jami P
yur. o’rt. tortilgan
jamg’arma depozitlari; V
4 P
4
muddatli depozitlar. V
5 P
5
P
AV = (V
1 * P
1 + V
2 * P
2 + V
3
* P
3 + V
4 * P
4 + V
5 *
P
5 ) bu yerda,
(V
1 + V
2 + V
3 + V
4 +
V
5 )
P
AV — o’rtacha tortilgan foiz stavkasi;

V
1 , V
2 , …V
n — n ta shartnoma bitimi bo’yicha jalb qilingan depozitlar
(omonatlar) summasi;
P
1 , P
2 , … P
n — n ta shartnoma bitimida o’rnatilgan yillik foiz stavkalari.
Misol uchun:
1.
T/r Depozit turi Depozit miqdori
(mln so’m) Foiz stavkasi
( yillik %da)
1. Talab qilib olinguncha 100 0
2. Bank plastik kartadagi mablag’lar 50 0
Jami: 150 0
O’rtacha tortilgan foiz
stavkasi = (100 * 0%)
+ (50 * 0%) = 0%
100 + 50
2.
T/r Depozit turi
(jamg’arma) Depozit miqdori
(mln so’m) Foiz stavkasi
(yillik %da)
1. “Barkamol avlod” 20 13
2. “Bolalik” 11 10
3. “Yoshlik” 5 9
Jami: 36 11,5
O’rtacha
tortilgan foiz
stavkasi = (20 * 13%) + (11
* 10%) + (5 *
9%) = 11,5%
20 + 11 + 5
3.

T/r Depozit turi
(muddatli) Depozit miqdori
(mln so’m) Foiz stavkasi
(yillik %da)
1. “Qaldirg’och” (6 oylik) 10 12
2. “Qaldirg’och”(9 oylik) 15 13
3. “Kommunal” 25 14
4. “Navbahor” 5 11
Jami: 55 13,1
O’rtacha tortilgan
foiz stavkasi = (10 * 12%) + (15 * 13%) + (25
* 14%) + (5 * 11%) = 13,1%
10 + 15 + 25 + 5
4. Jismoniy shaxslardan jalb qilingan omonatlar bo’yicha o’rtacha
tortilgan foiz stavkasini aniqlashda talab qilib olinguncha va bank plastik
kartadagi mablag’lar miqdorining muddatli va jamg’arma omonatlar
miqdoridan oshmagan qismi hisobga olinadi.
T/r Omonat turi
(jismoniy shaxslar) Omonat miqdori
(mln so’m) O’rtacha foiz
stavkasi
1. Talab qilib olguncha omonatlar 100 0
2. Bank plastik kartadagi mablag’lar 50 0
3. Jamg’arma omonatlari 36 11,5
4. Muddatli omonatlar 55 13,1
Jami: 241 6,2
O’rtacha tortilgan
foiz stavkasi = (91 * 0%) + (36 *
11,5%) + (55 * 13,1%) = 6,2%
91 + 36 + 55
5.
T/r Depozit turi
(yuridik shaxslar) Depozit miqdori
(mln so’m) O’rtacha foiz
stavkasi

1. Jamg’arma depozitlari 25 4
2. Muddatli depozitlar 35 6,5
Jami: 60 5,5
O’rtacha
tortilgan foiz
stavkasi = (25 * 4%) +
(35 * 6,5%) = 5,5%
25 + 35
Jami jalb qilingan depozitlar (omonatlar) bo’yicha o’rtacha tortilgan foiz
stavkasi:
Depozit (omonat) turlari Depozit
summasi Foiz stavkasi
Jami depozitlar, shu jumladan: V
jami P
AV
I. Jismoniy shaxslarning omonatlari: V
jis. jami = 182 P
jis. o’rt. tortilgan =6,2
talab qilib olguncha omonatlar va bank
plastik kartadagi mablag’lari; V
1 = 91 P
1 = 0
jamg’arma omonatlari; V
2 = 36 P
2 = 11,5
muddatli omonatlar. V
3 = 55 P
3 = 13,1
II. Yuridik shaxslarning depozitlari: V
yur. jami = 60 P
yur. o’rt. tortilgan = 5,5
jamg’arma depozitlari; V
4 = 25 P
4 = 4
muddatli depozitlar. V
5 = 35 P
5 = 6,5
P
AV = (182 * 6,2) +
(60 * 5,5) = 6,02 %.
182 + 60
Quyidagi shartlarning barchasiga muvofiq bo’lgan, qo’yilgan pul
mablag’lari omonatdir (depozitdir):

mijozning talabiga binoan yoki muddat o’tganidan keyin foizlar yoxud
boshqa daromadlar bilan yoki ularsiz yoxud omonatchi yoki uning vakolatli vakili
va pul mablag’larini qabul qiluvchi bank o’rtasida, kelishilgan shartlar asosida
qaytarilishi lozim bo’lgan pul mablag’lari;
subordinar qarzga, egalik qilish huquqlariga yoki xizmatlariga, shu
jumladan sug’urta xizmatlariga taalluqli bo’lmagan pul mablag’lari;
pul mablag’larini qabul qiluvchi bankning tegishli hujjati bilan yozma
shaklda tasdiqlangan pul mablag’lari.
Pul mablag’larini omonatlarga (depozitlarga) jalb etish bo’yicha faoliyat
bilan shug’ullanishga faqat banklar haqli.
Milliy valyutadagi bank depozitlari bo’yicha foiz stavkalari (o’rtacha
tortilgan foiz stavkalari, yillik hisobda) quyidagi jadvalda ko’rishimoz
mumkin.

Depozit va deposit sertifikatlari mablag’lari qoldig’i
Sana Jami muddat bo’yicha
Talab qilib
olinguncha 1 kundan
30 kungacha 30 kundan
180 kungacha 180 kundan
365
kungacha 1
yildan
yuqori
01.02.21 111 035 44 771 4 576 17 625
12 404 31 659
01.02.22 149 561 57 958 5 524 19 259
20 245 46 575

Bank tizimining taqqoslama ko’rsatkichlari to’g’risida ma’lumot ( mlrd. so’m)
Ko'rsatkich nomi 01.02.2021 y.
Jami shundan:
Davlat ulushi
mavjud banklar Boshqa banklar
Aktivlarning
majburiyatlarga nisbati 120% 119% 121%
Aktivlar 362 309 304 618 57 691
Majburiyatlar 303 129 255 338 47 791
Kredit qo’yilmalarining
depozitlarga nisbati 250% 313% 104%
Kreditlar 277 755 243 148 34 606
Depozitlar 111 035 77 636 33 399

Ko'rsatkich nomi 01.02.2022 y.
Jami shundan:
Davlat ulushi
mavjud banklar Boshqa banklar
Aktivlarning
majburiyatlarga nisbati 119,5% 119,4% 119,8%
Aktivlar 434 777 354 898 79 880
Majburiyatlar 363 919 297 221 66 698
Kredit qo’yilmalarining
depozitlarga nisbati 214,3% 277,4% 119,8%
Kreditlar 357 401 277 522 79 880
Depozitlar 166 745 100 047 66 698
Banklarda barqaror resurs bazasini shakllantirish va uni yanada
kengaytirish, aholining bo’sh pul mablag’larini bank omonatlariga jalb qilishni
yanada rag’batlantirish va kafolatlashga doir qabul qilingan Prezidentimizning
qator Farmon va Qarorlari aholining bank tizimiga bo’lgan ishonchini yanada
mustahkamlashda muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda.
Bank filiallarida mijozlar bilan bajariladigan omonat operatsiyalarining
qonun hujjatlariga va bank ichki siyosatiga muvofiqligini nazorat qilish uchun
omonat bo’linmasi tashkil etilishi shart. Omonat bo’linmasi, Front-ofis va Bek-ofis
tarkibiy tuzilma sifatida faoliyat ko’rsatayotgan banklarda «Mijozlarga chakana

bank xizmatlari ko’rsatuvchi bo’lim», boshqa hollarda bankda omonat
operatsiyalarini nazorat qilish bo’yicha alohida bo’linma (boshqarma, bo’lim,
sho’ba) sifatida tashkil etilishi mumkin. So’nggi nazoratchi omonat bo’linmasi
tarkibida faoliyat yuritishi lozim.
Bank omonati shartnomasi omonatchilar va bank o’rtasida yozma shaklda
tuziladi. Bank va omonatchilar o’rtasida bank omonati shartnomasi, omonat
summasi bank kassasiga qabul qilingan yoki omonat hisobvarag’iga tegishli
mablag’ naqd pulsiz kelib tushgan kundan boshlab tuzilgan hisoblanadi.
Agar omonatga qo’yilganligi omonat daftarchasi, omonat sertifikati yoki bank
tomonidan omonatchiga berilgan, qonunga muvofiq belgilangan bank qoidalarida
va bank amaliyotida qo’llaniladigan ish muomalasi odatlarida bunday hujjatlar
uchun nazarda tutilgan talablarga javob beradigan boshqa hujjat bilan tasdiqlangan
bo’lsa, bank omonati shartnomasining yozma shakliga rioya qilingan hisoblanadi.
Muomala layoqatiga ega bo’lgan har qanday jismoniy shaxs — o’z nomiga va
boshqa shaxs nomiga omonat qo’yishi, o’zining bank omonat hisobvarag’idagi
mablag’ini o’zi yoki vakili orqali mustaqil tasarruf etishi, shuningdek, boshqa
shaxslar omonat mablag’larini tasarruf etish uchun vakil bo’lishi mumkin. Fuqaro
omonatchi bo’lgan bank omonati shartnomasi ommaviy shartnoma deb
hisoblanadi.
Omonatchi tomonidan qo’yiladigan omonatning eng kam va eng ko’p miqdori
har bir bank tomonidan qonun hujjatlariga asosan mustaqil ravishda
belgilanadi. Bank qabul qilib olgan omonatlarning qaytarilishini ta’minlash uchun
foydalanishi shart bo’lgan vositalar va usullar qonun hujjatlari va bank omonati
shartnomasi bilan belgilanadi. Bank omonatchining talabiga muvofiq omonatning
qaytarilishi ta’minlanganligi to’g’risida axborot berishi shart. Bank omonatning
qaytarilishini ta’minlash bo’yicha majburiyatlarini bajarmagan, shuningdek
ta’minotni yo’qotgan yoki uning shartlarini yomonlashtirgan taqdirda, omonatchi
bankdan omonat summasini darhol qaytarib berishni, O’zbekiston Respublikasi
Fuqarolik kodeksining 327-moddasiga muvofiq unga foizlar to’lashni hamda
o’ziga etkazilgan zararni qoplashni talab qilishga haqli. Bank omonati shartnomasi

bo’yicha shartlar qonun hujjatlariga zid bo’lmasligi va omonat operatsiyalarni
bajarishda qiyinchilik va chalkashliklar keltirib chiqarmasligi kerak.
Banklar tomonidan omonatchilarning hisobvaraqlari kreditiga boshqa
hisobvaraqlardan kelib tushgan mablag’larni kiritib qo’yish uchun haq olishlari
taqiqlanadi. Omonatchilar yoki ularning qonuniy vakillari topshirig’iga binoan
bankning omonat hisobvarag’ida turgan pul mablag’lari bilan bank operatsiyalari
bo’yicha amalga oshirilgan xizmatlar uchun bank tomonidan vositachilik haqi
undirilishi mumkin. Omonatchi bankdagi omonatini bank omonati shartnomasi va
boshqa qonun hujjatlari doirasida erkin tasarruf etadi, shuningdek o’z omonati
bo’yicha foiz, yutuq yoki boshqa shakldagi daromadlarni olish huquqiga ega.
Omonatchi birinchi talabi bo’yicha bankdagi omonatini to’liq yoki qisman qaytarib
olish huquqiga ega.

4. Tijorat banklarining passiv operatsiyalarini takomillashtirish
yo’llari.
Tijorat banklari kapitalining iqtisodiy mazmunini to’l aqonli talqin qilishga
erishish va uning amaliyotdagi ahamiyatini yanada
to’li q anglab etish uni
samarali boshqarishda muhim masalalardan biri hisoblanadi. Xalqaro bank
amaliyoti tajribasi shuni
ko’r satm oqdaki, tijorat banklari kapitalini samarali
boshqarishni
yo’ lga qo’y m as dan turib banklarning to’lo v qobiliyatini
mustahkamlash va aholining bank tizimiga
bo’lgan ishonchini qozonish
mushkul vazifalardan biri hisoblanadi.
O’zb ekistonda
tijorat banklari vujudga kelishining dastlabki davridayoq
bank kapitaliga asosiy moliyaviy manba sifatida katta
e’tibo r qaratildi. Ushbu
xatti-harakat hozirgi kunda ham
o’ zi nin g iqtisodiy jihatdan dolzarbligini saqlab
turibdi. Tijorat banklari kapitali va uni boshqarish haqida
so’z yuritishdan
oldin bank kapitali iqtisodiy mohiyatining aniq
to’xta mig a kelish maqsadga
muvofiq. Chunki, bank kapitali iqtisodiy mohiyatiga shu soha olimlari va
mutaxassislarining yagona yondoshuvi mavjud emas.
Bank kapitaliga berilgan iqtisodiy
ta ’rif larning barchasida uning
iqtisodiy mohiyatini ochib beruvchi u yoki bu jihatlari ifodalangan, xolos.
Buning asosiy sababi mualliflarning bank kapitali xususidagi
ta ’rifl ar i m a’lum
davrda va jarayonda shakllangan
bo’ lib , o’ sh a davrning talablariga mos kelgan
va uning ayrim
yo’nal ishdagi mohiyatini yoritishga xizmat qilgan.
Masalan, professor V.M.Usoskin bank kapitaliga bank moliyaviy
resurslarining muhim va ajralmas tarkibiy qismi sifatida qaraydi.
Ko’ rin ib
turibdiki, bu erda kapital bank resurslarining muhim va tarkibiy qismi sifatida
qaralishi natijasida uning asosiy vazifalari (himoya, tezkor va tartibga solish)
e’tibordan
chetda qolgan.
Shu bilan birga, tijorat banki kapitali Markaziy bank tomonidan, uning
faoliyatini iqtisodiy jihatdan baholash va tegishli operatsiyalarning amalga
oshirilishini maqsadga muvofiq ekanligi haqida xulosalar chiqarish uchun,

asosiy iqtisodiy ko’r sa tkich bo’ lib hisoblanadi.
Keyingi yillarda jahondagi
ko’pchi lik banklar, shu jumladan, Mustaqil
davlatlar
ha m do’ stligig a a’zo mamlakatlarning banklari omonatchilarni
ko’p ayt irish
hamda bank faoliyati bilan bog ’liq bo’lgan risk darajasini
kamaytirish maqsadida bankka
qo’shi mch a kapital jalb qilishga katta e’tibo r
berishmoqda. Tijorat banklarining kapitalini
ko’p ay tiri shdan kutilayotgan
asosiy maqsad sifatida, Markaziy bank tomonidan belgilangan kapitalning
etarlilik darajasini
ta ’m inla sh va moliyaviy bozorga kirish imkoniyatini oshirish
hamda milliy iqtisodiyotda mavjud
bo’ lgan inflyatsiya darajasining ta ’siridan
himoyalanishni
e’tiro f etishimiz mumkin. Chunki inflyatsiya mavjud bo’ lg an
sharoitda banklarning aktivlari va majburiyatlari qiymatining doimiy ravishda
o’s ib
borishi bank kapitalining barqarorligiga salbiy ta ’si r ko’rsat adi . Bundan
tashqari, iqtisodiy
o’s ishning bir maromda bormasligi bank daromadi
barqarorligini
ta ’m in las h riskini oshiradi.
Iqtisodiyotning uzluksiz barqarorligini
ta ’m inla sh maqsadida zaif
kapitalga ega,
ya ’ni bank kapitali etarliligini ta ’m inlas h yuzasidan muammolari
mavjud
bo’ lg an tijorat banklar, davlatning tegishli moliyaviy organlari
tomonidan nazorat ostiga olinadi va bu jarayon bank kapitalining zarur
me ’yorga
etkazilgunga qadar davom etadi. Ushbu nazoratdan ko’ zlanga n
asosiy maqsad bankning bankrotlik holatiga tushib qolishini oldini olish va
mavjud risk darajasini kamaytirishdan iboratdir. Tijorat banklarining moliyaviy
jihatdan mustahkamligiga erishish ularning aktsiyadorlari manfaatlarini himoya
qilish va aholining bank tizimiga
bo’lgan ishonchini oshirishga xizmat qiladi.
Kapitalning «qimmatliligi» shundan iboratki, bank
o’z kapitalini
shakllantirish va uning miqdorini oshirib borish maqsadida oddiy aktsiyalarni
chiqarish, ularni moliyaviy bozorlarda joylashtirish va ushbu jarayon bilan
bog ’liq
bo’ lg an boshqa xarajatlarni amalga oshiradi. Ushbu jarayon tijorat
banki xarajatlarining oshishiga va foydasining kamayishiga olib keladi. Agar,
xarajatlar evaziga moliya bozoriga sotish uchun taklif etilgan qimmatli
qog ’oz lar
xaridorini topmasa, ularning bahosi nominal qiymati miqdoridan ham

tushib ketishi, bu esa o’z o’z id an bank kapitali miqdorining oshishiga emas,
balki iqtisodiy qiyinchiliklarga duchor
bo’l ishig a xizmat qiladi.
Tijorat banki ishiga oid ilmiy izlanishlari bilan
obro’ qozongan taniqli
iqtisodchi olim Jan Matuk bank kapitaliga uning
to’lo vga qobilligini
ta ’m inlovchi
birlamchi vosita sifatida qaraydi. Albatta, bankda uning faoliyati
davomida
to’ lovga layoqatlilik (likvidlik) riski doimo saqlanib qoladi, ya ’ni
bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklari uchun kutilmagan har qanday
holatda etarli darajada likvid
m ablag ’isiz qolish xavfi mavjud. Ushbu xavf bank
omonatchilari
m abl ag ’in i o’z vaqtida berolmaganda, ishonchli mijozlarning
vaqtinchalik kredit resurslariga
bo’lgan ehtiyojini qondira olmaganda vujudga
keladi. Agar bank, omonatchilarning naqd pulga va vaqtinchalik kredit
resurslariga
bo’ lgan ehtiyojini o’z vaqtida qondira olmasa, mijozlarda boshqa
banklarga ketib qolish moyilligi
tug ’ila di, bu esa, o’z navbatida, bank
kapitalini
ko’paytirishning asosiy manbalaridan biri bo’lgan foydaning
oshishiga salbiy
ta ’si r ko’rsa tad i.
Yuqorida qayd etilgan holatning surunkali ravishda davom etishi bankning
to ’lo vga
layoqatsizligini, oxir oqibat mijozlar va omonatchilarning o’z hisob
raqamlaridan
m ablag ’larni yoppasiga olishiga va bankning bankrotlikka uchrash
holatiga olib keladi. Shu nuqtai nazardan, iqtisodchi olim Jan Matukning bank
kapitalini bankning
to ’lo vga qobilligini ta ’m in lov chi birlamchi omil, degan fikriga
qisman
qo ’sh ilg an holda, bank kapitalining to ’lovg a qobilligini ta ’m inl ab turish
uchun Markaziy bank tomonidan belgilangan kapitalning etarliligiga
qo ’yilg an
talablarni doimo bajarib borishi zarur, deb hisoblaymiz.
Iqtisodchi olimlarning bank kapitali iqtisodiy mohiyatiga bergan
ta ’rifla riga
qisman
qo ’shilga n holda, unga yangicha ta ’rif berishni maqsadga muvofiq, deb
topdik.
Shu bois, iqtisodchi olimlarning bank kapitali xususida bergan
ta ’rifl arining
qiyosiy tahliliga tayangan holda mualliflar tomonidan bank kapitalining iqtisodiy
mazmuniga quyidagicha
ta ’rif berildi: «Tijorat banklarining kapitali barqaror

manba bo’lib, bankning operatsion jarayonida kutilmaganda yuzaga keladigan
zararlarni qoplash imkonini beruvchi o’ziga xos himoya vositasidir».
Demak, tijorat banklari kapitaliga barqaror moliyalashtirish manbai vao’zi ga
xos himoya vositasi sifatida qarash lozim. Bu o’z navbatida, bank kapitali
tarkibini barqaror resurslardan tashkil etish zaruriyatini yuzaga keltiradi.
Tijorat banklari
o’z faoliyatini endi boshlayotgan davrda ularning ustav
kapitali birlamchi va muhim moliyalashtirish manbai
bo ’lib xizmat qiladi.
Keyinchalik bank faoliyatining
ko ’lam i kengayishi bilan ustav kapitali bank
faoliyatida yuzaga keladigan risklardan himoyalanish vositasi sifatida keng
qo ’llanil ad i.
Shuning uchun ham dunyoning ko ’pch ilik mamlakatlarida, shu
jumladan,
O ’zb ekiston tijorat banklari ustav kapitalining minimal miqdoriga
nisbatan majburiy talab
o’rn ati lgan.

XULOSA
Resurslar bazasi iqtisodiy omil sifatida tijorat bankining likvidligi va to'lov
qobiliyatiga bevosita ta'sir ko'rsatadi. Tijorat banki faoliyatining ko'lami, natijada,
daromad miqdori bankning kredit va depozit resurslari bozorida sotib oladigan
resurslari hajmiga bog'liq. Shunday qilib, banklar o'rtasida resurslarni jalb qilish
uchun raqobat paydo bo'ladi.
Tijorat banklari tomonidan o'tkaziladigan passiv operatsiyalarning ahamiyati
va zarurligini alohida ta'kidlamoqchiman. Shuningdek, bankning moliyaviy
resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish muammolarini tavsiflash va
ta'kidlash, zamonaviy bozor munosabatlari mavjud bo'lgan davrdagi bu muammo
tijorat banklari uchun eng dolzarb muammolardan biridir.
Bundan tashqari, shuni ta'kidlash kerakki, bozorda bank tomonidan amalga
oshiriladigan faol operatsiyalar hajmi kredit kapitali to'liq passiv operatsiyalar va
tijorat bankidagi resurslarga bog'liq.
Resurslar bazasini shakllantirish nafaqat yangi mijozlarni jalb qilishni, balki
resurslarni jalb qilish manbalari tarkibining doimiy o'zgarishini ham o'z ichiga
oladi.
Resurslar bazasini samarali boshqarishga to'sqinlik qiladigan bir qator
ob'ektiv omillar mavjud va banklar oldida bu to'siqlarni engib o'tish va resurslarni
boshqarish tizimini takomillashtirish vazifasi turibdi, birinchi navbatda o'z
kapitalini ko'paytirish va mijozlarning pullarini jalb qilish orqali eng ishonchli
resurslarni jalb qilish manbalari.
Bank majburiyatlarini boshqarishning samarali jarayoni bir tomondan o'z
sarmoyasi, qarz mablag'lari va aktivlari o'rtasidagi miqdoriy va sifatiy
munosabatlarni aniqlashni, ikkinchi tomondan ular orasidagi optimal nisbatni
aniqlashni o'z ichiga oladi.
Tijorat banklarining muammolaridan yana biri - bu majburiy zaxiralarni
to'g'ri miqdorda saqlash. Dunyoning aksariyat mamlakatlarida tijorat banklari
mijozlar oldidagi majburiyatlari bo'yicha markaziy bankda zaxirani saqlashi shart.

Markaziy bank kredit bozorining holati va joriy pul -kredit siyosatining
maqsadlariga muvofiq zaxira standartlarini belgilaydi.

FOYDALANILGAN ADABIY O TLAR RO'YXATI
1. O’zbekiston Respublikasining “O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki
to’g’risida”gi, “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi qonunlari va O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2015-yil 6-maydagi PQ-2344-sonli “Tijorat
banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini
rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaroriga muvofiq O’zbekiston
Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi qarori.
2. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi qarori. Bank faoliyatiga
ruxsat berish tartibi va shartlari to’g’risidagi nizomi. O’zbekiston Respublikasi
Adliya vazirligi tomonidan 2020-yil 30-iyunda ro’yxatdan o’tkazildi, ro’yxat
raqami 3252.
3. 2019-yil 5-noyabr, O’RQ-580-son O’zbekiston Respublikasining qonuni.
Banklar va bank faoliyati to’g’risida (yangi tahriri).
4. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi qarori. Tijorat
banklarining monandligiga qo’yiladigan talablar to’g’risidagi nizomi. O’zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015-yil 6-iyulda 2693-son bilan davlat
ro’yxatidan o’tkazilgan.
5. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi qarori. Tijorat banklarida
buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasini tasdiqlash to’g’risida. O’zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2021-yil 26-noyabrda ro’yxatdan
o’tkazildi, ro’yxat raqami 3336.
6. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bank internet sayti. www.cbu.uz
7. http://el.tfi.uz/
8. http://elib.buxdu.uz/
9. https://lex.uz/

Tijorat banklarining passiv operatsiyalari

Sotib olish