Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	1.4MB
Покупки	0
Дата загрузки	02 Май 2025
Расширение	docx
Категория	География

Toshkent viloyatining iqtisodiy geografik tavsifi

Viloyatda jami 4900 ta atrofida sanoat korxonalari, shu jumladan, 83 ta yirik
korxonalar mavjud. Ularning barchasida 97,3 ming ishchi va xizmatchilar band.
Xalq iste’mol mollarini ishlab chiqarishda oziq-ovqat mahsulotlari (32,9 %)
yetakchilik qiladi.
Nooziq-ovqat mahsulotlari 35,3 %, vino-aroq va pivo ichimliklari 30,7
foizni tashkil etadi. Aholi jon boshiga YIM ishlab chiqarish Chirchiq shahrida,
Qibray va Zangiota tumanlarida ancha yuqori.[10]
Bekobod, Oqqo’rg’on, Bo’ka, Piskent tumanlarida esa u juda oz. 2018yilda
viloyat korxonalarida jami 42 631,7 tonna ip kalava, 27 183,5 ming
kv.m.gazlamalar, 24 590,8 ming kv.m tayyor ip gazlamalar ,24 146,1 ming juft
chulki paypoq, 24 146,1 ming juft paypoq, 7 804,7 tonna trikotaj mato, 484,8 ming
juft poyabzal, 18 991,1mln kVt.s.elektrenergiya , 999,9 ming tonna sulfat kislota,
169,9 ming tonna azot ,11 869,3 tonna qog’oz va karton, 4047,3 ming tonna
portlantsement , 517,6 mln dona qurilish g’ishtlari ishlab chiqarilgan.
Toshkent viloyati qudratli elektr energetika bazasiga ega. Bu yerda 19 ta
SESdan iborat Chirchiq-Bo’z suv kaskadi, qator IESlari mavjud. Suv elektr
stantsiyalari orasida eng kattasi Chorbog’ (quvvati 660 ming kVtdan ortiq).
Toshkent IESning kuvvati 1920 ming kVt ga yaqin, Yangi Angren IESniki 2400
ming kVt (Nurobod shaharchasi). Shuningdek, Angren shahrida Angren - 1 IES
(600 ming kVt) ham ishlab turibdi. Issiqlik elektr stantsiyalari ko’mir, mazut va
gaz asosida ishlaydi. Bir yilda viloyatda 18-20 mlrd. kVt/soat elektr energiya
(2000- yilda 21,6 mlrd. kVt/soat, 2018yilda 18991,1mln kVt soat) ishlab
chiqariladi. Bu respublikaga nisbatan 37,4 % demakdir.[8]
Toshkent viloyati O’zbekistonning asosiy ko’mir ishlab chiqaradigan
mintaqasi hisoblanadi So’nggi yillarda Angren konidan ko’mir qazib olish biroz
rivojlanmokda (3,5 - 3,7mln tonna)". Bu yerdan olinadigan qo’ng’ir ko’mir issiqlik
elektr stantsiyalarda va kommunal xo’jaliklarda ishlatiladi. Angren havzasi
respublika ko’mirining asosiy qismini beradi. Ushbu kondan ko’mir qatlamlari
orasida joylashgan kaolin ham olinadi. U keramika va alyuminiy sanoati uchun
xom ashyo sifatida ishlatiladi. Hozirda “Kaolin” qo’shma korxonasi ishlab
16

vino, aroq, pivo ishlab chiqariladi. Tayyorlanadigan un har yili 75-80 ming tonna,
o’simlik yog’i 10-12 ming tonna, omixta yem 32-45 ming tonna oralig’ida tebranib
turadi. Ushbu sanoat tarmog’ining asosiy korxonalari: Yangiyo’l yog’-moy va
konditer korxonalari, Olmaliq pivo, Qibray pivo va Parkent shampan zavodlari,
Qibray va Zangiota tumanlarining meva-sharbat korxonalari, “Ohangarondon”
OAJ va boshqalar. Bo’stonlik, quyiChirchiq, Zangiota tumanlarida ham oziq-
ovqatsanoatining turli xil korxonalari bor.
O’rta ovulda yirik go’sht kombinati joylashgan. Sut va sut mahsulotlari
ishlab chiqaruvchi korxonalar Angren, G’azalkent, Chirchiq va Bekobod
shaharlarida tashkil etilgan.
Ta’kidlash lozimki, viloyatda oziq-ovqat sanoatining rivojlanishi bu yerda
yirik megapolis - Toshkent shahri joylashganligi, katta iste’mol omilining
mavjudligi bilan ham tavsiflanadi.Sanoat geografiyasida, eng avvalo, Olmaliq,
Bekobod va Chirchiq shaharlari, shuningdek, O’rta Chirchiq va Qibray tumanlari
ajralib turadi. Birgina Olmaliq shahri poytaxt viloyati sanoat mahsulotining deyarli
1/4 qismini beradi.
Bekobod shahrining ulushi 13,0 %, Chirchiq shahriniki - 9,0 %. Shu bilan
birga, Angren va Yangiyo’l shaharlarining sanoat salohiyati pastroq Bo’ka,
Parkent, Piskent tumanlarida ham sanoat - sust darajada.
Bu borada Zangiota tumani keskin ajralib turadi.Viloyat sanoatini hududiy
tashkil etishda Angren - Olmaliq tog’-kon rayoni yaqqol ko’zga tashlanadi. Sanoat
markazlari sifatida Chirchiq, Bekobod, Angren, Olmaliq, Ohangaron, Yangiyo’l
kabilarni ko’rsatish mumkin.[2]
4-Jadval
19

2016-yilda ushbu yo`nalishda temir yul ham qurilib, ishga tushirildi.Bir yil
davomida viloyatda 180 - 200 mln. tonnaga yaqin yuk tashiladi. Yuk aylanmasida
xususiy yuk tashuvchilarning hissasi katta - 85,4 %.
O’rtacha bir yilda 1200-1250 mln. atrofida yulovchi tashiladi. Yuk tashish
singari transport xizmatining bu turi ham viloyat doirasida to’liq avtomobil
transporti tomonidan amalga oshiriladi.Viloyatda qator transport tugun va
markazlari shakllangan. Ularga Chirchiq, Bekobod, Angren kabi shaharlar kiradi.
Shuningdek, viloyatning siyosiy geografik o’rnidan kelib chiqqan holda, bu yerda
qo’shni davlatlarni boglovchi xalqaro tranzit avto va temir yullar ham bor.
Ularning barchasi Toshkentdan turli tomonlarga tarqalgan yullar va
kattakichik shaharlar poytaxt mintaqasi iqtisodiyotining “qon tomiri” va asosiy
tayanch nuqtalari sifatida xizmat qiladi.
Toshkent viloyati respublikamizning tashqi iqtisodiy aloqalarida faol
katnashadi. viloyatining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida, shuningdek, mavjud
mineral xom ashyo, agroiqlimiy va mehnat resurslaridan samarali foydalanish,
yirik sanoat markazlarida modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini amalga
oshirish, ishlab chiqarishning hududiy tashkil etilishini takomillashtirish kabi
masalalar muhim hisoblanadi.
8-Jadval
Toshkent viloyatida faoliyat yuritayotgan shifoxona muassasalari soni*) (birlik)
27

1.1.TOSHKENT VILOYATINING GEOGRAFIK O`RNI, MAYDONI VA
CHEGARALARI
Toshkent viloyati — O zbekiston Respublikasiʻ tarkibidagi viloyat .
Respublikaning shimoli-sharqida. 1938-yil 15-yanvarda tashkil kilingan. Shimoliy
va shimoli-g arbdan
ʻ Qozog iston Respublikasi ʻ , shimoli-sharqdan Qirg iziston ʻ
Respublikasi , sharqdan Namangan viloyati , janubidan Tojikiston Respublikasi ,
janubi-g arbdan
ʻ Sirdaryo viloyati bilan chegaradosh. Maydoni ( Toshkent shahri
maydonisiz) 15,3 ming km². Aholisi (Toshkent shahri aholisisiz) 2.931 million
kishidan ziyod (2022). Viloyat tarkibida 15 ta tuman ( Bekobod , Bo ka
ʻ , Bo stonliq ʻ ,
Zangiota , Oqqo rg on
ʻ ʻ , Ohangaron , Parkent , Piskent , Chinoz , Yuqori Chirchiq ,
Yangiyo l
ʻ , O rta Chirchiq ʻ , Qibray , Quyi Chirchiq ), 17 shahar ( Angren , Bekobod ,
Bo ka
ʻ , Do stobod ʻ , Keles , Olmaliq , Oqqo ʻ rg ʻ on , Ohangaron , Parkent , Piskent , Tosh
kent , To ʻ ytepa , Chinoz , Chirchiq , Yangiyo ʻ l , Yangiobod , G ʻ azalkent ), 18
shaharcha
( Alimkent , Bo ʻ zsuv , Gulbahor , Zafar , Iskandar , Krasnogorsk , Nurobo d , Olmazor ,
Salor , Tuyabo g iz
ʻ ʻ , Chig iriq ʻ , Chorvoq , Eshonguzar , Yangibozor , Yangi
chinoz , Yangihayot , O rtaovul
ʻ , Qibray ), 146 qishloq fuqarolari yig ini bor. ʻ
Markazi — Nurafshon shahri.
Toshkent viloyati o ’ ziga xos tabiiy , iqtisodiy va siyosiy geografik o ’ ringa
ega . U 3 ta xorijiy mamlakat bilan chegaradosh: shimolda Qozog’iston, sharkda
Qirg’iziston, janubi-sharqda Tojikiston respublikalari bilan tutashgan.
Respublika doirasida esa mintaqa Namangan va Sirdaryo viloyatlari bilan
qo’shni. Poytaxt viloyatining siyosiy geografik o’rni qaysi bir ma’noda
Surxondaryo o’rniga uxshab ketadi. Tabiiy geografik nuqtai nazardan ham
Toshkent viloyati ancha murakkab tuzilishga ega. Uning shimoliy, shimoli-sharqiy
va janubi-sharqiy qismlari tog’ va tog’oldi hududlaridan iborat.[10]
Bu yerda G’arbiy Tyanshanga qarashli Ugom, Piskom va Chotqol tog’
tizmalari, janubi-sharqda Qurama tizmasi joylashgan. Eng baland joylar
viloyatning chekka shimoli-sharqida bo’lib, ularning balandligi dengiz sathidan
5

6.Jumaev T.J. O’zbekiston tog’ zonasining tabiiy resurs salohiyati va ulardan
oqilona foydalanish muammolari // Respublika ilmiy-amaliy konferentsiyasi
materiallari. - Termiz, 2006.
7.Ziyomuhammedov B. Ta’lim texnologiyalari. – T.,2012.
8.Nabiev E., Qayumov A. O’zbekistonning iqtisodiy salohiyati. – T.: Universitet,
2000.
8.Musaev P, Musaev J. O’zbekiston iqtisodiy ijtimoiy geografiyasi. – T:
O’qituvchi, 2010.
9.Soliev A.S., Ahmedov E., Maxamadaliev R.Y. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot.
O’quv qo’llanma. – T.: Universitet, 2003.
10.Soliev A., Nazarov M., Qurbonov SH. O’zbekiston hududlari ijtimoiy- iqtisodiy
rivojlanishi. – T.: «MUMTOZ SO’Z», 2010.
11.To’xliev N. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. – T.: O’zbekiston Milliy
entsiklopediyasi, 2008.
12.Fayzullaev M. Qashqadaryo viloyati agroresurs salohiyatidan foydalanish
masalalari. // O’z GJ axboroti, 34-jild. –T., 2009.-B. 72-75.
13.Xolmo’minov B. Qashqadaryo viloyatida tabiatdan foydalanishning
hozirgi holati va istiqbollari // Respublika ilmiy-amaliy konferentsiyasi
materiallari. – T., 2009.B. 96-98.
14. Soliev А.S, Axmedov E. Maxamadaliev R.I. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot.
O`quv qo`llanma. - T.: «Universitet», 2003.
15. Soliev A., Nazarov M. O`zbekiston qishloqlari (qishlok joylar geografiyasi). —
T.: “ Фан ва технология ”, 2009.
16. Soliev А. Nazarov M. Kurbonov Sh. O`zbekiston xududlari ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishi. - T.: «МУМТОЗ СОъЗ», 2010.
17 Soliev A. Iqtisodiy geografiya: nazariya, metodika va amaliyot.- T.:«Kamalak»,
2013.
18. Sosialno-ekonomicheskaya geografiya: ponyatiya i termin. Slovar-
spravochnik. - Smolensk: «Oykumena», 2013.
32

Agroiqtisodiyot tizimida paxta, bog’dorchilik va uzumchilik, shahar atrofi
qishloq xo’jaligi, parrandachilik ixtisoslashgan tarmoqlar hisoblanadi. Rayon
O’zbekiston yalpi ichki mahsulotining 27,8 %, sanoat mahsulotining 37,5 %,
qishloq xo’jalik mahsulotining 9.7 foizini beradi. Uning zimmasiga respublika
investitsiya hajmining 34,9 %, jami xizmatlarning 44,3 foizi to’g’ri keladi (2021y).
Bu yerda, xususan elektr energiya, rangli metallar, sement, mineral o’g’itlar,
ko’mir va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish rayonlararo ahamiyatga ega.
SWOT – taxlil usuli yordamida Toshkent iqtisodiy rayonining kuchli tarmoqlari
sifatida iqtisodiyotning yuqori darajada diversifikatsiyalanganligi, poytaxt rayon
ekanligi, tabiiy va rekreatsiya resurslari, intelektual salohiyati, infratuzilma
tizimining yaxshi rivojlanganligini ko’rsatish mumkin. Imkoniyatlari ham ayni shu
omillar bilan belgilanadi.
Zaif tomoni esa geosiyosiy o’rnining birmuncha noqo’layligi, ekologik
vaziyatning keskinligi kabilardan iborat.
Iqtisodiy rayon xo’jaligining ichki takibi ham o’ziga xos. Rayonda ishlab
chiqarishni iqtisodiy va hududiy tashkil etishning turli shakllari rivoj topgan.
Bunday geografik xususiyatlar rayonning tarkibiy tuz ilishini taxlil qilishda yanada
yaqqolroq ko’zga tashlanadi.[2]
I.BOB.TOSHKENT VILOYATI TABIATINING ASOSIY
XUSUSIYATLARI
4

5-Rasm. Toshkent viloyatining iqdisodiy xaritasi.
Manba:(O`zbekiston geografiyasi)
21

KIRISH
I.BOB.TOSHKENT VILOYATI TABIATINING ASOSIY
XUSUSIYATLARI
1.Toshkent viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari
2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari
II.BOB. TOSHKENT VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY
JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-
GEOGRAFIK JIHATLARI
2.1. Toshkent viloyatining aholisi va mehnat resurslari
2.2. Toshkent viloyati sanoat tarmoqlarining shakllanishi va rivojlanishi
2.3. Toshkent viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va
ixtisoslashuvi
2.4. Toshkent viloyatining transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
KIRISH
2

turibdi.Qora metallurgiya viloyat sanoatining asosiy tarmoqlaridan biridir. Bu
yerda o’tgan asrning 40-yillarida to’liq siklga ega bo’lmagan Bekobod
metallurgiya zavodi qurilgan. U temir-tersakdan foydalanadi.
Kombinat O’rta Osiyoda yagona korxona hisoblanadi Korxonada 2013-yilda
761 ming tonna po’lat va 718 ming tonna tayyor prokat ishlab
chiqarilgan.2015yilda 764ming tonna tayyor qora metalllar prokati 24,2ming tonna
egilgan po’lat profillari , 207, 2 ming tonna po’lat quvurlar ishlab chiqarilgan. Bu
O’zbekistonda ishlab chiqarilgan mazkur mahsulotning- 100 foizini tashkil qiladi.
Toshkent viloyatining eng yetakchi sanoat tarmog’i - rangli metallurgiya mintaqa
yalpi sanoat mahsulotining1/4 qismidan ko’prog’ini beradi.
Bu borada, eng avvalo, Olmaliq tog’-metallurgiya kombinati ajralib turadi.
Kombinatda mis, kurg’oshin, rux va boshqa nodir hamda qimmatbaho metallar
olinadi. Bundan tashqari, Angrenda oltin boyitish fabrikasi, Chirchiqda qiyin
eriydigan va o’tga chidamli qotishmalar kombinati bor.
Kombinat Ingichka (Samarqand viloyati) va Quytosh (Jizzax viloyati)
volfram va molibden konlari asosida ishlaydi.Kimyo va neft kimyosi sanoatining
yetakchi korxonalari Chirchiq va Olmaliq shaharlarida joylashgan. Bir yilda
o’rtacha 500 ming tonna sun’iy ammiak, 460 ming tonna mineral o’g’itlar (azot,
ammofos) va 225 ming tonna karbamid tayyorlanadi.
Shuningdek, bu tarmoqka “Maham Chirchiq” OAJ, Olmaliq shahridagi
“Ammofos”, “Maksam” hamda “Maksam O’zbekiston” qo’shma korxonalari
mansub. Toshkent viloyati respublikaning 39,7 % sun’iy ammiak, 42,8 % mineral
o’g’itlar va 43,8 % karbamidini ta’minlaydi.Poytaxt viloyati iqtisodiyotida
mashinasozlik va metalni qayta ishlash sanoati ham salmoqli mavqega ega.
Viloyatda traktor kultivatorlari, kompressor, transformator va boshqa
mashinasozlik mahsulotlari ishlab chiqariladi. Buning asosiy markazi - Chirchiq
shahri. Bu yerda Chirchiq metal qurilmalari, “Chirchiqqishmash”,
“Transfarmator”, “O’zbekkimyomash” kabi yirik sanoat korxonalari faoliyat
ko’rsatmokda. Shu bilan birga, Zangiota tumanida “Xay tek kabel” qo’shma
17

“Biz avvalo iqtisodiyotni isloh qilish va erkinlashtirish borasidagi
ishlarimizni yanada chuqurlashtirish,uning soha va tarmoqlarini tarkibiy jihatdan
o'zgartirish bo'yicha boshlangan ishlarni jadallashtirishimiz kerak.” [1]
Toshkent viloyati respublikamizda o’zining iqtisodiy va demografik
salohiyatiga ko’ra alohida ajralib turadi.
U ma’muriy jihatdan birinchilar qatorida 1938-yil 15- yanvarda tashkil
topgan. Viloyat maydoni 15,26 ming kv. km bo’lib, u mamlakatimiz umumiy
hududining 3,4 foiziga tengdir.
Bu yerda, 2941,6 ming kishi (2022y) yoki O’zbekiston aholisining 8,3 foizi
yashaydi. Demak, mintaqaning aholisi, nisbiy ko’rsatkichlarda, uning egallagan
maydonidan ko’p.
Toshkent viloyati iqtisodiy nuqtai nazardan rivojlangan mintaqa hisoblanadi
Uning hissasiga mamlakat YaIMning 11,2 foizi, sanoat ishlab chiqarish hajmining
18,4, qishloq xo’jaligi mahsulotining 9,7 foizi, investisiya hajmining 11,4 foizi,
jami xizmatlarning 7,6 foizi to’g’ri keladi.(2021y)
O’zining eksport salohiyati bo’yicha Toshkent shahridan keyingi ikkinchi
o’rinda turadi (10,8 %), import esa 11,8 foizga barobar.
Viloyat ma’muriy jihatdan ancha murakkab tuzilmaga ega. Uning tarkibiga
16 shahar, 95 ta shaharcha, 15 ta qishloq tumanlari, 878 ta qishloq aholi punktlari
kiradi.(2019y 1-yanvar)
Toshkent iqtisodiy rayoni o’z tarkibiga Toshkent viloyati va respublika
poytaxti - Toshkent shahrini oladi.
Maydoni 15,6 ming kv. km bo’lib, O’zbekiston hududining 3,5 foizini
tashkil qiladi. Aholisi, 2022-yilning 1-yanvari ma’lumotlariga ko’ra, 5802,1 ming
kishidan iborat. Bu respublika jami aholisiga nisbatan 16,4 foiz demakdir.[2]
Mamlakat mehnat taqsimotida ushbu rayon, eng avvalo, sanoat
tarmoqlarining turli-tumanligi, qishloq xo’jaligining intensiv rivojlanganligi bilan
ajralib turadi. Bu yerda elektr energetika, qora va rangli metallurgiya, kimyo,
mashinasozlik va metalni qayta ishlash, qurilish materiallari hamda yengil va oziq-
ovqatsanoat tarmoqlari yaxshi rivojlangan.
3

XULOSA
Toshkent viloyati hududlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini reyting
baholash ko'rsatkichlari soliq to'lovlari, eksport, murojaatlar, tadbirkorlik, kichik
biznes, sanoat, xizmat, chakana savdo, investitsiya, xotin-qizlar va yoshlar
yo'nalishlariga bog'liq holda belgilanadi.
Prezidentimizning 2020-yil 1-maydagi “Hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishni reyting baholash tizimini joriy etish to'g'risida”gi qarori bu
boradagi o'rganishlarni olib borishda muhim dasturilamal bo'lmoqda.
Xususan, ushbu yo'nalishlar bo'yicha tuman va shahar hokimliklari
tomonidan amaliy chora-tadbirlar dasturi tasdiqlangan bo'lib, joylarda xalq
deputatlari tuman shahar kengashlarining sessiyalari o'tkazilgan holda hal etilishi
lozim bo'lgan masalalar ko'rib chiqilyapti.
29

2-Jadval
Tug`ilganlar soni (yilda; kishi)
13

Viloyatda sanoat tarmoqlarini jadal rivojlantirish barcha tuman va shaharlar
uchun ustuvor yo'nalish etib belgilangan bo'lib, 2021 yilning yanvar-mart oylarida
faoliyat yuritayotgan 8 ming 800 ta sanoat korxonasi tomonidan mahsulot ishlab
chiqarish hajmi 16,3 trillion so'mni yoki o'tgan yilning mos davriga nisbatan o'sish
sur'ati 103,0 foizni tashkil etmoqda.
Jami sanoat mahsulotlari tarkibida yuqori ulush Olmaliq, Bekobod va
Angren shaharlari va Qibray tumanlariga to'g'ri keldi. Shuningdek, Parkent, Chinoz
va Pskent tumanlarida bu holat viloyatning jami sanoat mahsulotlari ishlar
chiqarish hajmlaridagi ulushi bir foizga ham etmaydi. Bu esa o'z navbatida,
tumanlarning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatidan kelib chiqib, “qoniqarsiz” hududlar
tarkibiga kirib qolishi ehtimoli mavjud.
Hozir Toshkent viloyati aholisi 2 million 986,2 ming nafar bo'lib, shundan 1
million 336,5 ming nafari iqtisodiy faol aholi hisoblanadi. Shuni alohida e'tiborga
olib, yoshlar va xotin-qizlarni mehnat bozorida talabga ega bo'lgan
mutaxassisliklar bo'yicha kasbga qayta tayyorlash va malakasini oshirish, ishsizlar
bandligini ta'minlash choralari ko'rilyapti.
Umuman olganda, mutaxassislar tomonidan har bir hududni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish holati asosiy ko'rsatkichlari chuqur tahlil qilinib, ulardagi
muammo va kamchiliklarni bartaraf etish choralari ko'rilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Mirziyoyev Sh.M. “Milliy taraqqiyot yo`limizni qat`iyat bilan davom ettirib,
yangi bosqichga ko`taramiz” - T.: O`zbekiston, 2017
1.Asanov G., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy
jo’g’rofiyasi. – T.: O’qituvchi, 1994.
3.Ahmedov E., Saydaminova Z. O’zbekiston Respublikasi. Qisqacha
ma’lumotnoma. – T.: O’zbekiston, 2006.
4.Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi.- T.:O’qituvchi, 1996.
5.Janubiy O’zbekistonda geografiya maktabining shakllanishi va
rivojlanishi. – Termiz, 2006.
31

19. Tojieva Z.N. O`zbekiston axolisi: o`sishi va joylanishi (1989-2009 yy.).
Monografiya. - T.: « Фан ва технология », 2010.
20. To`xliyev N. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. - T.: O`zbekiston Milliy
ensiklopediyasi, 2008.
21. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining mustaqillik
yillaridagi (1990-2010-yillar) asosiy tendensiya va ko`rsatkichlari xamda
2011-2015-yillarga mo`ljallangan prognozlari. - T.: «O`zbekiston», 2011.
22. Qurbonov Sh. B. Kichik xududlar ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi.-T .:
“МУМТОЗ СОъЗ”, 2013.
23. Xasanov I.A., Gulomov P.N. O`zbekiston tabiiy geografiyasi. -
T.:«O`qituvchi», 2007.
24.Toshstat.uz
25.arxiv.uz
MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………………3
I.BOB.TOSHKENT VILOYATI TABIATINING ASOSIY
XUSUSIYATLARI
1.Toshkent viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari……5
2. Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari…………………………………..7
II.BOB. TOSHKENT VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY
JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-
GEOGRAFIK JIHATLARI
2.1. Toshkent viloyatining aholisi va mehnat resurslari……………….10
33

4395-4400 metrga yetadi (Talas Olatovi tizmasi). Piskom tizmasidagi Beshtor
cho’qqisining balandligi 4299 metr.
Umuman olganda, viloyat yer usti tuzilishi shimoli-sharqdan janubi-g’arb
yunalishida pasayib boradi. Toshkent atrofida gipsometrik ko’rsatkich 600 metrlar
atrofida, janub va g’arbiy tumanlarda esa balandlik 300 metrdan ozroq.
Viloyatning bunday murakkab yer usti tuzilishi orografik xususiyati, o’z
navbatida, uning mineral-xom ashyo va agroiqlimiy sharoitlarini ham belgilab
beradi.
1-Rasm.Toshkent viloyatining ma`muriy-hududiy bo`linishi.
Manba:(Internet materiali)
6

2.4. TOSHKENT VILOYATINING TRANSPORTI VA TASHQI
IQDISODIY ALOQALARI
Aholi turmush sharoitini yaxshilash va darajasini oshirish, tarbiyalash,
barkamol va sog’lom avlodni tarbiyalash ko’p jihatdan ijtimoiy sohalar, ijtimoiy
infratuz ilma tizimining rivojlanishiga bog’liq.
Bu esa, o’z navbatida, mustaxkam iqtisodiy zaminga asoslanadi.Toshkent
viloyatida ijtimoiy sohalarning barcha tarmoqlari rivojlangan. Bunga uning
geografik joylashgan o’rni, poytaxt mintaqasi ekanligi, malakali ishchi kadrlar va
fan-texnika salohiyatining mavjudligi ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Viloyatda nomoddiy sohalarda jami iqtisodiyotda band aholining 30 foizga
yaqini xizmat qiladi. Aholi jon boshiga hisoblaganda, chakana savdo
aylanmasining eng katga darajasi Zangiota tumaniga to’g’ri keladi.
Hududiy tarkibda Qibray tumanining ulushi 16,9 %, Zangiotada - 12,2 %,
Yangiyo’lda - 8,4 %. Shaharlar miqyosida esa Angren va Olmaliq oldinda turadi.
Ayni vaqtda, quyiChirchiq,Oqqo’rg’on, Bo’ka tumanlarida bu ko’rsatkich juda
past. Viloyatda tibbiyot muassasalari soni 602 ta, har 10 ming kishiga 36,7 ta
bemor o’rinlari, 21,5 nafar vrachlar va 116 kishi o’rta tibbiyot xodimlari to’g’ri
keladi. Qishloq vrachlik punktlari jami 263 ta, har bir qishloq tumaniga - 17,4, har
3,4 ta qishloq aholi punktiga 1 tadan QVP xizmat ko’rsatadi.
Har 100 ming aholiga nisbatan kasallanganlar soni - viloyat bo’yicha 38,0 -
40,0 ming kishi. Bu ko’rsatkich Bekobod shahri, Chinoz va Yangiyo’l tumanlarida
yuqoriroq, YuqoriChirchiq, O’rta Chirchiq, Parkent va Oqqo’rg’onda esa –
pastroq. Kasalxonadagi o’rinlar bilan ta’minlanishida ham hududiy tafovutlar
25

3-Jadval
O`lganlar soni (yilda; kishi)
14

qishloq xo’jalik ekinlaridan paxta 83,6 ming gektar yerni egallaydi; yalpi hosil
127,1 ming tonna atrofida, hosildorlik – 16,1 s/ga.(2018y)
Paxta ko’proq Bo’ka,Oqqo’rg’on, Piskent, Chinoz va Bekobod tumanlarida
ekiladi. Sholi 6,1 - 6,2 ming gektarda yetishtiriladi (Bekobod tumani), yalpi hosil -
27,0 - 30,0 ming tonna. Boshqa texnika va moyli ekinlardan keyingi yillarda
mashar va kungabokarning ham maydonlari kengayib bormoqda.
Ko’p millionli Toshkent shahri va Toshkent viloyati uchun katga miqdorda
kartoshka va sabzavot yetishtirish talab etiladi. Shu maqsadda viloyatda bir yilda
310-320 ming tonna kartoshka olinadi.
Barcha turdagi sabzavotlarga esa 33,6 ming ga maydon ajratilgan bo’lib,
1500-1600 ming tonna hosil yetishtiriladi. Sabzavot va kartoshkaga asosan
Toshkent shahri atrofi xo’jaliklari, shuningdek, Bekobod, Piskent va Chinoz
tumanlari ixtisoslashgan.
Polizchilik ham tekislik hududlarda joylashgan qishloq tumanlarida ko’proq
rivojlangan. Toshkent viloyatida, xususan, tog’li hududlarda o’rnashgan Bo’stonliq
va Parkent tumanlarida bog’dorchilik yaxshi rivojlangan.
Oldingi yillarda bu qishloq xo’jaligitarmog’i Yangiyo’l tumanida ham
rivojlangan edi. Hozirgi vaqtda 33,2 ming gektardan 160 ming tonna atrofida turli
xil mevalar olinadi. uzumchilik ham bog’dorchilik bilan birga hududiy asosda
rivojlanmokda. uzum yetishtirishda Parkent tumaniga nafaqat viloyatda, balki
respublikada ham raqobat yo’q. 2012- yilda u 18 ming gektardan ko’proq
maydonni egallagan va 136 ming tonnadan ziyodroq hosil tayyorlangan.Viloyatda
chorvachilikning, asosan, sut-go’sht yo’nalishi ko’proq rivojlangan.2018yilda
viloyatda 109,7 ming tonna uzum hosili yetishtirilgan.
Jami 902,2 ming bosh yirik shoxli qoramol, 1024,4 ming bosh qo’y va
echkilar boqiladi. Parrandalar soni – 18229,5 ming bosh.(2019y1-yanvar) Bir yilda
tirik vaznda 264,4 ming tonna go’sht, 898,3 ming tonna sut, 1347,6 mln. dona
tuxum yetishtirilgan.(2018y)
Parrandachilik Qibray, Zangiota tumanlarida rivojlangan. Qishloq xo’jaligi
geografiyasida Zangiota (12,6, Bekobod (8,2 %), Qibray (8,1 %), Bo’stonliq (8,1
23

2.2. Toshkent viloyati sanoat tarmoqlarining shakllanishi va
rivojlanishi……………………………………………………………..15
2.3. Toshkent viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va
ixtisoslashuvi…………………………………………………………..21
2.4. Toshkent viloyatining transporti va tashqi iqdisodiy
aloqalari…………………………………..…………………………..24
XULOSA……………………………………………………………...28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………30
34

Aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan iste`mol mollarining o`sish sur`atlari (o`tgan yilga nisbatan
foizda)
5-Jadval
Viloyat sanoatining asosiy ko`rsatkichlari.
20

28,6 %); Angren shahrining o’zi migratsiya tufayli shu yillarda 22,3 ming kishini
yuqotgan (jami 1989-2006-yillarda 38,3 ming kishi). Eng yuqori ko’rsatkich
1994-yilda minus 6896 kishi, eng oz ko’rsatkich 2006 yilda minus 231 kishi
bo’lgan. 2018yilda viloyatda tabiiy o’sish 42993 kishi, migratsiya o’sishi -5733
kishi, aholining umumiy o’sishi 37260 nafar kishini tashkil etgan. Yil oxirida
aholining umumiy soni 2898505 nafarni tashkil etgan.Yillik umumiy o’sish
101,3%ni tashkil qilgan.
Toshkent viloyati respublikamizda nisbatan urbanizatsiyalashgan xudud
sanaladi. Bu yerda shaharlar turi juda rivojlangan; viloyatda jami 16 ta shahar va
95 ta shaharchalar mavjud, ularning orasida Chirchiq, Angren, Olmaliq
“yuzminglik” shaharlar hisoblanadi Bunday uchlik faqat Farg’ona viloyatida bor,
xolos. Ayni vaqtda mintaqada kichik va mayda shaharchalar ham ko’p. ularning
soni, 2009-yilda amalga oshirilgan yangicha urbanizatsiya siyosat tufayli yanada
ko’paydi.
Shu yilda viloyatda jami 79 ta qishloq aholi punktiga shaharcha maqomi
berildi. Birgina Bustonliq tumanida 15 ta qishloq shaharcha xuquqiga ega bo’ldi
Ular orasida eng yirigi Xumson - 5,4 ming kishi, Qibray tumanida yangi
shaharchalar 14 ta, ularning aholisi 2000-3500 kishi atrofida; 19 ta agroshaharlar
hozirgi Zangiota tumanida paydo bo’ldi.
Zangiotada eng kattalari Nazarbek (8042 kishi), Pastdarxon (6036 kishi),
Shamsiobod (9729 kishi) va h.k. Toshkent viloyatida jami 878 ta qishloq aholi
manzilgoxlari bor. Ularning har biriga o’rtacha 1535 kishi to’g’ri keladi.
Kattaroq qishloqlar bevosita Toshkent shahriga yaqin joylarda hamda
sug’orma dehqonchilik rivojlangan Bo’ka, Bekobod, Oqqo’rg’on, Piskent
tumanlarida joylashgan.
Viloyatning qishloqlari respublikamizning boshqa mintaqalari qishloq
joylariga qaraganda ancha urbanizatsiyalashgan.Poytaxt viloyati demografik
vaziyatining o’ziga xos xususiyatlaridan biri uning aholisini ko’p millatligidir.
Bu yerda tub millat - o’zbeklardan tashqari rus, tatar, koreys, tojik, qirg’iz,
qozoq va boshqa millat vakillari ham yashaydi.
11

%) tumanlari oldinda. Aholi jon boshiga hisoblaganda Oqqo’rg’on, Bekobod,
Yuqori Chirchiq, quyi Chirchiq, Chinoz va Piskent tumanlari yuqori
ko’rsatkichlarga ega.
6-Jadval
Toshkent viloyatida qishloq xo`jaligining asosiy ko`rsatkichlari
1
).2010-2022 yillar uchun ma'lumotlar aniqlik kiritilgan (qayta baholab chiqilgan) ma'lumotlarni hisobga
olgan holda keltirilgan.
2
) Dastlabki ma'lumotlar
7-Jadval
Ovlangan baliqlar
24

koni, Quchbuloq, Kouldi, Kizilolmasoy oltin konlari, Ko’rg’oshinkon, Ispay,
Miskon polimetal konlarning sanoat ahamiyati ham katga.
Mavjud mineral resurs salohiyati mintaqa iqtisodiy rivojlanishining eng
muhim omili sifatida xizmat qiladi. Bu borada Toshkent viloyati Navoiy,
Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari qatorida turadi. Iqlimi keskin kontinental;
yanvar oyining o’rtacha harorati minus 1 0
– 0 , iyulniki + 26 daraja. Yillik yog’in
miqdori har xil: tog’ va tog’oldi hududlarda, xususan, Bo’stonliq va Parkent
tumanlarida u 600 mm va undan ko’proq. [2]
Tekislikda joylashgan hududlarda esa, namgarchilik - 400- 500 mm atrofida.
Toshkent viloyati asosan Chirchiq va Ohangaron vodiylarida joylashgan. Ular
Sirdaryoga quyiladi.
Sirdaryoning o’zi esa viloyatning janubi-g’arbiy qismidan o’tadi; u bu
joylarda Toshkent va Sirdaryo viloyatlarining ma’muriy chegara chizig’i bo’lib
xizmat qiladi.
Chirchiq daryosi respublikada o’zining katta gidroenergetik imkoniyatlari
bilan ajralib turadi. Shu boisdan ham, unda qator SESlar (kaskadi) barpo etilgan.
Daryoning mintaqada sug’orma dehqonchilikni rivojlantirish, aholini ichimlik suvi
bilan ta’minlashda, rekreatsiya, baliq ovlash va boshqa sohalarda ham ahamiyati
katta.
Bu yerda eng yirik Chorbog’, shuningdek, G’azalkent, Xo’jakent suv
omborlari barpo etilgan, Qibray, Parkent kanallari qurilgan. Toshkent shahrining
asosiy suv arteriyasini tashkil etuvchi Salar, Anhor, Bo’z suv va boshqa kanallar
ham Chirchiq daryosidan suv oladi.
Ohangaron daryosi qo’shni Qirg’iziston hududidan boshlanib, u ham
Sirdaryoga qo’shiladi. Bu daryoda Ohangaron, Tuyabo’g’iz (Toshkent dengizi) suv
ombori barpo etilgan. Biroq, bu daryoning gidro-energetika salohiyati ancha past,
unda birorta SES qurilmagan.
Viloyat rekreatsiya resurslariga ham boy. Ayniqsa, Chirchiq va Ohangaron
vodiylarida ushbu sohani rivojlantirish sharoitlari qo’laydir. Mintaqada Ugom -
Chotqol davlat tabiat milliy bog’i, Chotqol davlat biosfera qo’riqxonasi tashkil
8

mavjud. Chunonchi, har 10 ming kishiga viloyatda 37,8 ta bemor o’rinlari to’g’ri
kelgan holda, u Yangiyo’l, Bekobod, Angren shaharlarida 50-70 tani tashkil qiladi.
Ammo, qishloq joylarda bu borada xozircha to’liq hal kilinmagan
muammolar bor (masalan, Ohangaron va Oqqo’rg’on tumanlarida).
Aholi sogligini saqlash va uning kundalik hayotida tabiiy gaz va ichimlik suvi
bilan ta’minlanganlik muhim o’rin to’tadi. [10] Viloyatda tabiiy gaz bilan
aholining o’rtacha 88,5 foizi ta’minlangan. Qizig’i shundaki, ko’pgina o’rta va
katta shaharlarda mazkur daraja 100 foizga teng bo’lgan sharoitda, u Angrendek
shaharda qoniqarli emas.
Zangiota, YuqoriChirchiq, Yangiyo’l, Parkent, quyi Chirchiq, Qibray aholisi
tabiiy gazdan to’liq foydalanadi, faqat Bo’ka, Chinoz, Bekobod, Oqqo’rg’on va
Piskent tumanlarida biroz muammolar mavjud.Ichimlik suvi bilan ta’minlanganlik
- o’rtacha 81,4 %; shaharlarning ko’pchiligida u - 100 foiz. Qishloq tumanlari
miqyosida esa O’rtaChirchiq, Yuqori Chirchiq, Bo’stonliq, Bo’ka tumanlari ancha
orkada. Yuqori ko’rsatkichlar Yangiyo’l, Parkent tumanlarida qayd etilgan.
Poytaxt viloyatida ta’lim tizimi ham boshqa mintaqalarga qaraganda ancha
rivojlangan. Bu yerda jami 883 ta umumta’lim maktablari bor. Ularda 371 ming
nafar yoki har bir maktabda 420 tadan o’quvchi ta’lim oladi.
Akademik litseylar 6 ta, talabalar soni 3716 kishi. Kasb-hunar kollejlari 121
ta bo’lib, ularning har birida 1010 tadan talaba bor. Transporti va tashqi iqtisodiy
aloqalari. Viloyatda transport tizimining barcha turlari bor.
Poytaxt - Toshkentni respublikamizning janubi-g’arbiy va o’z ok shimoliy
hududlarini boglovchi temir va avtomobil yullar viloyat xududidan o’tadi. 2010-
yilda 114 km masofada Toshkent (To’qimachi) - Angren oralig’ida
elektrlashtirilgan yulovchi tashuvchi yunalish ham ishga tushirilgan.
Toshkent - Bekobod, Toshkent - Angren avtomobil yullari O’zbekiston
Milliy avtomagistrali davlat dasturi doirasida ta’mirlanmokda.
Xususan, Farg’ona vodiysini bog’lovchi Angren - Pop avtomobil yulining
bu boradagi ahamiyati katta. O’z navbatida, yul buyi infratuzilmasi va servis
xizmati iqtisodiy rivojlanishda muhim o’rin to’tadi.
26

6%
20%
21%
12%29% 3% 9%2021-yilda viloyat shaharlarida o`lganlar
ulushi
Nurafshon
Olmalik
Angren
Bekobod
Chirchiq
ohangaron
yangiyo`l
4-Rasm. 2021-yilda viloyat shaharlarida o`lganlar ulushi
Manba:(Toshkent viloyati statistika qo`mitasi ma`lumotlari asosida tuzildi)
2.2. TOSHKENT VILOYATI SANOAT TARMOQLARINING
SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI
15

korxonasi, Tuytepada metal qurilmalari zavodi ham bor.Qurilish materiallari
sanoati viloyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida katta ahamiyatga ega.
Ushbu sanoat tarmog’ining yetakchi korxonalari Bekobod va Ohangaron
shahrida joylashgan. Bir yilda 2600- 2700 ming tonna sement, 280 mln. shartli
plitka-shifer, 130-135 ming kub metrga yaqin yig’ma temir-beton kurilmalari
ishlab chiqariladi.
Mahsulot qiymatiga ko’ra, “Ohangarontsement” va “Bekobodtsement” OAJ
oldinda turadi. Bekobod va Ohangaron shifer ishlab chiqaruvchi zavodlar,
Bustonliq tumanidagi energiya qurilish industriyasi korxonasi, Qibray tumani
temir-beton hamda g’isht zavodlari ham mazkur tarmoq rivojlanishida salmoqli
o’rinlarga ega. Bo’stonliq tumanida (Iskandar shaharchasi) ”G’azalkent oyna”,
G’azalkent shahrida marmarni qayta ishlash (qirqish) korxonalari ishlab
turibdi.Yengil sanoat mahalliy xom ashyo va ko’p sonli mehnat resurslari hamda
aholi extiyoji - iste’mol omillari ta’sirida shakllangan.
Bu yerda 10 ga yaqin paxta tozalash zavodlari bor. Eng yiriklari Bekobod,
Bo’ka, quyiChirchiq, O’rtaChirchiq tumanlarida joylashgan. Bir yilda 80-85 ming
tonna paxta tolasi tayyorlanadi. Angren, Chirchiq shaharlarida, O’rtaChirchiq,
Bo’stonliq, Ohangaron, Chinoz, Zangiota tumanlarida to’qimachilik qo’shma
korxonalari mavjud, Olmaliq shahrida gilam fabrikasi bor.
Tahlillarga ko’ra, trikotaj mahsulotlarini tayyorlash biroz rivojlanib
borayotgan bo’lsa-da, gazlama, gilam va gilam mahsulotlari, paypoq ishlab
chiqarish ko’rsatkichlari so’nggi yillarda keskin pasaygan.
To’qimachilik korxonalari Chinoz, Yangiyo’l va boshqa shaharlarda, asosan
xorijiy investitsiyalar ko’magida faoliyat ko’rsatmokda.
Chirchiq va Yangiyo’l shaharlarida poyafzal sanoati korxonalari ham
joylashgan.Aholining kundalik extiyojini qondirishda oziqovqat sanoatining
ahamiyati katta.
Ushbu tarmoq viloyat jami sanoat mahsulotining 15,3 foizini beradi va bu
borada u metallurgiyadan keyingi 2-o’rinda turadi. Bir yilda 2 ming tonna baliq
ovlanadi, ko’plab non va non mahsulotlari, sut, o’simlik yog’i, ma’danli suvlar va
18

Bu yo'nalishda olib borilgan tahlillarga ko'ra, kichik biznes sohasida
viloyatda joriy yilning 1 aprel holatiga 2 ming 350 ta yangi tadbirkorlik sub'ekti
tashkil etilib, bugungi kunda ro'yxatdan o'tgan kichik biznes sub'ektlari soni 47
ming 541 tani tashkil etmoqda. Bu borada faoliyat ko'rsatkichlari bo'yicha eng
yuqori natija qayd etgan Bo'ka tumani 104,0 foizga, Bekobod tumani 103,5 foizga,
Quyi Chirchiq tumani 102,3 foizga, Bo'stonliq tumani 102,1 foizga va Oqqo'rg'on
tumani esa 101,8 foizga etgan.
Shuningdek, soliq to'lovlarining yig'ilish darajasi shu davr mobaynida 933
milliard 786,2 million so'mni tashkil etib, belgilangan rejaga nisbatan 99,1 foizga
bajarilgan. Amalga oshirilgan soliq to'lovlar hajmi hududlar kesimida
o'rganilganda, viloyatdagi soliq tushumlarining asosiy ulushi Zangiota, Qibray,
Toshkent tumanlari, Chirchiq va Angren shaharlariga to'g'ri kelyapti. Bu bo'yicha
juda past foizni tashkil etgan hududlar Oqqo'rg'on tumani va Bekobod shahridir.
Bundan tashqari, viloyat hududiy eksport rejasi ko'rsatkichlari bajarilishini
ta'minlash bo'yicha ko'rilgan choralar va amalga oshirilgan ishlar natijasida joriy
yilning yanvar-mart oylarida 156,4 million AQSh dollarlik mahsulotlar va
xizmatlar eksporti amalga oshirilib, belgilangan prognoz 123,3 foizga bajarilgan.
Hisobot davrida viloyat eksportidagi yuqori ulushni Chirchiq shahri 36,6 million
AQSh dollar, Yangiyo'l tumani 18,1 million AQSh dollarini tashkil etmoqda. Bu
rejani bajarmagan hududlar Qibray va Zangiota tumanlaridir. Aholi jon boshiga
to'g'ri keladigan eksport hajmlari bo'yicha Chirchiq shahar 224,0 AQSh dollarga
to'g'ri kelsa, Pskent tumanida esa bor yo'g'i 7,7 AQSh dollarni tashkil etmoqda.
Mutaxassislarning qayd etishicha, O'zbekiston Respublikasi Bosh vazirining
tadbirkorlar murojaatlarini ko'rib chiqish qabulxonasi tomonidan murojaatlarning
ko'rib chiqilishi bo'yicha 2021 yil 1 aprel holatigacha Toshkent viloyati bo'yicha
jami 1 ming 195 ta murojaat kelib tushgan. Tadbirkorlar tomonidan qilinayotgan
murojaatlar mas'ul xodimlar tomonidan byurokratik to'siqlarga uchrayotgani va
sansolarlikka yo'l qo'yilayotgani sababli takroriy murojaatlar ko'payishiga olib
kelmoqda.
30

Manba:(O`zbekiston tabiiy atlasi)
II.BOB. TOSHKENT VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY
JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-
GEOGRAFIK JIHATLARI
2.1 TOSHKENT VILOYATINING AHOLISI VA MEHNAT RESURSLARI
Toshkent viloyati aholi soni bo’yicha mamlakatimizda Samarqand,
Farg’ona, Qashqadaryo va Andijon viloyatlaridan keyingi 5-o’rinda turadi. 1989-
2014-yillar oralig’ida uning aholisi yaqin yarim millionga yoki o’rtacha har yili
20-22 ming kishiga ko’payib borgan.
Tabiiy ko’payish viloyat bo’yicha 2013-yilda 14,6 %o (1,46%), amalda
aholining o’sishi esa 1,60 foiz edi. Bunday farq, o’z navbatida, tashqi
migratsiyaning viloyat uchun salbiy natijaga ega ekanligidan darak beradi. Demak,
agar tashqi migratsiya saldosi “O” - ga teng bo’lganda, shu yilda viloyat aholisi 2,7
mln emas, balki undan ancha ko’proqni tashkil etgan bo’lar edi.
Ko’rinib turibdiki, migratsiya deyarli barcha shahar va qishloq tumanlarida
salbiy natijaga ega. Chunonchi, har ming kishiga hisoblaganda, 2009-yilda
migratsiya qoldig’i minus 4,3, 2010-yilda minus 4,5 promille bo’lgan (2013-yilda
migratsiya qoldig’i minus 9,1 ming kishi).Eng katta migratsion yuqotish quyi
Chirchiq (minus 12,7 %o) va Yuqori Chirchiq (11,6 %o) tumanlarida, shaharlar
orasida esa Chirchiq shahrida kuzatiladi.
Viloyatning asosiy shaharlaridan faqat Olmaliq ijobiy migratsiya natijasiga
ega. Toshkent viloyatiga kelganlarning nisbiy ko’rsatkichi Qibray tumanida,
ketganlar ham ayni shu hamda QuyiChirchiq, YuqoriChirchiq, Piskent tumanlarida
ko’zga tashlanadi. Chirchiq va Yangiyo’l shaharlarida migratsiya aylanmasi ancha
katta. Xuddi shunday migratsion faollik Olmaliq aholisiga tegishli, biroq bu
shaharda migratsiya qoldigi, avval ta’kidlaganimizdek, ijobiy.[10]
Umuman olganda, Toshkent viloyati va Toshkent shahri respublikamiz aholi
migratsiyasida eng faol mintaqalar sanaladi. Faqat 1990-1995- yillarda, ya’ni
tashqi migratsiyaning eng avj olgan yillarida viloyatda migratsiya saldosi minus
143,8 ming kishini tashkil etgan (respublikamizda 502,3 ming kishi, viloyat ulushi
10

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA`LIM FAN VA INOVATSIYALAR VAZIRLIGI
________ DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
GEOGRAFIYA TA`LIM YO`NALISHI
____BOSQICH _____-GURUH TALABASI
____________________- NING
O`ZBEKISTON GEOGRAFIYASI FANIDAN “ Toshkent viloyatining
iqdisodiy geografik tavsifi ” MAVZUSIDA YOZGAN
KURS ISHI
Topshirdi: _________________
Qabul qildi: _________________
REJA:
1

etilgan.Shunday qilib, Toshkent viloyatining tabiiy sharoiti iqtisodiyotning turli
tarmoqlarini rivojlantirish uchun qo’laydir.[8]
Binobarin, bu yerda hududiy mehnat taqsimoti keng miqyosida shakllangan:
tog’-kon sanoati, dehqonchilik, bog’dorchilik, uzumchilik va ular bilan bog’liq
agrosanoat majmualari, shahar atrofi qishloq xo’jaligi, rekreatsiya, sport,
baliqchilik, tog’ turizmi kabi sohalar yaxshi rivojlangan.
Viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida transport va, umuman, iqtisodiy
geografik o’rni ham muhim rol o`ynaydi. Xususan, uning transport infratuzilmasi
bilan ta’minlanganligi, respublika bosh shahri - Toshkentning mintaqa xududida
joylashganligi katta mazmun kasb etadi.
1-Rasm. Toshkent viloyatining tabiiy xaritasi.
9

2.3. TOSHKENT VILOYATI QISHLOQ XO`JALIGINING
RIVOJLANISHI VA IXTISOSLASHUVI
Mintaqa mamlakat qishloq xo’jalik mahsulotining 12,8 foizini beradi, uning
hududiy mahsuloti tarkibida esa bu makroiqtisodiy tarmoq 22,7 foizga teng.
Qishloq xo’jaligining intensiv rivojlanishiga agroiqlimiy sharoit, mehnat
resurslari, birmuncha suv resurslari bilan yaxshi ta’minlanganligi, irrigatsiya
infratuzilmasining barpo etilganligi hamda yirik shaharlar va shahar
aglomeratsiyasi ta’sirida katta iste’mol omilining mavjudligi sabab bo’lgan.Viloyat
yalpi qishloq xo’jalik mahsulotida chorvachilik ustunlik qiladi.
Agroiqtisodiyot mahsulotining 35,2 foizini fermer xo’jaliklari beradi.
Fermer xo’jaliklari asosan dehqonchilikda, xususan, paxta, bug’doy va boshqa
ekinlarni yetishtirishda katta mavkega ega.
Poytaxt viloyatida qishloq xo’jaligida foydalanadigan yerlar 813,9 ming ga
yoki umumiy yer maydonining 53,3 foiziga teng. Albatta, bu raqam, mintaqa
qisman tog’li hududlardan iborat ekanligi sababli, uncha katta emas.
Sug’oriladigan yerlar 339,0 ming ga bo’lib, ular qishloq xo’jaligida
foydalaniladigan jami yerlarning 41,6 foizini tashkil qiladi.[2]
Bunday maydonlar nisbati Zangiota, quyiChirchiq, Toshkent, Yangiyo’l
tumanlarida katta, Bo’stonliq, Parkent, Ohangaron tumanlarida esa eng kichik.
Qishloq; xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 41,9 foiziga turli xil ekinlar
ekiladi. Ekin maydonlari ko’p yoki intensiv qishloq xo’jaligi (dehqonchilik)
rivojlangan tumanlar O’rtaChirchiq, QuyiChirchiq, Chinoz, Oqqo’rg’on, Bekobod
kabilardir. Ayni paytda, bunday yerlar ulushi Bo’stonliq (6,4 %), Ohangaron (17,3
%) va Parkent (20,7 %) tumanlarida sezilarli darajada past.
Biroq, bu hududlarda pichanzor va yaylovlar katta maydonlarni egallaydi.
Jami ekin maydoni – 304,7 ming gektar, uning 85,2 foizi fermer xo’jaliklari
tasarrufida. Donli ekinlar jami ekin maydonining 44,8 foizini egallaydi Bir yilda
517,8 ming tonna turli xil don (asosan bug’doy) yalpi hosili olinadi, hosildorlik -
42,4 s/ga.(2018y) Donli ekinlar tarkibida 16 ming gektarga yaqin maydonda
makkajo’xori ekilib, undan 755 ming tonnadan ko’proq hosil yetishtiriladi.Asosiy
22

O’zbeklar viloyat jami aholisining 67,3 foizini, ruslar 5,6 foizni, Qozoqlar 12,6
foizni, tojiklar 5,4 foizni tashkil qiladi.
Rus va tatarlar asosan shaharlarda, qozoq va tojiklar ko’proq Bo’stonliq
tumanida, qirg’izlar Bo’kada, koreyslar Yuqori va O’rtaChirchiq tumanlarida
istiqomat qilishadi.
Viloyatda mehnat resurslari 2018-yilda 1627,2 ming atrofida, iqtisodiyotda
band bo’lganlar 1227,7 ming kishi jumladan sanoatda 20,8 %, qishloq va o’rmon
xo’jaligida 26,3 %, qurilishda 9,2 %, savdo, tashish va saqlash, mexmonxona
xizmatlari, axborot va aloqa, moliyaviy va sug’urta, ta’lim va sog’liqni saqlash, va
boshqa turdagi sohalarda 43,7 % umumiy faoliyat ko’rsatishadi.
3-Rasm. Toshkent viloyati aholisining milliy tarkibi
Manba:(Toshkent statistika qo`mitasi)
1-Jadval
Hududlar bo`yicha shahar va qishloq aholisi soni (yil boshiga; ming kishi)
12 67%6%13% 5% 9%Toshkent viloyati aholisining milliy tarkibi
o`zbeklar
Ruslar
Qozoqlar
To jiklar
boshqalar

2. TABIIY SHAROITI VA TABIIY RESURSLARI
Viloyatning shimoliy va shimoli-sharqiy qismlari G arbiy Tyanshan tog lariʻ ʻ
va uning tarmoqlari (Qurama, Piskom va Ugom tog lari) bilan band. Eng baland
ʻ
joyi Piskom tizmasidagi Manas tog i (4484 m). Chatqol va Qurama tog lari orasida
ʻ ʻ
Ohangaron daryosi kesib o tgan, Ohangaron platosi joylashgan. Viloyat
ʻ
hududining katta qismi Sirdaryo tomon qiyalanib boradigan tog oldi tekisligi
ʻ
(Chirchiq-Ohangaron vodiysi)dan iborat.
Ohangaron daryo vodiysi, Qurama tog i, Angren-Olmaliq atrofida foydali
ʻ
qazilmalardan mis, polimetall rudalari, oltin, kumush, qo rg oshin, alyuminiy xom
ʻ ʻ
ashyosi, qo ng ir kumir, molibden konlari, plavik shpati va dala shpati, turli xil
ʻ ʻ
qurilish materiallari bor. Termal va mineral suv zaxiralari kup. Viloyat kuchli
seysmik zonada joylashgan. Ayniqsa, Chirchiq va Ohangaron havzalarida aniq
seziladigan zilzilalar buning ifodasidir. Juda kuchli zilzila 1868-yilda Toshkentda
bo lib o tdi va 1966-yilda takrorlandi. Turli intensivlikdagi yer osti silkinishlar
ʻ ʻ
vaqtvaqti bilan hozirgi kunda ham davom etmoqda Iqlimi keskin kontinental. Qishi
nam, nisbatan iliq, yozi uzoq, issiq va quruq.
Yanvarning o rtacha temperaturasi
ʻ — 1,3°, −1,8°, eng past temperatura −34°
(tekislikda), −38° (tog etaklarida), iyulnint o rtacha tempaturasi 26,8°, eng yuqori
ʻ ʻ
temperatura 43-47°. Tekislik qismida yiliga 250 mm, tog oldilariga 350-400
ʻ mm,
tog larda 500
ʻ mm yog in yog adi. Yog inning ko p qismi bahor va qishda yog adi. ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Qor tog lardagina uzoqroq saqlanadi. Vegetatsiya davri tekislik qismida 210 kun.
ʻ
Daryolari Sirdaryo havzasiga mansub (Sirdaryo — o rta oqimi, uz. 125
ʻ km va
uning irmoklari — Chirchiq, Piskom va Ohangaron). Bular Tyanshan tog laridan
ʻ
boshlanadi va suvidan elektr energiya olishda va sug orish ishlarida foydalaniladi.
ʻ
Sug orish kanallari: Bo zsuv, Qorasuv, Dalvarzin, Toshkent va boshqa
ʻ ʻ
Tuyabo g iz suv ombori („Toshkent dengizi“), Chorvoq suv ombori, Ohangaron
ʻ ʻ
suv omborlarn bor. Bu yerda turli xil foydali qazilma boyliklar bor.
Ular jumlasiga, eng avvalo, ko’mir, rangli va nodir metallar (oltin, mis,
qo’rg’oshin va b.), qurilish materiallari xom ashyolari kiradi. Angren qo’ng’ir
ko’mir havzasi respublikamizning asosiy ko’mir bazasi hisoblanadi Qalmoqqir mis
7

6-Rasm. O‘zbekiston Respublikasida Toshkent viloyatining salmog‘I (foiz, 2017-yil).
9-Jadval
Toshkent viloyatining tashqi savdosi.
28

Toshkent viloyatining iqtisodiy geografik tavsifi

Купить