Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	150000UZS
Размер	2.7MB
Покупки	0
Дата загрузки	05 Июль 2024
Расширение	docx
Категория	Информатика и ИТ

Transport pog'onasi. Tarmoq pog'onasidagi transport protokolini bog`lashga mo'ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP, Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilish

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiBo'lim nomlari CAPITAL (bosh harf) bilan ajratiladi va bo'lim nomlari kichik
harflar bilan yoziladi. Matn va bo'limlar (kichik bo'limlar) nomi o'rtasida bitta qator
oralig'i (bitta bo'sh satr) bo'lishi kerak. Bo'lim sarlavhalarini va kichik bo'limlarni qalin
qilib belgilashingiz mumkin. Kursiv shriftdan foydalanish mumkin emas.
Har bir dastur yangi sahifadan arab raqamlarida ko'rsatilgan raqam bilan
boshlanishi kerak. Raqam sarlavhasi bosh harf bilan yozilgan. Bitta ilova
raqamlanmagan. Ilovada tematik sarlavha bo'lishi kerak, unda kichik harflar bilan
yoziladi (birinchi bosh harf), o'rtada joylashgan, raqamlash sarlavhasidan bo'sh chiziq
bilan ajratilgan.
Kurs ishining matni barcha dasturlarga havolalarni o'z ichiga olishi kerak. Ular
arizalarni matnda ularga murojaat qilish tartibida tartibga soladilar.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi4.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 8:
11,8 + 145∙0,1026 = 26,677
Oraliq segment 5:
33,5 + 1000∙0,1 = 133,5
Oraliq segment 2:
46,5 + 65∙0,1026 = 53,169
Oraliq segment 3:
42 + 70∙0,0866 = 48,062
Oraliq segment 6:
29 + 500∙0,1 = 79
O’ng baza segment 9:
165 + 1000∙0,113 = 278
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 618,408 ga teng. PDV qiymati
575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kop bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita
signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi.
4.PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-Chap segment, 10Base- 2: 16 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
3-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- T: 8 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 43 ga teng
bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishitekislanadi. Har bir varoq standart: chapdan - 3 sm, o'ngdan - 1,5 sm, yuqori va
pastdan - har biri 1,5 sm, harflar Times New Roman 14 o'lchamda bo’lishi kerak.
Shaxsiy fikrlarni, formulalarni, belgilarni kiritishga, shuningdek kurs ishning
matniga qora kapillyar (geliy) ruchka bilan diagramma va chizmalar kiritishga ruxsat
beriladi.
Kurs ishlari hajmi kamida 25 sahifadan iborat bo'lishi va 35 varaqdan
oshmasligi lozim. Ishning matni sarlavha sahifasidan boshlanadi (A ilovaga qarang).
Keyingi sahifada bo'limlar, paragraflar, ilovalar va sahifalar yozilgan tarkibiy qismlar
jadvali (B ilovasiga qarang). Tarkiblar jadvalida ishda mavjud bo'lgan barcha
sarlavhalar bo'lishi kerak. Ularning matni ish mazmuniga to'liq mos kelishi, aniq,
ravshan, izchil va uning ichki mantig'ini aniq aks ettirishi kerak.
Kirish varaqasidan boshlab barcha ish varaqalari raqamlanadi. Raqamlash
boshidan oxirigacha bo'lishi kerak. Ilova va bibliografiya o'zaro tartib raqamlashga
kiritilishi kerak. Raqamlar varaqning pastki qismida, o'rtadan tekislanadi.
Matndagi har bir bo'lim bir-biridan ajratilgan bo’lishi kerak. Tegishli bo'lim
(qism) yoki kichik bo'limning raqami sarlavha boshiga qo'yiladi.
Kurs ishida turli xil grafik rasmlar (xaritalar, diagrammalar, chizmalar,
fotosuratlar va boshqalar) bo'lishi mumkin. loyihada joylashtirilgan rasmlar soni uning
mazmuniga qarab belgilanadi va matnga tartibli va aniqlik berish uchun etarli bo'lishi
kerak. Ular ish matnida ularga murojaat qilingandan so'ng darhol joylashtiriladi.
Yozuv varaqning o'rtasiga tekislanadi, kursiv bilan yozilgan va rasm ostida joylashgan.
Kurs ishiga joylashtirilgan raqamli material, jadval ko'rinishida chiqarish tavsiya
etiladi. Jadvallar varaqqa rasmlar singari joylashtirilishi kerak. Har bir jadvalga o'tish
raqami va imzo qo'shiladi. Jadval sarlavhasi birinchi satrni ko'rsatmasdan varaqning
chap chetiga tekislanadi, kursiv bilan yoziladi va jadvalning tepasida joylashgan. No.,
%, +, -, <,>, = va hokazo belgilar faqat sonli qiymatlar uchun ishlatilishi kerak.
Matnda bu belgilar so'zlar bilan yozilishi kerak.
Hisob birliklari va fizik kattaliklarni o'lchash birliklarining harf belgilari matnda
faqat bo'sh joy bilan ajratilgan sonli qiymatlar bilan qo'llaniladi (masalan: 5 dona, 10

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishitаnlаshdа yo‘l quyilgаn хаtоlik, dаsturiy tаminоtni tаnlаshdа yo‘l qo‘yilgаn
хаtоlikgа nisbаtаn аnchа qimmаtgа tushаdi.Biz bu bоbdа bа’zi bir stаndаrt
tаrmоqlаrni ko‘rib o‘tаmiz, bu o‘quvchini tаrmоq tаnlаshigа аnchа yordаm bеrаdi
dеgаn umiddаmiz. Stаndаrt tаrmоqlаr o‘rtаsidа eng ko‘p tаrqаlgаn tаrmоq bu
Ethernet tаrmоg‘idir. U birinchi bo‘lib 1972 yildа Xerox firmаsi tоmоnidаn
yarаtilib, ishlаb chiqаrilа bоshlаndi.
Tаrmоq lоyiхаsi аnchа muvоfаqiyatli bo‘lgаnligi uchun 1980 yili uni kаttа
firmаlаrdаn DEC vа Intel qо‘llаdilаr (Ethernet tаrmоg‘ini birgаlikdа qо‘llаgаn
firmаlаrni bоsh hаriflаri bilаn DIX dеb yuritilа bоshlаndi). Bu uchtа firmаning
hаrаkаti vа qо‘llаshi nаtijаsidа 1985 yili Ethernet hаlqаrо stаndаrti bo‘lib qоldi, uni
kаttа hаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоtlаri stаndаrt sifаtidа qаbul qilаdilаr: 802 IEEE
qо‘mitаsi (Institute of Electrical and Electronic Engineers) vа ECMA (European
Computer Manufactures Association). Bu stаndаrt IEEE 802.03 nоmini оldi
(inglizchа «eight oh two dot three») IEEE 802.03 stаndаrtining аsоsiy
ko‘rsаtgichlаri quyidаgilаr: Tоpоlоgyasi – shinа; uzаtish muхiti – kоаksiаl kаbеl;
uzаtish tеzligi – 10 Mbit/s; mаksimаl uzunligi – 5 km; аbоnеntlаrning mаksimаl
sоni – 1024 tаgаchаn; tаrmоq qismining uzunligi – 500 m; tаrmоqning bir
qismidаgi mаksimаl аbоnеntlаr soni – 100 tаgаchа; tаrmоqgа egа bo‘lish usuli –
CSMA/CD, uzаtish mоdulyatsiyasiz (mоnоkаnаl). Jiddiy qаrаlgаndа IEEE 802.03
vа Ethernet оrаsidа оz fаrq mаvjud, lеkin ulаr hаqidа оdаtdа eslаnmаydi.
Ethernet hоzir dunyodа eng tаnilgаn tаrmоq vа shubhа yо‘q аlbаttа u
yaqin kеlаjаkdа hаm shundаy bo‘lib qоlаdi. Bundаy bo‘lishigа аsоsiy sаbаb, uning
yarаtilishidаn bоshlаb hаmmа ko‘rsаtgichlаri, tаrmоq prоtоkоli hаmmа uchun
оchiq bo‘lgаnligi, shundаy bo‘lgаnligi uchun dunyodаgi judа ko‘p ishlаb
chiqаruvchilаr Ethernet qurilmа vа uskunаlаrini ishlаb chiqаrа bоshlаdilаr. Ulаr
o‘zаrо bir-birigа to‘liq mоslаngаn rаvishdа ishlаb chiqilаdi аlbаttа.
Dаstlаbki Ethernet tаrmоqlаridа 50 Оmli ikki turdаgi (yug‘оn vа ingichkа)
kоаksiаl kаbеllаr ishlаtilаr edi. Lеkin kyingi vаqtlаrdа (1990 yil bоshlаridаn)
Ethernet tаrmоg‘ining аlоqа kаnаli uchun o‘rаlgаn juftlik kаbеllаridаn

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiportlar ishlatiladi:
Birinchisi – axborotlarni uzatadi,
Ikkinchisi – buyruqlarni uzatadi. Undan tashqari portlar dinamik bo’lishi
mumkin. FTP – protokolining asosiy kamchiligi, axborotlarni shifrlash mexanizmi
yo’qligidir. Bu esa bosh trafikka ega bo’lib, uning yordamida foydalanuvchining
nomini va shuningdek, uning FTP – serverga ulanish parolini aniqlash imkonini.
beradi. Bu holni bartaraf etish uchun parallel ravishda SSL protokolidan
foydalaniladi, bu esa axborotlarni shifrlashni amalga oshiradi.
Amaliy protokollar – ilovalarning muloqoti va ular o’rtasidagi axborot almashi-
nuvini ta‘minlaydi. Ularning ko’p ishlatiladigani va taniqliligi quyidagilardir:-
FTAM(File Transfer Access and Management) – fayllarga bog’lanish OSI
protokoli;-

X.400 – elektron pochtalarni halqaro almashish uchun CCITT protokoli;-

X.500 – bir necha tizimda fayl va katalog xizmati;

SMTP(Simple Mail Transfer Protocol) – elektron pochta almashinuvi uchun
Internet global tarmoq protokoli;

FTP(File Transfer Protocol) – fayllar uzatish uchun Internet global tarmoq
protokoli;

SNMP (Simple Network Management Protocol) – tarmoq monitoringi,
tarmoq qismlarini nazorat va ularni boshqarish protokoli;

Telnet – Internet global tarmoq protokoli, u uzoqdagi xostlarni qayd qilish
va ularda axborotga ishlov berish vazifasini bajaradi;

Microsoft SMBs(Server Message Blocks, serverni xabar berish bloklari) va
mijoz qobig’i yoki Microsoft redirektorlari;

NCP(Novell Net Ware Core Protocol) va mijoz qobig’i yoki Novell
redirektorlari.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi2.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 7:
11,8 + 300∙0,0866= 37.78
Oraliq segment 4:
24 + 1000∙0,1 = 124
Oraliq segment 1:
46,5+ 300∙0,0866 = 48.06
Oraliq segment 3:
42 + 70∙0,0866 =48.06
Oraliq segment 6:
29 + 500∙0,1 = 79
O’ng baza segment 9:
165 + 1000∙0,113 =278
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 566,84 ga teng. PDV qiymati 575
maksimal ruxsat etilgan qiymatdan kam bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning
qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob beradi.
2.PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-Chap segment, 10Base-5: 16 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-FB: 2 bt ga qisqaradi.
3-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base-T: 8 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, FOIRL: 0 bt ga qisqaradi.
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 37 ga teng
bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.
2-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi3. TARMOQNI ZARARLI DASTURLARDAN HIMOYA QILISH
3.1. Zararli dasturiy vositalarni klassifikatsiyasi va himoya usullari
Zararli dastur nima va undan qanday himoyalanish kerak? Hozirgi kunda
kompyuterlar va smartfonlar hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Biz ularni
ish, muloqot, ko‘ngilochar dasturlar va boshqa ko plab maqsadlarda ishlatamiz.ʼ
Biroq, ayni paytda ushbu qurilmalarda zararli dasturlar (dasturiy ta minot) bilan
ʼ
zararlanish xavfi mavjudligini ham unutmaslik lozim.
Zararli dastur nima? Zararli dastur – bu sizning kompyuteringiz, smartfoningiz,
tarmoq yoki ularda saqlangan ma lumotlarga zarar yetkazish uchun qasddan ishlab
ʼ
chiqilgan har qanday dasturiy koddir. Bular virus, troyan oti, josus dasturlar,
reklama va hokazo bo‘lishi mumkin.
Zararli dasturlardan qanday himoyalanish kerak?
 Litsenziyaga ega antivirus dasturini o rnating:
ʼ
 Аntivirusning aktual versiyasi qurilmangizdagi zararli dasturlarni aniqlash
va zararsizlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, antivirus dasturini muntazam
ravishda yangilab turish muhimdir.
 Internetdan fayllarni yuklab olishda ehtiyot bo ling:
ʼ
 Hech qachon ishonchsiz manbalardan dasturlar, fayllar yoki hujjatlarni

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiuchun, Fast Ethernet uchun esа 121,44 mks). Bu kаttаlik muhim bo‘lib, uni tаrmоq
qurilmаlаrining bufеr хоtirа qurilmаlаrining sig‘imini хisоblаsh uchun vа
tаrmоqning umumiy yuklаmаsini bахоlаshdа fоydаlаnilаdi. 10 Mbit /s tеzlikdа
ishlоvchi Ethernet tаrmоg‘i uchun stаndаrt to‘rttа ахbоrоt uzаtish muхitini аniqlаb
bеrgаn:
10 BASE 5 (qаlin kоаksiаl kаbеl);
10 BASE 2 (ingichkа kоаksiаl kаbеl);
10 BASE-T (о‘rаlgаn juftlik);
10 BASE-FL (оptik tоlаli kаbеl);
Uzаtish muхitini rusumlаsh 3 elеmеntdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib: «10» rаqаmi, 10
Mbit/s uzаtish tеzligini bildirаdi, BASE so‘zi yuqоri chаstоtаli signаlni
mоdulyatsiya qilmаsdаn uzаtishni bildirаdi, охirgi elеmеnt tаrmоq qismini
(sеgmеntini) ruхsаt etilgаn uzunligini аnglаtаdi: «5» -500 mеtrni, «2» - 200 mеtrni
(аniqrоgi, 185 mеtrni) yoki аlоqа yo‘lining turini: «T» – о‘rаlgаn juftlik (twisted
pair, vitаya pаrа), «F» – оptik tоlаli kаbеl (fiber optic, оptоvоlоkоpniy kаbеl).
Хuddi shuningdеk 100 Mbit/s tеzlik bilаn ishlоvchi Fast Ethernet uchun hаm
stаndаrt uch turdаgi uzаtish muхitini bеlgilаb bеrgаn:
100 BASE – T4 (to‘rttаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Tx (ikkitаli о‘rаlgаn juftlik);
100 BASE – Fx (оptik tоlаli kаbеl).
Bu еrdа «100» sоni uzаtish tеzligini bildirаdi (100 Mbit/s), «T» - hаrfi о‘rаlgаn
juftlik ekаnini ko‘rsаtаdi, «F» - hаrfi оptik tоlаli kаbеl ekаnini аnglаtаdi.
100BASE–Tx vа 100BASE–Fx rusumidаgi kаbеllаrni birlаshtirib 100BASE–Х nоm
bilаn yuritilаdi, 100BASE-TХ lаrni esа 100BASE–T dеb bеlgilаnаdi.
Bu еrdа biz аytib o‘tishimiz kеrаkki Ethernet tаrmоg‘i оptimаl аlgоritmi bilаn hаm,
yuqоri ko‘rsаtkichlаri bilаn hаm bоshqа stаndаrt tаrmоq ko‘rsаtkichlаridаn аjrаlib
turmаydi. Lеkin yuqоri stаndаrtlаshtirilgаnlik dаrаjаsi bilаn, tехnik vоsitаlаrini judа
ko‘p miqdоrdа ishlаb chiqаrilishi bilаn, ishlаb chiqаruvchilаr tоmоnidаn kuchli

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi Uzatiladigan axborot amaliy dastur vositalari bilan aniq bir formatli bloklarga
joylanadi. IP bayonnomasi bu bloklarni paketlarga ajratadi, olingan axborotlarning
to’liqligini tekshirish mumkin bo’lishi uchun paketlarning har biri nomer va
sarlavxa oladi.
Tarmoqlararo TCP/IP bayonnomalarining ish mexanizmi pochta xizmatiga
o’xshashdir:
• Oddiy pochta bo’yicha jo’natiladigan yozma axborotlar (xatlar) konvertlarga
joylanadi, ularda jo’natuvchining va oluvchining adreslari bo’lishi kerak.
Kompyuterlar ham xuddi shunday harakat qiladi: axborot bloklarini ajratib chiqadi
va elektron paketlarga joylaydi hamda ularni optimal yo’l bilan bir kompyuterdan
boshqasiga uzatadi. Bu elektron axborot paketlarida pochtadagilarga o’xshash
standart joylashtirish bor: ma’lumotli axborot matni kodli konvertlarga joylanadi, u
konvert axborotning boshlanishi va tugallanishi hamda sarlavhasining maxsus
belgilaridan shakllantiriladi, konvertda esa jo’natuvchining va oluvchining
adreslari (IP-adres deb ataladi) ko’rsatiladi. Bunday kodli konvert axborotning
butunligini ta’minlaydi va uning tarmoqdagi yo’l ko’rsatuvchisi bo’lib xizmat
qiladi.
• Xat jo’natilgandan keyin u pochta xizmatining ixtiyorida bo’ladi. Har bir
pochta bo’linmasi oluvchining adresini o’qiydi, boshqa qaysi pochta bo’linmalari
orqali xatni optimal usul bilan oluvchiga jo’natish kerakligini aniqlaydi va keyingi
tanlangan aloqa bo’linmasiga xatni jo’natadi. Elektron paketlarni jo’natishning
shunday algoritmi Internet tarmog’ida ham amalga oshirilgan. Pochta bo’linmalari
vazifasini tarmoq uchastkalarini o’zaro birlashtiruvchi marshrutlovchilar bajaradi.
Elektron paketlar standart o’lchamga ega: bitga uzun axborot bir nechta
paketlarga joylanishi mumkin va, aksincha, bitta paketga bir nechta qisqa
axborotlar, agar ularda oluvchining bitta adresi bo’lsa, joylashishi mumkin. Har bir
paket boshqa barcha paketlarga bog’liq bo’lmagan ravishda joriy vaqtdagi optimal
marshrut bo’yicha oluvchiga etkazib beriladi. Boshqacha aytganda, o’zaro
aloqador paketlar va bir kompyuterdan boshqa kompyuterga paketlar turli xil
yo’llar bilan uzatilishi mumkin. Bunda bitta kanaldan tarmoqning umuman turli

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi1.1. Kurs ishining tarkibi va hajmi
Kurs ishi tarkib qismlariga, chizmalar, diagrammalarga
joylashtirilgan tasviriy grafik materiallar bilan hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan
(TY) iborat.
Qo'lda yozilgan matnning hajmi 25-35 jami sahifadan iborat
bo'lib, hisob-kitob va tushuntirish yozuvidan iborat bo’ladi:
sarlavha sahifasi;
mundarija
kirish
asosiy qism (bo'limlarga bo'lingan)
hisobiy qism
xulosa;
foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati (adabiyotlar);
ilovalar (rasmlar, diagrammalar, dastur ro'yxatlari
Kirish qismida muammoni hal qilishning dolzarbligini ko'rsatish kerak, agar
kerak bo'lsa, mavjud tizimlarni vazifalarni kamchiliklarini yoki ularni samarasiz
ishlarini isbotlash uchun ko'rib chiqish kerak.
Asosiy qismning bo'limida muddatli ish mavzusi bo'yicha materiallar ko'rib
chiqiladi: qisqacha tarixiy ma'lumot (agar kerak bo'lsa); asosiy tushunchalar va
ishlanmalar to’g’risida ma’lumot beriladi.
Xulosa qilib, olingan natijalar haqida qisqacha ma'lumot berish, ish natijalarini
umumlashtirish va barcha kurs ishlari bo'yicha xulosalar chiqarish kerak.
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari
Kurs ishi kompyuterda A4 (297x210 mm) oq varaqning bir tomonida bir yarim
qator oralig'ida bosilishi kerak. Birinchi satrning hoshiyasi 1,25 sm. Matn 30-35
qatordan iborat bo'lishi kerak, 60 ta belgidan iborat bo'lishi kerak (so'zlar va tinish
belgilarining orasidagi bo'shliqlarni hisoblash) va varaqning butun kengligi bo'ylab

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiyuklab olmang.Har bir faylni yuklab olishdan oldin uni antivirus dasturi yordamida
tekshiring.
 Yangilanib turadigan dasturiy ta`minot o rnating:ʼ
 Yangilanib turadigan dasturiy ta`minotning buzg unchilar tomonidan
ʼ
qurilmangizga zararli dasturlarni kiritishda qo llanilishi mumkin bo lgan
ʼ ʼ
zaifliklarini tuzatadi.
 Shubhali elektron pochta xabarlarini ochmang:
 Hech qachon noma lum shaxslar tomonidan biriktirilgan fayllar yoki veb-
ʼ
sahifalarga havolalar bo lgan elektron pochta xabarlarini ochmang.
ʼ
 Murakkab parollardan foydalaning:
 Harflar, raqamlar va maxsus belgilarni o z ichiga olgan uzun parollardan
ʼ
foydalaning.Hech qachon turli akkauntlar uchun bir xil paroldan foydalanmang.
 Noma lum qurilmalarni ulamang:
ʼ
 Hech qachon noma lum fleshka, disk, telefon kabi qurilmalarni zararli
ʼ
dasturlarning mavjudligiga tekshirmasdan kompyuteringizga yoki smartfoningizga
ulamang.
Xulosa qilib aytganda, kompyuteringizni yoki smartfoningizni himoya qilish
sizning onlayn xavfsizligingizning ajralmas qismidir. Zararli dastur
qurilmangizning zararlanishiga, shaxsiy ma lumotlaringizni o g irlanishiga, sizga
ʼ ʼ ʼ
nisbatan moliyaviy firibgarlik sodir etilishi va shu kabi nohush holatlarga olib
kelishi mumkin. Oddiy tavsiyalarga rioya qilgan holda siz qurilmangizning zararli
dasturlardan va tarmoqdagi boshqa tahdidlardan himoyalanganligiga ishonch hosil
qilishingiz mumkin.
Zararli dasturlarning eng keng tarqalgan shakllari qanday?
Zararli dasturlar galereyasidagi eng mashhur eksponatlar:
Adware - bu kompyuter ekranini reklamalar bilan bombardimon qilish uchun
yozilgan keraksiz dastur (ko'pincha brauzerdan foydalanganda). Qoidaga ko'ra,
bunday ob'ektlar foydalanuvchini shaxsiy kompyuter, planshet kompyuter yoki
mobil qurilmasiga o'rnatishga majburlash uchun firibgarlik usullaridan
foydalanadi: ular oddiy dasturlarni taqlid qiladi yoki boshqa ilovalarni o'rnatishda

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishioperatsion tizim va antivirus dasturini avtomatik ravishda yangilanadigan qilib
sozlaganingiz ma’qul. Qurilmalaringizdagi qolgan dasturlami tez-tez va muntazam
ravishda yangilab turing.
Agar so’nggi olti oy ichida mobil telefoningizning operatsion tizimi uchun
hech qanday yangilanishlar olmagan bo’lsangiz, smartfoningiz eski model bo’lishi
va ishlab chiqaruvchi uni qo’llab-quvvatlashni to’xtatgan bo’lishi ehtimoli mavjud.
Bunday holda, telefonni muhim xavfsizlik yangilanishlarini oluvchi yangiroq
modelga almashtirganingiz ma’qul.
3. Administrator huquqiga ega bo’lmagan akkauntdan foydalaning
Administrator akkaunti ostida yuklab olingan zararli dastur qurilmangiz va
undagi ma’lumotlar uchun yanada zararlidir. Kompyuteringizda cheklangan
imtiyozlarga ega foydalanuvchi akkauntini yaratib va kundalik vazifalar uchun
undan foydalanganingiz ma’qul. Cheklangan imtiyozga ega akkauntga
kirganingizda, zararli dastur qurilmangizga kirish yo’lini topishi va tizim bo’yicha
o’zgartirishlar kiritishi ancha qiyin bo’ladi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi5-Variant.
Segment 1 10Base-5 300
Segment 2 10Base-2 65
Segment 3 10Base- T 70
Segment 4 10Base- FB 10 00
Segment 5 10Base- FL 1000
Segment 6 FOIRL 500
Segment 7 10Base-5 30 0
Segment 8 10Base-2 1 45
Segment 9 10Base- T 1000
1 2 3
1-rasm. Har xil fizik standartlardan va segmentlardan iborat bo’lgan Ethernet
tarmog’iga misol.
Hisoblash: PDV hisoblashda har bir simni kesilish joyidan segmentni jadval
asosida kechikishlarni hisoblashdan iborat, ( berilgan jadval asosida signallarning
kechikishi 1m kabel segment uzunligi bilan ko'paytiriladi), shundan keyin bu
kechikishlar chap, o’ng va oraliq segmentlarni yig’indisini topish kerak.
1-va 2- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiqullаnishi shаrоfаti tufаyli bоshkа stаndаrt tаrmоqlаrdаn Ethernet tаrmоg‘i kеskin
аjrаlib turаdi vа shuning uchun hаm hаr qаndаy bоshqа tаrmоq tехnоlоgiyasini аynаn
Ethernet tаrmоg‘i bilаn sоlishtirilаdi.
2-jadval Ethernet tarmog'ining fizik qatlami spesifikatsiyasining parametrlari
Parametrlar 10Base-5 10Base-2 10 Вазе - Т 10Base - F
Maksimal segment uzunligi, m 500 185 100 2000
Tarmoq tugunlari orasidagi
maksimal masofa (takroriy
qurilmalar yordamida), m 2500 925 500 2500
(10BaseFB
uchun 2740)
Segmentdagi maksimal stantsiyalar
soni 100 30 1024 1024
Har qanday tarmoqda stantsiya
orasidagi repeterlarning maksimal
soni 4 4 4 4(10BaseFB
uchun 5 )
Jadval -3 PDV ( umumiy qiymati barcha baza o ’ zgaruvchi orta qoluvchi segmentlar
soni ) ni hisoblash uchun jadval
Segment
turi Chap baza
segmentini
hisoblash Oraliq baza
segmentini
hisoblash O’ng baza
segmentini
hisoblash 1m kadrlarni
ushlanish
vaqti Segmentning
maksimal
uzunligi
10Base-5 11.8 46.5 169.5 0.0866 500
10Base-2 11.8 46.5 169.5 0.1026 185
10Base-T 15.3 42.0 165.0 0.113 100
10Base-
FB - 24.0 - 0.1 2000
10Base-
FL 12.3 33.5 156.5 0.1 2000
FOIRL 7.8 29 152.0 0.1 1000
AUI(>2m) 0 0 0 0.1026 48+2
PVV (Kadrlar orasidagi intervallar soni) ni hisoblash uchun

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiqismlariga yuborilayotgan paketlar uzatilishi mumkin. Bu telekommunikatsiya
tizimining resurslarini juda samarali ishlatishga va uning shikastlangan
uchastkalarini chetlab o`tishga imkon beradi.
Oluvchining qabul punktida har bir kelgan paketning sifati tekshiriladi
(ma’lumotlarni uzatishda buzulishlar bo’lmadimikan), bitta uzun axborotli barcha
paketlar birga yig’adi, bu axborotli barcha paketlarning borligi tekshiriladi va
ishonchli bo’lsagina, ular umumiy axborotga birlashtiriladi. Agar ma’lumot paketi
yo’qolgan yoki buzilgan bo’lsa, uning nusxasi so’raladi. Axborot barcha
buzilmagan paketlar olingandan keyin tiklanganligi sababli ularning olinish ketma-
ketligi ahamiyatga ega emas.
IP va TCP bayonnomalari shunchalik chambarchas bog’langanki,
cha ularni bitta nom ostida keltiriladi — TCP/IP bayonnomalari. Bu bayonnomalar
asosida ko’pgina tarmoqli servis bayonnomalari ishlab chiqilgan, ularning orasida
quyidagilarni ta’kidlash kerak:
• File Tgapsfer Protocol (FTP) — fayllarni uzatish bayonnomasi:
• Telnet — uzoqdan murojaat qilish bayonnomasi, yani buyruqlarni uzoqdagi
kompyuterda masofadan turib ijro etish;
• Simple Mail Tgapsfer Ptotocol (SMTP) — elektron pochtani yuborishning
oddiy bayonnomasi; __
• Hyper Text Tgapsfer Protocol (HTTP) — gipermatnni uzatish bayonnomasi
(Worid Wide Web da axborotlarni uzatishda ishlatiladi);
• Network News Tgapsfer Protocol (NNTP) — yangiliklarni
(telekonferenciyalarni) uzatish bayonnomasi.
Foydalanuvchilarni tizim bilan muloqoti matnli interfeysni ishlatgan holda
UNIX operacion tizimi asosida yoki hozirda anchagina keng tarqalgan MS
Windows/Windows NT muxitida amalga oshirilib, bu muxit uchun Internet ning
barcha texnologiyalari va servislari bilan ishlaydigan amaliy dasturlar mavjuddir,
bu dasturlar o’z navbatida oddiy va qulay grafik interfeysga ega. UNIX

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishio’rnatilgan bo’lishi kerak. Bu sizning viruslar va boshqa zararli dasturlardan asosiy
himoyangizdir. Yangi tahdidlardan xabardor bo’lish uchun antivirus dasturini
muntazam yangilab turing.
Antivirus dasturi butun qurilmangizni zararli dasturlar mavjudligini
tekshirish imkonini beradi. Zararli dasturlarni erta aniqlash va uning tarqalishining
oldini olish uchun qurilmalaringizni muntazam ravishda skanerlashni odat qiling.
Agar siz Internetdan biror fayl yuklab olsangiz, ochishdan oldin uni antivirus bilan
tekshiring.
Windows tizimi Microsoft Defender deb nomlangan o’z ichki bepul va ishonchli
antivirus dasturiga ega. Microsoft Defender dasturini sozlamalarini to’g’ri sozlash
orqali qurilmangizni yanada yaxshiroq himoyalashingiz mumkin.
2. Qurilmalaringizdagi dasturiy va apparat ta’minotini o’z vaqtida yangilab
turing
Zar
arli dastur dasturiy ta’minotdagi zaifliklarni topadi va ular orqali qurilmalaringizga
zararlantiradi. Xakerlar va jinoyatchilar doimo ana shunday zaifliklar ortidan
izlanishdalar. Dasturiy ta’minot yaratuvchi tashkilotlar bu zaifliklarni
yangilanishlar bilan birga chiqarilgan xavfsizlik tuzatishlari bilan bartaraf etadi.
Shu boisdan, yangilanishlar o’z vaqtida o’rnatish juda muhim.
Qanday turdagi qurilmadan foydalanishingizdan qat’iy nazar, uning operatsion
tizimi eng so’nggi versiyasiga yangilanganligiga amin bo’ling. Yaxshisi,

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi4.HISOBIY QISM
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi
Birinchi m а h а lliy t а rm о ql а r p а yd о bo‘lg а n v а qtd а n b е ri yuzl а b turli х il
t а rm о q t ех n о l о giyal а ri yar а tildi, l е kin k е ng miqyosd а t а nilib, t а rq а lg а n t а rm о ql а r
bir n е ch а gin а хо l о s. T а niqli firm а l а r bu t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а shl а rig а v а
yuq о ri d а r а j а d а ul а rni ish f ао liyatini t а shkiliy t о m о nl а rini st а nd а rtl а shg а nig а nim а
s а b а b bo‘ldi. Bu t а rm о q qurilm а v а uskun а l а rini ko‘p ishl а b chiq а rilishi v а
ul а rning n а r х i p а stligi, b о shq а t а rm о ql а rg а q а r а g а nd а ustunligini t а ’minl а di.
D а sturiy t а ’min о t v о sit а l а rini ishl а b chiq а ruvchil а r h а m а lb а tt а k е ng t а rq а lg а n
qurilm а v а v о sit а l а rg а mo‘lj а ll а ng а n m ах sul о tl а rini ishl а b chiq а r а dil а r. Shuning
uchun st а nd а rt t а rm о qni t а nl а g а n f о yd а l а nuvchi qurilm а v а d а sturl а rni bir-biri
bil а n m о s tushishig а to‘liq k а f о l а t v а ish о nchg а eg а bo‘l а di.
H о zirgi v а qtd а f о yd а l а nil а dig а n t а rm о q turl а rini k а m а ytirish
t е nd е ntsiyasi kuch а ym о qd а . S а b а bl а rid а n bitt а si shund а n ib о r а tki, m а h а lliy
t а rm о ql а rd а ах b о r о t uz а tish t е zligini 100 v а h а tt о 1000 Mbit/s g а y е tk а zish uchun
eng yangi t ех n о l о giyal а rni ishl а tish v а jiddiy, ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qil а dig а n ilmiy-
t а dqiq о t ishl а rini а m а lg а о shirish k е r а k. T а biyki bund а y ishl а rni f а q а t k а tt а
firm а l а r а m а lg а о shir а о l а dil а r v а ul а r o‘zi ishl а b chiq а r а dig а n st а nd а rt
t а rm о ql а rni q о ‘ll а b-quvv а tl а ydil а r. Shuningd е k ko‘pchilik f о yd а l а nuvchil а rd а
q а ysidir t а rm о ql а r o‘rn а tilg а n v а bu qurilm а l а rni bird а nig а , b а t а m о m b о shq а
t а rm о q qurilm а l а rig а а lm а shtirishni h ох l а m а ydil а r. Shuning uchun yaqin
k е l а j а kd а butkul yangi st а nd а rtl а r q а bul qilinishi kutilm а ydi а lb а td а . B о z о rd а
st а nd а rt l о k а l t а rm о ql а rning turli t о p о l о giyali, turli ko‘rs а tgichlil а ri jud а ko‘p,
f о yd а l а nuvchig а t а nl а sh imk о niyati k е ng miqyosd а m а vjud. L е kin u yoki bu
t а rm о qni t а nl а sh mu а mm о si b а ribir q о lg а n. D а sturiy v о sit а l а rni o‘zg а rtirishg а
q а r а g а nd а (ul а rni а lm а shtirish jud а о s о n) t а nl а ng а n qurilm а l а r ko‘p yil х izm а t
qilishi k е r а k, chunki ul а rni а lm а shtirish n а f а q а t ko‘p m а bl а g‘ t а l а b qilishd а n
t а shq а ri, k а b е ll а r yotqizilish v а k о mpyut е rl а rni o‘zg а rtirish, n а tij а d а butun t а rm о q
tizimini o‘zg а rtirishg а to‘g‘ri k е lishi mumkin. Shuning uchun tаrmоq qurilmаsini

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiSegment turi Oldingi segment Oraliq segment
10Base-5 или 10Base-2 16 11
10Base-FB - 2
10Base-FL 10.5 8
10Base-T-- 10.5 8
Ko’pincha segmentining uzunligi, shuningdek, takrorlagichning soni va
tarmoqning umumiy uzunligi va ularning bilan bog'liq cheklovlarni tekshirish
kerak bo’ladi. "5-4-3" qoidasi (5 ta segmentgacha ulanishda 4 tadan ortiq
takrorlash qurilmasi, faqatgina 3tagacha tarmoq tugunlarni ulash mumkin), qolgan
(bog'lanishlar segmentlari) uzaytiruvchi kabellar sifatida ishlatiladi). Koaksiyal va
"4ta Hub" standarti optik tolali va eshilgan juftlik kabellaridan tashkil topgan
tarmoqlar uchun malumotlar uzatishda foydalanish tavsiya etilmaydi.
Turli xil jismoniy tabaqalardan iborat bo'lgan chekka tarmoqlari to'g'ri ishlashi
uchun, uchta asosiy shart bajarilishi kerak:
- Tarmoqdagi stantsiyalar soni 1024dan oshmasligi (koaksiyal segmentlar uchun
cheklovlarni hisobga olgan holda).
- Tarmoqning ikkita eng uzoq stansiyalari orasidagi signalni tarqatishning ikki
marta kechikishi (Path kechiktirish qiymati, PDV) 575 bitlik oraliqlardan
oshmaydi.
- Kadrlar orasidagi masofa 49 sekunddan ortiq intervalgacha ko'paytiriladi.
(Ramkalarni yuborish vaqtida stantsiya 96 bitli intervalgacha dastlabki interfeysni
ta'minlaydi).

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishima’lumotlarni tarmoq ichida kodlash uchun KOI-8 kodlari ishlatiladi, Windows
muxitida esa ANSI standartidagi kodlar ishlatiladi.
Tarmoqlar foydalanuvchilarga nafaqat tezkor ma'lumot almashish imkoniyatini,
balki beradi birgalikda ishlash printerlarda va boshqalarda atrof-muhit va hatto
hujjatlarni bir vaqtning o'zida qayta ishlash.
Kompyuter tarmoqlarining barcha xilma-xilligini xususiyatlar guruhiga ko'ra
tasniflash mumkin:
Hududiy tarqalish;

Idoraviy mansubligi;

Axborot uzatish tezligi;

Uzatish vositasining turi.

Hududiy taqsimot nuqtai nazaridan tarmoqlar mahalliy, global va
mintaqaviy bo'lishi mumkin.

Tegishli bo'lishiga ko'ra idoraviy va davlat tarmoqlari ajralib turadi.

Departament bitta tashkilotga tegishli va uning hududida joylashgan.

Axborot uzatish tezligi bo'yicha kompyuter tarmoqlari past, o'rta va yuqori
tezlikka bo'linadi.

Transmissiya muhiti turiga ko'ra ular infraqizil diapazonda radiokanallar
orqali axborot uzatuvchi koaksiyal, o'ralgan juft, optik tolali tarmoqlarga
bo'linadi.
2.2 FTP protokoli.
FTP protokoli(File Transfer Protocol) HTTP protokolidan farqli fayllar bilan
ishlaydi. Bu protokol amaliy bosqichda ishlaydi va transport protokoli sifatida TCP
– protokolini ishlatadi. Uning asosiy vazifasi fayllarni FTP – serverga uzatish
hamda undan olishdir. FTP – protokoli buyruqlar to’plamidan iborat bo’lib,
axborotlarni uzatish va ulash tartiblarini bayon qiladi. Bu holda buyruqlar va
axborotlar turli portlardan foydalanib uzatiladi. Standart portlar sifatida 21 va 20 –

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi2. TRANSPORT POG`ONASI. TARMOQ POG`ONASIDAGI TRANSPORT
PROTOKOLINI BOG`LASHGA MO`LJALLANGAN UZATISHNI
BOSHQARISH PROTOKOLI TCP
2.1 Transport pog’onasi. Tarmoq pog’onasidagi transport protokolini
bog’lashga mo’ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP(Transmission
Control Protocol), xususiyatlari
Transport bosqichi paketni xatosiz va yo’qotmasdan, kerakli ketma
ketlikda yetkazib berishga amalga oshiradi. Shu yerda yana uzatilayotgan
axborotlarni paketga joylash uchun bloklarga taqsimlanadi va qabul qilingan
axborotni qayta tiklanadi.
TCP/IP protokoli maxsus global tarmoq uchun va tarmoqlar o’rtasidagi
muloqotni olib borish uchun loyihalashtirilgan. U past sifatli aloqa kanallariga va
xatolikka yo’l qo’yish ehtimoli katta tarmoqlarga mo’ljallangan. Bu protokol
dunyo kompyuter tarmog’i Internetda qabul qilingan, abonentlarning ko’p qismi
oddiy telefon aloqa yo’llariga ulanadi. Uning asosida yuqoriroq bosqich
protokollari ishlaydi, jumladan, SMPT, FTP, SNMP protokollari. TCP/IP
protkollarining kamchiligi esa kichik tezlikda ishlashi. NetBIOS protokoli(tarmoq
kiritish– chiqarish asos tizimi) IBM formasi tomonidan ishlab chiqarilgan, dastlab
u IBM PC Network va IBM Token Ring tarmoqlari uchun mo’ljallanib, shaxsiy
kompyuterning BIOS tizim andozasiga asoslangan holda loyihalashtirilgan. Shu
davrdan boshlab bu protokol asosiy standart bo’lib qoldi(aslida standartlashtiril-
magan) va ko’p tarmoq operatsion tizimlari tarkibida NetBIOS emulyatori bo’lib,
ular moslikni ta‘minlaydi. Dastlabki vaqtlarda NetBIOS seans, transport va
tarmoq bosqichlarining vazifalarini bajargan, keyin ishlab chiqarilayotgan
tarmoqlarda pastki bosqichlar standart (masalan, IPX/SPX) protokollar
ishlatilmoqda, lekin NetBIOS emulyator zimmasida faqat seans bosqichi qolgan.
NetBIOS emulyatori IPX/SPXga qaraganda ancha yuqori servisga egadir, lekin u
sekin ishlaydi. NetBEUI – bu NetBIOS protokolining transport bosqichigacha
rivojlantirilgan protokolidir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishitizimga "qo'shimcha yuk" sifatida kiradi.
Spyware - bu kompyuter foydalanuvchisining harakatlarini yashirincha kuzatuvchi
va to'plangan ma'lumotlarni ishlab chiquvchilarga yuboradigan zararli dastur.
Viruslar zararli dastur bo'lib, u boshqa dasturga biriktiriladi va u ishga
tushirilganda (odatda foydalanuvchining e'tiborsizligi tufayli sodir bo'ladi) o'zini
ko'paytira boshlaydi va kompyuterdagi boshqa ilovalarni o'zgartiradi, ularga zararli
kod elementlarini kiritadi.
Qurtlar viruslarga o'xshash zararli dasturlarning bir turi. Ular, shuningdek, o'z-
o'zidan nusxa ko'chirishadi, tarmoq orqali kompyuterga kirib boradilar va odatda
ma'lumotlar yoki fayllarni o'chirish orqali zarar etkazishadi.
Troyan oti zararli dasturlari deb ham ataladigan troyanlar zararli dasturlarning eng
xavfli turlaridan biridir. Odatda ular o‘zlarini foydali dasturlar qilib ko‘rsatib, sizni
aldashga harakat qilishadi. Troyan tizimga kirgandan so'ng, tajovuzkorlar
zararlangan
3.2. Zararli dasturlardan himoya qilishning mavjud usullari va vositalari
Xakerlar va jinoyatchilar zararli dasturlar tarqatish orqali onlayn tarmoqlarda
ko’pchilik uchun turli muammolar yaratadilar. Bu ular qo’llaydigan eng ko’p
tarqalgan usullardan biridir. Zararli dasturlardan himoyalanish uchun o’zingiz
oqilona ish tutish bilan birgalikda ushbu asosiy ko’rsatmalarga amal qiling.
1. Antivirus dasturidan foydalaning
Barcha foydalanadigan qurilmalaringizda doimo ishonchli antivirus dasturi

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiMundarija
Kirish …………………………………………………………………...…………
1.1 Kurs ishining tarkibi va hajmi…………………………………………..…..
1.2. Kurs ishini rasmiylashtirish talablari…………………………………........
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish……………………………..…
2. Transport pog`onasi. Tarmoq pog`onasidagi transport protokolini
bog`lashga mo`ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP
2.1 Transport pog’onasi. Tarmoq pog’onasidagi transport protokolini
bog’lashga mo’ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP(Transmission
Control Protocol), xususiyatlari...........................................................................
2.2 FTP protokoli.................................................................................................
3. Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilish.
3.1 Zararli dasturiy vositalarni klassifikatsiyasi…………………….….. ...........
3.2 Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilishning mavjud usullari va
vositalari ………………………………...……………………………...………
4. Hisobiy qism
4.1 Ethernet va FastEthernet asosidagi kompyuter tarmog'i va uning
samaradorligini hisoblash tartibi..........................................................................
Ilova A …………………………………………………………………………….
Xulosa ………………………………………………………………………..……
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………..……..

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiKirish
Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining barcha sohalariga keng joriy etish
hamda ulardan samarali foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir
konstitutsiyaviy huquqlarini ro'yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari
faoliyatining ochiqligini ta'minlash, ―elektron hukumat tizimini jadal tatbiq‖
etish, telekommunikatsiya infratuzilmasi, ma'lumotlarni uzatish tarmoqlarini
modernizatsiya qilish borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko'lamli
ishlar amalga oshirilmoqda.
Davlatimiz rahbarining 2015 yil 4 fevraldagi ―O'zbekiston Respublikasi
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligini tashkil
etish to'g‘risida gi farmoni ushbu yo'nalishdagi sa'y-harakatlarni yangi bosqichga
‖
ko'tarishga qaratilgani bilan nihoyatda ahamiyatlidir. Binobarin, mamlakatimizda
mustaqillikning ilk yillaridanoq, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har
tomonlama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy-tehnik
bazasini izchil takomillashtirishga alohida e'tibor qaratib kelinayapti. Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari zamonamiz uchun dolzarbligiga monand sur'atda
boshqa sohalarga nisbatan jadal rivojlanayotganini alohida ta'kidlash joiz. Ushbu
xizmatlar hajmi so'nggi besh yilda 3,3 barobar, o'tgan yili esa 24,5 foiz o'sgani
buning amaliy tasdig‘idir.
Bularning barchasi axborot - kommunikatsiya texnologiyalarini
rivojlantirish borasida ko'rilayotgan izchil chora-tadbirlar samarasi, desak, aslo
mubolag‘a bo'lmaydi. Istiqbolda internetning milliy segmenti yanada
shakllantirilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon
aloqasi, televidenie va radioeshittirishning raqamli tizimlariga to'liq o'tishni
ta'minlash, aholining, xususan, yosh avlodning axborotga bo'lgan hamda
intellektual talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida tarmoq resurslarini
rivojlantirish uchun zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni
muddaodir.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishifоydаlаnilgаn vеrsiyalаri kеng tаrqаldi. Shuningdеk оptik tоlаli kаbеllаr
ishlаtilаdigаn stаndаrt hаm qаbul qilindi vа stаndаrtlаrgа tеgishli o‘zgаrtirishlаr
kiritildi.
1995 yili Ethernet tаrmоg‘ining tеz ishlоvchi vеrsiyasigа stаndаrt qаbul
qilindi, u 100 Mbit/s tеzlikdа ishlаydi (Fast Ethernet dеb nоm bеrildi, IEEE 802.03
u stаndаrti), аlоqа muхitidа fgаn juftlik yoki оptik tоlа ishlаtilаdi. 1000 Mbit/s
tеzlikdа ishlаydigаn vеrsiyasi hаm ishlаb chiqаrilа bоshlаndi (Gigabit Ethernet,
IEEE 802.03 z stаndаrti). Stаndаrt bo‘yichа «shinа» tоpоlоgiyasidаn tаshqаri
shuningdеk «pаssiv yulduz» vа «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyali tаrmоqlаr hаm
qо‘llаnilаdi. Bu tаqdirdа tаrmоqning turli qisimlаrini o‘zаrо ulаsh uchun rеpitеr vа
pаssiv kоntsеntrаtоrlаrdаn fоydаlаnish ko‘zdа tutilаdi (7–rаsm). Tаrmоqning bir
qismi (sеgmеnt) bo‘lib shuningdеk bittа аbоnеnt hаm sеgmеnt bo‘lishi mumkin.
Kоаksiаl kаbеllаr shinа sеgmеntlаrigа ishlаtilаdi, to’qilgаn juftlik vа оptik tоlаli
kаbеllаr esа pаssiv yulduz nurlаri uchun ishlаtilаdi (bittаli аbоnеntlаrni
kоnsеntrаtоrgа ulаsh uchun). Аsоsiysi hоsil qilingаn tоpоlоgiyadа yopiq yo‘llаr
(pеtlya) bo‘lmаsligi kеrаk. Nаtijаdа jismоniy shinа hоsil bo‘lаdi, chunki signаl
ulаrning hаr biridаn turli tоmоnlаrgа tаrqаlib yanа shu jоygа qаytib kеlmаydi
(hаlqаdаgi kаbi). Butun tаrmоq kаbеlining mаksimаl uzunligi nаzаriy jiхаtdаn 6,5
km gа еtishi mumkin, lеkin аmаldа esа 2,5 km dаn оshmаydi.
Bu hоldа signаlning bittа qiymаti nоlgа, bоshqаsi mаnfiy qiymаtgа egа, ya’ni
signаlni dоimiy tаshkil qiluvchi qiymаti nоlgа tеng emаs. Gаlvаnik аjrаtish
аdаptеr, rеpitеr vа kоntsеntrаtоr qurilmаlri yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.
Tаrmоqning uzаtish vа qаbul qilish qurilmаlаri bоshqа qurilmаlаrdаn gаlvаnik
аjrаlishi trаnsfоrmаtоr оrqаli vа аlоhidа elеktr mаnbаi yordаmidа аmаlgа
оshirilgаn, tаrmоq bilаn kаbеl to‘g‘ri ulаngаn. Ethernet tаrmоg‘igа ахbоrоt uzаtish
uchun egа bo‘lish аbоnеntlаrgа to‘liq tеnglik huquqini bеruvchi CSMA/CD
tаsоdifiy usul yordаmidа аmаlgа оshirilаdi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi4. Qanday dasturlar o’rnatayotganingizga ehtiyot va e’tiborli bo’ling
Ko’p zararli dasturlar shubhali dasturiy ta’minot to’plami ichida bo’lishi yoki
haqiqiy ilovalarning «qaroqchilik» versiyalariga joylashtirilgan bo’lishi mumkin.
Kompyuteringizga zararli dasturlarni yuqtirishning eng ishonchli yo’llaridan biri
unga «qaroqchilik»(litsenziyasiz) dasturlarini o’rnatishdir. Agar sizga ma’lum bir
dasturiy ta’minot juda ham kerak bo’lsa, lekin uni sotib olishga imkoningiz
bo’lmasa, yodda tuting, deyarli barcha yirik dasturiy mahsulotlarning bepul
muqobil versiyalari (alternativ versiyalari) mavjud. Ko’pincha, muqobil
versiyalardagi ko’plab funksiyalar cheklangan bo’lsa-da, ular vazifangizni bajarish
uchun yetarli bo’ladi. Iloji bo’lsa, har doim xususiy tijorat mahsulotlaridan ko’ra
ochiq kodli dasturiy ta’minotni tanlang.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi1.PDV qiymatini hisoblaymiz:
Chap baza segment 7:
11,8 + 300∙0,0866= 37.78
Oraliq segment 4:
24 + 1000∙0,1 = 124
Oraliq segment 1:
46,5+ 300∙0,0866 = 72.48
Oraliq segment 2:
46,5 + 65∙0,1026 = 53.16
Oraliq segment 5:
33,5 + 1000∙0,1 = 133.5
O’ng baza segment 8:
169,5 + 145∙0,1026 = 184.37
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 605.29 ga teng bo’ldi. PDV
qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan ko’p bo'lgani uchun bu tarmoq
ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga javob bermaydi.
2.PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-Chap segment, 10Base-5: 16 bt ga qisqaradi.
2-oraliq segment, 10Base-FB: 2 bt ga qisqaradi.
3-oraliq segment, 10Base-5: 11 bt ga qisqaradi.
4-oraliq segment, 10Base- 2: 11 bt ga qisqaradi.
5-oraliq segment, 10Base- FL: 8 bt ga qisqaradi.
1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 48 ga teng
bo’ladi, bu esa 49 bit oraliqdagi chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan
talablarga javob beradi.
1-va 3- tarmoq o’rtasidagi PDV qiymatini hisoblash.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiEthernet kаdr uznligi (ya’ni priаmbulаsiz pаkеt) 512 bitli оrаliqdаn kаm
bo‘lmаsligi kеrаk, yoki 51,2 mks (хuddi shu kаttаlik signаlni tаrmоqdаn bоrib
kеlish vаqtigа tеngdir). Mаnzillаshning shахsiy, guruhli vа kеng tаrqаtish usullаri
ko‘zdа tutilgаn. Ethernet pаkеti quyidаgi mаydоnlаrni o‘z ichigа оlgаn:
8 bitni priаmbulа tаshkil qilаdi, ulаrdаn birinchi еttitаsini 1010101 kоdi
tаshkil qilаdi, охirgi sаkkizinchisini 10101011 kоdi tаshkil qilаdi. IEEE 802.03
stаndаrtidа bu охirgi bаyt kаdr bоshlаnish bеlgisi dеb yurutilаdi (SFD – Start of
Frame Delimiter) vа pаkеtni аlоhidа mаydоnini tаshkil qilаdi.
Qаbul qiluvchi mаnzili vа jo‘nаtuvchi mаnzili 6 bаytdаn tаshkil tоpgаn bo‘lib
3.2 bоbdа yozilgаn stаndаrt ko‘rinishdа bo‘lаdi. Bu mаnzil mаydоnlаri аbоnеnt
qurilmаsi tоmоnidаn ishlаv bеrilаdi. Bоshqаrish mаydоnidа (L/T-Length/Type)
ахbоrоt mаydоnining uzunligi hаqidаgi mа’lumоt jоylаshtirilаdi. U yanа
fоydаlаnаyotgаn prоtоkоl turini bеlgilаshi mumkin. Аgаrdа bu mаydоn qiymаti
1500 dаn kаm bo‘lsа u hоldа ахbоrоtlаr mаydоnining uzunligini ko‘rsаtаdi.
Аgаrdа 1500 dаn kаttа bo‘lsа u hоldа kаdr turini ko‘rsаtаdi. Bоshqаrish mаydоni
dаstur tоmоnidаn ishlоv bеrilаdi. Ахbоrоtlаr mаydоnigа 46 bаytdаn 1500
bаytgаchа ахbоrоt kirishi mumkin. Аgаrdа pаkеtdа 46 bаytdаn kаm ахbоrоt
bo‘lsа, ахbоrоtlаr mаydоnining qоlgаn qismini to‘ldiruvchi bаytlаr egаllаydi. IEEE
802.3 stаndаrtigа ko‘rа pаkеt tаrkibidа mахsus to‘ldiruvchi mаydоn аjrаtilgаn (pad
data), аgаrdа ахbоrоt 46 bаytdаn uzun bo‘lsа to‘ldiruvchi mаydоn 0 uzunlikkа egа
bo‘lаdi. Nаzоrаt bitlаr yig‘indisining mаydоni (FCS – Frame Chech Segvence)
pаkеtning 32 rаzryadli dаvriy nаzоrаt yigindisidаn ibоrаt (CRC) vа u pаkеtning
to‘g‘ri uzаtilgаnligini аniqlаsh uchun ishlаtilаdi. Shundаy qilib, kаdrning minimаl
uzunligi 64 bаytni (512 bit) tаshkil qilаdi (priаmbulаsiz pаkеt). Аynаn shu kаttаlik
tаrmоqdаn signаl tаrqаlishini ikki хissа ushlаnish mаksimаl qiymаtini 512 bit
оrаlig‘idа аniqlаb bеrаdi (Ethernet uchun 51,2mks, Fast Ethernet uchun 5,12mks).
Turli tаrmоq qurilmаlаridаn pаkеtning o‘tishi nаtijаsidа priаmbulа kаmаyishi
mumkinligini stаndаrt nаzаrdа tutаdi vа shuning uchun uni хisоbgа оlinmаydi.
Kаdrning mаksimаl uzunligi 1518 bаyt (12144 bit, ya’ni 1214,4 mks Ethernet

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiTCP/IP
TCP/IP protokol steklari (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)
bugungi kunda eng ko’p tarqalgan va fundamentaldir. U har qanday o’lchamdagi
mahalliy tarmoqlarda ishlaydi. Undan tashqari protokollardan Internet global
tarmog’ida ishlash imkonini beruvchi yagona protokoldir. TCP/IP protokollar
stekiga turli bosqichlarda ishlovchi ko’p protokollar kiradi, lekin o’z nomini u
ikkita TCP va IP protokollar nomidan olgan.
TCP(Transmission Control Protocol) – transport protokoli, TCP/IP protokollar
stekidan foydalanib tarmoqda axborotlarni uzatishni boshqarish uchun xizmat
qiladi.
IP (Internet Protocol) – tarmoq bosqich protokoli, turli tarmoqdan iborat
bo’lgan tarmoqlarda axborotlarni yetkazish uchun transport protokollarining
biridan foydalanadi, masalan, TCP yoki UDP.
TCP/IP stekning quyi bosqichi axborot uzatishning standart protokollaridan
foydalangani uchun uni har qanday tarmoq texnologiyasi qo‘llanganda va har
qanday operatsion tizimli kompyuterlarda ishlatish mumkin bo’ladi. Azaldan
TCP/IP protokoli global tarmoqlarda foydalanish uchun loyihalashtirilgan, aynan
shuning uchun u maksimal ravishda moslashuvchandir. Xususan paketlarni
qismlarga ajratish imkoni bo’lgani uchun ham aloqa kanalining sifati e‘tiborga
olinmasa ham, axborot albatta o’z manziliga yetkaziladi. IP – protokolining
mavjudligi uchun ham turli segmentli tarmoqlar o’rtasida ham axborot uzatish
mumkin bo’ladi. TCP/IP – protokolining kamchiligi shundan iboratki, tarmoqda
ma‘murlashtirish murakkablashadi
TCP transportli darajaning tipik bayonnomasi hisoblanadi: u ma’lumotlar
oqimini boshqaradi, xatoliklarni qayta ishlaydi va barcha ma’lumot paketlari
olinganligini va kerakli tartibda yig’ilganligini kafolatlaydi. Internet uchun
transportli darajaning yana bir bayonnomasi mavjuddir: foydalanuvchi
deytagrammasining bayonnomasi (UDP — User Datagram Protocol) oddiyroq
va ma’lumotlarni masuliyatsiz jo’natishlarda ishlatiladi.
Bu bayonnomalarni ishlatish jarayonlarining ketma-ketligi quyidagicha bo’ladi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiMB). Matematik belgilarning belgilari +, -, <,>, =,  ,:, / ikkala tomondan bo'sh joylar
bilan ajratilgan. Masalan: a + b = c, d <c, a  b.
Axborot manbalariga havolalar arabcha raqamlar bilan raqamlangan va tirnoqli
matn oxirida kvadrat qavslarga joylashtirilgan (havolalar soni kamida beshta bo'lishi
kerak). Raqamlarga, formulalarga, jadvallarga va ilovalarga havolalar kurs ishlarining
matni davomida doimiy ravishda raqamlanishga ega bo'lishi kerak, ular qavs ichida
berilgan, masalan: (1-rasm), (3-jadval), formulalar (1) - (3), (Ilova) .) A).
Matnda keltirilgan manbalar va adabiyotlar havolalari orqali murojaat qilinadi.
Ishoratlar nafaqat to'g'ridan-to'g'ri iqtibos keltirganda, balki kurs ishining muallifi
hujjat yoki bayonotning matnidan iqtibos keltirganda, shuningdek, yangi faktlar,
raqamli materiallar va o'z so'zlaringiz bilan aytilgan boshqa ma'lumotlar keltirilganda
ham amalga oshiriladi. Ma'lumotlar ro'yxatining namunasi B ilovasida keltirilgan.
Dars ishi alohida papkada papka bilan birga beriladi. Varaqlar fayllarga joylashtiriladi
yoki to'ldiriladi.
1.3. Kurs ishining strukturaviy rasmiylashtirish
Tushuntirish yozuvida bo'limlar, kichik bo'limlar, paragraflar, paragraflar va
paragraflar mavjud.
Bo'lim - bo'linishning birinchi bosqichi, seriya raqami va sarlavhasi bor.
Kichik bo'lim - bo'limning bir qismi, bo'lim raqami va pastki qismning seriya
raqami va sarlavhadan iborat seriya raqamiga ega.
Band - bo'lim yoki pastki qismning pastki qismi raqami va buyumning seriya
raqamidan iborat seriya raqami. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - paragrafning qismi, paragraf raqami va kichik bandning seriya
raqamidan iborat seriya raqamiga ega. Sarlavha bo'lishi mumkin.
Paragraf - bu raqam va sarlavha bo'lmagan matnning mantiqiy tanlangan qismi.

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishi7-rаsm. Ethernet tаrmоq tоpоlоgiyasi
Fast Ethernet tаrmоg‘idа jismоniy «shinа» tоpоlоgiyasidаn fоydаlаnish
ko‘zdа tutilmаgаn, fаqаt «pаssiv yulduz» yoki «pаssiv dаrахt» tоpоlоgiyasi
ishlаtilаdi. Shuningdеk Fast Ethernet tаrmоg‘idа tаrmоq uzunligigа qаttiq tаlаblаr
vа chеgаrа qo‘yilgаn. Pаkеt fоrmаtini sаqlаb qоlib, tаrmоq tеzligini 10 bаrаvаr
оshirilgаnligi tufаyli tаrmоqning minimаl uzunligi 10 bаrаvаr kаmаyadi (Ethernet
dаgi 51,2 mks o‘rnigа 5,12 mks). Signаlni tаrmоqdаn o‘tishining ikki хissаlik vаqt
kаttаligi esа 10 mаrоtаbа kаmаyadi. Ethernet tаrmоg‘idаn ахbоrоt uzаtish uchun
stаndаrt kоd Mаnchеstеr – II ishlаtilаdi.
Tаrmоqdа 8 – rаsmdа ko‘rsаtilgаndеk o‘zgаruvchаn uzunlikkа egа bo‘luvchi
strukturаli pаkеt ishlаtilаdi.
8-rаsm. Ethernet tаrmоq pаkеtining tuzulishi
(rаqаmlаr bаytlаr sоnini ko‘rsаtаdi).

O’lcha m
mm m varaq Hujjat: Imzo
Sana varaq
NDK va TU 60711400 . 41sE-22 TJA Kurs ishiXulosa
1-va 3-komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan qiymatdan
kam bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining mezoni talabiga
javob beradi..
1-va 2-;2-va 3-komponentlarning PDV qiymati 575 maksimal ruxsat etilgan
qiymatdan kop bo'lgani uchun bu tarmoq ikkita signalning qaytishi vaqtining
mezoni talabiga javob bermaydi
1-va 2-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 605,29 ga teng.
1-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 566,84 ga teng
2-va 3-tarmoq komponentlarining PDV qiymati 618,408 ga teng.
PVV qiymatini hisoblaymiz:
1-va 2-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 48 ga teng bo’ladi
1-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 37 ga teng bo’ladi.
2-va 3-tarmoq PVV o’lchamlarni jami qiymati 43 ga teng bo’ladi.
Barcha PVV o’lchamlarni hisoblash natijasida jami qiymati 49 bit oraliqdagi
chegara qiymatidan kamroq ya’ni qo’yilgan talablarga javob beradi
Kurs ishimni bajarish davomida PDV va PVV o’lchamlarni hisob kitob qilib
chiqdim va hamma hisob ishlarim barcha talablarga javob berdi. Barcha tarmoqlar
berilgan standartlarga javob beradi.

Transport pog'onasi. Tarmoq pog'onasidagi transport protokolini bog`lashga mo'ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP, Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilish

Купить

Информация о документе

Продавец

Transport pog'onasi. Tarmoq pog'onasidagi transport protokolini bog`lashga mo'ljallangan uzatishni boshqarish protokoli TCP, Tarmoqni zararli dasturlardan himoya qilish