Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 473.5KB
Покупки 8
Дата загрузки 27 Сентябрь 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Turizm sohasini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning o’rni

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI Moliya (sirtqi) fakulteti “ MOLIYA ” fanidan KURS ISHI Turizm sohasini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning o’rni Bajardi: Tekshirdi: Toshkent PAGE \* MERGEFORMAT 7 Turizm sohasini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning o’rni Reja : Kirish 1. Xorijiy investitsiyalar iqtisodiy mohiyati va mamlakat ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishidagi o rni.ʻ 2. O zbekiston turizm sohasini rivojlantirish va unda xorijiy ʻ investitsiyalarni jalb qilish holati tahlili. 3. Turizm sohasini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatlari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati PAGE \* MERGEFORMAT 7 Kirish Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida milliy iqtisodiyotni modernizatsiyalashuvi va jahon xo’jaligiga integratsiyalashuvi ko’p jihatdan to’g’ri va asoslangan investitsiya siyosatiga bog’liq. Mamlakatimizda investitsion faoliyatni iqtisodiy muhit shart sharoitlariga muvofiq rivojlantirish, ularni jamiyat iqtisodiy hayotining barcha jabhadagi faolligini ta’minlash, milliy ishlab chiqarish jarayoninig modernizatsiyalashuvi hamda barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlashning muhim omillaridan biri bo’lib kelmoqda. Shuning uchun ham hukumatimiz tomonidan har yili amalga oshirib kelinayotgan islohotlarning kun tartibidagi asosiy manbalardan biri bo’lib, investitsiyalarni mamlakatning milliy iqtisodiyotiga jalb qilish masalsi turibdi. Ma’lumki, investitsiya iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi – drayveridir. Keyingi yillarda butun dunyoda xorijiy investitsiyalar jalb etish tobora murakkab kechmoqda. Masalan, 2019 yilda jahonda investitsiya oqimi 19 foizga kamaygan. Turizmga qo’yiladigan har qanday investitsiya – bu kelajakka qo’yiladigan investitsiyadir. Bu haqda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev quyidagicha ta’kidlaydilar: ―Jahon tajribasi shuni ko’rsatadiki, qaysi davlat faol investitsiya siyosatini yuritgan bo’lsa, o’z iqtisodiyotining barqaror o’sishiga erishgan. Shu sababli ham investitsiya — bu iqtisodiyot drayveri, o’zbekcha aytganda, iqtisodiyotning yuragi, desak, mubolag’a bo’lmaydi. 1 Bugungi kunda chet el investitsiyalarining aksariyat qismi nazariy va uslubiy bazani rivojlantirishda yetarlicha yaratilmagan. Respublikada sayyohlik korxonalari masalalari bo'yicha qabul qilingan hujjatning turizm va investitsiya qonunlari va nizomlari xususiyatlari to'liq e'tiborga olinmaydi. Turizm qonunchiligiga sarmoya jalb qilish va boshqa nazariy jihatlar bilan bog'liq rasmiylashtirishlar ishlab chiqilishi kerak. 1 Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi matbuot xizmati turkumidan. 2019- yil 10- aprel . PAGE \* MERGEFORMAT 7 Turizmga investitsiyalarni jalb qilish bo'yicha talab va takliflar sektori bo'lishi quyidagilarni o’zida ifodalaydi: - Turizm sohasini rivojlantirish va ushbu sohaga investitsiyalarni keng jalb qilish; - Xorijiy tajribalarni jalb qilish; - Turizm xizmatlarining yangi turlari va turkumlarini yaratish; - Keng miqyosli investitsiyalarni jalb qilish uchun kriteriyalarni rivojlantirish; - Chet el investitsiyalarini keng jalb qilishda turizmning qo'shimcha imtiyozlarini qo'llash; - Investitsiya muhitini yaratish va yanada takomillashtirish; - Me'yoriy jihatdan jalb etish uchun keng miqyosli investitsiyalarning huquqiy asoslarini takomillashtirish; - Sayyohlik xizmatlarining sonini va sifatini oshirish; - Turizm sohasidagi samaradorlik kursori tizimini ishlab chiqarish; - Investitsiyalarni nazorat qilish va monitoringini takomillashtirish; O’zbekiston ham ko’plab madaniy yodgorliklarga boy bo’lgan tarixiy shaharlar mavjudligi bilan turizm sohasiga chet el investitsiyalarni jalb qilishda yetakchi mamlakatlar qatoridan o’rin olgan davlat hisoblanadi. Tanlangan mavzuning dolzarbligi ham ana shu vazifalarni o’rganishni taqozo etadi. PAGE \* MERGEFORMAT 7 1. Xorijiy investitsiyalar iqtisodiy mohiyati va mamlakat ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishidagi o rni.ʻ O’zbekiston Respublikasida investitsiya xususida qonuniy hujjatlar 1991 yildan boshlab qabul qilingan bo’lib, bugungi kungacha ancha takomillashtirildi. Investitsiya to’g’risida O’zbekiston Respublikasida qabul qilingan qonunda ko’rsatilishicha, “investitsiya” bu iqtisodiy samara (daromad, foyda) olish yoki ijobiy ijtimoiy natijaga erishish uchun sarflanadigan pul mablag’lari, banklarga qo’yilgan omonatlar, paylar, qimmatli qog’ozlar (aksiya, obligatsiyalar), texnologiyalar, mashinalar, asbob-uskunalar, litsenziyalar va samara beradigan boshqa har qanday boyliklardir. Bu iqtisodiy ta’rif investitsiyalarning bozor iqtisodiyoti sharoitiga mos kelishini to’laligicha tasdiqlaydi. “Investitsiya” atamasi lotin tilida “invest” so’zidan kelib chiqqan bo’lib, “qo’yish”, “mablag’ni safarbar etish”, “kapital qo’yilmasi” ma’nosini beradi. Keng ma’noda investitsiya mablag’ni ko’paytirib, qaytarib olish maqsadida kapitalni safarbar etishni bildiradi. Investitsiya deganda barcha turdagi milliy va intellektual boyliklar tushunilib, ular tadbirkorlik faoliyati ob’ektlariga yo’naltirilib daromad keltirishi yoki biror-bir ijobiy samaraga erishishi zarur. Investitsiya kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va ijobiy ijtimoiy samaraga erishishdir. Investitsiyalarni nazariy uslubiy jihatlariga e’tibor qaratadigan bo’lsak, investitsiyalar nazariyasi o’zining tarixiy rivojlanish jarayonida bir qancha bosqichlarni bosib o’tdi. V.V.Aladinning fikricha, investitsiyalarning dastlabki belgilarini Avstriya iqtisodchilari maktabining ilmiy ishlarida ko’rish mumkin. 2 Iqtisodiy lug’atda “investitsiyalar – kapitalni uzoq muddatli qo’yimalar tariqasida sanoatga, qishloq xo’jaligiga, transportga va boshqa tarmoqlarga sarf etiladigan xarajatlar yig’indisini aks etirradi” 3 - deb ta’riflangan. 2 Аладьин В.В. Инвестиционная деятельность субъектов Российской федерации./В.В. Аладьин.-М:Социум, 2002.С.17. 3 Финансово-кредитный словарь. Т.1. – М.: «Финансы и статистика», 1984.-С.470 . PAGE \* MERGEFORMAT 7 Uilyam F.Sharp, Gordon Dj Aleksandr, Djeffri V Beyli investitsiyalar haqida quyidagi fikrlarni bildiradi: mumkin qadar kengroq ma’noda aytganda “investitsiyalar” – bu “kelajakda kattaroq” – bu “kelajakda kattaroq foydaga ega bo’lish uchun buguncha puldan ajralishdir” 4 . Mualliflar, pul mablag’larini qo’yilmalar sifatidagi – investitsiyalar va bu pullardan kelajakdagi ko’proq summa olish uchun bugun voz kechish deb qaraydi. Bizningcha bunday fikrlash bir tomonlama bo’lib, investitsiyalar nafaqat pul mablag’lari ko’rinishidagi pul daromadlari bo’lib qolmay balki, boshqa moddiy yoki nomoddiy ko’rinishlarda ham bo’lishi mumkin. Shuningdek, mualliflar investitsiyalash va jamg’armalar (savings) o’rtasidagi farqni ko’rsatib, aytishadiki, jamg’arma “iste’molga ajratilgan” qiymatdir. “Investitsiyalash” tushunchasi kelajakda milliy mahsulotni ko’paytirish bilan bog’liq real investitsiyalashgacha bo’lgan jarayonni ifodalaydi. Iqtisodiy kategoriya sifatida investitsiya quyidagicha tasniflanadi: - Avaylangan (birlamchi jamg’arilgan) kapitalni ko’paytirish maqsadida kapitalni tadbirkorlik ob’ektiga joylashtirish; - Investitsion loyihalarni amalga oshirish jarayonida investitsiya faoliyati ishtirokchilari o’rtasida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir. Investitsiya kiritishda: 1. Investitsiya faoliyati sub’ektlarining mustaqilligi va tashabbuskorligi; 2.Kiritilayotgan moddiy ne’matlarga investitsiya maqomini berish (fuqaro o’zining ehtiyojlarini qondirish uchun olgan buyumlari investitsiya bo’la olmaydi); 3.Qonun bilan belgilangan investitsiya faoliyatini oshirish imkoniyati yaratilishi zarur bo’lib hisoblanadi. Investitsiyalar – bu hali buyumlashmagan, lekin ishlab chiqarish vositalariga qo’yilgan kapitaldir. O’zining moliyaviy shakliga ko’ra, ular foyda olish maqsadida xo’jalik faoliyatiga qo’yilgan aktivlar hisoblansa, iqtisodiy xususiyatiga ko’ra, u yangi korxonalar qurishga, uzoq muddatli xizmat ko’rsatuvchi mashina va asbob uskunalarga hamda shu bilan bog’iq bo’lgan aylanma kapitalning o’zgarishiga ketgan harajatlardir. 4 Шарп У., Александр Г., Бейли Дж.ИНВЕСТИЦИЯ: Пер.с анг. – М.:ИНФРА-М,2003.- XII , C .1 PAGE \* MERGEFORMAT 7 Investitsiyalarning xususiy sektor va davlat tomonidan mamlakat ichkarisida va uning tashqarisida turli ishlab chiqarishlarga va qimmatbaho qog’ozlarga (aksiya, obligatsiyalar) qo’yilishi mumkin. Investitsiyaga ketgan harajatlar miqdori ikki omilga bog’liq : Birinchisi – sof foydaning kutilayotgam me’yori, qaysiki uni tadbirkorlar investitsiyaga ketgan harajatlardan olishni mo’ljallaydi; Ikkinchisi - foiz stavkasi yoki tadbirkor real kapitalni sotib olishga zarur bo’lgan pulga ega bo’lishi uchun to’lashi lozim bo’lgan baho. Agar, kutilayotgan foyda me’yori foiz stavkasidan yuqori bo’lsa, investitsiyalash foydali va aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan foyda me’yoridan yuqori bo’lsa, investitsiyalash foydali bo’lmay qoladi. Investitsiya harajatlari foyda keltirishini aniqlashda real foiz stavkasi hisobga olinadi. Real foiz stavkasi narxlar darajasini o’zgarishini aks ettirib, nominal stavkadan inflyatsiya darajasini ayirmasi ko’rinishida aniqlanadi. Masalan, nominal foiz stavkasi 16% ga teng bo’lsa, inflyatsiya darajasi yiliga 12% tashkil etsa, unda real foiz stavkasi 4% (16%-12%) tashkil etadi. Agarda, bu miqdor kutilayotgan sof foyda me’yoridan past bo’lsa, investitsiya xarajatlari o’sib boradi. Investitsiya talabining egri chizig’i istalgan investitsiya hajmi (I) va real foiz stavkasi miqdori (r) o’rtasida bog’liqlik bo’ladi. Real foiz stavkasi, ya’ni pul kapitalini qarzga olish bahosi qanchlik yuqori bo’lsa, investitsiyalashni xoxlovchilar shuncha kam bo’ladi va aksincha real foiz stavkasi qanchalik past bo’lsa, foyda keltiradigan investitsiya loyihalari shuncha ko’p bo’ladi. Shuning uchun ham investitsiya funksiya grafigi quyiga qarab og’ma bo’ladi. Makroiqtisodiy siyosatda foiz stavkasi bilan investitsiya hajmi o’rtasidagi mavjud bog’liqlik hisobga olinadi va keng foydalaniladi. Foiz stavkasining miqdori pul-kredit siyosatining muhim quroli hisoblanadi. Davlat uni o’zgartirish orqali mamlakatdagi pul taklifini tartibga solib turadi. Foiz stavkasining ko’tarilishi pulning qimmatlashuvi va unga bo’lgan talabning qisqartirayotganini PAGE \* MERGEFORMAT 7 bildiradi. Bu esa investitsiya harajatlarini qisqartirishi, kelajakda milliy ishlab chiqarish hajmini pasayishini bildiradi. Investitsiyalashda aylanma kapitalga ustuvorlik berilishida avval kapital jamg’arish davrida pulni tez to’plash uchun uni kapital aylanishi uni tez sohalarga joylashtirilishi yuz beradi, chunki bunda yuqori foyda me’yori yuzaga keladi. Foyda me’yori yuqori joyda esa, uni kapitallashtirish imkoni katta bo’ladi. Bu omil ham xususiy sektorda pulni aylanma kapitalga aylantirish uchun qulaylik yaratadi. Davlat xorijiy investitsiyalarni tartibga solishning quyidagi usullaridan foydalanadi: 1. Moliyaviy: - Jadallashtirilgan amortizatsiya; - Soliq imtiyozlari; - Subsidiyalar; - Qarzlar berish; -Kreditlarni sug’urtalash va kafolatlash. 2. Nomoliyaviy: - Yer uchastkalari ajratish; - Zaruriy infrastruktura bilan ta’minlash; - Texnik yordam ko’rsatish. Xorijiy investitsiyalar – bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir. Chet el investitsiyalari – chet mamlakatlarining milliy iqtisodiyotga moddiy, moliyaviy va nomoddiy ko’rinishidagi muddatli qo’yilmalarning barcha shakllari tushuniladi. Bu quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin: qo’shma korxonalarni tashkil qilishda o’z ulushi bilan qatnashish, xorijiy sarmoyalarga to’la tegishli bo’lgan korxonalarni barpo etish, xorijiy shaxslar tomonidan qimmatli qog’ozlarni, zayom va kreditlar olish. PAGE \* MERGEFORMAT 7 1-chizma Xorijiy investitsiyalrga ta’sir etuvchi omillar 5 Xorijiy investitsiyalarga ta’sir etuvchi omillar quyidagilardir: 1) Iqtisodiy omillar: - Ishlab chiqarishni rivojlanishida iqtisodiy o’sish sur’atlarining bir maromda ushlab turilishi; - Jahon va alohida mamlakatlar iqtisodiyotidagi chuqur tarkibiy siljishlarning amalga oshirilishi (fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari va jahon xizmatlar bozori taraqqiyoti ta’siri ostida olib borilishi); - Ishlab chiqarishni xalqaro ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvining chuqurlashuvi; - Jahon iqtisodiyotini transmilliylashtirilishini o’sib borishi (AQSh transmilliy korporatsiya (TMK)lari xorijiy filiallarining mahsulot ishlab chiqarish hajmi AQSh tovar eksportidan 4 marotaba ortiqdir); - Ishlab chiqarishning baynalmillashuvi va integratsiya jarayonlarining chuqurlashib borishi; 5 N.N. Imomov. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirirsh.//T.:TDIU -2017 PAGE \* MERGEFORMAT 7 - Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning faol rivojlanishi va boshqalar. 2) Syosiy omillar: - Kapital eksporti (importi)ni erkinlashtirish (Erkin iqtisodiy hududlar (EIH), offshor hududlari va boshqalar); - Rivojlanayotgan mamlakatlarda industrlashtirish siyosatini olib borish; - Iqtisodiy islohotlarni olib borish (davlat korxonalarini xususiylashtirish, xususiy sektorni va kichik biznesni qo’llab-quvvatlash); - Bandlik darajasini ushlab turish siyosatini olib borish va boshqalar. Investitsiyalarni zamonaviy texnika va texnologiya bilan qurollanish, ilmiy- texnik, ishlab chiqarish va aqliy imkoniyatlarni tiklashning asosiy vositasidir. Aynan xorijiy investitsiyalar orqali milliy iqtisodiyot jonlanib, ishlab chiqarish zamonaviy, raqobatdoshlar tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashib boradi. PAGE \* MERGEFORMAT 7 Xorijiy investitsiyalarning tasniflanish belgilari. 6 Hududiy joylashtirish bo’yicha investitsiyalar ichki va tashqi investitsiyalarga bo’linadi. Hozirgi kunda bir qator mamlakatlarda moddiy ishlab chiqarish jarayonidagi investitsiyalshdan tashqari ijtimoiy-madaniy sohalar uchun, fan tarmoqlari uchun, madaniyat, ta’lim, sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport sohalari uchun 6 N.N. Imomov. Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirirsh. //T.: TDIU -2017 PAGE \* MERGEFORMAT 7 investitsiya mablag’lari ajratilmoqda.Bu investitsiyalarning alohida bir ko’rinishi bo’lib, asosan kishilarning sog’ligini saqlash, aqliy va ma’naviy rivojlanishi uchun, hayotini uzaytirish hamda kishilarning ish faoliyatida ijodiy qatnashishi va uning samaradorligi oshishi uchun sarflanadi. Investitsiyalar iqtisodiy va boshqa faoliyat obektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda ularga doir huquqlar hisoblansa, investitsiya faoliyati subektlarning investitsiyalarini amalga oshirish bilan bog’liq harakatlari majmui investitsiya faoliyati deb yuritiladi. Investitsiya faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning bir ko’rinishidir, shuning uchun ham tadbirkorlikka xos bo’lgan belgilar, ya’ni mulkiy mustaqillik, tashabbuskorlik va tavakkalchilik unga ham xos bo’lgan xususiyatdir. Bozor iqtisodiyotida investitsiya faoliyatini moliyalashtirish investorlar tomonidan moliyaviy resurslarni jalb qilish yo’li bilan kreditlar evaziga, muomalaga, qonunchilikda belgilangan holda, qimmatli qog’ozlar va zayomlar chiqarish hisobiga olib boriladi. Invaesitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish yo’nalishlari O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini barqarorlashtirish korxonalar ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun bir qancha tadbirlar hamda investitsiya dasturlari va loyihalarini ishlab chiqilmoqda. Hozirgi vaqtda investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish investitsiya siyosatining asosan quyidagi yo’nalishlariga amalga oshirilmoqda ya’ni: - Tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish uchun aniq maqsadni ko’zlab siyosat o’tkazish, xorij investitsiyalari uchun tovarlarni eksport qilishda o’z daromadlaridan foydalanishda birqancha imtiyozlar tartibini joriy etish; - Xorijiy investitsiyalarni asosan kapital manbalarini Respublika iqtisodiyotiga jalb qilish uchun huquqiy, ijtimoiy, iqtisodiy, shart-sharoitlarni yanada takomillashtirish; - O’zbekiston jahon talablari darajasidagi texnikalar olib keladigan iqtisodiyot tizimni rivojlantirishga yordam beradigan xorij investitsiyalariga nisbatan ochiq eshiklar siyosati o’tkazish. PAGE \* MERGEFORMAT 7 Hozirgi kunda Respublikamizda investitsiya faoliyatini moliyalashtirishning quyidagi manbalari mavjud: 1. Korxona va jismoniy shaxslar jamg’armalari; 2. Bank kreditlari hisobidan moliyalashtirish; 3.Davlat byudjeti va byudjetdan tashqari fondlar mablag’lari hisobiga moliyalashtirish; 4. Xorijiy investitsiyalar. PAGE \* MERGEFORMAT 7 2. O zbekiston turizm sohasini rivojlantirish va unda xorijiyʻ investitsiyalarni jalb qilish holati tahlili. Mamlakatda iqtisodiyot rivojlangani sari investitsiya faoliyati ham bunga to'g’ri proporsional ravishda rivojlanadi. Aholi hamda xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’zida jamg’arilgan daromadlarini foyda olish maqsadida investitsiyaga yo’naltirishadi. Buning natijasida iqtisodiy o’sish jadallashadi hamda o’sha hududda yaratilgan mahsulot hajmi ortib boradi. O’zbekistonda xorijiy investitsiyalarning ikkita turi mavjud. Ya’ni, bular real va portfelli investitsiyalardir. 7 Real (kapital hosil qiluvchi) investitsiyalar bu - real aktivlarga qo’yilmalar, ya’ni asosiy fondlar yoki aylanma aktivlarni oshirish maqsadida yangi korxona, ishlab chiqarish, texnologik liniyalar, turli xildagi ijtimoiy-madaniy xizmat ko’rsatish (turizm) va ishlab chiqarish ob’ektlari qurish yoki mavjudlarini qayta ta’mirlash, texnik qayta jihozlashga qo’yilmalardir. Portfelli investitsiyalar bu – davlat, korxonalar, banklar, investitsion fondlar, sug’urta va boshqa kompaniyalarning qimmatli qog’ozlarini sotib olishga qo’yilmalar hisoblanadi. Bu holatda investorlar qimmatli qog’ozlarga egalik qilishdan daromad olgani holda ishlab chiqarish kapitalini emas, balki moliyaviy kapitalni oshiradi. Bunda qimmatli qog’ozlar sotib olishga sarflangan pul mablag’lari real qo’yilmalarni shu qimmatli qog’ozlarni chiqargan korxona va tashkilotlar amalga oshiradi. Ijtimoiy investitsiyalarga inson salohiyatini, ko’nikmalarini va ishlab chiqarish tajribasini oshirishga, shuningdek nomoddiy ne'matlarning boshqa shakllarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. Bu yo’lda xorijiy investitsiya siyosatining ahamiyati juda katta. Chunki, investitsiyalar iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar, texnik va texnologik yangilanishlar, korxonalarni qayta ta’mirlash ishlarini amalga oshirishni rag’batlantiradi, mamlakat eksport va import salohiyatini oshirishga imkon yaratadi. 7 Xaydarov N. X., Ubaydullaeva S.F. ―Xorijiy investitsiyalarni muvofiqlashtirish masalalari. Toshkent - 2018y. 24- 25 betlar. PAGE \* MERGEFORMAT 7 Xorijiy investitsiyalarning tarkibiga nazar tashlaydigan bo’lsak, unda moddiy, moliyaviy, intellektual va boshqa turdagi boyliklar mavjudligini ko’rish mumkin. O’z navbatida bu tasnif xorijiy investitsiyalarga ham taaluqlidir. O’zbekiston Respublikasining turizm sohasi jahon turistlik jarayonining ajralmas tarkibiy qismi bo’lib, ekspertlarning tahlilishuniko’rsatmoqdaki, keying yillarda mamlakat turizm sohasi davlat investitsiyalarisiz va dotatsiyalarisiz mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish hajmini oshirib borayotga iqtisodiyot tarmoqlaridan biriga aylanmoqda. Shularni hisobga olib, turizm sohasi mamlakatlar va mintaqalar iqtisodiyotini rivojlantirish uchun muhim ahamiyat kasb etishini va u XXI asr jahon xo’jaligining ustuvor tarmoqlaridan biri ekanligini alohida ta’kidlash lozim. O’zbekiston zamonaviy turizm industriyasini rivojlantirish uchun barcha zarur manbalarga ega. Buyuk Ipak yo’li ustida joylashgan Vatanimiz qulay tabiiyiqlim sharoitlariga, boytarixiy, madaniy merosga va ayni paytda ham ichki, ham xalqaro turizmni rivojlantirish uchun yuqori salohiyatga ega. Zamonaviy turistlik tashkilot va korxonalar bugungi kunda yangi axborot tizimlari, kompyuter texnologiyalaridan foydalanuvchi texnika bilan ta’minlangan yuqori texnologiyali ishlab chiqarishga ega. Hozirgi davrda mamlakatni iqtisodiy modernizatsiyalash bosqichida turizm va mehmondo’stlik industriyasi sohasidagi yechimini kutib turgan masalalar qatorida, turizm industriyasi mehnat bozorida ishlovchi xodimlarga qo’yiladigan malakaviy talablarga javob bera oladigan kadrlarni tayyorlash dolzarb masala bo’lib turibdi. O’zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirishning istiqboldagi maqsad respublikaning milliy-madaniy tiklanishi, milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlaridan biri sifatida turizmni rivojlantirish borasidagi ijtimoiy -iqtisodiy va xo’jalik masalalarini hal qilishdir (bu tarmoq BMT Bosh assambleyasi tomonidan qabul qilingan Turizm partiyasi talablariga javob beradigan bo’lishi kerak) Turizm sohasi oldida turgan asosiy vazifa – O’zbekistonning tabiiy iqlimiy, rekreatsion, ijtimoiy-iqtisodiy va tarixiy madaniy salohiyatini hisobga olgan holda ichki va xalqaro turizm ehtiyojini qondirishga yo’naltirilgan yuqori rentabelli PAGE \* MERGEFORMAT 7 turistlik tarmoqni yaratishdan iborat. Yildan yilga O’zbekiston Respublikasiga tashrif buyuruvchi yevropalik yoki MDH mamlakatlari sayyohlari ortib bormoqda. Xorijlik tashrif buyuruvchilarning asosiy qismi 2018-yil yakunlari MDH davlatlari orasida Qozog’iston Respublikasiga - 1783,8 ming kishi (yoki MDH davlatlaridan kelganlarning - 67,7 %), Tojigiston - 261,9 ming kishi (9,9 %), Rossiya- 143,9 ming kishi (5,5 %), qolgan davlatlar 16,9 % (bular Turkmaniston - (62,5 ming kishi), Ozarbayjon- (4,3 ming kishi), Belarus- (3,0 ming kishi), Ukraina - (0,7 ming kishi) ga to’ri keladi. 8 2019- yilda O'zbekiston Respublukasiga kelgan chet el fuqarolari soni o’tgan yilga nisbatan 2,3 marta ko’p. O’zbekiston Respublikasiga kelgan chet el fuqarolari 6433,0 ming kishini tashkil etsa, MDH Davlatlaridan O’zbekiston Respublikasiga kelgan chet el fuqarolari 6015,9 ming kishini tashkil etadi. Bu esa jami tashrif buyuruvchilarning 93.5 % ini tashkil etadi. Uzoq xorijiy davlatlardan esa 417,1 mimg kishi (6,5 %) tashrif buyurgan. 2019- yilda chet elga ketgan O’zbekiston Respublikasi fuqarolari soni o’tgan yilning shu davriga nisbatan taqqoslaganda 2 marta ko'p. MDH davlatlariga ketgan O’zbekiston Respublikasi fuqarolari 13308,0 ming kishini tashkil etgan bo’lib, bu jami tashrif buyurganlarning 96,2 % tashkil etadi, uzoq xorijiy davlatlarga esa 530,6 ming kishi (yoki 3,8 %) tashrif buyurgan. 1 - jadval 2015- 2019-yillarda O’zbekiston Respublikasiga kelgan chet el fuqarolari soni . 9 201 5 - yil 201 6 - yil 201 7 - yil 201 8 - yil 201 9 - yil 1938,0 ming kishi 2034,3 ming kishi 2157,7 ming kishi 2847.9 ming kishi 6433,0 ming kishi 8 O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi./Stat.uz//turizm tahlili 2018yil 9 O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi./Stat.uz//turizm tahlili 2019yil PAGE \* MERGEFORMAT 7 Xorij davlatlaridan O ’ zbekiston Respublikasiga kelgan fuqarolar sonini tahlilidan ko ’ rinadiki , oxirgi ikki yilda tashrif buyurgan chet el fuqarolarining soni 2,3 martaga ortgan . Masalan, 2018 yilda bu ko’rsatkich 2,8 million kishini tashkil etgan bo’lsa, 2018 yilda esa 6,4 million kishini tashkil etgan. Oxirgi ikki yilda chet elga tashrif buyurgan O’zbekiston Respublikasi fuqarolarining soni sezilarli darajada ortdi. Masalan, 2018-yilda bu ko’rsatkich 6,8 million kishini tashkil etgan bo’lsa, 2018-yilda esa 13,8 million kishini tashkil etdi. Bu ko’rsatkich esa yurtimizda turizm sohasini yanada rivojlantirishning amaliy natijasidir. Bugungi kunda Davlatimiz rahbari tomonidan O’zbekiston hududiga tashrif buyuruvchi har bir turist uchun ko’plab imkoniyatlar va qulayliklar yaratilgan bo’lib, xizmat ko’rsatish sohasidagi band aholiga katta masuliyatli bir qator vazifalarni yuklaydi. Mamlakatga turistlarning oqimi esa ushbu soha kadrlari uchun ko’plab ish o’rinlarini yaratishga sabab bo’ldi va mamlakat iqtisodiyotini yanada barqarorlashtiradi. Xorijiy investitsiyalarning turizm sohasida tutgan o’rni bugungi kunda katta ahamiyat kasb etishini yuqoridagi O’zbekiston Respublikasiga turli xorijiy mamlakatlardan tashrif buyurgan chet el fuqarolarining soni asosida yana bir bor ko’rishimiz mumkin. Shuning uchun ham bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi sharoitida turizmga yo’naltirilgan investitsiyalarning aksariyat qismi mamlakatda turizm infrastrukturasini yaxshilash, barcha xorijlik mehmonlar uchun mamlakatda barcha shart – sharoitlarni yaratish va respublikada turizm sohasi bilan o’zaro bog’liq bo’lgan barcha sohalarni tubdan jahon standartlariga mos holda rivojlanishini taqozo etadi. Bugungi kunda hukumat tomonidan turizm sohasini rivojlantirishga e’tibor kuchayib bormoqda, buni prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan qaror va farmonlar misolida ham ko’rib o’tish mumkin. Ushbu qarorlarning bugungi kundagi amaliy ijrosida turizmni rivojlantirish bilan bog‗liq bo’lgan barcha masalalar va harakatlarni amalga oshiruvchi tashkilotlarning barcha vazifalari katta o’rin olgan. Bu qarorlar asosan respublikada turizmning barcha turlarini rivojlantirish, uning moddiy-texnik bazasini va infrastrukturasini vujudga PAGE \* MERGEFORMAT 7 keltirish, turistlarga xizmat ko’rsatish darajasini jahon andozalariga ko’tarish, O’zbekiston iqtisodiyotiga chet el valyutasi tushumini ko’paytirish, respublikadagi tarixiy va madaniy yodgorliklar haqidagi ma’lumotlarni jahonga yoyish, turizm sohasi uchun kadrlar tayyorlash, yangi ish joylarini tashkil etish kabi qator masalalarni hal qilish bilan bog’liq muammolarni yechishga qaratilgan. Respublika-da xalqaro turizmni yangi bosqichga ko’tarish va samarali faoliyat ko’rsatishga mos keladigan yangi sharoit va mexanizm vujudga keltirish bugunnning dolzarb mavzularidan hisoblanadi. Mamlakatimizda ish o’rinlari yaratish, iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, hududlarni jadal rivojlantirish, valyuta tushumlarini ko’paytirish, aholi daromadlari va turmush darajasini oshirish kabi eng muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni yaqin istiqbolda hal qilish uchun keng salohiyatga ega bo’lgan turizm sohasini rivojlantirish borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu ma’noda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «2018-2019-yillarda turizm sohasini rivojlantirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida»gi qarori qabul qilinishi davlatimiz tomonidan turizm sohasida amalga oshirilayotgan siyosatning mantiqiy davomi bo’lib, turizm sohasini jadal rivojlantirish uchun qulay iqtisodiy, ma’muriy va huquqiy muhitni yaratgan holda, eng samarali tartibni joriy etish, hududlarning iqtisodiy salohiyati va daromadlari bazasini kengaytirish, yangi ish o’rinlari yaratish, yurtimizga keladigan turistlar oqimini ko’paytirish, shuningdek, milliy turizm mahsulotlarini jahon bozorida faol va kompleks ilgari surishga qaratilgan. Xususan, qaror bilan sohada me’yoriy-huquqiy tartibga solishni takomillashtirish va xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, O’zbekistonga sayohatlarni arzonlashtirish, yurtimizning barcha hududlarida turizmni va soha bilan bog’liq infratuzilmani rivojlantirish, turistik mahsulotlarni diversifikatsiya qilish va yangi turizm obyektlari tashkil etish, shuningdek, milliy turizm mahsulotlarini ichki va tashqi bozorlarda faol va kompleks ilgari surishga qaratilgan 2018-2019-yillarda turizmni rivojlantirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar dasturi tasdiqlandi. Ayni paytda mamlakatimiz hududlarida zamonaviy turizm infratuzilmasini yaratish chora-tadbirlariga alohida e’tibor PAGE \* MERGEFORMAT 7 qaratilgan. Shu maqsadda Dasturga muvofiq, Andijon viloyati Xonobod shahrida dam olish hududlari, Jizzax viloyati Forish va Arnasoy tumanlarida Aydar- Arnasoy ko’llari sohilida beshta yangi zamonaviy dam olish hududlari tashkil etish, Qashqadaryo viloyati Shahrisabz va Qarshi shaharlarida to’rt yulduzli mehmonxonalar, Toshkent viloyati Bo’stonliq tumani Chimyon tog’ massivida mehmonxona majmuasi barpo etish, shuningdek, Navoiy viloyatida To’dako’lning janubiy sohilida ichki turizm va Aydarko’l sohillarida xorijlik turistlar uchun plyajlar tashkil etish ko’zda tutilgan. Shu bilan birga, qarorda O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri rahbarligida 2018-2019-yillarda turizmni rivojlantirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora- tadbirlar dasturiga kiritilgan tadbirlarning amalga oshirilishini muntazam o’rganish tizimini joriy qilish belgilangan. Shu maqsadda: Dastur ijrosi ustidan tizimli nazoratni amalga oshirish, vazirlik va idoralarning bu boradagi faoliyatini muvofiqlashtirish, yurtimizda turizm sohasi rivojiga to’sqinlik qilayotgan masalalarni tezkor ko’rib chiqish va hal qilish uchun Vazirlar Mahkamasi huzurida Muvofiqlashtiruvchi kengash tashkil etildi; Rejalashtirilgan chora-tadbirlarning o’z vaqtida, sifatli va to’liq ijro etilishini ta’minlash maqsadida Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari rahbarligida faoliyat yuritadigan turizmni rivojlantirish bo’yicha hududiy kengashlar tashkil etildi. Qarorda turizmni rivojlantirish bo’yicha quyidagi chora- tadbirlarni bajarishga yo’naltirilgan qator topshiriqlar belgilangan: O’zbekistondagi muqaddas qadamjolarga ziyorat turizmi yo’nalishi bo’yicha sayyohlarni jalb qilish, bunda logistika, jumladan, charter reyslarni tashkil etish masalalarini hal qilish; Buxoro va Samarqand shaharlaridagi turizm hududlari tajribasi asosida Urganch, Toshkent shaharlari va Farg’ona viloyatida turizm hududlari, shuningdek, Toshkent viloyati Bo’stonliq tumanida tog’ klasterlarini bosqichma- bosqich tashkil etish; Tashkil etilayotgan turizm hududlari va tog’ (tog’oldi) turizm klasterlariga chet el sarmoyadorlarini jalb qilish, shuningdek, yangi mehmonxonalar qurish PAGE \* MERGEFORMAT 7 uchun yurtimizga yetakchi mehmonxona brendlarini taklif qilish yoki mamlakatimizdagi mehmonxona xo’jaliklarini ular boshqaruviga topshirish. Shu munosabat bilan xorijlik turistlar uchun viza tartibotini soddalashtirish va ziyorat turizmini tashkil etish bo’yicha takliflarni muntazam kiritib borish ko’zda tutilmoqda. Mazkur vazifa ijrosini ta’minlash maqsadida xorijlik fuqarolar uchun viza va ro’yxatga olish tartibini bosqichma-bosqich soddalashtirish bo’yicha takliflarni ushbu davlatlar bilan ikki tomonlama munosabatlarning rivojlanish darajasidan, jahon turizm bozorining kon’yunkturasi hamda xalqaro va mintaqaviy vaziyatdan kelib chiqqan holda tayyorlash bilan shug’ullanuvchi doimiy faoliyat yuritadigan ishchi guruh tuzilmoqda. Shu bilan birga, turizm sohasidagi xalqaro hamkorlikni yanada rivojlantirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi va O’zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi tomonidan qator xorijiy mamlakatlar bilan o’zaro manfaatli kelishuv va shartnomalar tuzishni tashkil etish rejalashtirilmoqda. Qarorning muhim jihatlaridan biri, uning turizm sohasida tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilganidir. Shu maqsadda: – tadbirkorlik subyektlariga yangi mehmonxonalar va turizm infratuzilmasining boshqa inshootlarini qurish, mavjudlarini modernizatsiya qilish uchun uzoq muddatli (15-yilgacha) kreditlar ajratish amaliyoti joriy qilinmoqda, bunda kredit va foizlarni qoplash uchun mehmonxonalarning moliyaviy tushumi va mavsumiy sharoitidan kelib chiqadigan talablar taqdim qilinmoqda; – adbirkorlik subyektlariga chet el valyutasidagi mablag’larni o’tkazish bo’yicha ko’rsatiladigan xizmatlar, terminallar ijarasi, erkin konvertatsiya qilinadigan valyutadagi naqd pullarni inkassatsiya qilish va chet el valyutasida operatsiyalar amalga oshirish bilan bog’liq boshqa xizmatlar uchun yig’imlarning (komissiya to’lovlarining) maqbul miqdorlari belgilanmoqda; – 2022-yil 1-yanvarga qadar mehmonxonalar boshqaruv xodimi sifatida jalb qilingan malakali xorijlik mutaxassislarning mehnatiga haq to’lash fondidan yagona ijtimoiy to’lov to’lashdan, shuningdek, mehmonxonalarga boshqaruv xodimi sifatida jalb PAGE \* MERGEFORMAT 7 qilinadigan malakali xorijlik mutaxassislarning daromadlari jismoniy shaxslarning daromad solig’idan ozod etilmoqda. 10 Respublikaning sayyohlik salohiyatini rivojlantirish va yanada ko’proq mehmonlarni jalb qilish uchun qulay shart- sharoitlar yaratish maqsadida 2019 yildan boshlab bir qator muhim hujjatlar qabul qilindi. Quyidagi qaror va farmonlarda buning yaqqol dalilini ko’rish mumkin. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.01.2019 yildagi PF-5611-son ―O’zbekistonRespublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risidagi Farmoni. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.01.2019 yildagi PQ-4095-son ―Turizm tarmog’ini jadal rivojlantirishga oid chora-tadbirlar to’g’risidagi Qarori. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 08.03.2019 yildagi 198-son ―Qashqadaryo viloyatining turizm salohiyatidan samarali foydalanish chora- tadbirlar to’g’risida gi Qarori. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 13.02.2019 yildagi 119-son ―2019-2020 yillarda Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risidagi Qarori. O’zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasining 26.03.2019 yildagi 3146-son. ―Turistik yo’llanma (voucher)ning namunaviy shaklini tasdiqlash to’g’risida gi Qarori shular jumlasidandir. Yana bir misol tariqasida O’zbekiston Respublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni va oldinga qo’yilgan maqsadlarni ko’rib chiqsak bo’ladi. Mamlakatda turizmni milliy iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, hududlarni jadal rivojlantirish, yangi ish o’rinlarini yaratish, aholining daromadlari va turmush darajasini oshirish, mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishni ta’minlovchi strategik tarmoqlardan biri sifatida rivojlantirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. 10 . O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning mamlakatimizni 2018-2019-yillarda turizmni rivojlantirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risidagi qaroriga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi. // Xalq so’zi. 2017-yil 16-avgust PAGE \* MERGEFORMAT 7 Viza rejimining liberallashtirilishi, chet el fuqarolarini ro’yxatga olish tartibining soddalashtirilishi, turizm tarmog’ini rivojlantirish uchun imtiyoz va preferensiyalar berilishi milliy turizm salohiyatini ichki va tashqi bozorlarda samarali targ’ib qilish imkonini berdi. Shu bilan birga, o’tkazilgan tahlillar turizm tarmog’ini tartibga soluvchi normativ-huquqiy asosning nomukammalligi, alohida turizm xizmatlarini ko’rsatish qoidalarining, shuningdek, chet el fuqarolarining toifalari, bo’lish muddatlari va maqsadlari bo’yicha dunyo amaliyotida keng qo’llaniladigan alohida viza rejimlarining mavjud emasligini ko’rsatmoqda. Turizmni, avvalambor, xususiy sektorda rivojlantirish uchun qulay shart- sharoitlar yaratish, ko’rsatilayotgan xizmatlarning raqobatbardoshligini va sifatini oshirish, milliy turizm mahsulotini dunyo bozorida faol va kompleks ravishda targ’ib qilish, shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga 2018 yil 28 dekabrda qilgan Murojaatnomasida bildirilgan takliflarni amalda tatbiq etish maqsadida hamda 2017–2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarga muvofiq quyidagilarni aytib o’tsak bo’ladi. a) quyidagilarni nazarda tutuvchi 2019–2025 yillarda O’zbekiston Respublikasida turizm sohasini rivojlantirish Konsepsiyasi quyidagilarni o’z ichiga oladi: -turizm faoliyati sohasidagi normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, turizmni rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilgan xalqaro me’yor va standartlarni implementatsiya qilish; -turizm infratuzilmasini rivojlantirish hamda maqbul va qulay turizm muhitini yaratish; -transport logistikasini rivojlantirish, ichki va tashqi yo’nalishlarni kengaytirish, transport xizmatlari sifatini oshirish; -turizm bozorining turli segmentlariga yo’naltirilgan turizm mahsuloti va xizmatlarini diversifikatsiya qilish; PAGE \* MERGEFORMAT 7 -respublika ichida turizm xizmatlariga bo’lgan ehtiyojni qondirishga yo’naltirilgan turizm faoliyati subyektlarining faolligini rag’batlantirishni ta’minlovchi ichki turizmni rivojlantirish; O’zbekiston Respublikasi turizm mahsulotini xalqaro va ichki turizm bozorlarida targ’ib qilish, mamlakatning sayohat va dam olish uchun xavfsiz sifatidagi imidjini mustahkamlash; turizm tarmog’i uchun kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini takomillashtirish. Konsepsiya har yillik alohida chora-tadbirlar rejasini tasdiqlagan holda uning asosiy yo’nalishlari va maqsadli parametrlarining tegishli davr mobaynida bajarilishiga qarab bosqichma-bosqich amalga oshiriladi; b) 2019–2025 yillarda O’zbekiston Respublikasida turizm sohasini rivojlantirish Konsepsiyasini amalga oshirish bo’yicha 2019 yilga mo’ljallangan chora-tadbirlar rejasi quyidagi mqasadlarni o’zida mujassamlashtirgan: O’zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi tegishli yil bo’yicha Chora-tadbirlar rejasining bajarilishi yakunlarini tahlil qilgan holda har yili 1-dekabrga qadar keyingi yil uchun Chora-tadbirlar rejasi loyihasini ishlab chiqadi va Vazirlar Mahkamasiga tasdiqlash uchun kiritildi. Barcha rejalashtirilgan chora-tadbirlarning samarali tashkil etilishi, o’z vaqtida va sifatli bajarilishi bo’yicha vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlarning faoliyatini muvofiqlashtirish Konsepsiya va Chora-tadbirlar rejasining vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlar tomonidan bajarilishini monitoring qilish, shuningdek, xorijda O’zbekistonning turizm salohiyatini targ’ib qilish va xorijiy turistlarni jalb qilishga qaratilgan qo’shma tadbirlarni o’tkazish bo’yicha ―Yo’l xaritasini har yil tasdiqlash; har yillik Chora-tadbirlar rejasining bajarilishidan kelib chiqib, lozim bo’lganda, Konsepsiya parametrlariga o’zgartirish kiritildi. 2021- yil yanvar-dekabr oylarida 104457,3 mlrd. so’m yoki O’zbekiston Respublikasi bo’yicha asosiy kapitalga o`zlashtirilgan jami investitsiyalarning 42,7 % i xorijiy investitsiya va kreditlar hisobidan o’zlashtirildi. PAGE \* MERGEFORMAT 7 Jami o`zlashtirilgan xorijiy investitsiya va kreditlar tarkibida xorijiy investitsiyalar 39879,4 mlrd. so’mni tashkil etdi va qolgan 64577,9 mlrd. so’m xorijiy kreditlar hisobiga to’g’ri keldi. 11 Hudular 2016 2017 2018 2019 2020 2021 O’zbekiston Respublikasi 20,07 23,08 24,03 43,06 42,7 42,3 Qoraqalpog’iston Respublikasi 44,6 10,0 23,7 36,9 38,9 37,4 Andijon 4,9 7,2 14,8 39,3 36,3 45,6 Buxoro 52,4 71,0 44,0 53,9 48,2 58,5 Jizzax 7,3 10,8 8,7 48,8 61,9 44,5 Qashqadaryo 27,5 18,0 51,1 70,3 69,3 53,6 Navoiy 5,1 24,2 34,0 39,9 67,8 61,3 Namangan 22,6 31,6 33,5 45,8 37,2 29,8 Samarqand 2,2 2,8 4,7 27,8 27,0 34,9 Surxondaryo 9,8 11,5 21,4 66,3 60,1 45,2 Sirdaryo 7,7 4,6 9,6 44,8 48,7 59,8 Toshkent 13,7 12,0 9,6 26,0 26,7 34,3 Farg`ona 8,9 5,8 19,4 42,7 41,3 39,1 Xorazm 5,8 6,8 8,5 42,5 32,0 33,5 Toshkent sh. 16,4 18,1 15,1 36,7 29,9 37,3 Moliyalashtirish manbalari bo'yicha asosiy kapitalga o’zlashtirilgan investitsiyalar tarkibi (chet el investitsilari va kreditlari) 12 11 https://stat.uz/uz/matbuot-markazi/qo-mita-yangiliklar/18170-asosiy-kapitalga-xorijiy-investitsiya-va-kreditlar 12 https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/investments PAGE \* MERGEFORMAT 7 3. Turizm sohasini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarni jalb qilish imkoniyatlari. Bugungi kunda O’zbekistonda turizm sohasi jadal va barqaror rivojlanayotgan tarmoqqa aylandi va uning faoliyat yo’nalishlari krng taraqqiy qilib bormoqda. Turizmning rivojlanishi tufayli xizmat ko’rsatish sohasi ham alohida rivojlanib, mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi ortib bormoqda va xizmat ko’rsatishning servis, sifat kabi alohida jihatlariga katta e’tibor qaratilmoqda. Turizm rivojlanishidagi hozirgi zamon tendentsiyalari uning ham jahon iqtisodiyotiga ham alohida mamlakatlar va mintaqalar iqtisodiyotiga ta’siri ortib borayotganligini ko’rsatmoqda. Turizm aholining o’ziga hos ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan faoliyatni amalga oshirib milliy iqtisodiyotning yirik mustaqil sohaga aylanib bormoqda. Ushbu ehtiyojlarning xilma xilligi tufayli nafaqat turistik korxonalar balki boshqa soha korxonalari ham qatnashib xalq xo’jaligi kompleksi rivojiga multiplikativ ta’sir etadigan omillardan biri sifatida turizm namoyon bo’ladi. Ko’pgina mamlakatlardan farqli o’laroq turizm sohasi yetarlicha rivojlanmagan O’zbekistonda turizm industriyasi rivoji pul tushumlari ko’payishi, ishsizlik darajasini pasaytirish, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy holatini barqarorlashtirishning bir yo’nalishi sifatida davlat tomonidan tartibga solish jarayonlarini faollashtirish, turistik xizmatlar bozorini o’rganish, turistik ta’lim tizimini kengaytirish, muayyan mintaqalar rivojini ta’minlaydigan dasturlarni ishlab chiqishni talab etadi. Bugungi kunda hukumat tomonidan turizm sohasini rivojlantirishga e’tibor kuchayib bormoqda, buni prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan qaror va farmonlar misolida ham ko’rib o’tish mumkin. Ushbu qarorlarning bugungi kundagi amaliy ijrosida turizmni rivojlantirish bilan bog’liq bo’lgan barcha masalalar va harakatlarni amalga oshiruvchi tashkilotlarning barcha vazifalari katta o’rin olgan. Bu qarorlar asosan respublikada turizmning barcha PAGE \* MERGEFORMAT 7 turlarini rivojlantirish, uning moddiy-texnik bazasini va infrastrukturasini vujudga keltirish, turistlarga xizmat ko’rsatish darajasini jahon andozalariga ko’tarish, O’zbekiston iqtisodiyotiga chet el valyutasi tushumini ko’paytirish, respublikadagi tarixiy va madaniy yodgorliklar haqidagi ma’lumotlarni jahonga yoyish, turizm sohasi uchun kadrlar tayyorlash, yangi ish joylarini tashkil etish kabi qator masalalarni hal qilish bilan bog’liq muammolarni yechishga qaratilgan. Respublika-da xalqaro turizmni yangi bosqichga ko’tarish va samarali faoliyat ko’rsatishga mos keladigan yangi sharoit va mexanizm vujudga keltirish bugunnning dolzarb mavzularidan hisoblanadi. Poytaxtda xalqaro investitsiya forumi ish boshladi. Bu o z maydonidaʻ 1,5 mingdan ortiq yirik investor va 56 mamlakatdan oliy darajadagi mehmonlarni birlashtirgan bunday keng miqyosdagi ilk tadbir hisoblanadi. 13 Forumning ustuvor vazifalaridan biri — jahon ishbilarmonlar jamiyatiga milliy sayyohlik sektorining ta sirchan istiqbollari va imkoniyatlarini xorij ʼ investorlari uchun ustuvor yo nalish sifatida ochib berishdan iborat. ʻ Spikerlar O zbekiston — 8 mingdan ortiq madaniy meros obyektini o zida ʻ ʻ jamlagan va shundan 200 dan ko pi – to rtta shahar-muzey tarkibida YUNESKO ʻ ʻ butunjahon merosi obyektlari ro yxatiga kiruvchi ulkan sayyohlik-rekreatsion ʻ 13 https://iift.uz/uz/toshkent-xalqaro-investitsiya-forumi-2022da-sayyohlik-sektoriga-investitsiyalarni-jalb-qilish- istiqbollari-muhokama-etildi/ PAGE \* MERGEFORMAT 7 potensialga ega mamlakat ekanligini ta kidladi. Turizm sohasidagi davlat siyosatiʼ ushbu sohani hududlar va ularning infrastrukturasini tezkor kompleks rivojlantirish lokomotivlaridan biri sifatida takomillashtirishga yo naltirilgan. Bu muhim ʻ ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal etish, ish o rinlarini ko paytirish, mamlakat imiji ʻ ʻ va investitsion jozibadorligini oshirishga imkon beradi. — Bizda regulyatorlar, aeroportlar, mehmonxonalar bor. Menimcha, investitsiya va mablag siz ular ko p narsaga qodir emas. Turizm – bu odamlarni birlashtiruvchi ʻ ʻ soha. Bu yo nalish investitsiyalar uchun jozibali — ta kidladi ʻ ʼ To g ridan-to g ri ʻ ʻ ʻ ʻ investitsiyalarni jalb qilish agentligi direktori Ulug bek Qosimxo jayev. ʻ ʻ — 90ta mamlakat fuqarosi O zbekistonga vizasiz tashrif buyura oladi, yana 60 davlat ʻ uni internet orqali olish imkoniyatiga ega, shuning uchun, ularning talablariga e tibor qaratishimiz kerak, deb hisoblayman. “Mehmon otangdan ulug ”, degan ʼ ʻ naql bor. Xorijiy investorlarni nima o ziga jalb qilishi mumkin? O zbekiston ʻ ʻ biznes uchun ochiq, turizm esa juda tez rivojlanmoqda. 2014 – 2019-yillarda O zbekistonga keluvchi sayyohlar soni 1,9 milliondan ʻ 6,9 millionga yetdi. 2019-yilda mamlakatda global o zgarishlarni boshlab bergan ʻ tayanch hujjatlardan biri – 2019-2025-yillarda O zbekiston Respublikasida ʻ turizmni rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi va unda ishning asosiy yo nalishlarini belgilab berdi: turizm faoliyati sohasida normativ-huquqiy bazani ʻ takomillashtirish, xalqaro me yor va standartlar implementatsiyasi, infrastrukturani ʼ rivojlantirish va O zbekiston mehmonlari uchun qulay muhitni shakllantirish, ʻ turistik mahsulot va xizmatlar diversifikatsiyasi, mamlakat imijini sayohat qilish va dam olish uchun xavfsiz joy sifatida mustahkamlash. — Turizm nafaqat daromad keltiradi, balki odamlarni ish bilan ta minlaydi. Bu ʼ sohaga ayollarni jalb qilish muhim. Asosiy maqsad – byurokratik cheklovlarni olib tashlash, dedi Boeing mintaqaviy direktori Mario Yebsim . — O zbekiston — ʻ Osiyoda o z drimlaynerlari – yo nalishlarni ochuvchi samolyotlariga ega bo lgan ʻ ʻ ʻ birinchi mamlakat. 2017-yildan boshlab Nyu-Yorklik yo lovchilar ularda ʻ to g ridan-to g ri parvozlarni amalga oshirmoqda. ʻ ʻ ʻ ʻ Ekspertlarning baholashicha, turistik xizmatlar uchun to g ridan-to g ri sarflangan ʻ ʻ ʻ ʻ PAGE \* MERGEFORMAT 7 har bir dollar turdosh sohalarda taxminan qo shimcha uch dollarni keltiradi.ʻ Ko plab xorijlik sayyohlar uchun birdaniga Osiyodagi bir nechta mamlakatga ʻ tashrifni ko zda tutuvchi turlar qiziq bo lar edi. ʻ ʻ — Agar odamlar sayohat qilmasa, mehmonxonalar ahmiyatini, odamlar esa ish joylarini yo qotadi. Shaxsan men O zbekistonda turizm transformatsiyasini ʻ ʻ kuzatib, barcha o zgarishlarni ijobiy baholayman. Bu yerda turizmning rivojlanishi ʻ uchun hamma narsa bor, shuning uchun 2022-2023-yillarda biz Buxoroda mehmonxona ochishni rejalashtirmoqdamiz, — aytib o tdi ʻ Hyatt mintaqaviy vitse-prezidenti Punit Tandon . — Valyuta bilan bog liq cheklovlar olib ʻ tashlanganidan so ng turizm dinamik rivojlanish yo liga o tdi. Qo shnilar bilan ʻ ʻ ʻ ʻ munosabatlarning yaxshilanishi – juda katta va foydali ish. Bundan tashqari, sizda O zbekistonni boshqa mamlakatlar bilan birlashtiruvchi ko plab avialiniyalar bor ʻ ʻ va bu investorlarda qiziqish uyg otadi. ʻ Soha xodimlarini qo llab-quvvatlash maqsadida 1-maydan turizm sohasida yoshlar ʻ tashabbuslari uchun grantlar joriy qilinmoqda — yosh tadbirkorlar o z faoliyatini ʻ rivojlantirish uchun 50 mln so mgacha mablag ga ega bo lishi mumkin. Bu yerga ʻ ʻ ʻ eng kamida 5 kunlik muddatga kelgan har bir sayyoh uchun davlat byudjetidan $10, qish mavsumida- $25 ajratiladi. — Ushbu forum — mamlakat taraqqiyoti uchun olamshumul voqea. Aeroportlar har bir hududda bor, ularning yaxshi faoliyat yuritishi turistik sohani rivojlantirish uchun juda muhim, — ta kidladi ʼ Uzbekistan Airports boshqarma raisi Rano Jo rayeva ʻ . — Hozirda mamlakatda mavjud aviaqatnovlarga talabni qo llab- ʻ quvvatlash uchun biz o tgan yili hududiy aviakompaniya tashkil etish tashabbusini ʻ ilgari surdik. Hududiy qatnovlar kam, ularni rivojlantirish kerak, shu bois biz 40ga yaqin yo nalishlarni ochishni rejalashtiryapmiz. Hozir odamlar avtotransport, ʻ poyezdlar orqali harakatlanib, biletlar taqchilligi singari noqulayliklarga duch kelishmoqda. Millionga yaqin odam o tgan yili milliy aviakompaniya ʻ xizmatlaridan foydalandi, biroq amalda bu ko rsatkich bundan ancha yuqori va uni ʻ qondirish kerak. Yaqinda biz Samarqandda aeroport qurdik va davlat ushbu loyihani xususiy hamkorlar investitsiyalaridan foydalanib amalga oshirdi. PAGE \* MERGEFORMAT 7 — Bizning kuchli tomonlarimiz bu – YUNESKO ro yxatiga kirgan tarixiyʻ shaharlar. O zbekiston — sayyohlar uchun xavfsiz mamlakat, — dedi ʻ O zbekiston ʻ Respublikasi turizm va madaniy meros vazirining birinchi o rinbosari ʻ Ulug bek Azamov. ʻ — Biz dam olish va turizm uchun maskanlarni rivojlantiryapmiz va investorlar uchun ochiqmiz. O zbekiston xabga aylanib ʻ bormoqda, biz ko plab xizmatlarni ko rsatamiz, bunga esa munosib infrastruktura ʻ ʻ kerak. Agar turist Xivada sayr qilib, kokteyl ichishni xohlasa, unga bu imkoniyatni berish lozim. Mamlakatimizda ish o’rinlari yaratish, iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, hududlarni jadal rivojlantirish, valyuta tushumlarini ko’paytirish, aholi daromadlari va turmush darajasini oshirish kabi eng muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni yaqin istiqbolda hal qilish uchun keng salohiyatga ega bo’lgan turizm sohasini rivojlantirish borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu ma’noda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «2018-2019-yillarda turizm sohasini rivojlantirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risida»gi qarori qabul qilinishi davlatimiz tomonidan turizm sohasida amalga oshirilayotgan siyosatning mantiqiy davomi bo’lib, turizm sohasini jadal rivojlantirish uchun qulay iqtisodiy, ma’muriy va huquqiy muhitni yaratgan holda, eng samarali tartibni joriy etish, hududlarning iqtisodiy salohiyati va daromadlari bazasini kengaytirish, yangi ish o’rinlari yaratish, yurtimizga keladigan turistlar oqimini ko’paytirish, shuningdek, milliy turizm mahsulotlarini jahon bozorida faol va kompleks ilgari surishga qaratilgan. Xususan, qaror bilan sohada me’yoriy-huquqiy tartibga solishni takomillashtirish va xalqaro hamkorlikni rivojlantirish, O’zbekistonga sayohatlarni arzonlashtirish, yurtimizning barcha hududlarida turizmni va soha bilan bog’liq infratuzilmani rivojlantirish, turistik mahsulotlarni diversifikatsiya qilish va yangi turizm obyektlari tashkil etish, shuningdek, milliy turizm mahsulotlarini ichki va tashqi bozorlarda faol va kompleks ilgari surishga qaratilgan 2018-2019-yillarda turizmni rivojlantirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar dasturi tasdiqlandi. Ayni paytda mamlakatimiz hududlarida zamonaviy turizm infratuzilmasini yaratish chora-tadbirlariga alohida e’tibor PAGE \* MERGEFORMAT 7 qaratilgan. Shu maqsadda Dasturga muvofiq, Andijon viloyati Xonobod shahrida dam olish hududlari, Jizzax viloyati Forish va Arnasoy tumanlarida Aydar- Arnasoy ko’llari sohilida beshta yangi zamonaviy dam olish hududlari tashkil etish, Qashqadaryo viloyati Shahrisabz va Qarshi shaharlarida to’rt yulduzli mehmonxonalar, Toshkent viloyati Bo’stonliq tumani Chimyon tog' massivida mehmonxona majmuasi barpo etish, shuningdek, Navoiy viloyatida To’dako’lning janubiy sohilida ichki turizm va Aydarko’l sohillarida xorijlik turistlar uchun plyajlar tashkil etish ko’zda tutilgan. Shu bilan birga, qarorda O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri rahbarligida 2018-2019-yillarda turizmni rivojlantirish bo'yicha birinchi navbatdagi chora- tadbirlar dasturiga kiritilgan tadbirlarning amalga oshirilishini muntazam o’rganish tizimini joriy qilish belgilangan. Shu maqsadda: Dastur ijrosi ustidan tizimli nazoratni amalga oshirish, vazirlik va idoralarning bu boradagi faoliyatini muvofiqlashtirish, yurtimizda turizm sohasi rivojiga to’sqinlik qilayotgan masalalarni tezkor ko’rib chiqish va hal qilish uchun Vazirlar Mahkamasi huzurida Muvofiqlashtiruvchi kengash tashkil etildi; Rejalashtirilgan chora-tadbirlarning o’z vaqtida, sifatli va to’liq ijro etilishini ta’minlash maqsadida Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari rahbarligida faoliyat yuritadigan turizmni rivojlantirish bo’yicha hududiy kengashlar tashkil etildi. Qarorda turizmni rivojlantirish bo’yicha quyidagi chora- tadbirlarni bajarishga yo’naltirilgan qator topshiriqlar belgilangan: O’zbekistondagi muqaddas qadamjolarga ziyorat turizmi yo’nalishi bo’yicha sayyohlarni jalb qilish, bunda logistika, jumladan, charter reyslarni tashkil etish masalalarini hal qilish; Buxoro va Samarqand shaharlaridagi turizm hududlari tajribasi asosida Urganch, Toshkent shaharlari va Farg’ona viloyatida turizm hududlari, shuningdek, Toshkent viloyati Bo’stonliq tumanida tog’ klasterlarini bosqichma- bosqich tashkil etish; Tashkil etilayotgan turizm hududlari va tog’ (tog’oldi) turizm klasterlariga chet el sarmoyadorlarini jalb qilish, shuningdek, yangi mehmonxonalar qurish PAGE \* MERGEFORMAT 7 uchun yurtimizga yetakchi mehmonxona brendlarini taklif qilish yoki mamlakatimizdagi mehmonxona xo’jaliklarini ular boshqaruviga topshirish. Shu munosabat bilan xorijlik turistlar uchun viza tartibotini soddalashtirish va ziyorat turizmini tashkil etish bo’yicha takliflarni muntazam kiritib borish ko’zda tutilmoqda. Mazkur vazifa ijrosini ta’minlash maqsadida xorijlik fuqarolar uchun viza va ro’yxatga olish tartibini bosqichma-bosqich soddalashtirish bo’yicha takliflarni ushbu davlatlar bilan ikki tomonlama munosabatlarning rivojlanish darajasidan, jahon turizm bozorining kon’yunkturasi hamda xalqaro va mintaqaviy vaziyatdan kelib chiqqan holda tayyorlash bilan shug’ullanuvchi doimiy faoliyat yuritadigan ishchi guruh tuzilmoqda. Shu bilan birga, turizm sohasidagi xalqaro hamkorlikni yanada rivojlantirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi va O’zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi tomonidan qator xorijiy mamlakatlar bilan o’zaro manfaatli kelishuv va shartnomalar tuzishni tashkil etish rejalashtirilmoqda. Qarorning muhim jihatlaridan biri, uning turizm sohasida tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilganidir. Shu maqsadda: – tadbirkorlik subyektlariga yangi mehmonxonalar va turizm infratuzilmasining boshqa inshootlarini qurish, mavjudlarini modernizatsiya qilish uchun uzoq muddatli (15-yilgacha) kreditlar ajratish amaliyoti joriy qilinmoqda, bunda kredit va foizlarni qoplash uchun mehmonxonalarning moliyaviy tushumi va mavsumiy sharoitidan kelib chiqadigan talablar taqdim qilinmoqda; – adbirkorlik subyektlariga chet el valyutasidagi mablag’larni o’tkazish bo’yicha ko’rsatiladigan xizmatlar, terminallar ijarasi, erkin konvertatsiya qilinadigan valyutadagi naqd pullarni inkassatsiya qilish va chet el valyutasida operatsiyalar amalga oshirish bilan bog’liq boshqa xizmatlar uchun yig’imlarning (komissiya to‗lovlarining) maqbul miqdorlari belgilanmoqda; – 2022-yil 1-yanvarga qadar mehmonxonalar boshqaruv xodimi sifatida jalb qilingan malakali xorijlik mutaxassislarning mehnatiga haq to’lash fondidan yagona ijtimoiy to’lov to’lashdan, shuningdek, mehmonxonalarga boshqaruv xodimi sifatida jalb PAGE \* MERGEFORMAT 7 qilinadigan malakali xorijlik mutaxassislarning daromadlari jismoniy shaxslarning daromad solig’idan ozod etilmoqda. 14 Turizm umumiy iqtisodiy o’sishga kam rivojlangan hududlarning rivojlanishiga ko’maklashadi. Yaxshi rivojlanmagan hududlarda turistik markazlar ochish ko’pgina davlatlarning asosiy usuli xisoblanadi. Tog’ va qishloq joylarida turistik markazlarning tashkil qilinishi shu joylarning o’zlashtirilishiga aholi turmush sharoitining qandayligiga bog’liq. Turizm rivojining kelajagini aniqlash uchun avvalo moddiy-texnika bazasi, turistik resurslar ko’lami mazkur turistik maxsulotga bo’lgan talabni chuqur o’rganish lozim. Bu ishda turistik resurslar bahosini haddan tashqari oshirib yubormaslik lozim. Masalan, ma’lum bir mintaqadagi tarixiy yodgorlik faqat shu joyning o’zi uchungina qiziqarli bo’lishi mumkin, xalqaro maydonda esa boshqa ko’plab yodgorliklarning u qadar ahamiyati bo’lmasligi turistlarni o’ziga jalb qilmasligi mumkin va shuning uchun ham bunday tumanlarda moddiy texnika bazasini yaratishdan ko’p foyda olish amri mahol. Shunday qilib, tumanda barpo etilgan turistik markaz uning rivojlanishiga olib keladi. Turizm bu iqtisodiy kompleks bo’lib, uning rivojlanishi jahon xo’jalik jarayonlari va munosabatlari bilan tushuntiriladi. Boshqa tarafdan turizm iqtisodiy o’sishning muhim katalizatori bo’lib, mamlakatlar o’rtasida yalpi milliy maxsulotni taqsimlash kanali sifatida qatnashadi va tovar, xizmatlar olib chiqilishi kuzatilmaydi. Masalan, yaponlar Filippinga dam olishga borsa, o’zbeklar Turkiyaga borsa, ular nafaqat u yerga ishlab topgan mablag’larining bir qismini olib borishadi, balki Filippin va Turkiyada yangi ish o’rinlari yaratishadi. Turizm iqtisodiy xodisa sifatida: -yig’ish va transpportirovka qilish mumkin bo’lmagan xizmatlar turi sifatida ishtirok etadi; 14 Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta‗minlash — yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.-T.: ―O’zbekiston NMIU, 2017 y. -5 bet. ‖ PAGE \* MERGEFORMAT 7 -yangi ish o’rinlari yaratadi va ko’pincha tezkor rivojlanish va yangi hududlarni o’zlashtirish pionerlari bo’lishadi; -turizmga ixtisoslashgan mamlakat foydasiga milliy daromadni qayta taqsimlash mexanizmi sifatida ishtirok etadi; -mahalliy infratuzilma rivojlanishi va mahalliy aholi turmush darajasi o’sishi multipliqatori xisoblanadi; -investitsiyalarning yuqori samaradorligi va tez qaytishi bilan xarakterlanadi; -insonning va xo’jalik sohalarining barcha turlari bilan taqqoslasa bo’ladi. Shunday qilib turizm mamlakat va uning hududi iqtisodiyotiga faol ta’sir ko’rsatadi. Turizmga iqtisodiy xodisa sifatida birinchilardan bo’lib P. Rotrou (P. Rotrow) e’tibor berib, mamlakat rivoji iqtisodiy bosqichlari va unda turizm rivojlanishi xususiyatlari o’rtasidagi korrelyatsiyani aniqladi. Turizmga sarflanadigan investitsiyalar haqida va umuman investitsiyalar haqida gapirish uchun avvalo, xorijiy investitsiyalarning nima ekanligi to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lish kerak. O’zbekiston Respublikasining 1994 yil 5 mayda qabul qilingan ―Xorijiy investitsiyalar va xorijiy investorlar faoliyatining kafolatlari to’g’risida gi Qonuniga ko’ra, O’zbekiston Respublikasida quyidagilar‖ xorijiy investor bo’lishi mumkin: - chet el davlatlari; - xorijiy huquqiy shaxslar; - xalqaro tashkilotlar; - chet el fuqarolari, birlashmalari; - O’zbekiston Respublikasining chet elda doimiy yashovchi fuqarolari; Xorijiy investitsiyalarni jalb etishda investitsiya siyosatining ahamiyati juda muhim hisoblanadi. Bu gapimizni dalili sifatida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning quyidagi fikrlarini keltirsak, maqsadga muvofiq bo’lardi: ― Mamlakatimizda investitsiya siyosatini kuchaytirish masalasiga biz alohida ustuvor ahamiyat qaratamiz. Xorijiy sarmoyalarni va ilg’or texnologiyalarni iqtisodiyotga jalb etish uchun chet ellardagi diplomatik vakolatxonalarimiz jiddiy ish olib borishi lozim. Buning uchun Tashqi ishlar PAGE \* MERGEFORMAT 7 vazirligi faoliyatini kuchaytirish, chet mamlakatlardagi elchilarimiz nafaqat siyosiy, ayni vaqtda yurtimizga investitsiyalarni jalb qilish masalalari bilan ham faol shug’ullanishlari darkor. Ularning bu boradagi faoliyatini nazorat qilish uchun Oliy Majlis Senatining Tashqi siyosat masalalari qo’mitasining faoliyat sohasi va vakolatlarini kengaytirish zarur, deb hisoblayman. Turizm talabining investitsiyaga ta’siri, har qancha investitsiya loyihalarining tayyorlanish bosqichida bozor vazifalarining ichkarisida o’rganilgan bo’lsa ham ko’pincha ratsional bo’lmagan omillarga bog’liq bo’lgani uchun o’lchanish va baholantirilishi ham qiyindir. Ichki va tashqi turizm talabi faqat daromad kabi iqtisodiy omillarning rol o’ynagani bir soha bo’lmasdan moda, ko’rgazma, iste’mol havosi, snobizm, ijtimoiy-psixologik omillar kabi bir nechta omil ham turizm talabining ta’sirchisidir. Turizm bozorini yaxshi o’rganish, xavas anketalarini qo’llash, davomli bozor nazorati qilish shartdir. Faqat, turizm sektoridagi loyihalarning xech bir vaqt har qaysi bir sektor loyihasi kabi oddiy bir shaklda buyurilib qo’lga olinmasligini bilish kerakdir. Shu sababli ham sektorlar orasi alternativ investitsiya loyihasi muhokamasini qilish juda qiyindir. Ichki va tashqi turizm sohasi turistlarni ommaviy jalb qilish va tarmoqni samarali rivojlantirish bo’yicha vazifalarni hal qilish ko’pincha unga yo’naltirilayotgan investitsiyalarni rag’batlantirishga bog’liq. PAGE \* MERGEFORMAT 7 Xulosa Bozor munosabatiga asoslangan iqtisodiyotda cheklangan resurslardan unumli foydalanish, chet el kapitali oqimini oshirish, ishlab chiqarish samaradorligini ko’tarish orqali turizm sohasini yuksaltirish muhim ijtimoiy– iqtisodiy ahamiyat kasb etadi. Turistik mahsulot ishlab chiqarishning pirovard natijasiga kam harajatlar, resurslar sarflash orqali erishish iqtisodiy faoliyatning bosh maqsadi hisoblanadi. Bozor munosabatlari sharoitida mamlakatda barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlash xizmat ko’rsatish samaradorligini oshirish masalalari bilan uzviy bog’liqdir. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasida turizm sohasiga investitsiyalarni jalb qilishning asosiy yo’nalishlari keng rivojlanmagan bo’lib, mamlakat iqtisodiyotida umumiy ko’rsatkichlarga ega emas. Respublika bo’yicha YaIM ko’rsatkichlarida faqatgina asosiy kapital investitsiyalariga urg’u berilgan bo’lib, statistik ko’rsatkichlarni o’zida mujassamlashtiradi. Mamlakat iqtisodiyotini barqaror rivojlantirishninig ob’ektiv shart - sharoitlarini yaratish iqtisodiyotni investitsiyalashni, asosiy fondlarni yangilashni hamda zamonaviy va maqsadli loyihalarni amalga oshirishni taqoza etadi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda bitiriuv malakaviy ishi asosida quyidagi xulosa va tavsiyalar ishlab chiqildi: 1 . Investitsiya bu iqtisodiy samara (foyda, daromad) olish yoki ijobiy ijtimoiy natijaga erishish uchun sarflanadigan pul mablag’lari, banklarga qo’yilgan omonatlar, paylar, qimmatli qog’ozlar (aktsiya, obligatsiyalar), texnologiyalar, mashinalar asbob-uskunalar, litsenziyalar va samara beradigan boshqa har qanday boyliklardir. Bu iqtisodiy ta’rif investitsiyaning bozor iqtisodiyoti sharoitiga mos kelishini to’laligicha tasdiqlaydi. Jumladan, unda, birinchidan, investitsiyaning o’ziga va investitsiya faoliyatining ob’ektlarini keng ta’riflaydi. Ikkinchidan, investitsiyaning bevosita iqtisodiy va ijtimoiy samara olishga muqarrar bog’liqligi ta’kidlaydi. Demak, investitsiyaga bozor munosabatlaridan kelib chiqib berilgan ta’rifning o’zidayoq investitsiya jarayonining hajmi, asosiy bosqichlari, ya’ni PAGE \* MERGEFORMAT 7 jamg’armalar (resurslar), qo’yilma mablag’lar (sarf-xarajatlar), samara (daromad, foyda) aniq va ravshan ko’rsatadi. 2 . O’zbekistonda turizm bozorini rivojlantirishda quyidagi omillarga alohida e’tiborni karatish lozim: - xalqaro turizmda kichik va o’rta tadbiqorlikni faoliyatidan keng foydalanish; - O’zbekistoning turistik imkoniyatlari bilan chet ellik investorlarni tanishtirish; - ko’plab sayohatlarga chiqadigan Evropa mamalakatlarda bo’ladigan turistik yarmarkalarda surunkali ishtirok etishni taminlash; - ichki turistik bozorda o’zaro raqobatni yanada kuchaytirish; zamonaviy turistik komplekslarni bunyod etishda chet el sarmoyasini jalb etishga erishish; - jahon bozorida talab katta bo’lgan xalqaro turistik yo’nalishlarni yo’lga qo’yishda va ishlab chiqishda qatnashish; - milliy urf odatlar va tarixiy arxitektura yodgorliklarini asl ko’rinishda saqlab qolishga erishish; - milliy turistik mahsulotlarni yagona markaga birlashtirish; -turizm sohasi uchun malakali mutaxasislarni tayyorlashni takomillashtirish; - turizm ilmiy tekshirish institutlarini tashkil qilish va boshqalar. 3 . O’zbekiston Respublikasida quyidagilar xorijiy investor bo’lishi mumkin: - chet el davlatlari; - xorijiy huquqiy shaxslar; - xalqaro tashkilotlar; - chet el fuqarolari. birlashmalari; - O’zbekiston Respublikasining chet elda doimiy yashovchi fuqarolari. Turistik faoliyatini investitsiyalash jarayonida quydagilarni amalga oshirish zarur: - milliy, mintaqaviy, mahalliy va firma dasturlari va rejalarida nazarda tutilgan tadbirlarni amalga oshirishga investitsiyalarni yo’naltirish; PAGE \* MERGEFORMAT 7 - xorijiy valyutadagi rejalarni amalga oshirishga ketadigan xarajatlarni iloji boricha kamaytirishni nazarda tutish; - ichki, hamkorlikdagi va xorijiy investitsiyalarning manbalarini topish; - ichki va tashqi turizmni rivojlantirsh dasturlari va rejalarini bajarishda huquqiy, soliq va mamuriy tuzilmalar tomonidan ko’rsatiladigan qo’llab quvvatlashlardan maksimal foydalanish; - eng qisqa muddatlarda eng katta daromad olishga imkon beradigan istiqbolli loyihalarga investitsiyalar qo’yish; - tadbirkorlik loyihalarning dasturlari, rejalari va tadbirlari bajarilishning muddatlari va sifatini nazorat qilish va boshqalar. 4. Investitsion siyosatning asosida quyidagi tamoyillarni ajratish mumkin: - investitsion jarayonning demarkazlashishining optimal darajasini ta’minlash hamda investitsion loyihalarni moliyalashtirish uchun jamg’arishning mintaqaviy va ichki omillarining ro’lini oshirish maqsadida markaziy investitsion siyosatning hamda mintaqaviy investitsion dasturlarning koordinatsiyasini kuchaytirish; - qaytarilib berilmaydigan byudjetdan moliyalashtirishdan pullik va qaytariladigan kreditlashga o’tish asosida korxonalarni davlat tomonidan markazlashgan investitsiyalar hisobidan qo’llab-quvvatlash; - qaytarib berish asosida moliyaviy investitsiyalash bazasini shakllantirish uchun yirik resurslarni jalb qiluvchi motivatsion mexanizmni yaratish; - faqat konkurs asosida har bir investitsion dasturning dastlab ekspertizasiga va markaziy maqsadli dasturlarga mos ravishda ishlab chiqarishga mo’ljallangan investitsion loyihalarni moliyalashtirish va markazlashgan investitsiyalarni joylashtirish; - investitsion siyosatning davlat ustuvor yo’nalishlarini aniqlash; - iqtisodiyotni investitsiyalashda xususiy sektorning rolini oshirish orqali investitsion jarayonni bosqichma-bosqich markazlashuvi; PAGE \* MERGEFORMAT 7 - investitsion loyihalarni davlat - tijorat tomonidan moliyalashtirish amaliyotini ahamiyatli kengaytirish, shu jumladan chet el investorlar va xususiy biznes kapitallarini jalb etish; - markazlashgan (kredit) investitsion mablag’lardan, juda samarali va o’zini tez oqlaydigan investitsion loyihalarni amalga oshirish maqsadida foydalanish; - chet el investitsiyalarini jalb qilish maqsadida qonun chiqaruvchi va normative bazalarni mustahkamlash va boshqalar. PAGE \* MERGEFORMAT 7 Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 1.O’zbekiston Respublikasining ―Turizm to’g’risidagi Qonuni. – T.: 1999 yil 20 avgust. 2.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoevning mamlakatimizni 2020- 2021-yillarda turizmni rivojlantirish bo’yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to’g’risidagi qaroriga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so’zi. 2021-yil 16-DEKABR 3. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash — yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. - T. ―O’zbekiston NMIU, 2017 y. 5-‖ bet. 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 23 dekabrdagi №PQ-2697- sonliO’zbekiston Respublikasi 2017 yilgi Investitsiya dasturi to’g’risida’gi Qarori. 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.01.2019 yildagi PF-5611-son ―O’zbekistonRespublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risidagi Farmoni. 6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.01.2019 yildagi PQ-4095-son ―Turizm tarmog’ini jadal rivojlantirishga oid chora-tadbirlar to’g’risidagi Qarori. 7. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 08.03.2019 yildagi 198-son ―Qashqadaryo viloyatining turizm salohiyatidan samarali foydalanish chora- tadbirlar to’g’risida gi Qarori. PAGE \* MERGEFORMAT 7

Turizm sohasini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning o’rni

Купить