Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 198.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

111 Sotish

Umumta’lim maktablari o‘quvchilarining matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha baholash xalqaro tadqiqot TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study)

Sotib olish
Umumta’lim maktablari o‘quvchilarining matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha baholash xalqaro tadqiqot TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study) MUNDARIJA: KIRISH……………………………………………………………… 3 I BOB. TIMSS tahlilining maqsadi 1.1. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) tahlili dunyoda matematika va ilm-fan sohasidagi o'quvchilarning saviyalarini solishtirish………………………………………………………………....5 1.2. TIMSS maqsadi, mamlakatlar o'rtasidagi ta'lim saviyalarini solishtirib, ta'lim sistemalarini takomillashtirish………………………………………. …. 8 1.3. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) Sinovning maqsadlarini belgilash…………………………...……………11 II BOB. TIMSS tahlilining mazmuni. 2.1 . TIMSS tahlili o'quvchilarning matematika va ilm-fan (kimyo, biologiya, fizika) bilimlari sohasidagi tushunchalarini baholash…………………….14 2.2. Amaliyot sinovlarining tashkil etish tartibi TIMSS tahlili uchun…...17 2.3. TIMSS tahlili uchun amaliyot sinovlarining protsedurasi va monitoring……………………………………………………………….....20 III BOB. TIMSS tahlilining metodlari va natijalari 3.1. TIMSS tahlili o'quvchilarga standart test sinovlarini, amaliyot sinovlarini va so'rovnoma tashkil etish ………………………………………….…....23 3.2. TIMSS, matematika va tabiiy fanlarda talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni aniqlash ……………………………………………...…...26 3.3. So'rovnomalar va tahlil ma'lumotlari ….…………………..…...29 XULOSA…………………………………………………………....31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………32 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi va asoslanganligi. O zbekiston Respublikasiʻ Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini baholash sohasidagi ʼ ʼ xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to g risida”gi qarori asosida ʻ ʻ PIRLS, TIMSS, PISA va TALIS xalqaro tadqiqotlarini O zbekistonda joriy etilishi ʻ belgilab qo yilgan bo lib, mazkur tadqiqotlarni joriy etish maqsadida Ta lim ʻ ʻ ʼ sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida Ta lim sifatini baholash ʼ bo yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi tashkil ʻ etilgan.Mazkur xalqaro baholash dasturlari va ular doirasidagi tadqiqotlar Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) Ta lim sohasidagi yutuqlarni baholash ʼ xalqaro assotsiatsiyasi (IEA) tomonidan muayyan davriylik asosida dunyo mamlakatlari bilan hamkorlikda tashkil etiladi. Ta lim sifatini nazorat qilish davlat ʼ inspeksiyasi bilan OECD hamda IEA tashkilotlari o rtasida imzolangan kelishuv ʻ hujjatlariga binoan O zbekiston Xalqaro o quvchilarni baholash PISA-2022 ʻ ʻ (avvalgi PISA-2021) hamda O quvchilarning matnni o qib tushunish darajasini ʻ ʻ baholash xalqaro dasturi PIRLS-2021 da ishtirok etishga kirishilgan. Endilikda, TIMSS-2023 xalqaro dasturida qatnashishga kirishildi. Bu borada IEA tashkilotining “Xalqaro matematik va ilmiy tadqiqotlar (TIMSS) 2023 tendensiyalarida qatnashish uchun rasmiy taklifi”ga muvofiq O zbekistonning ʻ TIMSS dasturida ilk marotaba qatnashishi masalasida Ta lim inspeksiyasi ʼ huzuridagi Ta lim sifatini baholash bo yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish ʼ ʻ milliy markazi o rtasida olib borilgan muloqotlar asosida IEA rahbariyatining ʻ 2 dastlabki roziligiga erishildi. IEA rahbariyati O zbekistonning ushbu tadqiqotdaʻ qatnashishishidan mamnun ekanligini aytib o’tdi. Kurs ishining ob ekti: ʼ TIMSS (Trends in International mathematics and science study) 4- va 8- sinf o quvchilarining matematika va tabiiy yo nalishdagi ʻ ʻ fanlardan o zlashtirish darajasini baholash. ʻ Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining asosiy maqsadi. TIMSS o‘quvchilarga ta’lim olish imkoniyatlari qanday taqdim etilgani va o‘quvchilarning ushbu imkoniyatlardan foydalanishiga ta’sir etuvchi omillarni ko‘rib chiqish. Kurs ishining vazifalari. Mavzuning vazifalari, , Ushbu baholashlar uchun TIMSS 2019 baholash qamrov doiralari quyida qisqacha bayon qilingan: Matematika mazmun sohalari •To‘rtinchi sinf: sonlar, o‘lchashlar va geometriya, ma’lumotlar bilan ishlash •Sakkizinchi sinf: sonlar, algebra, geometriya, ma’lumotlar bilan ishlash, statistika va ehtimollik Tabiiy fanlarning mazmun sohalari •To‘rtinchi sinf: hayot haqidagi fan, fizika, Yer haqidagi fan •Sakkizinchi sinf: biologiya fani, kimyo fani, fizika fani, Yer haqidagi fan Kurs ishining metodi: O zbekiston matematika va tabiiy fanlar o qitish ʻ ʻ jarayonining boshqa davlatlarga nisbatan o ziga xosligi bormi, agar bor bo lsa u ʻ ʻ nimalarda namoyon bo ladi? Mamlakatimizda matematika va tabiiy fanlarni ʻ o qitish bo yicha o qituvchilar metodlari boshqa mamlakatlar o qituvchilari ʻ ʻ ʻ ʻ metodlaridan nimasi bilan farq qiladi? kabi asosiy masalalar o rganiladi va tadqiq ʻ etiladi. Bu savollarga javobni O’zbekistonda o’tkazilayotgan xalqaro baholash dasturlari natijasi asosida bilib olish. Kurs ishining tarkibi: kurs ishining hajmi kirish mundarija uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat. 3 I BOB. TIMSS tahlilining maqsadi 1.1. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) tahlili dunyoda matematika va ilm-fan sohasidagi o'quvchilarning saviyalarini solishtirish. Mamlakatimiz innovatsion taraqqiyot yo‘lidan shiddat bilan rivojlanib borayotgan bir davrda kelajagimiz davomchilari bo‘lgan yoshlarning ijodiy g‘oyalari va ijodkorligini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ularning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish hamda ilg‘or xorijiy tajribalar, xalqaro me zon va talablar asosida baholash tizimini takomillashtirish, shu yo‘lda xalqaro‟ tajribalarni o‘rganish, mavjud tizimni har tomonlama qiyosiy tahlil qilish, tegishli yo‘nalishdagi xalqaro va xorijiy tashkilotlar, ilmiy tadqiqot muassasalari bilan yaqindan hamkorlik qilish muhim ahamiyatga egadir. Shu maqsadda, O zbekiston ʼ Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta limi tizimida ta lim sifatini ʼ ʼ baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to g risida” ʼ ʼ 2018-yil 8-dekabrdagi 997-sonli qarori bilan O zbekiston Respublikasi Vazirlar ʼ Mahkamasi huzuridagi Ta lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida ʼ Ta lim sifatini baholash bo yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish Milliy ʼ ʼ markazi tashkil etildi. Shu bilan birga, ta lim sifatini baholash bo yicha xalqaro ʼ ʼ tadqiqotlarda ishtirok etish vazifalari belgilandi: PIRLS – boshlang ich 4-sinf ʼ o quvchilarining matnni o qish va tushunish darajasini baholash; TIMSS – 4- va 8- ʼ ʼ sinf o‘quvchilarining tabiiy-ilmiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonligini baholash; TALIS – rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o rta ta lim muassasalarida ʼ ʼ o qitish va ta lim olish muhitini hamda o qituvchilarning ish sharoitlarini ʼ ʼ ʼ o rganish; PISA – 15 yoshli o quvchilarning o qish, matematika va tabiiy ʼ ʼ ʼ yo nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholash. Ushbu loyihalar ʼ o quvchi-yoshlarning ijodiy va tanqidiy fikrlash ko nikmalari, egallagan ʼ ʼ 4 bilimlarini hayotda qo llay olish layoqatiga turli xil topshiriqlar orqali baho berishʼ va keyinchalik bu ko nikmalar rivojlanishiga turtki berishga xizmat qiladi. ʼ Ma lumotlar to‘plashning uchinchi o‘n yilligi va yettinchi davriylikni boshlagan ‟ TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) - bu to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarda matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha keng joriy qilingan xalqaro baholash dasturi. TIMSS tadqiqoti doirasida birinchi baholash 1995- yilda o‘tkazilgan va har to‘rt yilda takrorlangan: 1999, 2003, 2007, 2011, 2015, 2019. TIMSS 2019 tadqiqoti TIMSS tadqiqotlari ketma-ketligining eng oxirgisidir. 60 ga yaqin mamlakat global kontekstda o‘z ta lim tizimining samaradorligini ‟ monitoring qilishda TIMSS trend ma lumotlaridan foydalanadi va har bir ‟ davriylikda TIMSS tadqiqotiga yangi davlatlar qo‘shiladi. Matematika va tabiiy fanlarni baholash bo‘yicha TIMSS tadqiqoti ta lim samaradorligini monitoring ‟ qilishda qimmatli manba hisoblanadi, chunki, odatda, STEM deb nomlanadigan tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik va matematika o‘quv dasturining asosiy yo‘nalishlaridir. Shubhasiz, hatto bugungi kunda ham ko‘pgina ish o‘rinlari uchun matematika va tabiiy fanlardan asosiy tushunchalarga ega bo‘lish talab qilinadi va bu kelajakda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmaydi. STEM kasblarida ishlaydiganlar ochlikka qarshi kurash va yashash joylarining yo‘qolishi kabi dunyo muammolariga yechim topish, shuningdek, global iqtisodiyotda o‘sish va barqarorlikni qo‘llab quvvatlashga mas uldirlar. Shuningdek, matematika va tabiiy ‟ fanlar kundalik hayotning asosi hisoblanadi. Tabiiy fanlar - bu tabiat, jumladan, bizning ob-havo, yer va suv, oziq-ovqat va yoqilg‘i manbalarimiz. Matematika bizga kundalik vazifalarni bajarishga yordam beradi va biz tayanadigan kompyuter, smartfon, televizor kabi texnologiyalarni yaratishda muhim ahamiyatga ega. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini TIMSS xalqaro baholash dasturiga tayyorlash ayni vaqtda muhim hodisa. Agar: 5  Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini TIMSS xalqaro baholash dasturiga tayyorlash samarali tashkil etilsa;  Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini TIMSS xalqaro baholash dasturiga tayyorlash usul va vositalari faollashtirilsa;  O`qituvchi ta`lim jarayonida ijodiy ishlab, matematika va tabiatshunoslik darslarida hayotiy misollar, mantiqiy tushunchalardan o`rinli foydalanilsa, o`quvchilarning o`quv-bilim faoliyat samarali bo`ladi. 60 dan ortiq mamlakatlar o‘quvchilarining bilim, k о ‘nikma, malakalari darajasini aniqlashning global resursi jahonning eng ilg‘or tajribasi asosida ishlab chiqilgan. TIMSS yordamida о ‘quvchilarning ta limiy yutuqlari: bilish, qo‘llash, mulohaza yuritish baholanadi.‟ TIMSS & PIRLS xalqaro o'rganish markazining TIMSS 2019ni ishlab chiqish, amalga oshirish va natijalarini hisobot qilish uchun foydalanilgan usul va tartiblar haqidagi texnik hisobotda (Maykl O. Martin, Matias fon Davier va Ina V.S. Mullislar) TIMSS 2019 ga o'tishning dastlabki bosqichi bo'lgani uchun turli xil texnik qiyinchiliklar mavjud edi. eTIMSSga, qariyib yarim mamlakatlar baholashni kompyuter orqali boshqaradi, qolgan mamlakatlar esa qog'oz va qalam formatidan foydalanadi. Shunday qilib, TIMSS 2019 baholash va so rovnomalari ʻ “e” va qog oz formatlarida ishlab chiqildi va boshqariladi. Keyinchalik, yutuqlarni ʻ masshtablashtirishga ko'p qirrali yondashuv TIMSS shkalasi bo'yicha har ikkala mamlakatlar to'plami uchun taqqoslanadigan tendentsiyalar haqida hisobot berishga imkon berdi. TIMSS 2019 muvaffaqiyati barcha ishtirokchilarga, jumladan, TIMSS & PIRLS xalqaro tadqiqot markazi, IEA Amsterdam, IEA Gamburg, Statistics Canada hamda ishtirokchi mamlakatlardagi Milliy tadqiqot koordinatorlari va ularning jamoalariga berilgan hurmatdir. 6 1.2.TIMSS maqsadi, mamlakatlar o'rtasidagi ta'lim saviyalarini solishtirib, ta'lim sistemalarini takomillashtirish TIMSS tadqiqotlari TIMSS tadqiqotining 24 yillik tarixi davomida o‘tkazilgan har bir baholashda matematika va tabiiy fanlardan yangilangan baholash qamrov doiralariga muvofiq amalga oshiriladi. Qamrov doiralarida ikkita o‘lchov keltiriladi: baholanadigan mavzuni ko‘rsatadigan mazmun sohasi o‘lchovi va o‘quvchilar mazmun bilan ishlaganda baholanishi kerak bo‘lgan fikrlash jarayonlarini belgilaydigan kognitiv o‘lchov.TIMSS 2019 tadqiqotida to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarda baholashlarni o‘tkazishning odatdagi tajribasiga amal qilinadi. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), dunyodagi mamlakatlarning matematika va tabiiy fanlar sohasidagi ta'lim saviyalarini solishtirish, ta'lim sistemalarini takomillashtirish va o'qitishning samaradorligini oshirishga yo'l qo'yish maqsadida amalga oshirilgan bir tadqiqot dasturidir. Bu dastur, matematika va tabiiy fanlarda o'quvchilarning bilim darajasini, o'qitish usullarini va ta'lim tizimlarini o'rganish uchun xalqaro darajada sinovlar tashkil etadi.TIMSS, mamlakatlarning ta'lim sohasidagi rivojlanish darajasini aniqlash, ta'lim saviyalarini solishtirish va ta'limni takomillashtirishda ma'lumotlarni taqdim etish maqsadini o'z ichiga oladi. Bu maqsadlar bilan birga, TIMSS quyidagi mavzularda ma'lumotlarni olishga intiladi.O'quvchilarning bilim 7 darajalari: TIMSS, matematika va tabiiy fanlarda o'quvchilarning bilim darajasini tahlil qilishga imkon beradi. Bu, o'quvchilarning tushunchalarini va ko'nikmalarni tushunish, masalalar yechish va savollarini javoblash qobiliyatini o'rganishga yordam beradi. TIMSS dasturi o'qituvchilar uchun bir nechta foydalar olib keladi. Quyidagi foydalar TIMSS dasturining o'qituvchilar uchun qanday foyda olishiga misol qilib berilishi mumkin: 1. O'quvchilarning bilim darajasini tahlil qilish: TIMSS dasturi o'qituvchilarga o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi bilim darajasini tahlil qilish imkonini beradi. Bu, o'qituvchilarga o'quvchilarning qanday tushunchalar, ko'nikmalar va javob berish qobiliyatlari bo'lishini tushunishda yordam beradi. Bunda o'qituvchilar o'quvchilarning o'zlashtirishlarini va qo'llab- quvvatlashlarini aniqlashadi. 2. O'qitish usullarini va dars rejalari o'rganish: TIMSS dasturi o'qituvchilarga o'qitish usullarini, dars rejalarni va o'qitish materiallarini o'rganish imkonini beradi. Bu, o'qituvchilarga boshqa mamlakatlarda o'qitishning samarador usullarini va yangi metodlarni o'rgatadi. O'qituvchilar bu ma'lumotlardan foydalanib o'z o'qitish usullarini yanada takomillashtirishi va talabalarini o'zlashtirishlarini oshirishlari mumkin. 3. Ta'limning samaradorligini oshirish: TIMSS dasturi o'qituvchilarga ta'limning samaradorligini oshirishga yordam beradi. Natijalar o'qituvchilarga ta'lim tizimlarini va darslarni yangilash uchun foydali ma'lumotlar taqdim etadi. Bu ma'lumotlar o'qituvchilarga ta'limning muvaffaqiyatini oshirish uchun o'zlashtirish va ta'limning kengayishiga qaratilgan yo'nalishlarni tushunishga yordam beradi. 8 4. Mamlakatlararo taqqoslash va o'qitishning yangilanishi: TIMSS natijalari o'qituvchilarga mamlakatlararo ta'qqoslashni tushunishga va o'qitishning yangilanishlarini kuzatishga yordam beradi. O'qituvchilar bu natijalardan foydalanib o'z mamlakatlaridagi ta'limning rivojlanishini solishtirish, yaxshi amaliyotlarni o'rganish va ta'lim saviyasini oshirishga qaratilgan yangilanishlarni o'rganishlari mumkin. Shuningdek, TIMSS dasturi o'qituvchilar uchun xalqaro hamkorlik imkonini ham beradi. O'qituvchilar o'zlarining tajribalarini, o'zlashtirishlarini va yangi yondashuvlarni boshqa mamlakatlardagi o'qituvchilar bilan o'zaro almashish orqali o'rtasida taqqoslash va ko'p sohalar uchun hamkorlik imkoniyatlarini oshirishlari mumkin. TIMSS sinovlarining asosiy maqsadi o'quvchilarning tushunchalarini, ko'nikmalarni tushunish va amaliyotlarini o'rganishdir. Bu sinovlar o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlarda qanday muvaffaqiyatli bo'lishini aniqlash uchun ijtimoiy ma'lumotlar to'plashga qaratilgan. Sinovlar o'quvchilarning: Tushunchalarini tushunish: TIMSS sinovlari o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi tushunchalarini tahlil qiladi. Bu sinovlar orqali o'quvchilar bilish va tushunish jarayonida qanday muvaffaqiyatli bo'lishlarini, asosiy konseptlarni tushunishlarini va ulardan foydalanishlarini aniqlash imkoniyatiga ega bo'ladi. Ko'nikmalarni tushunish: TIMSS sinovlari o'quvchilarning fanlarga oid ko'nikmalarni tushunish darajasini o'rganishga yordam beradi. Bu sinovlar o'quvchilarning muammo yechish, loyihalar tuzish va savollarini amaliy javoblarga aylantirish qobiliyatini tahlil qiladi. Bunda o'quvchilarning analitik va muhokama qilish qobiliyatlari ham baholanadi. Masalalar yechish va savollarini javoblash qobiliyati: TIMSS sinovlarida o'quvchilarga masalalar va savollar beriladi va ularga javob topish va yechish talablari qo'yiladi. Bu sinovlar o'quvchilarning 9 muammo va masalalarni tahlil qilish, javoblash va rivojlanishlarini hisoblashga yordam beradi. Bunda o'quvchilarning muhokama, hisoblash, tahlil qilish va javob berish qobiliyatlari baholanadi. TIMSS sinovlarida o'quvchilarning bilim darajalari tahlil qilinishi o'qituvchilar uchun muhimdir. Ular sinov natijalarini o'rganib, o'quvchilarning qayerda qiyinchiliklari bo'lishi mumkinligini aniqlab, o'zlashtirish va qo'llab-quvvatlashlarini yanada takomillashtirishlari mumkin. Bundan tashqari, sinov natijalari o'quvchilarning o'zlashtirishlarini, muammolarini tushunishlarini va davom etish uchun kerakli o'qitish usullarini tushunishlarini oshirishga yordam beradi. 1.3. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) sinovning maqsadlarini belgilash. TIMSS tadqiqot usullarini ishlab chiqish uchun asos sifatida "TIMSS Assessment Frameworks and Specifications" hujjati ishlatiladi.Ushbu hujjatda matematika va tabiiy fanlar bo'yicha ta'lim yutuqlarini baholashga, testlar va test topshiriqlarini ishlab chiqishga umumiy yondashuvlar belgilangan, matematika va tabiiy fanlardan tekshirilishi kerak bo'lgan tarkib, shuningdek, o'quvchilar 10 topshiriqlarni bajarishda ko'rsatishi kerak bo'lgan kognitiv faoliyat turlari ham tavsiflaydi. TIMSS xalqaro tadqiqot usullariga quyidagilar kiradi:  ijobiy test natijalari;  so'rovnomalar (o'quvchilar, o'qituvchilar, ta'lim muassasasi ma'muriyati, ta'lim sohasidagi mutaxassislar, tadqiqot sifatini kuzatuvchilar uchun);  uslubiy ta'minot (tadqiqotni tashkil etish va o'tkazish bo'yicha milliy koordinatorlar uchun qo'llanma, maktab koordinatorlari uchun qo'llanma, test o'tkazish bo'yicha qo'llanma,topshiriqlarni bepul javoblar bilan tekshirish bo'yicha qo'llanma, ma'lumotlarni kiritish bo'yicha qo'llanma va boshqalar);  dasturiy ta'minot (sinflar va o'quvchilarni tanlash, ma'lumotlarni kiritish uchun). Xalqaro testlar quyidagi tamoyillar asosida ishlab chiqiladi:  o'quv va kognitiv faoliyatning sinovdan o'tgan mazmuni va turlarini etarli darajada yoritish;  xalqaro testlar mazmunining aksariyat ishtirokchi mamlakatlarda o‘rganilayotgan materialga maksimal darajada muvofiqligi;  testlarning o'zaro aloqasini ta'minlash;  tekshirilayotgan mazmunning matematika va tabiatshunoslik ta’limini rivojlantirish nuqtai nazaridan ahamiyati;  o'quvchilarning yosh xususiyatlariga muvofiqligi, test ishlab chiqilgan yutuqlarni baholash;  ommaviy tadqiqotlar uchun talablarga muvofiqligi. 11 O'quvchilarning matematika va tabiiy fanlarga tayyorgarligini baholash uchun testlar (har bir variantda) ham matematika, ham tabiiy fanlar bo'yicha topshiriqlarni o'z ichiga oladi. 4 va 8-sinf o'quvchilarining matematika va tabiatshunoslik fanlari bo'yicha savodxonligini baholash uchun test topshiriqlari nazariyasidan foydalaniladi. 4-8-sinf o‘quvchilari uchun matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha xalqaro test sinovlari natijalari alohida qayta ishlanadi va tahlil qilinadi. O‘rganish natijalarini statistik qayta ishlash natijasida har bir talabaga matematika va tabiatshunoslik fanlaridan topshiriqlarni bajarish uchun alohida 1000 balllik tizimda ball qo‘yiladi. 4 va 8-sinf o'quvchilari uchun xalqaro natijalar shkalasi 1995 yilda tadqiqotda qatnashgan barcha mamlakatlarning o'rtacha balllarining o'rtacha qiymati 100 standart og'ish bilan 500 sifatida qabul qilinganligini hisobga olgan holda tuzilgan. Barcha keyingi tadqiqotlar natijalari 1995 yil miqyosida ko'rsatilgan, bu natijalarni taqqoslash va ularning o'zgarishi tendentsiyalarini aniqlash imkonini beradi TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), xalqaro miqyosda o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi bilim darajasini o'rganish uchun tashkil etilgan bir sinov dasturidir. Uning asosiy maqsadlari quyidagilardir: O'quvchilarning bilim darajasini o'rganish: TIMSS dasturi o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi bilim darajasini tahlil qilishga yo'naltirilgan. Bu sinovlar orqali o'quvchilarning fanlardagi tushunchalari, ko'nikmalari va amaliyotlari o'rganiladi. Maqsad, o'quvchilarning o'zlashtirishlarini, muammolarini tushunishlarini va javob berish qobiliyatlari haqida ma'lumotlar to'plash va tahlil qilishdir. Mamlakatlararo ta'qqoslash: TIMSS dasturi mamlakatlararo ta'qqoslashni tushunish va o'rgatishga qaratilgan. Uning maqsadi, mamlakatlarning matematika va tabiiy fanlardagi ta'lim saviyalarini solishtirish va o'qitishning yangilanishlarini 12 o'rganishdir. Bu o'qituvchilarga va rahbarlarga mamlakatlarining ta'lim tizimlarini solishtirish imkonini beradi va yaxshi amaliyotlarni o'rganishga yo'l ochadi. O'quvchilarning motivatsiyasini oshirish: TIMSS sinovlarida o'quvchilarga matematika va tabiiy fanlarda savollar, masalalar va testlar beriladi. Bu sinovlar o'quvchilarning bilimlar ustida ishlashga qiziqishlarini oshirish, ularning ko'nikma va qobiliyatlarini namoyon qilish va bilimlarga qiziqishlarini oshirishga yordam beradi. Maqsad, o'quvchilarning motivatsiyasini oshirib, ularni o'quv fanlariga qiziqish va iste'dodlarini oshirishdir. O‘quvchilarning ta'lim tizimiga o'xshashligini tahlil qilish: TIMSS sinovlarining maqsadi o'quvchilarning ta'lim tizimiga o'xshashligini tahlil qilishga qaratilgan. Bu sinovlar o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi bilimlarini boshqa mamlakatlar bilan solishtirish va o'zlarining ta'lim saviyasini oshirish uchun yangilanishlar qilishga yo'l ochadi. Maqsad, o'qituvchilarga o'qitishning samaradorligini oshirish va ta'limni yanada sifatli qilish imkonini berishdir. TIMSS dasturi o'quvchilarning bilim darajalarini aniqlash, mamlakatlararo ta'qqoslashni tushunish, o'quvchilarning motivatsiyasini oshirish va ta'limning samaradorligini oshirish maqsadlari bilan o'tadi. Uning natijalari ta'lim tizimlarini takomillashtirish va yangilashda muhim ma'lumotlar taqdim etadi. 13 II BOB. II BOB. TIMSS tahlilining mazmuni. 2.1 . TIMSS tahlili o'quvchilarning matematika va ilm-fan (kimyo, biologiya, fizika) bilimlari sohasidagi tushunchalarini baholash. TIMSS (Trends in International mathematics and science study) 4- va 8- sinf o quvchilarining matematika va tabiiy yo nalishdagi fanlardan o zlashtirishʻ ʻ ʻ darajasini baholash dasturi bo lib, bu tadqiqot to rt yilda bir marta o tkaziladi. ʻ ʻ ʻ TIMSS xalqaro baholash dasturida 4- va 8-sinf o quvchilarining matematika va ʻ tabiiy fanlar bo yicha egallagan bilim darajasi va sifatini solishtirish hamda milliy ʻ ta lim tizimidagi farqlarni aniqlash bilan bir qatorda,qo shimcha ravishda ʼ ʻ maktablarda matematika va tabiiy fanlar bo yicha berilayotgan ta lim mazmuni, ʻ ʼ o quv jarayoni, ta lim muassasasining imkoniyatlari, o qituvchilar salohiyati, ʻ ʼ ʻ o quvchilarning oilalari bilan bog liq omillari o rganiladi. Tadqiqotda, ʻ ʻ ʻ O zbekistonning 4- va 8- sinf o quvchilari boshqa davlatlardagi tengdoshlariga ʻ ʻ nisbatan matematika va tabiiy fanlardan savodxonligi qay darajada yuqori? Matematika va tabiiy fanlar 4- va 8- sinf o quvchilari uchun qiziqarli fanmi? Oila ʻ tomonidan farzandlarga matematikani va tabiiy fanlarni o zlashtirishda qanday ʻ hissa qo shilmoqda? Bugungi kunda bizning mamlakatimizda matematika va tabiiy ʻ fanlarni o qitish jarayoni qanday tashkil etilgan? O zbekiston matematika va tabiiy ʻ ʻ fanlar o qitish jarayonining boshqa davlatlarga nisbatan o ziga xosligi bormi, agar ʻ ʻ bor bo lsa u nimalarda namoyon bo ladi? Mamlakatimizda matematika va tabiiy ʻ ʻ fanlarni o qitish bo yicha o qituvchilar metodlari boshqa mamlakatlar ʻ ʻ ʻ o qituvchilari metodlaridan nimasi bilan farq qiladi? kabi asosiy masalalar ʻ o rganiladi va tadqiq etiladi. Bu savollarga javobni O’zbekistonda o’tkazilayotgan ʻ 14 xalqaro baholash dasturlari natijasi asosida bilib olish mumkin. Albatta, har bir yosh avlodning aniq va tabiiy fanlarni o’rganishga bo’lgan qiziqishi ta’lim ko’rsatkichimizni o’zgaritirishiga sabab bo’ladi. Tadqiqotning har to rt yillikʻ davriyligida uzluksiz ravishda ishtirok etish global miqyosda mamlakatimiz ta lim ʼ tizimining samaradorligini kuzatib borish imkonini beradi. Ushbu dasturlar O zbekiston Respublikasi milliy baholash tizimini takomillashtirish, ʻ kompetensiyaviy baholash tizimini joriy qilish orqali ta lim sifatini oshirishga ʼ xizmat qiladi. TIMSS tadqiqotlari TIMSS tadqiqotining 24 yillik tarixi davomida o‘tkazilgan har bir baholashda matematika va tabiiy fanlardan yangilangan baholash qamrov doiralariga muvofiq amalga oshiriladi. Qamrov doiralarida ikkita o‘lchov keltiriladi: baholanadigan mavzuni ko‘rsatadigan mazmun sohasi o‘lchovi va o‘quvchilar mazmun bilan ishlaganda baholanishi kerak bo‘lgan fikrlash jarayonlarini belgilaydigan kognitiv o‘lchov.TIMSS 2019 tadqiqotida to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarda baholashlarni o‘tkazishning odatdagi tajribasiga amal qilinadi. TIMSS o‘quvchilarga ta’lim olish imkoniyatlari qanday taqdim etilgani va o‘quvchilarning ushbu imkoniyatlardan foydalanishiga ta’sir etuvchi omillarni ko‘rib chiqishda o‘quv dasturlaridan asosiy tashkiliy tamoyil sifatida keng ko‘lamda foydalanadi. TIMSS o‘quv dasturi modeli uchta jihatga ega: rejalashtiriladigan o‘quv dasturi, amalga oshiriladigan o‘quv dasturi va natijaga erishiladigan o‘quv dasturi. O‘z navbatida, ularda mamlakatlarning o‘quv dasturlarida belgilab qo‘yilganidek, o‘quvchilar matematika va tabiiy fanlardan ta’lim olishlari kerakligi; shuningdek, ushbu ta’lim olish jarayonini osonlashtirish uchun ta’lim tizimini qanday tashkil etish zarurligi; aslida sinfxonalarda nima o‘qitilayotgani, uni o‘qitayotganlarning tavsifi hamda qanday o‘qitilayotgani; vanihoyat, o‘quvchilar nimani o‘rganganliklari va ular ushbu fanlarni o‘rganish haqida nima deb o'ylashlari ifoda etiladi Shuningdek, TIMSS tadqiqotida 15 o‘quvchilar, ularning ota-onalari yoki vasiylari, o‘qituvchilari, maktab direktorlaridan ularning uydagi va maktabdagi faoliyati hamda matematika va tabiiy fanlarni o‘rganishdagi shartsharoitlar haqidagi so‘rovnomalarni to‘ldirishlari so‘raladi. So‘rovnomalar puxta ishlab chiqilgan qamrov doirasiga muvofiq holda tuziladi, TIMSS milliy tadqiqot koordinatorlari va TIMSS so‘rovnoma savollarini ko‘rib chiqish qo‘mitasining xalqaro ekspertlari tomonidan takroriy ko‘rib chiqishlar orqali har bir baholashda yangilanadi. Ushbu so‘rovnomalardan olingan ma’lumotlar ta’limni yaxshilash yo‘llarini taklif eta oladigan va muhim masalalarni ko‘tara oladigan ta’lim siyosati va amaliyotlarining amalga oshirilishi haqida tasavvur hosil qiladi Maktabda ta’lim olishning to‘rtinchi yiliga kelib, ko‘plab bolalar asosiy arifmetikani tugatib, matematikaning kengroq sohalari va tushunchalarini o‘rganmoqdalar. Biroq turli sabablarga ko‘ra, to‘rtinchi sinf o‘quvchilarining ko‘pchiligida asosiy hisoblash ko‘nikmalarini hali ham rivojlantirayotgan mamlakatlar bor. Shunday qilib, IEA to‘rtinchi sinfda matematikadan nisbatan qiyin bo‘lmagan baholashni taklif etish yo’llarini aytgan edi va buni amalda qo’llab kelmoqda. Tadqiqotlar natijasi shuni ko’rsatmoqdaki, TIMSS xalqaro baholash dasturi asosida matematika va tabiiy fanlarni chuqurlashtirilgan darajada o’quvchilar o’rganmoqdalar. Masalan, matematika fani bo’yicha 4-sinfda 8-sinfga qaraganda sonlarga ko’proq e’tibor beriladi. To‘rtinchi sinf mazmun sohasida ma’lumot to‘plash, o‘qish va bajarishga ko‘proq e’tibor qaratilsa, sakkizinchi sinfda ma’lumotlarni talqin qilish, statistika va ehtimollik asoslariga ko‘proq e’tibor beriladi. O’quvchi ko’proq mulohaza yurita olish orqali testlarni yecha oladi. Endilikda TIMSS 2019 tadqiqotidan eTIMSS ga o‘tishga e’tibor qaratilganligi sababli matematika qamrov doirasi yangilangan bo‘lib, qog‘oz shaklidagi topshiriqlardan raqamli (kompyuter) shakldagi topshiriqlarini baholashga o‘tiladi. 16 2.2. Amaliyot sinovlarining tashkil etish tartibi TIMSS tahlili uchun Xalqaro koordinatsiya TIMSS dasturining asosiy qoidalardan biridir. Uning maqsadi, sinovlarni o'rganish va ta'qqoslash jarayonida o'zaro solishtirish va natijalarni tahlil qilishda xalqaro miqyosni ta'minlashdir. Bu maqsad bilan TIMSS dasturining tashkilotining belgilangan yuridik ko'rsatkichlarga amal qilishi zarur. TIMSS dasturi amalga oshirish uchun tashkilotning yuridik doimiy a'zosining bo'lishi talab qilinadi. Bu tashkilotning xalqaro statustagi yuridik shaxs yoki tashkilot bo'lishi mumkin. Bu xalqaro tashkilotlarga misol qilib, xalqaro ta'lim tashkilotlari, oliy ta'lim muassasalari, davlat vaqtinchalik tashkilotlari, ilmiy markazlar yoki boshqa ilgari tashkilotlar kirishi mumkin. Shuningdek, TIMSS tashkilotining belgilangan talablari va protseduralarini qabul qilish talab qilinadi. Bu talablar TIMSS tashkilotining o'quv uslubiyatlari, sinov tizimlari, natijalar yig'ilish va hisobotlash, ma'lumotlarni taqdim etish va boshqa muhim jarayonlarni o'z ichiga oladi. Tashkilotning belgilangan talablari va protseduralarini qabul 17 qilish, sinovlar o'tkazish, natijalar tahlili va xalqaro miqyosda ma'lumotlarni taqdim etishning samarali va ishonchli bo'lishini ta'minlaydi. Xalqaro koordinatsiya tashkilotning yuridik doimiy a'zosi bo'lish, tashkilotning yuridik statusiga ega bo'lish va belgilangan talablari va protseduralarini qabul qilish orqali TIMSS dasturining xalqaro miqyosda amalga oshirilishini ta'minlaydi. Proyektning tashkil etish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo'ladi: 1. O'quvchilarning sinovda ishtirok etishi: TIMSS tahlili uchun tanlangan o'quvchilar guruhida sinovlarga qatnashishlari talab etiladi. Bu tanlov odatda tashkilotning rejalashtirish tizimida amalga oshiriladi, misol uchun, tashkilotning belgilab qo'ygan kriteriyalar, tuzilishlar, yosh va sinov yuritishga qatnashishga ruxsat berilgan o'quvchilar profiliga asoslanadi. 2. Savollar va masalalar tayyorlash: Proyekt dasturida o'quvchilarga beriladigan savollar, masalalar va testlar tayyorlanishi lozim. Bu savollar va masalalar o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi bilimlarini o'rganish, tushunish, muammolarni yechish, hisoblash va nazariy tushunchalarni amaliyotga o'tkazishga yo'naltirilgan. 3. Sinov materiallarini tayyorlash: O'quvchilarga beriladigan sinov materiallarining tayyorlanishi kerak. Bu materiallar o'quvchilarning sinov asoslarini, amaliyotlarini va tushunchalarini o'rganishni ta'minlayishi lozim. Sinov materiallarining tayyorlanishida, misol uchun, savollar, masalalar, grafiklar, diagrammalar, sinov jarayonlarini tavsiflovchi qo'llanmalar va boshqa resurslar ishlatilishi mumkin. 4. Sinovlarni amalga oshirish: O'quvchilar sinovlarga tayyorlanish, sinovlarni amalga oshirish va javoblarini kiritish jarayonlarini o'z ichiga oladi. Bu sinovlar o'quvchilarning sinovda o'rganilayotgan fanlardagi bilimlarini 18 namoyish etish, tushunchalarini sinov asosida qo'llab-quvvatlash va amaliyotlarini baholash maqsadini ta'minlaydi. 5. Natijalarni yig'ilish: Sinovlar amalga oshirilgandan so'ng, natijalar yig'ilib, tahlil qilinadi. Bu natijalar o'quvchilarning javoblariga asoslangan, javoblar to'plamlarini hisoblash, tushunchalar darajasini baholash va o'quvchilar guruhining umumiy natijalarini aniqlashga imkon beradi. Natijalar TIMSS tashkiloti tomonidan ma'lumotlar yig'ilishi, tahlil qilinishi va xalqaro miqyosda ta'qdim etilishi mumkin. Proyekt tashkil etish jarayoni TIMSS tahlilida o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi bilimlarini o'rganish va baholashda muhim rol o'ynaydi. Bu jarayon o'quvchilarga sinovlar tashkil etish, savollar va masalalar tayyorlash, sinov materiallarini tayyorlash, sinovlarni amalga oshirish va natijalar yig'ilishiga imkon beradi. Qo'llanmalar va ko'rsatkichlar, TIMSS tahlilida o'quvchilarga yordam berish, sinovlarga tayyorlash va sinov natijalarini tahlil qilish uchun mavjud bo'lgan ma'lumotlar va resurslar asosida tayyorlanadi. Bu materiallar quyidagi manbalardan olinishi mumkin: 1. TIMSS dasturi: TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) dasturi o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi bilimlarini baholash uchun xalqaro miqyosda ishlab chiqilgan. Bu dasturda savollar, masalalar, testlar va tahlil qo'llanmalari mavjud bo'ladi. Qo'llanmalarni olishda TIMSS tashkiloti tomonidan taqdim etilgan rasmiy manbalardan foydalaniladi. 2. Xalqaro ilmiy jurnal va mualliflar: Xalqaro mutaxassislar va o'qituvchilar guruhi o'z bilimlari, tadqiqotlari va tajribalariga asoslanib, xalqaro ilmiy jurnallardan, ilmiy kitoblardan va mualliflar tomonidan yaratilgan 19 maqolalardan foydalanadi. Bu manbalar matematika va tabiiy fanlardagi so'nggi ilmiy yutuqlarni, o'zaro hamkorliklarni va yangiliklarni o'z ichiga oladi. 3. O'quvchilar uchun darsliklar va o'quv qo'llanmalari: O'quvchilar uchun tayyorlangan darsliklar, o'quv qo'llanmalari va o'quvchilar uchun tuzilgan ko'rsatkichlar ham qo'llanish mumkin. Bu manbalar o'quvchilarning fanlardagi tushunchalarini o'rganish, amaliyotlarini rivojlantirish va sinovlarga tayyorlanishda yordam beradi. 4. Xalqaro tashkilotlar va o'quv markazlari manbalar: Xalqaro tashkilotlar, masalan, UNESCO, OECD, o'quv markazlari va boshqa ilmiy-tadqiqot markazlari sinov va o'quv jarayonlariga oid ma'lumotlar, ko'rsatkichlar va ko'rsatgichlar taqdim etishi mumkin. Bu manbalar TIMSS tahlilida foydalanish uchun tegishli bo'lgan xalqaro standartlar, tahlil modellari va usullarga asoslanadi. Qo'llanmalar va ko'rsatkichlar olinayotgan manbalarga bog'liq bo'lib, xalqaro mutaxassislar va o'qituvchilar guruhi tahlilga asoslangan ma'lumotlarni, sinov materiallarini va tahlil usullarini amalga oshirishda foydalanadi. Ular sinovlar tashkil etish, sinovlarda o'quvchilarni tayyorlash, natijalarni tahlil qilish va TIMSS tahlilining maqsadlarini erishishda yordam berish uchun muhim resurslardir. 2.3. TIMSS tahlili uchun amaliyot sinovlarining protsedurasi va monitoring. Ma’lumotlar to‘plashning uchinchi o‘n yilligi va yettinchi davriylikni boshlagan TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) - bu to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarda matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha keng joriy qilingan xalqaro baholash dasturi. TIMSS tadqiqoti doirasida birinchi baholash 20 1995-yilda o‘tkazilgan va har to‘rt yilda takrorlangan: 1999, 2003, 2007, 2011, 2015, 2019. TIMSS 2019 tadqiqoti TIMSS tadqiqotlari ketma-ketligining eng oxirgisidir. 60 ga yaqin mamlakat global kontekstda o‘z ta’lim tizimining samaradorligini monitoring qilishda TIMSS trend ma’lumotlaridan foydalanadi va har bir davriylikda TIMSS tadqiqotiga yangi davlatlar qo‘shiladi. 70 ga yaqin mamlakat TIMSS 2019 tadqiqotida ishtirok etishi kutilmoqda. Matematika va tabiiy fanlarni baholash bo‘yicha TIMSS tadqiqoti ta’lim samaradorligini monitoring qilishda qimmatli manba hisoblanadi, chunki, odatda, STEM deb nomlanadigan tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik va matematika o‘quv dasturining asosiy yo‘nalishlaridir. Shubhasiz, hatto bugungi kunda ham ko‘pgina ish o‘rinlari uchun matematika va tabiiy fanlardan asosiy tushunchalarga ega bo‘lish talab qilinadi va bu kelajakda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmaydi. STEM kasblarida ishlaydiganlar ochlikka qarshi kurash va yashash joylarining yo‘qolishi kabi dunyo muammolariga yechim topish, shuningdek, global iqtisodiyotda o‘sish va barqarorlikni qo‘llabquvvatlashga mas’uldirlar. Shuningdek, matematika va tabiiy fanlar kundalik hayotning asosi hisoblanadi. Tabiiy fanlar - bu tabiat, jumladan, bizning ob-havo, yer va suv, oziq-ovqat va yoqilg‘i manbalarimiz. Matematika bizga kundalik vazifalarni bajarishga yordam beradi va biz tayanadigan kompyuter, smartfon, televizor kabi texnologiyalarni yaratishda muhim ahamiyatga ega. Matematika va tabiiy fanlar hayotimizning barcha jabhalarini qamrab olganligi sababli IEA sifatida keng tanilgan Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi qariyb 60 yildan buyon matematika va tabiiy fanlardan xalqaro tadqiqot doirasida baholashlarni amalga oshirib kelmoqda. IEA milliy tadqiqot institutlari va davlat idoralarining mustaqil xalqaro hamkori bo‘lib, 1959- yildan buyon mamlakatlararo yutuqlar bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazib kelmoqda. 1960-yillarda IEA birinchi marta turli mamlakatlarning ta’lim 21 tizimlariga siyosatning ta’sirini chuqurroq anglash uchun ta’lim sohasidagi yutuqlar bo‘yicha xalqaro qiyosiy baholashni o‘tkazdi. Bugungi kunda IEAning Amsterdamdagi vakolatxonasi mamlakatlarning bir qator xalqaro tadqiqotlarda ishtirokini ta’minlaydi va IEAning Gamburg bo‘limi ma’lumotlarni qayta ishlovchi va tadqiqot o‘tkazuvchi yirik markaz hisoblanadi. IEAning asosiy dasturi sifatida TIMSS dunyoning barcha mamlakatlari vakillari tomonidan taqdim etilgan hamkorlik tajribasidan foydalanishda TIMSS & PIRLS International Study Center Lynch School of Education TIMSS 2019 BAHOLASH QAMROV DOIRALARI: KIRISH 7 afzalliklarga ega. TIMSS Boston kollejining Linch ta’lim maktabi TIMSS & PIRLS xalqaro tadqiqot markazi tomonidan boshqariladi. TIMSS va PIRLS (The Progress in International Reading Literacy Study), o‘qishni baholash xalqaro dasturi, birgalikda IEA tadqiqotlarining asosiy davriyligini tashkil etib, uchta asosiy fanlar (matematika, tabiiy fanlar va o‘qish)dan o‘zlashtirish darajasini o‘lchaydi. kontekstga oid siyosiy ahamiyatga ega bo‘lgan ma’lumotlar TIMSS o‘quvchilarga ta’lim olish imkoniyatlari qanday taqdim etilgani va o‘quvchilarning ushbu imkoniyatlardan foydalanishiga ta’sir etuvchi omillarni ko‘rib chiqishda o‘quv dasturlaridan asosiy tashkiliy tamoyil sifatida keng ko‘lamda foydalanadi. TIMSS o‘quv dasturi modeli uchta jihatga ega: rejalashtiriladigan o‘quv dasturi, amalga oshiriladigan o‘quv dasturi va natijaga erishiladigan o‘quv dasturi (1- rasmga qarang). O‘z navbatida, ularda mamlakatlarning o‘quv dasturlarida belgilab qo‘yilganidek, o‘quvchilar matematika va tabiiy fanlardan ta’lim olishlari kerakligi; shuningdek, ushbu ta’lim olish jarayonini osonlashtirish uchun ta’lim tizimini qanday tashkil etish zarurligi; aslida sinfxonalarda nima o‘qitilayotgani, uni o‘qitayotganlarning tavsifi hamda qanday o‘qitilayotgani; vanihoyat, o‘quvchilar nimani o‘rganganliklari va ular ushbu fanlarni o‘rganish haqida nima deb o‘ylashlari ifoda etiladi. 22 Ushbu modelga asosan, TIMSS har bir ishtirokchi mamlakatning ta’lim sohasidagi siyosati va matematika, tabiiy fanlardan o‘quv dasturlarini rasmiylashtirish maqsadida har bir baholashda TIMSS ensiklopediyasini muntazam nashr qiladi. TIMSS 2015 ensiklopediyasi: ta’lim sohasidagi siyosat va matematika, tabiiy fanlar bo‘yicha o‘quv dasturlari (Mullis, Martin, Goh, & Cotter, 2016) sakkizinchi sinfgacha bo‘lgan maktab ta’limiga alohida urg‘u bergan holda, butun dunyoda matematika va tabiiy fanlardan ta’lim berilishi va ta’lim olinishini tushunishga yordam beradigan muhim manbadir. Har bir ishtirokchi mamlakat tomonidan tayyorlangan bobda uning ta’lim tizimining tuzilishi, boshlang‘ich va o‘rta 23 sinflarda matematika va tabiiy fanlardan o‘quv dasturlari, o‘qituvchilarga qo‘yiladigan ta’limiy talablar, amaldagi imtihon va baholash turlari umumlashtirilad III BOB. TIMSS tahlilining metodlari va natijalari 3.1. TIMSS tahlili o'quvchilarga standart test sinovlarini, amaliyot sinovlarini va so'rovnoma tashkil etish. TIMSS tadqiqotlari TIMSS tadqiqotining 24 yillik tarixi davomida o‘tkazilgan har bir baholashda matematika va tabiiy fanlardan yangilangan baholash qamrov doiralariga muvofiq amalga oshiriladi. Qamrov doiralarida ikkita o‘lchov keltiriladi: baholanadigan mavzunni ko‘rsatadigan mazmun sohasi o‘lchovi va o‘quvchilar mazmun bilan ishlaganda baholanishi kerak bo‘lgan fikrlash jarayonlarini belgilaydigan kognitiv o‘lchov. TIMSS 2019 tadqiqotida to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarda baholashlarni o‘tkazishning odatdagi tajribasiga amal qilinadi. Ushbu baholashlar uchun TIMSS 2019 baholash qamrov doiralari quyida qisqacha bayon qilingan. Matematika mazmun sohalari • To‘rtinchi sinf: sonlar, o‘lchashlar va geometriya, ma’lumotlar bilan ishlash • Sakkizinchi sinf: sonlar, algebra, geometriya, ma’lumotlar bilan ishlash, statistika va ehtimollik Tabiiy fanlarning mazmun sohalari • To‘rtinchi sinf: hayot haqidagi fan, fizika, Yer haqidagi fan • Sakkizinchi sinf: biologiya fani, kimyo fani, fizika fani, Yer haqidagi fan Matematika va tabiiy fanlarning kognitiv sohalari • To‘rtinchi va sakkizinchi sinflar: bilish, qo‘llash va mulohaza yuritish Shuni ta’kidlash kerak-ki, har bir TIMSS tadqiqotidagi test topshiriqlari bir qator fikrlash ko‘nikmalarini qamrab oladi, jumladan, o‘quvchilarning olgan bilimlarini qo‘llay olishlari, muammolarni hal qilish, vaziyatlar yuzasidan mulohaza qilish uchun tahliliy va mantiqiy fikrlash. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, uchta kognitiv 24 sohalar matematika va tabiiy fanlar uchun ham, ikkala sinf uchun ham bir xil bo‘lib, matematika va tabiiy fanlarga oid tushunchalarni o‘rganishda, so‘ngra ushbu tushunchalarni qo‘llash va ular yordamida mulohaza yuritishda amalga oshiriladigan bir qancha kognitiv jarayonlarni qamrab oladi. Shuningdek, tabiiy fanlardan TIMSS tadqiqotida ilmiy amaliyotlar mazmun sohalariga integratsiya qilinadi, jumladan, tabiiy yo‘nalishdagi barcha fanlar uchun asos bo‘lgan, o‘quvchilar ilmiy tadqiqotlar o‘tkazishda tizimli ravishda qo‘llaydigan kundalik hayot va maktabda egallangan ko‘nikmalar shular jumlasidandir. 2015-yilda foydalanilgan TIMSS baholash qamrov doiralari 2019-yil uchun yangilangan bo‘lib, bundan ko‘zlangan maqsad matematika va tabiiy fanlar ta’limi, qamrov doiralari, ta’lim standartlari, o‘quv dasturlari haqidagi yangi g‘oyalar va dolzarb ma’lumotlarni ishtirokchi mamlakatlarga taqdim etish imkoniyatini berishdir. Yangilanish jarayoni qamrov doiralarining ta’lim nuqtai nazaridan dolzarbligini saqlaydi, bir baholashdan navbatdagi baholashgacha muvofiqligini ta’minlaydi va TIMSS qamrov doiralari, vositalari va proseduralarining kelajakda TIMSS & PIRLS International Study Center Lynch School of Education TIMSS 2019 BAHOLASH QAMROV DOIRALARI: KIRISH 11 asta-sekin rivojlanishiga imkon beradi. TIMSS & PIRLS Xalqaro tadqiqot markazi TIMSS 2019 tadqiqoti uchun TIMSS 2015 ensiklopediyasi (Mullis, Martin, Goh va Cotter, 2016) ma’lumotlari va TIMSS 2019 ekspert guruhi, tabiiy fanlar va matematikadan test topshiriqlarini ko‘rib chiqish qo‘mitasi (SMIRC) tomonidan berilgan sharhlar asosida dastlabki loyihani tayyorladi, qo‘mita a’zolari A ilovada keltirilgan. Yangilanishlar TIMSS 2019 milliy tadqiqot koordinatorlari (NRCs) tomonidan birinchi yig‘ilishda muhokama qilindi. Har bir ishtirokchi mamlakat baholashlarda o‘sha mamlakatning muammolari inobatga olinishini ta’minlash uchun xalqaro loyiha xodimlari bilan ishlaydigan milliy tadqiqot koordinatorini belgiladi. Milliy 25 tadqiqot koordinatorlarining birinchi uchrashuvidagi munozaradan so‘ng, milliy tadqiqot koordinatorlari milliy ekspertlar bilan maslahatlashdilar va TIMSS 2019 tadqiqoti uchun mazmun va kognitiv sohalarni qanday yangilash kerakligi haqidagi mavzu bo‘yicha so‘rovlarga javob berishdi. So‘rov natijalari SMIRC tomonidan qayta ko‘rib chiqilgan va takomillashtirilgan boshqa bir loyihani tuzishda ishlatilgan. Takroriy jarayondan foydalanib, oxirgi loyihalar TIMSS 2019 tadqiqoti bo‘yicha milliy tadqiqot koordinatorlarining ikkinchi uchrashuvida qayta ko‘rib chiqildi va nashrdan oldin oxirgi marta yangilandi. Umuman olganda to‘rtinchi va sakkizinchi sinflar qamrov doiralari TIMSS 2015 tadqiqotida foydalanilganiga o‘xshaydi. TIMSS 2015 ensiklopediyasidagi (Mullis, Martin, Goh va Cotter, 2016) ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, tadqiqotda ishtirok etuvchi davlatlarning o‘quv dasturlari, ta’lim standartlari va baholash doiralarini aks ettirish uchun alohida mavzularga kichik yangilanishlar kiritildi. Endilikda TIMSS 2019 tadqiqotidan eTIMSS ga o‘tishga e’tibor qaratilganligi sababli matematika qamrov doirasi yangilangan bo‘lib, qog‘oz shaklidagi topshiriqlardan raqamli (kompyuter) shakldagi topshiriqlarini baholashga o‘tiladi. Bundan ko‘zlangan maqsad kompyuter yordamida baholashning afzalliklaridan foydalanish bo‘lib, bu o‘z navbatida, qo‘llash va mulohaza yuritish mazmun sohalarida baholashning yangi va takomillashtirilgan metodlarni yaratilishiga olib keladi. TIMSS 2019 tadqiqoti doirasida matematikani baholash tizimi ikki yo‘nalishda tashkil etilgan: • Fanga oid sohalarni baholashga mo‘ljallangan mazmun sohasi; • Fikrlash jarayonlarini baholashga mo‘ljallangan kognitiv soha. 1-jadvalda TIMSS 2019 tadqiqoti doirasida to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarni baholash uchun har bir mazmun va kognitiv sohalarga bag‘ishlangan sinov ballarining maqsadli foizlari ko‘rsatilgan. 26 3.2. TIMSS, matematika va tabiiy fanlarda talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni aniqlash, TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) dunyoda matematika va tabiiy fanlarda talabalarning saviyasini o'rganish uchun tashkil etilgan bir tadqiqot dasturidir. Bu dasturda, turli mamlakatlardagi talabalarning matematika va tabiiy fanlardagi saviyalarini solishtirish va ulardagi tendensiyalarni aniqlash maqsadga muvofiq sinovlar o'tkaziladi. TIMSS matematika va tabiiy fanlarida talabalarning saviyasining yillik o'zgarishlarini o'rganishda yuqori darajali tadqiqot usullaridan foydalanadi. Bu dastur o'z ichiga olgan ma'lumotlar asosida mamlakatlar, mintaqalar va dunyo miqyosida talabalarning saviyalaridagi o'zgarishlarni tahlil qiladi. Dastur davomida o'zgarishlar talabalarning o'rtacha saviyalariga qarab baholanadi. Agar bir mamlakatdagi talabalarning o'rtacha saviyasi o'sib ketayotgan bo'lsa, bu 27 o'sish tendensiyasi deb nomlanadi. Aks holda, talabalarning saviyasi pasayotgan bo'lsa, bu esa kamayish tendensiyasi deb nomlanadi. TIMSS talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni aniqlashda bir nechta faktorlarni hisobga oladi. Ba'zi asosiy faktorlar quyidagilardir: 1. Yillar: TIMSS o'tgan yillarda o'zgarishlarini o'rganish uchun o'tkazilgan. Shuningdek, bir mamlakatdagi talabalarning saviyasi o'zgarishi uzun muddat davomida o'rganiladi. 2. Mamlakatlar va mintaqalar: TIMSS dunyoning bir nechta mamlakatlari va mintaqalaridagi talabalarning saviyalarini solishtiradi. Bu, talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni boshqa mamlakatlar bilan solishtirishga imkon beradi. 3. Jinslar: TIMSS talabalarning saviyalaridagi jinslar orasidagi farqni ham o'rganadi. Bu, talabalar jinslari bo'yicha saviyalarning tendensiyalarini solishtirish imkonini beradi. 4. O'qituvchilar va ta'lim tizimi: TIMSS talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni aniqlashda o'qituvchilar va ta'lim tizimining roli ham ko'rsatiladi. O'qituvchilarning saviyani oshirish uchun ishlatgan usullari va ta'lim tizimining sifati talabalarning saviyalariga ta'sir qilishi mumkin. TIMSS talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni aniqlashda statistik metodlardan foydalanadi va o'zgarishlarni tahlil qiladi. Dastur dunyoning bir nechta mamlakatlarida o'tkaziladi va bu orqali talabalarning saviyalaridagi o'zgarishlarni tahlil qiladi. Bundan tashqari, TIMSS matematika va tabiiy fanlardagi talabalarning saviyalaridagi o'zgarishlarni tahlil qilishda boshqa ma'lumotlar hamdan foydalanishi mumkin, masalan, ta'lim jarayonida o'qitish usullari, darsliklar va o'quv materiallari, maktab muhitining o'zgarishi va boshqalar. Ma’lumotlar 28 to‘plashning uchinchi o‘n yilligi va yettinchi davriylikni boshlagan TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) - bu to‘rtinchi va sakkizinchi sinflarda matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha keng joriy qilingan xalqaro baholash dasturi. TIMSS tadqiqoti doirasida birinchi baholash 1995-yilda o‘tkazilgan va har to‘rt yilda takrorlangan: 1999, 2003, 2007, 2011, 2015, 2019. TIMSS 2019 tadqiqoti TIMSS tadqiqotlari ketma-ketligining eng oxirgisidir. 60 ga yaqin mamlakat global kontekstda o‘z ta’lim tizimining samaradorligini monitoring qilishda TIMSS trend ma’lumotlaridan foydalanadi va har bir davriylikda TIMSS tadqiqotiga yangi davlatlar qo‘shiladi. 70 ga yaqin mamlakat TIMSS 2019 tadqiqotida ishtirok etishi kutilmoqda. Matematika va tabiiy fanlarni baholash bo‘yicha TIMSS tadqiqoti ta’lim samaradorligini monitoring qilishda qimmatli manba hisoblanadi, chunki, odatda, STEM deb nomlanadigan tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik va matematika o‘quv dasturining asosiy yo‘nalishlaridir. Shubhasiz, hatto bugungi kunda ham ko‘pgina ish o‘rinlari uchun matematika va tabiiy fanlardan asosiy tushunchalarga ega bo‘lish talab qilinadi va bu kelajakda ham o‘z dolzarbligini yo‘qotmaydi. STEM kasblarida ishlaydiganlar ochlikka qarshi kurash va yashash joylarining yo‘qolishi kabi dunyo muammolariga yechim topish, shuningdek, global iqtisodiyotda o‘sish va barqarorlikni qo‘llabquvvatlashga mas’uldirlar. Shuningdek, matematika va tabiiy fanlar kundalik hayotning asosi hisoblanadi. Tabiiy fanlar - bu tabiat, jumladan, bizning ob-havo, yer va suv, oziq-ovqat va yoqilg‘i manbalarimiz. Matematika bizga kundalik vazifalarni bajarishga yordam beradi va biz tayanadigan kompyuter, smartfon, televizor kabi texnologiyalarni yaratishda muhim ahamiyatga ega. Matematika va tabiiy fanlar hayotimizning barcha jabhalarini qamrab olganligi sababli IEA sifatida keng tanilgan Ta’lim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi qariyb 60 yildan buyon matematika va tabiiy fanlardan xalqaro 29 tadqiqot doirasida baholashlarni amalga oshirib kelmoqda. IEA milliy tadqiqot institutlari va davlat idoralarining mustaqil xalqaro hamkori bo‘lib, 1959- yildan buyon mamlakatlararo yutuqlar bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazib kelmoqda. 1960- yillarda IEA birinchi marta turli mamlakatlarning ta’lim tizimlariga siyosatning ta’sirini chuqurroq anglash uchun ta’lim sohasidagi yutuqlar bo‘yicha xalqaro qiyosiy baholashni o‘tkazdi. Bugungi kunda IEAning Amsterdamdagi vakolatxonasi mamlakatlarning bir qator xalqaro tadqiqotlarda ishtirokini ta’minlaydi va IEAning Gamburg bo‘limi ma’lumotlarni qayta ishlovchi va tadqiqot o‘tkazuvchi yirik markaz hisoblanadi. IEAning asosiy dasturi sifatida TIMSS dunyoning barcha mamlakatlari vakillari tomonidan taqdim etilgan hamkorlik tajribasidan foydalanishda 3.3. So'rovnomalar va tahlil ma'lumotlari. TIMSS (Talabalarning Matematika va Tabiiy Fanlar Saviyalari) dasturi davomida, so'rovnomalar va tahlil ma'lumotlari o'rganish maqsadida to'plangan 30 ma'lumotlar keng qo'llaniladi. Bu ma'lumotlar, talabalarning saviyalarini tahlil etish, ta'limning muvaffaqiyatini o'rganish, ta'lim tizimini takomillashtirishga yo'l qo'yish uchun foydalaniladi. So'rovnomalar: TIMSS dasturida, talabalarning saviyalarini tahlil etish uchun o'qituvchilar, talabalar va o'quvchilarning ota-onalari orasida so'rovnomalar o'tkaziladi. Bu so'rovnomalar talabalarning matematika va tabiiy fanlardagi bilim darajasini, o'qitish usullarini, ta'lim materiallarini, o'qituvchilarning tajribasini va boshqa muhim o'zgaruvchilarni o'rganishga yo'l qo'yadi. So'rovnomalar, tahlil ma'lumotlarini to'plashda asosiy manba sifatida ishlatiladi. Tahlil ma'lumotlari: TIMSS dasturi davomida to'plangan tahlil ma'lumotlari, talabalarning saviyalaridagi o'zgarishlarni tahlil qilish, mamlakatlar, mintaqalar, ta'lim tizimlari va guruhlar o'rtasidagi solishtirmalarni o'rganish uchun foydalaniladi. Bu ma'lumotlar statistik metodlar, tahlil modellar va boshqa tahlil usullari yordamida tahlil qilinishi mumkin. Tahlil ma'lumotlari, talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni aniqlash, ta'lim sohasidagi kuchishlarni belgilash va ta'lim siyosatini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. TIMSS dasturida so'rovnomalar va tahlil ma'lumotlari bir xil sinov texnikasi asosida to'planadi va ta'lim sohasidagi xalqaro solishtirish va taqsimlashning muhim qismini tashkil etadi. Ushbu ma'lumotlar, ta'lim tizimini takomillashtirish va ta'lim sifatini oshirishga yo'l qo'yadigan qarorlar olishda, ilmiy tadqiqotlar o'tkazishda va ta'lim siyosati shakllantirishda keng qo'llaniladi. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study), dunyodagi o'rtacha va o'rta ta'lim muassasalari talabalarining matematika va tabiiy fanlarda darajalarini o'rganishda ishlab chiqilgan muhim bir tadqiqot dasturidir. TIMSS, yillik ravishda dunyo bo'ylab ko'p mamlakatlarning o'rtacha o'quvchilari bilan sinovlar o'tkazadi. 31 Bu tadqiqot dasturi bo'yicha ma'lumotlar olingan "so'rovnomalar" va "tahlil ma'lumotlari" muhtelif manbalardan olingan bo'lishi mumkin. TIMSS dasturining asosiy qismi ko'p qatlamli so'rovnomalardan iborat bo'lib, bu so'rovnomalar o'quvchilar bilan to'rtta asosiy fan bo'yicha o'zlashtirilgan. Bunday so'rovnomalar ko'p mamlakatlar o'rtasida bir xil bo'lib, o'quvchilar ularni bajarishlari talab etiladi. Tahlil ma'lumotlari esa bu so'rovnomalar natijalarining tahlil qilinishi, o'rganilishi va natijalar to'g'risida tahlil qilingan ma'lumotlarini o'z ichiga oladi. Bu ma'lumotlar tadqiqotchilar, ta'lim muassasalari, va hukumatlar uchun juda muhimdir, chunki ular ta'limning holatini, mustaqil o'quvchilarning ma'lumot va ko'nikmalari bilan ta'minlanishi va ta'lim sifatini oshirish yo'nalishlarini aniqlashga yordam beradi. TIMSS dasturi dunyo bo'ylab o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlarda darajalarini o'rganishga yo'l qo'yadi. Bu, har bir mamlakat uchun ta'lim sifatini tahlil qilishga yordam beradi va ta'lim siyosatini shakllantirishda kritik ma'lumotlar taqdim etadi. TIMSS dasturi bilan olingan so'rovnomalar va tahlil ma'lumotlari o'quvchilarning matematika va tabiiy fanlardagi tushunchalarni oshirish va ta'lim sifatini oshirish yo'lida kritik bo'lishi mumkin. Ular ta'limning yaxshilanishiga qarorlar olishda ilmiy asos bo'lib, ta'lim sifatini yaxshilashda yordam beradilar. 32 XULOSA Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, TIMSS xalqaro baholash dasturi o’quvchilarni teran, mustaqil fikrlashga, mulohaza yuritishga o’rgatadi. O’quvchilar uchun matematika va tabiiy fanlarni o’qitishdagi qulayliklar chuqurlashtirilgan darajada o’z imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Har bir baholash dasturlarining topshiriqlarini mukammal darajada qilish uchun o’qituvchilarning o’rni ham katta. Ular ko’proq har bir dasturni yo’nalishlari bilan tanishib chiqishi zarur. Misol uchun, TIMSS dasturidagi sohalarni o’rganib tahlil qilib mukammal darajadagi, hammaga tushunarli bo’ladigan testlarni tuzish maqsadga muvofiq deb o’ylayman. Shundagina test natijalari tekshirilganda o’quvchilar o’rtasida muammo kelib chiqishiga yo’l qo’yilmaydi. Xorijiy davlatlar bilan bir qatorda O’zbekiston ham xalqaro baholash dasturlarida o’z natijalarini ijobiy tarzda yuksaltirib boryaptilar. Biz ham xalqaro baholash dasturlarida ilg’or natijalar ko’rsatayotgan Finlandiya, Singapur, Gonkong, Yaponiya kabi davlatlar qatorida bo’lishimiz kerak. Buning uchun yaratilgan imkoniyatlardan biz, yosh avlod yuqori cho’qqilarga erishish maqsadida unumli foydalanishimiz darkor. Bundan ko‘zlangan maqsad kompyuter yordamida baholashning afzalliklaridan foydalanish bo‘lib, bu o‘z navbatida, qo‘llash va mulohaza yuritish mazmun sohalarida baholashning yangi va takomillashtirilgan metodlarni yaratilishiga olib keladi. Endi test topshiriqlari qog’ozda emas kompyuter asosida o’tkaziladi.Bu, albatta, ijobiy natijalar ko’rsatadi. 33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR . 1. TIMSS 2019 Baholash qamrov doirasi. Toshkent-2021 2. Xalqaro tadqiqotlarga tayyorgarlik ko’rishga yo’naltirilgan tayanch maktablar uchun. Treninglar o’quv dasturi ( metodik tavsiya) Toshkent-2021 3. Mullis, I.V.S., Martin, M.O., Goh, S., & Cotter, K. (Eds.). (2016). TIMSS 2015 encyclopedia: Education policy and curriculum in mathematics and science. Retrieved from Boston College, TIMSS & PIRLS International Study Center website: http://timssandpirls.bc.edu/timss2015/encyclopedia/ 4. Мусахоновна Қ . Л . УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ - АМАЛИЙ АСОСЛАРИ //Science and innovation. – 2022. – Т . 1. – №. B3. – С . 577-585. 5. Dzhuraev R. K., Karakhanova L. M. Model of the organization of research activities of 10th grade students in teaching physics and biology //International journal of discourse on Innovation, integration and education. – 2021. – Т . 2. – №. 01. – С . 296-300. 6. ДЖУРАЕВ Р . Х ., КАРАХАНОВА Л . М . Модель организации исследовательской деятельности учащихся 10 классов при преподавании физики и биологии //International journal of discourse on Innovation, integration and education. – 2021. – Т . 2. – №. 1. – С . 295-299. 7. Musokhonovna K. L. ICT-As a means of achieving new educational results in teaching natural disciplines in secondary schools //ACADEMICIA: An 34 International Multidisciplinary Research Journal. – 2021. – Т . 11. – №. 10. – С . 315-321. 8. Kharaxonova L. M. SPECIFIC ASPECTS OF MEDIA EDUCATION AND ITS USE IN HIGH SCHOOLS //Academic research in educational sciences. – 2021. – Т . 2. – №. CSPI conference 3. – С . 278-284. 9. Караханова Л . 6. DEVELOPMENT OF STUDENTS'KNOWLEDGE BASED ON THE USE OF 3D EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN THE BIOLOGY EDUCATION // Образование и инновационные исследования международный научно - методический журнал . – 2020. – №. 2. – С. 55-59. Internet saytlari 1. www.ziyonet.uz 2 . www.nur.uz 35

Umumta’lim maktablari o‘quvchilarining matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha baholash xalqaro tadqiqot TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study)

MUNDARIJA:

KIRISH……………………………………………………………… 3

I BOB. TIMSS tahlilining maqsadi

1.1. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) tahlili dunyoda matematika va ilm-fan sohasidagi o'quvchilarning saviyalarini solishtirish………………………………………………………………....5

1.2. TIMSS maqsadi, mamlakatlar o'rtasidagi ta'lim saviyalarini solishtirib, ta'lim sistemalarini takomillashtirish……………………………………….….8

1.3. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) Sinovning maqsadlarini belgilash…………………………...……………11

II BOB. TIMSS tahlilining mazmuni.

2.1. TIMSS tahlili o'quvchilarning matematika va ilm-fan (kimyo, biologiya, fizika) bilimlari sohasidagi tushunchalarini baholash…………………….14

2.2. Amaliyot sinovlarining tashkil etish tartibi TIMSS tahlili uchun…...17

2.3. TIMSS tahlili uchun amaliyot sinovlarining protsedurasi va monitoring……………………………………………………………….....20

III BOB. TIMSS tahlilining metodlari va natijalari 

3.1. TIMSS tahlili o'quvchilarga standart test sinovlarini, amaliyot sinovlarini va so'rovnoma tashkil etish ………………………………………….…....23

3.2. TIMSS, matematika va tabiiy fanlarda talabalarning saviyalaridagi tendensiyalarni aniqlash ……………………………………………...…...26

3.3. So'rovnomalar va tahlil ma'lumotlari ….…………………..…...29

XULOSA…………………………………………………………....31

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………32

 

 

 

KIRISH

Kurs ishining dolzarbligi va asoslanganligi. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq taʼlimi tizimida taʼlim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori asosida PIRLS, TIMSS, PISA va TALIS xalqaro tadqiqotlarini Oʻzbekistonda joriy etilishi belgilab qoʻyilgan boʻlib, mazkur tadqiqotlarni joriy etish maqsadida Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi huzurida Taʼlim sifatini baholash boʻyicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi tashkil etilgan.Mazkur xalqaro baholash dasturlari va ular doirasidagi tadqiqotlar Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) Taʼlim sohasidagi yutuqlarni baholash xalqaro assotsiatsiyasi (IEA) tomonidan muayyan davriylik asosida dunyo mamlakatlari bilan hamkorlikda tashkil etiladi. Taʼlim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi bilan OECD hamda IEA tashkilotlari oʻrtasida imzolangan kelishuv hujjatlariga binoan Oʻzbekiston Xalqaro oʻquvchilarni baholash PISA-2022 (avvalgi PISA-2021) hamda Oʻquvchilarning matnni oʻqib tushunish darajasini baholash xalqaro dasturi PIRLS-2021 da ishtirok etishga kirishilgan. Endilikda, TIMSS-2023 xalqaro dasturida qatnashishga kirishildi. Bu borada IEA tashkilotining “Xalqaro matematik va ilmiy tadqiqotlar (TIMSS) 2023 tendensiyalarida qatnashish uchun rasmiy taklifi”ga muvofiq Oʻzbekistonning TIMSS dasturida ilk marotaba qatnashishi masalasida Taʼlim inspeksiyasi huzuridagi Taʼlim sifatini baholash boʻyicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi oʻrtasida olib borilgan muloqotlar asosida IEA rahbariyatining dastlabki roziligiga erishildi. IEA rahbariyati Oʻzbekistonning ushbu tadqiqotda qatnashishishidan mamnun ekanligini aytib o’tdi.

Kurs ishining obʼekti: TIMSS (Trends in International mathematics and science study) 4- va 8- sinf oʻquvchilarining matematika va tabiiy yoʻnalishdagi fanlardan oʻzlashtirish darajasini baholash.

Kurs ishining maqsadi. Kurs ishining asosiy maqsadi.  TIMSS o‘quvchilarga ta’lim olish imkoniyatlari qanday taqdim etilgani va o‘quvchilarning ushbu imkoniyatlardan foydalanishiga ta’sir etuvchi omillarni ko‘rib chiqish.

Kurs ishining vazifalari.  Mavzuning vazifalari, , Ushbu baholashlar uchun TIMSS 2019 baholash qamrov doiralari quyida qisqacha bayon qilingan: Matematika mazmun sohalari 

•To‘rtinchi sinf: sonlar, o‘lchashlar va geometriya, ma’lumotlar bilan ishlash           •Sakkizinchi sinf: sonlar, algebra, geometriya, ma’lumotlar bilan ishlash, statistika va ehtimollik Tabiiy fanlarning mazmun sohalari 

•To‘rtinchi sinf: hayot haqidagi fan, fizika, Yer haqidagi fan 

•Sakkizinchi sinf: biologiya fani, kimyo fani, fizika fani, Yer haqidagi fan 

Kurs ishining metodi: Oʻzbekiston matematika va tabiiy fanlar oʻqitish jarayonining boshqa davlatlarga nisbatan oʻziga xosligi bormi, agar bor boʻlsa u nimalarda namoyon boʻladi? Mamlakatimizda matematika va tabiiy fanlarni oʻqitish boʻyicha oʻqituvchilar metodlari boshqa mamlakatlar oʻqituvchilari metodlaridan nimasi bilan farq qiladi? kabi asosiy masalalar oʻrganiladi va tadqiq etiladi. Bu savollarga javobni O’zbekistonda o’tkazilayotgan xalqaro baholash dasturlari natijasi asosida bilib olish.

Kurs ishining tarkibi: kurs ishining hajmi kirish mundarija uchta bob xulosa foydalanilgan adabiyotlar royhati hamda ilovalardan iborat.


 

I BOB. TIMSS tahlilining maqsadi

1.1. TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) tahlili dunyoda matematika va ilm-fan sohasidagi o'quvchilarning saviyalarini solishtirish.

Sotib olish