Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	35000UZS
Размер	4.4MB
Покупки	0
Дата загрузки	06 Октябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Информатика и ИТ

Umumta’lim maktablarida darslarning samaradorligini oshirishda CorelDraw dasturi

imkoniyatlarini hisobga olish zarur. «Amaliy metodlaming eng qadimiy turi
mashqdir», shuning uchun ulaming birinchi turi mashq qildirish metodi deb
nomlangandir. Mashq tushunchasi, asosan, umumiy o’rta ta’lim muassasalarida
ishlatiladi. Mashq - o’rganilgan bilimlami turli o’quv sharoitlariga tadbiq
etishdir. Mashq ongli ravishda takror bajarilsa, o’quvchida o’rganilgan bilimlar
bo’yicha ko’nikma va malakalar hosil bo’ladi. Ta’limning uzluksiz tizimlari paydo
bo’lgandan so’ng amaliy metodlaming yangi shakllari (amaliy va laboratoriya
mashg’uloti) kirib kelgan. Amaliy va laboratoriya mashg’ulotlarining asosini
«topshiriq» tashkil etadi. Z.I.Novoseltseva «Biz «mashq» atamasini o’quvchilarga
ixtiyoriy topshiriqni berish uchun ishlatamiz» - deb yozadi[87,4]. G.I.Sarantsev esa
«Agar topshiriqning asosiy vazifasi ko’nikma va malakalami hosil qilish bo’lsa, u
holda u mashq hisoblanadi» -deydi. Demak, amaliy metodlaming asosini
topshiriqlar tashkil etadi.
Amaliy mashg’ulotlarda o’quvchilar o’zlashtirgan nazariy bilimlami
takrorlash orqali mustahkamlash va amalda qo’IIay olish hamda kerakli
ko’nikmalami egallashlari mumkin bo’ladi. Amaliy mashg’ulotlar odatda bir necha
ma’ruza mashg’uloti o’tkazgandan so’ng tashkil etiladi. Amaliy mashg’ulotlar
bajarilishi va o’tkazilish joyi, ishning hajmiga bog’liq holda turli soatlarga
ajratilishi tabiiydir. Masalan, matematika, informatika kabi fanlardan amaliy
mashg’ulotlar asosan maxsus jihozlangan o’quv xonalarida olib boriladi va bunday
amaliy mashg’ulotlarga ajratiladigan soat bir juftlikdan iborat bo’ladi. Misol uchun
«Informatika» fanidan biror bir topshiriqni bajarishni olaylik. «Informatika»
fanining topshiriqlari kompyuter yordamida bajarilishi sababli bir juftlik (60*80
daqiqa)da kamida 2400 ta buyruqni amalga oshirsa bo’ladi. O’quvchiga
beriladigan bir nechta ixtiyoriy topshiriqni bajarish 2000 ta buyruqni bajarishdan
oshmaydi, shuning uchun o’quvchilar bunday topshiriqlami bir juftlikda bajaradi.
Amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari o’quvchilarning nazariy, amaliy hamda
ijodiy tayyorgarligining muhim qismini tashkil qiladi. Bular nazariy va ilmiy
bilimlami tajriba tasdig’iga va ilmiy hamda har tomonlama ko’nikmalami
7

Ayniqsa dinamik interaktiv instrumentlar, turli hil effektlar va grafik ma'lumotlarni
HTML va PDF formatlarida tayyorlash imkoniyatlari yaratilgan. Bundan tashqari
Corel DRAW grafik muharririda ranglar palitralarida turli hil ranglarni tanlash
mumkin. Shuningdek turli formatlar bilan ishlashda yordam beruvchi turli
instrumentlar, import va eksport uchun zarur bo`lgan ko`plagan filtrlar, tasvirni
nashr qiluvchi vositalar ijodkor uchun eng yuqori ijodiy muhit yaratib beradi.
3

Joylashuvi vertikal bo‘yicha 150 mm, gorizontal bo'yicha 250 mm, 32 gradusga
burilgan kabi boshqaruv parametrlariga ega.
Paketning obyektga yo'naltirilishining nchinchi afzalligi obyektlarning har bir
standart sinfiga standart operatsiyalar ro'yxati belgilangan. Masalan, vuqoridagi
to'rtburchakni burish, o'lchamlarini burchaklarini o'zgartirish, boshqa sinf
obyektlariga aylantirish kabi amallar. CorelDRAWning obyektga yo'nal-
tirilganligi foydalanuvchiga ish vaqtida obyektlar ustida cheksiz o‘zgaruvchanlik
amallarini bajarish imkonini beradi. Agar buyurt- machi ishning oxirgi bosqichida
o'z fikrini o'/gartirsa va reklama plakatidagi olma o'rniga anorni tasvirlashni xohlab
qolsa, bunday holatda ishni boshidan boshlash shart emas. Buning uchun ayrim
obyektlarni almashtirish kifoya. Bunday holatda bir marta qurilgan obyektni saqlab
qo'yib, kevingi yangi ishlarda foydalanish mumkin.
 CorelDRAW paketi quvidagi dasturlardan iborat:
 Corel CAPTURE;
 Corel BARCODE WIZARD;
 CorelDRAW;
 Corel Photo-PAINT;
 Corel OCR-TRACE;
 CorelTRACE;
 Corel VENTURA;
 Corel SCRIPT Editor;
 Corel SCRIPT Dialog Editor.
Corel CAPTURE dasturi CorelDRAW dasturi oynasi va Lining qismlarini
rasmga olish uchun ishlatiladi. Uning yordamida dastur oynasi ayni ko'rinishini
to'liq yoki menyu ko'rinishini hamda biror qismni to'rtburchak shaklda, avlana yoki
chips shaklida va ixtiyoriy shaklda aylantirib belgilab olish mumkin.
Corel BARCODE WIZARD dasturi esa shtrix-kod bilan ishlashga
mo‘ljallangan. Unda berilgan standart- lardan birini tanlab, so‘ng keltirilgan
namuna bo'yicha raqam va harflarni kiritamiz. Corel Photo-PAINT dasturi esa
rasmlar chizishga mo'ljallangan.
18

guruhga bo’lib ko’rsatish mumkin deyiladi. Bular: o’quv materialini og’zaki bayon
etish metodi; ko’rgazmalilik mctodi; amaliy mashg’ulotlar metodi.
Og’zaki bayon qilish metodlari . Bu guruh metodlari o’quv materialini so’z
orqali uzatish va axborotni eshitish orqali qabul qilish usullari: hikoya, ma’ruza,
suhbat va boshqalardan tashkil topgan.
Ko’rgazmalilik metodlari. O’quv materialini ko’rgazmali uzatish va ko’rish
orqali qabul qilish usullari: tasviriy, namoyish, videorolik va boshqalardan tashkil
topgan.
Amaliy metodlari. O’quv materialini amaliy mehnat harakatlari orqali berish
usullari: amaliy metodlar, mashqlar, laboratoriya mashg’ulotlari, mehnat
harakatlari va boshqalardan tashkil topgan.
Bilimlami og’zaki bayon qilish metodlari umumiy o’rta ta’lim muassasalarida
eng ko’p qo’llaniladigan metodlardir. Bu melodlami maktabdagi barcha o’quv
predmetlarida qo’llash mumkin hamda ushbu metodlardan foydalanilganda o’quv
materiali, bilimlar to’g’ridan-to’g’ri o’qituvchining jonli so’zlari bilan
o’quvchilarga etkaziladi. O’quvchilar esa o’quv materiali, nazariy bilimlarr
tinglashadi. Bilimlarni og’zaki bayon qilish metodlari asosan 5 xil ko’rinishga ega
(1.1-rasm).
Bilimlami og’zaki bayon qilish metodlarida o’qituvchi faol, o’quvchilar esa
passiv holatda ishtirok etadilar.
Ko’rgazmalilik metodlari ham ta’lim muassasalarida ko’p qo’llaniladigan
metodlardan biri bo’lib, undan turli o’quv predmetlarini o’qitishda foydalanish
mumkin hamda ushbu metodlardan foydalanilganda o’quv materiali, bilimlar
to’g’ridan-to’g’ri o’qituvchining jonli so’zlari va ko’rgazmali vositalar orqali
5

I BOB. BOB. INFORMATIKADAN AMALIY VA LABORATORIYA
MASHG’ULOTLARINI TASHKIL ETISHNING NAZAR]Y ASOSLARI.
1.1 § Amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari - o’qitish sliakli sifatida.
Awalo, «amaliy mashg’ulot» va «laboratoriya mashg’uloti» tushunchalarining
mazmunini oydinlashlirish zarur. Hozirgi paytda amaliy va laboratoriya
mashg’ulotlari ko’p qo’llaniladigan tushuncha bo’lib, o’quv mashg’ulotlarining
shakllari hisoblanadi. Ta’lim jarayonining muvafiaqiyati uning shakliga va
qo’llanilayotgan usullar samaradorligiga bog’liq. Ta’lim nazariyasida metodlar
markaziy o’rin tutadi. Ta’lim metodlariga ham turlicha qarashlar mavjud:
«.....ba’zi didaktlar ta’lim metodlarini o’quvchilarni bilmaslikdan bilishga
boorish yo’li, ayrim olimlar esa ulami o’qituvchi va o’quvchi faoliyatini o’zaro
bog’lovchi usullar ...» deb talqin qilishgan. O’qituvchi va o’quvchi faoliyatini
o’zaro bog’lovchi jarayonni biz, asosan, «Dars» deb ataymiz. Verzilinning obrazli
ifodasi bilan aytganda, dars - bu quyosh, quyosh atrofida sayyoralar aylangani
kabi, uning atroflda o’quv mashg’ulotlarining turli metodlari aylanadi. Barcha
o’quv mashg’ulotlari qandaydir ta’lim metodlari bilan bog’liq holda olib boriladi.
Ta’lim metodlari o’qish va o’qitish usullaridan iborat. J.Hasanboyevning
«Pedagogika» nomli o’quv qo’llanmasida «....metodlar bir qancha asosiy
guruhlardan iborat bo’lib, ulaming har biri o’z navbatida kichik guruh va ularga
kiruvchi alohida metodlarga bo’linadi...» degan fikr bo’lib, ta’lim metodlarini uch
guruhga: o’quv materialini og’zaki bayon qilish; ko’rgazmalilik metodi; amaliy
mashg’ulotlar metodiga ajratish mumkinligi qayd ctilgan. O’quv bilish faoliyatini
tashkil qilish va amalga oshirish jarayonida kuzatish, qabul qilish, anglash, o’quv
materiallarini esda saqlash hamda olingan bilim va ko’nikmalarni amaliyotda
qo’llay olishni hisobga olish zarur. S.I.Perovskiy, E.Ya.Golant o’qitish metodlarini
tahlil qilishda ta’lim manbalarini hisobga olib, uch guruhga ajratgan: bilimlami
og’zaki bayon qilish metodlari; ko’rgazmali metodlar; amaliy metodlar.
Pedagogika fanida taniqli olim S.R.Rajabovning umumiy tahriri ostida
tayyorlangan «Pedagogika» kitobida ham o’qish va o’qitish metodlarini asosan uch
4

o’quvchilarga etkaziladi. Ayni paytda «...mashg'ulotlar namoyish etish,
illyustratsiya va ckskursiya tariqasida olib boriladi». O’quvchilar csa o’quv
materiali, nazariy bilimlami tinglashadi va ko’rib tasavvur qilishadi.
Ko’rgazmalilik metodlarining asosiy maqsadi o’quvchilar o’quv materialini aniq
namunalar orqali bevosita idrok qilishlarini ta’minlashdan iborat. Ko’rgazmalilik
mctodlaming asosan 3 turi mavjud (1.2 - rasm):
Amaliy metodlardan ham ta’lim muassasalarida ko’p qo’llaniladigan
metodlardan hisoblanadi. Tahlil qilinayotgan tushunchalar (amaliy va laboratoriya
mashg'ulotlari) o’qitishning amaliy metodlariga kiradi, shuning uchun bu
metodlarga kengroq to’xtalib o’tamiz. Amaliy mctodlar uch guruhga bo’linadi:
mashq qildirish; laboratoriya mashg’ulotlar mctodi; amaliy mashg’ulotlar metodi
(1.3-rasm):
Ta’limning amaliy metodlarida o’qituvchi va o’quvchining o’zaro ta’siri
o’quvchi oldiga qo’yiladigan topshiriqlar hamda ularning qabul qilish shakli
tarzida amal qiladi. Professor Yu.K.Babanskiyning yozishicha, amaliy
metodlaming qo’llanish chegarasi keng bo’lib, ular topshiriqlami tayinlash, ularni
amalga oshirishni rejalashlirish, bajarish jarayonini boshqarish, zudlik bilan
o’quvchilami rag’batlantirish, natijani lekshirish, tuzatishlar kiritish va baholash
jarayonlarini qamrab oladi. Amaliy metodlardan foydalanishda o’quvchilarning
6

2.1-rasm. Corel DRAW dasturining ishga tushirilgan holati.
Quyida Corel DRAW oynasining asosiy elementlari haqida ma'lumotlar
keltiramiz.
Satr boshi qatoridan va nashr varag`idan boshqa barcha yuzalar ishchi soha
deb yuritiladi. Oynaning chap burchagida grafika paneli, o`ng tomonida esa ranglar
palitrasi joylashgan. Oynaning yuqoridagi chekkasidan ketma-ket holda satr boshi,
menyu satri, standart instrumentlar paneli va atributlar paneli joylashgan.
Oynaning pastki qismida gorizontal aylantirish yo`lchasi, undan pastda esa holat
satri joylashgan. Oynaning markazida nashr varag`i joylashgan. Soyali ramka esa
varaq chegarasi hisoblanadi. Varaqni o`rab turgan oq maydon esa hujjat oynasining
ishchi maydoni deyiladi (1.2-rasm).
Grafika paneli. Grafika panelida grafik asar yaratish uchun zarur bo`lgan
instrumentlar joylashgan. Shuningdek grafika panelida ob'ektlarning rangini,
shaklini o`zgartiruvchi qo`shimcha instrumentlar ham mavjud. Ba'zi instrumentlar
tugmalarining o`ng tomonidagi pastki qismida kichkina qora uchburchakliklar
qo`yilgan(1.3-rasm). Agar bunday tugmani "sichqoncha" bilan bir oz vaqt bosib
tursak, undan qo`shimcha instrumentlarning tugmalari ochiladi.
21

Tcxnik vositalar - PDTning faoliyat ko’rsalishi uchun qo’llanuvchi
qurilmalardir. Ushbu vositalar buyurilgan vazifalarni bajaruvchi, ma’lumotlami
qayta ishlovchi qurilmalarni o’z ichiga olib, bunday qurilmalarga kompyutcming
o’zidan tashqari qo’shimcha texnik vositalari, turli axborot, ma’lumotni kirituvchi
va chiqaruvchi, telekommunikatsiya va aloqa vositalari ham kiradi.
Didaktik vositalar - o’quv materialining o’qish va o’qitish ehtiyojlariga
ko’ra o’zgartirilgan shakllaridir. Bunday vositalar qatoriga ta’rif, qoida, topshiriq
muammo, savol, test topshirig’i, chizma, jadval, diagramma kabilar kiradi.
Dasturiy vositalar - kompyuter yordamida PDTni yaratish va undan
foydalanish uchun xizmat qiladigan amaliy dasturlar majmui kiradi.
Texnik vositalarning tarkibi 1.6-rasmda keltirilgan bo’lib, ular haqida
kengroq to’xtalib o’tamiz.
1.6- rasm. PDTning tcxnik vositalari.
Texnik vositalarning asosiysi kompyuter hisoblanadi. Kompyutcr turli
mazmundagi ma’lumotlami avtomatik ravishda qabul qilish, qayta ishlash, yig’ish,
uzatish imkonini beradi. Kompyuteming qurilmalariga tashqi va ichki xotira, disk
o’quvchi (yurituvchi), tizimli plata, sichqoncha, klaviatura va boshqalar kiradi.
Kompyuteming tashqi qurilmalari uning imkoniyatini oshiruvchi qurilmalar bo’lib
— printer, skaner, multimedia, mikrofon, ploter, modem va boshqalami misol qilib
olish mumkin.
PDTning didaktik vositalariga «1.7-rasm»da tasvirlangan o’quv
materialining o’zgargan shakllari kiradi.
13

Bezier (Egri
Beze) "Nuqtalarni birlashtirish" va
egri shaklni boshqarish orqali egri
chiziqar chizish.
Artistic (Badiiy
vositalar) Turli tuman badiiy
effektlarni qo`llagan holda
mo`yqalam holatida rasm chizish.
Dimension
(o`lcham chiziqlari) Ob'ektlar yoki ular orasidagi
o`lchamlarni qo`yish uchun
o`lcham chiziqlari chizish.
Connector Line
(Birlashtiruvchi
chiziq) Ob'ektlar orasidagi tutashuv
chiziqlarni chizish.
5 Rectangle
(To`g`rito`rt-
burchaklik) Turli o`lcham va nisbatdagi
to`g`ri to`rtburchaklik chizish
6 Ellipse
(Ellips) Turli o`lcham va nisbatdagi
ellipslarni chizish.
7 Polygon
(Ko`p
burchaklik) Turli qirrali ko`pburchaklik
va yulduzlar chizish.
Spiral (Spiral) Spiral chizish.
Graph Paper
(Diagramma to`ri) Turli hil qatorli diagramma
to`ri chizish.
8 Text
(Tekst) Figurali yoki oddiy tekst
kiritish
9 Interactive
Fill(Interaktiv
quyish) Ob'ektlarni interaktiv
bo`yash
1 Interactive Ob'ektlar shaffofligini
24

Paintbucket
(To`ldiruvchi) Ob'ektga standart rang
to`plamidan rang quyish.
2.3 § Corel DRAW dasturi afzalliklari.
Corel Draw — bu illyustratsiyalarni vektor grafikasi printsipiga asoslangan
holda yaratuvchi va tahrirlovchi dastur hisoblanadi. Corel Draw dasturining
imkoniyatlari unda turli hil grafik kompozitsiyalarni yaratishga yordam beradi.
Ayniqsa dinamik interaktiv instrumentlar, turli hil effektlar va grafik
ma`lumotlarni HTML va PDF formatlarida tayyorlash imkoniyatlari yaratilgan.
Bundan tashqari Corel Draw grafik muharririda ranglar palitralarida turli hil
ranglarni tanlash mumkin. Shuningdek turli formatlar bilan ishlashda yordam
beruvchi turli instrumentlar, import va eksport uchun zarur bo`lgan ko`plagan
filtrlar, tasvirni nashr qiluvchi vositalar ijodkor uchun eng yuqori ijodiy muhit
yaratib beradi .
Corel Draw dasturini o`rganish jarayonida, o’quvchilar tasvirlarni yaratish va
qayta ishlashning keng imkoniyatlariga ega bo`lgan grafik muharrirlar bilan ilk
marotaba tanishadi. Corel Draw dasturi yordamida turli grafik ko`rinishlarni
loyihalash, fotomatn, tasvirlar ustida ishlash, ayniqsa badiiy ko`rinishdagi
kompozitsiyalarni tahrir qilish bilan bog`liq amallarni bajarish mumkin. Bu grafik
paket har xil shriftlarning katta jamdagi to`plamiga ega bo`lib, umumiy matndagi
biror yozuvni belgilash uchun maxsus effektlarni ularga qo`llash mumkin.
Dasturning oxirgi versiyasi rastrli tasvirlarni qayta ishlash bo`yicha birqancha
imkoniyatlarga ega bo`lib, bu paket ichida shuningdel rastrli tasvirni vektorli
tasvirga aylantirish dasturi ham kiritilgan. Corel Draw dasturining afzalliklarining
biri — bu qulay va tushunarli interfeysi bo`lib, bu esa o`z navbatida o`rganish
jarayonini oson va ravon tushunishga imkon beradi.
Corel Draw paketi dizaynerlar, veb-sayt yaratuvchilari orasida keng tarqalgan
bo`lib, reklamalar yaratishda, poligrafiyada qo`llaniladi. Ish beruvchi uchun
rassom-dizaynerlarni tanlab olishning eng asosiy kriteriyalarining biri kompyuter
grafikasi dasturlarida ishlash uchun yetarli bilimga ega bo`lishi hisoblanadi. Bu
26

boshqarish tizimi, tovush va musiqa muharrirlari hamda o’yin dasturlari kiradi
(1.9- rasm).
1.9-rasm. Amaliy dastur ilovalari
Dasturlash tillari inson tomonidan yozilgan ko’rsatmalami mashina tiliga
o’giruvchi va kompyutcr qayta ishlagan natijalami inson tushunadigan ko’rinishda
tasvirlovchi maxsus dasturlardir. Dasturlash tillariga sun’iy tillar kiradi. Ular
vositasida turli masalalami hal qilishga qaratilgan dasturlar yaratiladi.
15

shakllantirishga yo’naltirilgan bo’ladi. Shu nuqtai nazardan qaraganda akademik
litscy o’quvchilar tomonidan bajariladigan amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari:
-fan mavzulari bo’yicha olgan nazariy bilimlarini chuqurlashtirish,
tizimlashtirish, umumlashtirish;
-olingan bilimlami amaliyotda qo’llay bilish mahoratini shakllantirish;
-topshiriqni hal qilish jarayonida muslaqil ishlash, mas’uliyatlilik, aniqlik,
ijodiy fikrlash kabi sifatlarni hosil qilishga mo’ljallangan bo’lishi kerak.
1.2 § Pedagogik dasturiy ta’minot - amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari
samaradorligini oshirish vositasi sifatida.
O’qitishning texnik vositalari va kompyulerlar yordamida dasturlashtirilgan
ta’limni o’rganishga kirishib, ta’lim tizimini avtomatlashtirishga ilk bor 1962 yilda
kademik A.I.Berg kirishgan. O’sha yili dasturlashtirilgan ta’lim muammolari
o’yicha 1 butunittifoq anjumani o’tkazildi. Unda akademik V.M.Glushkov
Compyuter vositasida ta’limni avtomatlashtirish muammosini qo’ydi. Anjumandan
kcyingi yillarda kompyuterlar uchun avtomatlashtirilgan ta’lim tizimlarini yaratish,
maxsus uskunaviy vositalarga asoslangan PDTlarni asoslashga kirishildi. PDTda
ta’lim jarayonini modcllashtirish, o’qish-o’rganish uchun qulay psixologik muhit
yaratish bilan birga axborot texnologiyalarining keyingi yutuqlari - multimedia
vositalari, masofali ta’lim, virtual laboratoriya, trenajyor dasturlar kabi sohalarda
erishilgan natijalardan ham foydalanish mumkin.
Amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari - pedagogik jarayon bo’lib, u turli
bosqich, qism va element (tashkiliy qism, so’rov, didaktik masalalami, vositalami,
usullami tushuntirish, ulami yechish va boshqa)lardan iborat bo’lib, ular aniq
shaklda bir-biri bilan bog’liq tarzda ketma-ketlikda amalga oshiriladi.
Pedagogik amaliyolda amaliy va laboratoriya mashg’ulollami o’tishda
asosan quyidagi an’anaviy tuzilishga amal qiladilar: tashkiliy moment, so’rov,
yangi mavzuni lushuntirish (yoki takrorlash), mustahkamlash (masala echish
bilan), uyga vazifa. Albatta bunday tuzilishda ba’zi kamchiliklar bor. Ular
qo’yidagilar:
8

2) Bu obrazni amalga oshirish uchun dasturning funksiyalarini o`rganish (o`z
imkoniyatlarini va dasturning uskunalarini bilishni tahlil qilish, yangi funksiyalarni
o`rganish ro`y beradi, dasturning qo`shimcha imkoniyatlari tadqiqot qilinadi);
3) Loyihani mustaqil bajarish (shaxsning yuksalishiga yordam beradi,
natijaga javobgarlik, g`oyani qamrab olishda tartiblilik va aniqlilik, ishga ijodiy
yondashuvga yordam beradi).
Har xil ta`lim usullarini qo`llash natijasida dasturni o`rganish samaradorligi
oshadi, talabada bilish va tadqiqiy kompotensiyalar shakllanadi, u tahlil qilish,
egallagan bilimlarni tuzilmalarga ajratish, o`z ijodiy loyihasini amalga oshirish
uchun yangi imkoniyatlarni qidirishni o`rganadi. Corel Draw vektorli grafika
dasturini o`rganish jarayonida o’quvchi faqat grafik muharrir bilan ishlash
ko`nikmalariga ega bo`lib qolmay, balki u ijodiy tomondan, kasbiy tomondan,
shaxsiy tomondan ham yuksaladi. Buning natijasida harqanday yangi vaziyatlarga
moslasha oladigan har tomonlama yetuk shaxs shakllanadi.
29

1.7-rasm PDTning didaktik vositalari
Ta’lim sharoilida o’qituvchi o’zi bilan o’quvchi o’rtasiga tiirli chizma, jadval
va shu kabilarni qo’yib, o’z mehnatini amalga oshiradi. O’quvchi o’zlashtirgan
bilim, malaka va ijodiy faoliyat usullarini o’zi bilan o’quv materiali o’rtasiga
qo’yib, muammo, topshiriqlami bajaradi, mashq qiladi.
PDTning dasturiy vositalari tarkibi «1.8- rasm»da tasvirlangan.
1.8- rasm. PDTning dasturiy vositalari.
Dasturiy vositalar inson va kompyuteming o’zaro harakatlarini
avtomatlashtirish, rna’lumotlami qayta ishlash, PDT ko’rsatmasiga asosan texnik
vositalar ishini nazorat qilish uchun ishlatiladi.
Amaliy dastur ilovalariga Microsoft Office pakctiga kiruvchi dasturlar: matn
muharriri, deletion jadval, grafik va taqdimot muharriri, ma’lumotlar omborini
14

MAVZU: CORELDRAW DASTURIY PAKETI VA UNING
IMKONIYATLARIDAN SAMARA FOYDALANISH.
MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 2
I BOB. BOB. INFORMATIKADAN AMALIY VA LABORATORIYA MASHG’ULOTLARINI TASHKIL ETISHNING
NAZAR]Y ASOSLARI. ..................................................................................................................................... 4
1.1§ Amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari - o’qitish sliakli sifatida. ....................................................... 4
1.2§ Pedagogik dasturiy ta’minot - amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari samaradorligini oshirish
vositasi sifatida. ....................................................................................................................................... 8
1.3§ Pedagogik dasturiy ta’minot vositalari ........................................................................................... 11
II BOB. UMUMTA’LIM MAKTABLAIDA COREL RRAW DASTURI IMKONIYATLARI. ................................... 16
2.1§ Corel Draw dasturi haqida ma’lumotlar. ........................................................................................ 16
2.2§ Corel DRAW grafik muharririning asosiy elementlari. .................................................................... 20
2.3§ Corel DRAW dasturi afzalliklari. ..................................................................................................... 26
XULOSA ...................................................................................................................................................... 30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 31
1

(osongina kerakli ta’sirni bera oladigan) tomosha qilayotgan odamga bir necha
qator e’londan ko‘ra kuchli ta’sir ko’rsatadi.
Har qanday hajmdagi ma'lumot ko‘rish kanali orqali uzatilsa odam tomonidan
yaxshi qabul qilinadi (bolalarga suratlardan iborat kitoblar yoqadi). Boshqa
formatda esa bunday ma’lumotni qabul qilib bo’lmaydi (birjalardagi jadvallar).
Shu sababli ham grafikli ma’lumotlarga bo’lgan ehtiyoj kundan kunga ortib
bormoqda.
Bunday grafiklar va tasvirlar bilan ishlashga mo’ljallangan dasturiy vositalar
juda ham ko‘p va xilma-xil. Ana shunday dasturlardan biri CorelDRAW dasturidir.
CorelDRAWning 12-versiyasi o‘zida zamonaviy imkoniyatlarni birlashtirgan
bo’lib, 2004-yilda ishlab chiqarilgan. Bu dastur sanoat dizaynida, reklama
mahsulotlarini ishlab chiqishda, nashriyot tizimlarida va web-sahifalar uchun turli
tasvirlar yaratishda ishlatiladi. Corel DRAW dasturi paket dastur hisoblanib, o‘z
ichiga bir nechta qism dasturlarni oladi. Bu dasturlar o'zaro ma’lumot
almashishning yengil kechishini ta’minlaydi.
Paketning yaxlitligi lining tarkibiga kiruvchi dasturlarning ma’lumotlarni
oson almashinishi yoki shu ma’lumotlar ustida ketma-ket turli xil vazifalarni
bajarishi bilan belgilanadi.
«Obyektga yo'naltirilgan» atamasi tasvirlarni yaratish va o’zgartirish
jarayonidagi barcha operatsiyalar, rasmning o‘zi yoki uni tashkil qilgan piksellar
bilan emas, balki tasvirni tashkil qilgan semantik belgilangan elementlar ustida
boradi. Standart obyektlarni qo’llagan holda (aylana, to‘g‘ri to‘rtburchak, matn va
boshqalar) foydalanuvchi murakkab obyektlar qurishi va ularni birlashtirib yagona
butun obyekt sifatida qarashi mumkin. Shu tarzda. rasrn iyerarxik tuzilishga ega
bo’lib, eng yuqorisida butun vektorli tasvir boigan, eng quyida esa standart
obyektlardan iborat bo‘ladi.
Paket obyektga yo'naltirilishining yana bir afzalligi har bir obyektlarning
standan sinfiga boshqaruv parametrlari yoki atributlar o'rnatiladi.
Masalan, to'rtburchak balandligi 200 mm va eni 300 mm. ko'k rang bilan
to‘ldirilgan, qalinligi 3 punkt bo'igan sariq rangdagi chiziq bilan chegaralangan.
17

- o’rganilgan bilim va ko’nikmalami qo’llash-shakllantirish kabilarga amal
qilinadi.
Didaktik bosqichda o’quvchilaming dunyoqarashi, didi, odatlari shakllanadi.
Mashg’ulotning umumiy didaktik tuzilishi doimiy xarakterga ega, chunki u
bilishning umumiyroq qonuniyatlarini akslantiradi va mashg’ulotni tashkil
etishning umumiy algoritmi hisoblanadi. Amaliy va laboratoriya
mashg’ulotlarining tuzilishi, ular orasidagi bog’liqlik va ketma-ketlik hisobidan
hosil qilinadi. Didaktik tuzilish mashg’ulotning metodik bosqichida ochiladi va
miqlashtiriladi.
Ushbu tahlildan kelib chiqqan holda, amaliy va laboratoriya mashg’ulotining
o’tkazishda kompyuteming o’mini aniqlaymiz (1.4-rasm). Unda barcha bosqichlar
bo’yicha o’qituvchining boshqarish, o’qitish va tekshirishdan iborat bo’lgan
shakllangan vazifalari yuklatilgan. Bunday yondashuvda kompyuter past malakali
«elektron o’qituvchi» rolini o’ynaydi, o’qituvchining bunday «elektron
yordamchilari» o’quv xonasida nechta kompyuter bo’lsa, shuncha bo’ladi. Bu
«elektron o’qituvchi»laming har biri PDT boshqaruvida ishlaydi va o ’quvchi bilan
alohida bilimlami mustahkamlaydi, yangi tushunchalami va xarakat vositalarini
shakllantiradi va qo’llaydi. Mashg’ulotning turli bosqichlarida ish darajasi
o’quvchi tomonidan belgilanadi, ya’ni PDT yordamida aniqlanadigan alohida
o’ziga xos tomonlarini uning o’zi aniqlaydi. Mashg’ulotning alohida bosqichlariga
ajratilgan vaql PDT tomoiiidan qattiq boshqariladi. Bajarilgan ishning sifat va
hajmi bunda faqat o’quvchiga bog’liq bo’lib qoladi.
Demak, amaliy va laboratoriya mashg’ulotning o’tkazislidagi
kompyuteming o’mi - metodik bosqich, kompyuteming ahamiyati o’qituvchining
rasmiylashtirish mumkin bo’lgan vazifalarini bajarishdan iborat.
Ushbu taklif etilgan tuzilishda o’qituvchining ishini ancha osonlashtiradi va
unga o’quvchi bilan alohida ijodiy muloqot qilishga ko’proq vaqt qoldiradi hamda
amaliy mashg’ulotlami jadallashtirish imkonini beradi (1.4—rasmga qarang).
10

.
13
. PAT Uzor fayli
14
. PCT Macintosh PICT rasmlari
15
. PLT HPGL plotter fayli
16
. SVG Masshtablanadigan vektor grafikasi
17
. SVGZ Siqi SVG
18
. WM F Windows metafayli
19
. WPG Corel WordPerfect grafikasi fayli
20
. CLK Corel R.A.V.E.
2.2§ Corel DRAW grafik muharririning asosiy elementlari.
Corel DRAW dasturini ishga tushirgandan so`ng uning oynasi 2.1-
rasmdagidek ko`zga tashlanadi. Grafika ustida ishlash uchun Welcom to Corel
DRAW (Corel DRAWga xush kelibsiz) dialog oynasidagi variantlardan birini
tanlash lozim. Agar biz New Graphic (Yangi hujjat) variantini tanlasak ekran
markazida nashr varag`i bo`lgan - rasmdagidek standart oyna paydo bo`ladi.
Ushbu dialog oynasidagi What is New (Yangiliklar) bo`limidagi Corel DRAW
dasturiga oid yangi o`zgarishlarni bilib olamiz.
20

- mashg’ulotning tuzilishi, «tayyor ma’lumotni» yetkazish maqsadidan kelib
chiqib tuzilgan bo’lib, tashqi belgilariga asosan jarayon tahlil qilinadi, bunda
o’quvchilaming fikrlash faoliyati e’liborga olinmaydi;
- mashg’ulot maqsadini asosan o’qituvchi qo’yib, u o’zining faoliyatiga
yo’naltirilgan (tushuntirish, so’rov va boshqalar), o’quvchilaming faoliyati esa
cheklangan, shuning ucliun mashg’ulotning an’anaviy usuli o’quvchilaming
o’quvtushunish faoliyati jarayonini boshqara olmaydi;
- mashg’ulotni tushunish uchun qandaydir xizmat qiladigan tizimning
yuqorida sanab o’tilgan elementlaridan birortasi ham o’quvchilarning bilimini
rivojlanishini ta’minlamaydi, chunki an’anaviy tuzilish elementlari ulaming
mustaqil bilish faoliyatini aks cttirmaydi. «So’rov-tushuntirish-mustahkamlash»
tuzilmasi rivojlantimvchi o’quv tamoyilini amalga oshirish uchun yetarli sharoitlar
yaratib bera olmaydi .
Shuning uchun, an’anaviy tizimli mashg’ulotlarda kompyuterlami qo’llash,
ishlangan ma’lumotlar sonining ko’payishida ham (masalan, topshiriqlar soni)
o’qishning sifatining oshishida ham sezilarli natijaga olib kelmaydi. Chunki,
«o’zgarmas sinf-dars tizimida kompyuterdan foydalanish haqida liech gap yo’q.
O’quv jarayonining mos tashkiliy shaklini va o’qituvchi mehnatini aniqlab,
amaliyotga qo’llash kerak» .
Mutaxassislar fikricha, kompyuter o’qituvchini almashtira olmaydi, ammo u
o’qituvchilaming qo’lida o’qitishning mukammal vositasi bo’lib, mashg’ulotda
uning ba’zi bir vazifalarini bajaradi. Bundan kelib chiqib, amaliy va laboratoriya
mashg’ulotlari o’tkazishda kompyuteming o’mi va ahamiyatini aniqlash zaruriyati
tug’iladi.
M.I.Maxmudovga qo’shilgan holda biz ham, amaliy va Iaboraloriya
mashg’ulotlar tnzilishini uch bosqichli bo’lishi kerak deb hisoblaymiz: didaktik,
mantiqiy-psixologik (o’quvchi faoliyati) va metodik (o’qituvchi faoliyati)
bosqichlar[60]. Umumiy didaktik tuzilishning elementlariga:
- o’quvchilaming olgan bilim va ko’nikmalarini mustahkamlash;
- yangi tushunchalar va harakat vositalari bilan ishlashni shakllantirish;
9

Corel DRAWni ishga tushirish. Corel DRAW 12 grafik muharririni ishga
tushirish uchun Windows > Программы > Corel DRAW 12 buyrug‘i beriladi yoki
Windows XP ish stolida uning yorlig‘i ustida «sichqoncha» chap tugmasi ikki
marta bosiladi.
CorelDRAW dasturini ishga tushirish Windowsning standart usullari singari:
asosiy menyu orqali (unda paketni o‘rnatganda CorelDRAWni yuklash buyrug‘ini
o‘z ichiga olgan yangi buyruqlar guruhi paydo bo‘ladi) yoki ish stolida joylashgan
yorliq yordamida hamda CorelDRAW dasturida yaratilgan fayllar ustida
«sichqoncha» chap tugmasini ikki marta bosish yo‘li bilan ishga tushiriladi.
Bunday fayllarni biz albatta uning kengaytmasidan bilib olamiz. CorelDRAW
dasturida yaratilgan fayllar .CDR, .CMX, .WMF kabi kengaytmalarini oladi.
Kengaytmalar haqida 2.1-jadvaldan batafsil ma’lumot olishingiz mumkin.
2.1-jadval.
CorelDRAW dasturida kengaytmalarning ro‘yxati
№ Keng
aytma Izoh
1 . CDR CorelDRAW
2. CDT CorelDRAW shabloni
3. CGM Kompyuter grafikasi metafayli
4. CMX Corel Presentation Exchange 5.0.
5. CMX Corel Presentation Exchange
6. CSL Corel simvollari kutubxonasi
7. DES Corel DESIGNER
8. DWG AutoCAD
9. DXF AutoCAD
10
. EMF Kengaytirilgan Windows metafayli
11
. FMV Vektorli freym metafayli
12 GEM GEM fayli
19

yerda kelib chiquvchi raqobatga faqat o`z ishida mazkur dasturlarning
imkoniyatlaridan erkin foydalana oladigan oliy ta`lim muassasasi bitiruvchisigina
bardosh bera oladi. Shu sababdan, raqobatga bardosh berish uchun va o`z ishida
tashabbuskor bo`lish uchun bitiruvchi (dizayner, poligrafist va h. z.) vektorli
grafika paketlarining biridan foydalanishni bilishi zarur.
Corel Draw dasturini o`rganish jarayonida o’quvchilar laboratoriya
mashg`ulotlarini bajarishi zarur bo`ladi, bunda u metodik qo`llanmadan
foydalanadi. Buning natijasida talaba dasturning asosiy asboblari, palitralarning
joylashishi bilan ketma-ket tanishadi, faol asbobning xossalarini o`zgartirish va
sozlashni, matnlar bilan ishlashni o`rganadi.
Harqanday ijodiy masalani yechish uchun talabaning ma`ruza va laboratoriya
mashg`ulotlarida keltrilgan izohlar va tadbiqlar orqali egallagan bilimi bo`lishi
zarur. O`qituvchi tushuntiradigan va so`zlab beradigan harqanday axborotni qabul
qilishda o`rganuvchi yangi tushunchalarni eshitadi, ko`radi, o`qiydi, kuzatadi,
ularni avval o`rganilgan material bilan taqqoslaydi va olingan axborotni
o`zlashtiradi.
Corel Draw dasturini o`rganish jarayonida o’quvchiga uslubiy ko`rsatmalarni
qo`llanib, laboratoriya mashg`ulotlarni bajarish talab qilinadi, bu orqali dasturning
asosiy asbob-uskunalari, palitralarning joylashishi bilan qadamba-qadam tanishadi,
faol uskunaning xossalarini o`zgartirish va sozlash, matn bilan ishlashni o`rganadi.
So`ng, yaratilgan obyektlarga mukammalroq effektlarni qo`llashga o`tadi:
interaktiv bo`yash, soya, musaffolik o`rnatish va h. z. Dasturni o`rganishning
zaruriy bosqichi xususiy foydalanuvchi shablonlarni yaratish va ularni standart
kutubxonalarga joylashtirish hisoblanadi.
Corel Draw dasturining interfeysini ilk marta ko`rgan paytda foydalanuvchi
sarosimaga tushib qolishi mumkin, shu sababdan, o`rganishni asoslardan
boshlagan maqul. Bolalikdagi kabi — avval doira, oval, to`g`riburchaklarni chizib
olish va ularni bo`yash, so`ng yanada mukammal obrazlarga o`tmoq, yaratilgan
obyektlarga mumkin bo`lgan barcha effektlarni qo`llash mumkin. Obyektlar guruhi
bilan ishlash va uni tahrirlash va o`zgartirishni o`rganadi.
27

KIRISH
Respublikamiz ta’lim tizimiga yangi o'qitish texnologiyalarining kirib kelishi
o’qituvchi zimmasiga katta mas’uliyat yuklab, ulardan zamonaviy axborot va
pedagogik tcxnologiyalarni puxta o’zlashtirishni talab elmoqda. Shu nuqtai
nazardan qaraganda, hozirgi sharoitda bar bir kasb egasi o’z mutaxassisligi
rivojlanayotgan axborot texnologiyalari va zamonaviy kompyuterlar bilan birga
internet tizimidan o’quv jarayonida foydalanishni bilishi juda ham katta
ahamiyatga ega. Buni muvaffaqiyat bilan amalga oshirishning muhim omillaridan
biri ta’lim muassasalarida o’qitiladigan o’quv predmetlari bo’yicha pedagogik
dasturiy ta’minotlami yaratishdir.
Bugungi kunda “Informatika” fanini o’qitish jarayonida uni mazmunan va
texnik jihatdan o’zgaruvchanligini hisobga olib, amaliy va laboratoriya
mashg’ulotlari mazmunini yangilash, ulami o’tkazish metodikasini
takomillashtirish va mos pedagogik dasturiy ta’minotni yaratish lalab qilinmoqda.
Pedagogik dasturiy ta’minot - o’qituvchi uchun darslami samarali tashkil qilish,
o’quvchilar uchun axborot vositalaridan foydalanish va axborotlarni qayta ishlash
usullarini o’zlashtirishda yaxshi natijalarga erishishning garovi hisoblanishi
ma’lum.
«Informatika» fani o’qituvchilari va o’quvchilar bilan bo’lgan suhbatlar,
ulaming darslariga kirib qilingan tahlillardan, kompyuter va axborot
texnologiyalaridan o’quv jarayonida samarali foydalanish nuqtai nazaridan kelib
chiqib shuni aytish mumkinki, «Informatika» fani bo’yicha amaliy va laboratoriya
mashg’ulotlarini o’tishda qator muammolar mavjud. Bu muammolardan biri
amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari uchun to’laqonli pedagogik dasturiy
ta’minotni yaratish texnologiyasi ishlab chiqilmaganligi va undan o’quv jarayonida
foydalanish metodikasining mavjud emasligidir. Bu esa tanlagan mavzuning
dolzarb ekanligini ko’rsatadi.
Corel DRAW - bu illyustratsiyalarni vektor grafikasi printsipiga asoslangan
holda yaratuvchi va tahrirlovchi dastur hisoblanadi. Corel DRAW dasturining
imkoniyatlari unda turli hil grafik kompozitsiyalarni yaratishga yordam beradi.
2

ekspertli o’qitish tizimi (Moskva), « Малапя река » imitatsiya qilish modeli
(Qozon) kabilar yaratildi va amaliyotda ijobiy samara bermoqda.
Tahlildan ko’rinadiki, kompyuterli ta’limning markaziy muammosi sifatida
mukammal PDTlarining ilmiy asoslangan tizimini yaratish qaralishi lozim.
I.Robertning yozishicha, sifatli PDTlar asosida ta’limni
kompyuterlashtirishning qator afzalliklari mavjud:
- o’quvchilaming interfaol holatda ishlashlari la’minlanadi;
- foydalanuvchi va kompyuter o’rtasida uzluksiz teskari aloqa o’matiladi;
-o’rganilayotgan hodisalami vizuallashtirishda model, grafik, chizma,
jadvallardan unumli foydalaniladi;
-ekranda tasvirlanayotgan hodisalami boshqarish osonlashadi;
-tahlil qilinayotgan narsa-hodisalar to’g’risida ma’lumotlarni qayd qilish,
saqlash, qayta ishlash imkoniyatlari paydo bo’ladi;
-ta’lim jarayonini yakkama-yakkalashtirish yaxshilanadi;
-ta’limni tabaqalash uchun shart-sharoit yaratiladi;
- o ’quvchilar o’zlashtirishini uzluksiz nazorat qilish imkoniyatlari oshadi;
-axborotlami markaziy ma’lumotlar omborida saqlash va ulardan
foydalanishning qulay yo’llari zudlik bilan tanlanadi;
- axborotlarga qayta ishlov berish jarayoni avtomatlashtiriladi.
«Ta’lim vositalari - o’quv materialini o’rgalishda o’qituvchi o'zi bilan
bolalar o’rtasiga qo’yadigan moddiy va moddiylashtirilgan predmetlardir». Xuddi
shunday, PDT vositalari ham mavjud bo’lib, ular quyidagi uch
guruhga ajratish mumkin (1.5 - rasm):
1.5-rasm. PDTning vositalari
12

0 Transpanency
(Shaffoflikni
interaktiv
tuzish). interaktiv tuzish
1
1 Interactive
Effects
(Effektlarni
interaktiv
tuzish) Interactive Blend
(qadam-baqadam
o`tishni interaktiv
tuzish) Ob'ektlarning qadam-
baqadam o`tishini interaktiv
tuzish.
Interactive
Contour (Oreolni
interaktiv tuzish) Boshqa ob'ektlarning
shaklini takrorlovchi ob'ektlarni
interaktiv tuzish.
Interactive
Distortion (Interaktiv
deformatsiyalash) Ob'ektlarni interaktiv
deformatsiyalash.
Interactive
Envelope (Egiluvchi
shakllarni interaktiv
tuzish) Ob'ekt shakllarini interaktiv
egish.
Interactive
Extrude (hajmni
interaktiv tuzish) Ob'ektlar uchun uch o`lcham
li effektni immitatsiyalash.
Interactive Drop
Shadow (Soyani
interaktiv tuzish) Ob'ektlardan tushuvchi
yarimtonli soyani interaktiv
tuzish.
1
2 Eyedropp
er (Tomizgich) Ob'ektning rangini tanlab
rang kiritish.
25

Quyidagi jadvalda grafika panelidagi barcha instrumentlar va ularga
qo`shimcha bo`lgan instrumentlarning asosiy bajaradigan vazifalari to`g`risida
ma'lumotlar keltirilgan(2.2-jadval).
2.2-jadval
Gafika panel barcha elementlari va vazifasi
T
/r Instrume
nt Qo`shimcha
instrumentlar Bajaradigan vazifalari
1 Pick
(ko`rsatgic h) Ob'ektlarni tanlash va qayta
tuzish
Shape
(shakl) Kontur bog`lamlarini surish
hisobiga ob'ektlarning shaklini
o`zgartirish.
Knife (Pichoq) Grafik ob'ektlarning
qismlarini qirqish va chiziqlarni
birlashtirish.
Eraser
(o`chirg`ich) Ob'ekt qismlarini o`chirish.
FreeTransform
(Erkin holatda o`z-
gartirish) Ob'ektlarni o`zgartirish va
qayta tuzish.
3 Zoom
(Масштаб) Ob'ektlarni kattalashtirilgan
yoki kengaytirilgan holatda
ko`rish.
Pan (varaqni
surish) Varaqni hujjat oynalari
chekkasiga joylashtirish.
4 Freehand
(egri) Egri shakldagi chiziqlarni
xuddi qalamda chizgandek
chizish
23

Ta`lim jarayonida asosiysi — bu amaliyotdir. Laboratoriya ishlarini
bajargandan so`ng talaba shunga o`xshash topshiriqni bajara oladi, lekin
o`quvchining o`zini o`zi tarbiyalash, o`zini o`zi yuksaltirsh, yakka holda va guruh
bilan ishlay olish, unumli fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, ijodiy masalalarni
yecha olish qobiliyatini shakllantirish uchun talaba o`zining ta`lim yo`nalishiga
mos holda alohida ijodiy masalani qabul qiladi.
O`zining ijodiy loyihasini amalga oshirishda tadqiqot usuli amalga oshadi. U
zarur bilimlarni mustaqil qidirishga o`rgatadi, o`quv materialini o`zlashtirishni
yanada asosli va mustahkam qiladi, mantiqiy, ilmiy, ijodiy fikr yuritishga
o`rgatadi, bilishga qiziqish va ijodiy faoliyatni shakllantiradi. Shuningdek, talabada
o`ylash qobiliyati ortadi, yangi rejalarni ishga oshirish uchun birqancha mukammal
obyektli tuzilmalarni qo`llash qobiliyati ortadi, ulardan kelib chiqadigan ijodiy
yechimlarning doirasi kengayadi.
Har bir obyekt yoki obraz dastlab g`oya ko`rinishida hosil bo`ladi, bundan
keyin u qog`ozda eskiz yoki xomqolip ko`rinishida tasvirlanadi, undan so`ng esa
bu obraz reklama, nashriyot, dizaynerlik mahsulotlarida kelgusida foydalanish
uchun kompyuterli tasavvurga berilishi zarur . Shuning uchun, obrazni ishonchli
taqdim etish uchun mazkur dasturiy paketning imkoniyatlarini to`liq bilishi kerak.
O`z ijodiy loyihasini amalga oshirish uchun o’quvchiavval egallagan bilimlari
(ma`ruzalarni eshitish va laboratoriya ishlarini bajarish orqali egallangan bilimlar)
dan foydalanadi. Faqat yetarlicha miqdordagi bilimlarga asoslangan holda
o`quvchida ham dasturni bilishga qiziqish, ham o`z ijodiy g`oyalarini yuzaga
chiqarishga qiziqish shakllanishi mumkin.
Ijodiy masalalarni yechish uchun quyidagi tadqiqot bosqichlaridan o`tish
talab qilinadi:
1) Hayoliy obrazni yaratish (bunda talaba ijtimoiy va tabiiy fanlarni qo`llashni
o`rganadi, obyektni yoki inson faoliyatining ba`zi yo`nalishini tadqiqot qilishga
yordam beradi);
28

1.4-rasin. Informatika xonasida amaliy va laboratoriva mashg’ulotlarini
o’tkazishning tuzilishi.
1.3 § Pedagogik dasturiy ta’minot vositalari
A.A.Kuznetsov o’zining «O’rta maktabda informatikani o’qitish usuliy
tizimining rivojlanishi» mavzusidagi ma’ruza shaklidagi doktorlik
dissertatsiyasida: «Informatika kursini o’qitish uslubiyotini takomillashtirishdagi
muhim yo’nalishlardan biri bu o’quv predmeti bo’yicha yaxlit o’quv-usuliy
majmua (O’UM)ni yaratish hisoblanadi. Informatika kursi bo’yicha O’UMning
alohida xususiyati shundaki, u o’z ichiga faqat darslik va uslubiy qo’llanmalar,
o’qish uchun kitoblar tizimini emas, shuningdck, PDTlami qo’llash bo’yicha
uslubiy qo’llanmalami va nihoyat, PDTlaming o’zini ham qamrab oladi», - deb
yozadi.
Keyingi yillarda «sun’iy intellekt» to’g’risidagi g’oyalar, matematik
modellashtirish usullaridan foydalanib kompyuterli ta’lim turlarini, uning turli
variantlarini asoslashga oid yo’nalish paydo bo’ldi. «HYPER Card» tizimi
(AQSH), “Book master» tizimi (Kanada), «BESS» ekspert tizimi (Kiev), «Eskiz»
11

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Azlarov T.R. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari milliy maktablarda
o’qitishni takomillashtirishning metodik sistemasi. Ped. fan. nom. ... diss. -T,
1993.-150 b.
2. E.I.R o` ziyev. «Grafika» Integrativ kursining variativ dasturlari.T 1997
3. Andrianov V. I. Samoye glavnoye o…Corel Draw. — SPb.: Pitera, 2004.
Aripov M. Informatika va informatsion texnologiyalar. Oliy о ‘quv yurti
talabalari uchun darslik. T. 2005 y. Fedorov A. V. CorelDRAW. Ekspress-kurs.
— SPb.: BXV-Peterburg, 2005.
4. Pojaluysta, ne zabudte pravilno oformit sitatu:
5. Bektursinova, D. P. Ijodiy salohiyatni yuksaltirishda Corel Draw grafik
muharririni o`rganishning ahamiyati / D. P. Bektursinova, A. M.
Mambetkarimova. — Tekst : neposredstvenniy // Molodoy ucheniy. — 2019.
— № 49 (287). — S. 599-601
6. . Mamarajabov M.E., Tursunov S.Q., Nabiulina L.M. Kompyuter grafikasi va
web-dizayn: darslik. O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim
vazirligi. - Toshkent: Cho`lpon nomidagi NMIU, 2013. 376-b.
7. . Nazirov Sh.A., Nuraliyev F.M., Aytmuratov B.Sh. “Rastr va vektor grafika”
O`zR oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi, O`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi
markazi. – T.: G`afur G`ulom nomidagi nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007.–192
8. Rixsiboyev T. “ Kompyuter grafikasi” O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi
adabiyot jamg`armasi nashriyoti , T.; 2006, 168 b.
9. . Tayloqov N.S., Axmedov A.B. va boshqalar. “Informatika va axborot
texnologiyalari”. Darslik. Toshkent, “Extremum-press”. 2018. 128 b.
Internet saytlar
1. http://www.ziyonet.uz
2. http://www.wikipedia.org
3. http://www.tuit.uz
4. http://www.ziyonet.uz
31

XULOSA
Hozirgi kunda yurtimizda axborot texnologiyalariga bo`lgan talab yoshlar va
aholi o`rtasida kompyuter savodxonligini oshirishni birlamchi vazifa qilib qo`ydi.
Bunga dalil sifatida, davlatimiz rahbari tomonidan yoshlar ma`naviyatini
yuksaltirish, ularning bo`sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo`yicha ilgari surilgan
beshta tashabbusning biri sifatida, ya`ni uchinchi tashabbus — aholi va yoshlar
o`rtasida kompyuter texnologiyalari va internetdan samarali foydalanishni tashkil
etishga qaratilganligini keltirish mumkin. Kompyuter savodxonligini oshirish
mobaynida grafik muharrirlarni bilish va ularni o`z o`rnida qo`llana olish o`qish
jarayoni va kasbiy faoliyatda muvaffaqiyatlarga erishishda yordam beradi. Shu
sababdan, mazkur kurs ishi grafik muharrirlarning biri bo`lgan Corel Draw
dasturini o`rganish va uning ahamiyatiga bag`ishlangan.
С orelDraw vektorli grafikaning Windows amaliyot tizimida ishlaydigan
tahrirlovchi dasturlardir. Uning yordamida turli grafik ko’rinishlarni loyihalash,
foto, matn, tasvirlar ustida, ayniqsa, badiiy ko’rinishdagi kompozitsiyalarni
tahrirlash bilan bog’liq amallarni bajarish mumkin. CorelDraw boshqa grafik
muharrirlarga nisbatan matnlar bilan yaxshi ishlaydi, ya’ni nashriyot tizimlarida,
masalan, yumoristik yoki boshqacha kitoblarni turli o’lchamdagi harflar bilan
yozish mumkin. Masalan, pasportdagi rasmni skanerdan o’tkazib va CorelDraw
yordamida shu rasmni portretga aylantirish mumkin. O’z-o’zidan ma’lumki,
bunday professional murakkab grafik muharrirlarda, ya’ni CorelDraw ning boy
asboblari va ranglaridan foydalanib ham rasm chizish mumkin. CorelDraw
muharririda fayllarning kengaytmasi file .cdr ko’rinishda bo’ladi. Fayllarni import
va eksport qilish eng yaxshi qulayliklaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, kompakt
diskdan fayllarni import qilishda ko’p qo’llaniladi. Iqtisodiy sohalarda ham
korxonalarning emblemalarini va reklama bannerlarini tuzishda ko’p qo’llaniladi.
30

II BOB. UMUMTA’LIM MAKTABLAIDA COREL RRAW DASTURI
IMKONIYATLARI.
2.1 § Corel Draw dasturi haqida ma’lumotlar .
Kanadaning Corel nomi bilan ataluvchi firmasi dasturiy ta’minot bilan
shug’illanuvchi peshqadamlardan biri hisoblanadi. Corel firmasining dasturiy
ta'minoti asosini tashkil etuvchi CorelDRAW 11 2002-yilning avgustida ishlab
chiqarildi. U reklama mahsulotlarini ishlab chiqarishda, nashrlarni tayyorlashda
hamda Web-sahifalari uchun tasvirlarni yaratishda katta imkoniyatga ega.
Corel DRAW — bu grafikli dastur bo’lib, uning yordamida vektorli
tasvirlarni, grafikli matnlarni hamda sizning tasavvuringizdagi barcha ijodiy
g‘oyalaringizni amalga oshirishga yordam beradi.
Corel DRAW dasturi ishlaydigan barcha tasvirlar ikki sinfga bo‘linadi:
nuqtali va vektorli. Vektorli grafikada tasvirning asosiy elementi sifatida chiziq
qaraladi. Rastrli grafikada bunday chiziqlar nuqtalar (piksellar) yordamida
yaratilsa, vektorli grafikada esa tasvirlar yaratishda nuqtaga nisbatan umumiyroq
bo'lgan chiziqlardan foydalaniladi va shuning hisobiga tasvirlar aniqroq bo’liadi.
Vektorli grafikaning ixtiyoriy tasviri chiziqlardan tashkil topadi va oddiy
chiziqlardan murakkablari hosil qilinadi. Vektorli grafikaning matematik asosini
geometrik figuralarning xossasini o‘rganish tashkil qiladi. Vektorli tasvirlarning
kompyuter xotirasida ifodalanishi nuqtali tasvirlarga qaraganda murakkabroqdir.
Nuqtali tasvirning kamchiligi — kompyuter xotirasida ularni saqlash katta joy
talab etiladi. Nuqtali tasvirlar bilan yuqori aniqlikda ishlashda, ularga mos
fayllarning o'lchami yuzlab megabaytlarni tashkil etadi. Ko‘pincha, bunday katta
obyektlar bilan ishlaganda zamonaviy kompyuterlarning tezligi yetmay qoladi.
Vektorli tasvir bilan ishlash juda ham oson. Uni katta yoki kichik qilish uchun,
faqat uni boshqaradigan tasvir parametrini o‘zgartirish mumkin. Bunda vektorli
tasvir faylining o’lchami bir baytga ham oshmaydi.
Ma’lumotlar tasvirlar orqali berilganda ularni tahlil qilish va qabul qilish
tezligi, ma’lumotni eshitish kanallari orqali berilgan ma’lumotlardan ko‘ra ancha
yuqori bo‘ladi. Shuning uchun ham tasvirdan iborat birgina reklama plakati
16

1.2-rasm. Corel DRAW dasturining asosiy elementlari joylashuv sxemasi.
1.3-rasm. Grafika paneli elementlari.
22

Купить