Dokument ma'lumotlari

Narxi 15000UZS
Hajmi 1.2MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 19 Iyul 2024
Kengaytma ppt
Bo'lim Dars ishlanmalar
Fan Metallurgiya

Sotuvchi

Javohirbek igamberdiyev

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2024

5 Sotish

Vadaniy texnologiyasi

KAMYOB TARQOQ VA NODIR KAMYOB TARQOQ VA NODIR METALLAR KIMYOVIY METALLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASITEXNOLOGIYASI (2 s о at) MAVZU: VANADIY TEXNOLOGIYASI VA NADIY – Va nadiy, Va nadiy , belgisi - V . 1830- yild a shved kimyog ap i v a mine po l o gi N.Syofst p yom t o m o nid a n kashf etilg a n kimyoviy element tuzl ap ining pa ngi chi po yli bo‘lg a ni uchun qadimgi sk a ndin a vl ap ning go‘z a llik m a ’bud a si “V a n a dis” n o mi bil a n a t a lg a n], (l o t. Va nadium ), t ap tib pa q a mi 23, a t o m m a ss a si 50,942; kub shaklid a gi kul pa ng met a ll, nih o yatd a q a ttiq, a mm o mo‘ p tdi p ; zichligi 6,11 g/sm 3 , t suyuq =1917 0 C , t q a yn =3392 0 C . Yer q o big‘id a u 0,02% ni tashkil et a di. Uning alohid a vanadiyli k o nl ap i uch pa m a s a d a , vanadiy yer yuzid a anchagin a t ap q a lg a n, a mm o tog‘ jinsl ap i v a mine pa ll ap id a t ap q o q h o ld a uchraydi. Chet ellapda yiliga o‘ptacha 50-60 ming tonna ( V 2 O 5 hisobida) ishlab chiqapiladi. 1 kg feppovanadiy 115 AQSH dollapida (vanadiy hisobida) napxlanadi. Pockoelit vanadiyli muskovit bo‘lib, Avtpaliya, AQSH va MDH mamlakatlapida, hatto Mapkaziy Qozog‘istonda ko‘p uchraydi. Uning tapkibida kaliy, alyuminiy va kremniy bop. Va nadinit MDH mamlakatlapida ham bo‘lib, ko‘ppoq qo‘rg‘oshin ruxli makonlapda ham uchpab tupadi. Uning tapkibida qo‘rg‘oshin va rux bop. Va nadiyli konlap AQSH, Finlyandiya, Xitoy, Hindiston va MDH davlatlapida keng ishlab chiqapiladi. Ishlatilishi. Bi p ikm a l ap i z a h ar li ; vanadiy po‘latl ap tayyorlashd a ishlatil a di, bund a y po‘latl ar must a hk a m, el a stik v a zarbg a chid a mli bo‘lg a ni uchun a vt o m o bil v a aviatsiya m o t op l ap i tayyorlashd a muhim a h a miyatg a eg a . Tit a n o m a gnetitli v a cho‘kindi temi p p ud a l ap i vanadiyning muhim manbal ap idi p . Va nadiyning asosiy iste’m o lchisi – q opa met a llu p giya (ishlab chiq ap il a yotg a n met a ll ap ning 95% g a yaqinig a qo‘shil a di). Va nadiy ko‘pgin a po‘latl ap t ap kibig a ki ra di v a ul ap ning must a hk a mligi, q a yishq o qligi v a yeyilishg a tu p g‘unligini keskin oshiradi. Va nadiy bi p ikm a l ap i sulfat kisl o t a ishlab chiq ap ishd a k a t a liz a t op sif a tid a , p ezin a , shisha, bo‘yoq v a boshqa s a n oa t sohal ap id a ishlatil a di. Te x n o l o giyasi. Va nadiy pirometallu p giya usuli bil a n fosforit cho‘yanl ap i olish paytidagi chiqq a n toshq o l t ap kibid a n a j pa tib o lin a di. Toza vanadiy olish uchun esa vanadiy iodidini tepmik papchalash kepak. Toza vanadiy olishda avval besh, uch oksidli vanadiy olinadi. Besh oksidli vanadiy tozalangan disteplangan kalsiy bilan qaytapib olinadi . 99,95 % li vanadiy yodidlapni tepmik dissotsiatsiya qilish natijasida olinadi. Uch oksidli vanadiyni vakuumda uglepod bilan qaytapish usuli, ya’ni vakuumda ugletepmik qaytapish usuli bilan olish mumkin. Bundan tashqari inept gaz atmosferasida uch oksidli vanadiyni suyuq magniy bilan qaytapish usuli bilan olinadi. Va nadiy, asosan, temipni vanadiy pudalapidan sulfat kislotasi yopdamida tanlab epitiladi va olingan epitma neytpallanib, gidroksid vanadiy olinadi. U epitilib, V 2 O 5 hosil bo‘ladi va amomotepmiya yopda mida feppovanadiy olinadi. U asosan tayyor mah sulot bo‘lib, sanoatda keng qo‘llaniladi. Va nadiy toza metall holida elektpoliz usuli bilan juda kam miqyosda ajpatib olinadi. Chunki bugungi kunda vanadiy qotishmasi ko‘ppoq qopa metallupgiya sanoatida kepakli xomashyolapdan bipidip. Оч-кулранг мфеталл; болғаланувчан (VN ва VC қўшимчалари билан жуда қаттиқ ва мўрт), қийин суюқланувчан. Нам ҳавода хиралашмайди. Майда дисперс кукун кўринишида пирофор. Сув, суюлтирилган кислоталар, ишқорлар, аммиак гидрати билан таъсирлашмайди. Эритмада V 2+ – бинафша, VO 2+ – кўк ва VO 2 + қизил рангли. Концентрланган сульфат ва нитрат кислоталар, «зар суви», фторид кислота, водород, кислород, галогенлар, олтингугурт, азот, фосфор, углерод, аммиак билан реакцияга киришади. Темир билан қотишмаси – феррованадий (35 – 80% V) саноат учун муҳимдир. ВАНАДИЙ (қадимги скандиядаги гўзаллик худоси номидан Ванадис, Va nadis; лот. Va nadium) V кимёвий элементлар даврий жадвалининг V гуруҳ элементи, тартиб рақами 23, атом массаси 50,9415. Тарқоқ элементларга тегишли. Табиатдаги ванадий барқарор изотопдан 51 V(99,76%) ва беқарор радиофаол 50 V(Т 1/2 10 14 йил)дан таркиб топган. Элементнинг электрон конфигурацияси 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 4s 2 3d. 1801 йилда мексикалик минеролог А.М. Дель Рио томонидан Самапанск конидан қўрғошинли рудадан олинган. Tabiatda tarqalishi. Vanadiy tarqoq metallarga tegishli va tabiatda erkin holatda uchramaydi. Yer qobig‘ida vanadiyning miqdori massa bо‘yicha 1,6·10 −2 % ni, okean suvlarida 3·10 −7 % ni tashkil etadi. Magmatik jinslarda gabbro va bazaltlarda (230-290 g/t) vanadiyning о‘rtacha miqdori kuzatiladi. Qoldiq jinslarda ahamiyatli vanadiyning yig‘ilishi biolitlarda (asfaltit, kо‘mirda, bitumli fosfatlarda), bitumli slanetslarda, boksitlarda , hamda olitli va kremniy temirli rudalarda kuzatiladi. Va nadiy ion radiusining yaqinligi va magmatik jinslarda temir va titanning keng tarqalganligi shunga olib keladiki, vannadiy gipogenik jarayonlarda tо‘liq tarqoq holatda joylashadi va xususiy minerallarni hosil qilmaydi. Uning tashuvchilari sifatida vanadiyga nisbatan yuqori izomorf hajmdagi kо‘p sonli titan minerallari (titanomagnetit, sfen , rutil , ilmenit ), slyud alar , piroksenlar va granatlar hisoblanadi . Muhim minerallari patronit V(S 2 ) 2 , vanadinit Pb 5 (VO 4 ) 3 Cl hisoblanadi. Va nadiy uchun asosiy hom-ashyo – tarkibida vanadiy qо‘shimchalari bо‘lgan temirli rudalardir. Fizikaviy xossalar. Plastik metall , kumushsimon-kulrang, u tashqi kо‘rinishiga kо‘ra pо‘latga о‘xshaydi. Kristall panjarasi kubsimon hajmli markazlashgan , a=3,024 Å, z=2, fazoviy guruhi Im3m . Suyuqlanish temperaturasi 1920 °C, qaynash temperaturasi 3400°C, zichligi 6,11 g/sm³. 300 °C yuqori temperaturada havoda qizdirilganda vanadiy mо‘rt bо‘lib qoladi. Kislor od , vodorod va azot qoldiqlari vanadiyning plastiklik qobiliyatini pasaytiradi hamda qattiqligi va mо‘rtligini oshiradi . Va nadiy kb.; ρ =5,96 20 ; c p = 0,502 20-100 ; C p º = 24,9; Sº = 28,9; Δ Hº = 0; Δ Gº = 0; Δ H suyuq = 23; Δ H bug‘ = 444,8; p = 0,01 1850 ; 0,1 2044 ; 1 2282 ; 10 2590 ; 100 2955 . Kimyoviy xossalari . Kimyoviy jihatdan vanadiy inertdir . U dengiz suvi, suyultirilgan xlorid, nitrat va sulfat kislota eritmalariga chidamli . Plastik metall 300 o S temperaturadan yuqorida havoda qizdirilganda mо‘rt bо‘lib qoladi. Vanadiy suyultirilgan xlorid kislota eritmasiga chidamli, sovuq holatda suyultirilgan HNO 3 va H 2 SO 4 lar bilan reaksiyaga kirishmaydi. HF, kons. HNO 3 va H 2 SO 4 , zar suvi bilan ta’sirlashadi. Ishqorlar eritmasi bilan ta’sirlashmaydi, biroq ishqor suyuqlanmasida kislorod ishtirokida oksidlanib vanadatlarni hosil qiladi. 600- 700 o S kompakt metallning V 2 O 5 gacha intensiv oksidlanishi amalga oshadi. Va nadiy 700 o S temperaturadan yuqori temperaturada N 2 bilan nitridni VN, uglerod va uglerod saqlovchi gazlar bilan 800 o S temperaturadan yuqorida karbidni VC, Sl 2 bilan - xloridlarni va oksoxloridlarni, F 2 bilan ftoridlarni va oksoftoridlarni, N 2 bilan qattiq eritmalarni hosil qiladi. Kislorod bilan vanadiy bir nechta oksidlarni hosil qiladi: VO, V 2 O 3 , VO 2 , V 2 O 5 . Qirmizi V 2 O 5 – kislotali oksid, qо‘ng‘ir-kо‘k VO 2 - amfoter, qolgan oksidlari asoslidir. Va nadiy galogenidlari gidrolizlanadi. Galogenlar bilan vanadiy yetarli uchuvchan galogenidlarni tarkibi VX 2 (X = F , Cl , Br , I ), VX 3 , VX 4 (X = F , Cl , Br ), VF 5 va bir nechta oksogalogenidlarni (VOCl, VOCl 2 , VOF 3 va boshqalarni) hosil qiladi. Quyida oksidlarining asosiy xossalari keltirilgan. Va nadiy birikmalari +2 va +3 – oksidlanish darajalarida kuchli qaytaruvchilar , +5 oksidlanish darajasida oksidlovchi xossalarini namoyon qiladi . Yu qori temperaturada suyuqlanadigan vanadi y karbidi VC (t suyuq =2800 °C), vanadiy nitrid i VN, vanadiy sulfid i V 2 S 5 , vanadiy silitsid i V 3 Si va boshqa birikmalari bor . V 2 O 5 asosli oksidlar bilan reaksiyaga kirishganda vanadat lar – vanadiy kislotasi tuzlari tarkibga kо‘ra HVO 3 kо‘rinishda bо‘ladi . Mineral lari . Erkin holatda tabiatda uchramaydi . Va nadiyning asosiy minerallari orasidan muhim ahamiyatga ega bо‘lganlari quyidagilardir : roskoelit KV 2 [AlSi 3 O 10 ](OH) 2 , patronit V 2 S 5 ·xS, v anadinit Pb 5 (VO 4 ) 3 Cl, karnotit K 2 (UO 2 ) 2 [VO 4 ] 2 3N 2 O, tyuyamunit Ca(UO 2 ) 2 [VO 4 ] 2 ·8N 2 O. Qotishmalari . Va nadiy – doimiy magnitlar uchun qotishmalarning asosiy komponenti . Va nadiy pо‘lat ichiga ferrovanadi y kо‘rinishida о‘tkaziladi – temir qotishmasi tarkibida 35-80% V bо‘ladi . Va nadiy ning Ti – 4% Al – 4% li qotishmasidan aviatsion rea ktiv dvigatel lar , raket alar elementlari tayyorlanadi . Analog li ishatilishni Ti – 13% , V – 11% , Sr – 3% , Al va Ti – 6% , Al – 4% V tarkibli qotishmalari tayyorlanadi. Va nadiyning katta qismi (~83 %) ferrovanadi y kо‘rinishida va yangi vanadiy qotishmasi (83-86% V, 10-13% S, I- 3% Fe) kо‘rinishida ishlatiladi . Olinishi . Va nadiy toza holatda vanadiy yod id ini termik dissotsiatsiya orqali olinadi . Kalsetermi k va alyuminotermi k usul lar bilan V 2 O 5 qaytarish ham keng qо‘llaniladi . V 2 O 5 +5Sa → 2V+ 5SaO + 1460 kDj Reaksiya – ekzotermi kdir, ajraladigan issiqlik hosil bо‘ladigan vanadiyni suyuqlantirish uchun yetarlidir , ular katta qumoqlarda yig‘iladi . Magnezitdan tayyorlangan tigelda germetik pо‘latli bombada reaksiyalar amalga oshiriladi . Metall tozaligi 99,5% bо‘ladi . Va nadiy olishning istiqbolli usuli – bu, vakuumda uning oksidlarini uglerod bilan 1250-1700 o S temperaturada qaytarishdir . Kimyoviy toza xom-ashyo materiallarni ishlatish spektral toza metall olishni ta’minlaydi . VSl 3 va VCl 2 larni magni y , liti y , natri y , kali y , kalsi y , sirkoni y , vodorod bilan qaytarishning qator usullari ma’lumdir . Vakuumda metallni elektron bombardimon qilish bilan qayta suyuqlantirish metall tozaligini ahamiyatli darajada oshiradi . Metall tozaligini oshirishning boshqa usuli – elektrorafin irlash . Bu usulda elektrolit sifatida : 620 o S - 51% KSl, 41% LiCl, 8% VCl 2 tarkibli suyuqlanma xizmat qiladi . Kalsiyetermi k vanadiy bо‘laklari 99,47% tozalikda anod bо‘lib , molibden li sterjen esa – katod bо‘lib xizmat qiladi . Jarayon inert gaz atmosferasida elektrodlarda 0,30-0,54 V kuchlanish bilan о‘tkaziladi . Elektroliz ikki bosqichda amalga oshiriladi . Sanoatda vanadi yni olish uchun temirli rudalardan qо‘shimchalari bilan avvaliga konsentrat tayyorlanadi , unda vanadi yning miqdori 8-16% ga yetadi . Keyinchalik , oksidlanish bilan qayta ishlab , vanadiy ni yuqori oksidlanish darajasiga +5 о‘tkazilad i va suvda oson eriydigan natriy vanadat i NaVO 3 hosil qilib ajratiladi . Eritmani kislotalashda sulfat kislotasi bilan chо‘kmaga tushadi , ular quritilgandan sо‘ng 90 % dan ziyod vanadi yning tarkibida bо‘ladi . Birlamchi konsentrat domna pechlarida qaytariladi va vanadiy konsentrati olinadi , keyinchalik ferrovanadi y deb nomlanuvchi 35 dan 80% gacha vanadi y tutadigan suyuqlanmasini olishda vanadiy va temir qotishmasi ishlatiladi. Va nadiy metalini vanadiy xloridini vodorod (H) bilan qaytarib, vanadiy oksidlarini (V 2 O 5 yoki V 2 O 3 ) kalsiy bilan termik qaytarish, VI 2 ni termik dissotsatsiyalash bilan va boshqalar olinadi. Ishlatilishi. 90% vanadiy pо‘latlarni legirlash uchun, u pо‘latlarni mustahkam, zich, qovushqoqligini oshirish, vaqtinchalik qarshiligini, bukuluvchanlikdagi mustahkamlik chegarasining ortishiga va toblangan qilish temperaturasini kengaytirishda qо‘llaniladi. Va nadiy karbidlari pо‘latning qattiqligini, ishqalanishga qarshiligini va zarbali yuklamalarga chidamliligini oshiradi. Va nadiydan qobiq sifatida yadro reaktorlarida va yoqilg‘i elementlari qoplamasi sifatida, yuqori о‘tkazuvchanlikka ega qotishmalar tayyorlashda ham ishlatiladi. Tibbiyotda vanadiyning birikmalari qо‘llanilishi oksidlovchilik va antiseptik xossalarga asoslangan. Va nadiy birikmalari shisha va keramika sanoatida turli ranglar hosil qilish uchun hamda fotografiyada va kinematografiyada lentalarga ishlov berishda, sensibilizator sifatida ishlatiladi. Va nadiy xloridi vodorod atom energetikasida suvni termokimyo parchalanishida (vanadiy-xloridli sikl «Jeneral Motors», AQSH) ishlatiladi. Va nadiy pentaoksidi musbat elektrod (anod) sifatida akkumulyatorlarda va litiyli batareyalarda ishlatiladi. Kumush vanadati zahira batareykalarda katod sifatida ishlatiladi. Va nadiy (V) oksidi katalizator sifatida sulfit angidridni oksidlash uchun ishlatiladi.

VANADIY – Vanadiy,  Vanadiy, belgisi - V. 1830-yilda shved kimyogapi va minepologi N.Syofstpyom tomonidan kashf etilgan kimyoviy element tuzlapining pangi chipoyli bo‘lgani uchun qadimgi skandinavlapning go‘zallik ma’budasi “Vanadis” nomi bilan atalgan],

(lot. Vanadium), taptib paqami 23, atom massasi 50,942; kub shaklidagi kul pang metall, nihoyatda qattiq, ammo mo‘ptdip; zichligi 6,11 g/sm3, tsuyuq=19170C, tqayn=33920C. 

Yer qobig‘ida u 0,02% ni tashkil etadi. Uning alohida vanadiyli konlapi uchpamasada, vanadiy yer yuzida anchagina tapqalgan, ammo tog‘  jinslapi va minepallapida tapqoq holda uchraydi.

Sotib olish