Ro'yxatga olish sanasi 07 Iyun 2024
15 SotishVizantiyaning o'rta asr madaniyati
![20 million modii yoki undan ko‘proqni tashkil etgan bo‘lishi mumkin. [Epitome de
Caesaribus] Yigirma million modii bug‘doy Rim ehtiyojlarining yarmidan ko‘pini
tashkil qilgan. Rim viloyatlarining aksariyati oziq-ovqat ishlab chiqarish bilan
o‘zini-o‘zi ta'minlagan. Ammo Rimning o‘zi alohida holat edi. Vizantiya
Konstantin o‘zining poytaxti sifatida tanlagan kichik baliqchilar qishlog‘i sifatida
boshlangan. Bosfor bo‘g‘ozida joylashganligi uni qimmatli strategik va tijorat
ob'ekti hamda Ipak yo‘lining g‘arbiy chekkasiga aylantirdi. Arabistondan islomiy
portlash va turklarning Anadoluga bostirib kirishi ortidan Vizantiyaliklar
o zlarining boy qishloq xo jaligi yerlarining ko p qismini yo qotdilar. Iqtisodiyotʻ ʻ ʻ ʻ
shu tariqa savdo va savdoga o‘tdi va kuchli dengiz floti va ulkan mudofaa devorlari
bilan himoyalangan shahar - O‘rta asrlar davrining eng muvaffaqiyatli istehkomi.
Vizantiya o‘z tarixining ko‘p qismida tajovuzkor qo‘shnilar tomonidan
qamal qilingan. Vizantiya qo‘shinlari deyarli har doim ustun sonlarga duch
kelishdi. Bu shahar atrofidagi ulkan devorlar, yaxshi burg‘ulangan professional
armiya va kuchli dengiz floti edi, bu imperiyaga 1000 yildan ortiq vaqt davomida
omon qolishiga imkon beradigan ketma-ket qamalni o‘tkazishni deyarli imkonsiz
qildi.
Vizantiya tashkil topganidan beri malakali, professional armiyaga ega edi.
Rim imperiyasi parchalanganda (395) Rim armiyasining eng yaxshi qismlari
Sharqda qolgan. Vizantiya armiyasining yadrosi og‘ir otliq qo‘shinlarning kuchli
zarba kuchi edi, uni yaxshi o‘qilgan piyoda qo‘shinlari, ham kamonchilar, ham
qilichbozlar qo‘llab-quvvatladi. Ofitserlar rasmiy ravishda harbiy masalalarda
o‘qitilgan. Vizantiya qo‘shinlari odatda ancha kattaroq, ammo yaxshi o‘qilmagan
qo‘shinlarga duch kelishdi, ammo ularning taktik ustunligi va intizomi tufayli
muvaffaqiyat qozonishdi. Vizantiyaliklar ham samarali josuslik va diplomatik
tarmoqqa ega edilar.
Vizantiya dengiz floti imperiyaning saqlanib qolishida muhim rol o‘ynadi.
Tijorat savdo markazi sifatida dengiz yo‘llarida poratlar va dushman yuk
tashishlardan xoli bo‘lish muhim edi. Shuningdek, dengiz floti muvaffaqiyatli
15](https://docx.uz/documents/04d1345b-4e1b-404a-b968-7fee9a0da020/page_15.png?v=1)
![II BOB. Vizantiya madaniyatiga Rimning katta ta’siri
2.1. Vizantiyada Rim ta’sirida shakllangan san’at va adabiyot
Vizantiya xalq tafakkurida nisbatan kam ma'lum. Bu uning uzoq umr
ko‘rishi (ming yillikdan ko‘proq) va Skandinaviya Rusidan tortib Usmonli
turklarigacha bo‘lgan boshqa tsivilizatsiyalarga va zamonaviy G‘arb
tsivilizatsiyasiga kuchli ta'sir ko‘rsatdi. Vizantiya tarixining ko‘p qismi G‘arb
tarixchilari tomonidan yaxshi o‘rganilmagan va oddiy o‘quvchiga deyarli
noma'lum. Ommabop ongda keng tarqalgan taassurot uzoq davom etadigan
pasayishdir. Byantine atamasi salbiy ma'noga ega. Vizantiya imperiyasi aslida
muhim rol o‘ynadi: 1) G‘arbga, 2) slavyanlarga va 3) Islomga. Vizantiya G‘arbiy
Evropa tarixida hal qiluvchi rol o‘ynadi. 9
Asrlar davomida Vizantiya Islomning
Sharqiy Evropaga tarqalishini to‘xtatdi, G‘arbiy xristian qirolliklari uni ushlab
turish qiyin bo‘lishi mumkin edi. Vizantiyaliklar G arbiy Yevropani forslar,ʻ
arablar, salijuk turklari va bir muddat Usmoniylardan himoya qildilar. Ammo
Vizantiyaning G‘arbga ta'siri qalqondan ko‘ra ko‘proqdir. Vizantiyaliklar "qadimgi
Yunoniston va Rimning o‘rta asr merosxo‘ri" edi. [Uells] Rim qulaganidan keyin
vujudga kelgan nasroniy shohliklari Gretsiya va Rimning madaniy merosini saqlab
qolish yoki tushunish qobiliyatiga ega emas edi. Bu Vizantiya tomonidan amalga
oshirildi. Bir tarixchi shunday deydi: "Agar Vizantiya gumanist o‘qituvchilarining
kichik, ammo harakatchan guruhi bo‘lmaganida, 1453 yilda turklar
Konstantinopolni bosib olganlarida qadimgi yunon adabiyoti abadiy yo‘qolgan
bo‘lar edi". [Wells] Vizantiyaliklar, shuningdek, slavyanlar, ayniqsa ruslar
tomonidan Kristinalikni qabul qilish uchun katta mas'ul bo‘lgan. Slavlarga ta'siri
nafaqat din, balki Vizantiya madaniyatining ko‘p qismi slavyanlarga o‘tgan.
Vizantiyaliklar klassik bilimlarni islom olamiga yetkazishda yordam berdilar.
Islom xalifaligi davridagi ilm-fan yutuqlari Vizantiya orqali yunon ilm-faniga katta
darajada turtki berdi. Natijada, asrlar davomida O‘rta asrlar Evropasi qorong‘u
asrlarda turg‘unlashganda, o‘rganish va ilm-fan markazi bo‘lgan Kalfiat edi.
Keyinchalik G‘arbda madaniyat va ta'lim qayta tiklandi, shunda klassik adabiyot
9
Herrin, J. Vizantiya. Prinston universiteti matbuoti, 2009 yil. 45-b.
18](https://docx.uz/documents/04d1345b-4e1b-404a-b968-7fee9a0da020/page_18.png?v=1)
![mavjud. Qadimgi kiyim-kechak bo‘yicha mutaxassis bizga shunday deydi: "Men
Vizantiya davrida bolalar kiyimlari bo‘yicha ko‘p tadqiqot qilmaganman. Mening
taassurotim shundaki, bolalar ota-onalari kabi kiyingan - yoritgichlarda ko‘rganim
esimda, bolalar kiyimlari miniatyura kiyingan. Men kichkintoyim uchun dalmakon
va esoforion yasadim, uning otasi uchun ko‘pincha t-tunikani qo‘lladim, keyin esa
erkak bosh kiyimi oddiy bo‘lmagani uchun buning hojati yo‘q Buning uchun, agar
siz hali ham faol bolaga shlyapa kiygan bo‘lsangiz, bu yaxshi. [Eyrene] G‘arbiy va
Sharqiy imperiyadagi rimliklar zig‘ir, hayvon terisi va jundan kiyim tikishgan.
Ipak yo‘li orqali olingan ipak juda ko‘p talab qilingan va juda qimmat edi.
Imkoniyati bor odam buni xohlardi. Zig‘ir va jun kiyimlar bilan solishtirganda
hashamatli tuyulardi. Shunday qilib, ipak boylik va ijtimoiy mavqe timsoliga
aylandi. Biz asrlar davomida erkaklar kiyimida ozgina o‘zgarishlarni qayd etamiz,
ammo bizning ma'lumotlarimiz hali ham cheklangan. G‘arbiy imperiyadagi kabi
Vizantiyada ham asosiy kiyim tunika edi. Boshqa kiyimlarga dalmatik, plash va
poyabzal yoki etiklar kiradi. Kiyimlarning kesimi va uslubi barcha sinflar uchun
bir xil edi. Ijtimoiy qizlar o‘rtasidagi farq mato, to‘quv sifati va kesishda edi.
Tunika Vizantiyada erkaklar kiyadigan asosiy kiyim edi. Ishchi sinflar tunikani
kundalik kiyim sifatida kiyib yurishgan. Hukmron tabaqalar ham tunika kiygan,
lekin faqat asosiy kiyim sifatida va uning ustiga hashamatli kiyimlar kiygan.
Vizantiya tunikasi asosiy Rim tunica talarisdan ishlab chiqilgan, bu to‘piqgacha
bo‘lgan tunika edi. Vizantiyaliklar yenglariga bezak qo‘shib, o‘zlarining
tunikalarini juda erkin kiyib yurishgan. Mashaqqatli mehnatni talab qiladigan
ishlar bilan shug‘ullanadiganlar uning tunikasini ingichka kamar bilan
bog‘lashardi. Yeng uzunligi ijtimoiy sinfga va mavsumga qarab o‘zgarib turardi. 11
Koptik tunika faolroq kiyinish uchun mo‘ljallangan. Ishchilar uchun tunikalar ham
bor edi. Masalan, dok ishchilari yelkalariga bog‘lab qo‘yilgan va kamarga
bog‘langan to‘rtburchak matolardan yasalgan qadimiy, arzon tunikani kiyib
olganlar. Dalmatik - bu Bzantinlar bilan eng ko‘p bog‘langan taqdirli kiyim. Bu
hukmron tabaqalarning tunikalari ustidan kiyadigan bir xil xalat edi. Dalmatik,
11
Mango, C. Vizantiyaning Oksford tarixi. Oksford universiteti nashriyoti, 2002. 117-b.
26](https://docx.uz/documents/04d1345b-4e1b-404a-b968-7fee9a0da020/page_26.png?v=1)
Vizantiyaning o'rta asr madaniyati mavzusidagi tayyor kurs ishi