Xalqaro kapital bozori va uning rivojlanish asoslari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	79.6KB
Xaridlar	19
Yuklab olingan sana	12 Dekabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Xalqaro kapital bozori va uning rivojlanish asoslari

Sotib olish

Xalqaro kapital bozori va uning
rivojlanish asoslari
KIRISH ……………………………………………… 4
1-BOB. XALQARO KAPITAL BOZORI VA UNING
RIVOJLANISH
ASOSLARI…………………………………….7
1.1. Xalqaro kapital harakatining mohiyati va shakllari.
… …………………………………………… 7
1.2. Chet el investitsiyalari: mohiyati, asosiy tushunchalari, tasnifi.
…………………………………………. 13
2-BOB. XALQARO KAPITAL HARAKATI.XALQARO KAPITAL
OQIMINING MOHIYATI VA SHAKLLARI…………………
22
2.1. Xalqaro kapital migratsiyasi va kapital o'tkazmasi …………
… … …………… …………………………22
2.2. Xalqaro kapital harakatining mohiyati. Xalqaro kapital
harakatining mohiyati va shakllari. Chet eldagi tadbirkorlik
motivlari ………………………………………… 27
2 . 3 . Kapital bozorini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida……………………………….32
2

KIRISH
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash
sharoitida iqtisodiyotni rivojlanishida investitsiya va kapital qo`yilmalar muhim
ahamiyat kasb etadi. Kapital (uning hajmi va tuzilishi) har qanday iqtisodiy
tizimda takror ishlab chiqarish jarayonining yetakchi elementlaridan biri sanaladi.
Jamg'arish va investitsiyalar, o'z navbatida, kapital dinamikasining ichki tomonini
ifodalaydi, bu iqtisodiy potentsialni modernizatsiya qilishning chuqurligi va
ko'lamini, uning samaradorligini va iqtisodiy o'sish sur'atlarini belgilaydi. Har
bir mamlakatning rivojlanish darajasi, ya`ni iqtisodiyotning rivojlanishi va
iqtisodiy o`sishi ko`p jihatdan mamlakatdagi investitsion jarayonlarga
bog`liq. Bizga ma`lumki, mamlakatdagi investitsion jarayonlar asosida kapital
qo`yilmalar yotadi. Kapital qo`yilmalar mamlakatning investitsion salohiyatini
oshirishga hamda investitsiya faoliyatini kengayishiga yordam beradi. Shundan
kelib chiqqan holda aytish mumkinki, O`zbekistonda mustaqillikning dastlabki
yillaridanoq kapital qo`yilmalarni keng miqyosida iqtisodiyot tarmoqlariga jalb
etishga, investitsiya faoliyatini rivojlantirishga katta e`tibor berildi. Chunki,
bizning mamalakatda ham iqtisodiy rivojlanishga samarali investitsiya faoliyatisiz
erishib bo`lmaydi. Darhaqiqat, bugun O`zbekiston mamlakat iqtisodiyotini yanada
isloh qilish va modernizatsiyalash, ayniqsa, xususiy sektorni rivojlantirar ekan,
investitsiya va kapital qo`yilmalar jadallashtirishdagi xalqaro tajribalarga
suyanmog`i lozim. Binobarin, O`zbekistonning jahon hamjamiyatiga dadil va
nufuzli tarzda kirib borayotganligi mamlakatning iqtisodiy-siyosiy sohalaridagi
imkoniyatlaridan to`liq foydalanishni talab qilishi tabiiydir
O`zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov
ta`kidlaganlaridek: “Barchamiz bir oddiy haqiqatni yaxshi anglab olishimiz darkor
– investitsiyalarsiz modernizatsiya ham , yangilanish ham bo`lmaydi 1
” Shu sababli,
“Kapital qo’yilmalari va kapital bozori” mavzusini o`rganish dolzarb ahamiyat
kasb etadi.
3

Kurs ishining predmeti. Xalqaro kapital bozorini rivojlantirish, unga yangiliklar
kiristish. ushbu tadqiqot ishining predmeti sanaladi.
Kurs ishining obyekti. Xalqaro kapital bozori va uning ishtirokchilari
tadqiqot obyekti hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi. Tadqiqotning maqsadi Xalqaro kapital bozori
haqida puxta o’rganish uni rivojlantirish, xulosa va takliflar ishlab chiqishdan
iborat.
Tadqiqotni amalga oshirishdagi vazifalar:
*Xalqaro kapital harakatining mohiyati ;
*Xorijiy investitsiyalar: mohiyati, asosiy tushunchalari, tasnifi.
* Kapitalning xalqaro harakatining asosiy nazariyalari rolini yortib berish;
*Kapital migratsiyasining asosiy sabablari tahlil qilish;
*Chet el mamlakatlari Xalqaro kapital bozori tajribalarini o’rganish;
Mavzuning nazariy va amaliy ahamiyati . T adqiqotning nazariy natijalari
Xalqaro kapital bozori faoliyatini rivojlantirish Tadqiqot ishi natijalarining
ahamiyati, mavzudagi taklif va tavsiyalari ni kengroq yoritib berib,
r ivojlantirilishiga qaratilgan chora-tadbirlar tizimi ishlab chiqilishida qo’llanilishi
mumkinligi bilan belgilanadi.
Kurs ishi tarkibining qisqacha tavsifi. Kurs ishi ikki bob, beshta paragraf,
boblar umumiy xulosalar hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati, 4 ta
rasmla r dan iborat.
Kurs ishining 1-bobida Kapital bozori iqtisodiyotga zarurligi va ahamiyati,
uning rivojlanishi haqida so’z yuritilgan bo’lib 2 ta rejadan iborat. Rejalarda
Xalqaro kapital harakatining mohiyati va shakllari turlari kapital bozorlar haqida
ma`lumotlar keltirib o’tilgan.
2- bobda esa Xalqaro kapital bozorining mohiyati uning rivojlanishi uchun
ko’rilayotgan chora-tadbirlar chet el investitiyalari, O’zbekistonda kapital
bozorining o’rni haqida so’z boradi va u 3 ta rejadan iborat bo’lib rejalarda toliq
bayon etib borilgan.
4

1-BOB. XALQARO KAPITAL BOZORI VA UNING RIVOJLANISH
ASOSLARI
1.1. Zamonaviy dunyo iqtisodiyoti nafaqat bir mamlakatdan ikkinchisiga
tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish natijalarini o'tkazish, balki ishlab chiqarish
omillari - kapital, mehnat, ilmiy va texnik yutuqlar bilan tavsiflanadi.
Ham uni eksport qiluvchi kompaniyalar, ham eksport qiluvchi davlatlar,
shuningdek, kompaniyalar va qabul qiluvchi mamlakatlar kapitalning xalqaro
to'lib-toshishiga qiziqish bildirmoqdalar. Birinchisi, yangi savdo bozorlarini
rivojlantirmoqda, ularning daromadlarini va shunga mos ravishda davlat byudjeti
daromadlarini ko'paytirmoqda. Ikkinchisiga qo'shimcha investitsiyalar, yuqori
texnologiyalar, malakali menejment va marketing, shuningdek, texnologik va
iqtisodiy rivojlanish sur'atlari tezlashadi.
Zamonaviy dunyo iqtisodiyoti rivojlanishining o'ziga xos xususiyati ishlab
chiqarish omillari, xususan kapital bilan savdo hajmining o'sib borishi hisoblanadi.
Milliy miqyosda kapital operatsiyalari ulushining xalqaro va mintaqalararo
operatsiyalar foydasiga kamayishi tendentsiyasi ham aniq ko'rsatilgan. Chet elda
ma'lum bir bozorda muvaffaqiyatli raqobatlashishni xohlaydigan kompaniyalar
ko'pincha tegishli tovarlarni eksport qilishga e'tiborni qaratmaydilar, balki chet
elda o'z ishlab chiqarishni tashkil qiladilar yoki mahalliy kompaniyaning nazorat
ulushini sotib olishadi.
Garchi kapitalning bir mamlakatdan ikkinchisiga o'tishi tovarlarni olib kirish
va olib chiqish bilan bir xil qonunlarga asoslansa-da, ma'lum xususiyatlar mavjud.
Iqtisodiy hayotning baynalmilallashuvi nafaqat tovarlar va ishchi kuchi,
balki kapital ham mamlakatlar o'rtasidagi harakatlanishni kuchaytiradi. So'nggi 20
yil ichida deyarli har qanday global kredit-moliya tizimi o'zining xalqaro kapital
markazlariga, yangi hisob-kitob tizimiga ega bo'ldi, bunda har kuni ulkan
miqdordagi pullar bo'yicha xalqaro operatsiyalar elektron tizimlar orqali amalga
oshirilmoqda.
5

Rossiya o'zining ishlab chiqarish potentsialini tiklash, yangilanish, iste'mol
bozorini yuqori sifatli va arzon narxlardagi mahsulotlar bilan to'ldirish, eksport
salohiyatini rivojlantirish va qayta qurish, importga qarshi siyosat olib borish va
G'arb boshqaruv madaniyatini jamiyatimizga joriy qilishdan manfaatdor. Chet ellik
sarmoyadorlar Rossiyaning ulkan ichki bozori, tabiiy boyligi, malakali va arzon ish
kuchi, mahalliy fan va texnika yutuqlari va ... hatto atrof-muhitga beparvolikdan
foyda olish uchun ko'prikni kengaytirmoqdalar.
Shu sababli davlatimiz oldida murakkab va juda nozik vazifa turibdi:
mamlakatga xorijiy kapitalni jalb qilish va uni o'z imtiyozlaridan mahrum
qilmasdan, ijtimoiy maqsadlarga erishish uchun iqtisodiy tartibga solish choralarini
qo'llash.
Tashqi savdodan farqli o'laroq, kapital eksporti kapitalizm rivojining eng
yuqori bosqichida tashqi iqtisodiy aloqalarning muhim shakliga aylandi. Hozirgi
vaqtda u quyidagi o'ziga xos xususiyatlarga ega:
Kapital eksportida davlatning rolini oshirish;
Jahon kapital bozorida raqobatning kuchayishi;
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar ulushining o'sishi.
Xalqaro kapital migratsiyasi - bu mamlakatlar o'rtasida kapitalning o'zaro
almashinishidir, ularning egalariga daromad keltiradi.
Kapital migratsiyasining asosiy sabablari:
Muayyan mamlakatda kapitalning nisbiy oshishi;
Foiz stavkasi bilan belgilanadigan kapitalning har xil marjinal
mahsuldorligi: kapital uning mahsuldorligi pastroq bo'lgan joydan yuqoriga qarab
siljiydi;
Tovarlarni olib kirishga to'sqinlik qiladigan va shu bilan xorijiy etkazib
beruvchilarni bozorga kirish uchun sarmoya kiritishga majbur qiladigan bojxona
to'siqlarining mavjudligi;
Firmalarning ishlab chiqarishni geografik jihatdan diversifikatsiya qilish
istagi;
Kapitalga talabni oshiruvchi tovarlar eksportining o'sishi;
6

Milliy kapitalga talab va uning xalq xo'jaligining turli sohalari va sohalarida
ta'minotiga mos kelmasligi;
Mahalliy bozorni monopollashtirish imkoniyati;
Arzonroq xom ashyo yoki ishchi kuchi eksport qilinadigan mamlakatlarda
mavjudligi;
Barqaror siyosiy vaziyat va umuman qulay investitsiya muhiti.
Hozirgi vaqtda kredit kapitali bo'yicha xalqaro bozor pul bozori va kapital
bozorining o'ziga bo'linadi.
Pul bozori - qisqa muddatli kreditlar bozori (bir yilgacha). Ularning yordami
bilan korporatsiyalar va banklar aylanma mablag'larning vaqtincha etishmasligini
to'ldiradilar.
Kapital bozori - bu asosan qimmatli qog'ozlarni chiqarish va sotib olishda
taqdim etiladigan o'rta muddatli (ikki yildan besh yilgacha) bank kreditlari va uzoq
muddatli (o'n yildan ortiq) kreditlar bozori.
So'nggi yillarda xalqaro bozorda uzoq muddatli moliyalashtirishning
noan'anaviy shakllari, masalan korxonalarning aniq sanoat loyihalari uchun katta
kreditlar berishni o'z ichiga olgan loyihaviy moliyalashtirish qo'llanilmoqda.
Shunday qilib, uzoq muddatli kreditlashning ushbu shakli to'g'ridan-to'g'ri
investitsiyalarga yaqinlashmoqda.
Kapital harakati turli xil mezonlarga ko'ra tasniflanishi mumkin:
Kelib chiqish manbalariga ko'ra, aylanma mablag'lar rasmiy va xususiylarga
bo'linadi.
Kapital bozori , fond bozori — bo sh turgan pul mablag larini to plash,ʻ ʻ ʻ
ularni ssuda kapitaliga aylantirish, so ngra uni i.ch. jarayonlari ishtirokchilari
ʻ
7

(banklar, korxonalar, firmalar, shuningdek, mamlakat aholisi) o rtasida taqsimlashʻ
munosabatlari; qimmatli qog ozlar, korxonalarning aksiyalari hamda davlat
ʻ
obligatsiyalari bilan oldisotdi operatsiyalari olib boriladi. Pul kapitalining qayta
taqsimlanishida ishtirok etadigan banklar, fond birjalari va moliya-kredit
muassasalari majmuini o z ichiga oladi.
ʻ
Rasmiy kapital - bu davlat kapitali (ssudalar, kafilliklar, yordam) bo'lib, ular
hukumatlararo bitimlar asosida bir mamlakat tomonidan boshqasiga beriladi.
Bunday kapitalning manbai davlat byudjetidir. Rasmiy kapital shuningdek xalqaro
iqtisodiy tashkilotlarning kapitali hisoblanadi (XVF, XTTB va boshqalar).
Xususiy kapital nodavlat firmalar, banklar va boshqalarning mablag'larini
anglatadi. Bunday kapitalning manbai tegishli xususiy korxonalarning shaxsiy yoki
qarz mablag'lari;
Foydalanish xarakteriga ko'ra kapital tadbirkorlik va kredit kapitaliga
bo'linadi.
Tadbirkorlik kapitali - bu foyda olish uchun har qanday xorijiy ishlab
chiqarishga to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita investitsiyalarni anglatadi. O'z
navbatida, tadbirkorlik kapitali to'g'ridan-to'g'ri va portfel investitsiyalariga
bo'linadi.
Kredit kapitali. Kreditlar shaklida kapitalni eksport qilish, ulardan
foydalanish bo'yicha foizlarni olish uchun ma'lum muddat qarzga olingan
mablag'larni taqdim etishni anglatadi, chet elga eksport qilinadigan kredit kapitali
qisqa, o'rta va uzoq muddatli kreditlar va kreditlar yoki bank depozitlari va boshqa
moliyaviy hisobvaraqlardagi mablag'lar ko'rinishida bo'lish Qimmatli qog'ozlar
bozorining rivojlanishi iqtisodiyotni uzoq muddatli moliyaviy resurslarga
ehtiyojini ta'minlab, uning yuqori va barqaror o'sishiga qaratilgan makroiqtisodiy
siyosatning muhim vositasi hisoblanadi. Bu soha moliyaviy resurslarning
jamg'aruvchilar va investorlardan qo'shimcha mablag'larga ehtiyoji bo'lgan xususiy
sektor vakillari, banklar, davlat korxonalari va hukumatga bozor mexanizmlari
asosida transmissiya qilinishiga xizmat qiladi.
8

Buning natijasida mazkur resurslar mamlakat taraqqiyotida katta salohiyatga
ega bo'lgan soha, tarmoqlar o'rtasida oqilona va samarali taqsimlanib,
foydalanilmayotgan jamg'armalar foydali investitsiyalarga aylanadi hamda
iqtisodiyotda kapital shakllanadi. Bu, o'z navbatida, yuqori iqtisodiy o'sishni
rag'batlantiradi va raqobatbardoshlikni oshiradi.
Kapital bozori rivojlanishi uchun barqaror makroiqtisodiy muhit, izchil
taraqqiy etayotgan moliyaviy tizim va mustahkam huquqiy asos zarur. Ana shu
jihatlar Prezidentimizning 2021-yil 13-apreldagi “Kapital bozorini yanada
rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi farmonida o'zining ifodasini topgan va
uning yaqin kelajakdagi asosiy yo'nalishlari belgilab berilgan. Hujjatga ko'ra,
sohaning raqobatbardoshligini oshirish asosida uning kapitallashuvi 2023-yil
yakuniga qadar 45 trillion so'mga yetkaziladi, bank tomonidan kreditlashga
muqobil bo'lgan samarali moliyalashtirish mexanizmi yaratiladi.
Ana shu vaqt mobaynida respublika va hududiy investitsiya dasturlari
doirasida loyihalarning qimmatli qog'ozlarini chiqarish orqali moliyalashtirilgan
qismi 5 foizga yetkaziladi. Bu jarayonda xalqaro moliya bozorlari bilan faol
integratsiyalashuv, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng
foydalanish va xorijda muvaffaqiyatli sinovdan o'tgan ilg'or yondashuvlarni
qo'llash yordamida barcha toifadagi investorlar uchun qulay muhitni vujudga
keltirishga alohida ahamiyat qaratiladi, qonunchilik bazasi takomillashtiriladi.
Zamonaviy talablarga javob beradigan kadrlar bilan ta'minlash, istiqbolli yoshlarni,
shu jumladan, xorijiy mutaxassislarni jalb qilish uchun jozibador shart-sharoitlar
yaratiladi.
— Farmon bilan 2021—2023-yillarda kapital bozorini rivojlantirish dasturi
tasdiqlandi, — deydi Moliya vazirligi departamenti direktori Sarvar Ahmedov. —
YAlpi ichki mahsulotda erkin muomaladagi qimmatli qog'ozlar umumiy hajmini
kamida 5 foiziga etkazish uning asosiy maqsadi hisoblanadi. 2023-yil 1-yanvardan
boshlab mahalliy emitentlar o'z aktsiyalarini dastlab respublika fond birjasida
joylashtirgandan so'ng anderrayter tavsiyasiga ko'ra, xorijiy fond bozorlariga ham
qo'yishlari mumkin. endilikda korxonalardagi davlat ulushi aktsiyalarini birlamchi
9

(IPO) va ikkilamchi (SPO) usulida taqsimlash qimmatli qog'ozlarga bo'lgan talab
va taklifdan kelib chiqqan holda, anderrayter tomonidan aniqlanadigan yagona
narx asosida amalga oshiriladi.
Anderrayter (yangi chiqarilgan qimmatbaxo qog’oz,aksiya,obligatsiya)
Shu kuni davlatimiz rahbari tomonidan imzolangan “Kapital bozorini
tartibga solish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi
qarorga binoan, bu borada hozirga qadar faoliyat yuritib kelayotgan agentlik
tugatilib, uning barcha vazifa va vakolatlari Moliya vazirligiga o'tkazildi. Bundan
ko'zlangan asosiy maqsad sohani rivojlantirishga yangicha ruh berish, mavjud
institutsional salohiyatdan foydalangan holda, islohotlarni jadallashtirish hamda
ularni moliya sohasida amalga oshirilayotgan o'zgarishlar bilan uyg'unligini
ta'minlashdan iborat.
Xalqaro tajribaga ko'ra, mamlakatdagi moliya bozorlarining rivojlanish
darajasi mavjud institutsional salohiyatga qarab hukumat yoki mustaqil idoralar
tomonidan tartibga solinadi. Rivojlanayotgan davlatlar orasida Malayziya, Vetnam
va Kolumbiyada Moliya vazirligi yoki uning tarkibida bo'lgan davlat idorasi,
Rossiya, Gruziya va Vengriyada Markaziy bank kapital bozori regulyatori bo'lsa,
bu dastakni nisbatan rivojlangan Singapur, Argentina va Braziliyada hukumatdan
mustaqil bo'lgan muassasasi yuritadi.
1.2. Chet el investitsiyalari: mohiyati, asosiy tushunchalari, tasnifi
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (TXI) bu uzoq muddatli iqtisodiy
manfaatlarga ega bo'lish uchun qilingan investitsiyalardir. Xalqaro valyuta
jamg'armasining ta'rifiga ko'ra, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar - bu investor
kapital qo'yiladigan ob'ekt ustidan boshqaruv nazorati mavjud bo'lgan taqdirda
investitsiyaning bunday shakli. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar - bu ustav
kapitalining 10 foizidan ortig'ini qoplaydigan va korxonalarni boshqarish huquqini
beradigan investitsiyalar.
10

Xorijiy kapitalning yirik sarmoyadorlari tomonidan amalga oshirilayotgan
siyosiy tazyiqlar va ularning milliy xavfsizlik bilan bog'liq sektorlarga kirishidan
qo'rqayotganlar. Bundan tashqari, xorijiy sarmoyadorlar ko'pincha ekologik
jihatdan noqulay bo'lgan mahsulotni qabul qiluvchi mamlakatga topshirishga
intilishadi. Shu munosabat bilan qabul qiluvchi davlatlar ayrim tarmoqlarga xorijiy
investitsiyalarni cheklovchi yoki to'g'ridan-to'g'ri taqiqlovchi qonunlar
chiqaradilar. To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarning salbiy qiymati dividendlar
va to'langan foizlar miqdori yangi investitsiyalar oqimidan oshib ketganda ta'sir
qiladi. Chet el investitsiyalarining salbiy qiymati, shuningdek, ma'lum bir
tarmoqlar, jumladan, mamlakatning eksporti yoki hatto butun iqtisodiyotning ko'p
millatli shaxslarni egallab olish xavfi bilan bog'liq. Masalan, 2000 yilda Rossiya
Audit palatasining ma'lumotlariga ko'ra, 94-dagi aviatsiya sanoatidagi 242
korxonadan Rossiya yagona ulushga ega emas, ammo ushbu sohadagi eng yaxshi
korxonalarda xorijiy kapital 30-40 foizni egalladi. Xususiylashtirishdan keyingi
davrda bunday korxonalarda ishlab chiqarish hajmi 9 baravar kamaydi. Chet el
kapitali 25% dan ortiq bo'lgan Rossiya korxonalari (Rossiya qonunchiligiga
muvofiq) raqobatbardosh harbiy texnikani ishlab chiqarish va ishlab chiqarish
uchun litsenziya olish huquqidan mahrum bo'lishdi. Shubhasiz, bunday vaziyat
yaratilgan va xorijiy investorlarning manfaatlariga javob beradigan,
masalan,Birlashgan texnologiyalar kompaniyasi shu tarzda xavfli raqobatchilarni
jahon bozoridan chiqarib yuborganlar. Rossiya ishlab chiqarishni ilgari surishdan
ko'ra, o'zlarining mahsulotlarini bozorda sotish ancha foydali.
11

Qabul qiluvchi mamlakatlarda xorijiy investitsiyalarning asosiy raqiblari
shunga o'xshash mahsulotlarni mahalliy ishlab chiqaruvchilar hisoblanadi. Ular
xorijiy raqobatga dosh berolmaydilar va hukumatdan protektsionistik choralarni
talab qilmoqdalar.
Biroq, amaliyot shuni ko'rsatadiki, tadbirkorlik kapitalining chet el
investitsiyalarini qabul qiladigan mamlakat, asosan, ularning oqimidan foyda
ko'radi. Yangi korxonalarga xizmat ko'rsatadigan ishchilar va etkazib beruvchilar,
shuningdek soliqlarni oladigan mahalliy va federal hukumatlar mahalliy firmalar
yo'qotganidan ko'proq daromad olishadi. Ijobiy texnologik va kadrlar o'zgarishi
ehtimoli hukumatlarga protektsionistik choralarni qo'llash o'rniga, chet eldan
tadbirkorlik kapitalini jalb qilishni rag'batlantirishga majbur qiladi.
Kapital harakati bilan bog'liq holda investitsiya muhiti tushunchasi muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Investitsion muhit - Xorijlik ishbilarmonlar nuqtai
nazaridan mamlakatdagi vaziyat. Investitsion muhitning asosiy tarkibiy qismlari
quyidagilardan iborat:
Siyosiy, ijtimoiy, ekologik, iqtisodiy va boshqa holatlar bilan bog'liq
bo'lishi mumkin bo'lgan xavflar (investitsiya xavfi).
90-yillarda poytaxt parvozi. asosan klassik sabablarga ko'ra emas, balki
tushuntirdi ikki omil:
Birinchidan, kapital egalarining uni barqaror iqtisodiyoti, aniq
ishbilarmonlik qoidalariga ega bo'lgan va gullab-yashnashi mumkin bo'lgan
davlatlarga olib chiqish, shuningdek, milliylashtirish imkoniyatidan xalos etish
istagi.
Ikkinchidan kapital parvozi, uning kelib chiqish manbalari asosan jinoiy
xarakterga ega bo'lganligi bilan izohlanadi va chet elga eksport qilish, offshor
zonalarning imkoniyatlaridan foydalanib, sizga kapitalni "yuvish" va unga qonuniy
xarakter berish imkonini beradi.
12

Rossiya, o'tish davri iqtisodiyotiga ega bo'lgan boshqa davlatlar kabi, asosan
to'g'ridan-to'g'ri to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarning importchisi sifatida
ishlaydi, chunki ular iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan moslashtirish uchun zarurdir.
Ammo Rossiyada xorijiy investitsiyalar hajmi Braziliya (1997 yilda 19652
million dollar), Xitoy (44236 million dollar) kabi mamlakatlarga qaraganda ancha
kichikdir. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko'ra, Rossiya da'vo qilishi mumkin
bo'lgan eng yuqori ko'rsatkich ("raqobat zonasi" - global kapital bozorining 5-6%).
An'anaga ko'ra, Rossiyada xorijiy investitsiyalar uchun jozibador omillar
katta bozor sig'imi, boy tabiiy resurslar, arzon va malakali ishchi kuchidir. Biroq,
zamonaviy sharoitda ushbu omillarga noaniq baho berilgan.
Rossiyadagi ichki bozorning sig'imi potentsial bo'lishi mumkin, chunki
aholining asosiy qismini sotib olish qobiliyati past.
Foydali qazilmalarni qazib olish va qayta ishlash xorijiy investorlarni o'ziga
jalb qiladi. Ishchi kuchining sifatiga kelsak, Shveytsariyaning Beri instituti turli
mamlakatlarning raqobatdoshlik ustunliklarini o'rganib chiqib, mehnat
qonunchiligi, tarif shartnomalari tahlili, ish haqi darajasi va mehnat unumdorligi,
mehnat intizomi va ishchilarga bo'lgan munosabat o'rtasidagi aloqani o'rganib
chiqib, Rossiyani bir qator mamlakatlar qatoriga joylashtirdi. sarmoya mumkin,
ammo buning uchun sharoit etarli darajada qulay emas.
Beqaror siyosiy vaziyat, noaniq, tez-tez o'zgarib turadigan qonun hujjatlari
xorijiy investitsiyalar uchun noqulay sharoitlarni yaratadi.
Rossiya chet el investorlarini milliylashtirishdan himoya qilishni
kafolatlaydi (Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga binoan, davlat tasarrufidan
chiqarish musodara qilingan qiymatning to'liq va oldindan qoplanishi sharti bilan
mumkin), davlat organlari, mansabdor shaxslarning noqonuniy xatti-harakatlaridan
aniq va shaffof huquqiy investitsiya rejimini yaratadi. Biroq, barcha muammolar
allaqachon hal qilingan deb hisoblash erta.
Hozirgi vaqtda jahon iqtisodiyoti to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni
ko'p tomonlama darajada tartibga solish imkoniyatlariga e'tiborni kuchaytirmoqda.
Rossiya bunday qoidalarni shakllantirishda deyarli ishtirok etmaydi. U hozirda JST
13

a'zosi emas, aniqrog'i, ushbu tashkilot chet el investitsiyalari sohasida
sarmoyadorlar va TMKlar uchun xulq-atvor qoidalarini ishlab chiqish
markazlaridan biri hisoblanadi. Shu bilan birga, sarmoyalarni jalb qilish uchun
Rossiyaning XVFga a'zoligi, 1965 yildagi Vashington sarmoyaviy nizolarni hal
qilish to'g'risidagi konventsiyasida ishtirok etishi muhimroqdir ko’rindi.
Chet el investitsiyalari portfeli (CHD) - bu investorga investitsiya ob'ektlari
ustidan real boshqaruv huquqini bermaydigan xorijiy qimmatli qog'ozlarga kapital
qo'yilishi. Portfel investitsiyalarining maqsadi bozor qiymati va to'langan
dividendlarni ko'paytirish orqali daromad olishdir. Portfel investitsiyalarining
harakatiga turli mamlakatlarda qimmatli qog'ozlar bo'yicha to'langan foizlar farqi
sezilarli darajada ta'sir qiladi; ushbu investitsiyalar uchun tavakkalchilik darajasi;
tashqi ko'rinishdagi qimmatli qog'ozlar hisobidan o'z portfelingizni diversifikatsiya
qilish (diversifikatsiya qilish) istagi.
Portfel investitsiyalarining to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalardan ustunligi
shundaki, ular yuqori likvidlikka ega, ya'ni. ularning valyutaga tezkor
konversiyalanish imkoniyati.
Xalqaro portfel investitsiyalari to'lov balansida aks ettirilgan deb
tasniflanadi. Ular investitsiyalarga bo'linadi:
Emissiyaviy qimmatli qog'ozlar - bozorda muomalada bo'lgan pul hujjati,
ushbu hujjatni (aktsiyalar, aktsiyalar, qatnashish) bergan shaxsga nisbatan hujjat
egasining mulk huquqini tasdiqlovchi hujjat;
Qarzli qimmatli qog'ozlar (qarzli qimmatli qog'ozlar) - bozorda muomalada
bo'lgan, hujjat egasining ssudasi ushbu hujjatni bergan shaxsga munosabatini
tasdiqlovchi pul hujjati.
Qarzli qimmatli qog'ozlar quyidagi shaklda bo'lishi mumkin.
Obligatsiyalar, veksellar (qarz majburiyatlari), qarz tushumlari (notalar) - o'z
egasiga shartnomada belgilanadigan kafolatlangan pul daromadlariga yoki
o'zgaruvchan pul daromadlariga so'zsiz huquq beradigan pul vositalari;
Pul bozoridagi vosita - o'z egasiga ma'lum bir sanada kafolatlangan qat'iy
pul daromadiga so'zsiz huquq beradigan pul vositalari. Ushbu vositalar bozorda
14

chegirma asosida sotiladi, ularning hajmi foiz stavkasi qiymatiga va muddat
tugashiga bog'liq. Bularga g'azna veksellari, depozit sertifikatlari, bank kreditorlari
(bankirlarning qabul qilishlari) va boshqalar kiradi;
Moliyaviy derivativlar - egasining dastlabki qimmatli qog'ozlarni sotish yoki
sotib olish huquqini tasdiqlovchi moliyaviy vositalarning bozor lotinlari. Ular
orasida variantlar, fyucherslar, kafilliklar, svoplar mavjud.
To'lov balansidagi portfel investitsiyalarining xalqaro harakatini hisobga
olish uchun quyidagi ta'riflar qabul qilindi:
Eslatma / - qarz oluvchi tomonidan uning nomiga bankka qo'yilishi va
bozorda joylashtirilishini va sotilmagan notalarni sotib olishni, qarzni uzaytirishni
yoki zaxira ssudalarini berilishini kafolatlaydigan shartnoma asosida
chiqariladigan qisqa muddatli pul vositasi. Eng mashhur notalar evronotlar;
Variant - bu xaridorga ma'lum bir vaqtni yoki sanadan so'ng ma'lum bir
qimmatli qog'ozni yoki mahsulotni belgilangan narxda sotib olish yoki sotish
huquqini beradigan shartnoma (xavfsizlik). Optsionni sotib oluvchi sotuvchiga
yuqorida ko'rsatilgan huquqni amalga oshirish majburiyati evaziga mukofot
to'laydi;
Varrant (kafillik) - ma'lum bir davrda o'z egasiga ma'lum miqdordagi
aktsiyalarni emitentdan imtiyozli shartlarda sotib olishga imkon beradigan optsion
turi;
Fyucherslar (fyucherslar) - kelajakda ma'lum bir sanada ma'lum bir
qimmatli qog'ozni, valyutani yoki mahsulotni sotib olish yoki sotish bo'yicha
standart qisqa muddatli shartnomalar uchun majburiydir;
Forvard stavkasi (forvard stavkasi) - asosiy qarzning shartli belgilangan
miqdori uchun belgilangan kunda to'lanadigan va ma'lum bir kunda amaldagi
bozor foiz stavkasidan yuqori yoki past bo'lishi mumkin bo'lgan foiz stavkasi
summasi to'g'risidagi kelishuv;
Almashtirish (almashtirish) - ma'lum bir vaqtdan keyin va kelishilgan
qoidalar asosida bir xil qarzlar bo'yicha to'lovlarni amalga oshirishni
ta'minlaydigan shartnoma. Foiz stavkasi almashinuvi to'lovni foiz stavkasining bir
15

turiga boshqasiga (o'zgaruvchan foiz uchun belgilangan foiz) mos ravishda
almashtirishni o'z ichiga oladi. Valyuta kursini almashtirish ikki xil valyutada bir
xil miqdordagi pulni almashishni o'z ichiga oladi.
Sanab o'tilgan chet el qimmatli qog'ozlarining har bir turiga portfel
qo'yilmalari pul-kredit organlari (markaziy yoki davlat banki), markaziy hukumat
(odatda moliya vazirligi), tijorat banklari va boshqalar tomonidan kiritilgan
investitsiyalar hisobiga amalga oshiriladi.
G'arbiy iqtisodiy adabiyotda kapitalning xalqaro harakati haqidagi
nazariyalarga katta e'tibor berildi. 60-yillardan beri. sarmoyalarni qabul qiladigan
mamlakatlar iqtisodiyotida paydo bo'ldi. Bu davrda siyosiy xaritada juda ko'p
mustaqil rivojlanayotgan davlatlar qo'zg'olon ko'targan milliy ozodlik harakati
natijasida paydo bo'ldi. Ushbu jarayon natijasida kapital harakatining xalqaro
oqimlarida uning rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga
o'tish tendentsiyasi kuzatildi.
G'arbning taniqli iqtisodchilari S. Kuznets, G. Xaberner, G. Mayer va
boshqalar o'z asarlarida rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o'sishni
rejalashtirish zamonaviy sharoitda mamlakat iqtisodiyotiga xorijiy kapital kiritish
imkoniyatisiz tasavvur qilib bo'lmaydi, deb ta'kidlaydilar. Ushbu mualliflar xorijiy
kapitalning rivojlanayotgan iqtisodiyotga ijobiy ta'siri barcha holatlarda, milliy
iqtisodiyotga qanday ta'sir qilishidan qat'i nazar: to'g'ridan-to'g'ri xususiy
investitsiyalar va kreditlar shaklida, davlat investitsiyalari va kreditlari ko'rinishida
yoki nimada ta'sir qiladi degan fikrni ishlab chiqmoqdalar. aks holda.
Ikkala holatda ham, xorijiy sarmoyani milliy farovonlikka erishishning eng
samarali vositasi sifatida oqlash va tavsiya etish uchun dalillar mavjud. Darhaqiqat,
bir tomondan, milliy iqtisodiyotga jalb qilingan va samarali ishlatilgan iqtisodiy
o'sish o'sishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi, orqada qolishni engib o'tishga yordam beradi
va global iqtisodiyotga qo'shiladi. Boshqa tomondan, xorijiy kapitalni jalb qilish
muayyan majburiyatlarni yuklaydi, qarz oluvchi mamlakatning kreditorga
qaramligini turli shakllarini yaratadi va tashqi qarzning keskin o'sishiga olib keladi.
16

Shunday qilib, milliy iqtisodiyot uchun xorijiy kapital aralash oqibatlarga olib
kelishi mumkin.
Hozirgi bosqichda rus olimlari tomonidan xorijiy kapitalni turli shakllarda
qabul qilish, undan samarali foydalanish masalalari bo'yicha nazariy tushunish
dolzarb va muhimdir.
Ushbu tahlil uchun bir nechta turli xil modellar mavjud.
Kapitalni mamlakat ichida qayta taqsimlashning differentsial modeli (V.
Leontiev model)
Chet el investitsiyalari oqimining milliy iqtisodiyotlarning uzoq muddatli
iqtisodiy rivojlanishiga ta'sirini baholashning birinchi urinishlaridan biri V.
Leontiev modeli edi. Ushbu model rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar
ikki guruhining ishlashini aks ettiradi. Ularning o'zaro aloqasi rivojlangan
mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga eksport qilinadigan samarali
investitsiyalar oqimi bilan ta'minlanadi.
Ishlab chiqarish funktsiyalari asosida iqtisodiy o'sish modeli (Welfens-
Jessinsky modeli va uning o'zgarishlari)
Asosiylaridan biri shakllar xalqaro iqtisodiy munosabatlar xalqaro kapital
oqimi .
1-modda. Qonunning maqsad va vazifalari
Ushbu Qonun O’zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari
amalga oshirilishining huquqiy asoslari va tartibini belgilab beradi.
Ushbu Qonunning asosiy vazifalari:
chet el investitsiyalari kirib kelishini rag’batlantirish yo’li bilan O’zbekiston
Respublikasi iqtisodiyotini rivojlantirish va uning jahon iqtisodiy tizimiga
qo’shilishiga ko’maklashishdan;
chet elning moliyaviy, moddiy, intellektual va boshqa resurslarini,
zamonaviy xorijiy texnologiyalarni va boshqaruv tajribasini jalb etish hamda
ulardan oqilona foydalanishdan iborat.
2-modda. Chet el investitsiyalari to’g’risidagi qonun hujjatlari
17

Chet el investitsiyalari to’g’risidagi qonun hujjatlari ushbu Qonun, “Chet
ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari
to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni , boshqa qonun hujjatlaridan
iborat.
Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida chet el
investitsiyalari to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan o’zgacha
qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi.
3-modda. Chet el investitsiyalari
Chet ellik investorlar tomonidan tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida
taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga qo’shiladigan barcha turdagi
moddiy va nomoddiy boyliklar hamda ularga bo’lgan huquqlar, shu jumladan
intellektual mulkka bo’lgan huquqlar, shuningdek reinvestitsiyalar chet el
investitsiyalari deb e’tirof etiladi.
Chet ellik investorlar tomonidan O’zbekiston Respublikasida chet el
investitsiyalaridan olingan hamda O’zbekiston Respublikasi hududida tadbirkorlik
faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga
qo’shiladigan har qanday daromad, shu jumladan foyda, foizlar, dividendlar,
royalti, litsenziya va vositachilik haqlari, texnikaviy yordam, texnik xizmat
ko’rsatish uchun to’lovlar hamda boshqa shakldagi mukofotlar reinvestitsiyalar
deb e’tirof etiladi.
4-modda. Chet ellik investorlar
O’zbekiston Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar bo’lishi
mumkin:
chet el davlatlari, chet el davlatlarining ma’muriy yoki hududiy organlari;
davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan
yoki xalqaro ommaviy huquq subyektlari bo’lgan xalqaro tashkilotlar;
chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat
ko’rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, boshqa har qanday shirkatlar, tashkilotlar
yoki uyushmalar;
18

chet davlat fuqarolari va O’zbekiston Respublikasidan tashqarida doimiy
ravishda yashovchi fuqaroligi bo’lmagan shaxslar.
5-modda. Chet el investitsiyalarini amalga oshirish shakllari
Chet ellik investorlar O’zbekiston Respublikasi hududida investitsiyalarni
quyidagi yo’llar bilan amalga oshirishlari mumkin:
O’zbekiston Respublikasining yuridik va (yoki) jismoniy shaxslari bilan
birgalikda tashkil etilgan xo’jalik jamiyatlari va shirkatlarining, banklar, sug’urta
tashkilotlari va boshqa korxonalarning ustav jamg’armalarida va boshqa mol-
mulkida ulush qo’shib qatnashish;
chet ellik investorlarga to’liq qarashli bo’lgan xo’jalik jamiyatlari va
shirkatlarini, banklar, sug’urta tashkilotlari va boshqa korxonalarni barpo etish va
rivojlantirish;
mol-mulk, aksiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlarni sotib olish;
2022-yil 1-yanvar holatiga ko’ra respublikamizda xorijiy kapital ishtirokida
faoliyat ko’rsatayotgan korxonalarning soni 2017-yilning mos davri bilan
solishtirilganda 2,7 barovorga oshgan bo’lib, ularning yillar kesmidagi soni
quyidagicha ko’rinishni hosil qilganligini ko’rishimiz mumkin.
2017-yilda 5008 ta
2018-yilda 5517 ta
2019-yilda 7560 ta
2020-yilda 10382 ta
2021-yilda 11781 ta
2022-yilda 13289 ta
2-BOB. XALQARO KAPITAL HARAKATI.XALQARO KAPITAL
OQIMINING MOHIYATI VA SHAKLLARI
2.1. Xalqaro kapital migratsiyasi va kapital o'tkazmasi
19

Xalqaro kapital migratsiyasi kapitalni olib kiruvchi mamlakatda yuqori
daromad olish uchun bir mamlakatdan naqd pul va (yoki) tovar shaklidagi
qiymatning harakati sifatida aniqlanishi mumkin.
Aks holda, bu mamlakatlar o'rtasidagi kapitalning qarama-qarshi harakati
sifatida ifodalanishi mumkin, bu ularning egalariga tegishli daromad keltiradi.
Kapital harakati tovarlar harakatidan sezilarli darajada farq qiladi. Tashqi
savdo tovarlar almashinuvidan foydalanish qiymati sifatida keladi. Kapital eksporti
- bu ma'lum bir mamlakatda kapitalning bir qismini milliy aylanmadan olish va uni
tovar yoki pul shaklida boshqa mamlakatning ishlab chiqarish va aylanish
jarayoniga o'tkazish jarayoni.
Avvaliga kapitalning eksporti rivojlangan mamlakatlarning kam soniga xos
edi. Endi kapitalni eksport qilish jarayoni har qanday muvaffaqiyatli
rivojlanayotgan davlatning vazifasiga aylanib bormoqda. Kapital etakchi davlatlar
va o'rta rivojlangan davlatlar hamda rivojlanayotgan mamlakatlar tomonidan
eksport qilinadi. Xususan, NIS.
Kapital eksportining sababi ma'lum bir mamlakatda kapitalning nisbatan
ko'payishi, uning haddan tashqari ko'payishi hisoblanadi.
Ulardan eng muhimi:
jahon iqtisodiyotining turli qismlarida kapitalga talab va uning taklifining
nomutanosibligi;
mahalliy mahsulotlar bozorini rivojlantirish imkoniyati;
sarmoya arzon xom ashyo va ishchi kuchi eksport qilinadigan
mamlakatlarda mavjudligi;
qabul qilingan mamlakatda barqaror siyosiy vaziyat va umuman qulay
investitsiya muhiti, maxsus iqtisodiy zonalarda imtiyozli investitsiya rejimi;
qabul qiluvchi mamlakatda ekologik standartlar poytaxt donor mamlakatiga
qaraganda ancha past;
ma'lum bir xalqaro korporatsiyaning mahsulotlariga yuqori tarifli yoki
tarifsiz cheklovlar qo'ygan uchinchi mamlakatlarning bozorlariga kirishni istash.
Kapital eksportini rag'batlantiruvchi va uni rag'batlantiruvchi omillar:
20

milliy iqtisodiyotlarning o'sib borayotgan o'zaro bog'liqligi va o'zaro
bog'liqligi;
xalqaro sanoat kooperatsiyasi;
rivojlangan mamlakatlarning iqtisodiy siyosati, ularning iqtisodiy
rivojlanishiga muhim turtki beradigan xorijiy kapitalni jalb qilish orqali;
muhim stimulyatorlar kapital oqimini boshqaruvchi va tartibga soluvchi
xalqaro moliyaviy tashkilotlardir;
mamlakatlar o'rtasida daromad va kapitalga ikki yoqlama soliq solishning
oldini olish to'g'risidagi xalqaro bitim savdo, ilmiy va texnikaviy hamkorlikni
rivojlantirishga xizmat qilmoqda.
Kapital oqimlari mavzusi Jahon iqtisodiyotida va uning kelib chiqish
manbalari quyidagilardan iborat:
xususiy tijorat tashkilotlari;
davlat, xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlar.
Kapital harakati, undan foydalanish quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
sanoat, tijorat va boshqa korxonalarga to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar;
portfel investitsiyalari;
sanoat va savdo korporatsiyalariga, banklarga va boshqa moliyaviy
institutlarga kredit kapitalining o'rta va uzoq muddatli xalqaro kreditlari;
iqtisodiy yordam;
bepul (imtiyozli) ssudalar.
Jahon amaliyotida kapitalning harakati xorijiy investitsiyalardan sezilarli
darajada farq qiladi.
Kapital o'tkazmasi- o'z ichiga oladi: chet ellik sheriklar bilan operatsiyalar
bo'yicha to'lovlar kvitansiyalari, qarzlarni berish va hk
Ostida xorijiy investitsiyalar bu kapitalni qabul qiladigan mamlakatda
kompaniyani boshqarish va boshqaruvida ishtirok etish maqsadida kapital
harakatini anglatadi.
To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarning asosiy shakllari:
chet elda korxonalarni ochish, shu jumladan filiallar yoki filiallar ochish;
21

shartnoma asosida qo'shma korxonalar tashkil etish;
tabiiy resurslarni birgalikda o'zlashtirishni yaratish;
xorijiy kapitalni oladigan mamlakat korxonalarini sotib olish yoki
xususiylashtirish.
Kapitalning xalqaro harakati xalqaro iqtisodiy munosabatlarda etakchi
o'rinni egallaydi va jahon iqtisodiyotiga katta ta'sir ko'rsatadi:
global iqtisodiyotning o'sishiga hissa qo'shadi;
xalqaro mehnat taqsimoti va xalqaro hamkorlikni chuqurlashtiradi;
davlatlararo savdo hajmini, shu jumladan, xalqaro korporatsiyalar filiallari
o'rtasidagi o'zaro savdo hajmini oshiradi, bu dunyo savdosi rivojlanishini
rag'batlantiradi.
Kapitalni eksport qiluvchi mamlakatlar uchun oqibati kapitalni chet el
investitsiyalarini jalb qilmasdan chet elga eksport qilishdir, bu esa eksport qiluvchi
davlatlarning iqtisodiy rivojlanishining pasayishiga olib keladi.
Kapitalning eksporti eksport qiluvchi mamlakatda bandlik darajasiga salbiy
ta'sir ko'rsatmoqda, chet elda kapitalning harakati esa mamlakatning to'lov
balansiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda.
Kapitalni import qiluvchi mamlakatlar uchun, ijobiy oqibatlari quyidagilar
bo'lishi mumkin:
boshqariladigan kapital importi (kapital oluvchi mamlakat iqtisodiy o'sishiga
hissa qo'shadi);
jalb qilingan kapital (yangi ish o'rinlari yaratadi);
xorijiy kapital (yangi texnologiyalar olib keladi);
samarali boshqaruv (mamlakatda ilmiy-texnik taraqqiyotni tezlashtirishga
yordam beradi);
kapital oqimi (qabul qiluvchi mamlakat to'lov balansini yaxshilashga
yordam beradi).
Mavjud va salbiy oqibatlar xorijiy kapitalni jalb qilish:
chet el kapitalining kirib kelishi mahalliy kapitalning o'rnini bosadi yoki
uning harakatsizligidan foydalanadi va daromadli tarmoqlarni ko'paytiradi;
22

sarmoyaning nazoratsiz olib kirilishi atrof-muhitning ifloslanishi bilan birga
bo'lishi mumkin;
kapitalning importi ko'pincha hayotiy tsiklidan o'tgan tovarlarni qabul
qiluvchi mamlakat bozoriga, shuningdek sifati past sifati tufayli to'xtatilgan
tovarlarni bozorga chiqarish bilan bog'liq;
kredit kapitali importi mamlakatning tashqi qarzining ko'payishiga olib
keladi;
xalqaro korporatsiyalar tomonidan transfer narxlaridan foydalanish oluvchi
mamlakatning soliq tushumlari va bojxona to'lovlaridan mahrum bo'lishiga olib
keladi.
Makro kapital oqimining darajasi - davlatlararo kapital o'tkazish. Statistik
ma'lumotlarga ko'ra, bu mamlakatlarning to'lov balansida aks etadi.
Kapital oqimlarining mikro darajasi - korporativ ichki kanallar orqali
xalqaro kompaniyalar ichida kapital harakati.
Jahon kapital bozori. Kontseptsiya. Mohiyat
Jahon moliyaviy manbalari - Bu barcha mamlakatlar, xalqaro tashkilotlar
va dunyoning xalqaro moliyaviy markazlarining moliyaviy resurslarining
uyg'unligi.
Jahon moliya tarkibiga to'rtta asosiy tarkibiy qismlar kiradi, ularning
umumiy soni global moliyaviy muhitni tashkil etadi:
-xalqaro moliyaviy bozorlar;
-xalqaro bank moliyasi;
-xalqaro portfel investitsiyalari;
-xalqaro korporatsiyalar moliyasi.
Moliyaviy manbalar deganda faqat xalqaro iqtisodiy munosabatlarda, ya'ni
rezidentlar va norezidentlar o'rtasidagi munosabatlar qo'llaniladi.
Jahon moliyaviy bozori vositachilar sifatida moliyaviy aktivlarni
kreditorlar va qarz oluvchilar, sotuvchilar va moliyaviy resurslarni sotib oluvchilar
o'rtasida qayta taqsimlaydigan moliya-kredit tashkilotlari to'plamini anglatadi.
23

Global moliyaviy oqimlar tovarlar harakati, xizmatlar va jahon bozorining
raqobatdosh agentlari o'rtasida pul kapitalini mamlakat ichida qayta taqsimlashga
xizmat qiladi.
Jahon moliyaviy oqimlari quyidagi asosiy kanallar orqali amalga oshiriladi:
tovarlar va xizmatlarni sotish uchun valyuta-kredit va hisob-kitob xizmatlari;
asosiy va aylanma mablag'larga xorijiy investitsiyalar;
qimmatli qog'ozlar va turli moliyaviy vositalar bilan operatsiyalar;
valyuta operatsiyalari;
milliy daromadning bir qismini rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam
berish va xalqaro tashkilotlarga davlat hissasi ko'rinishida byudjet orqali qayta
taqsimlash.
2.2 . Kapitalning xalqaro harakati: mohiyati, sabablari va shakllari.
1. Kapitalning xalqaro harakatining mohiyati va shakllari.
2. Xorijiy investitsiyalar: mohiyati, asosiy tushunchalari, tasnifi.
3. Kapitalning xalqaro harakatining asosiy nazariyalari (neoklassik,
neokeynschilik va boshqalar).
1. Hozirgi zamon jahon xo’jaligi nafaqat tovar va xizmatlar ishlab chiqarish
natijalarining bir mamlakatdan ikkinchi davlatga o’tkazilishi, balki ishlab chiqarish
omillari – kapital, mehnat, fan va texnika yutuqlari bilan ham tavsiflanadi.
Kapitalning xalqaro miqyosda oshib ketishidan uni eksport qiluvchi
kompaniyalar va davlatlar ham, kompaniyalar va oluvchilar ham manfaatdor.
Birinchisi shu yo'l bilan yangi bozorlarni o'zlashtiradi, ularning foydasini va
shunga mos ravishda davlat byudjeti daromadlarini oshiradi. Ikkinchisi qo'shimcha
investitsiyalar, yuqori texnologiyalar, malakali menejment va marketingni oladi,
shuning uchun texnik va iqtisodiy rivojlanish sur'atlarini tezlashtiradi.
Zamonaviy jahon iqtisodiyoti rivojlanishining o'ziga xos xususiyati ishlab
chiqarish omillari, xususan, kapital savdosining o'sib borayotgan ko'lamidir.
24

Shuningdek, milliy miqyosda kapital operatsiyalari ulushining xalqaro va
mintaqalararo bitimlar foydasiga kamayish tendentsiyasi aniq kuzatilmoqda.
Xorijda muayyan bozorda muvaffaqiyatli faoliyat yuritishni xohlovchi
kompaniyalar ko'pincha tegishli tovarlarni eksport qilishga e'tibor qaratmaydilar,
balki chet elda o'z ishlab chiqarishlarini tashkil etishga yoki mahalliy korxonaning
nazorat paketini sotib olishga intiladilar.
Garchi kapitalning bir mamlakatdan boshqasiga harakatlanishi tovar importi
va eksporti bilan bir xil qonunlarga asoslanadi, shunga qaramay, ma'lum
xususiyatlar mavjud.
Iqtisodiy hayotning baynalmilallashuvi mamlakatlar o'rtasidagi nafaqat tovar
va ishchi kuchi, balki kapital harakatining kuchayishiga olib keladi. Oxirgi 20 yil
ichida haqiqatda xalqaro kapital markazlari, yangi hisob-kitob tizimiga ega bo’lgan
yangi jahon kredit-moliya tizimi vujudga keldi, bunda har kuni elektron tizimlar
orqali ulkan pul mablag’lari bo’yicha xalqaro operatsiyalar amalga oshiriladi.
Rossiya o’zining ishlab chiqarish salohiyatini tiklash va yangilash, iste’mol
bozorini sifatli va arzon tovarlar bilan to’ldirish, eksport salohiyatini rivojlantirish
va qayta qurish, importga qarshi siyosat yuritish, jamiyatimizga G’arb boshqaruv
madaniyatini joriy etishdan manfaatdor. Xorijiy sarmoyadorlar Rossiyaning ulkan
ichki bozori, tabiiy boyliklari, malakali va arzon ishchi kuchi, mahalliy fan va
texnika yutuqlari, hattoki, uning atrof-muhitga beparvoligi hisobiga foyda olish
uchun oyoqlarini kengaytirmoqda.
Shu bois davlatimiz oldida murakkab va ancha nozik vazifa turibdi: xorij
kapitalini mamlakatga jalb etish va uni o’z rag’batlaridan mahrum etmasdan,
iqtisodiy tartibga solish choralari orqali ijtimoiy maqsadlarga erishishga
yo’naltirish.
Tashqi savdodan farqli ravishda kapital eksporti kapitalizm rivojlanishining
eng yuqori bosqichidagina tashqi iqtisodiy aloqalarning muhim shakliga aylandi.
Hozirda u quyidagi xususiyatlarga ega:
Kapitalni eksport qilishda davlatning rolini oshirish;
Jahon kapital bozorida raqobatni kuchaytirish;
25

To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar ulushini oshirish.
Kapitalning xalqaro migratsiyasi - bu mamlakatlar o'rtasida kapitalning
qarama-qarshi harakati bo'lib, ularning egalariga daromad keltiradi.
Kapital migratsiyasining asosiy sabablari:
Muayyan mamlakatda kapitalning nisbiy ortiqligi;
Foiz stavkasi bilan belgilanadigan kapitalning turli marjinal unumdorligi:
kapital unumdorligi past bo'lgan joydan yuqoriroq joyga o'tadi;
Tovarlarni olib kirishga to'sqinlik qiluvchi va shu bilan xorijiy etkazib
beruvchilarni bozorga kirish uchun kapitalni olib kirishga undaydigan bojxona
to'siqlarining mavjudligi;
Firmalarning ishlab chiqarishni geografik diversifikatsiya qilish istagi;
Kapitalga talabni keltirib chiqaradigan tovarlar eksportining o'sishi;
Milliy kapitalga bo'lgan talab va uning milliy iqtisodiyotning turli soha va
tarmoqlaridagi taklifi o'rtasidagi nomuvofiqlik;
Mahalliy bozorni monopollashtirish imkoniyati;
Kapital eksport qilinadigan mamlakatlarda arzonroq xom ashyo yoki ishchi
kuchi mavjudligi;
Barqaror siyosiy muhit va umuman qulay sarmoyaviy muhit.
Hozirgi vaqtda ssuda kapitalining xalqaro bozori pul bozori va kapital
bozoriga bo'lingan.
Pul bozori - qisqa muddatli kreditlar bozori (bir yilgacha). Ularning yordami
bilan korporatsiyalar va banklar aylanma mablag'larning vaqtincha etishmasligini
to'ldiradilar.
Kapital bozori - bu asosan qimmatli qog'ozlarni chiqarish va sotib olishda
beriladigan o'rta muddatli (ikki yildan besh yilgacha) bank kreditlari va uzoq
muddatli (o'n yildan ortiq) kreditlar bozori.
So'nggi yillarda xalqaro bozorda uzoq muddatli moliyalashtirishning
noan'anaviy shakllari qo'llanilmoqda, masalan, korxonalarning aniq sanoat
loyihalari uchun yirik kreditlar berishdan iborat bo'lgan loyihalarni
26

moliyalashtirish. Shunday qilib, uzoq muddatli kreditlashning ushbu shakli
to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarga yaqinlashadi.
2. Kapital harakati turli mezonlarga ko’ra tasniflanishi mumkin:
Kelib chiqish manbalariga ko'ra, harakatlanuvchi kapital rasmiy va xususiy
bo'linadi.
Rasmiy kapital - bu hukumatlararo kelishuvlar asosida bir davlat tomonidan
boshqa davlatga beriladigan davlat kapitali (qarzlar, ssudalar, kafillar, yordamlar).
Bunday kapitalning manbai davlat byudjeti hisoblanadi. Xalqaro iqtisodiy
tashkilotlarning (XVF, XTTB va boshqalar) kapitali ham rasmiy hisoblanadi.
Xususiy kapital - bu nodavlat firmalar, banklar va boshqalarning mablag'lari.
Bunday kapitalning manbai tegishli xususiy korxonalarning o'z yoki qarz
mablag'lari hisoblanadi;
Kapitaldan foydalanish xarakteriga ko'ra tadbirkorlik va ssudaga bo'linadi.
Tadbirkorlik kapitali - bu foyda olish maqsadida har qanday xorijiy ishlab
chiqarishga bevosita yoki bilvosita qo'yilgan mablag'lardir. O'z navbatida
tadbirkorlik kapitali to'g'ridan-to'g'ri va portfel investitsiyalariga bo'linadi.
Kredit kapitali. Kredit shaklida kapital eksporti ulardan foydalanish uchun
foizlar olish uchun ma'lum muddatga kreditlar berishni nazarda tutadi, chet elga
eksport qilinadigan ssuda kapitali qisqa, o'rta va uzoq muddatli kreditlar va
kreditlar yoki bank depozitlari sifatida harakat qilishi mumkin
1. Kapitalni olib kirish va olib chiqish shakllarining tasnifi
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar (TDI) - uzoq muddatli iqtisodiy
manfaatlarni olish maqsadida kapital qo'yilmalar. Xalqaro Valyuta
Jamg'armasining ta'rifiga ko'ra, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar investor
tomonidan kapital qo'yilgan ob'ekt ustidan boshqaruv nazoratiga ega bo'lgan
investitsiya shaklidir. To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar - bu ustav kapitalining 10%
dan ortiq qismini qoplaydigan va korxonalar ustidan nazorat qilish huquqini
beradigan investitsiyalar.
Xorijiy investitsiyalar portfellari (ChTI) - bu investorga investitsiya
ob'ektlarini real nazorat qilish huquqini bermaydigan xorijiy qimmatli qog'ozlarga
27

kapital qo'yilmalar. Portfel investitsiyasining maqsadi bozor qiymatini oshirish va
dividendlar to'lash orqali daromad olishdir. Portfel investitsiyalarining harakatiga
turli mamlakatlarda qimmatli qog'ozlar bo'yicha to'lanadigan foizlar farqi sezilarli
darajada ta'sir qiladi; ushbu investitsiyalar bilan bog'liq xavf darajasi; chet eldagi
qimmatli qog'ozlar hisobiga qimmatli qog'ozlar portfelini diversifikatsiya qilish
(diversifikasiya qilish) istagi.
Portfel investitsiyalarining to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalardan afzalligi
shundaki, u yuqori likvidlikka ega, ya'ni. ularni tezda valyutaga aylantirish
imkoniyati.
Xalqaro portfel investitsiyalari to'lov balansida qanday ko'rinishida
tasniflanadi. Ular investitsiyalarga bo'linadi:
Emissiyaviy qimmatli qog’ozlarda — bozorda muomalada bo’ladigan, hujjat
egasining ushbu hujjatni bergan shaxsga nisbatan mulkiy huquqini tasdiqlovchi pul
hujjati (aksiya, aksiya, ishtirok);
Qarz qimmatli qog'ozlari - bozorda muomalada bo'lgan, hujjat egasining
ushbu hujjatni bergan shaxsga nisbatan qarz munosabatlarini tasdiqlovchi pul
hujjati.
Qarz qimmatli qog'ozlari quyidagi shakllarda bo'lishi mumkin:
Obligatsiyalar (obligatsiyalar), veksellar (obligatsiyalar), veksellar (notalar)
- o'z egasiga kafolatlangan qat'iy pul daromadlariga yoki shartnomada belgilangan
o'zgaruvchan pul daromadlariga so'zsiz huquq beruvchi pul vositalari;
Pul bozori vositasi - bu o'z egasiga ma'lum bir sanada kafolatlangan qat'iy
pul daromadiga so'zsiz huquq beruvchi pul vositalari. Ushbu vositalar bozorda
chegirma bilan sotiladi, ularning miqdori foiz stavkasi va muddatiga qolgan vaqtga
bog'liq. Bularga
2.3. KAPITAL BOZORINI YANADA RIVOJLANTIRISH CHORA-
TADBIRLARI TO’G’RISIDA
28

Kapital bozorini yanada rivojlantirish, qimmatli qog’ozlar chiqarilishini
ko’paytirish, jismoniy va yuridik shaxslarning fond bozoridagi ishtirokini
kengaytirish maqsadida:
1. Kapital bozorini rivojlantirishning asosiy yo’nalishlari etib quyidagilar
belgilansin:
kapital bozorining raqobatbardoshligini oshirish va uning kapitallashuvini
2023-yil yakuniga qadar 45 trln so’mga yetkazish, bank tomonidan kreditlashga
muqobil bo’lgan samarali moliyalashtirish mexanizmini yaratish;
xalqaro moliya bozorlari bilan faol integratsiyalashuv, zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanish va xorijda muvaffaqiyatli
sinovdan o’tgan ilg’or yondashuvlarni qo’llash orqali barcha toifadagi investorlar
uchun kapital bozorining qulayligini oshirish;
kapital bozorining uyg’un faoliyati va uning barcha segmentlari
rivojlanishini ta’minlash orqali 2023-yil yakuniga qadar respublika va hududiy
investitsiya dasturlari doirasida loyihalarning qimmatli qog’ozlar chiqarish orqali
moliyalashtirilgan qismini 5 foizga yetkazish;
sohaga ilg’or xalqaro amaliyotni joriy qilish, ortiqcha to’siqlar va
cheklovlarni bartaraf etish orqali fond bozorida rivojlanish maqsadlariga
yo’naltirilgan investitsiyalarni faol moliyalashtirish uchun zarur shart-sharoitlarni
yaratish;
xalqaro mezonlar va tajribalarni joriy qilgan holda, kapital bozorini tartibga
solishning yaxlitligini va tizimli tavakkalchiliklarning oldini olishni ta’minlovchi
qonunchilik bazasini yaratish;
kapital bozorini zamonaviy talablarga javob beradigan kadrlar bilan
ta’minlash tizimini rivojlantirish, istiqbolli, shu jumladan xorijiy mutaxassislarni
jalb qilish uchun jozibador shart-sharoitlarni yaratish;
kapital bozori uchun soha mutaxassislarini tayyorlash va qayta tayyorlash,
ularning malakasini oshirishni tizimli yo’lga qo’yish;
29

minoritar investorlar, kapital bozorining boshqa ishtirokchilari hamda aholi
keng qatlamlarining bilimlari, ko’nikmalari va moliyaviy savodxonligini oshirishni
qo’llab-quvvatlash dasturlari doirasida 2023-yil yakuniga qadar 40 ming nafar
aholini qamrab olish.
3. Belgilab qo’yilsinki:
erkin muomaladagi qimmatli qog’ozlarning umumiy hajmini yalpi ichki
mahsulotning kamida 5 foiziga yetkazish Dasturning asosiy maqsadi hisoblanadi;
2023-yil 1-yanvardan boshlab mahalliy emitentlar o’z aksiyalarini dastlab
respublika fond birjasida joylashtirgandan so’ng anderrayter tavsiyasiga ko’ra
xorijiy fond bozorlarida joylashtirishi mumkin;
4. Ustav kapitalida davlat ulushi 50 foiz va undan ortiq bo’lgan aksiyadorlik
jamiyatlari aksiyalarining birlamchi (IPO) va ikkilamchi (SPO) ommaviy taklifini
quyidagi shartlarda o’tkazish belgilansin:
IPO yoki SPO yo’li bilan sotiladigan aksiyalarni xarid qilish uchun
arizalarni to’plash ushbu IPO yoki SPOni o’tkazish shartnomasi tuzilgan
anderrayter yoki anderrayterlar guruhi tomonidangina amalga oshiriladi;
IPO va SPO yo’li bilan aksiyalarni taqsimlash aksiyalarga bo’lgan talab va
taklifdan kelib chiqqan holda, anderrayter tomonidan aniqlanadigan yagona narx
asosida amalga oshiriladi;
5. Markaziy bank 2021-yil 1-noyabrga qadar “Qimmatli qog’ozlarning
markaziy depozitariysi” DUK hisob raqamlari Markaziy bankka o’tkazilishini
ta’minlasin.
6. Moliya vazirligi, Markaziy bank, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
hamda Xalq ta’limi vazirligining “Moliya va investitsiya savodxonligi” dasturini
quyidagi tamoyillar asosida amalga oshirish to’g’risidagi taklifi ma’qullansin:
aholi va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy savodxonligini oshirish,
ularni moliyaviy xizmatlar va mahsulotlar, jumladan kapital bozori hamda
moliyaviy instrumentlar haqida xabardor qilish bilan bog’liq tashabbuslarni
hamjihatlikda amalga oshirgan holda mutasaddi tashkilotlar bilan faol hamkorlikni
yo’lga qo’yish; ilg’or xorijiy o’quv muassasalari va tadqiqot institutlari, moliya
30

tashkilotlaridan yetakchi mutaxassislarni moliyaviy savodxonlik darajasini
oshirishga oid ta’lim tadbirlariga keng jalb qilish;
umumta’lim maktablari o’quvchilari hamda noiqtisodiy yo’nalishdagi oliy
ta’lim tashkilotlari talabalari uchun “Moliyaviy savodxonlik” o’quv kursini fan
sifatida joriy etish. Ushbu fan doirasida mablag’larni to’g’ri boshqarish, oqilona
moliyaviy qarorlar qabul qilish, jumladan moliyaviy instrumentlar bo’yicha
o’qitish metodologiyasini ishlab chiqish hamda “Moliyaviy savodxonlik
olimpiadalari”ni tashkil etish orqali o’quv kursining samaradorligini baholash;
aholi va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy, shu jumladan investitsiya
bo’yicha savodxonligini oshirish borasidagi barcha tadbirlarni 2021 — 2023-
yillarga mo’ljallangan Moliyaviy xizmatlar ommabopligini oshirish milliy
strategiyasi doirasida amalga oshirish.
7. O’zbekiston Milliy axborot agentligi va O’zbekiston Milliy
teleradiokompaniyasi Moliya vazirligi bilan birgalikda ushbu Farmonning
mazmun-mohiyati hamda maqsad va vazifalari ommaviy axborot vositalarida keng
yoritilishini ta’minlasin.
8. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim hujjatlari 5-
ilovaga muvofiq 2021-yil 1-maydan o’z kuchini yo’qotgan deb hisoblansin.
9. Moliya vazirligi ikki oy muddatda manfaatdor idoralar bilan birgalikda
qonunchilikka ushbu Farmondan kelib chiqadigan o’zgartirish va qo’shimchalar
to’g’risida Vazirlar Mahkamasiga taklif kiritsin.
10. Mazkur Farmon ijrosini samarali tashkil etishga mas’ul va shaxsiy
javobgar etib moliya vaziri T.A. Ishmetov belgilansin.
(Farmonning ijrosini har chorakda muhokama qilib borish, ijro uchun mas’ul
idoralar faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish O’zbekiston Respublikasi
Bosh vaziri A.N. Aripov va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining maslahatchisi
R.A. Gulyamov zimmasiga yuklansin.)
31

O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV
32

XULOSA
Bozor qanchalik katta bo lsa, hamma o z mahsulotini o sha yerda sotishgaʻ ʻ ʻ
qiziqadi. Misol uchun, ro zg orni to ldirishga otlangan uy bekasi ham kichkina
ʻ ʻ ʻ
bozorga bormaydi. Imkoniyat bo yicha katta bozorni afzal ko radi. U yerda talab
ʻ ʻ
va taklif shartlari qulay bo lishi mumkin. Kapital bozori xarakteri ham shunday
ʻ
rivojlanadi. Biz bozorni rivojlantirmoqchi bo lsak, muvofiq keladigan modelni
ʻ
tanlash zarur. Bunda global va tayyor infratuzilmaga qo shilib, kirishib ketish
ʻ
mumkin. Ikkinchi yo lni tanlasak, mahalliy va milliy bozorni rivojlantirish ustida
ʻ
ish olib borish kerak. Bulardan farqli ravishda, uchinchi yo l ham mavjud: dunyo
ʻ
infratuzilmasiga qo shilib, bir vaqtning o zida mahalliy sharoitlarni soddalashtirib
ʻ ʻ
borish orqali mahalliy investitsiya oqimini paydo qilish mumkin.
Darhaqiqat, kapital bozori o z nomi bilan kapitalizm tarafdori, bu
ʻ – xususiy
mulk. Investorlar huquqlarini himoya qilish uchun to la kafolat berilishi lozim.
ʻ
Agar hukumat o zi kapital bozor ishiga qo shilib, to siqlar paydo qilsa, xususiy
ʻ ʻ ʻ
investorlar bu bozorga ishonmaydi.
K apit al bozori nima?
– Oʻtgan yili Prezidentimiz tashabbusi bilan Kapital bozorini
rivojlantirish agentligi tashkil etilgan edi, – de y di K apit al bozorini
rivojlant irish age nt ligi direk t ori Ot abe k Nazirov. – Uning asosiy
vazifalari ushbu yoʻnalishda tartibni oʻrnatish, mahalliy sarmoyador va
investorlarga imkoniyat berib, aksiyalarni sotib olish evaziga iqtisodiyotda
qoʻshimcha moliyalashtirish manbalarini shakllantirishdan iborat.
Pulni qimmat li qogʻozlarga y oʻnalt irish k erak
Rivojlangan kapital bozori mavjud davlatlarda tadbirkorlar pul
kerak boʻlganda banklardan tashqari fond bozori orqali pul jalb qilish,
fuqarolar esa boʻsh pul mablagʻlarini faqat bankka depozitga
qoʻymasdan, qimmatli qogʻozlarga yoʻnaltirishadi. Bu tadbirkor va
fuqarolarga qoʻshimcha imkoniyat berishi bilan bir qatorda,
33

mamlakatda bank va kapital bozori oʻrtasida sogʻlom raqobatni
taʼminlaydi.
Asosiy muammolar nimada?
Kapital bozori holatini tahlil etsak, Oʻzbekiston iqtisodiyoti,
asosan, kreditlar orqali moliyalashtirilgan. Bizning birinchi vazifamiz
shuki, kapital bozorni bank kapitalizatsiyasining yarmiga teng boʻlgan
darajada rivojlantirib, uning sifatini oshirmoqchimiz.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1-Me’yoriy-huquqiy hujjatlar .
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. 2014 -y il
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari va ma’ruzalari
1.Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz
3. Darslik va o’quv adabiyotlari
1. 8-9-sinf Iqtisod asoslari kitobi.
4. Internet saytlari
1 . http://www.mf.uz ( O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining rasmiy
sayti).
2 . http://www.press-service.uzhttp : (O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
matbuot xizmati).
3 . http://www. uzreport .uz (O`zbekiston yangiliklari sayti)
4. http://www.stat.uz ( O’zbekiston Respublikasi Statistika Qo’mitasi rasmiy
sayti)
5. http://www.my.gov.uz
36

Xalqaro kapital bozori va uning rivojlanish asoslari

Sotib olish