Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 43.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Март 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Xalqaro moliya institutlari, ularning amal qilish tamoyillari va xususiyatlari

Купить
Xalqaro moliya institutlari, ularning amal qilish tamoyillari va xususiyatlari MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………………………………………………………..3 1. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARI……………………………………………………………..…8 2. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING O’ZBEKISTON IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISHDA XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING AHAMIYATI…..13 3. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY INSTITUTLAR HISOBIGA MOLIYALASHTIRISH …………………………………………………………………………………18 4. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY BANKLAR KREDIT LINYALARI HISOBIGA MOLIYALASHTIRISH JARAYONIDAGI MUOMMOLAR…………………………………23 XULOSA…………………………………………………………………………..………………………………….28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………………………………………...31 KIRISH O'zbekiston mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq tashqi iqtisodiy faoliyatni kengaytirib, bir qancha xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy banklar bilan o'zaro foydali aloqalar o'rnata boshladi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish, kengaytirish uchun huquqiy asoslarini yaratib bergan asosiy qonun hujjatlari qabul qilindi. Ko'plab Prezident Farmonlari va Hukumat qarorlari ishlab chiqildi. Bular, avvalo, "Xorijdan mablag' jalb qilish to'g'risida"gi, "Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risida"gi, "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi (yangi tahrir), "Chet el investitsiyalari to'g'risida", "Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to'g'risida"gi Qonunlar hamda boshqa me'yoriy- huquqiy hujjatlar bo'lib, ular tashqi iqtisodiy aloqalarni amalga oshirish, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ularni bajarish uchun asosiy shart-sharoitlarni yaratib berdi. Shuni ta'kidlash joizki, O'zbekistonning xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy banklar bilan aloqasi ham uzoq muddatli, ham qisqa muddatli ahamiyatga ega bo'lgan eng muhim vazifalarni birga qo'shish maqsadlaridan kelib chiqib amalga oshiriladi. Bunda, birinchidan, O'zbekistondagi barcha xo'jalik sub'ektlarining tashqi dunyo bilan o'zaro aloqalari uchun teng huquqli va milliy manfaatlarga mos keladigan shart-sharoitlar yaratish asosida xalqaro valyuta- moliya va savdo mexanizmlariga qo'shilish nazarda tutiladi. Ikkinchidan, respublikaning joriy muammolarini hal etishga bevosita ko'maklashish, mavjud xalqaro tajriba asosida moliyaviy, texnikaviy yordam va maslahat olish yo'li bilan o'tkazilayotgan islohotlarni qo'llab-quvvatlash ko'zda tutiladi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov 2014 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasida: "2014 yilda iqtisodiyotimizga jalb qilingan investitsiyalar hajmi 10,9 foizga o'sdi va AQSh dollari hisobida 14 milliard 600 million dollarni tashkil etdi. Bunda jami kapital qo'yilmalarning 21,2 foizdan ortig'i yoki 3 milliard dollardan ziyodini xorijiy investitsiya va kreditlar tashkil qildi. Ularning to'rtdan uch qismi to'g'ridan-to'g'ri 4 xorijiy investitsiyalardir". Bundan ko'rinib turibdiki, 2014 yilda mamlakatimizga jalb qilingan xorijiy kreditlarning xorijiy investitsiyalar tarkibidagi ulushi 25,8 foizni tashkil qildi. Bu ko'rsatkich 2010 yilda 13,2 foizni tashkil qilgan edi. Bu esa, hozirgi iqtisodiy rivojlanish sharoitida va mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib (O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatini hisoga olib), chet el banklari kreditlarini jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi. Bugungi kunda shu narsa aniq bo'lib qoldiki, Vatanimizning barqaror rivojlanishi yuqori darajadagi investitsiyaviy faollikka bog'liqdir. Unga esa ichki va tashqi investitsiya resurslarini jalb qilish hamda ulardan samarali foydalanish orqali erishiladi. Jahon tajribasi shundan dalolat beradiki, chet el investitsiya va kreditlarini jalb qilish iqtisodiyotni rivojlantirishga yordamlashadi va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar uchun kuchli rag'batlantiruvchi omil bo'lib xizmat qiladi. Shu bois Yurtboshimiz bu haqda quyidagilarni alohida ta'kidlaydi: "Chet el sarmoyasini jalb qilishni bevosita investitsiyalar tarzida ham, davlat qarzlari, xalqaro moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy kredit resurslari shaklida ham amalga oshirish ko'zda tutilmoqda. Biz maxsus investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun chet el sarmoyasini jalb qilishga alohida e'tibor beramiz". Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta'kidlash joizki, O'zbekiston iqtisodiyotiga xorijiy banklar kreditlarini jalb qilish va shu asosda strategik muhim investitsiya loyihalarini moliyalashtirish hozirda iqtisodiyotni barqarorlashtirishdagi g'oyat dolzarb masalalardandir. Bu esa, o'z nabatida, xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga investitsiya loyihalarini moliyalashtirish masalasini tadqiq etish, bu boradagi tendentsiyalarni va muammolarni aniqlash, investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari orqali moliyalashtirishni takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar berish zarurligini keltirib chiqaradi va bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligini ifodalaydi. Investitsiya 1 loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishni takomillashtirishga qaratilgan taklif-tavsiyalar ishlab chiqishNING bosh maqsadini tashkil qiladi. Ushbu maqsadga erishish quyidagi vazifalarning bajarilishiga asoslanadi: - investitsiya loyihalarining mazmuni, mohiyati va iqtisodiyotni modernizatsiyalashdagi rolini yoritish; - O'zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy banklar kredit liniyalarining ahamiyatini o'rganish va uning zarurligini asoslash; - investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishning me'yoriy-huquqiy asoslarini yoritish; - investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari asosida moliyalashtirish shart-sharoitlarini tahlil qilish; - investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirish amaliyotini tadqiq etish; - investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirish jarayonidagi muammolarni aniqlash va uni bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab chiqish; - investitsiya loyihalarni xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishni takomillashtirish yuzasidan taklif-tavsiyalar ishlab chiqish. 1 Investitsiya- (lotincha: investio — „ o’rash “) — iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida oʻz mamlakatida yoki chet ellarda turli tarmoqlarga, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarga, innovatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzoq, muddatli kapital kiritish (qoʻyish). Pulning vaqt (zamon)ga bogʻliq qiymati nazariyasiga koʻra, investitsiya kelajakda naf olish maqsadida mablagʻlar qoʻyishdir Investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishning nazariy, uslubiy, amaliy yo'nalishlari bir qator xorijlik iqtisodchi olimlar va mutaxassislarning ilmiy izlanishlarida o'z aksini topgan. Jumladan, EonapeB B.B., Epyica H., HBacemco A.r., HeimrroH A.C., KOJITBIHIOK B.A. larning ilmiy ishlarida investitsiyalarning nazariy asoslari, iqtisodiyot taraqqiyotidagi roli, investitsiyalarning samaradorligi tahlili, investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari tadqiq etilgan. Respublikamiz iqtisodchi olimlaridan - D.G'ozibekov, Sh.Abdullaeva, A.Vaxobov, D.Tojiboeva, Sh.Xojibakiev, N.Muminov, A.Jo'raev, D.Xo'jamqulov, B.Mamatov, B.Xodiev, Sh.Shodmonov, U.G'afurov, N.Karimov, Sh.Axmadjonov va boshqalarning ilmiy ishlarida investitsiyalarning, shu jumladan, xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning zarurligi, turlari, shakllari, investitsiya loyihalarining moliyaviy ta'minoti, xorijiy investitsiyalarning iqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli, investitsiyalar tahlili masalalari aks ettirilgan. Biroq, bugungi kunda xorijiy banklar kredit liniyalari mablag'laridan foydalanish mexanizmi va uni tartibga solish masalalarini yanada chuqurroq o'rganish talab etilmoqda. Bugungi kunda respublika iqtisodiyotida xorijiy banklar bilan o'zaro hamkorlik faollashib bormoqda. Shuning uchun ham bu hamkorlikning iqtisodiy mohiyatini, uning iqtisodiyotimizni rivojlantirishdagi ahamiyatini va zaruratini asoslash va tahlil etish, xorijiy kreditlarni jalb qilish shakllarini takomillashtirish va qulay investitsiya muhitini yaratish yo'lidagi muammolarni bartaraf etish va xorijiy banklar kredit liniyalari mablag'lari hisobiga investitsiya loyihalarni moliyalashtirishni takomillashtirish bo'yicha taklif-tavsiyalar ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. O'zbekiston davlat mustaqilligiga erishgan dastlabki yillardan boshlab milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning o'ziga xos yo'nalishini belgilab oldi. U iqtisodiyotning rivojlanishi va barqarorligida investitsiyalarning beqiyos o'rni tutishini o'z vaqtida to'g'ri anglab etganligining natijasida investitsiyalarga, xususan, chet el investitsiyalariga bo'lgan e'tiborning kuchayishi yuz berdiki, bu esa bugungi kunga kelib mamlakatimizdagi investitsiya faoliyatining rivojlantirilishiga olib keldi. Bugungi kunda rivojlangan investitsion faoliyatning yo'lga qo'yilishini hukumatimizning yuritayotgan oqilona investitsiya siyosatining mahsuli ekanligini ta'kidlash lozim. Hozirda O'zbekiston iqtisodiyotining barcha sohalarida o'zgarishlar, tarkibiy islohotlar olib borilmoqda. Bunday islohotlarning olib borilishi bevosita mamlakatdagi investitsiya jarayoni, davlatning investitsiya siyosati, uning ustuvor yo'nalishlari va mamlakatdagi korxonalar investitsiyaviy faolligiga bog'liq. Mustaqillikning qisqa davrida investitsiyaviy faollikni ta'minlash, uni kuchaytirish borasida qator amaliy chora-tadbirlar o'tkazildi, investitsiya faoliyatini tartibga solib turuvchi qator qonun va qonun osti hujjatlari ishlab chiqildi va amaliyotga tatbiq qilinmoqda. O'zbekistonda investitsiya loyihalarmni ishlab chiqish va ularni amalga oshirish bo'yicha ham qator vazifalar amalga oshirilmoqda. Respublikamizda turli mulkchilik shakllariga asoslangan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni ko'paytirish, jumladan, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish va boshqaruv faoliyati rivojlantirilib kelinmoqda. Shuningdek, iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish va rivojlantirish yangi investitsiya loyihalarini hayotga tatbiq etish va ularni moliyalashtirishning optimal variantlarini qidirib topish talablarini keltirib chiqardi. Amaliyotda investitsiya loyihalarining hajmi, miqdori va moliyalashtirish manbalariga qarab iqtisodiyotda yuz berayotgan o'zgarishlar haqida xulosalar chiqarish mumkin. Investitsiya loyihasi tushunchasining tobora keng qo'llanishi, avvalom bor, ushbu atamaning iqtisodiy mohiyatini anglab olish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Investitsiya loyihasi tushunchasiga uning yo'naltirilgan maqsadini amalga oshirish uchun texnologik jarayonlarni, texnik va tashkiliy hujjatlashtirish jarayonini, ob'ektlarni barpo etish va ishga tushirish jarayonini, moddiy, moliyaviy, mehnat resurslarining harakatini, shuningdek, tegishli boshqaruv qarorlari va tadbirlarni o'zida mujassamlashtiruvchi tizim sifatida qarash mumkin. Investitsiya loyihasi o'z maqsadi, yo'nalishi, amal qilish sohasi, muddati va chegarasiga ega bo'lgan alohida faoliyat turi hisoblanadi. Prof. D. G'ozibekov investitsiya loyihalari to'g'risida fikr bildirib: «investitsiya loyihasiga muayyan ishlab chiqarish quvvatlariga kelajakda alohida turdagi samaralar keltirishi zarur bo'lgan, aniq belgilangan tadbirlar yo'li bilan resurslarni investitsiyalash bo'yicha takliflar to'plami tarzida ta'rif berish mumkin», deb ta'kidlab o'tadi. Shuningdek investitsiya loyihasining sifat-tavsiflarini, boshqa tadbirlardan farq qiluvchi jihatlarini ochib berishi diqqatga sazovordir, deb ta'kidlaydi. Rossiyalik iqtisodchi-olim B. A. Koltinyukning fikricha: «investitsion loyiha keng ma'noda foyda olish maqsadida kapital qo'yish rejasi» tarzida ifodalab, uni ikki xil ma'noda talqin etadi: aniq maqsadlarga erishish (aniq natijalar olish) ni ta'minlovchi qandaydir harakatlar majmuini amalga oshirishni nazarda tutuvchi tadbir, faoliyat; qandaydir harakatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan aniq hisob-moliyaviy va tashkiliy-huquqiy hujjatlarni qamrab oladi. O'zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi "Investitsiya faoliyati to'g'risida"gi Qonunning 6-moddasida: "Investitsiya loyihasi - iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa yo'sindagi foyda olish uchun investitsiyalarni amalga oshirishga qaratilgan o'zaro bog'liq tadbirlar majmuidir", deb ta'riflangan. Qayd etish joizki, investitsiya loyihasi to'liq va mukammal hisob-kitoblar yordamida asoslangan yuridik hujjatlar to'plami hisoblanadi. Investitsiya loyihasi kelishilgan muddatlarda aniq maqsadlarga erishish hamda rejalashtirilgan natijalarni olish uchun aniq miqdordagi resurslarni (intellektual, moliyaviy, moddiy) qo'yishni, joylashtirishni ko'zda tutuvchi tadbirlar majmuidirhi tizim. 1. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARI Ma'lumki, xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy davlatga tegishli banklar tushuniladi. O'zbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlarida: “xorijiy davlatning banki xorijiy davlat hududida ro'yxatga olingan va u joylashgan hamda ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati organi tomonidan berilgan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bank" deb ta'riflangan. Xorijiy davlatning banki vakolatxonasi esa O'zbekiston Respublikasi hududida joylashgan, O'zbekiston Respublikasi hududida uning akkreditatsiya qilinganligi haqida O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining sertifikatiga ega bo'lgan, bank va boshqa tijorat faoliyati bilan shug'ullanish huquqisiz bank manfaatlarini ko'zlab ish yuritadigan alohida bank bo'linmasidir. So'nggi yillarda mamlakatimizning ishlab chiqarish tarmoqlariga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy qilib, sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni yo'lga qo'yuvchi, import o'rnini bosuvchi investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Xorijiy banklarning kredit resurslarini investitsiya loyihalarini, shu jumladan, kichik biznes loyihalarini, ya'ni xususiy sektorni moliyalashtirishga jalb qilish va ularni samarali o'zlashtirish maqsadida Vatanimizga yuqori sifatli texnika-texnologiyalarni etkazib beruvchi investorlarga nisbatan ochiq eshiklar siyosati olib borilmoqda, tashqi iqtisodiy faoliyat yanada erkinlashtirilmoqda, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni keng jalb qilishni ta'minlovchi ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va boshqa shart-sharoitlar yanada takomillashtirimoqda, xorijiy banklar kredit liniyalaridan to'liq foydalanish maqsadida kredit olish uchun taqdim etilayotgan texnik-iqtisodiy asoslashlarni puxta-pishiq ishlab chiqish, investorlarning qo'ygan kapitali va ularning huquqlarini himoyalashni kafolatlashni yanada kuchaytirish bo'yicha tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizda xorijiy banklar xususiy sektorga alohida e'tibor bermoqdalar. Dunyoning ko'plab mamlakatlaridagi xorijiy banklar, jumladan, Xalqaro Taraqqiyot Assotsiatsiyasi kredit liniyasi, Xususiy Sektorni rivojlantirish bo'yicha Islom Korporatsiyasi moliyalashtirish liniyasi, Germaniyaning "Commerzbank AG", "Landesbank AG", "Landesbank Berlin AG" 2 kredit liniyalari va Germaniya rivojlanish kredit agentligi (KfV), Koreya Eksport-import banki kredit liniyasi, shuningdek, Xitoy taraqqiyot Davlat banki kredit liniyalari, aynan, xususiy tarmoqni rivojlantirish uchun investitsiya kiritishga tayyor ekanliklari shundan dalolat beradi. Buning sababi shuki, xususiy tarmoqni rivojlantirish davlat 2 "Commerzbank AG", "Landesbank AG", "Landesbank Berlin AG"-jahon moliya institutlari mulkchiligiga asoslangan totalitar tuzumdan xususiy mulkchilik tamoyillari amal qiladigan demokratik jamiyatga o'tish jarayonining uzviy qismi bo'lib, o'ta muhim va hal qiluvchi o'rin tutishini unutmasligimiz kerak. Aynan mulkchilik shaklining o'zgarishi iqtisodiyot va jamiyat hayotida ortga qaytarib bo'lmaydigan jarayonlar va o'zgarishlar uchun 21 mustahkam zamin va asos yaratadi. Shundagina jamiyat hayotida ishlab chiqarish va ishlab chiqarish munosabatlarini tashkil etishning, mehnatga munosabatning tamomila yangicha tamoyillari amal qila boshlaydi. Xorijiy banklar tomonidan mamlakatimizda kichik biznesni moliyalashtirishdagi faolligini quyidagi holatlar bilan izohlash mumkin. Jumladan, YaIMni shakllantirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi 2000 yildan buyon 31 foizdan 56 foizga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishda 12,9 foizdan 31,1 foizga o'sdi. 2014 yilda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida 480 mingdan ortiq yangi ish o'rni tashkil etildi. Bu yaratilgan jami ish o'rinlarining yarmi demakdir. O'tgan 2014 yilda 500 dan ziyod yangi korxona, birinchi navbatda, kichik biznes sub'ektlari eksport faoliyatiga jalb etildi. Bugungi kunda iqtisodiyotning ushbu sohasida ish bilan band bo'lgan aholining 76,5 foizdan ziyodi mehnat qilmoqda. 2000 yilda bu ko'rsatkich 49,7 foizga teng edi. Iqtisodiyot sohasida izchil amalga oshirilayotgan ana shunday chora-tadbirlar o'zining yuksak samarasini bermoqda. Jahon banki tomonidan e'lon qilingan, xarid qobiliyati bo'yicha hisoblanadigan YaIM 3 hajmiga qarab aniqlanadigan iqtisodiy rivojlanish borasidagi yangilangan reytingda O'zbekiston dunyoning 190 ta davlati orasida 2010 yildagi 72-o'rindan 66-o'ringa ko'tarildi. Mamlakatimiz 2014 yilda biznesni yuritish sharoiti bo'yicha reytingda 8 pog'onaga, soliqqa tortish borasida esa 61 pog'ona yuqoriga ko'tarildi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot dasturining bahosiga ko'ra, O'zbekiston so'nggi yilda biznes yuritishni engillashtirish sohasida amalga oshirilgan islohotlar bo'yicha etakchi 10 ta mamlakat qatoridan joy oldi. Ma'lumki, jahondagi biron-bir davlat xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilmasdan turib taraqqiyotga hamda iqtisodiyot rivojiga erisholgan emas. Shuning uchun ham bu ish bizning iqtisodiy siyosatimizning ustuvor yo'nalishlaridan biriga aylangan. Biz bu siyosatni quyidagi tamoyillar asosida qurmoqdamiz: tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish; 3 YaIM-Yalpi Ichki Maxsulot. Umumiy qabul qilinish qisqartirilishi hamda makroiqtisodiy koʻrsatkich, bu bevosita har bir yilning oxirgi mollar va xizmatlar aks ettiruvchi bozor qiymati (yaʼni bevosita isteʼmol uchun moʻljallangan). Shuningdek, YIMA davlatlar iqtisodiyot hududining hamma sohalarida isteʼmol qilish uchun yil davomida ishlab chiqarilgan hisoboti, milliy jihozlar ishlab chiqarish omillari ishlatilgan qatʼiy eksportning jamgʻarmalari hisoblanadi. respublika iqtisodiyotiga kapital mablag'larni jalb etishni ta'minlovchi huquqiy asos, ijtimoiy-iqtisodiy va boshqa shart-sharoitlarni shakllantirish; jahon andozalari talablariga javob beradigan texnologiyalarni etkazib beruvchi hamda xalq xo'jaligining zamonaviy tuzilmalarini barpo etishga ko'maklashuvchi xorijiy sarmoyadorlarga nisbatan ochiq eshiklar siyosatini muntazam ravishda yuritish; mablag'larni raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni o'zlashtirish bilan bog'liq eng muhim ustuvor yo'nalishlarga sarflash. Shu bois Respublika Prezidenti bu haqda quyidagilarni alohida ta'kidlaydi: "Biz maxsus investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun chet el sarmoyasini jalb qilishga alohida e'tibor beramiz". Bu jihatdan yondashadigan bo'lsak, mamlakatimizda tatbiq etiladigan investitsiya loyihalari ham texnologik jihatdan, ham mahsulot ishlab chiqarish va ham etishtirilgan mahsulotni taklif etish bozorlarini yangitdan o'zlashtirish vazifalarini qamrab oladi. Ya'ni, yangi mahsulot, yangi texnologiya va yangi bozorga chiqish va bir yo'la uch yo'nalishdagi vazifalarni ta'minlovchi investitsiyalarni kiritish, boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, investitsion innovatsion loyihalarni tatbiq etish vazifasini yuklatadi. Asosiy kapitalga yo'naltirilgan investitsiyalar 2014 yilda 33715,3 mlrd. so'mni tashkil qilib, 2010 yilga nisbatan 2,2 martaga ortgan, ya'ni asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar hajmida yildan-yilga o'sish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Bu esa, YaIMning o'sish sur'atlari asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalarning o'sish sur'atlaridan yuqori ekanligini ko'rsatadi Bugungi kunda ko'plab rivojlangan va jahon iqtisodiyotida etakchi o'rin tutadigan mamlakatlar tajribasi shuni so'zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o'zgartirish va diversifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal rivojlanishini ta'minlash, faoliyat ko'rsatayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirishda xorijiy banklarning kredit liniyalaridan samarali va oqilona foydalanish muhim ahamiyatga ega. Mamlakatimizda ishlab chiqarishni rivojlantirish va modernizatsiyalashda xorijiy banklarning jalb qilinayotgan kredit liniyalari muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bois, respublikamiz tijorat banklari ushbu maqsad yo'lida o'z kredit resurslarini shakllantirishda xorijiy hamkorlik masalalariga alohida e'tibor qaratmoqda. Umuman olganda, bugungi kunda respublikamizda tijorat banklari tomonidan tadbirkorlik faoliyatini kreditlashning bir qator shakllari mavjud. Unga ko'ra banklar tomonidan iqtisodiyot tarmoqlarini, shu jumladan, investitsiya loyihalarini moliyalashtirish keng shakllarda amalga oshirilmoqda. Unda tijorat banklarining kreditlash shakllari ichida xorijiy banklarning kredit liniyasini ochish yo'li bilan alohida ssuda schetidan kreditlash keng tarqalgandir. Biz uchun muhim bo'lgan va yuqorida qayd etilgan tadbirkorlik faoliyatini tijorat banklari tomonidan xorijiy valyutada kreditlash shakli amaliyotda xalqaro moliyaviy institutlar, xorijiy banklar va boshqa xorijiy hamkorlar tomonidan mahalliy banklarimizda ochilgan kredit liniyalari ochish hisobiga amalga oshiriladi. Shunga ko'ra, mazkur shaklda tadbirkorlik faoliyatini xususan investitsiya loyihalarini kreditlashning o'ziga xos xususiyatlari mavjud. Unga ko'ra kredit liniyasi ochishda kreditdan maqsadli foydalanish va uni qaytarish ustidan nazoratni amalga oshirish eng muhim vazifalardan hisoblanadi. Respublikamiz mahalliy banklarida ochilgan va investitsiya loyihalarini kreditlashda faol qatnashib kelayotgan xorijiy banklar kredit liniyalarining bir qator afzallik jihatlari mavjud bo'lib ular asosan quyidagilardan iborat: - bankning kreditni ishlatilish yuzasidan ta'sirli nazorat o'tkaza olishi; - bank kreditning foiz stavkasidan tashqari ko'shimcha haq olishi; - mijoz har safar kredit so'rab bankka murojaat qilish zaruriyatidan xalos bo'lishi; - mijoz kreditning faqat ishlatiladigan qismi uchun foiz to'lashi. Shundan kelib chiqib, bugungi kunda iqtisodiyotning turli tarmoq va hududlarida faoliyat olib borayotgan xo'jalik sub'ektlari, ayniqsa, kichik biznes vakillari tomonidan mahalliy tijorat banklarida ochilgan xorijiy banklar kredit liniyalarini o'zlari uchun qulay moliyalashtirish shakli sifatida qabul qilib, ulardan foydalanishga qattiq harakat qiladilar. Mazkur kredit liniyalari hisobidan foydalanish, shuningdek boshqa xorijiy kredit va investitsiyalarni jalb qilishda mamlakatimizda umumiy tartib belgilangan bo'lib, uni quyidagi rasm orqali aks ettirish mumkin. Xorijiy banklar kredit liniyalari hisobidan investitsya loyihalarini kreditlashda qo'yiladigan bir qator talablar borki, quyida ular to'g'risidagi asosiy jihatlarni yoritib o'tamiz. Tijorat banki tomonidan kredit liniyalari mablag'lari hisobidan berilgan kreditni qaytarish ta'minoti deganda aniq manbalar tushuniladi. Bunda birlamchi va ikkilamchi manbalar mavjud. Birlamchi manbalar: mahsulotlarni sotishdan olingan tushum; xizmatlar ko'rsatishdan olingan tushum; mijozning daromadi. Ikkilamchi manbalar: mulk va mulkiy huquqlarni garovga olish; talab va huquqlarni yon berish; kafolatlar; uchinchi shaxsning kafilligi; sug'urta polisi. Mijozga tegishli mulklar garoviga quyidagilar kiradi: tovar-moddiy qimmatliklarni garovga olish (xom ashyo); qimmatli qog'ozlarni garovga olish; kredit berayotgan bankdagi depozitlarni garovga olish; qo'zg'almas mulkni garovga olish. Mulkiy huquqlarni garovga olishga quyidagilar kiradi: ijara huquqini garovga olish; mualliflik haqini garovga olish; Mamlakatda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar, xususan, tarkibiy qayta qurishning samarali amalga oshirilishi bevosita investitsiya siyosatining oqilona yuritilishi bilan bog'liq. Agrar-industrial mamlakat hisoblangan O'zbekiston uchun ham investitsiya siyosatining ustuvor yo'nalishi ishlab chiqarishni rivojlantirishga qaratilmog'i lozim. Xorij tajribasi ham rivojlangan mamlakatlarda dastlab 43 44 industrial tarmoqlar jadal taraqqiy etganligini ko'rsatadi. Mustaqillikning dastlabki yillarida Hukumat tomonidan iqtisodiyotga xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb etish tadbirlarini amalga oshirish tamoyillari ishlab chiqildi. Mazkur tamoyillar asosida mamlakatimizda qator ijobiy ishlar amalga oshirildi, jumladan, ichki valyuta bozorini yanada erkinlashtirish va joriy xalqaro operatsiyalar bo'yicha milliy valyutaning konvertatsiya qilinishi ta'minlandi, tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish bo'yicha aniq maqsadni ko'zlab siyosat yuritish asosida, bu faoliyatlarni tartibga soluvchi qonunlar yaratildi. Bojxona kodeksi, Soliq kodeksi, "Valyuta ishlarini tartibga solish to'g'risida"gi Qonunlar qabul qilindi, shuningdek xorijiy kreditlarni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga yo'naltirish va mamlakatning eksport salohiyatini oshirish uchun turli moliyaviy imtiyozlar yaratildi. So'nggi yillarda iqtisodiyotda faol amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o'zgarishlar va modernizatsiya qilish jarayoni investitsiya faolligini yanada oshirdi. Iqtisodiyotdagi xorijiy investitsiya va kreditlar hajmining yildan-yilga sezilarli ravishda o'sib borishi milliy ishlab chiqarish hajmining o'sishi orqali o'zining ijobiy natijalarini ko'rsatdi. Davlat tomonidan investitsiya faoliyatini rivojlantirishga berilgan e'tibor va qo'llab-quvvatlash natijasida xorijiy investitsiya va kreditlar miqdori o'sish sur'atlariga ega bo'ldi. 2. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING O’ZBEKISTON IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISHDA XALQARO MOLIYA INSTITUTLARINING AHAMIYATI Bugungi kunda O'zbekiston Respublikasida faoliyat olib borayotgan xorijiy banklar tomonidan mahalliy tijorat banklarida ochilgan va amal qilayotgan xorijiy kredit liniyalari, asosan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarini kreditlashda faol qatnashmoqda. Buning, albatta, o'ziga xos sabab va ehtiyojlari mavjud bo'lib, shu omillar asosida tashkil etilayotgan va foydalanilayotgan xorijiy banklar kredit liniyalari mablag'lari milliy iqtisodiyot rivojini ta'minlashda o'zlarining munosib hissalarini qo'shib kelmoqdalar. Ko'plab davlatlar tajribasining ko'rsatishicha, xorijiy banklarning kredit liniyalaridan samarali foydalanish raqobat sharoitida respublikamiz iqtisodiyotini rivojlantirishning garovidir. Shu bois, mamlakatimiz banklari ham xorijiy banklarning kredit liniyalarini iqtisodiyotga jalb qilishga alohida e'tibor qaratmoqda. Xorijiy banklarning kredit liniyalari korxonalarni moliyalashtirishning qo'shimcha manbai bo'lish barobarida ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilash, amaliyotda zamonaviy menejmentni qo'llashga ham sharoit yaratadi. Bugungi kunda investitsiya loyihalarini xorijiy banklarning kreditlari hisobiga moliyalashtirish borasida bir qator muammolar borki, bu muammolar yillar o'tgani sayin chuqurlashib o'z echimini topishi qiyinlashib bormoqda. Bunday muammolar qatoriga xorijiy valyutalarni erkin ayriboshlash, xorijiy valyutalarning milliy valyutamizga nisbatan qadrining keskin ko'tarilib ketishi va aksincha milliy valyutaning qadri juda pastlab ketishi va boshqa bir qator muammolarni kiritishimiz mumkin. Xususan, 2014 yil davomida so'mning AQSh dollariga nisbatan ayirboshlash kursi 10 foizga pasayib, 2015 yilning 1 yanvar holatiga ko'ra, bir AQSh dollari 2422,4 so'mni tashkil qildi. So'mning almashuv kursi Xitoy yuaniga nisbatan 7,2 foizga, funt sterlingga nisbatan 4,0 foizga, Koreya voniga nisbatan 5,7 foizga va Turkiya lirasiga nisbatan 2,1 foizga pasaydi. Mamlakatimizda xorijiy banklarning 6 ta vakolatxonasi o'z faoliyatini yuritmoqda, xolos. Hozirgi paytda respublikamizda investitsiya loyihalarini, jumladan, kichik biznes investitsiya loyihalarini xorijiy banklarning kreditlari hisobiga moliyalashtirishdagi mavjud muammolarni bir nechta guruhlarga bo'lishimiz mumkin. Ushbu guruhlar o'z ichiga moliyaviy, texnikaviy, siyosiy, tashkiliy va bir qator ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni qamrab oladi. 1. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish borasidagi mamlakatimizda qabul qilingan qonun va boshqa me'yoriy xujjatlarning amaliyotga to'liq tatbiq etilmasligi, ayrim qonun-qoidalarning bir-birini inkor etishi kabi muammolar. Ilg'or mamlakatlar tajribasi shuni ko'rsatadiki, mamlakat iqtisodiyotini har tomonlama rivojlantirish, jumladan, mamlakatga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish 66 uchun eng avval mana shu sohalarning huquqiy asoslarini etarli darajada ta'minlash zarur bo'ladi. 2. Mamlakatda pul-kredit siyosatidagi bir qator o'z echimini kutayotgan muammolar bor. Bu erda birinchi navbatda mamlakatda xorijiy valyutalarning erkin ayriboshlanishi tizimiga o'tishning amalga oshirilmayotganligi, shuningdek, milliy valyuta - so'mning qadri nihoyat darajada pasayib ketayotganligini aytib o'tish joizdir. Bundan tashqari, mamlakatda pulning qadrsizlanishi darajasi yuqoriligi saqlanib kolmoqda. Shu sababli, bugungi kunga kelib respublika tijorat banklari tomonidan xorijiy banklarning kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirilgan investitsiya loyihalarining aksariyat qismida loyihalarning valyutaviy qoplanishi muammosi, olingan kreditni valyutada qaytarish muammosi, shuningdek moliyalashtirlayotgan davrdagi hisob-kitoblarning bugungi kun baholari bilan taqqoslab bo'lmaslik muammolari, ushbu loyihalarning o'z-o'zini qoplamasligiga, asosiy qarzni qaytarish muddatining o'tib ketishiga, oxir-oqibat bank kredit portfelida muddati o'tgan qarzdorliklarning ko'payib ketishiga, bank likvidligining pasayishiga olib kelmoqda. 3. Banklarda turli hil investitsiya loyihalarini xorijiy banklarning kredit liniyalari orqali moliyalashtirishning mexanizmi va ularning o'ziga xos shartlari bilan bog'liq muammolar bo'lib, bu muammolar bevosita loyihalarni moliyalashtirishga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Masalan, Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy bankida kichik biznes sub'ektlarini ularning investitsiya loyihalarini moliyalashtirish orqali qo'llab-quvvatlash uchun ochilgan xorijiy banklar kredit liniyalarinig asosiy talablaridan biri - bu qarzdorning o'z mablag'lari loyiha boshlang'ich qiymatining kamida 25 foizini tashkil etishi lozimligidir. O'ylab qaraydigan bo'lsak, hamma qarz oluvchi kichik biznes sub'ektlari ham bunday salohiyatga ega emas, ya'ni ularning mol-mulki xorijiy valyutada loyiha boshlang'ich qiymatining 10 foiziga ham etib bormasligi mumkin. Bundan tashqari olinayotgan kredit bo'yicha garov ta'minoti kredit summasining 120-125 foizini tashkil etishi lozim. Bu muammo ham yuqoridagi muammo singari hal etilishi qiyin bo'lgan muammo hisoblanadi. Bugungi kunda ko'pchilik banklar, uchinchi shaxslar, shuningdek, sug'urta kompaniyalari qarzdor uchun katta summadagi kredit uchun kafil bo'lib chiqmaydi. Chunki bugungi kundagi iqtisodiy holat kafil bo'lib chiqish uchun mos emas. Chunki, garovni mol-mulk shaklida qoplay olmagan qarzdor uchun uchinchi shaxs kafolatini olish va bu ishlar bilan bog'liq mexanizm hali to'liq shakllanmagan. Bundan tashqari kafil bo'lib chiqa oladigan har tomonlama barqaror va bank talablariga javob bera oladigan korxona yoki tashkilotlar mamlakatimizda u qadar ko'p emas. Shu kabi muammolardan yana biri - bu bank tomonidan investitsiya loyihalarini ekspertiza qilish va moliyalashtirishni boshlashgacha bo'lgan vaqtning uzoq davom etishidir, ya'ni bankka taqdim etilgan loyihalar 3-4 oylab ko'rib chiqiladi. Bunga sabab esa, loyiha bo'yicha bankka taqdim etilgan xujjatlarning to'liq emasligi yoki asoslanmaganligidir. Bu esa birinchidan loyiha bo'yicha qilingan hisob-kitoblarning, marketing tadqiqotlarining eskirishiga, shuningdek, mavsumiy xarakterga ega bo'lgan loyihalar samaradorligining pasayishiga olib kelmoqda. 4. Mamlakatda investitsiya bozori va unga xizmat qiluvchi infratuzilma institutlarining rivojlanmaganligi hamda takomillashmaganligi bilan bog'liq muammolar bo'lib, bular qatoriga respublikadagi pul-sarmoyalar bozori, qimmatli qog'ozlarning ikkilamchi bozori kabilarning to'la shakllanmaganligi, investitsiya faoliyati bilan shug'ullanuvchi kompaniyalarning rivojlanmaganligi kabilarni kiritishimiz mumkin. Investitsiya loyihalarini asoslash uchun texnik-iqtisodiy asoslashni tayyorlash loyihalarni moliyalashtirishni tashkil etishning asosiy bosqichlaridan biridir. Lekin respublikamizda keyingi paytlarda loyihalarni moliyalashtirishning asosiy muammolaridan biri bu texnik-iqtisodiy asoslashni sifatli tayyorlash va asoslash bilan bog'liq bo'lib qoldi. Chunki banklardan loyiha texnik-iqtisodiy asoslari asoslanmaganligi uchun qaytarilib yuborilmoqda. Loyihani tayyorlashga ixtisoslashgan mavjud loyihalashtirish institutlari faoliyatining takomillashmaganligi tuzilayotgan loyihaning sifatsiz va to'la asoslanmaganligiga, buning oqibatida loyihalarni moliyalashtirishning muddati cho'zilib ketishiga, tadbirkorlarning loyiha oldi izlanishlariga ko'p vaqt va mablag' sarflashlariga sabab bo'lmoqda. Bundan tashqari bu guruh muammolariga marketing va axborot xizmatlarining rivojlanmaganligi, mamlakatda statistik ma'lumotlarni olishning qiyinligi kabilar ham kiradi. Shunday muammolarning mavjudligi, birinchidan, eng samarali loyiha g'oyalarini topishdagi muammolarni keltirib chiqarsa, ikkinchi tomondan, loyihalarni texnik-iqtisodiy asoslash ishlarining puxta va aniq ishlanmasligiga olib keladi. 5. Bu guruh muammolariga mamlakatga jalb qilinayotgan xorijiy investitsiyalarning muqobil variantlaridan foydalanishning yaxshi yo'lga qo'yilmaganligi va shu soha bilan bog'liq muammolarni kiritish mumkin. Mamlakatimizda investitsiyalashning muqobil varianti bo'lmish lizingdan foydalanish yaxshi yo'lga qo'yilmaganligi fikrimizning yaqqol dalilidir. Respublikamizda keyingi yillarda lizing va uning usullaridan keng foydalanish borasida bir qator ishlar amalga oshirildi. Lekin bu boradagi ishlarning ko'lami talab darajasida emas. Xususan, 2014 yilning yakuniy natijalariga muvofiq, asosiy sarmoyadagi investitsiyalar tarkibida lizinglar ulushi 2,5 foizni tashkil qildi. Lizingning YaIMdagi ulushi biroz kamayib, 2013 yilda ushbu ulush 0,7 foizdan iborat bo'lgan bo'lsa, 2014 yilda ushbu ko'rsatkich 0,6 foizga tushib qoldi41. Bu boradagi muammolarni hal etish uchun birinchi navbatda bu sohaning huquqiy asosini takomillashtirish, bu sohada faoliyat yuritadigan moliyaviy institutlarning faoliyatini rivojlantirish, lizing xizmatlarini ko'rsatish uchun xorijiy kompaniyalar bilan hamkorlikni kengaytirish zarur bo'ladi. Zero investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda lizing eng samarali usul hisoblanadi. Ushbu guruhga tegishli bo'lgan muammolardan yana biri bu investitsiya siyosatida bevosita investitsiyalarni jalb etishga alohida e'tibor berilmayotganligidir. Albatta bu erda respublikamizdagi mavjud investitsiya iqlimi va uni talab darajasida shakllantirishga ta'sir etuvchi bevosita va bilvosita sabablar borligini inobatga olish zarur, lekin bevosita investitsiyalarni jalb etishning shunday yo'llari va usullari ham mavjud bo'lib, ularni amaliyotga tatbiq etish o'zining bir qator afzalliklarini yaqqol ko'rsatadi. Shunday usullardan biri sinditsiyalashgan kreditlashni amaliyotga tatbiq etish hisoblanadi. Bugungi kunda xorijiy banklarning kredit liniyalarini mamlakat tijorat banklarining o'zi qarzdor sifatida jalb etmoqda va shu bilan birga barcha mas'uliyat va xavf-xatarni o'z zimmalariga olmoqdalar. Sinditsiyalashgan kreditlashni rivojlantirish birinchi navbatda xorijiy banklarning respublika iqtisodiyotining turli sektor va sohalariga bevosita kirib kelishini ta'minlashi bilan birga, milliy tijorat banklarning xavf-xatarlarini kamaytiradi, shuningdek, xorijiy hamkorlar tomonidan milliy iqtisodiyotning hali ochilmagan qirralarinig ochilishi va rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Buning uchun esa birinchi navbatda sinditsiyalashgan kreditlash mexanizmi va uning xuquqiy bazasini takomillashtirish lozim bo'ladi. 6. Respublikamizda faoliyat yuritayotgan sug'urta tashkilotlari faoliyatining takomillashmaganligi, kichik biznes sub'ektlarini qo'llab-quvvatlashga qaratilgan maxsus tashkilotlar faoliyatining talab darajasida emasligi va boshqalarni kiritish mumkin. Bugungi kunda loyihalarni moliyalashtirish bilan bog'liq muammolarning eng dolzarbi bu talab qilinayotgan kredit ta'minotining mavjud emasligidir, ya'ni qarzdor olayotgan krediti uchun ta'minot topa olmayotganligidir. Bu muammoni hal etish maqsadida sug'urta tashkilotlari faoliyatini takomillashtirish asosiy masalalardan biri bo'lib hisoblanadi. Lekin bugungi kunda mamlakatimizdagi sug'urta tashkilotlarining ko'pchiligi valyutaviy kreditning qaytmasligidan sug'urtalash amaliyoti bilan shug'ullanmaydi. 7. Jalb qilinayotgan xorijiy banklarning kredit 4 liniyalarining iqtisodiyotning tarmoq va sohalariga, shuningdek, xududlararo yo'nalishi bilan bog'liq muammolardan iborat. Bizningcha mamlakat aholisining ko'pchilik qismi qishloq joylarda yashashligini hamda respublikada qishloq xo'jaligining asosiy soha ekanligini hisobga olib, ushbu sohaga ham bevosita xorijiy investitsiyalar hamda xorijiy banklarning kredit liniyalarini jalb etish mexanizmini takomillashtirish zarur bo'ladi. Bu o'z navbatida sanoatlashmagan xududlarda ham iqtisodiy o'sishning yuzaga kelishiga va bu joylarda ham sanoatning rivojlanishiga zamin yaratadi. Yuqorida biz sanab o'tgan muammolar bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan hisoblanadi. Mamlakat investitsiya siyosati va investitsiya 70 iqlimida mana shunday muammolarning mavjudligi mamlakatga chet el investitsiyalari, shuningdek, xorijiy banklarning kredit liniyalarini jalb etishda samaradorlikning pasayishiga olib kelmoqda. O'ylaymizki bunday muammolarning o'z vaqtida va samarali tarzda hal etilishi mamlakat iqtisodiyotining tezroq rivojlanishiga, yanada barqarorlashuviga olib keladi. 4 Kredit- (lot. creditum — qarz, credo — ishonaman, maqullayman) — pul mablagʻlari, tovar va xizmatlarni kelishilgan ustama (foiz) toʻlab qaytarib berish sharti bilan maʼlum muddatlarga qarzga berish. 3. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY INSTITUTLAR HISOBIGA MOLIYALASHTIRISH Bugungi kunda quyidagi Xalqaro Moliya Tashkilotlari faoliyat ko’rsatmoqda. Xalqaro valyuta jamg’armasi 1945 yilda tashkil topgan bo’lib, xalqaro valyuta tizimining rivojlanishini hamda 189 ta a'zo mamlakatning iqtisodiy va moliyaviy siyosatini qo’llab-quvvatlaydi. Xalqaro valyuta fondi to’lov balansining joriy yoki potensial qiyinchiliklariga duch kelayotgan a'zo davlatlar xalqaro zaxiralarini tiklashga, milliy valyutalarini barqarorlashtirishga, importning uchun to’lovlarni davom ettirishga va kuchli iqtisodiy o’sish uchun sharoitlarni tiklashga kreditlar ajratish bilan asosiy muammolarni bartaraf etadi. Jahon banki guruhi vazifalari kengayishi bilan turli vaqtda tashkil etilgan va funksional, tashkiliy va hududiy jihatdan birlashgan besh tashkilotni o‘z ichiga oladi, jumladan: Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB); Xalqaro rivojlanish assosiasiyasi (XRA); Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK); Investisiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tarmoqli agentlik (IKKA); Investisiyaviy nizolarni hal qilish xalqaro markazi (INHXM). Jahon banki guruhining asosiy maqsadi rivojlanayotgan va iqtisodiyotiga o’tish davrida bo’lgan davlatlarga moliyaviy yordam ko’rsatish hisoblanadi. Ushbu guruh tarkibiga kiruvchi har bir institut o’z resurslaridan mustaqil ravishda va o’zlari belgilangan sharoitda mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish dasturlarini amalga oshirishga hissa qo’shadigan investisiya loyihalarini moliyalashtirish bo’yicha faoliyat olib boradi Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB) Bretton-Vud konferensiyasi qaroriga asosan 1944 yilda tashkil etilgan bank. Global rivojlanish tashkiloti bo’lib, Jahon banki guruhining missiyasini qo’llab-quvvatlaydigan, o’rtacha daromadli va eng past darajadagi daromadli mamlakatlarga kreditlar, kafolatlar, xatarlarni boshqarish bo’yicha mahsulotlar va maslahat xizmatlarini taqdim etuvchi eng yirik bank hisoblanadi. Xalqaro rivojlanish assosiasiyasi (XRA)ga 1956 yil asos solingan bo’lib, dunyodagi eng qashshoq mamlakatlarga foizsiz kreditlar va grantlar taqdim etadi. YaIMning qiymati aholi jon boshiga 835 AQSh dollardan oshmaydigan mamlakatlargina XRA dan qarz olish huquqqa ega. XRA 30-40 yillik muddatga va dastlabki o’n yillik imtiyozli davr (belgilangan muddatning asosiy qarzini to’lamaslik imtiyozi) bilan foizsiz kreditlar taqdim etadi. Investisiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tarmoqli agentlik (IKKA) o’z faoliyatini 1988 yilda boshlagan va rivojlanayotgan mamlakatlar to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investisiyalarni jalb qilish, siyosiy xatarlardan sug’urtalash va xususiy investorlarga kafolatlar berish, shuningdek maslahat va axborot xizmatlarini ko’rsatish uchun tashkil etilgan. IKKA kafolati investorlarni mablag’lar harakatini cheklashdan, musodara qilinishidan, harbiy va fuqaroviy tartibsizliklardan va shartnoma shartlarini buzish xavflaridan himoya qiladi. Investisiyaviy nizolarni hal qilish xalqaro markazi (INHXM)ga 1966 yilda asos solingan bo’lib, davlatlar va xususiy investorlar o’rtasidagi nizolarni hal qilish bo’yicha xalqaro arbitraj tashkiloti (xalqaro investisiyaviy arbitraj) hisoblanadi. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (ETTB) 1991 yildan buyon faoliyat yuritib, ochiq bozorga yo’naltirilgan iqtisodiyotga o’tishni, shuningdek, Markaziy va Sharqiy Yevropa davlatlarida xususiy va tadbirkorlik tashabbuslarini rivojlantirishni qo’llab-quvvatlovchi institutdir. Xususiy bank sektor bilan hamkorlikka e'tibor qaratgan holda, loyihalarga sarmoyalar kiritadi, davlat siyosati masalalari bo’yicha muloqot olib boradi va innovasiyalarni rivojlantirish, barqaror va ochiq bozor iqtisodiyotini barpo etish uchun texnik yordam ko’rsatadi. Osiyo Taraqqiyot Banki (OTB) 1966 yilda tashkil etilgan bo’lib, u mintaqalarga to’g’ridan-to’g’ri kreditlar va texnik yordamlar ko’rsatish orqali Osiyoning iqtisodiy o’sishini rag’batlantirish maqsadida tashkil etilgan. OTB rivojlanayotgan a'zo mamlakatlardagi xususiy korxonalarga kapital qo’yilmalar va kreditlar ajratish orqali to’g’ridan-to’g’ri yordam beradi. OTB tegishli mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga samarali hissa qo’shadigan va mamlakat strategiyasiga muvofiq qashshoqlikni kamaytirishga eng katta ta’sir ko’rsatadigan loyihalarni moliyalashtiradi. Osiyo infratuzilma investisiya banki (OIIB) Osiyodagi murakkab infratuzilma ehtiyojlarini qondirish maqsadida davlatlarni birlashtirish uchun tashkil etilgan ko’p tomonli moliyaviy institutdir. U o’z faoliyatini 2014 yil yanvar oyida boshlagan va xozirgi paytda unga 57ta mamlakat a’zo. OIIB elektr va energetika, transport va telekommunikasiya, qishloq infratuzilmasi va qishloq xo’jaligini rivojlantirish, suv ta'minoti va kanalizasiya, atrof-muhitni muhofaza qilish hamda shaharlar va logistikani rivojlantirish sohalarida ishonchli va barqaror loyihalarni moliyalashtirishni taklif etadi. 2008 yilda tashkil topgan Moliyaviy ommaboplik al'yansining (MOA) maqsadi moliyaviy ommaboplik bo’yicha samarali siyosatni amalga oshirish orqali moliyaviy resurslardan foydalana olmaydiganlar uchun tegishli moliyaviy xizmatlar sifatini va ulardan foydalanish imkoniyatini oshirishdan iborat. Dunyoning 95 rivojlanayotgan mamlakatlarining tartibga soluvchi moliyaviy tashkilotlarini birlashtiradi. Al'yans davlat moliyaviy tizimining iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo’shadigan muhim siyosiy sohalarda a'zo mamlakatlarga grantlar va texnik yordam ko’rsatadi. Islom taraqqiyot banki (ITB) - islomiy moliyalashtirishga yo’naltirilgan ko’p tomonlama rivojlanish banki 1975 yilda tashkil topgan. U a'zo mamlakatlarning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish loyihalarini moliyalashtiradi. Bank shariat qonunlari va tamoyillariga asoslanib, a'zo davlatlar va butun dunyo musulmon jamoalarida ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni qo’llab-quvvatlash orqali o’z faoliyatini amalga oshiradi. Islom taraqqiyot banki guruhiga quyidagi tashkilotlar kiradi: Xususiy sektorni rivojlantirish bo’yicha Islom korporatsiyasi (XSRIK), 1999 yilda tashkil etilgan bo’lib, xususiy sektorga moliyaviy xizmatlarni taqdim qiladi. U global hamkorlik platformasida kredit liniyalari, maslahatlar, aktivlarni boshqarish, investisiyaviy bitimlar va boshqa operatsiyalarni amalga oshirish uchun strategik hamkorlikni ta'minlaydi. Moliyalashtirish usullari quyidagilarni o’z ichiga oladi, jumladan: kapital va foyda olishda ishtirok etish, lizing, qisman qayta sotish va boshqalar. 1999 yilda asos solingan Xalqaro Islom savdo va moliya korporatsiyasi (XISMK) Islom taraqqiyot bankining avtonom bo’linmasi hisoblanadi. Uning asosiy vazifasi butun Islom dunyosidagi odamlarning iqtisodiy ahvoli va turmush tarzini yaxshilash maqsadida savdoni rivojlantirish dan iborat. 1977 yilda tashkil etilgan Xalqaro qishloq xo’jaligini rivojlantirish jamg’armasining (XQXRJ) asosiy maqsadi rivojlanayotgan mamlakatlarda oziq- ovqat ishlab chiqarishni ko’paytirish va kam ta'minlanganlarning ovqatlanish holatini yaxshilash uchun moliyaviy resurslarni jalb qilishdan iboratdir. Jamg’arma kam ta'minlangan qishloq uy xo’jaliklarining ovqatlanishini yaxshilash, qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish va daromadlarni ko’paytirishga sharoit yaratish maqsadida mablag’larni safarbar qiladi Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, xorijiy banklarning kredit liniyalari xozirgi kunda respublikamiz iqtisodiyotining soha va tamoqlaridagi investitsiya loyihalarini moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlashda muhim o'rin tutmoqda. Rivojlangan davlatlar amaliyoti shuni ko'rsatadiki, mamlakat iqtisodiyotini moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlashning eng maqbul usuli bu bevosita xorijiy investitsiyalarni jalb etishdir. Bugungi kunda respublikamizga bunday investitsiyalarni jalb etish borasida bir qator muammolarning mavjudligi, ular o'rniga hukumat kafolati ostidagi chet el qarzlari va xorijiy banklarning kreditlarini jalb etishni taqozo etmoqda. Milliy iqtisodiyotimizni rivojlantirish uchun moliyaviy mablag'lar bilan ta'minlash zarur ekan bu sohani rivojlantirish va takomillashtirish lozim bo'ladi. Chunki iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlari investitsiya loyihalarini moliyalashtirish albatta, mamlakatning tezroq rivojlanishi hamda barqarorlashuviga olib keladi va uning istiqbolini yuksaltiradi. Fikrimizning isboti uchun quyidagi masalalarda O'zbekistonda xorijiy banklarning kredit liniyalari orqali investitsiya loyihalarini moliyalashtirishning rivojlantirish istiqbollarini ko'rib chiqamiz: Investitsiya muhitining takomillashib borishi. Har bir davlatning investitsiya sharoiti uning siyosiy va iqtisodiy barqarorligidan kelib chiqadi va bu investitsiya muhitini vujudga keltiradi. Xorijiy banklar bilan hamkorlikning rivojlanishi mamlakat investitsiya muhitining yaxshilanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki xorijiy banklar bilan hamkorlikning kuchayishi mamlakatga bo'lgan ishonch va qiziqishni orttiradi. Investitsiya muhitini yaxshilaydigan omillarga quyidagilar kiradi: investitsiyalardan foydalanishda soliq, bojxona imtiyozlarini kengaytirish, pulning qadrsizlanishi darajasini pasaytirish, milliy valyutaning erkin almashinuvini ta'minlash, chet el investorlarining o'z daromadlarini olib chiqib ketishini to'la kafolatlash, axborot almashinuvi darajasini oshirish, hududiy investitsiya dasturlarini amalga oshirish, infratuzilma institutlari faoliyatini takomillashtirish, investitsiya siyosati samaradorligini oshirish va boshqalar. Mamlakatga xorijiy investitsiyalar va xorijiy banklar kredit liniyalarining kirib kelishi shu hududdagi investitsiya siyosatning huquqiy asoslarini takomillashtiradi. Chunki bunday munosabatlarda tomonlarning o'zaro manfaatlari to'qnashadi va bu ularning o'zaro murosaga kelishiga olib keladi hamda bundaymurosalar xalqaro darajadagi huquqiy xujjatlar orqali belgilanadi va tartibga solinadi. Bunday munosabatlarning davomiyligi tez fursatlar ichida mamlakatda investitsiy faoliyatining samarali huquqiy va iqtisodiy asosini ta'minlaydi. Makroiqtisodiy barqarorlikning ta'minlanishi. Hozirgi kunda respublikamizda xorijiy investitsiyalar va xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari asosan mamlakatga zamonaviy texnika va texnologiyalar, asbob-uskunalarni keltirishga va shu asosda jahon bozorlari standartlariga mos keladigan, ichki bozor talablarini qondiradigan va eksportga yo'naltiriladigan raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarishga yo'naltirilmoqda. Bunday ishlab chiqarishlarning tashkil etilishi, nafaqat, mahsulot ishlab chiqarish orqali mamlakat ishlab chiqarish va eksport salohiyatining rivojlanishiga, balki yangi ish o'rinlarining tashkil etilishi orqali ishsizlik muammosining hal etilishiga, korxonalarning rivojlanishiga, aholi daromadlarining ko'tarilishiga, davlat byudjeti daromadlarining oshishiga, mamlakat ichki bozorining turli xil tovarlar bilan ta'minlanishiga, mahsulot eksporti orqali valyuta tushumlarining ko'payishiga, mahalliy xom ashyoning to'liq qayta ishlab chiqarishga yo'naltirilishiga, iqtisodiyotda raqobat, talab va taklif, narx-navo kabi bozor mexanizmlarining amal qilishiga, xullas makroiqtisodiy barqarorlikning ta'minlanishiga olib keladi. Bugungi kunda mamlakat iqtisodiyotiga jalb qilinayotgan xorijiy investitsiyalar va xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari asosan iqtisodiyotning kimyo, neft va gaz, elektr-energiya, og'ir va engil sanoat, mashinasozlik, xom ashyo va materiallarga birlamchi ishlov berish, qayta ishlash, kichik tadbirkorlik sohalariga yo'naltirilmoqda. Bu esa mamlakatning agrar iqtisodiyotdan asta-sekin industrlashgan iqtisodiyot sari o'tib borayotganligidan dalolat beradi. Mamlakat iqtisodiyotida alohida ahamiyat kasb etadigan soha va tarmoqlarning bir vaqtning o'zida baravar rivojlantirilayotganligi bu sohada strategik rejalar va dasturlarning mavjudligidan darak beradi. Shuningdek, mamlakatning qishloq xo'jaligiga ixtisoslashganligi, aholining ko'p qismi qishloq joylarda yashashligini inobatga olib, hukumatimiz tomonidan sanoatni qishloqqa olib kirish, qishloq joylarda kichik tadbirkorlikni rivojlantirish, qishloq joylarda tub islohotlarni amalga oshirish ishlari ham olib borilmoqda. Iqtisodiyotning bir sohasining rivojlanishi ikkinchi bir sohaning ham rivojlanishini talab qilishini inobatga olib aytish mumkinki, sanoatning rivojlanishi albatta qishloq xo'jaligining ham rivojlanishiga olib keladi. 4. INVESTITSIYA LOYIHALARINI XORIJIY BANKLAR KREDIT LINYALARI HISOBIGA MOLIYALASHTIRISH JARAYONIDAGI MUOMMOLAR Mamlakatda investitsiya muhitining takomillashib borishi, xorijiy investitsiyalarning hamda xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'larining mamlakat iqtisodiyotiga kirib kelishi albatta investitsiyalarni boshqarishni, ularni baholash usullarining takomillashuvini, ularning eng samarali manbalarini izlab topishni va joylashtirishni, yangiliklarni amaliyotga tatbiq qilishni, shu bilan bir qatorda ushbu soha rivojlanishiga xizmat qiluvchi infratuzilma institutlarning o'z- o'zidan rivojlanishini taqozo qiladi. Albatta bunday ishlar boshida davlat turadi va u bunday o'zgarishlarning tashkiliy-huquqiy asoslarini ta'minlaydi. Bunday o'zgarishlar natijasida investitsiyalarning muqobil usuli bo'lmish lizing munosabatlari, kredit uyushmalari, nobank kreditlash muassasalari, sug'urta kompaniyalari, investitsiya kompaniyalari va fondlari kabilar faoliyati rivojlanib va takomillashib boradi. Xorijiy banklar bilan hamkorlikning rivojlanib borgani sari xorijiy hamkorlarning mamlakatga bo'lgan qiziqishi va ishonchi ortib borishini biz yuqorida ta'kidlagan edik. Bu esa, o'z navbatida, xorijiy banklarning kredit liniyalarini hukumat kafolatisiz, unchalik murakkab bo'lmagan shartlar asosida, uzoq muddatlarga, kichik foiz stavkalarida o'zlashtirish imkoniyatini berish bilan bir qatorda iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlaridagi yirik investitsiya loyihalarini sindikatlashgan shaklda kreditlash imkoniyatini ham oshiradi. Sindikatlashgan keditlashning bir qator afzalliklari mavjud bo'lib, ular qatoriga katta-katta loyihalarni moliyalashtirishning imkoni paydo bo'lishini, mahalliy banklar risklarining kamayishini, banklarning to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalashda bevosita qatnashishini, mamlakatga xorijiy kreditlar bilan bir qatorda bevosita xorijiy investitsiyalarning kirib kelishini kiritish mumkin. Bundan tashqari bunday investitsiyalarning kirib kelishi mamlakatda innovatsion loyihalarning moliyalashtirilishiga olib keladi. Bu esa respublikadagi ilmiy-tadqiqot institutlarining faoliyatini rag'batlantiradi va ularni ham rivojlanishga undaydi. Mazkur mavzuga bag'ishlangan dissertatsiya ishi bo'yicha quyidagi asosiy xulosalarga keldik: - mamlakatimizda milliy iqtisodiyotni tubdan isloh qilish va uni barqarorlashtirishda, respublikada mavjud korxonalarni zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan ta'minlashda va ularni modernizatsiyalashda, jahon talablari darajasidagi raqobatbardosh milliy mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil etishda, mamlakat ichki bozorini sifatli tovar va xizmatlar bilan to'ldirish hamda uning eksport salohiyatini oshirishda, mamlakatda ishsizlik, pulning qadrsizlanishi darajalarini pasaytirishda, iqtisodiyotning moliyaviy mablag'larga bo'lgan talablarini qondirishda xorijiy banklarning roli va ahamiyati kattadir; - ma'lum ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga yo'naltirilgan, texnik-iqtisodiy, biznes-boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish rejalari kabilarga asoslangan, turli moliyaviy manbalar mablag'lari ishtiroki nazarda tutilgan kompleks xujjatlar yig'indisiga investitsiya loyihasi deyiladi. Investitsiya loyihalari qaysi sohada ishlab chiqilmasin, uning maqsadi resurslarning cheklanganligi yoki taqchilligi sharoitida ham barcha investitsiya imkoniyatlarini qidirib topish va ulardan to'liq va samarali foydalanishning optimal variantlarini aniqlashga qaratilgan bo'ladi; - iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiya loyihalarining amalga oshirilishini ta'minlash investitsiya faoliyati yuritilishining zaruriy investitsion muhitini yaratishni va uni tobora qulaylashtirib borishni talab etadi, investitsiya loyihasining amalga oshirilish hajmi, miqdori va dinamikasiga qarab mamlakatning iqtisodiy o'sish darajasi hamda holatini baholash mumkin va o'tkazilayotgan iqtisodiy islohotlarning bajarilish holati belgilangan maqsadlarni ta'minlanishiga qanchalik mos kelayotganligi to'g'risida xulosa chiqarish mumkin; - xorijiy banklar yoki xorijiy davlatning banki deganda xorijiy davlatga tegishli banklar tushuniladi. Xorijiy davlatning banki xorijiy davlat hududida ro'yxatga olingan va u joylashgan hamda ro'yxatga olingan joydagi bank nazorati organi tomonidan berilgan bank faoliyatini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bankdir; - xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari hisobidan investitsiya loyihalarinimoliyalashtirish - bu mamlakatdagi banklarning xorijiy banklardan mablag'larni jalb etish bilan bir paytning o'zida bu jarayonga oid barcha mas'uliyat va xavf-xatarlarni o'z zimmasiga olib, ularni milliy iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlariga samarali joylashtirish va uni nazorat qilishdan, shuningdek mavjud qarzdorlikni o'z vaqtida qaytarish majburiyatlaridan iboratdir; - 2014 yilda jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlar 2007 yilga nisbatan 2,7 martaga ortgan yoki 2007 yilga nisbatan 2 mlrd. AQSh dollari miqdorida ko'p xorijiy investitsiya va kreditlar jalb qilingan. Bu esa, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish nuqtai nazaridan ijobiy holat hisoblanib, mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun qulay investitsiya muhiti yaratilganligidan dalolat beradi. Biroq, mamlakatimizga (O'zbekistonning investitsiyaviy salohiyatidan kelib chiqib) xorijiy investitsiya va kreditlarni jalb qilish holati sustligini ko'rsatadi, ya'ni 2014 yilda mamlakatimizga jalbqilingan xorijiy investitsiya va kreditlarning jami investitsiyalar tarkibidagi ulushi 21,2 foizni tashkil qilib, 2007 yilga nisbatan 3,2 ga pasaygan, bunday holat, o'z navbatida, xorijiy investitsiya va kreditlarni o'sish sur'atlarining investitsiyalarning o'sish sur'atlaridan ortda qolayotganligini va ichki investitsiyalarning faol rivojlanayotganligini tasdiqlaydi. Shu bilan birga investitsiya loyihalarini iqtisodiy va moliyaviy tahlili va ularni baholash, loyixani moliyalashtirishni tashkil etish va amalga oshirish, investitsiya loyixasini monitoringini tashkil etish va kreditni foizlari bilan qaytarib olishda bir qator muammolar mavjudligini ham ko'rsatadi; - xorijiy banklarning kredit liniyalari korxonalarni moliyalashtirishning qo'shimcha manbai bo'lish barobarida ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilash, amaliyotda zamonaviy menejmentni qo'llashga ham sharoit yaratadi. Mazkur kreditlar, birinchi navbatda, ishlab chiqarishning ilg'or usullarini, import o'rnini bosuvchi va eksportga yo'naltirilgan tovarlarni ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish, tabiiy boyliklarni jadal o'zlashtirish, ishchi kuchi zich joylashgan hududlarda yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etishga yo'naltiriladi; - mahalliy tijorat banklari orqali Xitoy taraqqiyot banki, Koreya eksport- import banki, Turkiya T.C. Ziraat Bankasi A.S. banki, FMO fondi (Gollandiya), Landes Bank Berlin (Germaniya) banki hamda "Kommertsbank" (Germaniya banki) kredit liniyalarini o'zlashtirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi taraqqiyotini ta'minlash etakchilik qilmoqda; - keyingi vaqtlarda xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'larini o'zlashtirish doirasida tijorat banklari faoliyatida investitsiyaviy loyihalar bilan ishlashning «loyihaviy moliyalashtirish)) degan nom olgan tubdan yangi shakli tobora keng ommalashmoqda. Binobarin, kreditlash turli tarmoqlar bo'yicha amalga oshirilmoqda, qarz mablag'lari esa ham milliy valyutada, ham xorijiy valyutada taqdim etiladi. Bunda import asbob-uskunalari va texnologiyalari xaridlarini moliyalashtirish; ishlab chiqarishni kengaytirish (asosan engil va oziq-ovqat sanoati sohasida); ham qishloq xo'jaligi mahsulotlarini tayyorlash va ularga birlamchi ishlov berish; asosiy vositalarni, shu jumladan, mashina va asbob-uskunalar, mehnat qurollari, xomashyo, yarim tayyor mahsulotlar, furniturani xarid qilish; hunarmandchilikni rivojlantirish, kasanachilikni tashkil etish; turizm, servis xizmati va aholiga maishiy xizmat ko'rsatish, ayniqsa, qishloq joylarda ularni rivojlantirish loyihalari amalga oshiriladi. - xorijiy banklarning kredit liniyalari mablag'lari hisobidan investitsiya loyihalarini moliyalashtirish - bu mamlakatdagi banklarning xorijiy banklardan mablag'larni jalb etish bilan bir paytning o'zida bu jarayonga oid barcha mas'uliyat va xavf-xatarlarni o'z zimmasiga olib, ularni milliy iqtisodiyotning turli soha va tarmoqlariga samarali joylashtirish va uni nazorat qilishdan, shuningdek mavjud qarzdorlikni o'z vaqtida qaytarish majburiyatlaridan iboratdir. Investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishni takomillashtirishda quyidagi tavsiyalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir: 1. Investitsiya loyihalarini xorijiy banklar kredit liniyalari hisobiga moliyalashtirishni takomillashtirish maqsadida: 1) garov ta'minoti muammosini ijobiy hal etish lozim; 2) xorijiy banklar kreditlari hisobiga sotib olinayotgan uskunaning kafolatini olish zarur; 3) xorijiy bank to'g'risidagi ma'lumotlarni erkin olish tizimini rivojlantirish va bu to'g'risida ommaviy axborot vositalarida xorijiy banklarning kreditlash shart- sharoitlari to'g'risida qisqacha ma'lumot berib borilishi maqsadga muvofiqdir; 4) xorijiy banklar kredit liniyalarini faol jalb qilish maqsadida mamlakatdagi investitsion muhit jozibadorligini oshirish lozim; 5) pul-kredit siyosati instrumentlaridan faol foydalanish lozim. 2. Xorijiy banklar kredit liniyalarini jalb qilishda asosiy e'tiborni mablag'larni mamlakat hududlari bo'yicha mutanosib taqsimlanishiga qaratish zarur. 3. Xorijiy banklar kredit liniyalariga mahalliy banklar tomonidan xizmat ko'rsatilishini inobatga olib, mahalliy tijorat banklarining ustav kapitalini oshirib borish va uning moliyaviy barqarorligini yanada mustahkamlash kerak. 4. Xorijiy banklar kredit liniyalarini yuqori texnologiyalarga asoslangan, zamonaviy asbob-uskunalar, murakkab texnikalar ishlab chiqarishni yo'lga qo'yishga yo'naltirish lozim. Albatta, bu sohalar kam foyda keltirsada kelajakda O'zbekistonning yuksak darajada industrlashgan mamlakatga aylanishini ta'minlaydi. 5. Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishdagi bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biri bu qarz oluvchi korxonaning o'rnatilgan miqdordagi kredit ta'minotini qoplay olmasligi muammosidir. Bu muammoni hal etish uchun, avvalo, respublikamizda faoliyat yuritayotgan sug'urta tashkilotlari faoliyatlarini zamonaviylashtirish, ular tomonidan ko'rsatilayotgan sug'urta xizmatlari turlarini kengaytirish, ko'rsatilgan xizmatlar uchun to'lovlarni kamaytirish lozim bo'ladi. Bundan tashqari kichik biznes sub'ektlari investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda kredit ta'minotini qoplash uchun maxsus fondlarni tashkil etish lozim. 6. Yuqoridagi muammoning mantiqiy davomi sifatida shuni ham ta'kidlash lozimki, kredit ta'minoti sifatida taqdim etilayotgan hukumat kafolatini kamaytirish lozim, chunki hukumat kafolati ostida berilayotgan kreditlarning ko'pchilik qismi o'zini oqlamasligi holatlari kuzatilmoqda, shuningdek, kreditlar qaytmagan hollarda tijorat banklari ushbu summani hukumatdan undirib olishlari qiyin kechmoqda. Bu holat banklarning kredit portfeli sifatiga, aktivlarining holatiga va banklarning likvidliligiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Shuning uchun hukumat tomonidan kreditlar uchun ta'minotchi bo'la oladigan maxsus fondlarni tuzish va takomillashtirish, mavjud sug'urta kompaniyalari faoliyatini takomillashtirish zarur. 7. Kichik biznes sub'ektlari investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda mamlakat eksport salohiyatini oshiradigan, mahalliy mineral xom ashyo resurslaridan foydalanishga asoslangan loyihalarni tanlab olish, xalqaro marketing va konsalting xizmatlari markazini, shuningdek, mahsulotlar sotiladigan bozorlar bo'yicha marketing-axborot tizimini tashkil etish, lizingdan foydalanishni kengaytirish va minitexnika va miniuskunalar lizingini faol joriy qilish, banklarda kichik biznes investitsiya loyihalarini tuzish va asoslash bilan shug'ullanadigan maxsus bo'limlarni tashkil etish lozim. XULOSA Xalqaro moliya tashkilotlari jahon iqtisodiyotida katta rol o’ynaydi. Ular turli mamlakatlarga mablag’ajratish va kredit berish bilan shug’ullanadilar, jahon savdosini rivojlantirish va moliya tizimini barqarorlashtirishga yordam beradilar. Xalqaro moliya tashkilotlari (XMT) - xalqaro moliya sohasida davlatlararo (xalqaro) bitimlar asosida tashkil etilgan institutlardir. Quyidagilar xalqaro moliya tashkilotlari ishtirokchilari hisoblanadi: davlat; nodavlat tashkilotlar. Jahon iqtisodiy rivoji uchun quyidagi xalqaro moliya institutlari funksiyalarni bajaradi. jahon iqtisodiyotining holati, tendensiyalari va rivojlanish omillari tahlili; jahon iqtisodiyotini tartibga solish, xalqaro savdoni qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish maqsadida global valyuta va fond bozoridagi operatsiyalar; investision faoliyat (xalqaro va ichki milliy loyihalarga yo’naltirilgan kreditlar); davlat loyihalarini kreditlash; xalqaro ko’mak dasturlarini moliyalashtirish; ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish; xayriya faoliyati. Xalqaro moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlar (XMT) mamlakatlar milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o`ynamoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning tashabbusi bilan 2017 yildan buyon mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirishga qaratilgan loyihalarni amalga oshirishda xalqaro va xorijiy moliya institutlari bilan hamkorlik izchil rivojlanib bormoqda. O`zbekistonning Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, Evropa tiklanish va taraqqiyot banki va boshqa moliya institutlari bilan hamkorlik aloqalari yangi tarixiy bosqichga ko`tarildi. Davlatimiz rahbarining respublikadagi XMT faoliyatiga munosib munosabatining yana bir misoli – O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar kengashi tashkil etilishidir. Kengash faoliyatining asosiy yo`nalishi – bu O`zbekistondagi qulay, shaffof va konstruktiv ishbilarmonlik muhitini yanada rivojlantirish. 2017 yilda boshlangan iqtisodiy islohotlar iqtisodiy o`sishning yangi omillarini faollashtirish – investisiya muhitini yaxshilash, eksport salohiyatini kengaytirish, tashqi savdoni faollashtirish va makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga qaratilgan. Bu XMTlarning O`zbekistonga bo`lgan ishonchini mustahkamlashda o`z aksini topdi, bu esa yirik xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan ajratiladigan imtiyozli kreditlar va grantlar hajmining oshishiga olib keldi. Aholining farovonligini oshirish, kambag`allikni bartaraf etish, uy-joy bilan ta`minlash va kommunal xo`jaliklarni davlat tomonidan rekonstruksiya qilish bo`yicha amalga oshirilayotgan keng ko`lamli islohotlar va tadbirlar turmush tarzi, ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyati uchun zarur bo`lgan energiya, suv ta`minoti, transport va kommunikasiya infratuzilmasini rivojlantirish uchun katta hajmdagi investisiyalarni talab qiladi. Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishni moliyalashtirishda va ijtimoiy muammolarni hal qilishda faol rol o`ynagan XMT iqtisodiy vaziyat monitoringi va tahlilini amalga oshirib, doimiy ravishda uning rivojlanish istiqbollarini baholaydi. Bunday prognozlarning ahamiyati shundaki, xalqaro tashkilotlar dunyoning rivojlanayotgan mamlakatlari bo`yicha tahlil va prognoz qilishda etarli tajribaga ega. Prognoz yilining boshlanishidan yarim yil oldin, 2017-2019 yillarda O`zbekiston YaIM bo`yicha xalqaro moliya tashkilotlarining retrospektiv prognoz baholarini taqqoslash inqirozsiz rivojlanish sharoitlarida XMT prognozlarining yuqori aniqligini ko`rsatmoqda. Jahon banki va Islom bankining prognoz baholari ushbu ko`rsatkichning 2017-2019 yillarga mo`ljallangan qiymatlaridan deyarli farq qilmadi. Osiyo taraqqiyot bankining prognoz bahosi faqat 2017 yilga kelib hisobot qiymatidan 2,5 foiz punktga oshdi, keyingi 2 yil davomida esa ushbu og`ishlar nolga teng bo`ldi. Fitch Ratings, Moody`s i Standart&Poor`s reyting agentliklarining prognoz baholarida ham odatiy o`ziga xos juda kichik og`ishlar bo`ldi. Bularning barchasi esa mamlakat va jahon iqtisodiyotining inqirozsiz rivojlanish davrida ushbu Xalqaro moliya tashkilotlarining prognoz baholarini etarlicha ishonchli deb hisoblashga imkon beradi. Iqtisodiyotning xomashyoga yo`nalganligini engib o`tishda qayta ishlash sanoatini va zamonaviy xizmat turlarini jadal rivojlantirishga, ichki rivojlanish manbalarini faollashtirishga, yangi barqaror ish o`rinlarini yaratish va kambag`allikni kamaytirishda iqtisodiy o`sishning qo`shgan hissasini oshirishga yo`naltirilgan yangi resurstejovchi iqtisodiy o`sish modeliga o`tishda yanada ko`proq qat`iyatli qadamlarni talab etadi. Ushbu muammolarning echimi amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini oshirish, mavjud iqtisodiy boshqaruv tizimini modernizasiya qilish, uni indikativ strategik rejalashtirish tamoyillariga o`tkazish, dolzarb iqtisodiy muammolarni hal qilishda davlat aralashuvini cheklash, mahsulot ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlarga ko`proq huquq va erkinliklar berish bilan bog`liqdir. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. https:/finlit.uz/uz/ 2. O’zbekiston Respublikasining « O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’g’risida» gi Q onuni. 1995-yil 21-dekabr 3. Хасбулатов Р.И. Международные экономические отношения: учебник для бакалавров. — 2012. 4. N. Jumayev. «Jahon moliyavjy iqtisodiy inqirozi mohiyati, sabab - oqibatlari va O ’ zbekistonga ta ' siri ». — Т.: « JIDU », 2009. 5. Google.chrome 6. Wikipedia 7. www.ziyo.net 8. Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X 9. Xodiyev B.Yu., Shodmonov Sh. Iqtisodiyot nazariyasi. T.:2018 10. Shodmonov. Sh., Mamaraximov Iqtisodiyot nazariyasi. T.:2016 11. Internet saytlari. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti axborot markazi sayti. 12. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rasmiy sayti.

Xalqaro moliya institutlari, ularning amal qilish tamoyillari va xususiyatlari

Купить