Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 193.3KB
Покупки 3
Дата загрузки 09 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Xalqaro moliya munosabatlari ishtirokchilarining roli

Купить
Xalqaro moliya munosabatlari ishtirokchilarining
roli
Mundarija:
Kirish
1. Xalqaro moliya tashkilotlari va ularning xalqaro moliya 
munosabatlarida tutgan o rniʻ
2. Xalqaro   moliyaning   iqtisodiy   mohiyati   va   ahamiyati.
3.	
Jahon moliyaviy 	muhiti va unda xalqaro moliya munosa	 	
batlarining	 tutgan	 o’rni.
4. Xalqaro moliya munosabatlari ishtirokchilari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati KirishMamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni izchil amal	 ga	 oshirish,	
milliy   iqtisodiyotni	 yangi	 davr   darajasiga	 ko’tarish,	 eksportga	 yo’naltirilgan	
ishlab	 	chiqarish	 	tarmoqlarini	 	vujudga	 	keltirish	 	va   jahon	 	iqtisodiyoti	
integratsiyasiga   jadal	 kirib   borish	 xalqaro	 moliya	 munosabatlarini	 barqaror	
rivojlantirishni taqozo	 etadi.	
Hozirgi   vaqtda   mamlakatimiz   ijtimoiy-iqtisodiy   taraqqiyoti	
iqtisodiyotni modernizatsiyalash, ishlab chiqarishda tarkibiy	 o’zgarishlarni	
amalga   oshirish,   iqtisodiyot	 	tarmoqlarida	 	zamonaviy   texnika-	
texnologiyalarni  joriy  qilish va  shu asosda  raqo	 batbardoshlikka  erishish,	
jahon	 bozorlaridan	 mustahkam	 o’rin	 egallash,	 mamlakatimizning   eksport	
salohiyatini   oshirish   kabi	 	vazifalarni   amalga   oshirish   bilan   bevosita	
bog’liq.   Mazkur   masa	 lalarni  	ijobiy   hal   qilishda   mamlakatning   xalqaro	
moliya munosa	 batlaridagi	 ishtiroki	 muhim	 o’rin	 tutadi.
Xalqaro   moliya   -   xalqaro   moliyaviy   resurslar   majmuini   va   ularning
harakatlanishini   ifodalovchi   tushuncha   hisoblanadi.   Xalqaro   moliya
munosabatlari   muayyan   maqsadlarni   amal   ga   oshirish   uchun   xalqaro   darajada
shakllantirilgan   moliyaviy   resurslarni   taqsimlash   va   ulardan   foydalanish
jarayonidagi   iqti   sodiy   munosabatlarni   ifodalaydi.   Xalqaro   moliya   munosabatlari
o’ziga   xalqaro   valuta   munosabatlari,   xalqaro   kredit   munosabatlari,   xalqaro
investitsiya   munosabatlari,   xalqaro   savdo_   munosa   batlari,   xalqaro   soliq
munosabatlari,   xalqaro   lizing   munosabat   lari,   mamlakatlar   to’lov   balansini
boshqarish,   xalqaro   moliya   tashkilotlari   bilan   aloqalar   kabi   munosabatlarni
qamrab   oladi.   Globallashuv   jarayoni   -   jahon   savdosining   o’sishi,   ishlab   chiqa
rishnirig   ixtisoslashuvi   va   kengayishi,   kapitalning   xalqaro   oqi   mi   rivojlanishi,
xizmatlar   va   mahsulotlarning   xalqaro   harakati   xalqaro   moliyaning   rivojlanishiga
zamin   yaratdi.   Shuningdek,   mazkur   holat   jahon   moliya   bozorlarining,   xalqaro
moliyaviy   korporatsiyalarning   yuzaga   kelishiga,   davlatlararo   moliyaviy   muno
sabatlarning   va   xalqaro   moliyaviy   faoliyatning   boshqa   jihatlari
murakkablashuviga   olib   keldi. 1. Xalqaro moliya tashkilotlari va ularning xalqaro moliya
munosabatlarida tutgan o rni.ʻ
Xalqaro   moliya   doimiy   o’zgaruvchan   xalqaro   pul   tizimlarining   holati   va
rivojlanishini, alohida mamlakatlar to’lov balan  sining o’zgarishini, xalqaro moliya
bozorlari,   xalqaro   moliyaviy   korporatsiyalar,   xalqaro   bank   va   investitsion
faoliyatni   namoyon   etadi.   Xalqaro   moliya   tizimining   asosiy   ishtirokchilari   bo’lib
quyidagilar hisoblanadi: banklar, transrnilliy korporatsiyalar, portfel investorlar va
xalqaro   rasmiy   qarzdorlar.   Xalqaro   moliyaviy   ope   ratsiyalar   alohida
rnarnlakatlarning rnoliya tizimiga jiddiy ta’sir ko’rsatuvchi kuch hisoblanadi.
Xalqaro   rnoliya   o’zida   obyektiv   asosga   ega   bo’lgan   moliyaviy
munosabatlarni   ifodalaydi.   Xalqaro   rnoliyaning   moddiy   asosi   bo’lib   mamlakatlar
o’rtasida arnalga oshiriladigan xalqaro moli  yaviy oqirnlar, jumladan, pul oqirnlari
-   import   qilingan   mah   sulot   va   xizmatlarning   to’lovlari   harnda   mahsulot   va
xizmatlar eksportidan kelgan valuta tushurnlari, ushbu oqimlar xo’jalik yurituvchi
subyektlar   rnoliyasini   ifodalashi   rnumkin,   lekin   ular   turli   mamlakatlarga   tegishli
bo’ladi,   shu   boisdan   mamlakatlar   o’rtasidagi   pul   oqimlari   harakatini   narnoyon
etadi.   Shuningdek,   kredit   mablag’lari   oqirni   ham   ikki   tornonlama   bo’lib   hisobla
nadi,   bir   tomondan   qarzning   berilishi   bo’lsa,   boshqa   tomondan   esa,   uning
qaytarilishi   va   foizlarning   to’lanishi   namoyon   bo’ladi.   Shunday   qilib,   mazkur
oqimlar   asosida   rnoliyaviy   resurslarning   mamlakatlar   o’rtasidagi   harakati   yuzaga
keladi.   Ularning   taqsim   lanishi   bir   tornondan   valuta   kurslari   asosida,   ikkinchi
tomondan esa, bojxona tariflari asosida boshqariladi. 1
Moliyaviy   resurslar   xalqaro   moliya   tashkilotlari   va   institutlari   faoliyati
jarayonida   shakllanadi   va   foydalaniladi.   Mazkur   insti   tutlar   va   tashkilotlar
davlatlararo   tuzilrnaga   ega   bo’lib   muayyan   funksiyalarni   bajaradi.   Ularning
rnoliyaviy  ta’rninoti  umurnlash   gan  (rnasalan,  BMT  budjeti)   yoki   rnaqsadli  (aniq
dasturlar va tadbirlar uchun rno’ljallangan) fondlar orqali arnalga oshiriladi.
1
  Malikov T., Xaydarov N. Budjet daromadlari  va xarajatlari. O’quv qo’llanma, T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2017 ,
245 b Moliyaviy resurslarning muayyan qisrnini xalqaro darajada rnarkazlashuvi
jahon   xo’jaligi   ehtiyojlarini   ta’rninlaydi,   bunday   resurslarni   shakllantirishning
iqtisodiy   shart-sharoitlari   bo’lib,   iqtisodiy   integratsiyaning   kuchayishi,   turli
sohalardagi   xalqaro   loyiha   va   dasturlarni   amalga   oshirishda   rnamlakatlarning
ishtiroki, kredit va savdo rnunosabatlarini rivojlanishi hisoblanadi.
Shunday   qilib,   xalqaro   moliya   -   bu   xalqaro   rnoliya   bozori   va   xalqaro
institutlar   tornonidan   shakllanishi,   taqsirnlanishi   va   ishlatilishini   o’z   ichiga   olgan
moliyaviy   resurslar   harakati   aso   sida   hosil   bo’lgan   munosabatlar   tuzilmasi
bo’yicha murakkab tizimdir.
Mamlakat   davlat   moliyasining   xususiyatlari   sifatida   quyidagi-   larni
keltirish mumkin:
- bitta mamlakat hududidan chiqmaydi;
- xorijiy subyektlarni jalb qilmaydi;
- milliy qonunchilik asosida amalga oshiriladi;
- mamlakat ichida amalga oshiradigan hisob-kitoblarni   o’zida
ifodalaydi.
Xalqaro moliya esa turli xildagi jihatlarni o’rganadi. Bularga:
- iqtisodiy kategoriya sifatida - moliyaviy resurslarning fond  lari bo’lib,
xalqaro   iqtisodiy   munosabatlarni   rivojlantirish   asosida   tashkil   etilgan   hamda
xalqaro ahamiyatga ega bo’lgan umumiy ehtiyojlarni qondirish va jahon darajasida
ijtimoiy   takror   ishlab   chiqarishning   rentabelligini   va   uzluksizligini   ta’minlash
uchun foydalaniladi;
- institutsional   jihatdan   -   bu   banklar,   valuta   va   fond   birjalari,   xalqaro
moliya  institutlari,  mintaqaviy  moliya-kredit  tashkilot   lari,  xalqaro  va  mintaqaviy
iqtisodiy   tashkilotlar   va   birlashmalar   majmui   bo’lib,   ular   orqali   jahon   moliyaviy
oqimlarining harakati amalga oshiriladi;
- iqtisodiy   munosabat   sifatida   -   bu,   jahon   bozorida   kapital,   xizmatlar,
tovarlar   harakati   vaqtida   milliy   mahsulotlarning   qay   ta   taqsimlanishi   jarayonida
yuzaga keluvchi pul ko’rinishidagi munosabat. Davlatlararo va transmilliy moliya- kredit   munosa   batlarini   o’z   ichiga   oladi   va   ularda   xorijiy   elementlar   ishtirokini
ifodalaydi.
Xalqaro moliyaning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi:
- taqsimlash funksiyasi;
- nazorat funksiyasi;
- takror   ishlab   chiqarish   jarayoniga   moliya   yordamida   xalqaro   valuta-
kredit   va   moliya   tashkilotlarining   aralashuvi   bilan   bog’liq   tartibga   solish
funksiyasi;
 - barqarorlashtirish   funksiyasi.   Mazkur   funksiya   jahon   xo’jaligi
tizimida   iqtisodiy   va   ijtimoiy   munosabatlar   uchun   barqa   ror   sharoitni   yaratishda
namoyon bo’ladi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   shakllanishi   va   rivojlanishining   asosiy
omillari quyidagilardan iborat:
1. Jahon bozorlarining vujudga kelishi, ayniqsa tovar bozorlari.
2. Xalqaro mehnat taqsimoti.
3. lqtisodiy aloqalarning baynalminallashuvi va globallashuvi.
4. lqtisodiy va ijtimoiy sohalarda integratsiya jarayonlarining kuchayishi.
5. Ilmiy-texnika taraqqiyoti.
6. Xalqaro   moliya   munosabatlarining   ko’p   tomonlama   tartib   ga   solish
tizimini takomillashtirilishi.
7. Jahon   iqtisodiyotida   global   muammolarning   keskinlashuvi.   Xalqaro
moliya jahon xo’jaligining aniqlovchi tizimlaridan biri hisoblanib, milliy va jahon
iqtisodiyotiga aniqlovchi ta’sir ko’rsatadi.
Xalqaro   moliya   yaxlit   tizirn   sifatida   faoliyat   ko’rsatadi   va   uning
elementlariga quyidagilar kiradi:
 - Jahon   valuta   tizimi   -   milliy   va   zaxira   valutalar,   xalqaro   jamoaviy
valutalar,   o’zaro   konvertirlash   shartlari,   valuta   pariteti,   valuta   kursi,   valuta
kurslarini tartibga solishning milliy va xalqa  ro mexanizmlaridan tashkil topgan; - Xalqaro   hisob-kitoblar   -   moliyaviy   instrumentlar,   ishlab   chiqarish
omillari, tovarlar harakati, shuningdek, xalqaro hisob  kitoblar bilan bog’liq barcha
operatsiyalarni aks ettiruvchi to’lov balansiga xizmat qiladi;
- Xalqaro   moliya   bozorlari   va   muayyan   moliyaviy   instrument   lar
savdosi mexanizmlari - valuta, kredit, qimmatli qog’ozlar;
- Xalqaro   soliqqa   tortish   -   pul   mablag’lari   fondlarini   shakl   lantirish
metodi sifatida;
- TMKlarning   xalqaro   moliyaviy   menejmenti,   bunda   trans   milliy
moliyalashtirish,   risklarni   boshqarish,   xalqaro   investitsi   yalash   jarayoni   asosiy
o’ringa chiqadi.
Jahon   iqtisodiyotining   tizim   sifatidagi   faoliyati   tovarlar,   xiz   matlar   va
ishlab   chiqarish   omillarining   harakati   bilan   bog’liq.   Ushbu   bog’liqlik   asosida
xalqaro moliya munosabatlari yuzaga keladi. 2
Xalqaro   moliya   munosabatlari   bu   xalqaro   moliya   bozori   ishtirokchisi
bo’lgan   shaxsning   qaroriga   muvofiq   tarzda   o’ziga   te   gishli   bo’lgan   xorijiy
valutalarning harakat jarayonini tavsiflovchi fundamental iqtisodiy kategoriyadir.
Xalqaro   kreditlashdan   foydalanish   xususiyatining   o’zgarishi   bilan   bog’liq
ravishda   xalqaro   kredit   bozori   hajmi   keskin   ortib   bordi.   Uning   oxirgi   yo’nalishi
nafaqat   xalqaro   ayirboshlash   so   hasi   (mahsulotlar,   xizmatlar   va   boshq.)   balki,
ishlab   chiqarish   sohasi   ham   bo’ldi.   Bu   holat,   birmuncha   yirik   kreditlarni   uzoq
muddatlarga   jalb   etishni,   shuningdek,   moliya-kredit   xizmatlari   majmuasini
rivojlantirishni   talab   etardi.   1970-yillarda   xalqaro   kreditni   to’lov   balansining
taqchilligini  bevosita  yoki   bilvosita  moliyalashtirish  uchun  foydalana boshladilar.
Xususiy   firmalar   bilan   bir   qatorda   yirik   qarzdorlar   sifatida   hukumatlar,   davlat
tashkilotlari va korxonalar, xalqaro kredit tashkilotlari yuzaga keldi.
Ushbu   davrda   neft   import   qiluvchi   rivojlangan   va   rivojlana   yotgan
mamlakatlar   to’lov   balanslari   jami   taqchilligining   qariyb   60%   xalqaro   kapital
bozorlari   hisobiga   moliyalashtirildi.   Xalqaro   kredit   hajmining   oshishi   nafaqat
2
  Malikov T., Xaydarov N. Budjet daromadlari  va xarajatlari. O’quv qo’llanma, T.: "IQTISOD-MOLIYA", 2017 ,
248 b yevrokreditlarning   o’sishi   hiso   biga   balki,   xorijiy   kreditlash   bozorlari   kengayishi
hisobiga   sodir   bo’ldi.   Yaponiya   milliy   valutasi   «iena»   hisobiga   xorijiy   kreditlar
bozori   hajmining   oshishi   natijasida   Tokioda   ienadagi   xorijiy   obli   gatsiyalar
emissiyasi hajmi keskin ortdi. Mazkur holat natijasida Yaponiya ienasi yevrovaluta
bozorida keng qo’llanila boshlandi.
1970-yillarda   xalqaro   kapital   bozori   kengayishiga   bir   qator   omillar   ta’sir
ko’rsatdi   va   natijada  xalqaro   res-urslar   aylanishi   va   likvidligi   oshib  bordi.  Ushbu
davrda jahon iqtisodiyoti ikkita neft inqirozini boshdan kechirdi va neft narxining
birdaniga keskin o’zgarishiga sabab bo’ldi. Mazkur holat natijasida neft eksport qi
luvchi   mamlakatlarda   yirik   valuta   ortiqchaligi,   neft   import   qiluv   chilarda   esa,
jumladan   ko’plab   rivojlangan   mamlakatlarda   joriy   hisoblar   bo’yicha   taqchillik
yuzaga   keldi.   Bu   taqchillik   asosan   retsipient-mamlakatlarga   xalqaro   banklar,
yevroobligatsiyalar bo  zori orqali tushgan neftedollarlar hisobiga qoplandi.
  Jahon iqtisodiyotida ro’y bergan boshqa muhim o’zgarishlar ham xalqaro
moliya   munosabatlari   rivojlanishiga   ijobiy   va   sal   biy   jihatdan   sezilarli   darajada
ta’sir ko’rsatdi. Ushbu o’zgarishlar jumlasiga jahon va hududiy valuta tizimlaridagi
o’zgarishlar,   valuta   tizimi   tamoyillarining   o’zgarishi,   qarzdorlik   inqirozlari,
mamlakatlar   tomonidan   iqtisodiy   integratsion   birlashmallarning   tuzilishi,   xalqaro
va mintaqaviy moliya tashkilotlarining vujudga kelishi, transmilliy korporatsiya va
banklar   faoliyatining   kengayi   shi,   jahonda   ro’y   bergan   moliyaviy-iqtisodiy
inqirozlarni kiritish mumkin.
Jahon   moliyaviy   muhiti   investorlar   va   korporatsiyalar   moli   yasi,   banklar
boshqaruvchilari   qabul   qiluvchi   qarorlarga   ta’sir   ko’rsatadi   hamda   jahon   moliya
bozori   o’sishi   sharoitini   aniqlaydi.   Xalqaro   moliya   tizimining   asosiy   funksiyalari
sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin:
 - valutalar ayirboshlash va hisob-kitob tizimi shartlarining birxillashuvi;
- valuta   kurslari   rejimlarini   tartiblashtirish   va   valuta   cheklov   larini
tartibga solish;
- xalqaro valuta likvidligini tartibga solish; - kredit, sug’urta, investitsiya va fond operatsiyalari xalqaro qoidalarini
birxillashtirish;
- mazkur funksiyalarni amalga oshiruvchi  va nazorat  qiluv   chi  xalqaro
moliya institutlarini tashkil etish.
Xalqaro moliya munosabatlarining subyektlari sifatida qu  yidagilar ishtirok
etadi: davlat, korxona, tashkilotlar, firmalar hamda xalqaro tashkilotlar va moliya
institutlari,   transmilliy   korporatsiyalar,   transmilliy   banklar,   birjalar,   jismoniy
shaxslar.   Xalqaro   moliya   munosabatlari   turli   mamlakatlarning   xo’jalik   yurituvchi
subyektlari   o’rtasida,   davlat   va   boshqa   mamlakatlar   hukumatlari   hamda   xalqaro
tashkilotlar   o’rtasida,   davlat   va   kor   xonalar   bilan   xalqaro   moliya   institutlari
o’rtasida yuzaga kelishi mumkin.
Davlat   xalqaro   moliya   sohasida   faoliyat   ko’rsatuvchi   asosiy   subyekt
hisoblanadi.
Markaziy   banklar   -   bu   iqtisodiyotni   davlat   tomonidan   tartib   ga   solish
organlari   bo’lib,   ularga   monopol   tarzda   banknotalar   chiqarish,   pul   muomalasi,
kredit   va   valuta   kursini   tartibga   solish,   valuta   zaxiralarini   saqlash   vazifalari
biriktirilgan.
Xalqaro tashkilotlar - ular xalqaro shartnoma asosida tashkil etilgan bo’Iib,
doimiy   faoliyat   ko’rsatuvchi   organlarga   ega   bo’lgan   holda   jahon   xo’jaligi
birliklarining iqtisodiy, ijtimoiy rivojlanishiga yordamlashish vazifalarini bajaradi.
Xalqaro   valuta-kredit   va   moliya   tashkilotlari   -   jahon   iqti   sodiyotini
barqarorlashtirish   maqsadida   xalqaro   valuta   va   moliya-kredit   munosabatlarini
tartibga   solish   uchun   davlatlararo   kelishuvlar   asosida   tashkil   etilgan   iqtisodiy
tashkilotlar.
Xalqaro   moliyaning   rivojlanishida   transmilliy   korporatsiyalar   va
transmilliy banklar kabi subyektlar faol rol o’ynaydi.
  Jahon   iqtisodiyotining   rivojlanish   jarayoni   xalqaro   moliya
munosabatlarining rivojlanish evolutsiyasi  bilan uzviy bog’liqdir. Xalqaro moliya
munosabatlari jahon xo’jaligining shakllanishi jarayonida alohida o’rin tutadi. Xalqaro   moliya   munosabatlari   asta-sekin   jahon   xo’jaligining   tarkibiy
elementiga   aylana   bordi.   Hozirgi   vaqtda   xalqaro   moliya   munosabatlarini   jahon
xo’jaligining   rivojlanishi   natijasida   shakl   langan   mustaqil   iqtisodiy   tizim   sifatida
baholash mumkin.
Jahon   xo’jaligi   bozor   iqtisodiyotining   obyektiv   qonuniyatlariga
bo’ysunuvchi   xalqaro   moliya   munosabatlari   orqali   o’zaro   bog’liq   milliy
iqtisodiyotlar yig’indisi sifatidagi global iqtisodiy tizimdir.
Jahon   xo’jaligining   barqaror   rivojlanishida   alohida   olingan   milliy
iqtisodiyotlar   holati   muhim   o’rin   tutadi.   Chunki,   milliy   iqtisodiyotlar   jahon
iqtisodiyotining asosiy subyekti hisoblanadi.
Milliy   iqtisodiyotning   rivojlanishida   uning   tashqi   dunyo   bilan   aloqalari
holati,   mamlakatning   xalqaro   moliya   munosabatlaridagi   ishtiroki   muhim   o’rin
tutadi.   Mamlakatning   xalqaro   moliya   munosabatlaridagi   ishtirokining
kuchayishida   xalqaro   moliya   munosabatlarini   amalga   oshirish   mexanizmlarini
samarali tarzda tashkil etish bilan uzviy bog’liqdir.
Ta’kidlash   joizki,   xalqaro   moliya   munosabatlarining   predmeti   ikkita
muhim tarkibiy qismni o’ziga qamrab oladi, ya’ni xalqaro moliyaviy munosabatlar
va  ularni   amalga  oshirish  mexanizmi.  Ma’lumki,  mamlakatlar  o’rtasidagi  xalqaro
moliya munosabat  lari muayyan mexanizm orqali amalga oshiriladi, bunda xalqaro
tashkilotlar   tomonidan   belgilangan   me’yoriy   normalar,   davlat   lararo   darajadagi
shartnoma   va   bitimlar,   mamlakatlar   o’rtasida   o’zaro   qabul   qilingan   kelishuvlarga
amal qilinadi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   mexanizmiga   huquqiy   norma   lar   va   ularni
amalga   oshirish   vositalari   (shartnomalar,   kelishuvlar,   bitimlar,   rezolyutsiya   va
konvensiya)   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlarni   rivojlantirishga   qaratilgan   yo’l-
yo’riqlarni   amalga   oshirishni   muvofiqlashtiruvchi   xalqaro   moliya   tashkilotlari
kiradi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   jahon   xo’jaligi   tizimida   tez   tez   takrorlanib
turuvchi   turli   xil   darajadagi   kompleks,   alohida   olingan   bir   mamlakat   va   ularning hududiy birlashmalari va subyektlari, alohida tashkilotlar o’rtasidagi aloqalarni o’z
ichiga oladi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   tuzilmaviy   jihatdan   quyidagi-   larni
o’rganishni taqozo etadi:
- xalqaro valuta munosabatlari;
- xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlar;
- xalqaro savdo munosabatlari;
- investitsiyalar va kapitalning xalqaro harakati;
- mamlakatlar to’lov balanslarini boshqarish;
- xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirish;
- xalqaro moliya tashkilotlari faoliyati va boshqalar.
Xalqaro   moliya   munosabatlarining   obyektiv   asosini   xalqaro   mehnat
taqsimoti va jahon xo’jaligi hamda undagi iqtisodiy alo   qalar tizimi tashkil qiladi.
Hozirgi   zamon   jahon   xo’jaligi   mil   liy   iqtisodiyotlar   yig’indisidan   iborat   bo’lgan
global iqtisodiy tizim bo’lib, bozor iqtisodiyotining obyektiv qonunlariga, xalqaro
mehnat   taqsimotiga,   ishlab   chiqarish   va   kapitalning   xalqaro   harakatiga   muvofiq
tarzda o’zgarib boradi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   rivojlanishining   milliy   iqtisodiyotga   ta’siri
quyidagi muhim xususiyatlar orqali namoyon bo’ladi:
• Moliyaviy   globallashuv   jarayoni.   Mazkur   jarayon   quyidagi
o’zgarishlarni o’z ichiga qamrab oladi:
- mamlakatlarni jahon iqtisodiyotidagi jarayonlarga jalb etish;
- ishchi   kuchi,   texnologiya,   kapital,   mahsulotlar   va   xizmat-   larning
global bozorlarini barpo etish;
- jahon xo’jalik aloqalarining global infratuzilmasini yaratish; ‘
- xalqaro moliya  munosabatlari  bilan  milliy  iqtisodiyotning qoidalarini
universallashtirish;
 - yirik   ishlab   chiqarishga   asoslangan   xalqaro   ishlab   chiqarish
tarmoqlarini vujudga keltirish. • lqtisodiy integratsion hudud va birlashmalarning tashkil topishi. Milliy
iqtisodiyotlarning xalqaro mehnat taqsimotiga asoslangan holda iqtisodiy jihatdan
birlashish jarayoni hisoblanadi.
• Xalqaro   moliya   bozorlaridagi   o’zgarishlar.   Milliy   iqtisodi   yotda
faoliyat   ko’rsatayotgan   moliya   institutlarining   jahon   moliya   bozorlaridagi
ishtirokini muvofiqlashtirib boradi.
• Global raqobatlashuv jarayonining keskinlashuvi. Ushbu holat, milliy
iqtisodiyotlar   tomonidan   jahon   bozorlarida   o’rin   egallash   uchun   yuqori   sifatli
mahsulotlar ishlab chiqarish va ularni sotish jarayonida vujudga keladi.
• Transmilliy   korporatsiyalar   va   transmilliy   banklar   rolining   ortib
borishi.   Bu   holat,   jahon   iqtisodiyotida   transmilliylashish   ja   rayoni   kuchayishi,
ya’ni,   alohida   mamlakatlarga   yoki   bir   nechta   mamlakatlarga   tegishli   xalqaro
kompaniyalar   va   banklar   faoliyati   ning   rivojlanishi,   ular   tomonidan   xorijiy
filiallarning kengaytirili  shi orqali yuzaga keldi.
• Mamlakatlarda tashqi iqtisodiy faoliyatning erkinlashtirilishi. Mazkur
holat,   milliy   iqtisodiyotning   tashqi   dunyo   uchun   ochiqlik   darajasi   orqali
ifodalanadi.   Bunda,   xalqaro   moliya   muno   sabatlarining   ishtirokchilari   uchun
muayyan   shart-sharoitlarning   yaratilishi,   xususan,   xalqaro   savdoda   bojlarning
pasaytirilishi,   xorijiy   investorlarni   keng   jalb   etishga   qaratilgan   qulay   investitsiya
muhitining yaratilishi hamda valuta cheklovlarining bekor qilini   shi kabi tadbirlar
amalga oshirilishi muhim o’rin tutadi.
• Tashqi   iqtisodiy   aloqalarning   xalqaro   me’yoriy-huquqiy   ba   zasini
qabul etilishi.
• Mamlakatlar   o’rtasidagi   moliyaviy   munosabatlarni   xalqaro   jihatdan
tartibga solish va nazorat qilish tizimining tashkil qilinishi.
Alohida   olingan   milliy   iqtisodiyotning   xalqaro   moliya   munosabatlaridagi
ishtirokini bir necha miqdoriy ko’rsatkichlar bilan tavsiflash mumkin:
 - eksport kvotasining miqdori, bunda eksport hajmi YMMga
nisbatan foizda hisoblanadi;
- import kvotasining miqdori, bunda import hajmi YMMga nisbatan foizda hisoblanadi;
- tashqi   savdo   kvotasining   miqdori,   bunda   tashqi   savdo   aylan   masi
hajmi YMMga nisbatan foizda hisoblanadi.
Mazkur   ko’rsatkichlarni   hisoblash   asosida   mamlakatning   xalqaro   moliya
munosabatlaridagi ishtirokini baholash mumkin.
Jahon   iqtisodiyotida   ro’y   bergan   o’zgarishlar   xalqaro   moliya   mu
nosabatlarining istiqbolda rivojlanish tendensiyalarini belgilab berdi:
- xalqaro   moliya   munosabatlari   sohasida   ikki   tomonlama
munosabatlardan ko’p tomonlama munosabatlarga o’tish;
- jahon xo’jaligida xalqaro mehnat taqsimotining chuqur  lashuvi;
- xalqaro   savdo   munosabatlarining   an’anaviy   tovarlar   sav   dosidan
milliy ishlab chiqarish jarayonlarida bevosita xizmat  ko’rsatish vositasiga aylanib
borishi;
- kapital migratsiyasining globallashuvi;
- hududiy iqtisodiy integratsiya jarayonlarining yanada ken- gayishi va
jadallashuvi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   rivojlanishida   kapitalning   xalqaro   harakati,
ayniqsa,   to’g’ridan   to’g’ri   xorijiy   investitsiyalar   shaklida   u   yoki   bu   mamlakatga
kirib   borishi,   shuningdek,   xalqaro   savdoning   mahsulotlar,   turli   xizmatlar
ko’rsatish, texnologiyalar sohasidagi rivoji ijobiy omil sifatida ta’sir ko’rsatmoqda.
Jahon   savdosining   o’sishi,   ishlab   chiqarishning   ixtisoslashuvi   va
kengayishi,   xalqaro   kapital   harakatining   rivoji,   chegaralararo   tovarlar,   xizmatlar
hamda ishchi kuchi migratsiyasi xalqaro moli  ya munosabatlarining rivojlanishiga,
shuningdek,   jahon   moliya   bozorlarining   taraqqiy   etishiga   hamda   transmilliy
korporatsiyalar faoliyatining kengayishiga, xalqaro moliyaviy faoliyatning boshqa
jabhalarini jadallashuviga imkon yaratdi 3
Moliyaviy   globallashuv   sharoitida   xalqaro   moliyaning   vazi   falari   sifatida
quyidagilarni ko’rsatish mumkin:
3
  Malikov T.,  Xaydarov   N. Budjet  daromadlari  va  xarajatlari.   O’quv  qo’llanma,  T.:  "IQTISOD-MOLIYA",   2017,
255 b  - milliy iqtisodiyotlarning yagona xalqaro tizimga integratsi  yalashuvini
ta’minlash;
- xalqaro   savdo   hamda   tovarlar,   xizmatlar   va   kapital   ayirboshlashning
oqilona harakatini tashkil etish;
- milliy   iqtisodiyotlarni   xalqaro   iqtisodiy   va   moliyaviy   o’zgarishlarga
moslashtirish;
- mamlakatlarning   milliy   moliyaviy   siyosatini   yuritishida   tavsiyalar
berish.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   tarkibiga   xalqaro   aylanmaga   kelib   tushgan
va   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlarda,   ya’ni   rezidentlarning   tashqi   dunyo   bilan
yuzaga   keladigan   munosabatlarida   qo’llaniladigan   moliyaviy   munosabatlar   tizimi
kiritiladi. Xalqaro moliya quyidagilarga xizmat qiladi:
- birinchidan,   turli   mamlakat   rezidentlari   o’rtasidagi   iqti   sodiy
aloqalarga va o’zaro hamkorlikka;
- ikkinchidan,   jahon   mamlakatlarining   turli   xii   moliyaviy   institutlar
bilan yuzaga keladigan o’zaro munosabatlariga;
- uchinchidan,   turli   mamlakatlar   rezidentlarining   xalqaro   moliya
bozorlaridagi operatsiyalarini tashkil etishga.
Jahon   iqtisodiyoti   globallashuvi   sharoitida   xalqaro   moliya   mu   nosabatlari
tobora   rivojlanib   bormoqda.   Bunda,   avvalo   mam   Iakatlar   o’rtasidagi   savdo
munosabatlarining   taraqqiy   etishi   alo   hida   o’rin   tutmoqda.   Ushbu   holat   o’z
navbatida   xalqaro   valuta   munosabatlari   va   xalqaro   hisob-kitoblarning
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. 2. Xalqaro	 moliyaning	 iqtisodiy	 mohiyati	 va	 ahamiyatiXalqaro   moliya   -   xalqaro   moliyaviy   resurslar   majmuini   va   ularning
harakatlanishini   ifodalovchi   tushuncha   hisoblanadi.   Xalqaro moliya munosabatlari
muayyan   maqsadlarni   amalga   oshirish   uchun   xalqaro   darajada   shakllantirilgan
moliyaviy   resurslarni   taqsimlash   va   ulardan   foydalanish   jarayonidagi   iqti   sodiy
munosabatlarni   ifodalaydi.   Xalqaro   moliya   munosabatlari   o’ziga   xalqaro   valuta
munosabatlari,   xalqaro   kredit   munosabat   lari, xalqaro investitsiya   munosabatlari,
xalqaro   savdo_   munosa   batlari,   xalqaro   soliq   munosabatlari,   xalqaro   lizing
munosabat   lari,   mamlakatlar   to’lov   balansini   boshqarish,   xalqaro   moliya
tashkilotlari   bilan   aloqalar   kabi   munosabatlarni   qamrab   oladi.   Globallashuv
jarayoni   -   jahon   savdosining   o’sishi,   ishlab   chiqa   rishnirig   ixtisoslashuvi   va
kengayishi,   kapitalning   xalqaro   oqi   mi   rivojlanishi,   xizmatlar   va   mahsulotlarning
xalqaro   harakati   xalqaro   moliyaning   rivojlanishiga   zamin   yaratdi.   Shuningdek,
mazkur   holat   jahon  moliya   bozorlarining,  xalqaro  moliyaviy   kor   poratsiyalarning
yuzaga   kelishiga,   davlatlararo   moliyaviy   muno   sabatlarning   va   xalqaro   moliyaviy
faoliyatning   boshqa   jihatlari   murakkablashuviga   olib   keldi.
Xalqaro   moliya   doimiy   o’zgaruvchan   xalqaro   pul   tizimlari
ning   holati   va   rivojlanishini,   alohida   mamlakatlar   to’lov   balan   sining
o’zgarishini,   xalqaro   moliya   bozorlari,   xalqaro   moliyaviy   korporatsiyalar, xalqaro
bank va investitsion   faoliyatni   namoyon   etadi.   Xalqaro   moliya   tizimining   asosiy
ishtirokchilari   bo’lib   qu	
yidagilar   hisoblanadi:   banklar,   transrnilliy	
korporatsiyalar,   portfel	 investorlar   va   xalqaro   rasmiy   qarzdorlar.   Xalqaro	
moliyaviy ope	 ratsiyalar	 alohida	 rnarnlakatlarning rnoliya tizimiga jiddiy	 ta’sir	
ko’rsatuvchi	 kuch	 hisoblanadi. Xalqaro   rnoliya   o’zida   obyektiv   asosga   ega   bo’lgan   moliyaviy	
munosabatlarni	 	ifodalaydi.	 	Xalqaro	 	rnoliyaning	 	moddiy   asosi	 	bo’lib	
mamlakatlar	 	o’rtasida   arnalga   oshiriladigan	 	xalqaro   moliyaviy   oqirnlar,	
jumladan,	 pul oqirnlari -	 import qilingan mah	 sulot	 va	 xizmatlarning	 to’lovlari	
harnda	 mahsulot	 va	 xizmatlar	 eksportidan	 kelgan	 valuta	 tushurnlari,	 ushbu	
oqimlar	 xo’jalik	 yurituvchi	 subyektlar	 rnoliyasini	 ifodalashi	 rnumkin,	 lekin	
ular	 turli	 mamlakatlarga	 tegishli	 bo’ladi,	 shu	 boisdan	 mamlakatlar	 o’rtasidagi	
pul oqimlari	 harakatini	 narnoyon	 etadi. Shuningdek,	 kredit	 mablag’lari	 oqirni	
ham   ikki   tornonlama   bo’lib   hisoblanadi,   bir   tomondan	 qarzning	 berilishi	
bo’lsa,   boshqa   tomondan	 esa,   uning   qaytarilishi   va   foizlarning   to’lanishi	
namoyon   bo’ladi.	 	Shunday	 	qilib,   mazkur   oqimlar   asosida	 	rnoliyaviy	
resurslarning	 	mamlakatlar   o’rtasidagi   harakati   yuzaga   keladi.   Ularning	
taqsimlanishi   bir   tornondan   valuta   kurslari   asosida,   ikkinchi   tomondan	 esa,	
bojxona	 tariflari	 asosida	 boshqariladi.	
Moliyaviy	 resurslar	 xalqaro	 moliya	 tashkilotlari	 va	 institutlari 	faoliyati	
jarayonida	 shakllanadi	 va   foydalaniladi.	 Mazkur	 insti	 tutlar   va   tashkilotlar	
davlatlararo   tuzilrnaga	 ega   bo’lib   muayyan	 funksiyalarni   bajaradi.	 Ularning	
rnoliyaviy   ta’rninoti   umurnlash	 gan	 (rnasalan,	 BMT	 budjeti)	 yoki	 rnaqsadli	
(aniq	 dasturlar	 va	 tadbirlar	 	uchun	 	rno’ljallangan)	 fondlar	 	orqali	 	arnalga	
oshiriladi.	
Moliyaviy	 	resurslarning	 	muayyan	 	qisrnini	 	xalqaro	 	darajada	
rnarkazlashuvi   jahon	 xo’jaligi	 ehtiyojlarini	 ta’rninlaydi,	 bunday	 resurslarni	
shakllantirishning	 iqtisodiy	 shart-sharoitlari	 bo’lib,	 iqtisodiy	 integratsiyaning	
kuchayishi,	 turli	 sohalardagi	 xalqaro	 loyiha   va   dasturlarni	 amalga   oshirishda	
rnamlakatlarning   ishtiro	 ki,	 	kredit	 	va	 	savdo	 	rnunosabatlarini	 rivojlanishi	
hisoblanadi.	
Shunday qilib, xalqaro moliya - bu xalqaro rnoliya bozori	 va	 xalqaro	
institutlar	 tornonidan	 shakllanishi,	 taqsirnlanishi	 va
 	ishlatilishini o’z ichiga	
olgan   moliyaviy   resurslar   harakati   aso	 sida   hosil   bo’lgan	 munosabatlar	
tuzilmasi	 bo’yicha	 murakkab	 tizimdir. Mamlakat	 davlat	 moliyasining	 xususiyatlari	 sifatida	 quyidagi-	 larni	
keltirish	 mumkin:-	
bitta	 mamlakat	 hududidan	 chiqmaydi;
-	
xorijiy	 subyektlarni	 jalb	 qilmaydi;
-	
milliy	 qonunchilik	 asosida	 amalga	 oshiriladi;
-	
mamlakat	ichida	amalga	oshiradigan	hisob   kitoblarni	
o’zida	 ifodalaydi.
Xalqaro	 moliya	 esa	 turli	 xildagi	 jihatlarni	 o’rganadi.	 Bularga:
-	
iqtisodiy   kategoriya   sifatida   -	 moliyaviy   resurslarning   fond	 lari	
bo’lib,   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlarni   rivojlantirish   asosida	 tashkil	 etilgan	
hamda	 xalqaro	 ahamiyatga	 ega	 bo’lgan	 umumiy	 ehtiyojlarni	 qondirish	 va	
jahon   darajasida	 	ijtimoiy   takror	 	ishlab	 	chiqarishning	 	rentabelligini	 	va	
uzluksizligini	 ta’minlash	 uchun	 foydalaniladi;
-	
institutsional jihatdan -	 bu banklar, valuta va fond birjalari,	 xalqaro	
moliya	 	institutlari,	 	mintaqaviy   moliya-kredit   tashkilot	 	lari,   xalqaro   va	
mintaqaviy   iqtisodiy   tashkilotlar   va   birlashmalar	 majmui   bo’lib,   ular   orqali	
jahon moliyaviy oqimlarining harakati	 amalga	 oshiriladi;
-	
iqtisodiy   munosabat   sifatida   -	 	bu,   jahon   bozorida	 	kapital,	
xizmatlar,	 tovarlar harakati vaqtida milliy mahsulotlarning qay	 ta	 taqsimlanishi	
jarayonida	 yuzaga	 keluvchi	 pul	 ko’rinishidagi	 munosabat.	 Davlatlararo	 va	
transmilliy	 moliya-kredit	 munosa	 batlarini   o’z	 ichiga   oladi   va   ularda   xorijiy	
elementlar ishtirokini	 ifodalaydi.	
Xalqaro	 moliyaning	 asosiy	 funksiyalariga	 quyidagilar	 kiradi:
-	
taqsimlash	 funksiyasi;
-	
nazorat	 funksiyasi;
-	
takror   ishlab   chiqarish   jarayoniga   moliya   yordamida   xalqaro	
valuta-kredit	 va   moliya   tashkilotlarining   aralashuvi	 bilan   bog’liq	 tartibga	
solish	 funksiyasi;
-	
barqarorlashtirish	 funksiyasi.	 Mazkur	 funksiya	 	jahon	 xo’jaligi	
tizimida   iqtisodiy   va   ijtimoiy   munosabatlar   uchun   barqa	 	ror	 	sharoitni yaratishda	 namoyon	 bo’ladi.	
Xalqaro   moliya   munosabatlari   shakllanishi   va   rivojlanishining	 asosiy	
omillari	 quyidagilardan	 iborat:1.	
Jahon	 bozorlarining	 vujudga	 kelishi,	 ayniqsa	 tovar	 bozorlari.
2.	
Xalqaro	 mehnat	 taqsimoti.
3.	
lqtisodiy	 aloqalarning	 baynalminallashuvi	 va	 globallashuvi.
4.	
lqtisodiy	 	va	 	ijtimoiy	 	sohalarda	 	integratsiya	 	jarayonlarining	
kuchayishi.
5.	
Ilmiy-texnika	 taraqqiyoti.
6.	
Xalqaro  	moliya   munosabatlarining	 ko’p	 tomonlama	 tartib	 ga	
solish	 tizimini	 takomillashtirilishi.
7.	
Jahon	 	iqtisodiyotida   global	 	muammolarning	 	keskinlashuvi.	
Xalqaro   moliya   jahon   xo’jaligining   aniqlovchi   tizimlaridan	 biri	 hisoblanib,	
milliy	 va	 jahon	 iqtisodiyotiga	 aniqlovchi	 ta’sir	
ko’rsatadi.
1-rasm.   Xalqaro   moliya   munosabatlari   va   xalqaro   qayta   ishlab   chiqarish
jarayonlarining   o’zaro   bog’liqligi
Xalqaro	 moliya	 yaxlit	 tizirn	 sifatida	 faoliyat	 	ko’rsatadi	 	va	 uningJahon   iqtisodiyoti
Xalqaro moliya 
mu	
    nosabatlari
Xalqaro   savdoXalqaro   savdo '   Jahon   iqtiso'1i	
   
yotida   kapital
va   investitsiyalar  
harakatiJahon iqtisodi	    yotida  
kapital
va   investitsiyalar  
harakati Jahon   iqtisodiyoti elementlariga	 quyidagilar	 kiradi: -Jahon  valuta   tizimi   -	 milliy   va   zaxira   valutalar,   xalqaro	 jamoaviy	
valutalar,   o’zaro   konvertirlash   shartlari,   valuta   pariteti,	 valuta   kursi,   valuta	
kurslarini   tartibga   solishning   milliy   va   xalqa	 ro	 mexanizmlaridan	 tashkil	
topgan;
-	
Xalqaro  hisob-kitoblar  -	 moliyaviy  instrumentlar,  ishlab	 chiqarish	
omillari,   tovarlar   harakati,   shuningdek,   xalqaro   hisob	 kitoblar   bilan   bog’liq	
barcha operatsiyalarni aks ettiruvchi to’lov	 balansiga	 xizmat	 qiladi;
- Xalqaro   moliya   bozorlari   va   muayyan   moliyaviy   instrument   lar
savdosi   mexanizmlari   -   valuta,   kredit,   qimmatli   qog’ozlar;
- Xalqaro   soliqqa   tortish   -   pul   mablag’lari   fondlarini   shakl   lantirish
metodi   sifatida;
- TMKlarning   xalqaro   moliyaviy   menejmenti,   bunda   trans   milliy
moliyalashtirish,   risklarni   boshqarish,   xalqaro   investitsi   yalash   jarayoni   asosiy
o’ringa   chiqadi. 3. Jahon moliyaviy muhiti va unda xalqaro moliya	 munosabatlarining   tutgan   o’rni
Jahon   iqtisodiyotining   tizim   sifatidagi   faoliyati   tovarlar,   xiz   matlar   va
ishlab   chiqarish   omillarining   harakati   bilan   bog’liq.   Ushbu   bog’liqlik   asosida
xalqaro   moliya   munosabatlari   yuzaga   keladi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   bu   xalqaro   moliya   bozori   ishtirokchisi
bo’lgan   shaxsning   qaroriga   muvofiq   tarzda   o’ziga   tegishli   bo’lgan   xorijiy
valutalarning harakat jarayonini tavsiflovchi   fundamental   iqtisodiy   kategoriyadir.	
1970-yillarda  	xalqaro moliya tizimida sezilarli o’zgarishlar	 sodir bo’ldi	
va   mazkur   o’zgarishlar	 	ta’sirida	 	zamonaviy	 	jahon	 	valuta-moliya   tizimi	
shakllana   boshladi.   Jahon   moliya   tizimidagi   o’zgarishlar   va   xalqaro   moliya
munosabatlarining   rivojlanishi	 	ko’p   jihatdan   transmilliy   korporatsiyalar	
faoliyati   bilan   bog’liq	 bo’lib,   ular   tomonidan   butun   dunyo   bo’ylab   ishlab	
chiqarish   tar	 moqlarini   vujudga   keltirish   hamda   barcha   resurslardan   samarali	
foydalanishga	 	qaratilgan	 	global	 	strategiya	 	amalga	 	oshirildi.	 	Shu
ningdek,
xalqaro   moliya   munos   batlari   rivojlanishida   moliyaviy   jihatdan   barqaror   hamda
ko’p sonli xorijiy filiallarga ega bo’lgan   transmilliy   banklar   muhim   rol   o’ynadi.
Xalqaro   kreditlashdan   foydalanish   xususiyatining   o’zgarishi   bilan   bog’liq
ravishda   xalqaro   kredit   bozori   hajmi   keskin   ortib   bordi.   Uning   oxirgi   yo’nalishi
nafaqat   xalqaro   ayirboshlash   so   hasi   (mahsulotlar,   xizmatlar   va   boshq.)   balki,
ishlab   chiqarish   sohasi   ham   bo’ldi.   Bu   holat,   birmuncha   yirik   kreditlarni   uzoq
muddatlarga   jalb   etishni,   shuningdek,   moliya-kredit   xizmatlari   majmuasini
rivojlantirishni   talab   etardi.   1970-yillarda   xalqaro   kreditni   to’lov   balansining
taqchilligini   bevosita   yoki   bilvosita   moliyalashtirish   uchun   foydalana   boshladilar.
Xususiy   firmalar   bilan   bir   qatorda   yirik   qarzdorlar   sifatida   hukumatlar,   davlat
tashkilotlari   va   korxonalar,   xalqaro   kredit   tashkilotlari   yuzaga   keldi.
Ushbu   davrda   neft   import   qiluvchi   rivojlangan   va   rivojlana   yotgan
mamlakatlar   to’lov   balanslari   jami   taqchilligining   qariyb   60%   xalqaro   kapital
bozorlari   hisobiga   moliyalashtirildi.   Xalqaro   kredit   hajmining   oshishi   nafaqat
yevrokreditlarning   o’sishi   hiso   biga   balki,   xorijiy   kreditlash   bozorlari   kengayishi
hisobiga   sodir  	
bo’ldi.   Yaponiya	 milliy   valutasi  	<<iena>>	 hisobiga   xorijiy   kreditlar bozori   hajmining   oshishi   natijasida   Tokioda   ienadagi   xorijiy   obli   gatsiyalar
emissiyasi   hajmi   keskin   ortdi.   Mazkur   holat   natijasida   Yaponiya   ienasi
yevrovaluta   bozorida   keng   qo’llanila   boshlandi.
1970-yillarda   xalqaro   kapital   bozori   kengayishiga   bir   qator   omillar   ta’sir
ko’rsatdi  va   natijada   xalqaro  res - urslar   aylanishi  va   likvidligi  oshib   bordi.  Ushbu
davrda jahon iqtisodiyoti ikkita neft   inqirozini   boshdan   kechirdi   va   neft   narxining
birdaniga   keskin   o’zgarishiga sabab bo’ldi. Mazkur holat natijasida neft eksport qi
luvchi   mamlakatlarda   yirik   valuta   ortiqchaligi,   neft   import   qiluvchilarda   esa,
jumladan   ko’plab   rivojlangan   mamlakatlarda   joriy   hisoblar   bo’yicha   taqchillik
yuzaga   keldi.   Bu   taqchillik   asosan   retsipient-mamlakatlarga   xalqaro   banklar,
yevroobligatsiyalar bo   zori   orqali   tushgan   neftedollarlar   hisobiga   qoplandi.Jahon	 moliyaviy	 muhiti	
Jahon	 valuta	 tizimi
2-rasm.   Xalqaro   moliyaning   tuzilmasi	
Jahon	 iqtisodiyotida	 ro’y	 bergan	 boshqa   muhim   o’zgarishlar	 ham	
xalqaro moliya munosabatlari rivojlanishiga ijobiy va sal	 biy jihatdan sezilarli	
darajada ta’sir ko’rsatdi.	 Ushbu o’zgarishlar	 jumlasiga	 jahon	 va	 hududiy	 valutaXalqaro moliyaviy  
menejment Xalqaro  
moliya Xalqaro   moliya  
bozorlar   f-
Xalqaro   soliqqa  
tortish Xalqaro hisob	
   
kitoblar tizimlaridagi	 o’zgarishlar,	 valuta	 tizimi	 tamoyillarining	 o’zgarishi,	 qarzdorlik	
inqirozlari,	 mamlakatlar	 tomonidan	 iqtisodiy	 integratsion	 birlashmallarning	
tuzilishi,   xalqaro   va   mintaqaviy   moliya   tashkilotlarining   vujudga	 kelishi,	
transmilliy   korporatsiya   va   banklar   faoliyatining   kengayi	 shi,   jahonda   ro’y	
bergan	 moliyaviy-iqtisodiy   inqirozlarni	 kiritish	 mumkinXalqaro	 moliyaning	
barcha	 tashkiliy	 elementlari	 jahon	 moli	 yaviy	 muhitida	 birlashadi.	
Jahon	 moliyaviy	 muhiti	 investorlar	 va	 korporatsiyalar moliyasi,	 banklar	
boshqaruvchilari	 qabul	 	qiluvchi	 qarorlarga	 	ta’sir	 ko’rsatadi	 hamda	 jahon	
moliya	 bozori	 o’sishi	 sharoitini	 aniqlaydi.	 Xalqaro	 moliya	 tizimining	 asosiy	
funksiyalari	 sifatida	 quyidagilarni	 ko’rsatish	 mumkin:- valutalar   ayirboshlash   va   hisob-kitob   tizimi   shartlarining   birxillashuvi;
- valuta   kurslari   rejimlarini   tartiblashtirish   va   valuta   cheklov   larini
tartibga   solish;
- xalqaro   valuta   likvidligini   tartibga   solish;
- kredit, sug’urta,   investitsiya   va fond operatsiyalari xalqaro   qoidalarini
birxillashtirish;
- mazkur   funksiyalarni   amalga  oshiruvchi   va  nazorat   qiluvchi   xalqaro
moliya   institutlarini   tashkil   etish.	
Xalqaro   moliya	 	munosabatlarining   subyektlari   sifatida   quyidagilar	
ishtirok etadi: davlat, korxona, tashkilotlar, firmalar	 hamda	 xalqaro	 tashkilotlar	
va moliya	 institutlari,	 transmilliy	 korporatsiyalar, transmilliy banklar, birjalar,	
jismoniy   shaxslar.	 	Xalqaro	 	moliya	 	munosabatlari	 	turli	 	mamlakatlarning	
xo’jalik	 	yurituvchi   subyektlari   o’rtasida,   davlat   va   boshqa   mamlakatlar	
hukumatlari   hamda   xalqaro   tashkilotlar   o’rtasida,   davlat   va   kor	xonalar   bilan	
xalqaro moliya institutlari o’rtasida yuzaga kelishi	 mumkin.
Davlat   xalqaro   moliya   sohasida   faoliyat   ko’rsatuvchi   asosiy   subyekt
hisoblanadi.
Markaziy   banklar   -   bu   iqtisodiyotni   davlat   tomonidan   tartibga   solish
organlari   bo’lib,   ularga   monopol   tarzda   banknotalar   chiqarish,   pul   muomalasi, kredit   va   valuta   kursini   tartibga   solish,   valuta   zaxiralarini   saqlash   vazifalari
biriktirilgan.
Xalqaro tashkilotlar -   ular xalqaro shartnoma asosida tashkil   etilgan bo’Iib,
doimiy   faoliyat   ko’rsatuvchi   organlarga   ega   bo’lgan   holda   jahon   xo’jaligi
birliklarining   iqtisodiy,   ijtimoiy   rivojlanishi   ga   yordamlashish   vazifalarini
bajaradi.
Xalqaro   valuta-kredit   va   moliya   tashkilotlari   -   jahon   iqtisodiyotini
barqarorlashtirish   maqsadida   xalqaro   valuta   va   moliya-kredit   munosabatlarini
tartibga   solish   uchun   davlatlararo   kelishuvlar   asosida   tashkil   etilgan   iqtisodiy
tashkilotlar.
Xalqaro   moliyaning   rivojlanishida   transmilliy   korporatsiyalar   va
transmilliy   banklar   kabi   subyektlar   faol   rol   o’ynaydi.  4. Xalqaro moliya munosabatlari ishtirokchilarining ro’li
Jahon   iqtisodiyotining   rivojlanish   jarayoni   xalqaro   moliya
munosabatlarining   rivojlanish   evolyutsiyasi   bilan   uzviy   bog’liqdir.   Xalqaro
moliya   munosabatlari   jahon   xo’jaligining   shakllanishi   jarayonida   alohida   o’rin
tutadi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   asta-sekin   jahon   xo’jaligining   tarkibiy
elementiga   aylana   bordi.   Hozirgi   vaqtda   xalqaro   moliya   munosabatlarini   jahon
xo’jaligining   rivojlanishi   natijasida   shakllangan   mustaqil   iqtisodiy   tizim   sifatida
baholash   mumkin.
Jahon   xo’jaligi   –   bozor   iqtisodiyotining   ob’ektiv   qonuniyatlariga
bo’ysunuvchi   xalqaro   moliya   munosabatlari   orqali   o’zaro   bog’liq   milliy
iqtisodiyotlar   yig’indisi   sifatidagi global   iqtisodiy   tizimdir.
Jahon   xo’jaligining   barqaror   rivojlanishida   alohida   olingan   milliy
iqtisodiyotlar   holati   muhim   o’rin   tutadi.   Chunki,   milliy   iqtisodiyotlar   jahon
iqtisodiyotining asosiy   sub’ekti   hisoblanadi.
Milliy   iqtisodiyotning   rivojlanishida   uning   tashqi   dunyo   bilan   aloqalari
holati,   mamlakatning   xalqaro   moliya   munosabatlaridagi   ishtiroki   muhim   o’rin
tutadi.   Mamlakatning   xalqaro   moliya   munosabatlaridagi   ishtirokining
kuchayishida   xalqaro   moliya   munosabatlarini   amalga   oshirish   mexanizmlarini
samarali tarzda tashkil etish   bilan uzviy   bog’liqdir.
Ta’kidlash   joizki,   xalqaro   moliya   munosabatlarining   predmeti   ikkita
muhim   tarkibiy   qismni   o’ziga   qamrab   oladi,   ya’ni   xalqaro   moliyaviy
munosabatlar   va   ularni   amalga   oshirish   mexanizmi.   Ma’lumki,   mamlakatlar
o’rtasidagi   xalqaro   moliya   munosabatlari   muayyan   mexanizm   orqali   amalga
oshiriladi, bunda xalqaro tashkilotlar   tomonidan   belgilangan   me’yoriy   normalar,
davlatlararo   darajadagi   shartnoma   va   bitimlar,   mamlakatlar   o’rtasida   o’zaro
qabul   qilingan kelishuvlarga amal qilinadi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   mexanizmiga   huquqiy   normalar   va   ularni
amalga   oshirish   vositalari   (shartnomalar,   kelishuvlar,   bitimlar,   rezolyutsiya   va
konventsiya)   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlarni   rivojlantirishga   qaratilgan   yo’l- yo’riqlarni   amalga   oshirishni   muvofiqlashtiruvchi   xalqaro   moliya   tashkilotlari
kiradi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   jahon   xo’jaligi   tizimida   tez-tez   takrorlanib
turuvchi   turli   xil   darajadagi   kompleks,   alohida   olingan   bir   mamlakat   va   ularning
hududiy   birlashmalari   va   sub’ektlari,   alohida   tashkilotlar   o’rtasidagi   aloqalarni
o’z   ichiga   oladi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   tuzilmaviy   jihatdan   quyidagilarni
o’rganishni   taqozo etadi:
– xalqaro   valyuta   munosabatlari;
– xalqaro   iqtisodiy   integratsion   jarayonlar;
– xalqaro   savdo   munosabatlari;
– investitsiyalar   va   kapitalning   xalqaro   harakati;
– mamlakatlar   to’lov   balanslarini   boshqarish;
– xalqaro   hisob-kitoblarni   amalga   oshirish;
– xalqaro   moliya   tashkilotlari   faoliyati   va   boshq.
Xalqaro   moliya   munosabatlarining   ob’ektiv   asosini   xalqaro   mehnat
taqsimoti   va   jahon   xo’jaligi   hamda   undagi   iqtisodiy   aloqalar   tizimi   tashkil
qiladi.   Hozirgi   zamon   jahon   xo’jaligi   milliy   iqtisodiyotlar   yig’indisidan   iborat
bo’lgan   global   iqtisodiy   tizim   bo’lib,   bozor   iqtisodiyotining   ob’ektiv
qonunlariga,   xalqaro   mehnat   taqsimotiga,   ishlab   chiqarish   va   kapitalning
xalqaro   harakatiga muvofiq   tarzda   o’zgarib boradi.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   rivojlanishining   milliy   iqtisodiyotga   ta’siri
quyidagi   muhim   xususiyatlar orqali   namoyon   bo’ladi:
 Moliyaviy   globallashuv   jarayoni.   Mazkur   jarayon   quyidagi
o’zgarishlarni   o’z   ichiga   qamrab   oladi:
– mamlakatlarni   jahon   iqtisodiyotidagi   jarayonlarga   jalb   etish;
– ishchi kuchi,   texnologiya,   kapital,   mahsulotlar va   xizmatlarning
global   bozorlarini   barpo   etish;
– jahon   xo’jalik   aloqalarining   global   infratuzilmasini   yaratish;
– xalqaro   moliya   munosabatlari   bilan   milliy   iqtisodiyotning qoidalarini   universallashtirish;
– yirik   ishlab   chiqarishga   asoslangan   xalqaro   ishlab   chiqarish
tarmoqlarini   vujudga   keltirish.
 Iqtisodiy   integratsion   hudud   va   birlashmalarning   tashkil   topishi.
Milliy   iqtisodiyotlarning   xalqaro   mehnat   taqsimotiga   asoslangan   holda
iqtisodiy   jihatdan   birlashish   jarayoni   hisoblanadi.
 Xalqaro   moliya   bozorlaridagi   o’zgarishlar.   Milliy   iqtisodiyotda
faoliyat   ko’rsatayotgan   moliya   institutlarining   jahon   moliya   bozorlaridagi
ishtirokini   muvofiqlashtirib   boradi.
 Global   raqobatlashuv   jarayonining   keskinlashuvi.   Ushbu   holat,
milliy   iqtisodiyotlar   tomonidan   jahon   bozorlarida   o’rin   egallash   uchun   yuqori
sifatli   mahsulotlar   ishlab chiqarish   va   ularni   sotish jarayonida   vujudga   keladi.
 Transmilliy   korporatsiyalar   va   transmilliy   banklar   rolining   ortib
borishi. Bu   holat,   jahon   iqtisodiyotida   transmilliylashish   jarayoni   kuchayishi,
ya’ni,   alohida   mamlakatlarga yoki bir  nechta mamlakatlarga tegishli xalqaro
kompaniyalar   va   banklar   faoliyatining   rivojlanishi,   ular   tomonidan   xorijiy
filiallarning   kengaytirilishi   orqali  yuzaga   keldi.
 Mamlakatlarda   tashqi   iqtisodiy   faoliyatning   erkinlashtirilishi.
Mazkur   holat,   milliy   iqtisodiyotning   tashqi   dunyo   uchun   ochiqlik   darajasi
orqali   ifodalanadi.   Bunda,   xalqaro   moliya   munosabatlarining   ishtirokchilari
uchun   muayyan   shart-sharoitlarning   yaratilishi,   xususan,   xalqaro   savdoda
bojlarning   pasaytirilishi,   xorijiy   investorlarni   keng   jalb   etishga   qaratilgan
qulay   investitsiya   muhitining   yaratilishi   hamda   valyuta   cheklovlarining   bekor
qilinishi   kabi   tadbirlar   amalga   oshirilishi   muhim   o’rin   tutadi.
 Tashqi   iqtisodiy   aloqalarning   xalqaro   me’yoriy-huquqiy   bazasini   qabul
etilishi.
 Mamlakatlar o’rtasidagi moliyaviy munosabatlarni xalqaro jihatdan
tartibga   solish va   nazorat qilish   tizimini   tashkil   qilinishi.
Alohida   olingan   milliy   iqtisodiyotning   xalqaro   moliya   munosabatlaridagi
ishtirokini   bir   necha   miqdoriy   ko’rsatkichlar bilan tavsiflash mumkin: – eksport   kvotasining   miqdori,   bunda   eksport   hajmi   YaMMga
nisbatan   foizda   hisoblanadi;
– import   kvotasining   miqdori,   bunda   import   hajmi   YaMMga
nisbatan   foizda   hisoblanadi;
– tashqi   savdo   kvotasining   miqdori,   bunda   tashqi   savdo   aylanmasi
hajmi   YaMMga   nisbatan   foizda hisoblanadi.
Mazkur ko’rsatkichlarni hisoblash asosida mamlakatning
xalqaro moliya   munosabatlaridagi ishtirokini baholash mumkin.
Jahon   iqtisodiyotida   ro’y   bergan   o’zgarishlar   xalqaro   moliya
munosabatlarining   istiqbolda   rivojlanish   tendentsiyalarini belgilab   berdi:
– xalqaro   moliya   munosabatlari   sohasida   ikki   tomonlama
munosabatlardan ko’p   tomonlama   munosabatlarga   o’tish;
– jahon   xo’jaligida   xalqaro   mehnat   taqsimotining   chuqurlashuvi;
– xalqaro   savdo   munosabatlarining   an’anaviy   tovarlar   savdosidan
milliy   ishlab   chiqarish   jarayonlarida   bevosita   xizmat   ko’rsatish   vositasiga
aylanib   borishi;
– kapital   migratsiyasining   globallashuvi;
– hududiy   iqtisodiy   integratsiya   jarayonlarining   yanada   kengayishi   va
jadallashuvi.
Jahon   savdosining   o’sishi,   ishlab   chiqarishning   ixtisoslashuvi   va
kengayishi,   xalqaro kapital harakatining rivoji, chegaralararo tovarlar, xizmatlar
hamda   ishchi   kuchi   migratsiyasi   xalqaro   moliya   munosabatlarining
rivojlanishiga, shuningdek, jahon moliya   bozorlarining   taraqqiy   etishiga   hamda
transmilliy   korporatsiyalar   faoliyatining   kengayishiga,   xalqaro   moliyaviy
faoliyatning boshqa jabhalarini jadallashuviga imkon   yaratdi
Moliyaviy   globallashuv   sharoitida   xalqaro   moliyaning   vazifalari   sifatida
quyidagilarni   ko’rsatish   mumkin:
– milliy   iqtisodiyotlarning   yagona   xalqaro   tizimga
integratsiyalashuvini   ta’minlash;
– xalqaro   savdo   hamda   tovarlar,   xizmatlar   va   kapital ayirboshlashning oqilona   harakatini tashkil   etish;
– milliy   iqtisodiyotlarni   xalqaro   iqtisodiy   va   moliyaviy   o’zgarishlarga
moslashtirish;
– mamlakatlarning   milliy   moliyaviy   siyosatini   yuritishida   tavsiyalar
berish.
Xalqaro   moliya   munosabatlari   tarkibiga   xalqaro   aylanmaga   kelib   tushgan
va   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlarda,   ya’ni   rezedentlarning   tashqi   dunyo   bilan
yuzaga   keladigan   munosabatlarida   qo’llaniladigan   moliyaviy   munosabatlar
tizimi   kiritiladi.   Xalqaro   moliya   quyidagilarga   xizmat   qiladi:
Birinchidan,   turli   mamlakat   rezedentlari   o’rtasidagi   iqtisodiy   aloqalarga
va o’zaro   hamkorlikka;
Ikkinchidan,   jahon   mamlakatlarining   turli   xil   moliyaviy   institutlar   bilan
yuzaga   keladigan   o’zaro munosabatlariga;
Uchinchidan,   turli   mamlakatlar   rezidentlarining   xalqaro   moliya
bozorlaridagi   operatsiyalarini   tashkil   etishga.
Jahon iqtisodiyoti  globallashuvi  sharoitida xalqaro moliya munosabatlari
tobora   rivojlanib   bormoqda.   Bunda,   avvalo   mamlakatlar   o’rtasidagi   savdo
munosabatlarining   taraqqiy   etishi   alohida   o’rin   tutmoqda.   Ushbu   holat   o’z
navbatida   xalqaro   valyuta   munosabatlari   va   xalqaro   xisob-kitoblarning
rivojlanishiga   ijobiy   ta’sir   ko’rsatmoqda.
Globallashuv   jarayoni   zamonaviy   jahon   iqtisodiyotining   muhim
tendentsiyalaridan   hisoblanadi.   Chunki   ushbu   jarayon   jaxon   iqtisodiyotida   ro’y
berayotgan   boshqa   tendentsiyalar   kuchsiz   namoyon   bo’layotgan   mamlakatlar
iqtisodiyotida   ham   kuzatilmokda.   Rivojlanayotgan   mamlakatlarning   aksariyat
qismi   transmilliylashish,
integratsiyalashish va industriallashish jarayonlarnga kam jalb etilgan. Shu bilan
bir   vaqtda ushbu mamlakatlar jaxon tovarlar, xizmatlar, kapital (asosan iqtisodiy
yordam   ko’rinishida),   ishchi   kuchi   (eksporterlar   sifatida)   va   texnologiyalar
bozorining   faol   ishtirokchilari   sanaladi.
Agar   korxona   o’zining   real   kapitalini   oshirib   borsa,   bu   uning   real daromadlari   oshayotganligidan   dalolat   bermaydi,   ya’ni   foyda(P)ning
kapital(K)ga   nisbati   (P/K)   o’zgarmasdan  qolishi  yoki  kamayishi   ham   mumkin.
Real kapital ko’payganda avval   chiqarilgan aktsiyalar soni (A) bilan real kapital
o’rtasidagi   nisbat   ortadi,   ya’ni   (K
t2 /A)>   (K
t1 /A).   Bu   holat   P/K   nisbat   kichik
bo’lsa   ham   korxonaning   bozorda   bitta   aktsiya   bahosini   va   barcha   aktsiyalari
qiymatini   asosli   ravishda   oshishiga   olib   keladi.   Bu   erda   moliya   bozori   asosiy
ishtirokchilarining   psixologiyasi   asosiy   rol   o’ynay   boshlaydi.   Bozor
ishtirokchilari   ushbu   korxona   aktsiyalar   qiymatining   oshishini   avval   chiqarilgan
aktsiyalar   soni   bilan   real   kapital   o’rtasidagi   nisbat   (K/A)   ortgani   bilan   emas,
balki ushbu   korxonaning daromadlari oshishi (P/K nisbatning ko’payishi) bilan
izohlashadi   va   bu   o’rtada   yolg’on   tasavvur   paydo   bo’ladi.   Natijada   bozor
ishtirokchilari   korxonalarning   real   kapital   qiymatiga   nisbatan   aktsiyalar   bozor
bahosini oshishiga moliyaviy operatsiyalarni   amalga   oshiradilar.
Xalqaro   uzoq   muddatli   kreditlashning   zamonaviy   shakli   loyihalarni
moliyalashtirish   hisoblanadi.   “Loyihalarni   moliyalashtirish”   atamasida
investitsion loyihalarni kreditlash   haqida   so’z boradi.
Loyihalarni   moliyalashtirishda   bank   tomonidan   baholash   ob’ekti
quyidagilar   bo’ladi:
- investitsion   loyiha;
- loyiha   kreditini   ta’minlash   (loyiha   kompaniyasining   aktivi,   garov   va
kafolati).
Loyihalarni   moliyalashtirishni   tashkil   etuvchi   bank   investitsion   tsiklning
o’zaro   bog’liq bo’lgan   quyidagi   oltita   bosqichini ajratib   ko’rsatadi:
1. qo’yilmalar   ob’ektini   izlash;
2. loyiha   riski   va   rentabelligini   baholash;
3. kreditlash   tizimini   ishlab   chiqish;
4. loyihani   moliyalashtirish   ishtirokchilari   bilan   shartnomalarni   tuzish;
5. kreditlarni to’liq so’ndirilguncha ishlab chiqarish, tijorat va
moliyaviy   dasturlarni   bajarilishi   ustidan   nazorat;
6. loyihaning moliyaviy natijalarini baholash va ularni mo’ljallangan       ko’rsatkichlar   bilan   taqqoslash.
Yirik   banklarning   “Loyihalarni   moliyalashtirish”   bo’limi   xodimlari
tarkibiga   muhandislar   ham   faoliyat   yuritadi.   Loyihaning   texnik-iqtisodiy
ta’minotini   baholash   va   uni   amalga   oshirish   variantlarini   hisob-kitob   qilish
uchun bank mijozlardan komissiya   tarkibiga   mustaqil   ekspertlarni jalb   etadi. XULOSA
Xulosa   qilib   aytganda,   xalqaro   moliya   munosabatlari   tarkibiga   xalqaro
aylanmaga   kelib   tushgan   va   xalqaro   iqtisodiy   munosabatlarda,   ya’ni   rezi
dentlarning   tashqi   dunyo   bilan   yuzaga   keladigan   munosabatlarida   qo’llaniladigan
moliyaviy   munosabatlar   tizimi   kiritiladi.   Xalqaro   moliya   quyidagilarga   xizmat
qiladi:
- birinchidan,   turli   mamlakat   rezidentlari   o’rtasidagi   iqti   sodiy
aloqalarga va o’zaro hamkorlikka;
- ikkinchidan,   jahon   mamlakatlarining   turli   xii   moliyaviy   institutlar
bilan yuzaga keladigan o’zaro munosabatlariga;
- uchinchidan,   turli   mamlakatlar   rezidentlarining   xalqaro   moliya
bozorlaridagi operatsiyalarini tashkil etishga.
Jahon   iqtisodiyoti   globallashuvi   sharoitida   xalqaro   moliya   mu   nosabatlari
tobora   rivojlanib   bormoqda.   Bunda,   avvalo   mam   Iakatlar   o’rtasidagi   savdo
munosabatlarining   taraqqiy   etishi   alo   hida   o’rin   tutmoqda.   Ushbu   holat   o’z
navbatida   xalqaro   valuta   munosabatlari   va   xalqaro   hisob-kitoblarning
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Xalqaro   moliya   bozoridagi   faoliyatning   byudjet   siyosatiga   uyg’unligi
Mamlakatda byudjet siyosatining qanday yuritilishi ijtimoiy, qolaversa iqtisodiyot
barqarorlikka   o’zining   munosib   hissasini   qo’shadi.   Mamlakatimizda   byudjet
siyosatining muhim o’zgarishlarini 2016 yildan boshlab yangi bosqichga
ko’tarilganligi bilan izohlash mumkin. Sababi, 2005-2016 yillarda byudjet profitsit
bilan bajarilgan bo’lsa, 2018 yilda esa defitsit bilan bajarildi. Mazkur
tendentsiyaning yuzaga kelishi byudjet xarajatlari yo’nalishlarining o’zgarib
borayotganligi   bilan   bog’lash   mumkin.   Jumladan,   2018   yilda   646,4   mln.   so’m
defitsit kuzatilgan bo’lsa, 2019 yilda 4490,8 mln. so’m defitsit nazarda tutildi.
Mazkur   defitsitning   yuzaga   kelishi   byudjet   xarajatlarining   yiriklashuvi   va
byudjetdan   tashqari   jamg’armalarning   tugatilishi   bilan   bog’liq   desak   xató
bo’lmaydi. Ushbu tendentsiyalar bevosita quyidagi o’zgarishlar bilan bog’liq: O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2018   yil   29   iyundagi
“O’zbekiston   Respublikasining   soliq   siyosatini   takomillashtirish   kontseptsiyasi
to’g’risida”gi   PF-5468-sonli   farmoni   qabul   qilinishi   bilan   byudjet   daromadlarida
quyidagi o’zgarishlar yuz berdi:
 barcha   fuqarolar   uchun   jismoniy   shaxslardan   olinadigan   daromad
solig’ining   yagona   stavkasini   12   foiz   miqdorida   joriy   etish,   shundan   0,1   foizini
shaxsiy jamg’arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga yo’naltirish;
 fuqarolarning   mehnatga   haq   to’lash   tarzidagi   daromadlaridan
Byudjetdan   tashqari   pensiya   jamg’armasiga   ushlab   qolinadigan   sug’urta
badallarini bekor qilish;
 Byudjetdan   tashqari   pensiya   jamg’armasiga   yuridik   shaxslar   (davlat
ulushi bo’lgan) hamda ularning tarkibiy tuzilmalari uchun yagona ijtimoiy to’lovni
25 foiz miqdorida belgilash, shuningdek, boshqa yuridik shaxslar  (xususiy biznes
sub’ektlari) uchun ushbu to’lov stavkasini 15 foizdan 12 foizgacha pasaytirish;
 davlat   maqsadli   jamg’armalariga   yuridik   shaxslarning   oboroti
(tushumi)danundiriladigan majburiy ajratmalarni bekor qilish;
 yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i stavkasini 14 foizdan 12
 foizgacha,   tijorat   banklari   uchun   —   22   foizdan   20   foizgacha
pasaytirish;
 dividendlar   va   foizlar   ko’rinishidagi   foyda   solig’i   stavkasini   10
foizdan 5 foizgacha pasaytirish; FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2021.
2. O’zbekiston Respublikasining “Bankrotlik to’g’risida”gi qonuni (1998
yil 28 avgust).
3. O’zbekiston   Respublikasining   “Investitsiya   faoliyati   to’g’risida”gi
qonuni. 1998 yil 4 dekabr.
4. O’zbekiston   Respublikasining   “Chet   el   investitsiyalari   to’g’risida”gi
qonuni. 1998 yil 30 aprel.
5. O’zbekiston   Respublikasining   “Chet   ellik   investorlar   huquqlarining
kafolatlari va himoya choralari to’g’risida”gi qonuni (1998 yil 30 aprel).
6. O’zbekiston   Respublikasining   “Tadbirkorlik   faoliyati   erkinligining
kafolatlari to’g’risida”gi qonuni (2012 yil 2 may,O’R328-son).
7. O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2006   yil   27   sentabrdagi
“Qimmatli   qog’ozlar   bozorini   yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   to’g’risida”
PQ-475 sonli qarori.
8. O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2017   yil   7   fevraldagi
“O’zbekiston Respublikasini  yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi
to’g’risida” PF-4947-sonli farmoni. 394
9. O’zbekiston   Respublikasi   Moliya   Vazirligining   2002   yil   27
dekabrdagi   “Moliyaviy   hisobot   shakllari   va   ularning   to’ldirilishi   bo’yicha
qoidalarni tasdiqlash to’g’risida” gi 140-sonli buyrug’i.
10. O’zbekiston  Respublikasining  birinchi  Prezidenti  Islom Karimovning
mamlakatimizni   2015-yilda   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlantirish   yakunlari   va   2016-
yilga   mo’ljallangan   iqtisodiy   dasturning   eng   muhim   ustuvor   yo’nalishlariga
bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. 
11. Mirziyoyev   Sh.M.   Tanqidiy   tahlil,   qat’iy   tartib-intizom   va   shaxsiy
javobgarlik   –   har   bir   rahbar   faoliyatining   kundalik   qoidasi   bo’lishi   kerak.   T.:
O’zbekiston, 2017. 104 b.
12. Басовский  JI . E ., Басовкая  E . H . и др.  “Комплексный эконо 13. мический   анализ   хозяйственной   деятельности”   /   Учебное
пособие.
14. - М .: ИНФРА-М, 2009.
15. Бердникова   Т.Б.   Анализ   и   диагностика   финансово-хозяй
ственной деятельности предприятия Учеб. пособие. -М .: ИНФРА- М. 2010.
16. Баканов М И , Шеремет А.Д., Теория экономического ана
17. лиза: Учебник. -М.: Финансы и статистика, 1999.
18. Vahobov   A . V .,   Ibragimov   А.Т.,   Ishonqulov   N . F .   « Moliyaviy   va
boshqaruv   tahlili ». / Darslik . -Т.:  Sharq , 2005.
19. Чернышева   Ю   Г.   Чернышев   Э.А.   Анализ   финансово-хозяй
ственной деятельности -Ростов. МарТ., Феникс, 2010.
20. Шагиясов  Т.Ш. Теория экономического  анатаза.  Учеб.  по   собие.
ТФИ. Ташкент, 2005.  192 с.
21. Шагиясов   Т.,   Сагдиллаева   3.,   Файзиев   Б.   Финансовый   и   уп
равленческий анализ. / Учебник-Т.: Иктисод-Молия.  2008.
22. Shog’iyosov   Т.   Kompleks   iqtisodiy   tahlil.   0   ‘quv   qo’llanma.   -   Т.:
Iqtisod-Moliya, 2009. - 220 b.
23. Shog’iyosov   T.Sh.   Kompleks   iqtisodiy   tahlil.   Darslik.   -Т.:   «Fan   va
texnologiya», 2012, 280 b.
24. www.nalog.uz   
25. www.stat.uz   
26. www.norma.uz   
27. www.edu.uz   
28. www.tsue.uz   
29. www.reportcom.uz   
30. www.ziyonet.uz   
31.      www.pravo.eastink.uz-      (Сборник   экономических
законодательств).
32. www.iia.org.uk-     (The Institute of Internal Auditors-United Kingdom).
33. www.gov.uz-     (Новости правительства Узбекистана).

Xalqaro moliya munosabatlari ishtirokchilarining roli

Купить
  • Похожие документы

  • O’z Milliy bank amaliyot hisoboti
  • Iqtisodiyot va moliya bo‘limi amaliyot hisoboti amaliyot hisoboti
  • Ipoteka bank amaliyot Mirobod filiali
  • "Trastbank" bitiruv oldi amaliyot
  • Turonbank bitiruv oldi amaliyoti

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha