Xizmat sohasida jarayonlarni avtomatlashtirishning samaradorligi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	13000UZS
Hajmi	39.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	19 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Xizmat sohasida jarayonlarni avtomatlashtirishning samaradorligi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TALIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR
FAKULTETI
«MENEJMENT» kafedrasi
_________________________________________ mavzusidagi
KURS ISHI
Bajardi: “Biznesni boshqarish» ta’lim yo’nalishi
2-kurs talabasi
_______________________________
Ilmiy rahbar:
«Menejment» kafedrasi o’qituvchisi
______________________________
1

MUNDARIJA
KIRISH .............................................................................................................................................. 3
I BOB. XIZMAT SOHASIDA AVTOMATLASHTIRISH NAZARIYASI VA ZARURATI ................................. 5
1.1. Xizmat sohasi tushunchasi va uning iqtisodiyotdagi o’rni ........................................................ 5
1.2. Avtomatlashtirish tushunchasi va uning rivojlanish bosqichlari ............................................... 7
1.3. Xizmat ko’rsatishda avtomatlashtirish zarurati va asosiy yo’nalishlari ................................... 10
II BOB. XIZMAT SOHASIDA AVTOMATLASHTIRISH JARAYONLARI .................................................. 13
2.1. Xizmat ko’rsatish jarayonlarida avtomatlashtirishning texnologik asoslari ............................ 13
2.2. Xizmat ko’rsatish jarayonlarini avtomatlashtirishda qo’llanilayotgan dasturiy vositalar ........ 16
2.3. Xizmatlar sifatini oshirishda avtomatlashtirishning roli .......................................................... 19
III BOB. JARAYONLARNI AVTOMATLASHTIRISH SAMARADORLIGI VA AMALIY MISOLLAR ............. 23
3.1. Avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligi: tahlil va baholash ......................................... 23
3.2. Mahalliy xizmat ko'rsatish korxonalarida avtomatlashtirish tajribalari .................................. 25
3.3. Xizmat sohasini raqamlashtirishning istiqbollari va takliflar ................................................... 27
XULOSA ......................................................................................................................................... 33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI .................................................................................... 35
2

KIRISH
Zamonaviy dunyoda axborot texnologiyalari korxonalarning
raqobatbardoshligini ta'minlashning asosiy omillaridan biriga aylanmoqda.
Korxonalarning faoliyatini avtomatlashtirish nafaqat ish samaradorligini oshirish,
balki xarajatlarni kamaytirish, xizmat ko'rsatish sifatini yaxshilash, bozorga yangi
mahsulot va xizmatlarni taqdim etish tezligini oshirish imkonini beradi.
O'zbekiston Respublikasida xizmat ko'rsatish sohasi jadal sur'atlar bilan
rivojlanmoqda va mamlakatning yalpi ichki mahsulotida uning ulushi muntazam
ravishda oshib bormoqda. Bugungi kunda xizmat ko'rsatish sohasi iqtisodiyotning
eng dinamik rivojlanadigan sektorlaridan biri hisoblanadi. Biroq, soha oldida
turgan asosiy muammolardan biri – innovatsion texnologiyalarni joriy etish va
biznes jarayonlarini avtomatlashtirish hisoblanadi.
Mazkur kurs ishi O'zbekistonda xizmat ko'rsatish korxonalari faoliyatini
avtomatlashtirish, ularning iqtisodiy samaradorligini tahlil qilish, shuningdek,
mavjud muammolarni bartaraf etish va soha rivojlanishining istiqbolli
yo'nalishlarini aniqlashga bag'ishlangan.
Kurs ishining dolzarbligi shundaki, raqamli transformatsiya sharoitida
korxonalar faoliyatini avtomatlashtirish innovatsion taraqqiyotning asosiy dvigateli
hisoblanadi. Xizmat ko'rsatish sohasini avtomatlashtirishga yo'naltirilgan har
qanday tadqiqot mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishga muhim hissa qo'shadi.
Kurs ishining maqsadi – O'zbekistonda xizmat ko'rsatish korxonalari
faoliyatini avtomatlashtirish jarayonlarini tahlil qilish, ularning iqtisodiy
samaradorligini baholash va soha rivojlanishining istiqbolli yo'nalishlarini
aniqlash.
3

Kurs ishining vazifalari:
xizmat ko'rsatish sohasini avtomatlashtirishning nazariy asoslarini o'rganish;
xizmat ko'rsatish korxonalari faoliyatini avtomatlashtirishning zamonaviy
tendentsiyalari va usullarini aniqlash;
O'zbekistonda xizmat ko'rsatish sohasini avtomatlashtirishning holatini
tahlil qilish;
avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligini baholash usullarini ko'rib
chiqish;
mahalliy xizmat ko'rsatish korxonalarida avtomatlashtirish tajribalarini
o'rganish;
xizmat ko'rsatish sohasini yanada rivojlantirish bo'yicha tavsiyalar ishlab
chiqish.
Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati shundaki, ular O'zbekiston xizmat
ko'rsatish korxonalarida avtomatlashtirish jarayonlarini takomillashtirish, ularning
iqtisodiy samaradorligini oshirish bo'yicha amaliy tavsiyalar sifatida foydalanilishi
mumkin.
4

I BOB. XIZMAT SOHASIDA AVTOMATLASHTIRISH NAZARIYASI
VA ZARURATI
1.1. Xizmat sohasi tushunchasi va uning iqtisodiyotdagi o’rni
Xizmat sohasi — bu tovar ishlab chiqarmaydigan, ammo iqtisodiyot va
jamiyat uchun muhim bo’lgan bevosita iste’molchiga yo’naltirilgan faoliyat turidir.
Bu faoliyat turlari orqali aholi ehtiyojlarini qondirish, qulaylik yaratish, vaqt va
mehnatni tejash, hamda turmush darajasini oshirishga xizmat qilinadi. Xizmatlar
mahsulotdan farqli o’laroq, ko’pincha moddiy shaklga ega emas, lekin ular foydali
natijaga erishishni ta’minlaydi.
Xizmatlar sohasi iqtisodiyotning eng tez rivojlanayotgan va innovatsiyalarga
ochiq tarmoqlaridan biridir. Bugungi kunda xizmatlar iqtisodiyotda tovar ishlab
chiqarish bilan teng yoki hatto undan ustun mavqega ega bo’lib bormoqda.
Ayniqsa, postindustrial jamiyatlarda xizmat sohasi yalpi ichki mahsulot (YaIM)da
eng katta ulushni tashkil etadi. Masalan, AQSh, Buyuk Britaniya, Yaponiya kabi
rivojlangan davlatlarda xizmatlar ulushi 70–80 foizgacha yetadi. Bu ko’rsatkich
xizmatlar iqtisodiyotda qanday darajada muhim o’rin tutayotganini yaqqol
ko’rsatadi.
Xizmatlar sohasining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1. Moddiy mahsulot ishlab chiqarilmasligi – xizmatlar odatda ko’z bilan
ko’rinmaydi, lekin mijozga qiymat yaratadi (masalan, maslahat berish, ta’lim,
sog’liqni saqlash).
2. Bevosita iste’molchiga taalluqliligi – xizmatlar ko’pincha mijoz
ishtirokida, real vaqtda amalga oshiriladi (masalan, sartaroshxona, mehmonxona
xizmati).
5

3. Saqlab bo’lmaslik – xizmatlar zaxiraga yig’ilmaydi, ularni oldindan ishlab
chiqarib, saqlab qo’yib bo’lmaydi.
4. Sifatdagi farqlilik – xizmatlar har bir mijozga mos ravishda amalga
oshirilishi mumkin, bu esa individual yondashuvni talab etadi.
Xizmat sohasi ko’plab yo’nalishlarni o’z ichiga oladi:
transport va logistika xizmatlari,
aloqa va internet xizmatlari,
sog’liqni saqlash, ta’lim, va madaniyat xizmatlari,
moliyaviy xizmatlar (bank, sug’urta, audit),
savdo va umumiy ovqatlanish,
mehmonxona va turizm,
maishiy xizmatlar (sartaroshlik, kiyim tikish, tamirlash),
IT va texnologik xizmatlar (veb dasturlash, texnik yordam, server
xizmatlari).
O’zbekiston iqtisodiyotida ham xizmatlar sektori tobora kengayib
bormoqda. So’nggi yillarda hukumat tomonidan ko’plab islohotlar amalga
oshirilmoqda, xususan, xizmatlar sohasini raqamlashtirish, yangi ish o’rinlari
yaratish, tadbirkorlik subyektlarini qo’llabquvvatlash orqali ushbu sektorni milliy
iqtisodiyotning yetakchi yo’nalishlaridan biriga aylantirish maqsad qilingan.
Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlariga ko’ra, 2023 yilda O’zbekiston
YaIMining qariyb 40 foizdan ortig’i xizmatlar sektoriga to’g’ri kelgan. Bu
ko’rsatkich yildanyilga ortib bormoqda.
Xizmatlar sohasi shuningdek, ish bilan ta’minlashda muhim rol o’ynaydi.
Ayniqsa, kichik biznes va tadbirkorlik doirasida xizmat ko’rsatish faoliyati bilan
shug’ullanuvchi subyektlar soni keskin oshmoqda. Bu esa ijtimoiy barqarorlikka,
6

aholi daromadlarining ortishiga va iqtisodiy faollikning oshishiga sabab
bo’lmoqda. Aynan xizmatlar sektori yoshlar, talabalar va nogironligi bo’lgan
fuqarolar uchun ham eng qulay ishchi maydon hisoblanadi.
Shuningdek, xizmatlar sohasi turizm, madaniyat va xalqaro aloqalarning
rivojlanishida ham beqiyos ahamiyatga ega. Xizmat ko’rsatish sifati qanchalik
yuqori bo’lsa, mamlakat imiji, investorlar ishonchi va turistlar oqimi shunchalik
ortadi.
Xulosa qilib aytganda, xizmat sohasi zamonaviy iqtisodiyotning eng
dinamik, texnologiyaga ochiq, aholi bilan bevosita ishlovchi va ijtimoiyiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlovchi sohalaridan biridir. Uning rivojlanishi zamonaviy
boshqaruv, raqamlashtirish, avtomatlashtirish, va inson kapitaliga sarmoya kiritish
kabi omillarga chambarchas bog’liq. Shu sababli xizmat ko’rsatish jarayonlarini
avtomatlashtirish ushbu sohaning raqobatbardoshligini oshirish va milliy
iqtisodiyotning barqaror o’sishini ta’minlashda muhim vosita hisoblanadi.
1.2. Avtomatlashtirish tushunchasi va uning rivojlanish bosqichlari
Avtomatlashtirish — bu inson ishtirokini kamaytirgan holda turli
jarayonlarni, tizimlarni yoki mexanizmlarni boshqarishni texnika va dasturiy
vositalar yordamida amalga oshirish jarayonidir. Avtomatlashtirishning asosiy
maqsadi — mehnat unumdorligini oshirish, resurslardan oqilona foydalanish, inson
xatoliklarini kamaytirish, va xizmat sifatini yaxshilashdir.
Zamonaviy avtomatlashtirish dastlab sanoat ishlab chiqarishida qo’llanilgan
bo’lsada, bugungi kunda u xizmat sohalarida, ayniqsa, bank, savdo, sog’liqni
7

saqlash, ta’lim, transport, turizm, aloqa va boshqa ko’plab yo’nalishlarda keng
qo’llanilmoqda.
Avtomatlashtirishning asosiy turlari:
1. Qisman avtomatlashtirish – inson va texnika hamkorligida amalga
oshiriladi, ayrim vazifalar avtomatlashtirilgan bo’ladi (masalan, kassa apparatlari,
terminal xizmatlari).
2. To’liq avtomatlashtirish – butun jarayon inson ishtirokisiz, to’liq
avtomatik tarzda amalga oshiriladi (masalan, onlayn buyurtma qabul qilish va
yetkazib berish tizimlari).
3. Moslashuvchan avtomatlashtirish – turli holatlarga moslasha oladigan
tizimlar (masalan, sun’iy intellekt yordamida ishlovchi xizmatlar: chatbotlar,
virtual yordamchilar).
Avtomatlashtirishning rivojlanish bosqichlari:
1. Bosqich – Mexanizatsiya (XIX asr oxiri – XX asr boshi):
Bu bosqichda inson mehnatini yengillashtirish maqsadida mexanik
qurilmalar qo’llanila boshlandi. Asosan sanoat inqilobi davrida ishlab chiqarish
tizimlari soddalashgan va mehnat unumdorligi oshgan.
2. Bosqich – Dastlabki avtomatlashtirish (XX asr 50–70yillari):
Elektromexanik tizimlar, dastur bilan boshqariluvchi stanoklar, ishlab
chiqarish liniyalari paydo bo’ldi. Kompyuter texnologiyalarining paydo bo’lishi
avtomatlashtirish jarayoniga asos bo’ldi.
3. Bosqich – Kompyuterlashtirish va raqamlashtirish (XX asr oxiri – XXI
asr boshlari):
8

Shaxsiy kompyuterlar, dasturiy ta’minotlar, ma’lumotlar bazasi, lokal
tarmoqlar orqali xizmatlarni avtomatlashtirish ommalashdi. Elektron tijorat,
internet banklar, elektron pochtalar keng qo’llanila boshlandi.
4. Bosqich – Aqlli avtomatlashtirish (XXI asr):
Bu bosqichda avtomatlashtirish sun’iy intellekt (AI), mashinali o’rganish,
katta ma’lumotlar (Big Data), bulutli texnologiyalar, robototexnika bilan
boyitilgan. Hozirgi davrda xizmat sohasining aksariyat tarmoqlari
avtomatlashtirilgan: onlayn xizmatlar, avtomatik javob beruvchi tizimlar,
selfservice kiosklar, kontaktless to’lov tizimlari bunga misol bo’la oladi.
Avtomatlashtirishning asosiy afzalliklari:
Xizmat ko’rsatish tezligi va aniqligi oshadi;
Inson xatosi kamayadi;
Mehnat xarajatlari kamayadi;
Mijozlarga 24/7 xizmat ko’rsatish imkoniyati yaratiladi;
Resurslardan samarali foydalaniladi.
Kamchiliklari va xavflari:
Ish o’rinlarining qisqarishi (ayrim sohalarda);
Texnologiyaga bog’liqlik kuchayishi;
Axborot xavfsizligi tahdidlari;
Texnik nosozliklar xizmatda uzilishlarga olib kelishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, avtomatlashtirish bugungi raqamli iqtisodiyotning
asosi hisoblanadi. U xizmat ko’rsatish sifatini yaxshilash, xarajatlarni kamaytirish
va mijoz ehtiyojlarini tezroq qondirish imkonini beradi. Xizmat sohasining har bir
yo’nalishi uchun avtomatlashtirish texnologiyalari tanlanadi va bu texnologiyalar
9

doimiy takomillashib bormoqda. Kelajakda sun’iy intellekt asosida ishlovchi
avtomatlashtirilgan xizmatlar butunlay inson o’rnini bosishi mumkin.
1.3. Xizmat ko’rsatishda avtomatlashtirish zarurati va asosiy
yo’nalishlari
Raqamli transformatsiya davrida xizmat ko’rsatish tizimining
samaradorligini oshirish, foydalanuvchilarga tez, sifatli va qulay xizmatlar taklif
etish har bir tashkilotning asosiy vazifasiga aylangan. Shu nuqtai nazardan xizmat
ko’rsa tish jarayonlarini avtomatlashtirish zamon talabi sifatida qaraladi.
Avtomatlashtirish xizmatlar samaradorligini oshirish, xarajatlarni kamaytirish va
mijozlar ehtiyojlarini tezroq qondirishda muhim rol o’ynaydi.
Xizmat sohasida avtomatlashtirish zarurati quyidagi omillar bilan
izohlanadi:
1. Aholi sonining ortishi va xizmatga bo’lgan talabning ko’payishi
Kundalik ehtiyojlarning ortib borishi, shuningdek, urbanizatsiya jarayonlari
xizmatlar sohasiga bosimni kuchaytiradi. Avtomatlashtirish xizmat ko’rsatishni
tezlashtirishga va ko’proq mijozlarga bir vaqtning o’zida xizmat ko’rsatishga
imkon yaratadi.
2. Mijozlar kutish vaqtining qisqartirilishi
An’anaviy xizmat ko’rsatish shakllarida vaqt yo’qotish yuqori bo’ladi.
Avtomatlashtirilgan tizimlar esa buyurtma, to’lov, navbat, ruxsatnoma kabi
jarayonlarni soniyalar ichida amalga oshirish imkonini beradi.
3. Inson xatolarini kamaytirish
10

Xizmat ko’rsatishda insoniy omil muhim, ammo bu xatoliklar,
e’tiborsizliklar, kechikishlar bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Avtomatlashtirilgan
tizimlar bu muammolarni minimallashtiradi.
4. Doimiylik va barqarorlikni ta’minlash
Avtomatlashtirilgan tizimlar kechakunduz ishlay oladi. Masalan, 24/7
xizmat ko’rsatish imkoniyati, onlayn to’lovlar, avtobotlar yoki virtual
yordamchilar yordamida xizmat uzluksiz amalga oshiriladi.
5. Raqobatbardoshlikni oshirish
Bugungi global bozor sharoitida kompaniyalar xizmat sifatini
avtomatlashtirish orqali raqobatchilardan ustunlikka ega bo’lishadi. Bu nafaqat
mijoz sonini oshiradi, balki brend imijini mustahkamlaydi.
Xizmat sohasida avtomatlashtirishning asosiy yo’nalishlari:
1. Elektron xizmatlar (eservices)
Davlat xizmatlaridan tortib, bank, ta’lim va sog’liqni saqlashgacha ko’plab
sohalarda xizmatlar elektron shaklga o’tkazilmoqda. Masalan, soliq to’lovlari,
hujjatlar rasmiylashtirish, onlayn ro’yxatdan o’tish kabi jarayonlar bunga misoldir.
2. Mijozlarga xizmat ko’rsatish tizimlari (CRM)
Mijoz bilan ishlash jarayonlarini avtomatlashtiruvchi dasturlar yordamida
tashkilotlar mijoz ehtiyojlarini tahlil qilish, shikoyat va fikrlarni kuzatib borish,
takliflar tayyorlash va xizmat sifatini oshirish imkoniga ega bo’ladi.
3. Avtomatik to’lov va billing tizimlari
Savdo, transport, xizmat ko’rsatish shoxobchalarida to’lov tizimlari
avtomatlashtirilgan. Masalan, selfservice terminal, QR orqali to’lov, bank ilovalari
orqali avtomatik to’lovlar, billing tizimlari kabi.
4. Virtual yordamchilar va chatbotlar
11

Telegram, vebsaytlar yoki mobil ilovalarda chatbotlar orqali mijozlarga real
vaqt rejimida xizmat ko’rsatish, ma’lumot taqdim etish, buyurtmalarni qabul qilish
keng ommalashmoqda. Bu esa inson resurslarini tejaydi.
5. Kadrlar boshqaruvi va ichki jarayonlarni avtomatlashtirish (HRM, ERP
tizimlari)
Xizmat ko’rsatuvchi korxonalarda ishchilarni boshqarish, grafiklar tuzish,
hisobotlar tayyorlash va nazorat qilish avtomatlashtirilgan platformalar orqali
amalga oshirilmoqda.
6. Raqamli marketing va avtomatik reklama tizimlari
Mahsulot yoki xizmat reklamasini internet orqali avtomatlashtirilgan
platformalarda joylashtirish (Google Ads, Facebook Ads) orqali mijozlar oqimini
boshqarish mumkin.
Mahalliy misollar:
O’zbekistonda ham xizmat ko’rsatishda avtomatlashtirishning dolzarbligi
ortib bormoqda. Masalan:
Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali (my.gov.uz),
Onlayn bank xizmatlari (Payme, Click, Apelsin),
Tibbiyotda onlayn navbat tizimlari,
Talabalar uchun onlayn dars jadvali, baholash va to’lov tizimlari.
Xulosa qilib aytganda, xizmat ko’rsatish sohasida avtomatlashtirish bu —
nafaqat zamonaviy texnologik yechim, balki unumdorlik, sifat, tezlik va
barqarorlikni ta’minlashning muhim vositasidir. U orqali xizmatlar
soddalashtiriladi, optimallashtiriladi va mijozlarga yanada qulayroq shaklda taklif
qilinadi. Shu sababli, avtomatlashtirish — xizmat sohasining kelajagi hisoblanadi.
12

II BOB. XIZMAT SOHASIDA AVTOMATLASHTIRISH
JARAYONLARI
2.1. Xizmat ko’rsatish jarayonlarida avtomatlashtirishning texnologik
asoslari
Xizmat ko’rsatish jarayonlarini avtomatlashtirish texnologiyalari bugungi
kunda turli sohalarda mijozlar ehtiyojini qondirish, tezkor va sifatli xizmat
ko’rsatish, resurslardan oqilona foydalanish uchun qo’llanilmoqda. Bu
texnologiyalar xizmatlarni raqamli platformalarga o’tkazish, sun’iy intellektni joriy
etish, avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini ishlab chiqish va ularni amaliyotga
tatbiq qilishni o’z ichiga oladi.
Xizmat ko’rsatishdagi avtomatlashtirish texnologik jihatdan quyidagi asosiy
komponentlardan iborat:
1. Axborot tizimlari va dasturiy ta’minotlar
Xizmatlarni avtomatlashtirishning asosi bu — axborot tizimlari. Ular
ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash, saqlash va tahlil qilish imkonini beradi.
Masalan:
CRM (Customer Relationship Management) – mijozlar bilan ishlash tizimi,
mijoz tarixi, ehtiyojlari, aloqalari va xarid faoliyatini tahlil qilish imkonini beradi;
ERP (Enterprise Resource Planning) – korxona resurslarini boshqarish
tizimi: buxgalteriya, ombor, kadrlar, xizmat ko’rsatish grafiklari
avtomatlashtiriladi;
HRM (Human Resource Management) – xodimlarni boshqarish, ishlovchilar
yuklamasi, ish jadvali, mehnat samaradorligi nazorat qilinadi.
2. Dasturlashtirilgan texnologiyalar va sun’iy intellekt
13

So’nggi yillarda xizmatlar sohasida sun’iy intellekt (AI) asosida ishlovchi
dasturiy vositalar keng joriy etilmoqda. Ularga quyidagilar kiradi:
Chatbotlar – mijozlar bilan 24/7 muloqot qilish imkonini beradi (Telegram
botlar, vebsayt yordamchilari);
Natural Language Processing (NLP) – foydalanuvchining so’zini tushunish
va unga mos javob berish imkonini beradi;
Rekomendatsiya tizimlari – foydalanuvchi qiziqishiga asoslangan xizmatlar
yoki mahsulotlar tavsiya etiladi (masalan, Netflix, Amazon, YouTube
algoritmlari);
Ma’lumotlar tahlili va prognozlash – katta ma’lumotlar asosida xizmatlarni
takomillashtirish strategiyalari ishlab chiqiladi.
3. Avtomatik to’lov va billing tizimlari
To’lov jarayonlarini avtomatlashtirish xizmat sohasida asosiy ahamiyatga
ega. Bunga:
Terminallar, selfservice kiosklar (o’zo’ziga xizmat ko’rsatish qurilmalari),
Onlayn to’lov tizimlari (Click, Payme, Apelsin, Uzum Bank),
Avtomatik billing tizimlari (abonent to’lovlari, xizmat narxlarini avtomatik
hisoblash) kiradi.
Bu tizimlar nafaqat tezkorlikni ta’minlaydi, balki moliyaviy shaffoflik,
nazorat, hujjatlashtirish va statistika yuritishga ham xizmat qiladi.
4. Bulutli texnologiyalar (Cloud Computing)
Bulutli texnologiyalar foydalanuvchilarga istalgan vaqtda va istalgan joydan
xizmatlar bilan ishlash imkonini beradi. Xizmat ko’rsatuvchi kompaniyalar o’z
axborot tizimlarini yoki mijoz ma’lumotlarini bulutda saqlaydi. Bu texnologiya
quyidagi afzalliklarga ega:
14

Shaxsiy serverlarga ehtiyoj qolmaydi;
Xavfsizlik va ma’lumotlar zahirasi yaxshilanishi;
Moslashuvchanlik va texnik xizmat ko’rsatish qulayligi.
Masalan, Google Workspace, Amazon Web Services (AWS), Microsoft
Azure kabi platformalar xizmat sohasida keng foydalaniladi.
5. Mobil texnologiyalar va ilovalar
Mobil texnologiyalar xizmat ko’rsatishda eng tez rivojlanayotgan
yo’nalishlardan biridir. Bugungi kunda deyarli har bir yirik tashkilot o’zining
mobil ilovasiga ega. Ilovalar orqali:
Mijozlar xizmatga yoziladi;
To’lov amalga oshiriladi;
Fikrmulohaza qoldiriladi;
Xizmat holati kuzatiladi.
Mobil ilovalarning qulayligi — ularning har doim qo’l ostida bo’lishi,
xatoliklarni kamaytirish va mijoz sodiqligini oshirishdir.
6. Avtomatlashtirilgan xizmat punktlari (kiosklar, robotlar)
Xizmat ko’rsatish joylarida avtomatlashtirilgan kiosklar, xizmat ko’rsatuvchi
robotlar va navbat boshqaruv tizimlari faol joriy etilmoqda. Masalan:
Aeroportlardagi self checkin kiosklari;
Banklardagi elektron navbat tizimlari;
Supermarketlardagi o’zo’ziga xizmat kassalari;
Maktab, poliklinika va universitetlarda avtomatlashtirilgan yozuv va to’lov
punktlari.
Xulosa qilib aytganda, xizmat ko’rsatish jarayonlarini avtomatlashtirish
texnologik jihatdan yuqori darajadagi tizimlar, dasturiy ta’minotlar, sun’iy
15

intellekt, mobil ilovalar va raqamli platformalarga asoslanadi. Bu texnologiyalar
orqali nafaqat xizmat sifati va samaradorligi oshadi, balki foydalanuvchilarning
mamnunligi, raqobatbardoshlik va innovatsion rivojlanish ham ta’minlanadi.
2.2. Xizmat ko’rsatish jarayonlarini avtomatlashtirishda
qo’llanilayotgan dasturiy vositalar
Xizmat ko’rsatish sohasida avtomatlashtirish jarayonlari turli funksional
dasturiy vositalar orqali amalga oshiriladi. Bu vositalar mijozlar bilan ishlash,
buyurtmalarni boshqarish, to’lovlarni amalga oshirish, xizmat holatini monitoring
qilish, ishchi kuchini boshqarish, statistik tahlillar va hisobotlar tuzish imkonini
beradi. Har bir xizmat turi o’ziga xos dasturiy yechimlar orqali avtomatlashtiriladi.
1. CRM (Customer Relationship Management) tizimlari
CRM tizimlari mijozlar bilan ishlashning barcha bosqichlarini
avtomatlashtirishga mo’ljallangan. Xizmat ko’rsatish jarayonlarida CRM dasturlari
quyidagi maqsadlarda qo’llaniladi:
Mijozlar ma’lumotlar bazasini yuritish;
Xarid tarixi va mijoz ehtiyojlarini tahlil qilish;
Mijozga mos xizmat yoki mahsulotni taklif qilish;
Mijozga xizmat ko’rsatish jarayonini kuzatish (tracking);
Mijoz murojaatlari va shikoyatlarini boshqarish.
Mashhur CRM tizimlariga:
Salesforce,
Zoho CRM,
Bitrix24,
HubSpot CRM,
AmoCRM kabilar kiradi.
16

2. ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari
ERP tizimlari tashkilot ichidagi barcha xizmatlarni yagona tizimda
boshqarishga xizmat qiladi. Ular:
Xodimlarni boshqarish,
Ombor va resurslar hisobi,
Moliya va buxgalteriya tizimi,
Ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish jarayonlarini birlashtirishga xizmat
qiladi.
Mashhur ERP tizimlariga:
SAP ERP,
Oracle NetSuite,
1C:Enterprise,
Microsoft Dynamics 365 kiradi.
3. Chatbotlar va sun’iy intellekt (AI) asosidagi xizmatlar
Hozirgi kunda xizmat ko’rsatishdagi eng tez rivojlanayotgan sohalardan biri
bu — sun’iy intellekt asosidagi xizmatlar. Jumladan:
Chatbotlar (Telegram, Facebook Messenger, vebchatlar orqali mijozlarga
avtomatik javob beruvchi dasturlar);
Virtual yordamchilar (masalan, Google Assistant, Siri, Yandex Alice);
AI Analytics vositalari (mijoz xattiharakatini tahlil qilish, sotuv prognozlari
tuzish);
Natural Language Processing (foydalanuvchi savollarini tushunish va javob
qaytarish algoritmlari).
17

Sun’iy intellekt vositalari xizmat ko’rsatishni shaxsiylashtirish va
tezlashtirish imkonini beradi.
4. Billing va to’lov tizimlari
Xizmat ko’rsatish korxonalari uchun to’lovlarni avtomatik hisoblash va
qabul qilish muhim jarayon hisoblanadi. Bu jarayonlar quyidagi dasturiy vositalar
orqali amalga oshiriladi:
To’lov integratsiyasi uchun API xizmatlari (Click, Payme, Stripe, PayPal);
Billing tizimlari – abonent xizmatlarini avtomatik hisoblash, hisobfakturalar
tayyorlash;
POS dasturlar – savdo va xizmat ko’rsatish nuqtalarida tranzaksiyalarni
boshqarish (Shtrix, Iiko, Loyverse POS).
O’zbekiston bozorida keng qo’llanilayotganlar qatoriga Oson, Zoomrad, Alif
mobi ilovalari kiradi.
5. Hisobot va tahlil tizimlari
Xizmat ko’rsatuvchi korxonalar faoliyatining samaradorligini tahlil qilish,
xizmat ko’rsatish sifati, mijozlar soni, daromadlar va xarajatlarni avtomatik
hisobotlarda ko’rish imkoniyati muhim ahamiyatga ega. Bu vazifani quyidagi
tizimlar bajaradi:
Google Data Studio, Power BI, Tableau – grafik va interaktiv hisobotlar
tuzish;
Excel bilan integratsiyalangan tahlil tizimlari;
Statistik monitoring uchun MaxStat, SPSS kabi vositalar.
6. Maxsus xizmat turlari uchun dasturiy vositalar
Har bir xizmat yo’nalishining o’ziga xos avtomatlashtirilgan dasturiy
vositalari mavjud:
18

Restoranlar uchun – Iiko, RKeeper, Poster POS;
Savdo markazlari uchun – 1C:Retail, TradeERP;
Sog’liqni saqlash – Docplaner, OpenEMR, MedData;
Transport va logistika – AutoLOG, Cargo365;
Ta’lim – Moodle, Google Classroom, Mahorat Test, edu.uz tizimlari.
Xulosa qilib aytganda, xizmat ko’rsatish sohasidagi avtomatlashtirish
dasturiy vositalarsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Zamonaviy dasturiy platformalar
orqali xizmatlar samarador, tezkor, shaffof va qulay tarzda amalga oshirilmoqda.
Tashkilotlar o’z ehtiyojlariga mos holda tizimlarni tanlaydi va ularni
integratsiyalash orqali xizmat sifatini yanada yuqori bosqichga olib chiqadi.
2.3. Xizmatlar sifatini oshirishda avtomatlashtirishning roli
Xizmat ko’rsatish sohasida raqobatbardoshlik va mijozlar sodiqligi bevosita
xizmat sifati bilan chambarchas bog’liq. Zamonaviy raqamli texnologiyalar va
avtomatlashtirish jarayonlari xizmatlar sifatini oshirishda muhim rol o’ynaydi.
Xizmatlar avtomatlashtirilgach, inson omilidan kelib chiqadigan xatoliklar
kamayadi, mijozlar ehtiyojlariga tezkor javob beriladi, xizmatlar aniq, tizimli va
samarali tarzda ko’rsatiladi.
1. Xizmatlarning barqarorligi va tezkorligini ta’minlash
Avtomatlashtirilgan xizmat tizimlari orqali xizmat ko’rsatish jarayonlari
24/7 faoliyat yuritadi. Masalan:
Chatbotlar doimiy ishlaydi va mijozlarga real vaqtda javob beradi;
Mobil ilovalar orqali xizmatni buyurtma qilish, to’lov amalga oshirish yoki
murojaat yuborish mumkin;
19

Navbatlar elektron tarzda boshqariladi, bu esa mijozlarga vaqt tejalishini
ta’minlaydi.
Bu omillar xizmatning uzluksizligi va yuqori sifatda ko’rsatilishini
kafolatlaydi.
2. Inson omilining kamayishi – xatoliklar sonining kamayishi
Avtomatlashtirish xizmat ko’rsatishdagi inson aralashuvini qisqartiradi, bu
esa quyidagilarga olib keladi:
Tashkiliy xatoliklarning oldi olinadi (masalan, noto’g’ri buyurtma, xizmatni
unutish, noto’g’ri hisobkitob);
Standartlashgan xizmat ko’rsatish – barcha mijozlarga teng va aniq tartibda
xizmat ko’rsatiladi;
Yozuv, hisobot va ma’lumotlar elektron tizimda saqlanadi, ularni tahlil
qilish osonlashadi.
Natijada xizmatlar sifatli, ishonchli va yuksak texnologik darajada bo’ladi.
3. Mijoz ehtiyojlariga moslashuvchanlik va individual yondashuv
CRM va sun’iy intellekt tizimlari mijozlar tarixini tahlil qilib, ularga mos
xizmat yoki mahsulot tavsiya qiladi. Bu esa:
Mijoz uchun shaxsiylashtirilgan xizmatlar taklif qilish imkonini beradi;
Foydalanuvchi tajribasini yaxshilaydi;
Mijozning doimiylik darajasini oshiradi.
Misol: internetdo’konlar foydalanuvchining qidiruv tarixi asosida
mahsulotlar tavsiya qiladi; restoranlar oldingi buyurtma asosida menyu yoki
chegirmalar taklif qiladi.
4. Sifat nazorati va monitoring imkoniyatlari
20

Avtomatlashtirish orqali xizmat jarayonlarini real vaqtda kuzatish, tahlil
qilish va kerakli choralarga o’z vaqtida javob berish mumkin:
Tizimda xizmat sifati, mijoz fikrlari, xizmat muddati va boshqa
ko’rsatkichlar muntazam kuzatiladi;
Hisobotlar avtomatik shakllanadi;
Kamchiliklar aniqlangach, ularni avtomatik xabar qilish funksiyalari
mavjud.
Bu esa xizmat sifatining doimiy monitoringi va rivojlanishiga xizmat qiladi.
5. Xodimlar samaradorligini oshirish
Xizmat ko’rsatish tizimida avtomatlashtirish orqali xodimlar yuklamasi
kamayadi, ular faqat muhim va murakkab vazifalarga e’tibor qaratishadi. Bu
quyidagilarga olib keladi:
Xodimlar ortiqcha ma’muriy ishlar bilan chalg’imaydi;
Ish jarayoni tezlashadi;
Xodimlar ko’proq mijoz bilan bevosita sifatli muloqotga kirishadi
Masalan, poliklinikalarda yozuv, to’lov va qabulni avtomatlashtirish orqali
shifokorlar asosiy vazifasiga e’tibor qaratadi.
6. Mijoz mamnunligi va sodiqligining oshishi
Sifatli, qulay va tezkor xizmatlar har doim mijozda ijobiy taassurot
uyg’otadi. Avtomatlashtirilgan xizmatlar:
Mijozlarning kutish vaqtini kamaytiradi;
Xizmat ko’rsatishdagi noqulayliklarni bartaraf etadi;
Shaxsiy yondashuv orqali mamnunlikni oshiradi;
Takroriy foydalanish ehtimolini ko’paytiradi.
21

Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, avtomatlashtirilgan xizmatlardan
foydalangan korxonalarda mijoz sodiqligi 20–30% ga oshgan.
Xulosa qilib aytganda, xizmat ko’rsatishda avtomatlashtirish sifatsiz
xizmatlar, insoniy xatolar, sekinlik va noaniqliklar muammolariga samarali yechim
beradi. U nafaqat texnik jihatdan, balki mijozlar bilan muloqot, xizmat yondashuvi
va tashkilot obro’sini oshirishda ham muhim omil sanaladi. Kelajakda xizmat
sohasidagi raqobat, aynan avtomatlashtirish darajasi bilan belgilanadi.
22

III BOB. JARAYONLARNI AVTOMATLASHTIRISH
SAMARADORLIGI VA AMALIY MISOLLAR
3.1. Avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligi: tahlil va baholash
Zamonaviy korxonalarda jarayonlarni avtomatlashtirish iqtisodiy
samaradorlikni oshirishning muhim omillaridan biri hisoblanadi. Avtomatlashtirish
nafaqat ishlab chiqarish tezligini oshiradi, balki xarajatlarni kamaytirish, mahsulot
va xizmatlar sifatini yaxshilash imkonini beradi.
Avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligini baholashda quyidagi
ko'rsatkichlar inobatga olinadi:
1. Investitsiyalarning qaytimi (ROI) avtomatlashtirish loyihasiga sarflangan
mablag'larning qancha muddatda o'zini qoplashi va foyda keltirishi. O'rtacha, to'g'ri
tanlangan avtomatlashtirish loyihalari 13 yil ichida o'zini qoplashi mumkin.
2. Mehnat unumdorligining o'sishi avtomatlashtirilgan tizimlar joriy
qilingandan so'ng bir xodim tomonidan bir vaqt birligida bajarilgan operatsiyalar
soni sezilarli darajada oshadi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, xizmat ko'rsatish
sohasida avtomatlashtirish natijasida mehnat unumdorligi o'rtacha 3040% ga
oshishi mumkin.
3. Xarajatlarni kamaytirish ish haqi, xatolar tufayli yuzaga keladigan
yo'qotishlar, energiya sarfi va boshqa operatsion xarajatlarning kamayishi. Xizmat
ko'rsatish sohasida avtomatlashtirish operatsion xarajatlarni 1525% gacha
kamaytirishi mumkin.
4. Xizmat ko'rsatish sifatining yaxshilanishi avtomatlashtirish xatolar sonini
kamaytiradi va xizmat ko'rsatish standartlarining bir xilligini ta'minlaydi. Natijada
mijozlar mamnuniyati ortadi va qayta murojaat qilish ehtimoli oshadi.
23

5. Qayta ishlash vaqtining qisqarishi masalan, hujjatlarni qayta ishlash yoki
buyurtmalarni rasmiylashtirish tezligi sezilarli darajada oshadi. O'rtacha,
avtomatlashtirish natijasida bu ko'rsatkich 5070% ga yaxshilanishi mumkin.
Avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligini baholash uchun quyidagi
formula qo'llaniladi:
E = (B C) / C × 100%
Bu yerda:
E avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligi (foizlarda)
B avtomatlashtirishdan keyin kutilayotgan iqtisodiy natija (so'm)
C avtomatlashtirishga sarflangan xarajatlar (so'm)
Misol uchun, agar xizmat ko'rsatish korxonasi avtomatlashtirish tizimiga 50
million so'm sarflagan bo'lsa va natijada yillik 75 million so'mlik foyda ko'rsa,
iqtisodiy samaradorlik:
E = (75 50) / 50 × 100% = 50%
Bu ko'rsatkich qanchalik yuqori bo'lsa, avtomatlashtirish loyihasi shunchalik
samarali hisoblanadi.
O'zbekistonda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, xizmat ko'rsatish
sohasida avtomatlashtirish loyihalarini joriy etgan korxonalar o'rtacha 3040%
iqtisodiy samaradorlikka erishgan. Bu ko'rsatkich korxona faoliyati turiga, joriy
etilgan texnologiyalar va boshqaruv strategiyalariga bog'liq holda 20% dan 60%
gacha o'zgarishi mumkin.
24

3.2. Mahalliy xizmat ko'rsatish korxonalarida avtomatlashtirish
tajribalari
O'zbekistonda xizmat ko'rsatish sohasida avtomatlashtirish jarayonlari
so'nggi yillarda faol rivojlanmoqda. Quyida mahalliy korxonalarda
avtomatlashtirish borasida to'plangan tajribalar tahlil qilinadi.
Bank sektori
O'zbekiston bank sektorida avtomatlashtirish eng faol joriy etilgan
sohalardan biri hisoblanadi. Deyarli barcha tijorat banklari online banking
tizimlarini joriy etgan, bu mijozlarga masofadan turib bank operatsiyalarini amalga
oshirish imkonini beradi.
TBC Bank O'zbekiston tajribasi alohida e'tiborga loyiq. Bank 2020yilda
O'zbekiston bozoriga kirdi va darhol to'liq raqamlashtirilgan biznes modelini joriy
etdi. Bankning barcha xizmatlari mobil ilova orqali taqdim etiladi, an'anaviy
filiallar soni esa minimal darajada saqlanadi. Bu strategiya tufayli bank operatsion
xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirdi va bozorga kirgan birinchi yilning
o'zidayoq foydaga chiqa boshladi.
Bank ma'lumotlariga ko'ra, avtomatlashtirilgan tizimlar orqali amalga
oshirilgan operatsiyalar narxi an'anaviy filiallardagi operatsiyalarga nisbatan 57
barobar arzonroq. Buning natijasida bank mijozlarga raqobatbardosh tariflarni
taklif qilishi va bozorda o'z ulushini tezkor sur'atlarda oshirishi mumkin bo'ldi.
Chakana savdo sektori
Chakana savdo sohasida ERP (Enterprise Resource Planning) tizimlari faol
joriy etilmoqda. Bu tizimlar tovarlar harakati, omborxona boshqaruvi, sotish va
mijozlar bilan munosabatlarni boshqarishni avtomatlashtiradi.
25

Korzinka supermarketlar tarmog'i tajribasi shuni ko'rsatadiki, zamonaviy
ERP tizimlarini joriy etish natijasida quyidagi natijalarga erishish mumkin:
Omborxona zaxiralarini 20% ga kamaytirish
Sotuvlarni 15% ga oshirish
Xodimlar sonini 10% ga qisqartirish
Mijozlarga xizmat ko'rsatish vaqtini 30% ga kamaytirish
Korxona tomonidan 2022yilda joriy etilgan QRkodlar orqali to'lov tizimi
kassada to'lov vaqtini o'rtacha 40 soniyadan 10 soniyagacha qisqartirdi. Bu esa
mijozlar oqimini va umumiy mijozlar mamnuniyatini sezilarli darajada oshirdi.
Restoranlar va oziqovqat yetkazib berish xizmatlari
O'zbekiston restoran biznesida ham avtomatlashtirish jarayonlari faol
rivojlanmoqda. Zamonaviy POStizimlar (Point of Sale) buyurtmalarni qabul qilish,
tayyorlash va yetkazib berish jarayonlarini avtomatlashtirishga imkon beradi.
Express24 va Yandex Go kabi oziqovqat yetkazib berish xizmatlari mijozlar
buyurtmalarini qabul qilish, kurer bilan bog'lash va yetkazib berish jarayonini
kuzatishni to'liq avtomatlashtirgan. Bu tizimlar orqali:
Buyurtmani qayta ishlash vaqti 35 daqiqagacha qisqartirildi
Kurerlar ishlashining samaradorligi 30% ga oshdi
Xatolar soni 80% ga kamaydi
Natijada, bu kompaniyalar O'zbekiston bozorida etakchi o'rinlarni egalladi
va yillik o'sish sur'atlari 5070% ni tashkil etmoqda.
Davlat xizmatlari sektori
Davlat xizmatlarini ko'rsatish sohasida ham sezilarli o'zgarishlar ro'y
bermoqda. MYID va Egov tizimlari orqali ko'plab davlat xizmatlari elektron
shaklga o'tkazildi.
26

20202023 yillar davomida O'zbekistonda 300 dan ortiq davlat xizmatlari
raqamlashtirildi. Bu jarayon davlat xizmatlari ko'rsatish vaqtini o'rtacha 75% ga
qisqartirdi va korrupsiya xavfini sezilarli darajada kamaytirdi.
"Yagona darcha" markazlarida avtomatlashtirilgan navbat tizimlarining joriy
etilishi fuqarolarning kutish vaqtini o'rtacha 40% ga qisqartirdi. Elektron hujjat
aylanishi tizimlarining joriy etilishi esa hujjatlarni qayta ishlash vaqtini 34 kundan
1 kungacha qisqartirish imkonini berdi.
3.3. Xizmat sohasini raqamlashtirishning istiqbollari va takliflar
Xizmat ko'rsatish sohasini raqamlashtirish O'zbekiston iqtisodiyotining
strategik rivojlanish yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Quyida xizmat ko'rsatish
sohasini yanada samarali raqamlashtirish bo'yicha istiqbollar va takliflar
keltirilgan.
Sun'iy intellekt va mashinali o'rganish texnologiyalarini joriy etish
O'zbekiston xizmat ko'rsatish sohasida sun'iy intellekt (AI) va mashinali
o'rganish texnologiyalarini joriy etish katta istiqbollarga ega. Bu texnologiyalar
quyidagi sohalarda samarali qo'llanilishi mumkin:
1. Mijozlarga xizmat ko'rsatish chatbotlar va virtual yordamchilar orqali
mijozlar so'rovlarini 24/7 rejimida qayta ishlash. Bu yondashuvni joriy etgan
kompaniyalar mijozlar so'rovlarini qayta ishlash vaqtini 70% gacha qisqartirishi va
xizmat ko'rsatish xarajatlarini 30% gacha kamaytirishi mumkin.
2. Mijozlar xulqatvori tahlili AI algoritmlari yordamida mijozlar xarid qilish
odatlarini o'rganish va shaxsiylashtirilgan takliflar yaratish. Bunday tizimlarni joriy
etgan korxonalar sotuvlarni 2025% ga oshirishga erishmoqda.
27

3. Bashoratli texnik xizmat ko'rsatish uskunalarning ishdan chiqish
ehtimolini oldindan aniqlash va rejali texnik xizmat ko'rsatishni tashkil etish. Bu
yondashuv ishlab chiqarish to'xtab qolish vaqtini 50% gacha qisqartirishi mumkin.
Taklif: Mahalliy korxonalar uchun sun'iy intellekt texnologiyalarini joriy
etishni qo'llabquvvatlaydigan davlat dasturlarini ishlab chiqish, bu sohadagi
mutaxassislarni tayyorlash va sohaga investitsiyalarni jalb qilish uchun soliq
imtiyozlarini joriy etish.
Blokcheyn texnologiyalarini rivojlantirish
Blokcheyn texnologiyalari xizmat ko'rsatish sohasida shaffoflik va
ishonchlilikni ta'minlashning samarali vositasi hisoblanadi. Bu texnologiyalar
quyidagi yo'nalishlarda qo'llanilishi mumkin:
1. To'lov tizimlari tezkor va xavfsiz xalqaro to'lovlarni amalga oshirish
imkoniyatini yaratish. Blokcheyn asosidagi to'lov tizimlari transaction xarajatlarini
4060% ga kamaytirishi mumkin.
2. Intellektual mulk huquqlarini himoya qilish ijodiy mahsulotlar, dasturiy
ta'minot va boshqa intellektual mulk obyektlarini ro'yxatga olish va himoya qilish.
3. Smartkontraktlar korxonalar o'rtasidagi shartnomalarni avtomatlashtirish
va ularning bajarilishini nazorat qilish. Bu texnologiya shartnomaviy nizolarni
70% gacha kamaytirishi mumkin.
Taklif: O'zbekistonda blokcheyn texnologiyalari bo'yicha ilmiytadqiqot
markazlarini yaratish, bu sohadagi xalqaro hamkorlikni kuchaytirish va
me'yoriyhuquqiy bazani takomillashtirish.
IoT (Internet of Things) texnologiyalarini keng joriy etish
28

Internet of Things (IoT) texnologiyalari xizmat ko'rsatish samaradorligini
sezilarli darajada oshirishi mumkin. Bu texnologiyalar quyidagi sohalarda istiqbolli
hisoblanadi:
1. Aqlli shahar infratuzilmasi jamoat transporti, yo'l harakati, chiqindilarni
yig'ish va kommunal xizmatlarni boshqarish. Aqlli shahar texnologiyalari shahar
xizmatlarining samaradorligini 2530% ga oshirishi mumkin.
2. Aqlli mehmonxonalar mehmonxona xonalarining mikroiqlimini
boshqarish, xavfsizlik tizimlari va personalizatsiya. IoT texnologiyalarini joriy
etgan mehmonxonalar energiya iste'molini 2025% ga kamaytirishi va mijozlar
mamnuniyatini sezilarli darajada oshirishi mumkin.
3. Aqlli qishloq xo'jaligi tuproq namligi, harorat va boshqa parametrlarni
nazorat qilish, sug'orish va o'g'itlash jarayonlarini avtomatlashtirish. Bu yondashuv
suv sarfini 3040% ga kamaytirishi va hosildorlikni 2025% ga oshirishi mumkin.
Taklif: IoT texnologiyalarini joriy etishni qo'llabquvvatlaydigan davlat
dasturlarini ishlab chiqish, bu sohadagi startaplarni moliyalashtirish
mexanizmlarini yaratish va sohada kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish.
Raqamli platformalar va ekotizimlarni yaratish
Raqamli platformalar va ekotizimlar xizmat ko'rsatish sohasini
rivojlantirishning samarali modeli hisoblanadi. Ular quyidagi afzalliklarga ega:
1. Ko'p tomonlama bozorlarni yaratish ishlab chiqaruvchilar, sotuvchilar va
mijozlarni bir platformada birlashtirish. Bu model transaction xarajatlarini
kamaytiradi va barcha ishtirokchilar uchun qo'shimcha qiymat yaratadi.
2. Ekotizim effekti platformaning har bir yangi foydalanuvchisi uning
boshqa foydalanuvchilari uchun qiymatni oshiradi. Bu o'zo'zidan rivojlanish
mexanizmini yaratadi.
29

3. Ma'lumotlar to'plash va tahlil qilish platformalar katta hajmdagi
ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish imkonini beradi, bu esa xizmatlarni doimiy
ravishda takomillashtirish imkonini yaratadi.
Taklif: O'zbekistonda milliy raqamli platformalarni yaratish va
rivojlantirishni qo'llabquvvatlash, bu sohadagi xususiy investitsiyalarni
rag'batlantirish va platformalar o'rtasidagi integratsiyani ta'minlash uchun ochiq
API standartlarini joriy etish.
Kadrlar salohiyatini rivojlantirish
Raqamlashtirish jarayonining muvaffaqiyati ko'p jihatdan malakali kadrlar
mavjudligiga bog'liq. Shu munosabat bilan quyidagi choratadbirlarni amalga
oshirish tavsiya etiladi:
1. Oliy ta'lim tizimini takomillashtirish axborot texnologiyalari sohasida
mutaxassislar tayyorlash dasturlarini yangilash, amaliy ko'nikmalarni shakllantirish
va xalqaro hamkorlikni kuchaytirish.
2. Uzluksiz kasbiy ta'lim tizimini yaratish amaliyotdagi mutaxassislar uchun
malaka oshirish va qayta tayyorlash dasturlarini ishlab chiqish.
3. Xalqaro tajribani jalb qilish xorijiy mutaxassislarni jalb qilish, xalqaro
treninglar va masterklasslar o'tkazish.
Taklif: IT sohasidagi ta'lim dasturlarini moliyalashtirish hajmini oshirish,
xalqaro sertifikatlashtirishni qo'llabquvvatlash va IT sohasidagi startaplarni
rivojlantirish uchun biznesinkubatorlar tarmog'ini kengaytirish.
Me'yoriyhuquqiy bazani takomillashtirish
Raqamlashtirish jarayonlarini qo'llabquvvatlash uchun me'yoriyhuquqiy
bazani takomillashtirish zarur. Bu yo'nalishda quyidagi choratadbirlarni amalga
oshirish tavsiya etiladi:
30

1. Elektron tijorat sohasidagi qonunchilikni takomillashtirish elektron
bitimlar, elektron imzolar va elektron hujjat aylanishi sohasidagi qonunchilikni
yangilash.
2. Ma'lumotlarni himoya qilish va xavfsizlik standartlarini joriy etish
xalqaro standartlarga mos keladigan ma'lumotlarni himoya qilish va
kiberhavfsizlik qoidalarini ishlab chiqish.
3. Raqamli innovatsiyalarni qo'llabquvvatlash yangi biznes modellar,
platformalar va texnologik echimlarni joriy etish uchun huquqiy asoslarni yaratish.
Taklif: "Raqamli iqtisodiyot va jamiyat to'g'risida"gi qonunni qabul qilish,
ma'lumotlardan foydalanish va ularni himoya qilish bo'yicha yangi standartlarni
ishlab chiqish hamda xalqaro tajribani hisobga olgan holda me'yoriyhuquqiy
bazani doimiy ravishda yangilab borish.
O'zbekistonda xizmat ko'rsatish sohasini raqamlashtirish sezilarli rivojlanish
bosqichida turibdi. Mahalliy korxonalar tomonidan to'plangan tajriba shuni
ko'rsatadiki, avtomatlashtirish jarayonlari korxonalar iqtisodiy samaradorligini
sezilarli darajada oshirishi, xarajatlarni kamaytirishi va mijozlar mamnuniyatini
oshirishi mumkin.
Kelajakda xizmat ko'rsatish sohasini raqamlashtirishning asosiy yo'nalishlari
sun'iy intellekt, blokcheyn, IoT texnologiyalari va raqamli platformalar bilan
bog'liq. Bu texnologiyalarning muvaffaqiyatli joriy etilishi uchun me'yoriyhuquqiy
bazani takomillashtirish, kadrlar salohiyatini rivojlantirish va xalqaro hamkorlikni
kuchaytirish zarur.
O'zbekistonning raqamli transformatsiya yo'lidagi kelajagi ko'p jihatdan
davlat va xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlik samaradorligiga, innovatsion
31

g'oyalar va texnologiyalarni qo'llabquvvatlash tizimiga hamda global raqamli
iqtisodiyotga integratsiyalashuvning chuqurligiga bog'liq.
32

XULOSA
Ushbu kurs ishida olib borilgan tadqiqotlar natijasida quyidagi xulosalarni
chiqarish mumkin:
1. Xizmat ko'rsatish korxonalari faoliyatini avtomatlashtirish bu zamonaviy
axborot texnologiyalari yordamida biznesjarayonlarni optimallashtirish, mehnat
unumdorligini oshirish va xarajatlarni kamaytirish orqali iqtisodiy samaradorlikni
oshirishga yo'naltirilgan jarayon hisoblanadi.
2. Avtomatlashtirish korxonalarga ko'plab afzalliklarni taqdim etadi,
jumladan, xodimlar mehnatining samaradorligini oshirish, xizmat ko'rsatish sifatini
yaxshilash, xarajatlarni kamaytirish va raqobatbardoshlikni oshirish.
3. O'zbekistonda xizmat ko'rsatish sohasini avtomatlashtirish jarayonlari faol
rivojlanmoqda. Ayniqsa, bank sektori, chakana savdo, logistika va davlat
xizmatlari sohasida sezilarli o'zgarishlar kuzatilmoqda.
4. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, O'zbekistonda xizmat ko'rsatish sohasida
avtomatlashtirish loyihalarini joriy etgan korxonalar o'rtacha 3040% iqtisodiy
samaradorlikka erishgan.
5. Xizmat ko'rsatish korxonalari faoliyatini avtomatlashtirishning eng
istiqbolli yo'nalishlari sun'iy intellekt, blokcheyn, Internet of Things (IoT)
texnologiyalari va raqamli platformalardir.
6. Mamlakat xizmat ko'rsatish sohasini yanada samarali raqamlashtirish
uchun me'yoriyhuquqiy bazani takomillashtirish, kadrlar salohiyatini rivojlantirish,
xalqaro hamkorlikni kuchaytirish va innovatsion g'oyalarni qo'llabquvvatlash
tizimini takomillashtirish zarur.
33

O'zbekistonning raqamli transformatsiya yo'lidagi kelajagi ko'p jihatdan
davlat va xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlik samaradorligiga, innovatsion
g'oyalar va texnologiyalarni qo'llabquvvatlash tizimiga hamda global raqamli
iqtisodiyotga integratsiyalashuvning chuqurligiga bog'liq.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Abdullaev A.M. Raqamli iqtisodiyot asoslari. – Toshkent: "Innovatsion
rivojlanish nashriyoti", 2022. – 286 b.
2. Ahmedov D.Q. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari va texnologiyalari.
O'quv qo'llanma. – Toshkent: TDIU, 2020. – 245 b.
3. Berdiyeva D.A. Xizmat ko'rsatish korxonalari faoliyatini
avtomatlashtirish istiqbollari // "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" ilmiy
elektron jurnali. – 2023. – № 2. – B. 2331.
4. Ergashev I.S. O'zbekiston iqtisodiyotini raqamlashtirish: muammolar va
istiqbollar. – Toshkent: "Fan va texnologiya", 2021. – 312 b.
5. Ibodullaev A.N. Xizmat ko'rsatish korxonalarida raqamli texnologiyalarni
joriy etish mexanizmlari. – Toshkent: "O'qituvchi", 2022. – 196 b.
6. Karimov N.G. Raqamli transformatsiya sharoitida korxonalar faoliyatini
boshqarish. – Toshkent: TDIU, 2023. – 276 b.
7. Mahmudov B.M. O'zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
istiqbollari. Monografiya. – Toshkent: "Fan", 2022. – 228 b.
8. Maxmudov E.A. Xizmat ko'rsatish sohasida innovatsion texnologiyalar. –
Toshkent: "IqtisodMoliya", 2021. – 186 b.
9. Mirzaev Q.J. Avtomatlashtirishning iqtisodiy samaradorligini baholash
usullari // "Ilmfan va innovatsion rivojlanish" jurnali. – 2022. – № 3. – B. 4553.
10. Muminov N.G., Karimova A.M. O'zbekistonda raqamli transformatsiya
jarayonlari: nazariya va amaliyot. – Toshkent: O'zbekiston Respublikasi Fanlar
Akademiyasi, 2023. – 342 b.
11. Qodirov A.Q. Bank xizmatlarini avtomatlashtirish va raqamlashtirish. –
Toshkent: "Bankmoliya akademiyasi", 2022. – 208 b.
35

12. Soliev I.I. Raqamli iqtisodiyot sharoitida korxonalar
raqobatbardoshligini oshirish mexanizmlari. – Toshkent: "Fan va texnologiya",
2022. – 156 b.
13. Xakimov Z.A. Xizmat ko'rsatish sohasida axborot tizimlari va
texnologiyalari. – Toshkent: TDIU, 2021. – 224 b.
14. Yusupova N.R. Korxonalar avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashtirish
va joriy etish. – Toshkent: "Yangi asr avlodi", 2021. – 190 b.
15. Zokirov S.M. O'zbekistonda raqamli iqtisodiyotni shakllantirish va
rivojlantirish muammolari. – Toshkent: "Innovatsion rivojlanish nashriyoti", 2023.
– 265 b.
QO'SHIMCHA ADABIYOTLAR
1. Bakanova N.B. Avtomatizirovannye informatsionnye sistemy v
ekonomike. – M.: INFRAM, 2019. – 224 s.
2. Gasparian M.S. Informatsionnye sistemy i texnologii v ekonomike i
upravlenii. – M.: Yurayt, 2020. – 324 s.
3. Laudon K.C., Laudon J.P. Management Information Systems: Managing
the Digital Firm. 16th Edition. – Pearson, 2020. – 656 p.
4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020yil 5oktabrdagi "Raqamli
O'zbekiston – 2030" strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish
choratadbirlari to'g'risida"gi PF6079sonli Farmoni.
5. Turban E., Volonino L. Information Technology for Management:
Improving Strategic and Operational Performance. 10th Edition. – Wiley, 2021. –
580 p.
36

INTERNET MANBALAR
1. O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi rasmiy sayti:
https://www.stat.uz
2. O'zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi rasmiy sayti: https://mitc.uz
3. O'zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi rasmiy sayti:
https://digital.gov.uz
4. "Raqamli O'zbekiston" portali: https://digital.uz
5. O'zbekiston Respublikasi Elektron hukumat portali: https://my.gov.uz
37

Xizmat sohasida jarayonlarni avtomatlashtirishning samaradorligi

Sotib olish