Xo'jalik yurituvchi subyektlarga davlat organlari tomonidan yuridik yordam ko'rsatish - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	145.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	24 Май 2024
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Saidjon Alixon

Дата регистрации 24 Май 2024

8 Продаж

Xo'jalik yurituvchi subyektlarga davlat organlari tomonidan yuridik yordam ko'rsatish

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY
FANLAR UNIVERSITETI
Sirtqi bo`lim “Tarmoqlar iqtisodiyoti” kafedrasi
Ro'yxatga olindi №
«____» _______ 20 __ й Ro'yxatga olindi №
«____» _______ 20 __ й

“TARMOQLAR IQTISODIYOTI” KAFEDRASI
“MIKROIQTISODIYOT. MAKROIQTISODIYOT”
fanidan
KURS ISHI
Mavzu : ___________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
Ilmiy rahbar : _________________________________________________
( lavozim, FISh)
Bajardi: _____________________________________________________
( kurs, guruh, FISh )
Komissiya a’zolari: ____________________________
_________________________
___________________________
Himoya natijasi: «_____» baho «___» ______________ 20__ й .
Toshkent – 20 __

Reja
1. Xo`jalik yurituvchi subyektlarga davlat organlari
tomonidan yuridik yordam ko`rsatish
2. Advokatura tomonidan xo`jalik yurituvchi subyektlarga
yuridik yordam ko`rsatish
3. Nodavlat notijorat tashkilotlar tomonidan xo`jalik yurituvchi
subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni
izchil amalga oshirish, milliy iqtisodiyotni yangi davr darajasiga ko’tarish,
eksportga yo’naltirilgan ishlab chiqarish tarmoqlarini vujudga keltirish va jahon
iqtisodiyoti integratsiyasiga jadal kirib borish xalqaro moliya munosabatlarini
barqaror rivojlantirishni taqozo etadi. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz ijtimoiy-
iqtisodiy taraqqiyoti iqtisodiyotni modernizatsiyalash, ishlab chiqarishda
tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish, iqtisodiyot tarmoqlarida zamonaviy
texnika-texnologiyalarni joriy qilish va shu asosda raqobatbardoshlikka erishish,
jahon bozorlaridan mustahkam o’rin egallash, mamlakatimizning eksport
salohiyatini oshirish kabi vazifalarni amalga oshirish bilan bevosita bog’liq.
Mazkur masalalarni ijobiy hal qilishda mamlakatning xalqaro moliya bozoridagi
ishtiroki muhim o’rin tutadi.
Mamlakatimizda iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy hayotni, davlat qurilishi va
sud-huquq sohasini erkinlashtirish, insonning huquq va erkinliklarini,
tadbirkorlar va xususiy mulk egalarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini
himoya qilish, xo`jalik yurituvchi subyektlarning shartnomaviy-huquqiy
ishlarini takomillashtirish hamda yuridik xizmatni rivojlantirishda davlat
organlari alohida o`rin tutadi.
Qonunchilik ijodkorligi va huquqni qo`llash amaliyoti sohasida yagona
davlat siyosati amalga oshirilishini ta`minlash adliya organlarining asosiy va eng
muhim vazifasi bo`lib hisoblanadi.
Adliya organlarining xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik yordam
ko`rsatish faoliyatining huquqiy asoslari O`zbekiston Respublikasining
“Xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi
to`g`risida”gi Qonuni, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992 yil 8
yanvardagi “O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi faoliyatini
takomillashtirish to`g`risida”gi, 1995 yil 5 yanvardagi “Xususiy tadbirkorlikda
tashabbus ko`rsatish va uni rag`batlantirish to`g`risida”gi, 1998 yil 4 martdagi

“Xo`jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiy nochorligi va shartnoma
majburiyatlarining bajarilishi uchun mansabdor shaxslarning javobgarligini
kuchaytirish to`g`risida”gi farmonlari, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2000 yil 17 fevraldagi “Kichik va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirishni rag`batlantirish bo`yicha respublika muvofiqlashtiruvchi
kengashi faoliyatini faollashtirish to`g`risida”gi, 2003 yil 2 maydagi
“To`g`ridan-to`g`ri xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya qilishni
kuchaytirishga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi va 2003 yil 27
avgustdagi qarorlari hamda “O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi
to`g`risida”gi Nizomda, shuningdek, boshqa qonun hujjatlarida
mustahkamlangan.
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O`zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligi faoliyatini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to`g`risida”gi Qarorida Adliya vazirligining eng muhim vazifalari va
faoliyati yo`nalishlari belgilab berilgan bo`lib, ular quyidagilardan iborat:
qonunchilik ijodkorligi faoliyati va huquqni qo`llash amaliyotini
takomillashtirishning ustuvor yo`nalishlarini ishlab chiqish, ularni amalga
oshirilishini ta`minlash;
jamiyatda huquqiy ong, huquqiy madaniyatni oshirishga va qonuniylikni
mustahkamlashga yo`naltirilgan huquqiy targ`ibot bo`yicha davlat organlari
faoliyatini muvofiqlashtirish;
advokatura hamda fuqarolar va yuridik shaxslarga yuridik yordam
ko`rsatuvchi boshqa tuzilmalar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish va
ularning samaradorligini oshirish;
tadbirkorlikni rivojlantirish va huquqiy ta`minlash samaradorligini
oshirishga, tadbirkorlik subyektlari va xususiy mulk egalari, xorijiy
investorlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishga, xo`jalik
yurituvchi subyektlarni tashkil etish va ro`yxatga olish jarayonini
soddalashtirishga, shartnomaviy intizomni mustahkamlashga yo`naltirilgan
kompleks tashkiliy-huquqiy chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;

yuridik shaxslar, shu jumladan, nodavlat notijorat tashkilotlarni ro`yxatdan
o`tkazishda qonunchilikka rioya qilinishini ta`minlash;
zamonaviy talablar va standartlarni hisobga olgan holda huquqshunos
kadrlarni tayyorlash va ularning malakasini oshirish.
Adliya organlarining xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik yordam
ko`rsatish bo`yicha faoliyatini shartli ravishda quyidagicha uch yo`nalishga
ajratish mumkin
1. Xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish va ularning
huquq hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilish;
2. Xorijiy investorlar va ular ishtirokidagi korxonalarga yuridik yordam
ko`rsatish hamda ularning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish;
3. Xo`jalik yurituvchi subyektlarga xo`jalik shartnomalarini tuzishda
yuridik yordam ko`rsatish va shartnoma intizomini mustahkamlash.
Adliya organlarining xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik yordam
ko`rsatishi uchun vazirlik va uning boshqarmalarida maxsus tarkibiy tuzilmalar
tashkil qilingan. Masalan, Adliya vazirligi markaziy apparatining tuzilmasida,
jumladan, tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish, shartnomaviy-huquqiy ishlarni
nazorat qilish, xorijiy investitsiyalar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi
korxonalarni huquqiy himoya qilish boshqarmalari, shuningdek, joylarda esa
tegishli bo`limlar tashkil qilingan.
Tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish boshqarmasi va joylardagi
bo`limlarning asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilangan:
yangi tashkil etilayotgan va faoliyat ko`rsatayotgan tadbirkorlik subyektlari
faoliyatini tartibga solish hamda ularni qo`llab-quvvatlash bo`yicha barcha
qonun hujjatlariga va me`yoriy hujjatlarga qat`iy rioya qilinishi ustidan
nazoratni ta`minlash;
tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish, korxonalarni tashkil etish va
ularning samarali faoliyat ko`rsatishi uchun qulay huquqiy va tashkiliy shart-
sharoitlar yaratish bo`yicha amaldagi qonun hujjatlarini takomillashtirish
yuzasidan takliflar kiritish;

nazorat organlari o`tkazayotgan tekshirishlarning qonuniyligi ustidan
nazoratni ta`minlash;
tadbirkorlik subyektlarining buzilgan haq-huquqlarini tiklash chora-
tadbirlarini ko`rish;
korxonalar, xususiy tadbirkorlar faoliyatiga noqonuniy aralashish, davlat
tuzilmalari va amaldorlar, mahalliy hokimiyat va boshqaruv organlari
tomonidan zimdan qarshilik ko`rsatishning barcha hollari ustidan monitoringni
amalga oshirish. Har bir holat bo`yicha aybdor shaxslarni jinoiy
javobgarlikkacha bo`lgan javobgarlikka tortish yuzasidan takliflar kiritish .
Ushbu vazifalarni samarali amalga oshirish uchun adliya organlariga:
barcha vazirliklar, idoralar, huquqni muhofaza qilish va nazorat organlari,
mahalliy hokimiyat va boshqaruv organlari, muassasalar, mansabdor shaxslar
tomonidan tadbirkorlar huquqlariga rioya qilish bo`yicha O`zbekiston
Respublikasining qonun hujjatlari og`ishmay bajarilishini tekshirish;
ko`rsatib o`tilgan organlar rahbarlariga qonun hujjatlarining aniqlangan
buzilishlarini, buzilish sabablarini, sabab bo`lgan shart-sharoitlarni bartaraf etish
to`g`risida belgilangan muddatlarda bajarilishi majburiy bo`lgan taqdimnomalar
kiritish;
huquqni muhofaza qilish va nazorat organlarining, mahalliy hokimiyat va
boshqaruv organlarining tadbirkorlik subyektlari haq-huquqlarini buzuvchi
harakatlarini yoki qarorlarini to`xtatib qo`yish;
tadbirkorlar va xususiy mulk egalarining huquqlariga rioya qilish bo`yicha
qonun hujjatlarining buzilishi mumkin emasligi to`g`risida mansabdor
shaxslarni yozma ravishda ogohlantirish;
tadbirkorlar va xususiy mulk egalari huquqlarini, ularning qonun bilan
muhofaza qilinadigan manfaatlarini himoya qilish to`g`risida sudlarga, shu
jumladan, xo`jalik sudiga ariza bilan murojaat qilish kabi huquqlar berilgan .
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “To`g`ridan-to`g`ri
xorijiy investitsiyalarni huquqiy himoya qilishni kuchaytirishga doir qo`shimcha
chora-tadbirlar to`g`risida”gi Qarori bilan esa adliya organlarining xo`jalik

yurituvchi subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish vakolatlari yanada
kengaytirildi. Mazkur qarorga muvofiq Adliya vazirligiga xorijiy investorlarni
va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni huquqiy himoya qilishni
ta`minlash vazifasi yuklandi va ushbu vazifani amalga oshirish uchun unga
quyidagi huquqlar berildi:
xorijiy investorlarni va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarni
javobgarlikka tortishning asosliligini zarur hujjatlar, shu jumladan jinoiy,
fuqarolik, xo`jalik va ma`muriy ishlar materiallari bilan tanishish yo`li bilan
o`rganib chiqish;
vazirliklar, idoralar va nazorat organlari, shuningdek, mahalliy hokimiyat
va boshqaruv organlari rahbarlariga qonun hujjatlarining aniqlangan buzilishlari,
qonun buzilishini va unga olib keluvchi shart-sharoitlarning sabablarini bartaraf
qilish to`g`risida belgilangan muddatlarda bajarilishi majburiy bo`lgan
taqdimnomalar kiritish;
mansabdor shaxslar tomonidan xorijiy investorlar va xorijiy investitsiyalar
ishtirokidagi korxonalarning huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilishi holatlari
aniqlangan hollarda, shuningdek, adliya organlarining qonuniy talablari
mansabdor shaxslar tomonidan bajarilmagan taqdirda aybdor mansabdor
shaxslarni javobgarlikka tortish to`g`risidagi masalalarni tegishli organlar oldiga
qo`yish;
xorijiy investorlar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning
huquqlarini buzayotgan nazorat qiluvchi hamda mahalliy hokimiyat va
boshqaruv organlarining harakati yoki qarorlarini to`xtatib qo`yish;
jinoiy, fuqarolik, xo`jalik va ma`muriy ishlar bo`yicha xorijiy investorlar va
xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning huquqlari va qonuniy
manfaatlarini buzuvchi sud hujjatlarini davlat boji to`lamasdan qayta ko`rib
chiqish to`g`risida sud instansiyalariga takliflar bilan murojaat qilish;
xorijiy investorlar va xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning o`z
huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilganligi to`g`risidagi murojaatlarini
tekshirish uchun tegishli mutaxassislarni jalb etish.

O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining xorijiy investorlar va xorijiy
investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarning huquqlarini himoya qilishni
ta`minlashga doir qarorlari vazirliklar, idoralar, xo`jalik birlashmalari,
viloyatlar, shaharlar va tumanlar hokimliklari tomonidan bajarilishi majburiyligi
belgilab qo`yildi.
Adliya organlarining xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik yordam
ko`rsatish bo`yicha faoliyatining yana bir muhim yo`nalishi - xo`jalik yurituvchi
subyektlarga xo`jalik shartnomalarini tuzishda yuridik yordam ko`rsatish va
shartnoma intizomini mustahkamlashdan iborat.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998 yil 4 martdagi "Xo`jalik
yurituvchi subyektlarning iqtisodiy nochorligi va shartnoma majburiyatlarining
bajarilishi uchun mansabdor shaxslarning javobgarligini kuchaytirish
to`g`risida"gi Farmoniga binoan Adliya vazirligiga xo`jalik yurituvchi
subyektlar, eng avvalo, ularning mansabdor shaxslari shartnoma intizomini
buzganligi uchun javobgarlikka tortish haqidagi qonunchilikda belgilangan
choralarni qo`llanishi ustidan nazoratni kuchaytirish hamda bu ishda
rasmiyatchilik va huquqiy savodsizlikka barham berish; shartnomalar, shu
jumladan qishloq xo`jaligida kontraktatsiya shartnomalarini tuzish va ijro
qilishning huquqiy asoslarini mustahkamlash, shartnoma majburiyatlarini
bajarishning ahvolini muntazam o`rganish va xo`jalik subyektlarining
javobgarligini oshirish bo`yicha tadbirlar ishlab chiqish vazifasi yuklatildi.
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 24 apreldagi
177-sonli qarorida esa Adliya vazirligiga shartnomalar bo`yicha majburiyatlar
buzilgan taqdirda xo`jalik sudlarida da`vo qo`zg`atish, shuningdek, shartnoma
shartlari bajarilmaganligi natijasida yo`l qo`yilgan zararni qoplash yuzasidan bir
oy muddatda bajarilishi majburiy bo`lgan tegishli taqdimnomalar kiritish;
advokatlik byurolari, hay`atlari va firmalarining mutaxassislarini jalb qilgan
holda xo`jalik shartnomalarini, shu jumladan, kontraktatsiya shartnomalarini
tuzish va ularni bajarish masalalari yuzasidan rahbarlar va mutaxassislarni
o`qitish bo`yicha yo`l-yo`riq ko`rsatuvchi seminarlarni muntazam ravishda

o`tkazish, xo`jalik yurituvchi subyektlar vakillari uchun yuridik maslahatlar
berishni vazirlikning hududiy bo`linmalari amaliyotiga kiritish yuzasidan aniq
topshiriqlar berildi.
Adliya vazirligining xo`jalik yurituvchi subyektlar tomonidan shartnoma
majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish boshqarmasi hamda joylardagi tegishli
bo`limlariga xo`jalik yurituvchi subyektlarga shartnomalar, shu jumladan,
kontraktatsiya shartnomalari tuzishda muntazam ravishda yuridik va uslubiy
yordam ko`rsatish, qonunda belgilangan tartibda xo`jalik yurituvchi subyektlarni
va eng avvalo, ularning mansabdor shaxslarini shartnoma intizomini buzganlik
uchun javobgarlikka tortilishi ustidan qattiq nazorat o`rnatish vazifalari
yuklatildi.
Prokuratura organlarining xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik
yordam ko`rsatishining huquqiy asoslari O`zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasi, “Prokuratura to`g`risida”gi Qonun va boshqa normativ-huquqiy
hujjatlarda belgilangan.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 118-moddasida
mamlakatimiz hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan
nazoratni O`zbekiston Respublikasining Bosh prokurori va unga bo`ysunuvchi
prokurorlar amalga oshiradi.
Ushbu konstitutsiyaviy normalar O`zbekiston Respublikasining yangi
tahrirdagi “Prokuratura to`g`risida”gi qonunida yanada rivojlantirilgan va
mazmunan boyitilgan. Unga ko`ra prokuratura organlari o`z faoliyatini quyidagi
asosiy yo`nalishlarda amalga oshiradi:
vazirliklar, davlat qo`mitalari, idoralar, fuqarolarning o`zini o`zi
boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar,
hokimlar va boshqa mansabdor shaxslar tomonidan qonunlarning ijro etilishi
ustidan nazorat qilish;
sudlarda jinoyat ishlari ko`rib chiqilayotganda davlat ayblovini
quvvatlash, sudlarda fuqarolik ishlarini, ma`muriy huquqbuzarliklar to`g`risidagi

ishlarni hamda xo`jalik nizolarini ko`rishda ishtirok etish, qonunlarga zid
bo`lgan sud hujjatlariga protest keltirish;
qonun ijodkorligi faoliyatida hamda jamiyatda huquqiy madaniyatni
yuksaltirish ishida ishtirok etish.
O`zbekiston Respublikasining “Prokuratura to`g`risida”gi Qonunining 7-
moddasiga muvofiq prokuratura organlari fuqarolar va yuridik shaxslarning
murojaatlarini ko`rib chiqadilar hamda ularning buzilgan huquqlarini tiklash va
qonuniy manfaatlarini himoya qilish chora-tadbirlarini ko`radilar. Qonunning 6-
moddasida esa prokurorning hujjatlar, materiallar va boshqa ma`lumotlarni
taqdim etish, taftish, tekshirishlar o`tkazish, mutaxassis ajratish, prokuraturaga
kelish va aniqlangan qonunbuzarliklar xususida tushuntirishlar berish,
qonunbuzarliklarni, ularga imkoniyat yaratayotgan sabab va shart-sharoitlarni
bartaraf etish, shuningdek, qonunga rioya etish to`g`risidagi o`z vakolatlari
doirasida qo`yayotgan talablarini bajarish barcha fuqarolar va yuridik shaxslar
uchun majburiyligi belgilab qo`yilgan. Shuningdek, ushbu moddada prokuratura
organlarining o`z vazifalarini amalga oshirishlari uchun zarur bo`lgan axborot,
hujjatlar va ularning nusxalari mazkur organlarning talabiga muvofiq bepul
berilishi o`z ifodasini topgan.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil 11 martdagi “Qishloq
xo`jaligida islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan qonunlar ijrosini
ta`minlashga oid qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi Farmoniga muvofiq
Bosh prokuratura, Qoraqalpog`iston Respublikasi va viloyatlar prokuraturalari
tuzilmalarida qishloq xo`jaligi sohasida qonuniylikni ta`minlash va xo`jalik
yurituvchi subyektlarning huquqlarini himoya qilish bo`yicha tarkibiy
bo`linmalar tashkil qilingan.
Mazkur bo`linmalarning asosiy vazifalari etib, jumladan, quyidagilar
belgilangan:
qishloq xo`jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishga oid qonunlar,
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari hamda hukumat qarorlarida
bayon etilgan talab va qoidalar o`z vaqtida, to`liq ijro etilishini nazorat qilish;

qishloq xo`jalik mahsulotlari yetishtirish bo`yicha qabul qilingan
shartnoma majburiyatlariga rioya etilishi ustidan doimiy nazoratni amalga
oshirish;
yerlardan maqsadli va asrab-avaylab foydalanishni, ularning unumdorligi
saqlanishi hamda ekologiya normalariga rioya etilishini ta`minlab kelayotgan
fermer hamda dehqon xo`jaliklarining huquq va manfaatlarini himoya qilish;
suv resurslaridan isrofgarchilik bilan foydalanish, mineral o`g`itlar,
yoqilg`i-moylash materiallarini o`g`irlab talon-toroj qilish, gidrotexnika,
melioratsiya inshootlari hamda qishloq xo`jalik texnikasini ishlatishda
xo`jasizlik faktlarini oldini olish choralarini ko`rish;
qishloq xo`jaligi sohasida huquqbuzarliklar profilaktikasi, shu jumladan,
qonunchilikni keng ko`lamda tushuntirish yo`li bilan shunday
huquqbuzarliklarning oldini olish.
Prokuratura organlari tomonidan xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik
yordam ko`rsatishning o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunday yordam
ular tomonidan xo`jalik yurituvchi subyektning huquqlari davlat organlari yoki
boshqa xo`jalik yurituvchi subyektlar tomonidan buzilganda yoki xo`jalik
yurituvchi subyektning faoliyatida qonun buzilishi ro`y berganda amalga
oshiriladi.
Yuridik yordam xo`jalik yurituvchi subyektning arizasiga muvofiq yoki
bevosita prokuratura organining tashabbusi bilan ko`rsatiladi. Prokuror
fuqarolarni va yuridik shaxslarning vakillarini shaxsan qabul qiladi. Prokuratura
organlarining xo`jalik yurituvchi subyektlarning murojaatlarini ko`rib chiqish
tartibi O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining 2004 yil 10 dekabrdagi
“Fuqarolar va yuridik shaxslarning murojaatlari ko`rib chiqilishida qonuniylikni
ta`minlash to`g`risida”gi 37-sonli buyrug`i asosida amalga oshiriladi.
Xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik yordam ko`rsatishning
shakllaridan biri prokuratura organlari ularning huquqlari va qonuniy
manfaatlarini davlat organlari va boshqa mansabdor shaxslari tomonidan
buzilganlik holatlarini aniqlaganda tegishli choralarni ko`rish hisoblanadi.

Prokuratura organlari aniqlangan qonun buzilishlarni bartaraf etish hamda
aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish uchun protest, qaror, taqdimnoma, ariza
va ogohlantiruv kabi hujjatlarni chiqaradi.
Qonunga zid bo`lgan hujjatga nisbatan protestni prokuror ana shu hujjatni
qabul qilgan organga yoki yuqori turuvchi organga keltiradi. Mansabdor
shaxsning noqonuniy qaroriga nisbatan ham xuddi shunday tartibda protest
keltiriladi. Protest kelib tushgan vaqtdan boshlab o`n kunlik muddatdan
kechiktirmay ko`rib chiqilishi shart. Qonunbuzarlikni darhol bartaraf etish talab
qilingan alohida hollarda prokuror protestni ko`rib chiqishning qisqartirilgan
muddatini belgilashga haqli. Protestni ko`rib chiqish natijalari to`g`risida uch
kunlik muddat ichida prokurorga yozma ravishda ma`lum qilinadi.
Protest kollegial organ tomonidan ko`rib chiqiladigan hollarda majlis kuni
haqida prokurorga ma`lum qilinadi va u majlisda ishtirok etishga haqlidir.
Protest shu hujjatni qabul qilgan organ (mansabdor shaxs) yoki yuqori
turuvchi organ (mansabdor shaxs) tomonidan rad etilganda, shuningdek, protest
qonunda belgilangan muddat ichida ko`rib chiqilmagan taqdirda, prokuror ana
shu hujjatni g`ayriqonuniy deb e`tirof etish to`g`risidagi ariza bilan sudga
murojaat etishga haqli. Sudga ariza protest rad etilganligi to`g`risidagi xabar
olingan paytdan boshlab yoki protestni ko`rib chiqish uchun qonunda
belgilangan muddat o`tganidan keyin bir oylik muddat ichida berilishi mumkin.
Prokuror tomonidan sudga ariza berilishi protest keltirilgan hujjatning
amal qilishini ariza sudda ko`rib chiqilgunga qadar to`xtatib qo`yadi.
Prokuror mansabdor shaxs yoki fuqaro tomonidan sodir etilgan qonun
buzilishining xususiyatiga qarab jinoyat ishi, ma`muriy yoki intizomiy
javobgarlik to`g`risida ish qo`zg`atish haqida qaror chiqaradi.
Prokuror qonun buzilishi, uning kelib chiqish sabablari va bunga
imkoniyat yaratib berayotgan shart-sharoitlarni bartaraf etish to`g`risidagi
taqdimnomani qonun buzilishini bartaraf etish vakolatlariga ega bo`lgan organga
yoki mansabdor shaxsga kiritadi.

Taqdimnoma darhol ko`rib chiqilishi va ko`rilgan chora-tadbirlar
to`g`risida bir oylik muddat ichida prokurorga yozma ravishda ma`lum qilinishi
lozim.
Taqdimnoma kollegial organ tomonidan ko`rib chiqiladigan hollarda
majlis kuni haqida prokurorga ma`lum qilinadi va u majlisda ishtirok etishga
haqlidir.
Prokuratura organlari xo`jalik yurituvchi subyektlarning huquqlari hamda
qonuniy manfaatlarini sudga, shu jumladan, xo`jalik sudlariga da`vo ariza bilan
murojaat qilish orqali ham yuridik yordam ko`rsatadi.
Prokurorning arizasi sud tomonidan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan
tartibda ko`rib chiqiladi. Prokuror arizasidan davlat boji olinmaydi.
Xo`jalik yurituvchi subyektlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini
sud yo`li bilan samarali himoya qilinishini ta`minlash maqsadida barcha
instansiya sudlarida ishlar ko`rilayotganda prokuror qonunda belgilangan
tartibda ishtirok etadi.
O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining 2004 yil 23 apreldagi
buyrug`iga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasining “Xo`jalik
sudlarida ishlar ko`rilishida prokuror vakolatini ta`minlash bo`limi to`g`risida”gi
Nizomi tasdiqlandi. Mazkur Nizomning 2-bo`limida xo`jalik sudlarida ishlar
ko`rishda prokuror vakolatini ta`minlash bo`limining asosiy vazifasi va faoliyat
yo`nalishlari belgilab berilgan bo`lib, ulardan biri xo`jalik yurituvchi
subyektlarning, shuningdek, yakka tartibdagi tadbirkorlarning huquqlari va
qonuniy manfaatlarini sud yo`li bilan samarali himoya qilinishini ta`minlash
maqsadida qonunda belgilangan tartibda xo`jalik sudining barcha bosqichlarida
ishlar ko`rilishida prokuror ishtirokini va qabul qilingan qarorlarning
qonuniyligini o`rganishni tashkil etishdir.
O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurorining 2004 yil 11-maydagi
“Xo`jalik sudlarida ishlar ko`rilishida prokuror ishtirokining samaradorligi va
ta`sirchanligini oshirish to`g`risida”gi 23-sonli buyrug`iga muvofiq quyidagi

nizolarning xo`jalik sudlarida ko`rilishida prokurorning ishtiroki majburiy qilib
belgilab qo`yilgan:
-prokuror da`vosi bilan qo`zg`atilgan ishlar;
-davlat mulkini himoya qilish bilan bog`liq ishlar;
-yuridik ahamiyatga ega bo`lgan faktlarni belgilash;
-xalqaro va davlatlararo shartnomalar, kelishuvlar bo`yicha ishlar;
-bankrotlik to`g`risidagi ishlar;
-davlat organlari va fuqarolarning o`zini zi boshqarish organlarining
huquqiy hujjatlarini haqiqiy emas deb topish to`g`risidagi ishlar;
-davlat ro`yxatiga olishni rad etganlik yoki belgilangan muddatda davlat
ro`yxatiga olishdan bosh tortganlik ustidan berilgan shikoyatlar;
-davlat nazorat organlarining pul mablag`larini akseptsiz tartibda undirish
haqidagi hujjatlarini ijro etilishi mumkin emas deb topish to`g`risidagi ishlar;
-kontraktatsiya va yer ijarasi shartnomalari bilan bog`liq nizolar;
-tabiatga zarar yetkazishdan kelib chiqadigan nizolar.
Demak, prokuratura organlarining xo`jalik yurituvchi subyektlarga
yuridik yordam ko`rsatishi quyidagi shakllarda namoyon bo`ladi:
a) qonunlar va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga rioya qilinishi
ustidan umumiy nazoratni amalga oshirishda;
b) xo`jalik yurituvchi subyektning huquqlari va qonuniy manfaatlarini
himoya qilish maqsadida sudlarga, shu jumladan, xo`jalik sudlariga da`vo
arizalari taqdim qilishda;
v) ishlarni sudda ko`rishning barcha bosqichlarida prokuror vakolatini
ta`minlashda;
g) xo`jalik yurituvchi subyektlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini
buzgan mansabdor shaxslar va fuqarolarga nisbatan tegishli javobgarlik
choralarini ko`rishda;
d) xo`jalik yurituvchi subyektlar xodimlari va mansabdor shaxslarini
qabul qilish va murojaatlarini ko`rib chiqishda;

ye) xo`jalik yurituvchi subyektlar xodimlari va mansabdor shaxslarining
huquqiy madaniyatini oshirish maqsadida seminarlar, davra suhbatlari tashkil
qilishda.
Monopoliyaga qarshi davlat organlarining xo`jalik yurituvchi
subyektlarga yuridik yordam ko`rsatishining huquqiy asoslari O`zbekiston
Respublikasining “Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va
raqobat to`g`risida”gi, “Reklama to`g`risida”, “Iste`molchilarning huquqlarini
himoya qilish to`g`risida”gi qonunlari va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda
belgilangan.
Iqtisodiyotning xususiy sektorini jadal rivojlantirishni rag`batlantirish,
tabiiy monopoliya korxonalari faoliyati ustidan nazoratni kuchaytirish, raqobat
muhitini shakllantirish, raqobat va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlashning bozor
tizimini yaratish bo`yicha qat`iy chora-tadbirlarni amalga oshirishni,
shuningdek, iste`molchilarning huquqlarini ishonchli himoya qilishni ta`minlash
maqsadida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 30 apreldagi PF-
3602-son farmoniga asosan O`zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish,
raqobat va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash davlat qo`mitasi tashkil etildi.
Mazkur farmonda tadbirkorlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya
qilish qo`mita faoliyatining asosiy yo`nalishlaridan biri ekanligi belgilab
qo`yildi.
Monopolistik faoliyatni amalga oshirish hamda raqobatni cheklash orqali
tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilgan
holatlarda qo`mita tomonidan huquqi buzilgan tadbirkorlik subyektlariga yuridik
yordam ko`rsatilishi mumkin. Bunda qo`mita tomonidan monopolistik faoliyatni
cheklashga va raqobatni rivojlantirishga qaratilgan qonunlarni buzayotgan
davlat organi hamda xo`jalik yurituvchi subyektning mansabdor shaxsiga qonun
buzilishini bartaraf etish yuzasidan bajarilishi majburiy bo`lgan ko`rsatma
berilishi yoki aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish hamda yetkazilgan
zararlarni undirish yuzasidan huquqni muhofaza qiluvchi organlarga murojaat
etilishi mumkin. Qo`mita tadbirkorlik subyektlarining huquqi va qonuniy

manfaatlarini himoya qilish yuzasidan xo`jalik sudlariga davlat bojini
to`lamasdan da`vo arizalari bilan murojaat etish huquqiga ega.
2-. Advokatura tomonidan xo`jalik yurituvchi
subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 116-moddasida fuqarolarga,
korxona, muassasa va tashkilotlarga yuridik yordam berish uchun advokatura
faoliyat ko`rsatishligi belgilab qo`yilgan. Advokatura - huquqiy institut bo`lib, u
advokatlik faoliyati bilan shug`ullanuvchi shaxslar hamda xususiy advokatlik
amaliyoti bilan shug`ullanuvchi ayrim shaxslarning mustaqil, ko`ngilli, kasbiy
birlashmalarini o`z ichiga oladi. Advokatura instituti orqali xo`jalik yurituvchi
subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish masalalari O`zbekiston
Respublikasining 1996 yil 27 dekabrdagi “Advokatura to`g`risida”gi qonunida
hamda O`zbekiston Respublikasining 1998 yil 25 dekabrdagi “Advokatlik
faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to`g`risida”gi
qonunlarida o`z ifodasini topgan.
Advokatura advokatlik firmalari, hay`atlari hamda byurolari shaklida
faoliyat ko`rsatadi.
“Advokatura to`g`risida”gi Qonunning 5-moddasida advokatlik
faoliyatining turlari ko`rsatilgan bo`lib, ularga quyidagilar kiradi:
-huquqiy masalalar bo`yicha maslahatlar va tushuntirishlar, qonun
hujjatlari yuzasidan og`zaki va yozma ma`lumotnomalar berish;
-huquqiy xususiyatdagi arizalar, shikoyatlar va boshqa hujjatlarni tuzish;
-fuqarolik ishlari hamda ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi ishlar
bo`yicha sudda, boshqa davlat organlarida, jismoniy va yuridik shaxslar oldida
vakillikni amalga oshirish;
-jinoiy ishlar bo`yicha dastlabki tergovda va sudda himoyachi,
jabrlanuvchi, fuqaroviy da`vogar va fuqaroviy javobgarning vakili sifatida
ishtirok etish;

-tadbirkorlik faoliyatiga yuridik xizmat ko`rsatish.
Xo`jalik yurituvchi subyektlar bilan advokatura (advokatlar hay`atlari,
advokatlik firmalari va byurolari) o`rtasida ko`rsatiladigan yuridik yordam
hajmi, muddatlari va mazmunidan kelib chiqqan holda uch xil ko`rinishdagi
shartnoma tuzilishi mumkin. Bular quyidagilardan iborat:
a) axborot- yuridik yordam ko`rsatish;
b) alohida topshiriqlar bo`yicha yuridik yordam ko`rsatish;
v) barcha masalalar bo`yicha yuridik yordam ko`rsatish.
Axborot-yuridik yordam ko`rsatish shartnomasi bo`yicha advokatlar
xo`jalik yurituvchi subyektlar rahbarlari va mutaxassislarini hamda
tadbirkorlarni amaldagi qonun hujjatlari bilan tanishtiradilar va ularni amalda
to`g`ri qo`llash bo`yicha maslahatlar beradilar. Bunday shartnoma ma`lum bir
muddatga (masalan, bir yilga) yoki bir marta axborot olish uchun tuzilishi
mumkin.
Alohida topshiriqlar bo`yicha yuridik xizmat ko`rsatish shartnomasiga
ko`ra xo`jalik yurituvchi subyektlar advokatlarga, jumladan ma`lum
shartnomani tuzishda yozma huquqiy xulosa berishni yoki xo`jalik nizosi
bo`yicha uning vakili sifatida sudda qatnashishni taklif qilishlari mumkin.
Masalan, O`zbekiston Respublikasining 1998 yil 29 avgustdagi “Xo`jalik
yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g`risida”gi
Qonunining 20-moddasida xo`jalik shartnomasi subyektlariga yuridik xizmat
ko`rsatish ularning yuridik xizmatlari yoki ana shu maqsadda shartnoma asosida
jalb etilgan advokatlar tomonidan amalga oshirilishi belgilab qo`yilgan. Alohida
topshiriqlar bo`yicha yuridik ko`rsatish shartnomasi bir martalik xususiyatga ega
bo`lib, u ijro etilgandan keyin o`z kuchini yo`qotadi.
Barcha masalalar bo`yicha yuridik yordam ko`rsatish shartnomasi, odatda,
muayyan muddatga (bir yil yoki undan ortiq muddatga) tuziladi va advokatura
xo`jalik yurituvchi subyektning barcha faoliyatini huquqiy jihatdan ta`minlashni
tashkil etish majburiyatini oladi hamda xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida
yuzaga keladigan barcha huquqiy muammolarni hal qilishga ko`maklashadi.

Mazkur shartnomaga muvofiq advokatura O`zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1993 yil 2 martdagi qarori bilan tasdiqlangan “O`zbekiston
Respublikasining davlat boshqaruv organlari va korxonalardagi yuridik xizmat
to`g`risida”gi Nizom asosida korxonaning yuridik xizmatiga yuklatilgan
vazifalarni bajaradi va ularga taqdim etilgan huquqlardan foydalanadi. Mazkur
yuridik yordam ko`rsatish shartnomasida advokat xo`jalik yurituvchi
subyektning xo`jalik faoliyatini chuqur o`rganish hamda ro`y berayotgan
huquqbuzarliklarni va kelib chiqayotgan nizolarni tahlil etish orqali ularni
oldini olish choralarini ko`rishdan manfaatdor bo`ladi. Aks holda xo`jalik
yurituvchi subyektning faoliyatida huquqbuzarliklar va xo`jalik nizolari
ko`payishi, advokatning ish hajmini ortishiga olib keladi.
Xo`jalik yurituvchi subyektga yuridik yordam ko`rsatayotgan advokat
“O`zbekiston Respublikasining davlat boshqaruv organlari va korxonalardagi
yuridik xizmat to`g`risida”gi Nizomda belgilab qo`yilgan huquqlardan tashqari,
advokat sifatida maxsus huquqlarga ega. Mazkur huquqlar O`zbekiston
Respublikasining “Advokatura to`g`risida”gi Qonunning 6-moddasida belgilab
qo`yilgan bo`lib, ularga quyidagilar kiradi:
tegishli masalalarni hal etishga vakolatli bo`lgan barcha organlar,
korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda jismoniy va yuridik shaxslarning
topshirig`iga muvofiq ularning manfaatlarini ifoda etish va huquqlarini himoya
qilish;
sudlarda, shuningdek, ma`muriy huquqbuzarlik to`g`risidagi ishlarni
ko`rib chiqayotgan organlarda dalil sifatida foydalanilishi mumkin bo`lgan
faktlar to`g`risidagi ma`lumotlarni to`plash;
yuridik yordam ko`rsatilishi munosabati bilan davlat organlaridan,
korxonalar, muassasalar, tashkilotlardan hamda jamoat birlashmalaridan zarur
bo`lgan ma`lumotnomalar, tavsifnomalar va boshqa hujjatlarni so`rash va olish;
yuridik yordam ko`rsatish uchun zarur bo`lgan masalalar yuzasidan
ekspertlar xulosalarini, mutaxassislarning ma`lumotnoma-maslahatlarini
mijozning roziligi bilan so`rash va yozma tarzda olish;

unga vakolat bergan yoki uning himoyasida bo`lgan shaxsga nisbatan ish
yuritayotgan sudga va boshqa davlat organlariga to`plangan materiallarni taqdim
etish;
mansabdor shaxslarga iltimosnoma va shikoyat berish hamda ulardan
yozma tarzda dalil-isbotli javob olish.
Mazkur huquqlar advokaturaning mavqeini oshirishda muhim rol
o`ynamoqda. O`zbekiston Respublikasining 1998 yil 25 dekabrdagi “Advokatlik
faoliyatining kafolatlari va advokatlarning ijtimoiy himoyasi to`g`risida”gi
Qonunning qabul qilinishi advokatura faoliyatini jonlantirish va u tomonidan
yuridik yordami ko`rsatish sifati yaxshilanishiga imkoniyat yaratdi.
Xo`jalik yurituvchi subyektlarni davlat ro`yxatidan o`tkazish jarayonida
advokatura asosiy yuridik yordam ko`rsatuvchi tashkilot bo`lib qolmoqda.
Chunki, xo`jalik yurituvchi subyekt tashkil etilish jarayonida o`zining yuridik
xizmat xodimiga ega bo`lmaydi.
Hozirgi vaqtda xo`jalik yurituvchi subyektlarining aksariyati xo`jalik
nizolarini hal etish uchun hamda xo`jalik shartnomalarini huquqiy ekspertizadan
o`tkazish uchun advokatura xizmatidan foydalanishga harakat qilishmoqda.
Bugungi kunda respublikamizda advokatlik faoliyati bilan shug`ullanish
uchun jami 3000 nafardan ziyod advokat litsenziya olgan. Ular 20 ta advokatlik
hay`ati, 110 ta advokatlik firma hamda 148 ta byurolarga birlashib faoliyat
ko`rsatishmoqda.
3. Nodavlat notijorat tashkilotlar tomonidan xo`jalik yurituvchi
subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish
Bozor munosabatlari sharoitida xo`jalik yurituvchi subyektlarning
huquq va qonuniy manfaatlarini samarali himoya qilish hamda ularga yuridik
yordam ko`rsatishda advokatura bilan bir qatorda, boshqa nodavlat notijorat
tashkilotlar ham o`ziga xos muhim o`rin egallaydi.
O`zbekiston Respublikasi “Nodavlat va notijorat tashkilotlari to`g`risida”
gi Qonunining 2-moddasiga binoan nodavlat notijorat tashkiloti - bu jismoniy va

(yoki) yuridik shaxslar tomonidan ixtiyoriylik asosida tashkil etilgan, daromad
(foyda) olishni o`z faoliyatining asosiy maqsadi qilib olmagan hamda olingan
daromadlarni (foydani) o`z qatnashchilari (a`zolari) o`rtasida taqsimlamaydigan
o`zini o`zi boshqarish tashkilotidir. Nodavlat notijorat tashkilotlar jismoniy va
yuridik shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini, boshqa demokratik
qadriyatlarni himoya qilish, ijtimoiy, madaniy va ma`rifiy maqsadlarga erishish,
ma`naviy va boshqa nomoddiy ehtiyojlarni qondirish, xayriya faoliyatini amalga
oshirish uchun hamda boshqa ijtimoiy foydali maqsadlarda tuziladi.
Nodavlat notijorat tashkilotlarning xo`jalik yurituvchi subyektlarga
yuridik yordam ko`rsatishini O`zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi va
O`zbekiston fermer xo`jaliklari uyushmalari misolida ko`rib chiqamiz.
O`zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi tadbirkorlik faoliyati
subyektlarini ixtiyoriylik asosida birlashtiruvchi nodavlat notijorat tashkiloti
bo`lib hisoblanadi.
O`zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi tomonidan xo`jalik
yurituvchi subyektlarga yuridik yordam ko`rsatishning huquqiy asoslari
O`zbekiston Respublikasining “O`zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi
to`g`risida”gi Qonuni, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil 7
iyuldagi “O`zbekiston Savdo-sanoat palatasini tashkil etish to`g`risida”gi
Farmoni, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 9
avgustdagi “O`zbekiston Savdo-sanoat palatasi faoliyatini tashkil etishni
ta`minlash chora-tadbirlari to`g`risida”gi Qarorida o`z ifodasini topgan.
O`zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi faoliyatining asosiy
vazifalari va yo`nalishlaridan biri tadbirkorlik faoliyati subyektlariga keng turda
xizmat ko`rsatish, jumladan, axborot ta`minoti va maslahat yordami berish,
tadbirkorlarning huquq va qonuniy manfaatlarini, jumladan, ro`yxatga olish,
mahsulotni sertifikatlash va litsenziya berish, shuningdek, ishlarini sudlarda
ko`rib chiqish masalalarida davlat va xo`jalik boshqaruvi organlari bilan
munosabatlarda ularning manfaatlarini ifoda etish va himoya qilishdir.

O`zbekiston Respublikasining “O`zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat
palatasi to`g`risida”gi Qonunining 13-moddasida Palataning huquqlari belgilab
berilgan bo`lib, ulardan quyidagilari bevosita xo`jalik yurituvchi subyektlarga
yuridik yordam ko`rsatish bilan bog`liq:
tadbirkorlik faoliyati subyektlariga huquqiy va boshqa xil yordam
ko`rsatish;
tadbirkorlik faoliyati subyektlariga ixtirolar, foydali modellar va sanoat
namunalarini patentlashda, tovar belgilari, xizmat ko`rsatish belgilari hamda
tovar kelib chiqqan joy nomlarini ro`yxatdan o`tkazishda ko`maklashish;
xalqaro va chet el tashkilotlarida tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq
sohada Palata a`zolarining manfaatlarini ifoda etish;
tadbirkorlik subyektlarining faoliyati masalalariga taalluqli normativ-
huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish va muhokama qilishda ishtirok etish;
iqtisodiy nizolarni hal qilish uchun qonun hujjatlariga muvofiq hakamlik
sudlarini, shu jumladan, xalqaro tijorat arbitraj sudini tashkil etish;
palata a`zosi bo`lmish tadbirkorlik subyektlari faoliyatini tekshirishlarda
ishtirok etish;
davlat boji to`lamasdan sudga Palata a`zolari manfaatlarini ko`zlab da`vo
taqdim etish, shuningdek, davlat va xo`jalik boshqaruvi organlarining qarorlari,
ular mansabdor shaxslarining harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyat berish.
O`zbekiston Savdo-sanoat palatasining 2004 yil 21 sentabrda bo`lib
o`tgan ta`sis Konferensiyasida tasdiqlangan ustaviga muvofiq u xo`jalik
yurituvchi subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish bo`yicha quyidagi huquqlarga
ega:
tadbirkorlik subyektlari manfaatlariga daxldor qonun loyihalari va boshqa
normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqishda va muhokama qilishda
qatnashish;
Palata a`zolari-tadbirkorlarning huquq va qonuniy manfaatlarini, shu
jumladan, davlat va xo`jalik boshqaruv organlarida ifoda etish va himoya qilish;

o`z a`zolarining manfaatini Xalqaro savdo palatasida, shuningdek,
tadbirkorlik faoliyati bilan bog`liq boshqa xalqaro tashkilotlarda ifoda etish;
o`z vakolati doirasida davlat hokimiyati organlari tomonidan tuzilgan
tadbirkorlik subyektlarining manfaatlariga daxldor masalalar bo`yicha idoralar,
idoralararo va boshqa komissiyalar, ekspert kengashlari va boshqa organ va
tashkilotlarning ishlarida ishtirok etish;
tadbirkorlik faoliyati subyektlariga axborot ta`minoti, yuridik va
konsultativ yordam berish hamda boshqa turli xildagi masalalarda yordam va
ko`mak berish;
Palataga yuklatilgan vazifa va funksiyalarni bajarish zarurati yuzasidan
davlat va xo`jalik boshqaruvi organlari, davlat hokimiyati organlaridan
axborotlar olish;
zamonaviy talab va standartlardan kelib chiqib tadbirkorlarni o`qitish va
malakasini oshirishni tashkil qilish.
Savdo-sanoat palatasi tomonidan xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik
yordam ko`rsatishning o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, Palata faqatgina
unga a`zo bo`lgan va doimiy ravishda a`zolik badallarini to`lab borayotgan
xo`jalik yurituvchi subyektlarga tekinga yoki imtiyozli shartlarda yuridik
yordam ko`rsatadi. Palataga a`zo bo`lmagan xo`jalik yurituvchi subyektlarga
ham shartnoma asosida Palata yuridik yordam ko`rsatishi mumkin, biroq bunda
davlat boji to`lamasdan sudga da`vo taqdim etish huquqiga ega bo`lmaydi.
Savdo-sanoat palatasi tomonidan xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik
yordam ko`rsatishning asosiy shakllari quyidagilardan iborat:
xo`jalik yurituvchi subyektlarni davlat ro`yxatidan o`tkazish uchun zarur
bo`lgan hujjatlarni tayyorlash, ta`sis hujjatlari loyihalarini ishlab chiqish ;
shartnomalarni, shu jumladan, xo`jalik shartnomalarini tuzish, bajarish,
o`zgartirish va bekor qilishga qaratilgan ishlarni amalga oshirish ;
da`vo ishlarini yuritish ;
xo`jalik yurituvchi subyektlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini ifoda
etish hamda himoya qilish, shu jumladan, davlat va xo`jalik boshqaruvi

organlari bilan munosabatlarda, shuningdek, sudda ifoda etish hamda himoya
qilish ;
huquqiy masalalar bo`yicha tushuntirishlar, qonun hujjatlari yuzasidan
og`zaki va yozma ma`lumotnomalar berish;
Palata a`zosi bo`lgan xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini nazorat
qiluvchi organlar tomonidan tekshirishlar o`tkazish jarayonida ularning
huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish maqsadida ishtirok etish.
O`zbekiston Fermer xo`jaliklari uyushmasi xo`jalik yurituvchi
subyektlarga yuridik ko`rsatishining huquqiy asoslari O`zbekiston
Respublikasining “Fermer xo`jaligi to`g`risida”gi Qonun va boshqa normativ-
huquqiy hujjatlar hamda uyushma ustavida belgilangan.
Qonunning 25-moddasida fermer xo`jaliklari ixtiyoriylik asosida birlashishi,
mahsulot yetishtirish, xarid qilish, uni qayta ishlash va sotish, moddiy-texnika
ta`minoti, qurilish, texnikaviy, suv xo`jaligi, veterinariya, agrokimyo, maslahat
berish yo`sinidagi va boshqa xil xizmatlar ko`rsatish bo`yicha uyushmalar
hamda boshqa birlashmalarga kirishi mumkinligi belgilab qo`yilgan.
O`zbekiston Fermer xo`jaliklari uyushmasi fermer xo`jaliklarini shartnoma
asosida o`zining a`zolari sifatida birlashtiradi, yuridik shaxs huquqiga ega
bo`lgan mustaqil nodavlat tashkiloti hisoblanadi hamda o`z faoliyatini iqtisodiy
mustaqillik va o`z-o`zini boshqarish tamoyillari asosida amalga oshiradi.
Uyushma va uning hududiy vakilliklari fermer xo`jaliklarining manfaatlarini
davlat organlari va boshqa tashkilotlarda himoya qiladilar va ifodalaydilar, o`z
faoliyatlarini ustavlarga muvofiq, to`liq xo`jalik hisob-kitobi prinsiplarida
tashkil etadilar.
Uyushma o`z a`zolari bilan o`zaro huquqiy munosabatlarini ustav hamda
xo`jaliklar tomonidan Uyushmaning tuman vakilliklari bilan tuziladigan,
O`zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligiga muvofiq tomonlarning
o`zaro javobgarligini va manfaatlarini nazarda tutuvchi shartnomalar asosida
amalga oshiriladi.

Uyushmaning xo`jalik yurituvchi subyektlarga yuridik yordam ko`rsatish
bilan bog`liq vazifalariga quyidagilar kiradi:
fermer xo`jaliklarining huquqlari va manfaatlarini himoya qilish;
qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilarga yuridik yordam olishda
ko`maklashish.
Ularning aksariyati fikriga ko‘ra, hozirgi G‘arb sivilizatsiyasi insoniyat
uchun shikastli bo‘lgan ko‘pgina ziddiyatlarni yuzaga keltirdi, chunki uning
zamirida tabiat va uning resurslariga nisbatan iste’molchilik yondashuvi yotadi.
Tegishli qadriyatlar tizimidan mustahkam o‘rin olgan bunday tasavvurlar tarixan
sanoat inqilobi, keyinroq - fan-texnika inqilobi davrida shakllangan bo‘lib, o‘z
ildizlari bilan inson, xuddi Yerdagi Xudo kabi, dunyoni bunyod etadi , uni tabiat
imkoniyatlari va o‘z imkoniyatlari bilan hisoblashmasdan o‘z ixtiyoriga ko‘ra
o‘zgartiradi, degan dunyoqarashga borib taqaladi. Pirovardda nafaqat ekologik
va demografik tangliklar, balki ma’naviy inqiroz ham yuzaga keladi, bunda
avvalgi dunyoqarash mo‘ljallari ob’ektiv sharoit tazyiqi ostida o‘zgarayotgan
amaliyot bilan to‘qnashadi. Shu bois O‘zbekistonda aynan ma’naviy inqirozning
oldini olish maqsadida 1994 yilda “Ma’naviyat va ma’rifat”jamoatchilik
markazi tashkil qilindi, 1996 yilda markaz faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha
hukumat qarori qabul qilindi va unga ko‘ra 1997 yildan barcha ta’lim
muassasalarida “Ma’naviyat asoslari” fanini o‘qitish joriy qilindi. 1999 yilda
Ma’naviyat va ma’rifat markazlari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi Ma’naviyat
kengashi tashkil qilindi. 2008 yilda respublikamizning birinchi prezidenti Islom
Karimov o‘zining “Yuksak ma’naviyat engilmas kuch” asarida ma’naviy
tahdidlar va ma’naviy yuksalish omillarini nazariy asosladi, zero “Ma’naviyat-
insonning ulg‘ayish va kuch-qudrat manbaidir”, faqat ma’nan etuk insongina har
qanday tahdidga qarshi kurashga o‘zida kuch topishi mumkin. 1
Ayni shu sababli qadriyatlar muammosi, ijtimoiy rivojlanishning yangi
ustuvorliklarini va boshqa dunyoqarash mo‘ljallarini izlash jamiyatni ma’naviy
1
Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch” .-T.: O‘zbekiston, 2008 176bet

yangilashning bosh vazifalariga aylanadi. Bugungi kunda turli mamlakatlarning
olimlari boshqa qadriyatlarga muvofiq bunyod etilgan o‘zga sivilizatsiyaga
o‘tish amalga oshirilgan taqdirdagina insoniyat ekologik va boshqa global
muammolarni bartaraf eta olishi mumkinligini deyarli yakdillik bilan qayd
etmoqdalar.. Inson esa, aqlli mavjudot va mazkur murakkab tizimning tarkibiy
qismi sifatida, bu bilan nafaqat hisoblashishi , balki tegishli tarzda ish ko‘rishi
ham lozim. Uning dunyoga munosabatini o‘zgartirish, insonparvarlik va
koevolyusiya, ya’ni tabiat va jamiyatning mushtarak rivojlanishi tamoyillariga
tayanib, yangi qadriyatlar tizimini va ijtimoiy rivojlanish mo‘ljallarini
yaratishdan boshqa yo‘li yo‘q.
Dunyo xalqlar o‘rtasida o‘zaro aloqa va asosli hamkorlik yo‘liga yanada
ishonch bilan kirishi, odamlarning ijtimoiy-iqtisodiy faoliyati esa tabiat bilan
ziddiyatga kirishmasligi uchun dunyoda yuz berayotgan hozirgi jarayonlar
haqidagi ilmiy bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, shuningdek
odamlarning yuz berayotgan hodisalar va jarayonlarga o‘z javobgarligini yanada
teranroq tushunishiga erishish lozim. Bu yana shuning uchun ham muhimki,
zamonaviy elektron qurilmalar va hisoblash texnikasi insonning o‘z faoliyati
natijalarini ham, ular olib kelishi mumkin bo‘lgan oqibatlarni ham chamalash va
bashorat qilish qobiliyatini ko‘p karra oshiradi. Shu sababli ijtimoiy va ishlab
chiqarish jarayonlarini boshqarishda olimning roli ortishi bilan bir qatorda uning
inson uchun ham, atrof muhit uchun ham muayyan ekologik, tibbiy va boshqa
oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan texnik loyihalar bo‘yicha qarorlar va
tavsiyalar uchun javobgarligini mislsiz darajada oshirish masalasi ham alohida
ahamiyat kasb etadi.
So‘nggi yillarda genetika sohasidagi tadqiqotlar va amaliy ishlar o‘ziga
tobora ko‘proq e’tiborni tortmoqda. Bu erda jonli organizmlarni, shu jumladan
insonni ham klonlash imkonini beruvchi gen injeneriyasi uchun keng
imkoniyatlar ochilmoqda. Bu ko‘p sonli axloqiy va psixologik masalalarni
yuzaga keltiradi , chunki inson shaxs sifatida genlar ta’sirida faqat ellik foizga

shakllanadi, qolgan jihatdan u ijtimoiy muhit va muayyan yashash sharoitlari
bilan belgilanadigan ijtimoiy mavjudotdir. 2
Shu munosabat bilan eng yangi falsafiy adabiyotlarda insonparvarlik
masalalari yana birinchi o‘ringa chiqmoqda. Fan-texnika taraqqiyotini nafaqat
ayrim insonning, balki butun insoniyatning axloqiy fazilatlariga bevosita
bo‘ysundiruvchi inson faoliyatini butunlay o‘zgartirish lozimligini ifodalovchi
“ilmiy insonparvarlik” atamasi faol ishlab chiqilmoqda. I.A.Karimov bu
xususda: “Ma’naviyatga qarshi qaratilgan har qanday tahdid o‘z-o‘zidan
mamlakat xavfsizligini, uning milliy manfaatlarini, sog‘lom 3
avlod kelajagini
ta’minlash yo‘lidagi jiddiy xatarlardan biriga aylanishi va oxir – oqibatda
jamiyatni inqirozga olib kelishi mumkin” degan edi.
Hozirgi sharoitga tatbiqan muayyan universal asos sifatidagi “yangi
insonparvarlik”ning mohiyati er kurrasida yashovchi barcha odamlarning
muhim manfaatlarini aks ettiradigan va shu sababli butun dunyoda umumiy
qadriyatlar sifatida idrok etiladigan borliq me’yorlari va tamoyillarini qaror
toptirishdan iborat. Bunday qadriyatlarning ayrimlari ilk bor jahon dinlarida
umuminsoniy qoidalar sifatida ta’riflangan.
Keyinchalik muayyan inson dunyoviy axloq va qadriyatlar umumiy
tizimini yaratishning boshlang‘ich tayanch nuqtasiga aylandi. Bu odamlar,
davlatlar va xalqlar o‘rtasidagi munosabatlarda axloq “oltin qoidasi”ni ro‘yobga
chiqarish mumkinligi va zarurligini e’lon qilgan Forobiy, Ibn Sino, T.Gobbs,
P.Gassendi, M.Volter, J.J.Russo, I.Kant, G.Gerder va boshqa mutafakkirlar
etikasida ayniqsa bo‘rtib namoyon bo‘ldi. Uning bizgacha turli ko‘rinishlarda
etib kelgan mazmuni Volter bayonida barcha odamlarga qaratilgan insoniy
chorlov sifatida yangraydi: «O‘zing bilan qanday muomala qilishlarini istasang,
boshqalar bilan shunday muomala qil». Ayni shu XVII asrda ingliz
2
?
Karimov I.A. BMT Sammitining mingyillik rivojlanish maqsadlariga bag‘ishlangan yalpi majlisdagi nutq.-T.:
O‘zbekiston, 2010.
3

liberalizmining yorqin vakili J.Lokk (1632-1704) insonning uzviy huquqlari
(yashash, erkinlik, mulk huquqi va b.) daxlsiz ekanligi haqidagi g‘oyani ilgari
surdi. Alisher Navoiy o‘zining mashhur “erkinlik”, “tenglik”, “birdamlik”,
“adolat” shiorlarini e’lon qilib, odamlarning umuminsoniy qadriyatlarga bo‘lgan
ishonchini mustahkamladi.
Insoniyat o‘zini o‘zi tashkil etuvchi jonli tizim sifatida o‘z mavjudligi
uchun kurash olib bormoqda, yaxshiroq kelajakka erishishga harakat qilmoqda.
Bunda hozirgi globallashuv jarayonlari va ular yuzaga keltirayotgan turli
muammolar insoniyat oldida tarqoqlik va ixtiloflarni engib, o‘z birligi sari
harakat qilish, ayni vaqtda madaniyatlar, asriy an’analarning o‘ziga xosligini,
ayrim millatlar va xalqlarning xususiyatlarini saqlashdan boshqa chora
qoldirayotgani yo‘q. Bunday birlashuvga esa, faqat umuminsoniy qadriyatlarni
e’tirof etish va ularga rioya qilish orqali erishish mumkin.
Shunday qilib, global muammolarni tеz va alohida mamlakatlar yoki
alohida kompaniyalar darajasida hal qilib bo’lmaydi. Ularni hal qilish,
boshqarish, va xalqaro huquqiy va iqtisodiy mе'yorlarini aniqlash uchun yagona
xalqaro mеxanizm zarur. Global muammolarni hal qilishda xalqaro kuchlarni
koordinatsiya qilishda, rеsurslardan foydalanishda, xalqaro iqtisodiy
munosabatlarni tartibga solishda katta tajribaga ega bo’lgan (OON) BMT,
(MVF) XMF, (VTO) JST hududiy va tarmoq tashkilotlaridan umid katta.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, jahon iqtisodiyotidagi globallashuv jarayoni
ob’yektiv tarixiy jarayon bo‘lib, o‘zining ijobiy va salbiy jihatlariga egadir.
Uning ijobiy jihatlaridan xalqaro moliya bozorlari va valyuta munosabatlarini
tartibga solish jarayonida oqilona foydalanish kapitallar, valyutalar va tovarlar
harakati ko‘lamining kengayishiga muhim zamin yaratadi
Glоbаl moliya bоzоrning shаkllаnishi, turli хil firmаlаr o‘rtаsidаgi
rаqоbаtning kuchаygаnligi ulаrni kаpitаlni jаmlаsh, yanаdа yangi ishlаb
chiqаruvchilаrni o‘z dоirаsigа jаlb etish, birgаlikdа o‘z o‘rinlаrini sаqlаb qоlish
uchun kuchlаrni o‘zаrо birlаshtirishgа undаydi.
хаlqаrо mеhnаt tаqsimоtni vа ishlаb chiqаrishning integratsiyalаshuvining
rivоjlаnishi ;
ilmiy-tехnikа inqilоbi (ITI);
jаhоn bоzоridа trаnsmilliy kоrpоrаtsiyalаrning fаоliyati;
хаlqаrо sаvdоning Tаriflаr vа sаvdо bоsh bitimi (JST) fаоliyati оrqаli
tаrtibgа sоlinishi (erkinlаshtirilishi);
хаlqаrо sаvdоning erkinlаshtirilishi, ko‘plаb dаvlаtlаrning impоrtni sоn
jihаtdаn chеklаshni bеkоr qiluvchi vа bоjlаrni kеskin qisqаrtiruvchi rеjimgа
o‘tishlаri, erkin sаvdо hududlаrining tаshkil tоpishi;
sаvdо-iqtisоdiy intеgrаtsiya jаrаyonlаrining rivоjlаnishi. Mintаqаviy
to‘siqlаrning оlib tаshlаnishi, umumiy bоzоrlаr, erkin sаvdо hududlаrining
tаshkil etilishi;
sоbiq mustаmlаkа dаvlаtlаrning mustаqillikkа erishishlаri. Ulаr оrаsidаn
tаshqi bоzоrgа yo‘nаltirilgаn iqtisоdiyot mоdеlini tаnlаgаn “yangi industriаl
dаvlаtlаrning” аjrаlib chiqishi vа h.k
Bugungi kunda mamlakatning jahon savdosida faol ishtiroki muhim
afzalliklarga ega: bu mamlakatda mavjud resurslardan yanada samarali

foydalanish, ilm-fan va texnikaning jahon yutuqlariga qo'shilish, qisqa vaqt
ichida o'z iqtisodiyotini tarkibiy qayta qurish, shuningdek, aholining
ehtiyojlarini to'liq va har tomonlama qondirish imkonini beradi. Dunyoning
hech bir mamlakati xalqaro savdoda ishtirok etmasdan iqtisodni yaratishga
muvaffaq bo'lmaydi.
Sarhisob qilar ekanmiz , xalqaro savdo hajmi jadal o'sib borayotgani, unda
tayyor mahsulotlar ulushi tobora ortib borayotganini aytish mumkin. Geografik
va tovar sifatida xalqaro savdoning tarkibi doimo o'zgarib, hozirgi vaqtda ikkita
element tizimini ifodalaydi: asosan bir-biri bilan savdo qiluvchi rivojlangan
mamlakatlar va rivojlangan mamlakatlarga o'z mahsulotlarini yetkazib
beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar.
Xalqaro savdo xalqaro iqtisodiy munosabatlarning asosiy tarkibiy qismidir,
chunki u mehnatni taqsimlash asosida paydo bo'lgan turli mamlakatlarning tovar
ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi aloqa shaklidir. Har bir mamlakat eng katta
afzalliklarga ega bo'lgan ishlab chiqarishga ixtisoslashgan va ishlab chiqarish
foydali bo'lmagan mahsulotlarni import qilishga intiladi. Shuningdek, xalqaro
savdoda turli xil iqtisodiy va siyosiy xavflar mavjud bo'lib, ular turli vaqtlarda
uning kelib chiqishini tushuntirishga harakat qiladigan nazariyalar paydo bo'ldi
va rad etildi, muayyan sharoitlarda maqsadlarni aniqlash, afzalliklar,
kamchiliklar va h. k.
Tashqi savdo aylanmasi qiymati bo'yicha etakchi bo'lgan asosiy hududlar
paydo bo'ldi. Xalqaro savdoda mamlakatlarning roli ularning rivojlanish
darajasini belgilaydi. Shunday qilib, hozirgi bosqichda rivojlangan davlatlar
asosan tayyor mahsulot ishlab chiqarish va katta miqdordagi xom ashyoni sotib
olish hisobiga bo'ladilar. Rivojlanayotgan davlatlar tarkibida, aksincha, xom
ashyo eksporti va tayyor mahsulotlar importi ustunlik qiladi.
Hozirgi vaqtda jahon savdo birjasida tayyor mahsulotlarning o'sish
tendentsiyasi paydo bo'lmoqda, ammo rivojlanayotgan davlatlar tarkibida
tovarlarga ixtisoslashuv mavjud. Shuni ta'kidlash kerakki, xom ashyoni iste'mol

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. “O‘zbеkistоn Rеspublikаsini yanаdа rivоjlаntirish bo‘yichа Hаrаkаtlаr
strаtеgiyasi to‘g‘risidа” O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2017-
yil 7- fеvrаldаgi PF-4947-sоn Fаrmоni;
2. O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Shаvkаt Mirziyoеvning Оliy
Mаjlisgа Murоjааtnоmаsi (2018- yil 28- dеkаbr);
3. O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Shаvkаt Mirziyoеvning Mustаqil
Dаvlаtlаr Hаmdo‘stligi Dаvlаt rаhbаrlаri kеngаshi mаjlisidаgi nutqi
(2017- yil 12- оktyabr);
4. O‘zbеkistоn Prеzidеnti Shаvkаt Mirziyoеv BMT Bоsh Аssаmblеyasining
72-sеssiyasidа nutq so‘zlаdi (2017- yil 20- sеntyabr);
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Faol tadbirkorlik va
innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”05.05.2018 y. PQ-3697
6. SH.M.Mirziyoev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning
mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy
yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim
ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining
kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi/ Xalq so‘zi, 2017 yil, 16 yanvar.
7. Z.A. Djumaev. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. – T.: 2018 – 300 b.
8. Denison e. Accounting for United States economic Growth, 1929-1969.
9. Strijkova L. Faktorы ekonomicheskogo rosta // Ekonomist. –M.: 2004,
№6. s.7-13.
10. Vaxobov A. Va boshqalar. Jaxon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy
munosabatlar.T.: Baktria press.2015 584 b.
11. Nazarova G.va boshqalar. Jaxon iqtisodiyotining globallashuvi. T.: TDIU,
2011 320 bet

12. Alimov A., Hamedov I. O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy
faoliyat asoslari. T.: O‘AJNT, 2004 491 bet
13. Jalolov J.va boshqalar. Tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. T.: Iqtisodiyot,
2011 176 bet
14. Ikrаmоv M.А., Yodgоrоv M.Х. «Glоbаl mаrkеting». O‘quv qo‘llаnmа.
T.: 2013;
15. Development – led Globalisation: Towards Sustainable and Inclusive
Development Paths, Report of the Secretary – General of UNCTAD
UNCTAD XIII, Geneva, 2011.
Internet sayitlari
1. www.iqtisodiyot.uz
2. www.cyberlelinka.ru
3. www.gov.uz
4. uz.wikipedia.org
5. www.kun.uz
6. www,stat.u z

Купить