• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 1.1MB
Покупки 0
Дата загрузки 02 Май 2025
Расширение docx
Категория География

Продавец

Dilshodbek

Дата регистрации 29 Март 2025

2 Продаж

Xorazm viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifi

1-Jadval Doimiy aholi soni (2022- yil 1- aprel holatiga, ming kishi hisobida) 11 rekonstruksiya qilish loyihalari bilan tanishib, qadimiy Xivaning sayyohlik jozibadorligini yanada oshirish maqsadida sayilgoh ko‘chalar tashkil etish, zamonaviy infratuzilmani shakllantirish bo‘yicha topshiriqlar bergan edi. Davlatimiz rahbarining 2017 yil 4 maydagi “2017 — 2021 yillarda Xorazm viloyati va Xiva shahrining turizm salohiyatini kompleks rivojlantirish, dasturi to‘g‘risida”gi qarori bu boradagi ishlar samaradorligini oshirishda muhim omil bo‘ldi. Ushbu Dastur ijrosi doirasida bugungi kunda hududda keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent. O’zbekiston, 2016. 30 temir yul transporti esa asosan tashqi iqtisodiy aloqalarda ishtirok etadi. Yulovchilar tashish (350 mln. kishi atrofida) va yulovchi aylanmasida ham xuddi shunday holat kuzatiladi. 2018-yilda temir yo’llarning uzunligi 199,6 kmni tashkil etgan.Mazkur yillarda temir yo’l transporti orqali 230,7 ming tonna yuk va 365,6 ming nafar yo’lovchi tashilgan. Xorazm viloyatining demografik vaziyatiga bog’liq ravishda ijtimoiy sohalar ham rivojlanib bormoqda. 2018yilda viloyatda jami tibbiyot muassasalari soni 32 ta, bemor o’rinlarining soni 6,9 ming ta, ambulatoriyapoliklinikalar 303 ta, vrachlar 5000 kishi, Har 10 ming kishiga hisoblaganda, viloyatda 37,8 ta bemor o’rinlari, 27,6 nafar vrachlar, 87,3nafar o’rta tibbiyot xodimlari to’g’ri keldi. Hududiy jihatdan olganda chakana savdo, Urganch shahrini hisobga olmaganda, Xazorasp tumanida yaxshi rivojlangan (bu tuman qadimdan o’zining bozorlari bilan mashhur bo’lgan). Pullik xizmat hajmining 40 foizi Urganch shahriga to’g’ri kelgan zolda, Xiva, Xazorasp va Xonqa tumanlarida ham bu hududiy mujassamlashuv darajasi kattaroq. [9] Qattiq qoplamali avtomobil yo’llarining uzunligi 2165 km bo’lib,146,1 mln tonna yuk, 1250,0 mln nafar yo’lovchi tashilgan. Yo’lovchilarni boshqa mintaqalar va mamlakatlarga tashishda havo transportining ahamiyati katta. Urganch shahrida qurilgan xalqaro toifadagi aeroport bunday aloqalarni amalga oshiradi.Xorazm viloyati tashqi savdo aylanmasi 2018-yilda 272,0 mln AQSh dollarini tashkil etgan, shu jumladan eksport 102,1 mln, import 170,0 mln dollarga teng. Biroq, respublika ko’rsatkichlariga nisbatan eksport atigi 0,7, import 0,9 foizga teng, xolos. Eksport tarkibida paxta tolasi (82,1 %) ustunlik qilsa, importda esa mashina va uskunalar (42,3 %), kimyo va undan tayyorlangan mahsulotlar (32,0%) yetakchilik qiladi.Tashqi savdo aylanmasining 61,2 foizi, eksportning 62,8 va importning 58,1 foizi «uzoq xorij» va Boltiqbuyi davlatlariga to’g’ri keladi. Tashqi savdo aloqalarida Eron, Xitoy, Ukraina hamda Turkiya davlatlari oldinda turadi. Bunday aloqalarning shakllanishida barcha tuman va shaharlar qatnashishadi. 25 KIRISH “Tarmoqlar va hududlarni modernizatsiya qilish, ularning raqobatdoshlik darajasini oshirish, eksport salohiyatini rivojlantirish masalalari doimiy e'tiborimiz markazida bo'lishi lozim. Buning uchun horijiy sarmoyalar va ilgor tehnologiyalarni hamda axborot-kommunikatsiya tizimlarini barcha sohalarga yanada faol jalb etishimiz zarur bo'ladi.”[1] Xorazm Viloyat 1938-yilda O’zbekiston Respublikasi tarkibida tashkil topgan. Hozirgi kunda u Bog’ot, Gurlan, Urganch, Xiva, Xonqa, Shovot, Yangiarik, Yangibozor, Ko’shko’pir va Xazorasp qishloq tumanlarini o’z ichiga oladi.[20] Shu tartibda viloyat maydoni 6,05 ming km va bu jihatdan u respublikada faqat Sirdaryo va Andijon viloyatlaridan kattaroq, xolos. Aholisi, 2022-yil 1-yanvar holatiga kura, 1924,2 ming kishidan iborat. Ma’muriy markazi - Urganch shahri. [20] Viloyat ma’muriy-hududiy bo’linishi geografik jihatdan o’ziga xos. Bu ko’pchilik qishloq tumanlari maydonining deyarli bir xilligida ko’rinadi. Faqat Hazorasp tumanining hududi (asosan, Amudaryoning o’ng qirg’og’i hisobiga) birmuncha katta bo’lib, u mintaqa jami maydonining 34,0 foizini tashkil qiladi. Eng katta va eng kichik qishloq tumanlari orasidagi farq yoki geografiylik koeffitsienti 6,1 ni tashkil qiladi. Ko’rinib turibdiki, bu farq mamlakatimizning boshqa mintaqalariga qqaraganda ancha kichik. Biroq, Xorazm hududi jihatidan uncha katta bo’lmasada, uning iqtisodiy salohiyati ancha yuqori. Respublika hududiy mehnat taqsimotida, u o’zining intensiv qishloq xo’jaligi, yengil va oziq- ovqat sanoati bilan ajralib turadi . Viloyat cho lʻ zonasida, Xorazm vohasining g arbiy qismida, o rtacha 100 m ʻ ʻ balandliqda joylashgan. Relyefi pasttekislikdan iborat. Amudaryo qad. deltasining bir qismi bo lib, ʻ daryo yotqiziqlaridan tashkil topgan. Qoraqum cho liga tutashgan ʻ g arbiy va jan. g arbiy qismi ʻ ʻ qum bilan qoplangan. 3 Viloyatda mineral xomashyo yoqilg ’ i resurslarining o ’ ta tanqisligi og ’ ir sanoat tarmoqlarini rivojlantirishga to ’ sqinlik qiladi . Bu yerda g ’ ishtcherepitsa xom ashyosi ( Shovot , Pitnak b .), qum ( Xiva , Qorako ’ l ) bor , xolos . Iqlimi – kontinental , namgarchilik kam . Shu sababli qadimdan bu hududda dehkonchilik asosan suv , sug ’ orish inshootlari bilan bog ’ liq bo ’ lgan . Hatto hozirgi kunda ham iqlimning quruq kelishi , Amudaryoda suvning kamayishi sug ’ orma dehqonchilikdan tashqari , elektr energiyasini ishlab chiqarishga , daryo transporti faoliyatiga ham salbiy ta ’ sir qiladi . Qadimdan tashkil topgan sug ’ orma dehqonchilik ( chig ’ iriq ) madaniyati , suvdan samarali foydalanish , irrigatsiya infratuzilmasi – kanal va ariqlar mintaqa ijtimoiy - iqtisodiy geografiyasining asosi hisoblanadi . Umuman olganda , Xorazm viloyati iqtisodiyotining rivojlanishi ko ’ p jihatdan agroiqlimiy va mehnat resurslarga , suv zahiralari , Orolbo ` yi mintaqasi ekologik muammolarini hal qilishga hamda qo ’ shni hududlar bilan iqtisodiy integratsiya qilishiga bog ’ liq .[20] 1-Rasm.Xorazm viloyatining tabiiy resurs xaritasi. Manba:(internet materiali) 8 kuzatilmoqda. Xususan, MDH mamlakatlariga eksportning asosiy qismi а sosan material turiga qarab klassifikatsiyalangan sanoat tovarlari hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Eksport tarkibida tovar va xizmatlar xajmi 53 585,3 ming AQSh dollarni tashkil etib, eng yuqori hajm, asosan material turiga qarab klassifikatsiyalangan sanoat tovarlari (25 963,4 ming AQSh dollari) hamda oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar (14 468,9 ming AQSh dollari) hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Import tarkibida tovarlar hajmi 57 306,7 ming AQSh dollarni tashkil etib, eng yuqori hajm mashinalar va transport asbob-uskunalari (31 957,9 ming AQSh dollari), а sosan material turiga qarab klassifikatsiyalangan sanoat tovarlari (6 928,0 ming AQSh dollari) hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Shuningdek, tovarlar importi o‘zgarish sur’atlarining tahliliga asosan, 2022- yilning yanvar-mart oylarida import qilingan tovarlar o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 39,3 % ga kamaydi. 2022- yilning yanvar-mart oylarida viloyatga 37 ta xorijiy davlatlardan tovar importi amalga oshirilgan. Shulardan 6 ta eng yirik bo‘lgan Turkiya, Xitoy Xalq Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi, Turkmaniston, Koreya Respublikasi hamda Polsha hamkor davlatlaridan jami import hajmi 49 979,0 ming AQSh dollariga teng. Bu esa umumiy import hajmining 87,2 % ini tashkil qiladi. Viloyatimizda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar va dunyo mamlakatlari bilan olib borilayotgan mustahkam aloqalar natijasida viloyatimizning eksport salohiyati oshib bormoqda. Shuningdek, hukumatimiz tomonidan bir qator soliq, bojxona imtiyozlarining yaratilishi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarilishi milliy mahsulotlarimizni tashqi bozorlarda mustahkam o‘rin egallashlari uchun zamin yaratmoqda. XULOSA Xulosa qilib aytadigan bo`lsak keyingi yillarda viloyatda yangi korxonalar, kichik biznes subyektlari, ko p tarmoqli fermer xo jaliklari tashkil etildi. Turizm,ʻ ʻ to qimachilik sanoati, baliqchilik, parrandachilik, irrigatsiya va boshqa sohalarda ʻ 28 murakkab emas (masalan, Toshkent va Farg’ona viloyatlariga taqqoslaganda). Birgina yengil sanoat yalpi sanoat mahsulotining 40,8% ni, oziq-ovqat sanoati 24,0 fozini (ikki tarmoq hissasi 64,8 %), un-yorma va omixta yem sanoati 17,4 % ni ta’minlaydi. Mustaqillik yillarida viloyatda sanoat ishlab chiqarish hajmi 3 barobarga o’sdi. Bu borada u Andijon va Buxoro viloyatlari bilan bir qatorda O’zbekiston Respublikasi milliy iqtisodiyotida ajralib turadi. Viloyatda 2018-yilda 22672,1 tonna ip kalava,17323,2 ming kv.m gazlamalar, 11277,0 ming kv.m tayyor ip gazlama,13241,2 ming juft chulki paypoq, 1480,6 tonna trikotaj mato, 150,6 ming juft poyabzal, 136,3 mln kVt.soat elektrenergiya, 709,1tonna qog’oz va karton, 160,3 mln dona qurilish g’ishtlari ishlab chiqarilgan. Aholi sonining ortib borishi xalq iste’mol mollarini ko’proq ishlab chiqarishni taqoza etadi. Halk iste’mol mollarining 2/3 qismini oziq- ovqat, 1/4 qismini nooziqovqat mahsulotlari tashkil qiladi.Keyingi yillarda viloyatda trikotaj, non va non mahsulotlari, omixta yem, alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish o’sib bormoqda. Ayni vaqtda, sanoat majmuida og’ir sanoat, xususan yoqilg’i- energetika, mashinasozlik va metallni qayta ishlash, qora va rangli metallurgiya sust rivojlangan. Bu yerda faoliyat ko’rsatayotgan Tuyamuyin SESi yagona elektr energiya ishlab chiqaruvchi manba sanaladi. Demak, mintaqa sanoati tarmoqlar tarkibini modernizatsiya qilish va boyitish, korxonalarni zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlash, mavjud xom ashyo va mehnat resurslaridan samarali foydalanish muhim muammolar sirasiga kiradi.Ko’rinib turibdiki, viloyatda qishloq xo’jaligi va aholi extiyoji bilan bog’liq sanoat tarmoqlari ko’proq rivojlangan. Yengil sanoat, jumladan, to’qimachilik Urganch, Gurlan va Xonqada, gilam ishlab chiqarish Xivada yulga quyilgan Xiva gilam kombinati O’zbekiston bu turdagi sanoat korxonalarining yirigi hisoblanadi Aksariyat qishloq tuman markazlarida paxta tozalash korxonalari mavjud. Oziq-ovqat sanoati esa Urganch, Xazorasp, Xonqa va boshqa shaharlarda nisbatan rivojlangan; Xonqada yirik don mahsulotlari kombinati bor. Shu bilan 15 39,3 %) ga kamaydi. Tashqi savdo saldosi minus 3 721,4 ming AQSh dollarini tashkil qildi. 6-Jadval Viloyat tashqi savdo aylanmasida yuqori ulushga ega davlatlar (ming AQSh dollari) Viloyatda tashqi savdoni qo‘llab-quvvatlash hamda MDH davlatlari bilan ushbu sohadagi hamkorlikni yanada mustahkamlash bo‘yicha olib borilayotgan chora-tadbirlar natijasida 2022-yil yanvar-mart oylarida tashqi savdo aylanmasida MDH davlatlarining ulushi 44,9 % ni tashkil etdi hamda o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 121,1 % ni tashkil qildi. Boshqa xorijiy davlatlarning viloyat tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 2022 yilning yanvarmart oylarida 55,1 % ni tashkil qilgan bo‘lsa, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 40,4 % ga kamaygan. Tovar va xizmatlar eksport-import hajmlarining tahliliga asosan, 2022- yilning yanvar-mart oylarida eksport hajmi 53,6 mln. AQSh dollarni, import hajmi 57,3 mln. AQSh dollarini tashkil qildi. Shuningdek, tovar va xizmatlar eksporti o‘zgarish sur’atlarining tahliliga asosan, 2022- yilning yanvar-mart oylarida eksport qilingan tovar va xizmatlar o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 8,8 % ga ko‘paygan. MDH mamlakatlari va boshqa mamlakatlarga eksportning yo‘nalishi bo‘yicha farqlanishlar mavjudligi 27 Foydali qazilmalardan ohaktosh, qum, gil va b. qurilish materiallari bor. Iqlimi keskin kontinental. Qishi mo tadil sovuq,ʻ qor kam yog adi, yanv. ning ʻ o rtacha trasi —5°, eng past tra —32°. Yozi issiq, quruq, iyulning o rtacha trasi ʻ ʻ 30°, eng yuqori tra 45°. Vegetatsiya davri 200—210 kun . Yiliga 78—79 mm yog in tushadi, asosan, ʻ martaprel oylarida yog adi. Shim. va shim. sharqiy shamollar esadi. Yagona ʻ daryosi — Amudaryo viloyat hududida keng vodiy bo ylab oqadi, qirg oqlari past, ʻ ʻ shu sababli toshqin bo lib turadi. Toshqinga ʻ qarshi dambalar qurilgan. Amudaryo suvidan yirik kanallar yerdamida ekinlarni sug orishda foydalaniladi. Viloyat jan. ʻ da mayda sho r ko l, ʻ ʻ botqoqlik va sho rxok ko p. Tuproqlari Amudaryoning ʻ ʻ allyuvial yotqiziqlaridan tashkil topgan. Daryo vodiysida o tloqi, o tloqibotqoq tuproqlar, g arbida qumliklar ʻ ʻ ʻ uchraydi. Sug oriladigan yerlarda, asosan, ʻ bo z ʻ tuproq bo lib, kuchli sho rlangan. ʻ ʻ Viloyat hududining asosiy qismi haydaladigan yerlar. Amudaryo qayirlaridagi to qayzorlarda terak, tol, jiyda, yulg un, kandir, ʻ ʻ qumliklarda saksovul va b. o sadi. Yovvoyi hayvonlardan, asosan, kemiruvchilar, ʻ sudraluvchilar, to qayzorlarda ʻ to qay ʻ mushugi, chiyabo ri ʻ ; qushlardan to rg ay, ʻ ʻ o rdaklar, kulrang g oz, oqqush, birqozon, baliqchi, dehqonchumchuq, qizilishton, ʻ ʻ zarg addoq va b. bor. ʻ Suv havzalarida ondatra va nutriya iqlimlashtirilgan. Bu kurs ishida xorazm viloyatiga batafsil iqtisodiy - geografik tavsif beramiz . 4 2.3. XORAZM VILOYATI QISHLOQ XO`JALIGINING RIVOJLANISHI VA IXTISOSLASHUVI Xorazm viloyati 2018-yilda O’zbekiston Respublikasi qishloq xo’jaligi mahsulotining 6,5 foizini (1999-yilda 8,7 foizini) bergan. Agroiqtisodiyot tizimida yetishtirilgan jami mahsulotning 47,4 foizini dehqonchilik tashkil qiladi. Qishloq xo’jaligi yalpi mahsulotining 30,9 foizini fermerlar, 67,8 foizini dehqon xo’jaliklari ishlab chiqaradi.Viloyat bo’yicha qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlar 229,5 ming ga yoki umumiy maydonning 55,4 foizini tashkil qiladi. Sug’oriladigan yerlar 220,6 ming ga bo’lib, bu qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 2/3 qismidan ko’progi demakdir.[12] Alohida qayd etish joizki, bu borada, ya’ni yerlardan qishloq xo’jaligida intensiv foydalanish nuqtai nazaridan, Xorazm viloyati respublikamizda oldinda turadi. Bog’ot, Gurlan, Ko’shko’pir, Urganch, Xonka, Xiva va Yangibozor tumanlarida qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 100 foizi sug’oriladigan dalalardan iborat. Faqat Xazorasp tumanida bunday nisbat o’zgacha, xolos. Ushbu tumanning 137,8 ming ga qishloq xo’jaligi yerlaridan 28,8 ming gektari sug’oriladigan yerlar hisoblanadi Pichanzor va yaylovlar bilan band bo’lgan yer maydoni bu yerda ancha katta-79,1 %. Jami ekin maydoni, barcha toifadagi xo’jaliklar bo’yicha, 210,1 ming ga, shu jumladan, fermer xo’jaliklarida 188,6 ming ga, dehqon xo’jaliklarida 39,7 ming ga ni tashkil etadi. Donli ekinlar maydoni —122,0 ming ga) Dehqonchilikning yetakchi yo’nalishi-paxtachilik 91,5 ming ga maydonni egallaydi. Kartoshka, sabzavot, poliz ekinlari birgalikda 23,7 ming gektarni tashkil etadi. Yem-xashak maydoni 19,8 ming gektarga tengdir. (2018y). Agroiqtisodiy tizimning 2018-yil yakunlari quyidagicha: jami donli ekinlar hosili 385,4 ming t bo’lgan,, shundan bug’doy – 259,0 ming t, paxta-224,1ming t,kartoshka -115,8 ming t, sabzavot – 568,8 ming t, poliz-123,3ming t, meva 148,2 20 Yangiariq, Shovot, Ko’shko’pir, Bog’ot tumanlarida ham bunday shaharchalar soni ko’proq - har birida 5-6 tadan. Eng kam yangi shaharchalar Yangibozor tumanida (Yangiyop va Mang’itlar). Aholi soni bo’yicha nisbatan yiriklari Yangiariq va Bog’ot tumanlarining ma’muriy markazlari bo’lib, ularda, mos ravishda, 11,8 va 10,4 ming kishidan aholi yashaydi. So’nggi yillarda vujudga kelgan qishloq urbanizatsiyasi, umuman olganda, ijobiy xususiyatga ega bo’lib, u, ayni vaqtda, ijtimoiy- iqtisodiy muammolarni ham keltirib chiqardi. Bu borada asosiy masala yangi shaharchalarda shaharga xos va mos iqtisodiyot va infratuzilmani rivojlantirishdir. Yangi shaharchalarning paydo bulishi bilan viloyat qishloq aholi punktlarining tarkibida ham o’zgarishlar yuz berdi: qishloqlar soni kamaydi, ularning o’rtacha aholi ko’rsatkichi pasaydi, asosan mayda va o’rta kattalikdagi aholi punktlari qishloq joylar geografiyasi va demografiyasini belgilab beruvchi omilga aylandi. Aholi sonining o’sishida uning tabiiy harakatining roli katta. Tug’ilish har ming kishi hisobiga 2018-yilda viloyat bo’yicha 22,0, o’lim 4,5 kishiga, tabiiy ko’payish esa 17,5 promillega teng bo’lgan. Tug’ilish koeffitsienti geografiyasida uncha katta farq sezilmaydi; Shovot tumanida 24,5 %o, Xivada 24,1 %o, nisbatan past Yangiariq tumanida - 21,3 % o. Urganch shahrida u 19,6 promilleni tashkil qiladi. Shu bilan birga, viloyat markazida o’limning umumiy darajasi kattaroq - 6,8 promille. Birmuncha past ko’rsatkichlar Hazorasp, Shovot va Bog’ot tumanlarida kuzatiladi. Viloyatda aholi migratsiyasi respublikaning boshqa hududlariga qaraganda ancha sust. Masalan, 1997-yilda viloyat shahar joylariga atigi 360 kishi kelgan va bu yerdan 1980 kishi ketgan (migratsiya qoldig’i minus 1621); 1998-yilda bu ko’rsatkichlar yuqoridagilarga mos holda 1890; 3680 va minus 1790 kishini tashkil qilgan. 2018-yilda viloyatda tabiiy o’sish 31900 nafar kishini, migratsion o’sish - 1144 kishi, aholining umumiy o’sishi 30756 nafar kishini tashkil etgan. Eng so’nggi ma’lumotlar ham viloyat qishloq tumanlarida aholi migratsiyasi mamlakatning boshqa hududlariga qaraganda ancha pastligini ko’rsatadi.[20] 10 birga, xorijiy davlatlar firmalari ishtirokida qator sanoat korxonalari kurilib ishga tushirilgan. Masalan, Xitoy texnologiyasi yordamida Urganchda “Xorazm ipagi” to’qimachilik korxonasi, Buyuk Britaniya asbob- uskunalari bilan jihozlangan Bog’otdagi tibbiy paxta (momiq) ishlab chiqaruvchi fabrika, Xonqada ip-kalava va ip-gazlama ishlab chiqaruvchi korxona, “Gurlantekstil”,”Shovottekstil” AJ kabilar shular jumlasidandir. Xiva gilam kombinatiga Germaniyadan asbobuskunalar keltirilgan, Bog’otda shisha ishlab chiqarilmokda. Hazoraspda respublikamizda yagona - “Xorazmshakar” korxonasi mavjud. Yuqoridagilardan tashqari viloyatda g’isht zavodlari ham ko’p.Tahlillar ko’rsatishicha, sanoatining hududiy tarkibi ham uncha rivojlanmagan. Bu borada, eng avvalo, viloyat ma’muriy markazi - Urganch yetakchilik qiladi. Mavjud ma’lumotlar bo’yicha, Urganch shahri viloyat jami sanoat mahsulotining 27,7 foizini, iste’mol mollarini 46,8 foizini beradi. Sanoat ishlab chiqarish hajmiga kura Xonqa, Xazorasp, Bog’ot va Shovot tumanlari ham birmuncha ajralib turadi, eng past ko’rsatkich Yangibozor tumanida qayd etiladi. Sanoatni hududiy tashkil etish bo’yicha Xorazm viloyatida faqat Urganch sanoat tugunini belgilash mumkin. Qolgan shahar va shaharchalar esa ko’proq sanoat punktlari, ayrimlarigina sanoat markazi (Xiva, Gurlan va b.) hisoblanadi Sanoat ishlab chiqarilishini texnologik jihatdan tashkil etishda, asosan, o’zaro bog’liq agroindustrial energiya ishlab chiqarish sikl shakllangan, xolos. Binobarin, viloyatda sanoatning tarmoqlar va hududiy tarkibi ham sust rivojlangan. 2014-yilda Hazorasp tumanida “Damas” avtomobilini ishlab chiqaruvchi korxona ishga tushirildi. Bu esa, viloyatda og’ir sanoat tarmoqlari rivojlanishini ta’minladi.[20] 16 REJA: KIRISH I.BOB.XORAZM VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. Xorazm viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari 1.2.Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari. II.BOB. XORAZM VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK JIHATLARI 2.1.Aholisi va mehnat resurslari. 2.2. Xorazm viloyati sanoat tarmoqlarining shakllanishi va rivojlanishi 2.3. Xorazm viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va ixtisoslashuvi 2.4. Xorazm viloyatining transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 2 O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA`LIM FAN VA INOVATSIYALAR VAZIRLIGI ___________ DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI GEOGRAFIYA TA`LIM YO`NALISHI ____-BOSQICH ____-GURUH TALABASI _________________________________NING O`ZBEKISTON GEOGRAFIYASI FANIDAN “Xorazm viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifi ” MAVZUSIDA YOZGAN KURS ISHI Topshirdi: ______________ Qabul qildi: ______________ 1 4-Jadval 2022 - yilning yanvar-mart oylarida hududlar kesimida asosiy turdagi qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish. 23 18. Respublika Uzbekistan: Entsiklopedicheskiy spravochnik. – T.: «O`zbekiston milliy entsiklopediyasi», 1994 19. O‘zbekiston Respublikasi Qonunlari, Prezident Farmonlari va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari hamda boshqa huquqiy-me’yoriy 20.A.Soliyev “O`zbekiston geografiyasi” T-2014 21. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. - T.: O‘zbekiston, 2015. 22. ”Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida(yangi tahriri)”gi qonuni 23.”Standartlashtirish to'g'risida”gi qonuni 24.O’zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asosalari I.A.Hamedov, A.M.Alimov. 25.Aleksandrova A.Yu. Mejdunarodnыy turizm M., Aspekt press 2002 26.Usmonov M.R.,Jumaboyev T.J.,Sherxolov O. Turizm geografiyasi 1-2 qism.-Samarqand,2013 27. http://www.ziyonet.uz. 28. WWW. nature. uz. 29. E-mail: knigi@szko.ru 30. http://www.stat.uz 31. http://www.lex.uz MUNDARIJA: 32 ravishda o‘lim koeffitsienti 5,0 promilleni (2021- yil yanvar-mart oylarida 4,5 promille) tashkil qildi. O‘lganlarning umumiy sonidan 61,2 foizi qon aylanish tizimi kasalliklaridan, 10,0 foizi – o‘sma kasalliklaridan, 5,4 foizi – baxtsiz hodisa, zaharlanish va jarohatlardan, 4,1 foizi – ovqat 0,3 Urganch sh. Xiva sh. Bog‘ot Gurlan Qo‘shko‘pir Urganch Hazorasp Tuproqqal'a Xonqa Xiva Shovot Yangiariq Yangibozor 1000 aholiga nisbatan ,promille ming kishi Vafot etganlar soni O‘lim koeffietsienti Viloyat bo‘yicha 2022- yil yanvar-mart oylarida eng ko‘p vafot etganlar Urganch shahri va Bog’ot tumanida qayd etilganligi kuzatildi. Xorazm viloyatining statistik axborotnomasi 7 hazm qilish organlari kasalliklaridan, 3,9 foizi – nafas olish organlari kasallikliklaridan, 0,9 foizi – infeksiya va parazitar kasalliklardan va 14,5 foizi boshqa kasalliklardan vafot etgan. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, 2022- yilning yanvar-mart oylarida bir yoshga to‘lmagan 147 ta bolalar o‘limi kuzatildi. Hazm qilish organlari kasalliklaridan, 3,9 foizi – nafas olish organlari kasallikliklaridan, 0,9 foizi – infeksiya va parazitar kasalliklardan va 14,5 foizi boshqa kasalliklardan vafot etgan. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, 2022- yilning yanvar-mart oylarida bir yoshga to‘lmagan 147 ta bolalar o‘limi kuzatildi. 3-Rasm. Aholining vafot etishi sabablari. 2-Jadval Aholining tabiiy harakati (yanvar-mart,1000 aholi soniga nisbatan). Manba:(stat.uz) 13 II.BOB. XORAZM VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK JIHATLARI 2.1.AHOLISI VA MEHNAT RESURSLARI Xorazm viloyatining eng katta boyligi uning mehnatsevar xalqidir. Viloyat aholisi 1989-2014- yillarda o’rtacha 2,70 foizdanga ko’payib borgan. So’nggi yillarda aholi soni yiliga 30-33 ming kishidan yoki 1,80- 2,00 foiz atrofida ortib bormoqda. Uning joylashuvida qo’shni Qoraqalpog’istonga o’xshash katta hududiy tafovutlar yo`q.[9] Viloyatda 2019 yilning 1-yanvar holati bo’yicha 1835,7 nafar kishi istiqomat qilgan.O’rtacha zichlik 1 km ga 303,4 kishini tashkil etgan. Xorazm hududining asosiy qismi bir tekis o’zlashtirilgan, ijtimoiy-iqtisodiy va qishloq tumanlarining demografik sig’imi ancha yuqori. Viloyatda urbanizatsiya darajasi past - 33,2 foiz aholi mavjud 3 shahar (Urganch, Xiva va Pitnak) hamda 58 shaharchada yashaydi. Urbanizatsiya ko’rsatkichi hamda shaharlar soni bo’yicha u eng oxirgi o’rinda turadi. Ma’muriy markazi - Urganchda 141,7 ming, “ikkinchi” shahar - Xivada 90,7 ming kishi istiqomat qiladi. “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” Davlat dasturi doirasida jami 51 ta qishloq aholi punktlariga shaharcha maqomi berildi. Eng ko’p yangi shaharchalar Gurlan va Xiva tumanlarida tashkil etildi. Gurlan tumanida ular Yormish, Qarg’alar, Bo’zqala, Do’simbiy, Taxtako’pir, Nukusyop, Markaziy Guliston, Chakkalar, Xiva tumanida - Parchanxos, Suvitliyop, Yuqoriqum, Tozabog’, Usta Xo’jamad, Gullanbog, Sho’rqaladan iborat. 9 4-Rasm. Asosiy faoliyat turlari bo‘yicha sanoat ishlab chiqarish tarkibi, % 17 2.2. XORAZM VILOYATI SANOAT TARMOQLARINING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI Xorazm viloyati ikgisodiyoti agrar-industrial yunalishga ega. Viloyat O’zbekiston yalpi ichki mahsulotining 3,7 foizini, sanoat mahsulotini 3,0 va qishloq xo’jaligini 6,4 foizni beradi (2021y). Bu yerda, eng avvalo, agrosanoat majmui yaxshi tashkil etilgan. Yalpi hududiy mahsulotning 5,5 foizi sanoatga, 35,9 foizi qishloq xo’jaligi, 9,6 foizi transport va aloqa, 7,0 % qurilishga, 7,2 foizi savdo va umumiy ovqatlanishga to’g’ri keladi. Hududiy mehnat taqsimotida viloyat yengil va oziq-ovqat sanoatiga, qishloq xo’jaligida esa paxta va sholi yetishtirishga ixtisoslashgan. [12] Jumladan, kichik biznes va tadbirkorlikka katta ahamiyat berilgan. Yalpi hududiy mahsulotning 73,8 foizi ayni ushbu sektor hissasiga tushadi. Bu sohada jami band bo’lgan aholining 79,2 foizi ishlaydi. Kichik biznes sub’ektlari sanoat mahsulotining 35,8 foizini ta’minlaydi; mintaqa iqtisodiyotiga kiritilgan investitsiyalarning deyarli yarmi ham shu sektorga to’g’ri keladi. Umuman olganda, qishloq xo’jalik mahsulotinish- 95,9 foizini, qurilishning 77,6 foizini, pullik xizmatning 49,8 va chakana savdoning 39,8 foizini kichik biznes beradi. Sanoati. Xorazm viloyati sanoatining tarmoqlar tarkibi unchalik 14 5-Rasm. 2021-2022- yil yanvar-mart oylarida iste’mol tovarlari ishlab chiqarish hajmi va o‘sish surati, % 6-Rasm. Sanoat ishlab chiqarishda hududlarning ulushi, % da Manba:(stat.uz) Diagrammada ko‘rinib turibdiki, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmida ulushi yuqori bo‘lgan Tuproqqal’a tumani 54,2 foiz, Urganch shahri 14,2 18 2-Rasm. Hududlar kesimida doimiy aholi sonining taqsimlanishi (2022- yil 1- aprel holatiga jami aholiga nisbatan, foizda ) Manba:(stat.uz) 2022- yil 1-aprel holatiga viloyatda shaharda yashovchi doimiy aholi soni 638,3 ming kishini yoki viloyat doimiy aholi sonining 33,1 foizini, qishloq joylarida yashovchi doimiy aholi soni esa 1 292,5 ming kishini yoki viloyat doimiy aholi sonining 66,9 foizini tashkil qildi. Tug‘ilish. 2022- yilning yanvar-mart oylarida tug‘ilganlar soni 9125 kishini tashkil qildi va 2021- yilning shu davriga (8289 kishi) nisbatan 836 taga ko‘paydi. Tug‘ilish koeffitsienti mos ravishda 19,2 promilleni tashkil qildi. Tug‘ilish koeffitsientining 2021- yilning mos davriga nisbatan ko‘payishi Urganch shahri (18,6 promilledan 23,6 promillega), Urganch tumani (16,8 promilledan 19,7 promillega), Xonqa tumani (17,6 promilledan 19,9 promillega), Hazorasp tumanida (18,3 promilledan 21,5 promillega) kuzatildi. O‘lim koeffitsientining 2021- yilning mos davriga nisbatan sezilarli darajada ko‘payishi Urganch shahrida (6,1 promilledan 7,4 promillega), Bog’ot tumanida (4,5 promilledan 6,4 promillega), Gurlan tumanida (3,9 promilledan 4,4 promillega), Yangiariq tumanida (3,8 promilledan 5,5 promillega) kuzatildi. O‘lim darajasi. 2022- yilning yanvar-mart oylarida o‘lganlar soni 2 354 kishini tashkil qildi va 2021- yilning shu davriga (2 127 kishi) nisbatan 227 taga kamaydi. Mos 12 5-Jadval Viloyatning tashqi savdo aylanmasi (2022- yilning yanvar–mart oylarida). Viloyatning tashqi savdo aylanmasi 2022- yilning yanvar–mart oylarida 110 892,0 ming AQSh dollarini tashkil etib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 22,8 % ga kamaydi. Shu jumladan eksport hajmi 53 585,3 ming AQSh dollariga (8,8 % ga ko‘paygan) va import hajmi 57 306,7 ming AQSh dollariga (o‘zgarish su’rati - 26 KIRISH………………………………………………………………...3 I.BOB.XORAZM VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. Xorazm viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari…...5 1.2.Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari…………………………………7 II.BOB. XORAZM VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY-GEOGRAFIK JIHATLARI 2.1.Aholisi va mehnat resurslari……………………………………….9 2.2. Xorazm viloyati sanoat tarmoqlarining shakllanishi va rivojlanishi……………………………….…………………………...14 2.3. Xorazm viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va ixtisoslashuvi………………………………………………………....19 2.4. Xorazm viloyatining transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari……………………………………………………………….23 XULOSA………………………………………………………….….27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………....29 33 foiz, Urganch tumani 5,6 foiz, Gurlan tumani 3,8 foiz, Xonqa tumani 3,8 foiz, Qo‘shko‘pir tumani 3,5 foiz, Hazorasp tumani 2,9 foizni, Yangiariq tumani 2,5 foiz hamda eng past bo‘lgan Shovot tumani 2,4 foiz, Yangibozor tumani 2,4 foiz, Bog‘ot tumani 2,0 foiz, Xiva tumani 1,8 foiz, va Xiva shahri 1,1 foizni tashkil qildi. 7-Rasm. Xorazm viloyati iqtisodiy xarita. Manba:(o`zbekiston geografiyasi) 19 ming t.uzum 39,4ming tonna yetishtirilgan. Viloyat bo’yicha (01.01.2019 y.) barcha toifadagi xo’jaliklarda 911,8 ming bosh yirik shoxli qoramollar, shundan 345,3 ming bosh sigirlar, 428,2 ming bosh qo’y va echkilar, 5557,5 ming bosh parranda mavjud. Bir yilda tirik vaznda 157,9 ming t go’sht, 1012,3 ming t sut, 460,1 mln dona tuxum olingan. Taxlillar ko’rsatishicha, yirik shoxli mollar, qo’y va echkilar So’nggi yilda ancha ko’paygan. Chunonchi, 2000 yilda viloyatda 447 ming bosh yirik shoxli mollar, 218 ming bosh qo’y va echkilar bo’lgan. Mintaqaning barcha qishloq tumanlarida boshoqli don, asosan, bug’doy yetishtiriladi. Bog’ot, Gurlan, Urganch, Xazorasp, Xonqa, Shovot va Yangibozor tumanlarining har birida viloyat g’allasining 10 foizdan ko’prog’i olinadi. Sabzavotchilik bo’yicha, eng avvalo, Xiva va Bog’ot, kartoshka yetishtirishda Gurlan, Urganch, Xiva va Shovot oldingi o’rinlarda turadi. Bog’dorchilik mahsulotining hajmi Shovot va Xivada, uzum yetishtirish Bog’ot tumanida ko’proq.[20] Chorvachilik mahsulotlarining geografiyasi o’ziga xos. Go’sht Xazorasp, Urganch va Shovotda, sut yetishtirish Urganch, Xazorasp, Gurlan va Xiva, parrandachilik Xiva, Urganch va Xonqa tumanlarida nisbatan rivojlangan. Urganch tumani shahar atrofi qishloq xo’jaligiga ixtisoslashgan. Qoramollar soni bo’yicha ham Urganch tumani yetakchi. Shuningdek, chorvachilikning bu sohasi (sut-go’sht chorvachiligi) Xazorasp va Xonka tumanlarida ham birmuncha yaxshi ko’rsatkichlarga ega. Qo’y va echkilar soni boshqa tumanlarga qaraganda Ko’shko’pir, Bog’ot, Xazorasp va Urganch tumanlarida, parrandachilik Urganch, Xonqa, Xiva va Bog’ot tumanlarida ko’proq. 21 istiqbolli loyihalar amalga oshirildi. Uy-joylar, shifoxonalar, maktablar va bolalar bog chalari qurildi. Ko plab loyihalarni amalga oshirish davom etmoqda.ʻ ʻ 2017-2020-yillar davomida viloyat yalpi hududiy mahsuloti (YHM) 17% ga oshib, 21,6 trillion so mni, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish 2,8 trillion ʻ so mdan 9,6 trillion so mgacha (o sish 46%) oshdi. ʻ ʻ ʻ To qimachilik, avtomobilsozlik, elektrotexnika va oziq-ovqat sanoati, ʻ sayyohlik, xizmat ko rsatish va issiqxonalar Xorazm viloyatining asosiy “o sish ʻ ʻ nuqtalari” sifatida belgilangan. Qishloq xo jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish 6,7% ga, 2016-yildagi 7,7 ʻ trln. so mdan 2020-yilda 17 trln. so mgacha o sdi. ʻ ʻ ʻ Viloyatda faoliyat ko rsatayotgan korxonalar soni 2016-yildagi 19,4 ʻ mingdan 2020-yilda 24,1 minggacha 25% ga o sdi. ʻ Infratuzilmani rivojlantirish sohasida 2016-2020-yillarda 50 km gaz quvurlari va 3 304 km suv ta minoti tarmoqlari yotqizildi. ʼ O tgan besh yil mobaynida Xorazm viloyatida 109 mingga yaqin ish o rni ʻ ʻ yaratildi. Shu davr mobaynida viloyatda 3 930 ming kvadrat metr uy-joy foydalanishga topshirildi, maktabgacha ta lim muassasalarida 12,3 ming, ʼ maktablarda 45,9 ming, shifoxonalarda 2,2 ming o ringa mo ljallangan koyekalar ʻ ʻ tashkil etildi. Xorazm viloyatida umumiy qiymati 9,3 trln. so mlik 685 investitsiya ʻ loyihasi amalga oshirilib, 14 909 yangi ish o rni yaratiladi. ʻ Xorazm — qadimgi Buyuk Ipak yo‘lining markazida joylashgan bo‘lib, O‘zbekistonning eng yuqori sayyohlik salohiyatiga ega mintaqalaridan biri hisoblanadi. Xivaning xalqaro miqyosda “Ochiq osmon ostidagi muzey shahar” deya e’tirof etilishi va YUN Е SKOning Butunjahon madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilishi nafaqat Xorazm viloyati, balki mamlakatimizning jahon turizm bozoridan munosib o‘rin egallashida mustahkam zamin yaratadi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev o‘tgan yilning 27-28 yanvar hamda 14- 15 oktyabr kunlari Xorazm viloyatiga tashrifi chog‘ida Xivadagi Ichan qal’a hamda Nurillaboy saroyi majmualarida, “Farovon” mehmonxonasining qurilish uchastkasida amalga oshirilayotgan bunyodkorlik ishlari, tarixiy obidalarni 29 1.2.TABIIY SHAROITI VA RESURSLARI Iqlimi keskin kontinental , o rtamiyona sovuqʻ qish va quruq issiq yoz bo ladi. ʻ Viloyat cho l ʻ zonasida, Xorazm vohasi ning g arbiy qismida, o rtacha ʻ ʻ 100 m balandlikda joylashgan. Relyef i pasttekislik dan iborat. Amudaryo qadimgi delta sining bir qismi bo lib, ʻ daryo yotqiziqlaridan tashkil topgan. Qoraqum cho l ʻ iga tutashgan g arbiy va janubi-g arbiy qismi ʻ ʻ qum bilan qoplangan. Foydali qazilmalar dan ohaktosh , qum , gil va boshqa qurilish materiallari bor. Qish i mo tadil sovuq, ʻ qor kam yog adi, ʻ yanvar ning o rtacha ʻ temperatura si −5°, eng past temperatura −32°. Yoz i issiq, quruq, iyul ning o rtacha ʻ temperatura si 30°, eng yuqori temperatura 47°. Vegetatsiya davri 200-210 kun. Yil iga 78-79 mm yog in ʻ tushadi, asosan, mart - aprel oy larida yog adi. Shimoliy va shimoli- ʻ sharqiy shamol lar esadi. Yagona daryo si — Amudaryo viloyat hudud ida keng vodiy bo ylab oqadi, ʻ qirg oq ʻ lari past, shu sababli toshqin bo lib ʻ turadi. Toshqin ga qarshi damba lar qurilgan. Amudaryo suv idan yirik kanal lar yerdamida ekinlarni sug orish ʻ da foydalaniladi. Viloyat janubida mayda sho r ʻ ko l ʻ , botqoqlik va sho rxok ʻ ko p. ʻ Tuproq lari Amudaryo ning allyuvial yotqiziqlar idan tashkil topgan. Daryo vodiy sida o tloqi ʻ va o tloqi- ʻ botqoq tuproq lar, g arbida ʻ qumliklar uchraydi. Sug oriladigan yerlarda, asosan, ʻ bo z tuproq ʻ bo lib, kuchli sho rlangan. ʻ ʻ Viloyat hudud ining asosiy qismi haydaladigan yerlar. Amudaryo qirg oq ʻ laridagi to qay ʻ zorlarda terak , tol , jiyda , yulg un ʻ , kandir , qumliklar da saksovul va boshqa o simliklar ʻ o sadi. Yovvoyi ʻ hayvonlar dan, asosan, kemiruvchilar , sudraluvchilar , to qay ʻ zorlarda to qay mushugi ʻ , chiyabo ri ʻ ; qushlar dan to rg ay ʻ ʻ , o rdaklar ʻ , kulrang g oz ʻ , oqqush , birqozon , baliqchi , dehqonchumchuq , qizilishton , zarg aldoq ʻ va boshqalar bor. Suv havzalari da ondatra va nutriya iqlim lashtirilgan. 7 joizki, bu hududning qadimgi madaniyati, tili va mentalitetinipg saqlanib qolishi ko’p jihatdan uning geografik o’rniga ham bog’liq bo’lgan. Xorazm mintaqasining chor atrofi cho’llar bilan o’ralganligi uning ijtimoiyiqtisodiy va siyosiy rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatgan. Xorazm hududini Turkmanobod - Toshhovo’z - Beynau temir yuli kesib o’tadi. Bu uning Turkmaniston, Qozog’iston, Rossiya Federatsiyasi va boshqa davlatlar bilan aloqa qilishida ancha qo’layliklar tug’diradi. Ammo, viloyatning ekologik-geografik o’rni, ya’ni uning Orol dengiziga yaqinligi, ushbu mintaqada vujudga kelgan ekologik vaziyat ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishga noqulaylik tug’diradi. Viloyat yer usti tuzilishi murakkab emas, uning hududi Turon pasttekisligiga kiradi. Yer sathining nisbatan balandligi daryodan uzoqlashgan sari janubga tomon biroz ko’tarilib boradi. Bunday geomorfologik holat va u bilan bog’liq yer osti suvlarining joylanishi aholi manzilgohlari va xo’jalik tarmoqlarining hududiy tashkil etish xususiyatlarini belgilab beradi. Xorazm hududining tuzilishi, ayni vaqtda, uning qazilma resurslariga boy emasligidan ham darak beradi. Darhaqiqat, bu yerda ko’zga ko’rinarli qazilma boyliklar topilmagan (ehtimol, uning janubiy va o’ng qirg’oq qismida kelajakda yoqilg’i resurslari, jumladan, tabiiy gaz konlari aniqlanishi mumkin). 6 I.BOB.XORAZM VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. XORAZM VILOYATINING GEOGRAFIK O`RNI, MAYDONI CHEGARALARI Xorazm Viloyat 1938-yilda O’zbekiston Respublikasi tarkibida tashkil topgan. Hozirgi kunda u Bog’ot, Gurlan, Urganch, Xiva, Xonqa, Shovot, Yangiarik, Yangibozor, Ko’shko’pir va Xazorasp qishloq tumanlarini o’z ichiga oladi.[20] Shu tartibda viloyat maydoni 6,05 ming km va bu jihatdan u respublikada faqat Sirdaryo va Andijon viloyatlaridan kattaroq, xolos. Aholisi, 2022-yil 1-yanvar holatiga kura, 1924,2 ming kishidan iborat. Ma’muriy markazi - Urganch shahri. [20] Viloyat ma’muriy-hududiy bo’linishi geografik jihatdan o’ziga xos. Bu ko’pchilik qishloq tumanlari maydonining deyarli bir xilligida ko’rinadi. Faqat Hazorasp tumanining hududi (asosan, Amudaryoning o’ng qirg’og’i hisobiga) birmuncha katta bo’lib, u mintaqa jami maydonining 34,0 foizini tashkil qiladi. Eng katta va eng kichik qishloq tumanlari orasidagi farq yoki geografiylik koeffitsienti 6,1 ni tashkil qiladi. Viloyat Amudaryoning quyi qismida, O’zbekiston Respublikasining shimoli-g’arbida joylashgan, Qoraqalpog’iston Respublikasi va janubda Buxoro viloyati bilan, g’arbda va janubi g’arbda Turkmaniston davlati bilan chegaradosh. Hududining asosiy qismi Amudaryoning so’l sohilida joylashgan. Amudaryo boy tarix va madaniyatga ega bo’lgan Xorazm taqdirida katta rol uynagan. Nil daryosi qadimgi Misr uchun qanchalik ahamiyatli bo’lgan bo’lsa, Amudaryo (Oks) ham Xorazm o’lkasi uchun shunchalik muhim bo’lgan. Binobarin, bu daryo Xorazm viloyati va qo’shni hududlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining asosiy tarixiy geografik omili hisoblanadi. Shu o’rinda aytish 5 8-Rasm. Qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulotlari (xizmatlar) ning hajmi va o‘sish sur’atlari. 3-Jadval 2022- yil 1- aprel holatiga chorva mollari va parrandalar bosh soni. 22 9-Rasm. Qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaliklari mahsulot (xizmat) larining hududlar kesimida taqsimlanishi (foiz hisobida) Manba:(stat.uz) 2.4. XORAZM VILOYATINING TRANSPORTI VA TASHQI IQDISODIY ALOQALARI Transporti va tashqi iqtisodiy aloqalari.2012-yilda 41,9 mln. t yuk tashilgan, viloyat doirasida tashilgan yuklar to’liq avtomobil transporti zimmasiga tushadi, 24 2.Mirziyoev Sh.M.Milliy taraqqiyot yo’limizni qatiyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko’taramiz. 1-tom Toshkent. O’zbekiston ,2017 3.Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor yo’nalishlari. -T.: “O’zbekiston”, 1993. 4.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va kafolatlari. -T.: O’zbekiston, 1997. -110 b. 5. Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi. –T., O’qituvchi, 1996. 6.Hasanov I. O’zbekiston tabiiy geografiyasi (ma’ruzalar matni).-T., O’zMU, 2000. 7.Hasanov I., G’ulomov P.N. O’zbekiston tabiiy geografiyasi (1-qism). O’quv qo’llanma.-T.: O’qituvchi, 2007. 8.Hasanov I., G’ulomov P.N., Qayumov A. O’zbekiston tabiiy geografiyasi (2- qism). O’quv qo’llanma.-T.: Universitet, 2010. 9.Asanov G.R., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo’g’rofiyasi. -T.: “O’qituvchi”, 1994. 10. Soliev A. O’zbekiston geografiyasi.-T.:Universitet, 2014. 11. Soliev A va boshqalar Mintaqaviy iqtisodiyot. –T., 2003. 12.Soliev A.,Nazarov M., Qurbonov Sh. O’zbekiston hududlari ijtimoiy -iqtisodiy rivojlanishi . –T.: “Mumtoz so’z ”, 2010 13. N.S. Mironenko, I.T. Tverdoxlebov. Rekreatsionnaya geografiya. Izd. Moskovskogo Universiteta 1981. 14. Qayumov A., Rasulov M., Umarov S., Yakubov O`. Tabiatdan foydalanish iqtisodiyoti. T., 2005, 74-75 b. 15. H.Vahobov., O’.Yakubov O`tkir. Rekreatsion geografiya asoslari. T., 2008. 16. O`zbekiston Respublikasi. Entsiklopediya. – T.: Qomuslar bosh tahririyati, 1997. 17. Nuritdinov E. Mejdunarodnoe sotrudnichestvo Respubliki Uzbekistan so stranami Yevropi. – T., 2002. 31

Xorazm viloyatining iqtisodiy-geografik tavsifi

Купить