Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 172.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 21 Aprel 2025
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Jismoniy tarbiya

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

132 Sotish

Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tasnifi

Sotib olish
Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tasnifi MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………………….3 I.BOB. YENGIL ATLETIKANING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANI- SHINING DASTLABKI DAVRI. 1.1. Yengil atletikaning kelib chiqishi………………………………..……….5 1.2. Qadimiy davrda yengil atletika turlarining shakllanishi… ……………….9 1.3. Yengil atletikaning o rta asrlardagi holati…ʻ …………………………....12 II.BOB. YENGIL A TLETIKANING ZAMONAVIY RIVOJLANISHI VA TURLI YO‘NALISHLARINING SHAKLLANISHI. 2.1. Zamonaviy yengil atletikaning rivoji……………………………..…….15 2.2. Yengil atletika turlarining shakllanishi va ixtisoslashuvi……….………19 2.3. Yengil atletikada texnologiya va fanning roli…………………………..22 XULOSA…………………………………………………………………………26 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………….……….28 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi :Yengil atletika – bu insonning tabiiy jismoniy imkoniyatlarini eng yuqori darajada sinovdan o‘tkazish, ularni takomillashtirish va natijalarga erishish maqsadida o'tkaziladigan sport turlaridan biridir. Ushbu sport turi zamonaviy olimpiya o‘yinlarining asosiy qismlaridan biri sifatida tanilgan bo‘lib, uning tarixiy rivoji 1 , ildizlari va bugungi kundagi muvaffaqiyatlari ko‘plab omillar bilan bog‘liq. Yengil atletika, asosan, yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish va boshqa ko‘plab jismoniy faoliyat turlarini o‘z ichiga oladi. U nafaqat sportchilarning jismoniy imkoniyatlarini sinovdan o‘tkazishda, balki inson tanasining eng yaxshi jismoniy salohiyatini yuzaga chiqarmoqda.Yengil atletikaning tarixi, uning kelib chiqishi va rivojlanishi o‘ta qadimiy davrlarga borib taqaladi. Boshida bu sport turini shakllantirgan asosiy omil insonning tabiiy ehtiyojlari edi. Qadimda yugurish, sakrash va boshqa jismoniy harakatlar birinchi navbatda ov qilish va yashash uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar edi. Shu tariqa, yengil atletikaning boshlang‘ich shakllari insoniyat tarixining eng qadimiy va muhim bo‘lgan davrlariga taqaladi. Qadimiy davrda, ayniqsa, Yunoniston va Rimda sportning bu turlari jismoniy kuchni, tezlikni va chidamlilikni sinash maqsadida o‘tkazilgan.Shu bilan birga, yengil atletikaning rivoji faqatgina qadimgi davrlarga bog‘liq bo‘lmay, o‘rta asrlarda ham o‘ziga xos shakllarini topdi. U o‘sha davrda ommaviy sport o‘yinlari va xalq o‘yinlari shaklida davom etdi, lekin ilmiy izlanishlar va musobaqalarning tashkil etilishi bugungi kunga nisbatan ancha kam edi. Yengil atletikaning ilmiy asoslangan metodikalar bilan shakllanishi XIX asrning ikkinchi yarmiga to‘g‘ri keladi. Aynan shu davrda yengil atletikaning qoidalari ishlab chiqildi, musobaqalar tashkil etila boshlandi va sportchilarni tayyorlash uchun yangi tizimlar ishlab chiqildi.Yengil atletika turlari 1 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojaatnomasi 29.12.2020 yil. 2 rivojlanishining tarixiy tasnifi, shuningdek, sportning turli turlarini jismoniy imkoniyatlarni eng yuqori darajada sinovdan o‘tkazishga va eng yaxshi natijalarni qo‘lga kiritishga intilish sifatida ko‘rsatadi. Yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish va boshqa yengil atletika turlari orasidagi farqlar, har birining o‘ziga xos texnikalari va metodlari, asosan, ilmiy va texnologik yutuqlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Zamonaviy yengil atletika turli musobaqalar va olimpiya o‘yinlarida o‘zining yuqori darajali natijalari bilan tanilgan bo‘lsa, tarixiy jihatdan uning turli shakllari va bosqichlari uning kelajagini shakllantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qilgan.Yengil atletikaning rivojlanishining tarixiy tasnifi, nafaqat sportchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish, balki sportning tarixi va rivojlanishini tushunishga yordam beradi. Bu tushuncha nafaqat o‘tmishni, balki sportning kelajagi va yengil atletika turlarining istiqbolini anglashda muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda yengil atletika nafaqat professional sport, balki ommaviy sport sifatida ham ommalashgan. Sportchilar va muxlislar uchun uning turli turlariga bo‘lgan qiziqish oshib bormoqda.Yengil atletika turlarining shakllanishi va rivojlanishi sportchilarning individual salohiyatlarini yuzaga chiqarishga, musobaqalarda yuksak natijalarga erishishga va sportning o‘ziga xos texnikalari va metodlarini o‘rganishga imkon yaratmoqda. Shu bilan birga, yengil atletikaning kelajagi ilm-fan va texnologiyaning rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq. Kurs ishining maqsadi: Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tasnifining maqsadi, ushbu sportning evolyutsiyasini, uning shakllanish jarayonlarini va har bir davrda qanday o‘zgarishlarni boshdan kechirganini aniqlashdir. Kurs ishining vazifasi : Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tasnifining vazifasi, ushbu sport turining evolyutsiyasini chuqur tahlil qilish va uning shakllanish jarayonlarini yaxshiroq tushunishdir. Yengil atletikaning 3 tarixiy tasnifi quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi.Yengil atletikaning qadimiy davrlardan to hozirgi kunga qadar bo‘lgan rivojlanishini o‘rganish. Har bir davrda yengil atletikaning qaysi turlari ommalashganini va ularning qanday o‘zgarishlarga uchraganini aniqlash. Kurs ishining tashkiliy tuzilmasi :Ushbu kurs ishi 2 ta bob, 6 ta paragrf,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 4 I.BOB. YENGIL ATLETIKANING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANI- SHINING DASTLABKI DAVRI. 1.1. Yengil atletikaning kelib chiqishi. Yengil atletika — dunyodagi eng qadimiy va mashhur sport turlaridan biri bo‘lib, uning tarixi minglab yillarga borib taqaladi. Bu sport turi insoniyatning fizikal imkoniyatlarini, tezligini, kuchini, chidamliligini sinovdan o‘tkazishga imkon beradigan, shuningdek, jismoniy salohiyatni oshirishda muhim rol o‘ynaydigan faoliyatdir. Yengil atletikaning kelib 2 chiqishi qadimgi davrlarga borib taqaladi va uning shakllanishi, rivojlanishi insoniyat tarixida muhim o‘rin tutadi. Kelib chiqishining qadimiy davri Yengil atletika o‘yinlarining dastlabki ko‘rinishlari qadimgi Gretsiya va Rimda yuzaga kelgan. U yerda poyga, sakrash, to‘p otish kabi sport faoliyatlari ko‘plab aholining qiziqishini uyg‘otgan. Biroq, haqiqiy yengil atletika deb atash mumkin bo‘lgan tartibga solingan sport musobaqalari aynan qadimgi Yunonistonning Olimpiya o‘yinlarida paydo bo‘lgan. Olimpiya o‘yinlari miloddan avvalgi 776-yilda birinchi marta o‘tkazilgan va o‘sha davrda yengil atletikaning asosiy turlari mavjud edi. Bu o‘yinlarda yugurish, otish, sakrash, diskus va nayza uloqtirish kabi sport turlari bo‘yicha musobaqalar tashkil etilgan. Yugurish musobaqasi Olimpiya o‘yinlarida eng muhim va eng ommabop sport turlaridan biri bo‘lgan. Miloddan avvalgi davrda 200 metrga va 400 metrga yugurish, shuningdek, milga yugurish musobaqalari o‘tkazilgan. Ushbu o‘yinlar faqatgina sportchilar uchun emas, balki butun Gretsiya xalqi uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan ijtimoiy tadbirga aylangan. Ular orqali jismoniy barkamollik, mahorat va jasorat sinovdan o‘tkazilgan. 2 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojaatnomasi 29.12.2020 yil. 5 Qadimgi Yunonistonning yengil atletika musobaqalarida ishtirok etgan sportchilar o‘z mahoratlariga ko‘ra yuqori baholangan va shu orqali jamiyatda o‘z mavqeyini oshirgan. Bu o‘yinlar nafaqat yengil atletikani rivojlantirishga, balki jamiyatda sport va jismoniy tarbiyani muhim deb hisoblashga ham turtki bergan. Yengil atletikaning Rimda rivojlanishi Rim imperiyasida ham yengil atletika o‘yinlari keng tarqalgan. Rimda sport turlari faqat jangchilar va qo‘shinlar uchun emas, balki sivil jamiyatning barcha qatlamlari uchun ham rivojlangan. Rimliklar o‘zlarining gladiator janglari, poyga musobaqalari va boshqa sport turlari bilan yengil atletikaning zamonaviy turlariga asos bo‘lgan tadbirlarni tashkil etishgan. Shu bilan birga, yengil atletika musobaqalari o‘zining muvaffaqiyatli o‘tkazilishi va keng ko‘lamli auditoriyaga ega bo‘lishi bilan ajralib turardi. Rimda yengil atletika turlarining ommalashuvi va kengayishi, shuningdek, poyga va sakrash kabi sport turlarining yanada o‘tkazilishi uning bugungi kunda ham faol rivojlanishiga yordam berdi. Yengil atletikaning o‘rta asrlardagi ahamiyati O‘rta asrlarda, ayniqsa, Yevropada, yengil atletika va sportning boshqa turlari bir muddat nisbatan sust rivojlanib ketdi. Shu bilan birga, ritsarlar, jangchilar va turli shaxslar o‘z mahoratlarini sinash uchun ba’zi poyga va boshqa jismoniy mashqlarni o‘tkazishgan. O‘rta asrlarda shuningdek, sport faoliyatlari asosan jamiyatning elita qatlamlari orasida bo‘lgan, ammo oddiy aholi o‘rtasida ham turli turdagi musobaqalar tashkil etilgan. Bu davrda yengil atletika turlarining ommalashishi o‘ziga xos tarzda rivojlanmagan bo‘lsa-da, o‘rta asrlarda o‘tkazilgan jangovar musobaqalar va poyga musobaqalari sportning yangi shakllari uchun asos yaratgan Yengil atletikaning zamonaviy shakllanishi 6 Yengil atletikaning zamonaviy shakllanishi XIX asrning oxirlariga to‘g‘ri keladi. O‘sha davrda sport turlarining shakllanishi va ular bo‘yicha musobaqalar o‘tkazish uchun qoidalar ishlab chiqilgan. Yengil atletikaning xalqaro tashkiloti – Xalqaro Yengil Atletika Federatsiyasi (IAAF) 1912-yilda tashkil topgan. Bu davrda yengil atletika dunyo bo‘ylab ommalashdi va ko‘plab xalqaro musobaqalar, jumladan, Olimpiya o‘yinlari doirasida o‘tkazila boshladi. Zamonaviy yengil atletika har xil turdagi musobaqalarni o‘z ichiga oladi. Bular orasida 100 metrga yugurish, 200 metrga yugurish, 400 metrga yugurish, uzunlikka sakrash, qamish to‘pini uloqtirish, halqa otish kabi turlar mavjud. Yengil atletika rivojlanishi bilan birga, ushbu turlarning barchasida yuqori darajadagi texnik, taktik va jismoniy ko‘nikmalarni talab qiladigan yangi standartlar belgilandi. Shu bilan birga, yengil atletikaning eng asosiy jihatlaridan biri — insonlarning tabiiy jismoniy imkoniyatlarini sinab ko‘rish va uni yuqori darajada namoyish etishdir. Sportchilarning ko‘plab rekordlari va yutuqlari ularning nafaqat individual qobiliyatlarini, balki sportda olib boriladigan jismoniy va psixologik tayyorgarlikni ham o‘zida aks ettiradi. Yengil atletikada to‘g‘ri tayyorgarlik va tartibli mashg‘ulotlar sportchilarga cheksiz imkoniyatlar yaratadi. Yengil atletikaning kelajagi Yengil atletikaning kelajagi bugungi kunda yuqori texnologiyalarning rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq. Sportchilarning maqsadlari yanada murakkablashmoqda, ular rekordlarni yangilashda va yangi yutuqlarni qo‘lga kiritishda yangi texnologiyalarni qo‘llashni davom ettirmoqda. Shu bilan birga, yengil atletika sporti o‘zining umumiy formatini saqlab qolib, ommaviy sport sifatida rivojlanishni davom ettirmoqda. Xalqaro musobaqalar va Olimpiya o‘yinlaridagi yengil atletika musobaqalari ko‘plab mamlakatlarda shu qadar 7 ommalashdiki, har yili yangi sportchilar dunyo miqyosida o‘z rekordlarini yangilashga intilishmoqda.Yengil atletika o‘yinlari qadimdan bugungi kunga qadar sport va jismoniy tarbiyaning muhim sohasiga aylangan. U o‘zining rivojlanish jarayonida har doim yangi texnologiyalar, ilmiy yondashuvlar va mashg‘ulotlar orqali yangilanib borgan va bu tendensiya hozirgi kunda ham davom etmoqda. Bu sport turining kelajagi esa, shubhasiz, yangi avlod sportchilari tomonidan yanada rivojlantiriladi. Yengil atletikaning kelib chiqishi va rivoji tarixda davom etgan sport turlari orasida o‘ziga xos va muhim o‘rin tutadi. Bu sport turi insonning jismoniy salohiyatini sinash, uning chidamliligi, tezligi, kuchi va boshqa jismoniy imkoniyatlarini sinovdan o‘tkazishning o‘zgacha shaklini taqdim etadi. Yengil atletikaning kelib chiqishi va rivojlanishi, asosan, qadimiy davrlarga borib taqaladi, lekin uning zamonaviy shakllanishi va keng tarqalishi XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlangan. Yengil atletikaning evolyutsiyasi nafaqat sport sohasi uchun, balki jamiyat uchun ham ahamiyatli bo‘ldi, chunki u sportning boshqa turlari bilan birga, jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush tarzini rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan.Yengil atletikaning kelib chiqishi qadimgi Yunoniston va Rim davrlariga borib taqaladi. Qadimiy Yunonistonda, ayniqsa, Olimpiya o‘yinlarida yengil atletikaning asosiy turlari, jumladan, yugurish, sakrash va disk uloqtirish kabi musobaqalar o‘tkazilar edi. Olimpiya o‘yinlari, o‘z navbatida, yengil atletikaning asosiy shakllarini shakllantirishda va ularni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan birinchi xalqaro musobaqalar edi. Shu davrda yugurish musobaqalari juda ommabop bo‘lib, turli masofalarda yugurish sportchilari o‘rtasida musobaqalar o‘tkazilardi. Shuningdek, sakrash va to‘p uloqtirish kabi turlar ham ommalashgan edi. Bu o‘yinlarda yengil atletika asoslari, xususan, texnikani va sportchilarni tayyorlashni talab qiladigan yondoshuvlar paydo 8 bo‘lgan.Qadimiy Rimda esa yengil atletikaning rivoji ko‘proq ko‘ngilochar va ta'lim maqsadida olib borilardi. Rimliklar sportni nafaqat jismoniy tayyorgarlik sifatida, balki ijtimoiy voqea sifatida ham qabul qilishgan va bu yengil atletikaning kelajakka rivojlanishi uchun asos bo‘lgan. Yengil atletika turlari Rimda ommalashgan bo‘lib, ularda jismoniy imkoniyatlar bilan birga, o‘yinlarni boshqarish va musobaqalarni o‘tkazishning yangi usullari rivojlangan.O‘rta asrlar davrida, ayniqsa, Yevropada yengil atletika deyarli rivojlanmadi, chunki bu davrda ko‘p sport turlari va musobaqalar ijtimoiy ahamiyatini yo‘qotdi. Shunga qaramay, ba'zi o‘yinlar va musobaqalar, xususan, yugurish va poyga kabi shakllar xalq orasida saqlanib qolgan va yangi davrda ularning rivoji uchun poydevor bo‘lgan. Bu davrda ilmiy yondoshuvlar va metodologiyalar yetishmasligi sababli, yengil atletika turlarining o‘ziga xos texnikasi va taktikasi shakllanmagan edi.XIX asrning ikkinchi yarmida, ayniqsa, sanoat inqilobi va ta'lim tizimining rivojlanishi natijasida yengil atletika yana qayta jonlandi. Yangi ma'naviy va jismoniy qadriyatlar, sportni sanoat darajasiga olib chiqish va undan jamiyatni rivojlantirish vositasi sifatida foydalanish ehtiyoji keldi. Bu davrda yengil atletikaning musobaqalari muntazam ravishda tashkil etila boshladi va turli turlar o‘rtasida tenglik va adolatli raqobat muhitini yaratish uchun yangi qoidalar ishlab chiqildi. 1866-yilda Angliyada tashkil etilgan birinchi yengil atletika musobaqalari va 1896- yilda tashkil etilgan birinchi zamonaviy Olimpiya o‘yinlari yengil atletikaning asosiy turlarini kengaytirishga va ularni xalqaro miqyosda ommalashtirishga yordam berdi.Olimpiya o‘yinlari yengil atletikaning rivojlanishida muhim rol o‘ynadi. Ular nafaqat musobaqa maydonlarida sportchilarni birlashtirdi, balki yengil atletikaning global miqyosda tan olinishiga, yangi rekordlar o‘rnatilishiga va sportchilarning jismoniy imkoniyatlarini yanada yaxshilashga zamin yaratdi. Shuningdek, Olimpiya o‘yinlari davomida yengil atletikaning turlari yanada 9 ko‘paydi, masalan, uzunlikka sakrash, shishalarni uloqtirish, balandlikka sakrash va hokazo.XX asrda texnologiya va ilm-fanning rivoji yengil atletika turlariga yanada chuqur ta'sir ko‘rsatdi. Zamonaviy ilmiy tadqiqotlar yordamida sportchilarning jismoniy va psixologik tayyorgarligi yanada mukammalashdi. Yengil atletika musobaqalari va sportchilarning tayyorgarlik jarayonlari endi zamonaviy ilm-fan va texnologiyalar yordamida boshqarilmoqda. Video tahlillar, yuqori aniqlikdagi o‘lchovlar va boshqa ilg‘or usullar sportchilarni tayyorlashda muhim yordamchi vositalar bo‘lib xizmat qilmoqda. 1.2. Qadimiy davrda yengil atletika turlarining shakllanishi. Qadimiy davrda yengil atletika turlarining shakllanishi insoniyat tarixidagi eng qadimiy va eng ommabop sport turlaridan birining rivojlanishiga sabab bo‘lgan muhim davr hisoblanadi. Yengil atletika o‘zining kelib chiqishi va shakllanishi borasida qadimgi yunon va rim madaniyatlari bilan bevosita bog‘liq. Shu bilan birga, yengil atletikaning kelib chiqishi nafaqat jismoniy kuch va mahoratni sinash, balki jamiyatning axloqiy va estetik me'yorlarini ham shakllantirishga xizmat qilgan. Yengil atletika qadimda milliy va diniy bayramlarda, urushlarga tayyorgarlik jarayonida, jangovar vazifalarda, va hatto kundalik hayotda sinovlar sifatida mavjud edi. Yengil atletikaning turlari qadimiy Yunonistonda paydo bo‘lib, o‘sha davrdagi Olimpiya o‘yinlarining asosiy turlariga aylangan. Olimpiya o‘yinlari — qadimiy yunonlarning eng muhim diniy va ijtimoiy tadbiri bo‘lib, bu o‘yinlarda sportchilar o‘z mahoratlarini namoyish etgan. Olimpiya o‘yinlarining tarixiy manbalari yengil atletikaning turli turlari va ularning o‘tkazilishidagi qoidalar haqidagi ma'lumotlarni saqlab qolgan. Bu musobaqalar o‘zining raqobatli ruhini, go‘zal ritmik harakatlarni va sportchilarni jismoniy va ruhiy ravishda sinashni o‘zida aks ettirgan. Olimpiya o‘yinlari o‘sha davrda faqatgina sport musobaqalari 10 emas, balki ma'naviy, diniy va falsafiy qadriyatlarni ilgari suradigan tadbir ham edi. Olimpiya o‘yinlarida sportchilar uchun birinchi navbatda poyga musobaqalari, sakrash va diskusni uloqtirish, nayza otish kabi turlar muhim rol o‘ynagan. Shu o‘rinda, yengil atletikaning bu asosiy turlari bir-biriga nisbatan bir- birini to‘ldirgan va turli jismoniy imkoniyatlarni sinovdan o‘tkazgan. Poyga musobaqalari, masalan, 100 metrga yugurish yoki uzun masofaga yugurish, sportchilarning tezlik va chidamliliklarini sinovdan o‘tkazgan. Olimpiya o‘yinlarida o‘tkaziladigan bu musobaqalar nafaqat individual sportchilarning, balki butun jamiyatning kuchini va mahoratini sinovdan o‘tkazishga xizmat qilgan.Shuningdek, Olimpiya o‘yinlarida o‘tkaziladigan boshqa musobaqalar, masalan, uzunlikka sakrash yoki diskus uloqtirish, o‘ziga xos texnik va estetik jihatlarni namoyish etgan. Ushbu musobaqalar, asosan, kuch va mahoratni birlashtirgan va o‘sha davrdagi yunonlarning falsafiy qarashlarini ifodalagan. Olimpiya o‘yinlarining musobaqalari yengil atletikaning jismoniy va psixologik jihatlarini birlashtirgan o‘ziga xos sinovlar bo‘lgan.Yengil atletikaning qadimiy shakllari yunonlar va rimliklarning jismoniy mashqlariga qiziqishlarini aks ettirgan. Rimda yengil atletika turlari ko‘p jihatdan yunonlarning sport turlariga asoslangan bo‘lib, ular o‘zlarining gladiator janglari va poyga musobaqalarida sportchilarni sinovdan o‘tkazganlar. Yengil atletikaning yana bir muhim elementi bo‘lgan marafon poygasi ham qadimiy tarixga ega. Ushbu musobaqaning kelib chiqishi yunonistonning Marathon shahridagi urushga bog‘liq bo‘lib, u erdagi poyga musobaqasida qatnashgan sportchi, o‘zining jismoniy kuchi va ruhiyatini sinovdan o‘tkazgan. Marathon poygasining boshlanishi va rivojlanishi, shuningdek, sportchilarning poygada qatnashish uchun qanday tayyorgarlikdan o‘tishlari borasida qiziqarli tarixiy manbalar mavjud.Yengil atletikaning 11 rivojlanishidagi yana bir muhim jihat, bu musobaqalar o‘tkazilishi uchun belgilangan qoidalar va tartiblarning yaratilishi bo‘ldi. Olimpiya o‘yinlari va boshqa yirik sport tadbirlarida, birinchi navbatda, musobaqalar o‘tkazilishi uchun qat'iy qoidalar ishlab chiqilgan va bu qoidalar sportchilarning adolatli kurashishini ta'minlashga qaratilgan edi. O‘sha davrdagi yengil atletika musobaqalari uchun belgilangan qoidalar sportchilarning jismoniy holatlarini yanada yaxshilashga va ularning o‘z imkoniyatlarini to‘liq ochishiga xizmat qilgan. Sportchilarni sinovdan o‘tkazish uchun tashkil etilgan bu musobaqalar, sportda faqat g‘alaba yoki mag‘lubiyatni emas, balki insonning axloqiy sifatlarini va ruhiyatini ham baholashga qaratilgan edi.Bundan tashqari, qadimiy davrda yengil atletika turlarining shakllanishi jamiyatda yuqori ma'naviy va axloqiy qadriyatlarni shakllantirishda muhim rol o‘ynagan. Yengil atletika musobaqalarida ishtirok etish faqat jismoniy kuchni sinovdan o‘tkazish emas, balki sportchilarning adolatli, haqqoniy va ma'naviyatli bo‘lishini ta'minlashni ham o‘z ichiga olgan. Olimpiya o‘yinlarida ishtirok etish — bu nafaqat jangovar mahoratni, balki oliy axloqiy fazilatlarni namoyish etishni ham anglatgan.Qadimiy davrda yengil atletikaning tarixi, uning shakllanishi va rivojlanishi faqatgina sport o‘yinlari sifatida emas, balki jamiyatdagi ma'naviy va ijtimoiy qadriyatlarni shakllantiruvchi muhim vosita sifatida ham qaralgan. Yengil atletikaning tarixi shuni ko‘rsatadiki, sport o‘yinlari, ayniqsa, jismoniy musobaqalar nafaqat individual muvaffaqiyatlar va yutuqlarni, balki butun jamiyatning ahloki, tarbiyasi va madaniyatini aks ettiradi.Yengil atletikaning qadimiy shakllari va uning rivojlanishi haqida gapirganda, biz uning nafaqat sportning jismoniy va texnik jihatlarini, balki insonning ruhiy holatini, axloqiy fazilatlarini va dunyoqarashini shakllantirishdagi ahamiyatini ham inobatga olishimiz kerak. Bu tarixiy jarayonlar, albatta, bugungi kunda yengil atletikaning zamonaviy shakllari va o‘zgarishlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, 12 insoniyatning sportga bo‘lgan qiziqishining va ehtiyoji davom etayotganini ko‘rsatadi. 1.3. Yengil atletikaning o rta asrlardagi holati.ʻ Yengil atletikaning o‘rta asrlardagi holati haqida gapirganda, sportning bu turining rivojlanishi yoki kuchayishi haqida ba'zi noaniqliklar mavjud. Yengil atletika, ya'ni yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish va boshqa fizikal harakatlar, qadimiy Yunoniston va Rimda yuqori darajada rivojlangan edi. Ammo o‘rta asrlarda, ayniqsa, Yevropada, sportning bu turi ko‘p jihatdan kamaydi, aksariyat o‘yinlar va musobaqalar o‘zgacha shakllarga o‘tdi yoki butunlay o‘zining ilgari mavjud bo‘lgan ko‘rinishlarini yo‘qotdi.O‘rta asrlar — 5-asrdan 15-asrgacha bo‘lgan davr — Yevropa tarixida iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy jihatdan murakkab davr edi. Bu davrda, ayniqsa, Romadagi qulash va Rim imperiyasining buzilishi bilan sport o‘yinlari, jumladan, yengil atletika, salohiyatini yo‘qotdi va ko‘p jihatdan unutilib ketdi. Yengil atletika o‘yinlarining o‘rnini boshqa turdagi jismoniy mashqlar va harakatlar egalladi, masalan, ritsarlar jangovar san’atlarida o‘z mahoratlarini oshirishga intilishdi.Biroq, o‘rta asrlar davomida yengil atletikaning to‘liq yo‘qolishi haqida gapirish qiyin. Aslida, sport va jismoniy faoliyatlar o‘rta asrlar davomida o‘zining shaklini va ko‘rinishini o‘zgartirgan bo‘lsa-da, ba'zi bir qadimiy sport turlari yashab qoldi va ular yashirin tarzda davom etdi. Yengil atletikaning ayrim elementlari, masalan, yugurish, poyga va sakrash, o‘rta asrlar davomida hali ham qo‘llanilgan. Bu turlar, ayniqsa, urushlar va jismoniy tayyorgarliklar davrida muhim bo‘lib qoldi.Shuningdek, o‘rta asrlarda musobaqalar va o‘yinning turli shakllari mavjud bo‘ldi. Bu davrda musobaqalar va yengil atletika o‘yinlarining shakllari, asosan, elita sinfining ehtiyojlariga yoki diniy festivallarga qarab o‘zgarib turdi. Urushlarga tayyorgarlik va jismoniy kuchni oshirish uchun turnirlar, o‘yinlar va musobaqalar tashkil etilardi, lekin bu 13 o‘yinlar sportning ko‘plab jismoniy jihatlarini saqlab qolsa-da, ularning shakli va qoidalari boshqacha edi.Masalan, o‘rta asrlarda odatda jismoniy faoliyatlar va musobaqalar jangovar mashqlar, tirik qolish uchun kurashlar va boshqa qiyinchiliklarga qarshi sinovlar tarzida tashkil etilgan. Bu faoliyatlar nafaqat sport musobaqalari sifatida, balki diniy yoki ma'naviy o‘quvlar sifatida ham qaralgan. Shuningdek, o‘rta asrlar jamiyatida ritsarlar o‘zlarini jangovar san’atlardagi mahoratlarida sinab ko‘rish uchun poyga, chovg‘onchilik va boshqa jangovar musobaqalarda qatnashgan.Urushlarda yoki jangovar shart-sharoitlarda jismoniy salohiyatni oshirish va kuchli bo‘lish uchun bu turlar juda muhim rol o‘ynagan. Yengil atletikaning asosiy turlari bo‘lgan yugurish, sakrash va poyga, o‘rta asrlarda faqat jangovar san'atlar bilan bog‘liq bo‘lsa-da, hali ham mavjud bo‘lgan. Aslida, o‘rta asrlar davrida poyga musobaqalari va ularning shakllari, yangi shakllanishda bo‘lgan sport turlarining dastlabki ko‘rinishlari sifatida qaralgan. Bu davrda tashkil etilgan poyga musobaqalari, sportni nafaqat jismoniy faoliyat sifatida, balki jamiyatni birlashtiruvchi va bir butun qilib ko‘rsatuvchi bir vosita sifatida ko‘rib chiqqan. Shuningdek, o‘rta asrlarda, ayniqsa, diniy bayramlar va festi vallarda o‘yinlar va musobaqalar o‘tkazilishi odatga aylangan. Bu tadbirlar jamiyatning ko‘plab qatlamlari uchun birlashish va jismoniy salohiyatni oshirish imkoniyatini bergan. Ushbu festivallar odatda, mamlakatning diniy an'analariga, o‘sha davrdagi ma'naviy qadriyatlar va ijtimoiy tuzilmalariga mos tarzda tashkil etilgan. Bunday musobaqalar sportning turli turlarini o‘z ichiga olgan bo‘lsa-da, ular juda ko‘p jihatdan yengil atletika turlaridan ajralib turadigan sportlar sifatida qaralgan.O‘rta asrlarda, shuningdek, ma'lum bir jamiyatdagi jismoniy salohiyatni oshirish va kuchli sportchilarni tayyorlash uchun tarbiyaviy elementlar ham qo‘llanilgan. Bu davrda odamlar o‘z salohiyatlarini va jismoniy imkoniyatlarini oshirish uchun 14 ko‘plab jangovar san’atlarni, mashqlarni va sport turlarini qo‘llashgan. Shuningdek, har bir jamiyat o‘z sport turlarini rivojlantirishda o‘ziga xos yondashuvni yaratgan, lekin umumiy jihatlari — jismoniy kuchni oshirish va jamiyatni ijtimoiy integratsiyalash — saqlanib qolgan.Bundan tashqari, o‘rta asrlarda yengil atletika musobaqalarining tashkil etilishi yoki rivojlanishi haqida aniq tarixiy manbalar mavjud emas, lekin ba'zi bir kuzatuvlar va tarixiy faktlar, o‘sha davrda ba'zi bir jismoniy mashqlar va musobaqalar o‘tkazilishi mumkinligini ko‘rsatadi. O‘rta asrlar — bu davrda yengil atletikaning to‘liq shakllanishi yoki musobaqalari o‘tkazilishi ehtimoli juda past bo‘lgan davr bo‘lishi mumkin, ammo shunday bo‘lsa-da, 3 bu davrda yengil atletikaning ba'zi elementlari yashirin ravishda davom etgan.Yengil atletikaning o‘rta asrlardagi holati, uning shakllanishi va rivojlanishi jamiyatning o‘zgarishiga, urushlarga tayyorgarlik va jangovar mashqlarga qaratilgan bo‘lib, bu sport turi jismoniy faoliyatlarning ba'zi jihatlarini saqlab qoldi. Biroq, yengil atletika asosan urushlar va jangovar tayyorgarlik bilan bog‘liq bo‘lgan paytlarda ommalashgan va zamonaviy sport sifatida rivojlanishiga hali vaqt kerak bo‘ldi. 3 Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. – T.: “O’zbekiston”, 2017 15 II.BOB. YENGIL ATLETIKANING ZAMONAVIY RIVOJLANISHI VA TURLI YO‘NALISHLARINING SHAKLLANISHI. 2.1. Zamonaviy yengil atletikaning rivoji. Zamonaviy yengil atletikaning rivoji haqidagi matnni 7500 ta so‘zdan iborat yozish uchun, bir necha asoslarga tayanib batafsil ta'rif berish zarur. Quyida ushbu mavzuni to‘liq va batafsil tarzda yozish uchun asosiy yo‘nalishlar, tarixiy tahlil, zamonaviy yengil atletikaning rivojlanish jarayoni va unga ta'sir qilgan omillar keltiriladi.Zamonaviy yengil atletika 19-asr oxirlarida, ayniqsa Angliyada va Yevropaning boshqa mamlakatlarida shakllanib, butun dunyo bo‘ylab keng tarqaldi. Asosiy turlari — yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish, nayza otish, shuningdek, o‘ziga xos turnirlar va musobaqalar bilan ajralib turadi. Shakllanishining dastlabki bosqichlari qadimiy davrlar va o‘rta asrlarning turli sport turlaridan o‘ziga xos xususiyatlarni o‘zlashtirgan holda rivojlandi. Yengil atletikaning bugungi kunda zamonaviy ko‘rinishini olishiga sabab bo‘lgan bir qator tarixiy omillar, ilmiy-tadqiqotlar va texnologik o‘zgarishlar mavjud.Birinchi musobaqalar va qoidalar Yengil atletikaning rivojlanishida o‘zgarishlar 19-asrning o‘rtalaridan boshlangan. Bu davrda sportning ko‘plab turlari, shu jumladan yengil atletika, yangi shakllarda tashkil etilishga kirishdi. Masalan, 1865-yilda London shahrida birinchi marotaba musobaqa o‘tkazildi. Keyingi yillarda boshqa yirik shaharlarda ham o‘xshash musobaqalar o‘tkazilib, ularga qatnashish hamda reyting tizimi kiritildi. 1896-yilda esa, Olimpiya o‘yinlari qayta tiklanib, yengil atletika unda ishtirok etuvchi asosiy sport turlaridan biriga aylandi. Bu jarayon musobaqalarda qatnashadigan sportchilar sonining ortishiga va yengil atletikaning butun dunyo miqyosida mashhur bo‘lishiga zamin yaratdi.Olimpiya o‘yinlarining yengil atletikaga ta'siri Yengil atletika XX asr boshlarida xalqaro miqyosda tanila boshladi. Olimpiya o‘yinlarining o‘tkazilishi sportchilarga global miqyosda 16 raqobat qilish imkoniyatini berdi. Yengil atletikaning tarixiy rivojida Olimpiya o‘yinlarining ahamiyati juda katta bo‘ldi, chunki unda ishtirok etish yengil atletika sporti uchun eng yuqori darajani anglatdi. Yengil atletika turlari va musobaqalarining tuzilishi, yangi formatlar va qoidalar asosida yanada professional rivojlana boshladi. Olimpiya o‘yinlarida yengil atletika musobaqalari kiritilgandan keyin, sportchilar jismoniy va ruhiy tayyorgarlikni yangi bosqichga ko‘tarishdi.Ilmiy yondashuv va sportning rivojlanishi Yengil atletikaning rivojlanishida ilm-fan va texnologiyaning roli beqiyosdir. Yengil atletikaning o‘tkazilishi va musobaqalarida ilg‘or ilmiy yondashuvlar va yangi texnologiyalarning joriy etilishi juda muhim ahamiyatga ega. O‘rganish jarayonlari va tayyorgarlikda sportchilarning shaxsiy mahoratini oshirish uchun yangi metodlar ishlab chiqildi. Fiziologiya va psixologiya sohalaridagi tadqiqotlar, masalan, yurak urishi, o‘pka faoliyati va mushaklarning ishlashini o‘rganish, sportchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirishga yordam berdi.Zamonaviy sportning yuqori texnologiyalarga asoslanishi ham yengil atletikaning yangi bosqichga o‘tishiga turtki bo‘ldi. Kompyuter texnologiyalari yordamida sportchilarning harakatlarini tahlil qilish, videokameralar orqali natijalarni aniqlash, vaqt o‘lchash va boshqa yuqori texnologiyalarning joriy etilishi musobaqalarning aniqligi va adolatini ta'minlashga yordam berdi. Yengil atletikaning rivojlanishida sport tibbiyoti ham alohida o‘rin tutadi. Zamonaviy davrda sportchilarga tayyorgarlik, jarohatlarning oldini olish va ularni davolashda ilg‘or tibbiy yondashuvlar qo‘llaniladi.Yengil atletikaning turlari va ularning evolyutsiyasi Zamonaviy yengil atletika turlari ancha kengaygan va rivojlangan. Yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish va boshqa turlar o‘zaro raqobatlashayotgan sportchilar orasida eng yuqori mahoratni talab qiladi. Yengil atletika musobaqalari o‘zining takrorlanmas va qiziqarli tarkibi bilan ajralib turadi. Musobaqalarning har 17 biri o‘zining maxsus formatlari va qoidalari asosida o‘tkaziladi, masalan, 100 metrga yugurish, 200 metrga yugurish, 400 metrga yugurish kabi masofalar o‘ziga xos qoidalarga ega. Shuningdek, sakrash turlari, masalan, uzunlikka sakrash, balandlikka sakrash va xalta sakrash kabi turlar ham juda ommalashgan.Bundan tashqari, yengil atletikada shunchaki jismoniy faoliyat emas, balki sportchilarning psixologik tayyorgarligi ham katta o‘rin tutadi. Sportchilar o‘zlarining mahoratini oshirish, musobaqalarga tayyorgarlik ko‘rish va stressni boshqarish bo‘yicha mutaxassislarning yordamidan foydalanadilar. Yengil atletika turlarining barchasi ham jismoniy faollikni talab qiladi, ammo sportchilar bu jarayonni ham psixologik va texnik jihatdan tayyorlash orqali muvaffaqiyatga erishadilar.Yengil atletikaning iqtisodiy va ijtimoiy ta'siri Zamonaviy yengil atletika nafaqat sport turi sifatida, balki jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy ta'sirga ega bo‘lgan bir hodisaga ham aylandi. Yengil atletika musobaqalari butun dunyo bo‘ylab katta diqqatga sazovor bo‘lib, tomoshabinlar va sportchilar orasidagi aloqalarni kuchaytiradi. Musobaqalar, ayniqsa, Olimpiya o‘yinlari va yirik chempionatlar global miqyosda tomoshabinlar uchun hamda sponsorlar uchun katta iqtisodiy foyda keltiradi. Yengil atletika musobaqalari davlatlar va sportchilar o‘rtasidagi raqobatni oshirib, sportchilarni yanada yuqori natijalarga erishishga undaydi. Shu bilan birga, yengil atletika sporti yoshlarni sog‘lom turmush tarziga chaqirish va ijtimoiy integratsiyani rivojlantirish uchun samarali vosita bo‘lib xizmat qilmoqda.Zamonaviy yengil atletikaning kelajagi Yengil atletikaning kelajagi ko‘plab texnologik, ilmiy va jamiyatdagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Kelayotgan yillarda sportchilarni tayyorlashda yangi metodlar, mashqlar va uslublar joriy etilishi kutilmoqda. Shuningdek, yangi texnologiyalar, masalan, sun'iy intellekt va analitik tizimlar yordamida sportchilarning mahoratini yaxshilashga qaratilgan yangi yondashuvlar qo‘llaniladi. Yengil atletikaning global 18 ommalashuvi ham davom etishi kutilmoqda, chunki bu sport turi jamiyatdagi salomatlikni oshirish va yoshlarni sog‘lom turmush tarziga o‘rgatish uchun samarali vosita bo‘lib qolmoqda.Xulosa qilib aytganda, zamonaviy yengil atletika o‘zining uzoq tarixiy rivojlanish jarayonida ko‘plab o‘zgarishlar va yutuqlarga erishdi. Bugungi kunda yengil atletika sportchilarni yuqori darajada tayyorlash, jismoniy salohiyatni oshirish va raqobatni kuchaytirish orqali yanada rivojlanmoqda. Sportning bu turining rivoji nafaqat musobaqalar va qoidalar yangilanishi, balki ilmiy, texnologik va ijtimoiy omillar asosida davom etmoqda. Yengil atletika kelajakka qarab yanada kengroq tarqalib, yangi avlod sportchilarini tayyorlashda muhim ahamiyatga ega bo‘lishda davom etadi. Zamonaviy yengil atletika, o‘zining rivojlanishining turli bosqichlarida ko‘plab o‘zgarishlarga va yangiliklarga duch kelgan sport turi sifatida, jismoniy tayyorgarlik, texnologiya, ilm-fan va metodologiyaning birlashgan natijasi sifatida ko‘riladi. Yengil atletikaning rivojlanishi nafaqat individual sportchilarning natijalariga, balki umuman sport sohasining o‘sishiga, xalqaro musobaqalarning ommalashishiga, jamiyatda sog‘lom turmush tarzining targ‘ib qilinishiga katta hissa qo‘shgan.Zamonaviy yengil atletikaning rivoji bir necha muhim omillarga bog‘liq bo‘lib, ularning orasida ilmiy-tadqiqot ishlari, texnologiyaning rivojlanishi, yangi sport metodikalarining ishlab chiqilishi va sportchilarni tayyorlash tizimining takomillashuvi muhim ahamiyatga ega. XX asrning boshlarida yengil atletika eng ko‘p ommalashgan sport turlaridan biriga aylandi. Bu davrda sportni ilmiy asosda o‘rganish va metodik jihatdan takomillashtirish jarayonlari kuchayib, musobaqalar yanada kengayib, xalqaro miqyosda ommalashdi.Zamonaviy yengil atletika sportchilari yanada mukammal tayyorgarlikni talab etmoqda. Jismoniy tayyorgarlik bilan birga, psixologik, texnik va taktika asosidagi yondoshuvlar ham o‘zining ahamiyatini oshirmoqda. Sportchilarning har bir harakatini, yugurish 19 tezligini, sakrashni va boshqa ko‘rsatkichlarni maksimal darajada yaxshilash maqsadida yangi texnologiyalar, masalan, videokameralar, tizimli o‘lchovlar va tahlillar kabi metodlar keng qo‘llanilmoqda. Bu texnologiyalar sportchilarning harakatlarini aniq o‘lchab, har bir xatolikni aniqlash va tuzatish imkonini beradi.Shuningdek, yengil atletikada ilmiy tadqiqotlar natijasida sportchilarni tayyorlashdagi metodlar va usullar doimo o‘zgarib bormoqda. Yengil atletika turlarining rivojlanishi natijasida, har bir turga xos tayyorgarlik jarayonlari aniq belgilangan va optimallashtirilgan. Sportchilarning muskullarni rivojlantirish, chidamlilikni oshirish, tezlikni yaxshilash va o‘zini boshqarish kabi ko‘nikmalarni o‘rgatish uchun yangi tizimlar ishlab chiqilgan.Bugungi kunda yengil atletika musobaqalari xalqaro miqyosda o‘tkaziladigan eng yirik va obro‘li sport tadbirlaridan biridir. Olimpiya o‘yinlari, jahon chempionatlari, qit’alararo musobaqalar yengil atletikaning rivojlanishining muhim bosqichlaridan biri sifatida tan olinadi. Ushbu musobaqalar orqali sportchilar o‘zlarining jismoniy salohiyatlarini va cheksiz imkoniyatlarini ko‘rsatishadi, shuningdek, har bir musobaqada yangi rekordlar o‘rnatiladi va yengil atletikaning kelajakdagi rivoji uchun yangi yutuqlar asoslanadi.Zamonaviy yengil atletika nafaqat sportchilarga, balki barcha sport ixlosmandlari va umuman jamiyatga o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi. Yengil atletika, sportning boshqa turlari singari, insonni jismoniy va ma’naviy jihatdan takomillashtirishga, sog‘lom turmush tarzini joriy etishga, jamiyatda ijtimoiy birlikni kuchaytirishga hissa qo‘shadi. U nafaqat individual muvaffaqiyatlarga erishish, balki xalqaro miqyosda yuksalish, yurtni dunyoga tanitish maqsadida ham katta ahamiyatga ega.Zamonaviy yengil atletikaning rivoji davom etar ekan, sportchilarni tayyorlash tizimi, texnologik yutuqlar va ilmiy tadqiqotlar har doim sportning eng yuqori cho‘qqilariga erishish uchun kerakli vositalarni taqdim etadi. Shuningdek, yangi avlod sportchilari va trenerlar uchun 20 yengil atletika turlarining o‘ziga xos texnikalari, metodlari va yondoshuvlarini chuqur o‘rganish imkoniyatlarini yaratadi. Yengil atletikaning o‘zgaruvchan tabiati va doimiy ravishda rivojlanib borayotgan texnologiyalar bu sportning kelajagi uchun yangi ufqlarni ochadi. Xulosa qilib aytganda, zamonaviy yengil atletikaning rivoji sportning umumiy rivojlanishidagi muhim bosqichlardan biri bo‘lib, u nafaqat sportchilar va trenerlar, balki butun jamiyat uchun katta ahamiyatga ega. Yengil atletika bugungi kunda jismoniy va ma’naviy tarbiya, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, xalqaro sport musobaqalarida o‘zgarishlarni yaratish, yangi rekordlar o‘rnatish va umumiy sport madaniyatini yuksaltirishda muhim rol o‘ynaydi. Sportning bu turi kelajakda ham yangi yutuqlar, texnologiyalar va ilmiy yondoshuvlar yordamida yanada rivojlanishi va ommalashishi kutilmoqda. 2.2. Yengil atletika turlarining shakllanishi va ixtisoslashuvi. Yengil atletika turlarining shakllanishi va ixtisoslashuvi haqidagi matnni 7500 so‘zda batafsil yozish uchun, bizning asosiy yo‘nalishimiz sportning tarixiy rivoji, musobaqalar va har bir turdagi jismoniy va psixologik talablarga bog‘liq. Yengil atletikaning barcha turlari – yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish, nayza otish, cho‘qishga sakrash kabi sportlar ko‘plab yillar davomida rivojlanib, o‘zlariga xos qoidalar, shakllanish bosqichlari va ixtisoslashgan texnikalari orqali rivojlangan.Yengil atletika ilk paytlarda oddiy o‘yinlardan iborat edi. Ushbu o‘yinlar eski grek va Rim sivilizatsiyalariga tegishli bo‘lib, ularda umumiy fizikal faoliyat ko‘rsatilgan edi. Ayniqsa, Gretsiyaning qadimgi Olimpiya o‘yinlari yengil atletikaning ilk ko‘rinishlarini yaratgan. Bu vaqtga kelib, yugurish, sakrash va disk uloqtirish kabi asosiy sport turlari shakllandi. Qadimiy davrda musobaqalar juda oddiy bo‘lib, ularni o‘tkazish faqat jismoniy salohiyatni oshirishga qaratilgan edi. Yengil atletikaning shakllanishi va uning turli turlarining ixtisoslashuvi uzoq 21 davom etgan jarayon bo‘lib, turli mintaqalarda bir-biridan farq qilgan xususiyatlarga ega bo‘ldi.Ilk musobaqalar va raqobat.Ilk musobaqalar, yengil atletika o‘yinlari hozirgi kunda bilganlarimizdan ancha oddiy edi. Gretsiya va Rimda sportchilar musobaqalarda qatnashishdan oldin ma'lum jismoniy tayyorgarlikni amalga oshirganlar, ammo musobaqalarning tashkiliy jihatlari oddiy edi. Keyinroq, 19-asrda inglizlar o‘zlarining sport faoliyatlarini tizimli ravishda tashkil etishni boshlashdi. Bu davrda, 1865-yilda, London shahrida birinchi marotaba yengil atletika musobaqalari o‘tkazildi. Bu musobaqalarning o‘tkazilishi butun Yevropada boshqa shaharlar va mamlakatlarda ham keng tarqaldi.Olimpiya o‘yinlarining qayta tiklanishi ham yengil atletikaning rivojiga katta turtki berdi. 1896-yilda Olimpiya o‘yinlari qayta tashkil etilganidan so‘ng, yengil atletika Olimpiya dasturiga kiritildi. Bu yengil atletika turlarini yanada rasmiylashtirishga va qoidalarning aniq belgilanishiga olib keldi. Har bir turga alohida qoidalar va texnik talablarga ega bo‘lgan musobaqalar o‘tkazila boshlandi. Olimpiya o‘yinlari nafaqat yengil atletikaning rivojiga, balki turli sport turlarining o‘zaro raqobatini kuchaytirishga xizmat qildi.Yengil atletika turlarining shakllanishi.Yengil atletika turlari ilk bosqichda juda sodda bo‘lib, masalan, yugurish, sakrash va to‘p uloqtirish kabi turlarni o‘z ichiga olgan. Bu turlar o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, sportchilarning jismoniy imkoniyatlari va imkoniyatlari bo‘yicha katta farq qilardi. Yugurish turlari – 100 metr, 200 metr, 400 metr va boshqa masofalar o‘ziga xos jismoniy qobiliyatlarni, tezlik va chidamlilikni talab qilar edi. Ushbu turlarda musobaqalar juda yuqori raqobatga ega bo‘lib, sportchilar kuchli jismoniy va ruhiy tayyorgarlikni talab qilar edi.Sakrash turlari ham o‘zining ilg‘or texnikasiga ega. Balandlikka sakrash va uzunlikka sakrash bu turdagi musobaqalar bo‘lib, unda sportchilardan texnik ko‘nikmalar va kuchli mushaklar talab qilinadi. Ular texnik yondashuvga asoslangan bo‘lib, masofani oshirish va maksimal 22 natijaga erishish uchun sportchi ko‘plab metodlarni o‘rganadi.Shuningdek, to‘p uloqtirish, disk uloqtirish, nayza otish kabi turlar ham sportchilarni jismoniy kuch bilan birga aniq texnikalarni o‘rganishga majbur qiladi. Bu turlar har bir sportchi uchun texnik jihatdan alohida o‘rganishni talab qiladi, chunki har bir uslub o‘ziga xos va sportchilarning yaxshilanishi uchun maxsus metodlar talab etiladi. Bu turlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun sportchilar nafaqat jismoniy, balki ruhiy tayyorgarlikda ham yordamga muhtoj.Xususan, disk uloqtirish va nayza otish kabi sport turlarida texnik shakllanish va metodlarning ixtisoslashuvi sportchilarni jismoniy sifatlarini maksimal darajada rivojlantirishga undaydi. Musobaqalarda sportchilar faqat qobiliyatlarini emas, balki psixologik holatini ham boshqarishi kerak.Yengil atletika turlarining ixtisoslashuvi va rivoji.Yengil atletikaning kelajakdagi rivoji uning turli turlarining ixtisoslashishida davom etadi. Har bir turda sportchilarning qobiliyatlari, kuchli tomonlari va zaif tomonlari yaxshi o‘rganiladi. Ma'lum bir turga mos keladigan tayyorgarlik dasturlari ishlab chiqiladi. Bu dasturlar sportchilarga texnik ko‘nikmalarni o‘zlashtirishda yordam beradi va ularning musobaqalarda yuqori natijalarga erishishini ta'minlaydi. Ixtisoslashuv jarayoni zamonaviy texnologiyalar, tibbiyot va psixologiyaga asoslanib kengayadi.Yengil atletikaning rivoji bir qator texnologik yutuqlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Kompyuter texnologiyalari va sport tibbiyotining o‘zgarishi sportchilarning texnik tayyorgarligini yanada mukammallashtirishga yordam beradi. Yangi texnikalarni o‘rganish va sportchilarning natijalarini kuzatish uchun ilmiy usullar qo‘llanilmoqda. Video tahlil qilish, mikroskopik texnikalar va boshqa ilg‘or usullar yordamida sportchilar o‘z uslubini takomillashtiradi.Bu rivojlanish jarayonida yengil atletikaning turli turlari musobaqalarda o‘zlarining ajralmas xususiyatlarini o‘zlashtirishga va ixtisoslashishga davom etmoqda. Bu jarayon sportchilarning faoliyatini yanada 23 yuqori darajaga ko‘tarish va ularga ko‘proq muvaffaqiyat keltirishga xizmat qiladi.Yengil atletika turlarining rivoji va ixtisoslashuvi bilan birga, jamiyatda bu sportning ahamiyati yanada kuchayib bormoqda. Bugungi kunda yengil atletika turlari nafaqat professional sportda, balki ommaviy sport turlarida ham keng qo‘llaniladi. Ixtisoslashgan turlar va o‘ziga xos texnikalar yordamida sportchilar yangi rekordlar o‘rnatishga muvaffaq bo‘lmoqda, bu esa o‘z navbatida yengil atletikani yanada ommalashtiradi.Shuningdek, yengil atletika turlarining ixtisoslashuvi nafaqat sportchilarning mahoratini oshirishga, balki ularning ijtimoiy faolligini ham rivojlantiradi. Yengil atletika musobaqalari butun dunyo bo‘ylab keng tarqalgan va ommaviy sport sifatida yoshlarni faol hayotga, sog‘lom turmush tarziga chaqiradi. Bu jarayonning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi sportni jamiyatga yanada yaqinlashtiradi va sportchilarga ijtimoiy jihatdan ham yaxshiroq imkoniyatlar yaratadi.Yengil atletikaning rivoji va turli turlarining shakllanishi ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy rivojlanishga ham o‘z ta'sirini ko‘rsatdi. Bularning barchasi yengil atletika sportining ixtisoslashuvi va rivojlanishini yanada chuqurlashtiradi. 2.3. Yengil atletikada texnologiya va fanning roli. Yengil atletikada texnologiya va fanning roli sportni rivojlantirishda muhim omil hisoblanadi. Yengil atletika, boshqa sport turlari kabi, zamonaviy texnologiya va ilm-fan yutuqlaridan foydalanish orqali katta o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda. Ushbu o‘zgarishlar sportchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish, musobaqalar natijalarini yaxshilash, shuningdek, sport jarayonlarini tahlil qilish va optimallashtirishda katta ahamiyatga ega.Yengil atletikada texnologiya va fanning roli bir nechta asosiy yo‘nalishlarda o‘z aksini topadi. Birinchidan, bu sportchilarni tayyorlash va trening tizimini takomillashtirish. Ikkinchidan, musobaqalarda sportchilarning faoliyatini tahlil qilish va monitoring qilish. 24 Uchinchidan, yengil atletikaning jismoniy va psixologik talablarini o‘rganish va sportchilarga individual tayyorgarlik dasturlarini ishlab chiqish. To‘rtinchidan, texnologik yutuqlar orqali sport materiallari va uskunalarini yaxshilash.Yengil atletikada texnologiyaning eng asosiy qo‘llanilishi uskunalar va tizimlarda namoyon bo‘ladi. Masalan, elektron o‘lchov tizimlari yordamida sportchilarning natijalari aniq va tezda qayd qilinadi. Bu nafaqat o‘yinda adolatni ta'minlash, balki sportchilarning individual ko‘rsatkichlarini tahlil qilish imkonini beradi. Elektron o‘lchov tizimlari o‘z ichiga fotofinish uskunalarini, GPS tizimlarini, tezlikni o‘lchash qurilmalarini va boshqa ilg‘or texnologiyalarni oladi. Bu texnologiyalar yordamida musobaqalar davomida sportchilarni yuqori aniqlik bilan kuzatish mumkin bo‘lib, natijalar yuzasidan har qanday noaniqliklarni bartaraf etadi.Shuningdek, video tahlil texnologiyalari yengil atletikaning turli turlarini, jumladan, yugurish, sakrash, nayza otish, to‘p uloqtirish kabi sport turlarini batafsil tahlil qilish imkonini beradi. Video texnologiyalar sportchilarning har bir harakatini diqqat bilan kuzatishga va ularni taqqoslashga yordam beradi. Trenerlar va sportchilar o‘z harakatlarini qayta ko‘rib chiqish orqali, kerakli o‘zgarishlarni kiritishlari mumkin. Bu metod yordamida sportchilar o‘z texnikalarini yanada mukammallashtiradilar.Bundan tashqari, yengil atletikada psixologik tayyorgarlik va sportchilarning ruhiy holatini aniqlashda texnologiya va ilm-fan yutuqlari katta ahamiyatga ega. Sportchilarni psixologik jihatdan tayyorlashda kompyuter tizimlari va onlayn trening dasturlari keng qo‘llaniladi. Maxsus dasturlar orqali sportchilarni psixologik tahlil qilish, ularning stressga chidamliligi, musobaqalarga tayyorligi va o‘zini tutish qobiliyatlarini kuzatish mumkin. Bu texnologiyalar sportchilarni ruhiy va jismoniy jihatdan tayyorlashda muhim yordamchi vosita hisoblanadi.Yengil atletikada ilm-fan hamda sport tibbiyoti va fiziologiya sohalarining roli alohida e'tiborga loyiq. Sportchilarning jismoniy holati, 25 mushaklari va ularning ishlash mexanizmlarini yaxshilash uchun ilmiy izlanishlar olib boriladi. Shuningdek, sportchilarning jismoniy salohiyatini oshirish uchun yangi metodikalar ishlab chiqiladi. Yengil atletikada musobaqalar o‘tkazish va sportchilarni tayyorlashda fiziologik o‘lchovlar, ya'ni yurak urishi, qon bosimi, kislorod darajasi kabi parametrlar hisobga olinadi. Ushbu parametrlar yordamida sportchilarning tayyorgarlik darajasi va ularning musobaqalarda qobiliyatlari aniqlanadi.Sport tibbiyoti va fiziologiyasi yengil atletika turlarining o‘ziga xos texnikalarini o‘rganish uchun muhim ahamiyatga ega. Bu sohalar sportchilarning jismoniy va ruhiy holatini yaxshilashda ilmiy asoslangan yondashuvlarni taqdim etadi. Masalan, yengil atletika sportchilarining ovqatlanishi, dam olish va uyqu rejimlari, shuningdek, treningning intensivligi va davomiyligi barchasi ilmiy jihatdan hisobga olinadi. Shunday qilib, ilm-fan va texnologiya yordamida yengil atletikada jismoniy va psixologik tayyorgarlikni yanada yaxshilashga erishiladi.Texnologiyalarning yengil atletikadagi ahamiyatini oshirish uchun yangi avlod uskunalari ishlab chiqildi. Sport texnikasining har bir turi uchun maxsus asbob-uskunalar yaratilgan. Misol uchun, yuguruvchilar uchun maxsus poyabzal, sakrashchilar uchun balandlikka sakrash barpo etadigan maxsus qurilmalar, disk va nayza uloqtirish uchun yengil materiallardan tayyorlangan asboblar ishlab chiqilgan. Ushbu uskunalar yordamida sportchilarni yuqori natijalarga erishish uchun eng qulay sharoitlar yaratilgan. Shu bilan birga, yangi materiallar va asboblar yordamida sportchilarning o‘ziga xos ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlari yanada kengaymoqda.Bundan tashqari, ilm-fan va texnologiya yordamida yengil atletikadagi sportchilarni jarohatlanishlardan saqlashga qaratilgan metodlar ishlab chiqildi. Jismoniy holatni yaxshilash va jarohatlanishlarni oldini olish uchun yangi texnologiyalar, masalan, mushaklarning tiklanishini tezlashtirish, ortopedik tibbiyot usullaridan foydalanish, kinesiologiya 26 va boshqa sohalarda ilmiy izlanishlar olib borilmoqda. Yengil atletika musobaqalarida sportchilarni tayyorlash jarayonida bu metodlardan foydalanish sportchilarning jarohatlanish xavfini kamaytirishga yordam beradi.Bundan tashqari, zamonaviy texnologiyalar va ilm-fan yengil atletikaning rivojlanishiga ijtimoiy ta'sir ko‘rsatadi. Yengil atletika hozirda nafaqat professional sportchilar, balki ommaviy sportni rivojlantirishda ham muhim o‘rin tutadi. Texnologiya va ilm-fan yordamida bu sport turini ommalashtirish, keng jamoatchilikka tadbiq etish imkoniyatlari oshmoqda. Yengil atletika har qanday yoshdagi va jismoniy tayyorgarlikdagi odamlar uchun foydali bo‘lishi mumkin. Zamonaviy texnologiyalar bu sportni yanada ommalashtiradi, chunki ular sportchilarning o‘zini namoyon qilishlari va yuqori natijalarga erishishlariga yordam beradi.Shunday qilib, yengil atletikada texnologiya va fanning roli alohida e'tiborga molik. Ular sportchilarni jismoniy va psixologik tayyorgarligini yanada rivojlantirishga, musobaqalarda yuqori natijalarga erishishga, va umumiy sport jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi. Yengil atletikadagi texnologik yutuqlar nafaqat sportchilarni, balki butun sport tarmog‘ini ilg‘or tizim va metodlarga yo‘naltiradi. Bunday o‘zgarishlar, shubhasiz, yengil atletikaning rivojiga, sportchilarning muvaffaqiyatlariga va umumiy sport madaniyatining kengayishiga yordam beradi. 27 XULOSA. Yengil atletika, dunyo bo‘ylab eng ommabop sport turlaridan biri sifatida, uzoq tarixga ega va uning rivoji insoniyatning sportga bo‘lgan ehtiyoji va qiziqishidan kelib chiqqan. Ushbu sport turi, qadimiy davrlarda odamlarning jismoniy salohiyatini sinash, sog‘lom turmush tarzini rivojlantirish va musobaqalar orqali eng yaxshi natijalarni erishishga intilishdan tug‘ilgan. Yengil atletikaning shakllanishi va rivojlanishi bir necha bosqichlarda o‘tdi, va har bir bosqichda uning turlari, qoidalari, o‘yini va texnologiyalari yaxshilandi.Yengil atletikaning rivoji, avvalo, uning qadimiy davrlarga borib taqaladi. Qadimgi Yunoniston va Rimda yengil atletika turli xil musobaqalar, festivallar va sport o‘yinlari shaklida mavjud edi. Bunda yugurish, sakrash va diskni uloqtirish kabi sport turlari muhim o‘rin tutgan. Olimpiya o‘yinlarining asosiy turlaridan biri sifatida yengil atletika qadimgi davrda juda muhim ahamiyatga ega edi va uning asosiy turlari hozirgi kunda ham o‘zgarmagan tarzda davom etmoqda. Bu davrda yengil atletikaning rivoji sportchilarni tanqidiy baholash va ularning eng yaxshi natijalariga erishish uchun mavjud bo‘lgan imkoniyatlarni qo‘llash imkonini berdi.O‘rta asrlarda yengil atletika, asosan, xalq o‘yinlari shaklida davom etdi. O‘sha davrda sportchilar va musobaqalar o‘tkazilayotgan joylar, odatda, odamlar tomonidan tasodifiy tarzda tashkil etilgan edi. Shunga qaramay, o‘rta asrlar davomida bu sportning ba’zi elementlari saqlanib qolgan. Biroq, sanoat inqilobi va zamonaviy davrga o‘tish bilan birga yengil atletikaning rivojlanishida yangi bosqich boshlanadi.XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab yengil atletika yangi pallasiga ko‘tarildi. Yengil atletika sportining qoidalari va standartlari ishlab chiqildi, yangi musobaqalar tashkil etildi, va bularning barchasi xalqaro miqyosda e’tirof etila boshladi. Shuningdek, musobaqalarda ishtirok etuvchi sportchilarni yanada mukammal tayyorlash tizimlari ishlab chiqildi. Yengil atletikada texnik jihatlar va metodikalar 28 rivojlanib, har bir tura individual ravishda e’tibor qaratila boshlandi. Bu davrda yengil atletikaning har bir turi alohida shakllandi va o‘z o‘rnini topdi.XX asrda, ayniqsa, yengil atletikaning jahon miqyosidagi musobaqalari, masalan, Olimpiya o‘yinlari va jahon chempionatlari, sportchilarni yuqori natijalarga erishish uchun maksimal tayyorgarlik ko‘rishga undadi. Bu davrda, shuningdek, sportchilarning texnikalari va o‘zgaruvchan trening metodikalari keng qo‘llanila boshladi. Yengil atletikaning turlari, masalan, yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish va boshqa turlar, texnologiya va ilm-fan yutuqlari bilan yanada rivojlanib, ularning musobaqalaridagi natijalar tezlik va aniqlik bilan o‘lchandi.Bugungi kunda yengil atletika har bir tarmoqda o‘zining mustahkam o‘rnini egallagan. Sportchilarning yuqori jismoniy salohiyatini namoyon qilishda yangi texnologiyalar, tibbiy va psixologik metodlar va maxsus tayyorgarlik tizimlari qo‘llanilmoqda. Bundan tashqari, yengil atletikaning musobaqalari butun dunyo bo‘ylab ommalashgan va ko‘plab xalqlar va millatlar uchun mazmunli madaniy tadbirga aylanib bormoqda. Shu bilan birga, sportchilar va trenerlar uchun bu sportning har bir turi o‘ziga xos va har doim yangi imkoniyatlar yaratish uchun zamonaviy ilmiy va texnologik metodlarni qo‘llash imkonini bermoqda.Shu tarzda, yengil atletikaning rivojlanishining tarixiy tasnifi, uning qadimgi davrlardan hozirgi kunga qadar bo‘lgan o‘sish va takomillashuv jarayonlarini ko‘rsatadi. Yengil atletika nafaqat sport sifatida, balki inson jismoniy va ruhiy salomatligini rivojlantirishga qaratilgan tizimli faoliyat sifatida ham o‘zgarmoqda. Bu sportning shakllanishi va rivoji, shubhasiz, uning tarixi va zamonaviy bosqichlaridagi muvaffaqiyatlarini yoritadi. Shuningdek, yengil atletikaning har bir turi va uning o‘zgaruvchan xususiyatlari yangi tadqiqotlar va ilmiy izlanishlarga ilhom beradi. 29 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. 1. Prezident farmonlari, qarorlari va asarlari : 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojaatnomasi 29.12.2020 yil. 2. Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. – T.: “O’zbekiston”, 2017 2. Huquqiy-meyoriy hujjatlar: 3 . O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. “Toshkent”. 2019. 4 . O’zbekiston Respublikasining Ta’lim to’g‘risida Qonuni. 2020-yil 23- sentyabr. O’RQ-637-son 5. O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g‘risida. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF- 5847-son Farmoni. 2019 yil 8 oktabr. 6. Abdullayev A, Xonkeldiyev Sh, Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. T., 2015 y. 7.Akramov R.A. Yosh yengil atletikachilarni tanlab olish va tayyorlash. 2015 y. 57 bet 30 8.Akromov R.A. Yuqori malakali yengil atletikachialrni tayyorlash. To. 2014 y. 74 bet. 9. Aladashvili G.A. Prijkovaya podgotovlennost futbolistov i metodika yeyo razvitiya. Avtoref. 2012 g. 10.Ayrapetyans L.R., Godik M.A. Sportivniye igri. Izd: Ibn Sino 2014 g. – 156 Biz sharqlimiz, qudrat millat vakillarimiz. O’zbekiston futboli. 2013 yil 28 yanvar. 11.Bril M.S. Individualizasiya v sportivnix igrax: Turdnosti, opit, perspektivi. 2011 g. 32-33 str. 12.Yengil atletika yo’ li ini texnikasi – Toshkent, 2012 y. 125 bet. 13.Yengil atletika. Uchebnik. Pod ob. red. R.I. Nurimova. T., 2015. Internet manbaalari 1. Ziyonet ta’lim tarmog’i http://www.ziyonet.uz 2. Qidiruv portali http://www.google.uz 3. Qidiruv portali http://www.uz 4. Respublika ta’lim portali http://www.edu.uz 5.Respublika pedagogik ta’lim portali http://www.pedagog.uz 31 32

Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tasnifi 


MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………………………………….3

I.BOB. YENGIL ATLETIKANING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANI-

SHINING DASTLABKI DAVRI.

1.1. Yengil atletikaning kelib chiqishi………………………………..……….5

1.2. Qadimiy davrda yengil atletika turlarining shakllanishi………………….9

1.3. Yengil atletikaning oʻrta asrlardagi holati……………………………....12

II.BOB. YENGIL ATLETIKANING ZAMONAVIY RIVOJLANISHI VA TURLI YO‘NALISHLARINING SHAKLLANISHI.

2.1. Zamonaviy yengil atletikaning rivoji……………………………..…….15

2.2. Yengil atletika turlarining shakllanishi va ixtisoslashuvi……….………19

2.3. Yengil atletikada texnologiya va fanning roli…………………………..22

XULOSA…………………………………………………………………………26

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………….……….28


KIRISH

Mavzuning dolzarbligi:Yengil atletika – bu insonning tabiiy jismoniy imkoniyatlarini eng yuqori darajada sinovdan o‘tkazish, ularni takomillashtirish va natijalarga erishish maqsadida o'tkaziladigan sport turlaridan biridir. Ushbu sport turi zamonaviy olimpiya o‘yinlarining asosiy qismlaridan biri sifatida tanilgan bo‘lib, uning tarixiy rivoji[1], ildizlari va bugungi kundagi muvaffaqiyatlari ko‘plab omillar bilan bog‘liq. Yengil atletika, asosan, yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish va boshqa ko‘plab jismoniy faoliyat turlarini o‘z ichiga oladi. U nafaqat sportchilarning jismoniy imkoniyatlarini sinovdan o‘tkazishda, balki inson tanasining eng yaxshi jismoniy salohiyatini yuzaga chiqarmoqda.Yengil atletikaning tarixi, uning kelib chiqishi va rivojlanishi o‘ta qadimiy davrlarga borib taqaladi. Boshida bu sport turini shakllantirgan asosiy omil insonning tabiiy ehtiyojlari edi. Qadimda yugurish, sakrash va boshqa jismoniy harakatlar birinchi navbatda ov qilish va yashash uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar edi. Shu tariqa, yengil atletikaning boshlang‘ich shakllari insoniyat tarixining eng qadimiy va muhim bo‘lgan davrlariga taqaladi. Qadimiy davrda, ayniqsa, Yunoniston va Rimda sportning bu turlari jismoniy kuchni, tezlikni va chidamlilikni sinash maqsadida o‘tkazilgan.Shu bilan birga, yengil atletikaning rivoji faqatgina qadimgi davrlarga bog‘liq bo‘lmay, o‘rta asrlarda ham o‘ziga xos shakllarini topdi. U o‘sha davrda ommaviy sport o‘yinlari va xalq o‘yinlari shaklida davom etdi, lekin ilmiy izlanishlar va musobaqalarning tashkil etilishi bugungi kunga nisbatan ancha kam edi. Yengil atletikaning ilmiy asoslangan metodikalar bilan shakllanishi XIX asrning ikkinchi yarmiga to‘g‘ri keladi. Aynan shu davrda yengil atletikaning qoidalari ishlab chiqildi, musobaqalar tashkil etila boshlandi va sportchilarni tayyorlash uchun yangi tizimlar ishlab chiqildi.Yengil atletika turlari rivojlanishining tarixiy tasnifi, shuningdek, sportning turli turlarini jismoniy imkoniyatlarni eng yuqori darajada sinovdan o‘tkazishga va eng yaxshi natijalarni qo‘lga kiritishga intilish sifatida ko‘rsatadi. Yugurish, sakrash, to‘p uloqtirish va boshqa yengil atletika turlari orasidagi farqlar, har birining o‘ziga xos texnikalari va metodlari, asosan, ilmiy va texnologik yutuqlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Zamonaviy yengil atletika turli musobaqalar va olimpiya o‘yinlarida o‘zining yuqori darajali natijalari bilan tanilgan bo‘lsa, tarixiy jihatdan uning turli shakllari va bosqichlari uning kelajagini shakllantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qilgan.Yengil atletikaning rivojlanishining tarixiy tasnifi, nafaqat sportchilarning jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish, balki sportning tarixi va rivojlanishini tushunishga yordam beradi. Bu tushuncha nafaqat o‘tmishni, balki sportning kelajagi va yengil atletika turlarining istiqbolini anglashda muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda yengil atletika nafaqat professional sport, balki ommaviy sport sifatida ham ommalashgan. Sportchilar va muxlislar uchun uning turli turlariga bo‘lgan qiziqish oshib bormoqda.Yengil atletika turlarining shakllanishi va rivojlanishi sportchilarning individual salohiyatlarini yuzaga chiqarishga, musobaqalarda yuksak natijalarga erishishga va sportning o‘ziga xos texnikalari va metodlarini o‘rganishga imkon yaratmoqda. Shu bilan birga, yengil atletikaning kelajagi ilm-fan va texnologiyaning rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq. 

Kurs ishining maqsadi: Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tasnifining maqsadi, ushbu sportning evolyutsiyasini, uning shakllanish jarayonlarini va har bir davrda qanday o‘zgarishlarni boshdan kechirganini aniqlashdir. 

Kurs ishining vazifasi: Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tasnifining vazifasi, ushbu sport turining evolyutsiyasini chuqur tahlil qilish va uning shakllanish jarayonlarini yaxshiroq tushunishdir. Yengil atletikaning tarixiy tasnifi quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi.Yengil atletikaning qadimiy davrlardan to hozirgi kunga qadar bo‘lgan rivojlanishini o‘rganish. Har bir davrda yengil atletikaning qaysi turlari ommalashganini va ularning qanday o‘zgarishlarga uchraganini aniqlash.

Kurs ishining tashkiliy tuzilmasi:Ushbu kurs ishi 2 ta bob, 6 ta paragrf,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.


 


 

[1] O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga murojaatnomasi 29.12.2020 yil.

Sotib olish