Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	41.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Yevropa olimlari oʻqituvchilarning kasbiy mahoratini takomillashtirish to'g'risida

Masofaviy ta’lim: Masofaviy ta’lim texnologiyalari o’qituvchilar uchun
yangi o’quv metodlarini o’rganish, o’zaro tajriba almashish va kasbiy
rivojlanishning yuqori samarali shakli sifatida joriy qilinmoqda.
2023-yilda O’zbekistonning umumiy o’rta ta’lim maktablarining 60%
raqamli ta’lim texnologiyalari bilan ta’minlangan, bu ko’rsatkich 2020-yilga
nisbatan 25% ga oshgan (O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirlig
2. Interfaol ta’lim metodlarini qo’llash
Interfaol ta’lim metodlari o’qituvchilarni o’z kasbiy mahoratini oshirishga va
zamonaviy ta’lim jarayonida yangi yondashuvlarni qo’llashga undaydi. Bu
metodlar o’qituvchilarga faqat ma’lumot uzatish emas, balki o’quvchilarning
faolligini oshirishga yordam beradi.
Problemalar va vazifalar asosida o’qitish: O’qituvchilarni masalalarni
yechishda va sinfda guruhlarda ishlashda samarali yondashuvlar bilan tanishtirish.
Bu metod yordamida o’quvchilar o’z bilimlarini mustahkamlashadi va tanqidiy
fikrlashni rivojlantiradilar.
Kollaborativ ta’lim: O’qituvchilarni o’quvchilarga guruhlar bilan ishlash,
jamoaviy loyihalar yaratish va bir-birining fikrini tinglash orqali o’qitishga
o’rgatish. Bunday usullar o’quvchilarning kreativligi va o’z fikrlarini erkin ifoda
etishlarini rivojlantiradi.
Gamifikatsiya: O’qituvchilarga ta’lim jarayonida o’yin elementlarini
qo’llashga o’rgatish. Bu metod o’quvchilarga o’rganishni qiziqarli va samarali
qilishga yordam beradi.
3. Pedagogik texnologiyalarni tatbiq etishda o’qituvchilarni tayyorlash
O’qituvchilarning pedagogik texnologiyalarni samarali qo’llashlari uchun
ularni malaka oshirish va tayyorlash zarur.
29

XULOSA ......................................................................................................................................... 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................................................................... 33
KIRISH
O’zbekiston ta’lim tizimida o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish
dolzarb masala sifatida ajralib turadi. Bu jarayonning muhimligi shundaki,
o’qituvchilar nafaqat o’quvchilarga bilim berishda, balki ularga dunyoqarash,
ma’naviy-axloqiy qadriyatlar hamda ijodiy fikrlashni rivojlantirishda muhim rol
o’ynaydi. O ’ qituvchilarning kasbiy rivojlanishi, o’z navbatida, ta’limning umumiy
sifatini oshirishga va mamlakatning kelajakdagi intellektual va ilmiy rivojlanishiga
katta ta’sir ko’rsatadi.
Bugungi kunda pedagogik yondashuvlar, o’qituvchilar uchun yangi metodlar
va texnologiyalarni o’zlashtirish jarayoni tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda.
O’zbekiston ta’lim tizimida o’qituvchilarni malaka oshirish, ularni xalqaro tajriba
bilan tanishtirish, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash muhim vazifa
bo’lib qolmoqda. Shuningdek, pedagoglar uchun zamonaviy ta’lim metodlari,
raqamli texnologiyalar, va interfaol ta’lim usullarini qo’llash nafaqat
o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish, balki ta’limning samaradorligini ham
yaxshilaydi.
Kurs ishi "Yevropa olimlari o'qituvchilarning kasbiy mahoratini
takomillashtirish to'g'risida" mavzusiga bag’ishlangan. Mazkur ishda
o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishning nazariy asoslari, xalqaro
hamkorlik va tajriba almashish, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash
kabi muhim jihatlar o’rganiladi. Bu mavzu ayniqsa O’zbekistonning ta’lim tizimi
3

– Raqamli kompetensiya: AKTdan foydalanish, onlayn resurslardan samarali
foydalanish;
– Refleksiv kompetensiya: o’z faoliyatini tahlil qilish, xatolarni aniqlash va
to’g’rilash.
Kasbiy mahoratning zamonaviy talqini o’qituvchining o’zgaruvchan
jamiyatga moslasha olish qobiliyati bilan bog’liq. Bu esa o’qituvchining o’z ustida
ishlashi, malaka oshirishi, yangi bilimlar va metodikalarni o’zlashtirishi orqali
ro’yobga chiqadi. Shu sababli hozirgi davrda o’qituvchining kasbiy mahorati bu —
doimiy rivojlanish, o’zini yangilab borish va ta’lim sifatini oshirish vositasi sifatida
qaralmoqda. 1
1.2. O’qituvchining kasbiy mahoratini shakllantirish omillari
O’qituvchining kasbiy mahoratini shakllantirish ko’p qirrali, tizimli va
uzluksiz rivojlanishni talab qiluvchi jarayon bo’lib, bu jarayonga ta’sir etuvchi
omillar pedagogik psixologiya, sotsiologiya, didaktika va boshqa sohalar nuqtai
nazaridan chuqur o’rganiladi. Har bir omil o’qituvchining bilim, ko’nikma,
malaka, shaxsiy fazilat va ijtimoiy faolligini shakllantirishga xizmat qiladi. Ushbu
omillarni quyidagi asosiy yo’nalishlarda ko’rib chiqish mumkin:
1. Shaxsiy omillar.
Bu omillar o’qituvchining individual fazilatlari, intellektual salohiyati,
kasbga bo’lgan munosabati, o’zini rivojlantirishga intilishi kabi jihatlarni o’z
ichiga oladi. O’qituvchining fidoyiligi, o’z ishiga mehr bilan yondashishi, o’z
ustida ishlashi va kasbni qalbdan sevishi kasbiy mahoratni shakllantirishda hal
1
Ахмедов, Ф. (2022). Таълим ва таълимдаги инқилоблар. Тошкент : “ Таълим ” нашриёти .
9

konferensiyalar va xalqaro loyihalarda ishtirok etishi kuchli rag’batlantiriladi. Har
yili o’qituvchilar o’z kasbiy faoliyati haqida tahliliy hisobot tayyorlab, faoliyatini
baholaydi.
Yevropa mamlakatlarining tajribasi shuni ko’rsatadiki, o’qituvchining
kasbiy mahoratini oshirish samarali natijalar berishi uchun u uzluksiz,
shaxsiylashtirilgan, natijadorlikka asoslangan bo’lishi lozim. Ilg’or davlatlar bu
borada integratsiyalashgan tizimlarni joriy etgan bo’lib, ular orqali
o’qituvchilarning professional salohiyati doimiy ravishda oshib boradi. Bu
yondashuvni O’zbekiston ta’lim tizimiga ham bosqichma-bosqich joriy etish,
mahalliy sharoitga moslashtirish orqali o’qituvchilarning kasbiy yetukligini yangi
bosqichga olib chiqish mumkin. 3
3
Бобомуродов, Ш. (2020). Замонавий педагогик технологиялар (2-жилд). Тошкент: “Олий таълим”
нашриёти.
14

Pedagogik treninglar va seminarlar: O’qituvchilar uchun raqamli ta’lim
texnologiyalarini qo’llash bo’yicha treninglar, seminarlar va onlayn kurslar tashkil
etilishi kerak. Bu orqali o’qituvchilar zamonaviy pedagogik yondashuvlar va
raqamli vositalarni o’z darslariga integratsiya qilishni o’rganadilar.
O’qituvchilarni sertifikatlash: Pedagogik texnologiyalarni muvaffaqiyatli
qo’llashda o’qituvchilarni sertifikatlash tizimi joriy etilishi zarur. Bu
o’qituvchilarning bilimlarini rasmiy ravishda tasdiqlash va ularning malakasini
oshirishga xizmat qiladi.
Shaxsiy rivojlanish rejalari: O’qituvchilarni o’z kasbiy rivojlanishlariga mos
ravishda shaxsiy rivojlanish rejalari yaratishga yo’naltirish. Bu ularga o’z
bilimlarini mustahkamlash va yangi pedagogik texnologiyalarni o’rganish uchun
strategiyalar ishlab chiqishga yordam beradi.
4. Innovatsion o’qitish metodlaridan foydalanish
Innovatsion o’qitish metodlari o’qituvchilarga o’quvchilarning ilg’or fikrlash
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Zamonaviy pedagogik
texnologiyalar va metodlar o’qituvchilarning yaratish qobiliyatini oshirishga imkon
beradi.
Flipped classroom (aylantirilgan dars) metodi: Bu metodda o’quvchilar o’z
darslarini uyda o’rganadilar va sinfda amaliy ishlar bilan shug’ullanadilar.
O’qituvchilarni bu metodni qo’llashga tayyorlash uchun maxsus kurslar tashkil
etiladi. 6
6
Ким , Л . (2021). Teaching Skills Development: A Global Perspective. Oxford University Press.
30

o’qituvchilik kasbi ijtimoiy jihatdan e’tirof etilgan va rag’batlantiriladigan faoliyat
hisoblanadi. Masalan, Shvetsiyada olib borilgan sotsiologik so’rovlar natijasiga
ko’ra, aholi orasida o’qituvchilik kasbiga ishonch darajasi 92% ni tashkil qilgan.
Bu ko’rsatkich ko’plab boshqa kasblarnikidan yuqoriroqdir.
Yana bir muhim jihat shuki, Yevropa mamlakatlarida o’qituvchilik
faoliyatining monitoringi, baholash tizimi va natijalarga asoslangan rag’batlantirish
mexanizmlari mavjud. Masalan, Buyuk Britaniyada o’qituvchilar yillik faoliyati
bo’yicha “Professional Performance Review” tizimi asosida baholanadi va bu
baholash natijasida ular yuqori toifadagi lavozimlarga tavsiya etiladi yoki malaka
oshirishga yo’naltiriladi.
Yuqoridagi misollar va statistik ma’lumotlar asosida aytish mumkinki,
Yevropa tajribasini o’rganish o’zining tizimliligi, uzluksizligi va natijadorligi bilan
ajralib turadi. Bu tajriba O’zbekiston sharoitida ham o’qituvchilarning kasbiy
salohiyatini oshirishga xizmat qilishi mumkin, agar u puxta tahlil qilingan va
mahalliy ehtiyojlarga moslashtirilgan holda joriy etilsa.
2.2. Yevropa mamlakatlarida o’qituvchilar kasbiy mahoratini
oshirishda qo’llanilayotgan metodlar va shakllar
Yevropa davlatlarida o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish
zamonaviy pedagogik yondashuvlar, interfaol metodlar va texnologiyalar asosida
tashkil etiladi. Bu metodlar faqatgina bilim berishga emas, balki o’qituvchining
ijodiy fikrlashi, muammoni hal qilish ko’nikmasini rivojlantirish, hamkorlikda
ishlash madaniyatini shakllantirishga qaratilgan.
1. Uzluksiz kasbiy rivojlanish (CPD – Continuing Professional
Development)
16

MUNDARIJA
KIRISH .............................................................................................................................................. 3
I BOB. O’QITUVCHILARNING KASBIY MAHORATINI OSHIRISHNING NAZARIY ASOSLARI ................. 6
1.1. Kasbiy mahorat tushunchasi va uning zamonaviy talqini ......................................................... 6
Ахмедов, Ф. (2022). Таълим ва таълимдаги инқилоблар. Тошкент: “Таълим” нашриёти. ....... 9
1.2. O’qituvchining kasbiy mahoratini shakllantirish omillari .......................................................... 9
1.3. Yevropa mamlakatlarida o’qituvchilarning kasbiy mahoratini rivojlantirish tajribalari .......... 12
II BOB. YEVROPA TAJRIBASI ASOSIDA O’QITUVCHILARNING KASBIY MAHORATINI OSHIRISH
YO’LLARI .................................................................................................................................................... 15
2.1. Yevropa tajribasini o’rganishning dolzarbligi .......................................................................... 15
2.2. Yevropa mamlakatlarida o’qituvchilar kasbiy mahoratini oshirishda qo’llanilayotgan
metodlar va shakllar .................................................................................................................................. 16
2.3. O’zbekiston ta’lim tizimida Yevropa tajribasini qo’llash imkoniyatlari va istiqbollari ............. 19
III BOB. O’QITUVCHILARNING KASBIY MAHORATINI OSHIRISHDA DAVLAT VA JAMOAT
TASHKILOTLARINING ROLI ......................................................................................................................... 22
3.1. Davlat siyosati va o’qituvchilarning kasbiy rivojlanishini qo’llab-quvvatlash .......................... 22
3.2. O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda xalqaro hamkorlik va tajriba almashish ....... 25
3.3. O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni
qo’llash ...................................................................................................................................................... 28
2

Statistik ma’lumot: 2024-yil yakunlariga ko’ra O’zbekistonda umumiy o’rta
ta’lim muassasalarining 43% qismi raqamli ta’lim platformalari bilan qamrab
olingan. Bu ko’rsatkich 2020-yilga nisbatan 3 baravar ko’pdir (O’zbekiston
Respublikasi XTV ma’lumotlari).
3. Mentorlik va kollegial hamkorlik tizimini rivojlantirish
Yevropadagi kabi yosh o’qituvchilarga tajribali pedagoglar tomonidan
doimiy ko’mak berish, ularga amaliy maslahatlar berish tizimini O’zbekiston
ta’lim muassasalarida ham bosqichma-bosqich tatbiq etish lozim. Bu orqali
o’qituvchilar o’rtasida:
tajriba almashish;
ilmiy-tadqiqotlar olib borish;
yangi metodikalarni sinab ko’rish samaradorligi oshadi
4. O’qituvchining shaxsiy rivojlanish rejasini ishlab chiqish
Yevropa davlatlarida har bir o’qituvchi o’zining individual kasbiy
rivojlanish rejasiga ega. Ushbu yondashuv O’zbekiston sharoitida ham muhim
ahamiyatga ega bo’lib, har bir pedagog uchun shaxsiylashtirilgan rivojlanish
yo’nalishlarini belgilab olish imkonini beradi.
5. Ta’lim sifatini baholash va rag’batlantirish tizimini kuchaytirish
Buyuk Britaniya, Germaniya kabi davlatlarda o’qituvchi faoliyatining
natijalari asosida maosh, lavozim va boshqa ijtimoiy kafolatlar belgilanadi.
O’zbekistonda ham 2023-yildan boshlab “Ochiq reyting tizimi” joriy qilinib,
o’qituvchilar faoliyati baholanmoqda. Kelajakda bu tizimni yanada
takomillashtirib, baholash natijalari asosida o’qituvchilarni moddiy va ma’naviy
rag’batlantirish kengaytiriladi.
20

1.3. Yevropa mamlakatlarida o’qituvchilarning kasbiy mahoratini
rivojlantirish tajribalari
Yevropa mamlakatlarining ta’lim tizimi jahon miqyosida yuqori
samaradorlik, sifat va innovatsion yondashuvlar bilan ajralib turadi. Bu
muvaffaqiyatning asosi o’qituvchilarning kasbiy tayyorgarligi, ularni doimiy
ravishda malaka oshirishga, o’z ustida ishlashga yo’naltirilgan tizimli yondashuvda
yotadi. Yevropa Ittifoqi doirasida pedagogik faoliyatni takomillashtirishga
qaratilgan yagona strategiya va ko’rsatmalar ishlab chiqilgan bo’lib, a’zo davlatlar
bu tajribalarni o’z milliy tizimlariga moslashtirgan holda joriy etishgan.
Finlyandiya tajribasi.
Finlyandiya ta’lim tizimi bugungi kunda eng ilg’or va samarali tizimlardan
biri hisoblanadi. Bu davlatda o’qituvchilarga bo’lgan ishonch yuqori darajada
bo’lib, ular jamiyatda yuksak obro’ga ega. O’qituvchilar oliy magistr darajasiga
ega bo’lishlari shart va ularning malaka oshirishi uzluksiz davom etadi. Malaka
oshirish faqatgina kurslar bilan cheklanmaydi, balki o’qituvchilarning mustaqil
ilmiy izlanish olib borishi, metodik yangiliklarni ishlab chiqishi, tadqiqot
faoliyatida ishtirok etishi rag’batlantiriladi. Maktablar pedagogik laboratoriyalar
kabi faoliyat yuritadi va o’qituvchilar innovatsion g’oyalarni sinovdan o’tkazib
boradilar.
Germaniya tajribasi.
Germaniyada o’qituvchilik kasbi yuqori malakali mutaxassislik sifatida
qaraladi. O’qituvchi bo’lish uchun bakalavr va magistr bosqichlarida pedagogik va
fan sohasidagi chuqur bilimlar beriladi. O’qituvchilarning faoliyati doimiy
monitoring orqali baholanadi, ularning metodik faoliyati, dars samaradorligi,
o’quvchilar natijalari asosida kasbiy rivojlanish rejalashtiriladi. Shuningdek,
12

o’qituvchilarni yangi metodlar va innovatsion yondashuvlarga tayyorlashga
qaratilgan bo’lib, bu o’z navbatida ta’lim sifatining oshishiga va o’quvchilarning
bilim darajasining yuksalishiga imkon yaratadi.
Shuningdek, o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda xalqaro
hamkorlik va tajriba almashish muhim ahamiyat kasb etadi. Xalqaro pedagogik
amaliyotlarni o’rganish va ularni milliy ta’lim tizimiga tatbiq etish,
o’qituvchilarning professional salohiyatini oshiradi va ta’lim tizimining global
standartlarga javob berishini ta’minlaydi. O’zbekiston ta’lim tizimining xalqaro
miqyosda rivojlanishi, o’qituvchilarga yangi imkoniyatlar yaratish, ularni malaka
oshirish jarayonida doimiy ravishda qo’llab-quvvatlashni ta’minlaydi.
Shu bilan birga, o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish borasidagi
amaliy choralar, xalqaro tajriba, ta’lim metodologiyalari va zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni joriy etish ta’lim tizimining sifatini yaxshilash va ta’limning
barcha sohalarida ijobiy o’zgarishlarni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu
ishlarning davom ettirilishi, o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish va ularga
kerakli malakalarni o’rgatishda muhim qadam bo’lib qoladi.
32

O’zbekiston o’qituvchilari xalqaro ta’lim konferensiyalarida ishtirok etish
orqali yangi metodologiyalar va ta’lim texnologiyalarini o’rganib, tajriba
almashadilar. Bu konferensiyalar:
European Conference on Educational Research (ECER)
International Society for Technology in Education (ISTE) Conference
International Conference on Education (ICE) kabi xalqaro tadbirlar orqali
o’qituvchilar innovatsion o’qitish usullarini va pedagogik yondashuvlarni
o’zlashtiradilar.
3. Xalqaro grantlar va ta’lim dasturlari
Xalqaro grantlar va ta’lim dasturlari orqali O’zbekiston o’qituvchilari o’z
bilimlarini mustahkamlash va yangi metodlarni o’rganish imkoniyatiga ega
bo’ladilar.
Erasmus+ dasturi O’zbekistonning ta’lim tizimiga katta ta’sir ko’rsatmoqda.
Bu dastur orqali o’qituvchilar Yevropa mamlakatlarida o’qitish metodikalarini
o’rganish, hamda malaka oshirish kurslarida ishtirok etish imkoniyatiga ega
bo’ladilar.
Fulbright va Chevening kabi xalqaro stipendiya dasturlari ham
o’qituvchilarga o’z kasbiy rivojlanishlari uchun imkoniyat yaratadi.
4. O’zbekiston o’qituvchilarining xalqaro tajriba almashuvi
O’zbekiston o’qituvchilari xalqaro hamkorlik doirasida o’z tajribalarini va
muvaffaqiyatli o’quv metodlarini boshqa davlatlardagi pedagoglar bilan
almashadilar. Shu bilan birga, Yevropa va boshqa davlatlardan kelgan
o’qituvchilar O’zbekistonda ta’lim metodologiyasi bilan tanishib, o’z bilimlarini
bu yerda amaliyotda qo’llash imkoniyatiga ega bo’ladilar. Xalqaro tajriba
almashish quyidagi yo’nalishlar bo’yicha amalga oshiriladi:
26

5. Uzluksiz kasbiy rivojlanish.
Kasbiy mahoratni shakllantirishda eng muhim omillardan biri – bu doimiy
va tizimli malaka oshirish jarayonidir. Har bir o’qituvchi yangi pedagogik
yondashuvlar, axborot texnologiyalari, metodik yangiliklar, fan sohasidagi
o’zgarishlar haqida xabardor bo’lib borishi zarur. Yevropa davlatlarida
o’qituvchilarni uzluksiz o’rgatish tizimi yo’lga qo’yilgan bo’lib, ular malaka
oshirishni faqat kursda qatnashish bilan emas, balki amaliyot, onlayn ta’lim,
kollegial tahlil, mentorlik va ilmiy izlanishlar orqali amalga oshiradi.
6. Milliy va xalqaro tajribaning integratsiyasi.
Bugungi globallashuv sharoitida ta’lim jarayoniga xalqaro tajribalarning
moslashtirilgan holda kiritilishi, Yevropa Ittifoqi, OECD kabi tashkilotlarning
metodik tavsiyalari, xalqaro baholash tizimlarining talablarini o’rganish
o’qituvchining kasbiy salohiyatini oshirishda katta rol o’ynaydi. Masalan,
Estoniya, Finlyandiya, Gollandiya kabi mamlakatlarda o’qituvchi tayyorlashda
innovatsion modellar va doimiy monitoring tizimi muhim o’rin egallaydi.
O’qituvchining kasbiy mahoratini shakllantiruvchi omillar bir-biriga uzviy
bog’langan bo’lib, bu omillar tizimli tarzda ishlab chiqilgan strategiyalar asosida
boshqarilishi kerak. Ayniqsa, zamonaviy ta’limga qo’yilayotgan yuqori talablar,
raqobatbardoshlik, shaxsiy yondashuvga asoslangan o’quv jarayoni o’qituvchidan
o’z ustida doimiy ishlashni, professional rivojlanishga intilishni talab qiladi. Shu
bois, kasbiy mahoratni shakllantirish masalasi ta’lim islohotlarining markaziy
yo’nalishlaridan biri bo’lib qolmoqda. 2
2
Аюбова, Н. (2023). Педагогика ва таълим методикаси. Тошкент: “Навоий” нашриёти.
11

uchun juda dolzarb, chunki mamlakatda ta’limni yaxshilash va o’qituvchilarni
malaka oshirish ishlari davom etmoqda.
Kurs ishining maqsadi
Kurs ishining asosiy maqsadi o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda
qo’llaniladigan zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o’rganish, xalqaro tajribani
tahlil qilish va O’zbekiston ta’lim tizimi uchun eng samarali yondashuvlarni taklif
etishdan iborat.
Kurs ishining obyekti
Kurs ishining obyekti – o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish
jarayoni va u bilan bog’liq pedagogik metodlar va texnologiyalar.
Kurs ishining vazifalari
1. O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishning nazariy asoslarini tahlil
qilish.
2. Xalqaro hamkorlik va tajriba almashishning o’qituvchilarning kasbiy
rivojlanishiga ta’sirini o’rganish.
3. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o’qituvchilarni tayyorlash
jarayonida qo’llashning samaradorligini baholash.
4. O’zbekistonda o’qituvchilarni kasbiy rivojlantirishning zamonaviy
yondashuvlari haqida tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi
Kurs ishi uchta bobdan iborat bo’lib, har bir bobda o’qituvchilarning kasbiy
mahoratini oshirish jarayonining turli jihatlari ko’rib chiqiladi:
I bob: O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishning nazariy asoslari.
II bob: O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda xalqaro hamkorlik va
tajriba almashish.
4

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Ахмедов, Ф. (2022). Таълим ва таълимдаги инқилоблар. Тошкент:
“Таълим” нашриёти.
2. Аюбова, Н. (2023). Педагогика ва таълим методикаси. Тошкент:
“Навоий” нашриёти.
3. Бобомуродов, Ш. (2020). Замонавий педагогик технологиялар (2-
жилд). Тошкент: “Олий таълим” нашриёти.
4. Давлетова, З. (2024). Интернет-технологиялар ва педагогика.
Тошкент: “Илм” нашриёти.
5. Донишев, С. (2021). Оқитувчиларнинг касбий малакасини ошириш.
Қирғизистон ва Ўзбекистон тажрибаси. Бишкек: “Маориф” нашриёти.
6. Каримова, Ш. (2022). Таълим тизимида педагогик инновациялар.
Тошкент: “Ўзбекистон” нашриёти.
7. Ким, Л. (2021). Teaching Skills Development: A Global Perspective.
Oxford University Press.
8. Мухамедова, И. (2021). Pedagogik kasbiy rivojlanish va malaka oshirish.
Тошкент: "Ўзбекистон".
9. Набиева, У. (2024). Ta’lim metodologiyasi va pedagogik innovatsiyalar.
Тошкент: “Маърифат”.
10. Назарова, Т. (2023). Pedagogik mahorat: nazariya va amaliyot.
Тошкент: "Олий таълим".
11. Робертсон, Дж. (2020). Educational Reforms in Europe: Modern
Challenges and Solutions. London: Routledge.
33

3.3. O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda zamonaviy
pedagogik texnologiyalarni qo’llash
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar o’qituvchilarning kasbiy rivojlanishini
yanada samarali qilishga yordam beradigan muhim vositalardan biridir. Bugungi
kunda ta’lim jarayonida innovatsion yondashuvlar va yangi texnologiyalarni
qo’llash o’qituvchilarning metodik ko’nikmalarini va pedagogik mahoratini
oshiradi. Shuningdek, bunday texnologiyalar o’qituvchilarni kasbiy o’sish va
o’zgarishga tayyorlaydi, ta’lim tizimining zamonaviy talablariga javob berish
imkoniyatini yaratadi.
1. Raqamli ta’lim texnologiyalarining roli
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar orasida raqamli ta’lim
texnologiyalarining o’rni alohida ahamiyatga ega. Raqamli platformalar va onlayn
resurslar o’qituvchilar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
Online kurslar va platformalar: O’qituvchilar uchun turli onlayn
platformalar, masalan, Moodle, Google Classroom, Microsoft Teams, Zoom va
boshqa vositalar orqali malaka oshirish kurslari va treninglar tashkil etiladi. Bu
platformalar o’qituvchilarga o’z bilimlarini yangilash va yangi metodikalarni
o’rganish imkonini beradi.
O’quv materiallarining raqamli shakli: O’qituvchilar o’z darslarini
yaratishda interfaol va raqamli o’quv materiallarini (videolar, interaktiv
taqdimotlar, animatsiyalar va boshqalar) qo’llashadi. Bu esa o’quvchilarga yanada
samarali va qiziqarli ta’lim berish imkonini yaratadi.
28

3.2. O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda xalqaro hamkorlik
va tajriba almashish
O’qituvchilarning kasbiy rivojlanishini oshirishda xalqaro hamkorlik va
tajriba almashishning o’rni nihoyatda katta. O’zbekiston ta’lim tizimi yangi
yondashuvlarni o’zlashtirish va ilg’or tajribalardan foydalanish orqali sifatni
oshirishga intilmoqda. Xalqaro hamkorlik, o’qituvchilarga zamonaviy pedagogik
metodlarni o’rgatish, yangi texnologiyalarni qo’llash va ta’lim jarayonlarini global
darajada yangilash uchun muhim imkoniyatlarni taqdim etadi.
1. Xalqaro ta’lim tashkilotlari bilan hamkorlik
O’zbekistonning ta’lim tizimi uchun eng samarali yo’nalishlardan biri — bu
xalqaro ta’lim tashkilotlari bilan hamkorlikni kengaytirish. Bu borada O’zbekiston
quyidagi xalqaro tashkilotlar bilan faol hamkorlik qiladi:
UNESCO (Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ta’lim, Fan va Madaniyat
Tashkiloti) bilan hamkorlik orqali o’qituvchilarga global miqyosda ta’limdagi
yangiliklar, innovatsiyalar va o’qitish metodologiyalarini o’rgatish.
OECD (Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti) bilan ta’lim tizimi
bo’yicha o’qituvchilarga malaka oshirishda yordam beruvchi kurslar va treninglar
tashkil etish.
UNICEF (Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar jamg’armasi) bilan
bolalarga ta’lim berishdagi eng yaxshi tajribalarni o’rganish.
2023-yilda O’zbekistonning 300 dan ortiq o’qituvchisi xalqaro hamkorlik
asosida tashkil etilgan trening va seminarlar bilan ta’minlangan (O’zbekiston
Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi).
2. Xalqaro konferensiyalar, simpoziumlar va seminarlarda ishtirok
25

O’qitish metodlari: O’zbekistondagi o’qituvchilar ta’limdagi yangi usullarni
o’rganish, sinfda innovatsion yondashuvlarni qo’llash imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Pedagogik texnologiyalar: O’qituvchilarga ta’lim jarayonida zamonaviy
texnologiyalarni qo’llash bo’yicha seminarlar va treninglar o’tkaziladi.
Tadqiqotlar va ilmiy ishlanmalar: O’zbekiston o’qituvchilari o’z ilmiy
ishlanmalarini xalqaro konferensiyalarda taqdim etish va boshqa davlatlarning
ta’lim tizimlari bilan taqqoslash imkoniyatiga ega bo’ladilar.
5. O’qituvchilarga xalqaro sertifikatlar va diplomlar olish imkoniyatlari
O’zbekiston o’qituvchilarining kasbiy rivojlanishini qo’llab-quvvatlash
uchun xalqaro tashkilotlar tomonidan sertifikatlash tizimi joriy etilmoqda.
O’qituvchilar xalqaro dasturlarda qatnashib, dunyo miqyosida tan olingan
sertifikatlar olishlari mumkin. Bu sertifikatlar o’qituvchilarning kasbiy darajasini
oshiradi va ularni xalqaro maydonda tanitadi.
O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda xalqaro hamkorlik va tajriba
almashishning o’rni juda muhimdir. Yevropa va boshqa rivojlangan davlatlarning
ilg’or tajribalarini o’rganish, yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llash, xalqaro
grantlar va ta’lim dasturlari orqali o’qituvchilarni qo’llab-quvvatlash nafaqat
o’qituvchilarning kasbiy malakasini oshiradi, balki O’zbekiston ta’lim tizimining
sifatini global darajada yaxshilaydi. 5

5
Каримова, Ш. (2022). Таълим тизимида педагогик инновациялар. Тошкент : “ Ўзбекистон ”
нашриёти .
27

Kasbiy mahoratning asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:
– Kasbiy bilimlar va ularni amaliyotda qo’llash ko’nikmasi;
– O’quvchilarning psixologik holatini hisobga olish va ular bilan samarali
muloqot o’rnatish;
– Innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo’llash qobiliyati;
– O’z ustida ishlash, o’zini baholash va yangilikka intilish;
– O’quvchilarni rivojlantirishga yo’naltirilgan individual yondashuv;
– Kasbiy etikaga amal qilish, mas’uliyat va vijdonlilik.
Yevropa mamlakatlarining ilg’or tajribasida kasbiy mahoratni rivojlantirish
uzluksiz o’quv jarayoni sifatida qaraladi. Masalan, Finlyandiyada har bir
o’qituvchi faoliyat davomida doimiy o’zgaruvchan ta’lim muhitiga moslashish
uchun muntazam ravishda malakasini oshirib boradi. Ularning ta’lim tizimida
o’qituvchi shunchaki dars beruvchi emas, balki pedagogik tadqiqotchi sifatida
qaraladi. Germaniyada esa o’qituvchilarning kasbiy tayyorgarligi chuqur ilmiy
asosda yo’lga qo’yilgan bo’lib, o’qituvchilik diplomini olish uchun nazariy
bilimdan tashqari amaliy mashg’ulotlar, tahliliy hisobotlar va mustaqil loyiha
ishlarini bajarish talab etiladi.
Zamonaviy yondashuvda kasbiy mahoratni aniqlashda o’qituvchining
quyidagi kompetensiyalariga alohida e’tibor qaratiladi:
– Pedagogik kompetensiya: ta’lim metodlarini tanlash, o’quv jarayonini
samarali tashkil etish;
– Psixologik kompetensiya: har bir o’quvchining shaxsiy xususiyatlarini
hisobga olish;
– Kommunikativ kompetensiya: muloqot qilish, ijtimoiy hamkorlikni yo’lga
qo’yish;
8

II BOB. YEVROPA TAJRIBASI ASOSIDA O’QITUVCHILARNING
KASBIY MAHORATINI OSHIRISH YO’LLARI
2.1. Yevropa tajribasini o’rganishning dolzarbligi
Zamonaviy ta’lim tizimining asosiy maqsadi — jamiyatda raqobatbardosh,
har tomonlama yetuk, ijodiy fikrlaydigan avlodni tarbiyalashdir. Bunday
maqsadlarga erishishda o’qituvchi kasbiy mahoratining doimiy rivojlanishi muhim
omil hisoblanadi. Aynan shu nuqtai nazardan, rivojlangan Yevropa mamlakatlari
tajribasini o’rganish va uni milliy sharoitlarga moslashtirish bugungi kunda
nihoyatda dolzarbdir.
Yevropa Ittifoqi davlatlarida ta’lim tizimi uzluksiz kasbiy rivojlanish
prinsipiga asoslangan bo’lib, bunda o’qituvchi o’z faoliyati davomida muntazam
yangilanib boruvchi bilim va ko’nikmalarni egallashi zarur. Yevropa Komissiyasi
tomonidan 2023-yilda chop etilgan hisobotga ko’ra, Yevropa davlatlarida
o’qituvchilarning 86% qismi oxirgi ikki yil ichida kamida bitta malaka oshirish
kursida qatnashgan. Bu ko’rsatkich OECD (Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot
tashkiloti) davlatlarida o’rtacha 73% ni tashkil qilgan.
Finlyandiyada, masalan, har bir o’qituvchiga yiliga o’rtacha 30 soatlik
rasmiy professional rivojlanish ajratiladi. Germaniyada esa maktablar o’z ichki
budjetlaridan o’qituvchilarning malakasini oshirishga ajratadigan mablag’ hajmi
yiliga 700–1200 yevro atrofida bo’ladi. Niderlandiyada o’qituvchilarning kasbiy
rivojlanishiga yo’naltirilgan davlat grantlari soni 2022-yilga kelib 10 mingdan ortiq
bo’lib, ularning 68 foizi interaktiv metodikalarni o’rganishga yo’naltirilgan.
Bunday raqamlar shuni ko’rsatadiki, Yevropa mamlakatlarida
o’qituvchilarni rivojlantirish masalasi nafaqat ta’lim sohasining ichki ehtiyoji,
balki davlat siyosatining ustuvor yo’nalishiga aylangan. Bu mamlakatlarda
15

qiluvchi rol o’ynaydi. O’z-o’zini tahlil qilish, tanqidni qabul qilish, yangilikka
ochiqlik, muammolarga ijodiy yondashuv kabi sifatlar o’qituvchini yetuk
mutaxassis darajasiga olib chiqadi.
2. Ijtimoiy-psixologik omillar.
Jamiyatda o’qituvchi kasbining nufuzi, ota-onalar va o’quvchilarning unga
bo’lgan ishonchi, hamkasblar o’rtasidagi hamkorlik muhiti o’qituvchining o’z
faoliyatiga bo’lgan munosabatiga sezilarli ta’sir qiladi. Do’stona va qo’llab-
quvvatlovchi muhitda ishlayotgan pedagogning kasbiy o’sishi tezroq bo’ladi.
Bundan tashqari, maktab rahbariyati tomonidan ko’rsatiladigan e’tibor,
rag’batlantirish, mustaqillikka bo’lgan ishonch ham ijobiy natijalar beradi.
3. Tashkiliy va metodik omillar.
Bu omillar o’qituvchining ishlash sharoitlari, ta’lim muassasasining moddiy-
texnik bazasi, kutubxona, axborot texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlari,
malaka oshirish tizimi, metodik xizmatlar faoliyati, darslik va o’quv-metodik
qo’llanmalar bilan ta’minlanganlik darajasiga bog’liq. Zamonaviy texnologiyalar,
interaktiv usullar, innovatsion metodikalar bilan ishlay oladigan o’qituvchilarning
kasbiy mahorati yuqoriroq bo’ladi
4. Pedagogik ta’lim sifati.
O’qituvchining dastlabki tayyorgarligi, ya’ni oliy pedagogik ta’lim
muassasasida olgan nazariy bilimlari va amaliy mashg’ulotlari sifatli bo’lishi
kerak. Ta’lim jarayonida zamonaviy yondashuvlar, yangi pedagogik
texnologiyalar, ilmiy tadqiqot ko’nikmalari bilan tanishgan o’qituvchi kasbiy
faoliyatni samaraliroq olib bora oladi. Shuningdek, pedagogik amaliyot jarayoni
mazmunli va chuqur tahlilga asoslangan bo’lishi, real maktab hayotiga
yaqinlashtirilgan bo’lishi muhim.
10

III bob: O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda zamonaviy
pedagogik texnologiyalarni qo’llash.
Har bir bobda mavzuni chuqur o’rganish, statistik ma’lumotlar va xalqaro
tajribalar tahlil qilinadi. Kurs ishi yakunida o’qituvchilarning kasbiy rivojlanishini
oshirish uchun amaliy tavsiyalar va xulosalar taqdim etiladi.
O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish bo’yicha ilmiy-tadqiqotlar olib
borish, o’qituvchilarning zamonaviy talablarga javob beradigan malakaga ega
bo’lishini ta’minlash hamda xalqaro tajriba asosida yangiliklarni tatbiq etish,
o’qituvchilarni tayyorlash jarayonining muvaffaqiyatli rivojlanishiga yordam
beradi.
5

4. Raqamli texnologiyalar asosida o’qitish (Digital CPD)
COVID-19 pandemiyasidan so’ng raqamli ta’lim texnologiyalari
o’qituvchilarning asosiy ish quroliga aylangan. Yevropa mamlakatlarida bu
yo’nalishda:
Moodle, Google Classroom, Microsoft Teams kabi platformalardan
foydalaniladi;
Onlayn baholash tizimlari (Quizizz, Kahoot, Edmodo) keng joriy etilgan;
O’qituvchilarga maxsus raqamli savodxonlik kurslari o’tkaziladi.
Statistik ma’lumot: 2023-yil holatiga ko’ra, Yevropa o’qituvchilarining 65%
qismi muntazam onlayn malaka oshirishda ishtirok etadi. (European Education and
Training Monitor, 2023)
5. Jamoaviy o’rganish (Peer Learning)
Yevropada o’qituvchilarni kichik guruhlar asosida biror mavzuni chuqur
o’rganish, tajriba almashish, bahs-munozara orqali fikr almashishga asoslangan
metodlar keng qo’llaniladi. Bu metod Buyuk Britaniya va Finlyandiya
maktablarida "Learning Circles" yoki "Teacher Learning Communities" tarzida
tashkil etiladi.
Xulosa sifatida, Yevropa davlatlarida o’qituvchilarni rivojlantirishda
an’anaviy usullardan voz kechilib, o’qituvchini dars beruvchi emas, balki
o’rganuvchi va o’zgaruvchan ta’lim jarayonining faol ishtirokchisi sifatida
ko’ruvchi tizim shakllangan. Bu metodlar O’zbekistonda ham bosqichma-bosqich
tatbiq etilayotgan bo’lib, xalqaro tajribalarni o’rganish orqali yanada
mukammallashtirish mumkin.
18

keng qo’llanilmoqda. Bu esa o’qituvchilarga zamonaviy pedagogik yondashuvlarni
o’rganish va o’z ishida qo’llash imkonini beradi.
2. O’qituvchilarga davlat tomonidan berilayotgan moliyaviy va ma’naviy
rag’batlantirish
O’zbekiston hukumati o’qituvchilarning mehnatini qadrlash va ularning
kasbiy rivojlanishiga ko’maklashish uchun bir qator moliyaviy va ma’naviy
rag’batlar yaratgan. Bular quyidagilardan iborat:
Rasmiy stipendiyalar: O’qituvchilarga malaka oshirish kurslari uchun bepul
yoki arzon narxlarda grantlar ajratish.
Ma’naviy mukofotlar: Kasbiy yutuqlarini tan olish va ularga turli xil
mukofotlar, diplomlar taqdim etish.
Sertifikatlash tizimi: O’qituvchilarga malaka oshirish kurslarini
muvaffaqiyatli tugatganliklari uchun rasmiy sertifikatlar berilishi.
2023-yilda O’zbekiston ta’lim tizimida o’qituvchilarga berilgan grantlar soni
5000 dan ortiq ni tashkil etdi, ularning 78% i bepul kurslarda ishtirok etdi.
(O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi ma’lumotlari).
3. O’qituvchilarning kasbiy rivojlanishidagi jamoat tashkilotlarining roli
Davlatdan tashqari, jamoat tashkilotlari ham o’qituvchilarning kasbiy
mahoratini oshirishda muhim rol o’ynaydi. Ushbu tashkilotlar:
Pedagogik uyushmalar va assotsiatsiyalar: O’qituvchilarni birlashtirgan
uyushmalar o’rtasida tajriba almashish, seminarlar va treninglar tashkil etish orqali
o’qituvchilarning malakasini oshirishga ko’maklashadi.
Xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik: O’zbekiston Xalq ta’limi vazirligi va
boshqa ta’lim tashkilotlari xalqaro ta’lim tashkilotlari, masalan, UNESCO va
23

III BOB. O’QITUVCHILARNING KASBIY MAHORATINI OSHIRISHDA
DAVLAT VA JAMOAT TASHKILOTLARINING ROLI
3.1. Davlat siyosati va o’qituvchilarning kasbiy rivojlanishini qo’llab-
quvvatlash
O’zbekiston ta’lim tizimida o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishga
alohida e’tibor berilmoqda. Bu jarayon nafaqat ta’lim muassasalarining ichki
vazifasi, balki davlatning ta’lim siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biri
hisoblanadi. Davlat ta’lim tizimini modernizatsiya qilish va o’qituvchilarni
rivojlantirish masalasini ko’tarib, turli tashabbuslar va yuridik asoslarni joriy
etmoqda.
1. Ta’lim tizimida islohotlar va malaka oshirish dasturlari
Davlat tomonidan o’qituvchilarning malakasini oshirishda amalga
oshirilayotgan asosiy islohotlar quyidagilardan iborat:
Ta’lim to’g’risidagi qonunlar va davlat dasturlarining doimiy yangilanib
borishi. Misol uchun, 2022-yilda "Ta’lim va tarbiya" davlat dasturi tasdiqlandi va
unda o’qituvchilarning kasbiy rivojlanishini qo’llab-quvvatlashning yangi
yo’nalishlari ko’rsatilgan.
Malaka oshirish markazlari: O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi
tomonidan ko’plab malaka oshirish markazlari tashkil etilgan, ular o’qituvchilarga
yangi metodikalar, pedagogik texnologiyalar va psixologik maslahatlar bo’yicha
o’quv kurslari taklif qilmoqda.
Interfaol o’qitish metodlarini joriy etish: O’zbekiston ta’lim tizimida
interfaol va amaliy o’qitish metodlari asosida o’qituvchilarni tayyorlash dasturlari
22

UNICEF bilan yaqindan hamkorlik qilib, o’qituvchilarni zamonaviy metodikalar
bilan tanishtirmoqda.
Mahalliy va xalqaro konferensiyalar va simpoziumlar: O’qituvchilarni
doimiy ravishda ilmiy va amaliy tadbirlarda ishtirok etishga yo’naltirish, ularning
bilimini oshirishga yordam beradi.
4. Ta’lim texnologiyalarini qo’llash va innovatsion metodlarni joriy etish
O’qituvchilarning kasbiy rivojlanishida ta’lim texnologiyalarini qo’llash,
ularni innovatsion metodlar bilan tanishtirish muhim ahamiyatga ega. Davlat
tomonidan yaratilgan "Raqamli ta’lim markazlari" va o’qituvchilarga
mo’ljallangan yangi o’quv platformalari o’zaro tajriba almashish va kasbiy
mahoratni oshirish imkonini beradi. Bunday markazlar va platformalar orqali
o’qituvchilar:
zamonaviy raqamli ta’lim vositalaridan foydalanishni o’rganadilar;
interfaol metodlarni sinab ko’rish va dars jarayonida samarali qo’llashga
yordam beradi.
O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirishda davlat va jamoat
tashkilotlarining hamkorligi muhim rol o’ynaydi. Davlat tomonidan qo’llab-
quvvatlanadigan islohotlar, moliyaviy va ma’naviy rag’batlar, shuningdek, jamoat
tashkilotlarining pedagogik rivojlanishdagi faolligi O’zbekiston ta’lim tizimining
sifatini oshirishga xizmat qiladi. Bunday kompleks yondashuv o’qituvchilarning
kasbiy rivojlanishiga katta turtki beradi va ularga zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni muvaffaqiyatli qo’llash imkonini yaratadi.
24

Mazkur qaror bilan maktabgacha va maktab ta’limi tizimi xodimlarini
uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimi takomillashtirildi. 2025-yil 1-yanvardan
boshlab maktabgacha va maktab ta’limi tashkilotlari xodimlarini kasbiy
rivojlantirishning vertikal tizimi joriy etilishi belgilandi. Bundan tashqari,
maktabgacha va maktab ta’limi tashkilotlarining xodimlari uchun besh yilda bir
marotaba ishdan ajralgan holda o’tkaziladigan malaka oshirish kurslari joriy
qilinishi ko’zda tutilgan. Institut va Hududiy markazlarning metodik xizmat
ko’rsatish bo’limlari metodistlarining bazaviy tarif stavkasi miqdori oliy ta’lim
muassasasi ilmiy daraja yoki ilmiy unvonga ega bo’lgan katta o’qituvchisining
bazaviy tarif stavkasiga tenglashtiriladi. Institut va Hududiy markazlarning mazkur
qarorga muvofiq jalb qilinadigan chet ellik mutaxassislariga Prezident
maktablarining xorijiy mutaxassislariga nisbatan joriy etilgan mehnatga haq to’lash
shartlari tatbiq etiladi. Institut va Hududiy markazlarga chet ellik mutaxassislarni
jalb qilish va ularning mehnatiga haq to’lash bilan bog’liq xarajatlarni Iqtidorli
yoshlarni qo’llab-quvvatlash jamg’armasi hamda Maktabgacha va maktab ta’limi
vaziri jamg’armasi mablag’lari hisobidan qoplashga ruxsat etiladi.
3. PQ-231-sonli qaror (21.06.2024)
Mazkur qaror bilan maktabgacha va maktab ta’limi tizimi xodimlarini
uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimi takomillashtirildi. 2025-yil 1-yanvardan
boshlab maktabgacha va maktab ta’limi tashkilotlari xodimlarini kasbiy
rivojlantirishning vertikal tizimi joriy etilishi belgilandi.
Zamonaviy ta’lim talablariga ko’ra, o’qituvchi faqat bilim beruvchi emas,
balki bilim olish jarayonini boshqaruvchi, motivatsiya beruvchi, ko’makchi,
hamkor, tashkilotchi va ijtimoiy faol shaxs bo’lishi kerak. Bu esa kasbiy mahoratni
yangi talqin qilish, uni uzluksiz rivojlantirib borishni taqozo etadi.
7

12. Саидов, М. (2024). Фан ва таълим: глобаллашув ва мамлакатлар
ўртасидаги тажриба. Тошкент: “Маърифат” нашриёти.
13. Стюарт, М. (2021). Advancing Teacher Professional Development.
Cambridge University Press.
14. Усманова, Д. (2022). Pedagogik tadqiqotlar va ta’lim metodologiyasi.
Тошкент: “Олий таълим” нашриёти.
15. Хайдарова, Ф. (2023). Маърифат ва олий таълимдаги инқилоблар.
Тошкент: “Академия” нашриёти.
Qo’shimcha adabiyotlar va internet manbalar
1. O’zbekiston Respublikasining ta’lim to’g’risidagi qonuni. (2020). Lex.uz.
https://lex.uz
2. Pedagogika va ta’lim metodikasi. (2024). Wikipedia.
https://uz.wikipedia.org
3. International Journal of Educational Development. (2023). ScienceDirect.
https://www.sciencedirect.com
4. OECD Reports on Education and Teacher Development. (2023). OECD.
https://www.oecd.org/education
5. Innovative Pedagogies for Teaching in Higher Education. (2024).
UNESCO. https://www.unesco.org
34

2.3. O’zbekiston ta’lim tizimida Yevropa tajribasini qo’llash
imkoniyatlari va istiqbollari
Yevropa mamlakatlarining o’qituvchilar kasbiy mahoratini oshirish
borasidagi ilg’or tajribalarini o’rganish, ularni O’zbekiston ta’lim tizimiga
moslashtirish orqali ta’lim sifati va o’qituvchi salohiyatini yuqori bosqichga olib
chiqish imkoniyati mavjud. Bugungi kunda Respublikada ta’lim islohoti doirasida
ko’plab yangiliklar joriy etilmoqda, biroq ushbu islohotlarni amalda samarali tatbiq
etishda ilg’or xorijiy tajribalardan oqilona foydalanish nihoyatda muhim.
1. Yevropa tajribasiga asoslangan malaka oshirish tizimini shakllantirish
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan
“2022–2026 yillarda ta’lim sifatini oshirish bo’yicha strategiya”da o’qituvchilar
malakasini uzluksiz oshirish va raqamli ta’limni keng joriy etish ustuvor yo’nalish
sifatida belgilangan. Shu jihatdan Yevropadagi CPD (Continuing Professional
Development) tizimi asosida o’qituvchilar uchun muntazam ravishda
onlayn va oflayn kurslar;
sertifikatlash tizimi
shaxsiy rivojlanish rejalari ishlab chiqilishi maqsadga muvofiq.
2. Raqamli texnologiyalarni joriy etish
Yevropa tajribasida keng qo’llanilayotgan Moodle, Google Classroom,
Microsoft Teams kabi raqamli vositalar o’zbekistonlik o’qituvchilar uchun ham
qulay va samarali hisoblanadi. Bu orqali:
masofaviy darslar;
onlayn seminarlar va webinarlar;
virtual baholash tizimlari tashkil etish imkoniyati kengayadi.
19

XULOSA
STEM ta’limi: Fan, texnologiya, muhandislik va matematika fanlarini
integratsiyalashgan tarzda o’rgatish metodini o’qituvchilarga joriy etish. Bu metod
o’quvchilarda analitik fikrlash va muammo yechish qobiliyatini rivojlantiradi.
Dizaynning fikrga asoslangan metodlari: O’qituvchilarga o’quvchilarga
ijodiy fikrlashni rivojlantirish uchun dizayn asosidagi o’qitish metodlarini
o’rgatish.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash o’qituvchilarning kasbiy
mahoratini oshirishning samarali vositasidir. Raqamli platformalar, interfaol
metodlar, innovatsion yondashuvlar va pedagogik texnologiyalar o’qituvchilarga
o’z bilimlarini yangilash, metodik ko’nikmalarini rivojlantirish va o’quvchilar
bilan samarali ishlash imkoniyatini yaratadi. Shuningdek, o’qituvchilarning o’z
shaxsiy rivojlanish rejalari orqali o’z kasbiy o’sishini ta’minlash, ta’lim tizimining
sifatini yanada oshirishga xizmat qiladi.
O’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish – har bir ta’lim tizimi uchun
eng muhim masalalardan biridir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon
va qarorlari asosida amalga oshirilayotgan islohotlar, xususan, o’qituvchilarni
malaka oshirish, ularning kasbiy rivojlanishiga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2025-
yildan boshlab o’qituvchilarning malakasini oshirish va pedagogik metodlarni
zamonaviy talablarga moslashtirishga qaratilgan dasturlar va yangi yondashuvlar
joriy etiladi.
Kurs ishining natijalari ko’rsatganidek, o’qituvchilarni kasbiy
rivojlantirishda xalqaro tajriba, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash va
samarali malaka oshirish tizimlarini yaratish ta’lim sifatini yaxshilashga xizmat
qiladi. O’zbekistonning ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar
31

tajribali o’qituvchilar mentorlarga aylantirilib, yangi boshlayotgan o’qituvchilarga
amaliy yordam ko’rsatadi. Bu tizim mentorlik orqali tajriba almashinuvini samarali
tashkil etishga imkon beradi.
Niderlandiya tajribasi.
Niderlandiyada o’qituvchilar o’z kasbiy o’sish yo’lini mustaqil belgilaydilar.
Ular uchun “Professional Development Plan” (Kasbiy Rivojlanish Rejasi) ishlab
chiqiladi va har bir o’qituvchi o’z faoliyatida erishmoqchi bo’lgan maqsadlarni
belgilaydi. Ular bu maqsadlarga erishish uchun kurslar, amaliy mashg’ulotlar,
seminarlarda qatnashadilar. O’qituvchilar faoliyatini baholashda faqat dars berish
sifati emas, balki yangiliklarni joriy etish, ijodiy tashabbuslar, ilmiy maqolalar,
jamoaviy loyihalarda ishtirok ham hisobga olinadi.
Buyuk Britaniya tajribasi.
Buyuk Britaniyada o’qituvchilarning kasbiy rivoji uchun “Continuing
Professional Development” (CPD) tizimi amal qiladi. Bu tizim o’qituvchining
faoliyati davomida doimiy ravishda bilim va ko’nikmalarini yangilab borishini
ta’minlaydi. Har bir o’qituvchi uchun individual rivojlanish yo’li belgilanadi,
ularning ehtiyoj va qiziqishlariga mos dasturlar ishlab chiqiladi. Maxsus tashkil
etilgan markazlar orqali malaka oshirish kurslari, vebinarlar, onlayn treninglar,
metodik portallar va professional tarmoqlar orqali o’qituvchilar o’zaro tajriba
almashadilar.
Fransiya tajribasi.
Fransiyada o’qituvchilarning kasbiy mahoratini oshirish maktab ichki
siyosatining ajralmas qismi hisoblanadi. Har bir maktabda o’qituvchilarning
rivojlanishiga oid aniq strategiya mavjud bo’lib, u yil davomida rejalashtiriladi.
O’qituvchilarning o’z sohalariga oid ilmiy tadbirlar, pedagogik eksperimentlar,
13

Yevropa tajribasi O’zbekiston ta’lim tizimi uchun muhim manba bo’lib
xizmat qilishi mumkin. Ammo bu tajribani to’liq ko’chirish emas, balki uni milliy
qadriyatlar, mavjud infratuzilma, ta’lim muassasalarining real holatiga moslashtirib
qo’llash eng maqbul yo’ldir. Natijada o’qituvchilar kasbiy mahorati oshadi, ta’lim
sifati yuksaladi va zamonaviy raqobatbardosh kadrlar yetishib chiqishiga zamin
yaratiladi. 4
4
Донишев, С. (2021). Оқитувчиларнинг касбий малакасини ошириш. Қирғизистон ва Ўзбекистон
тажрибаси. Бишкек: “Маориф” нашриёти.
21

I BOB. O’QITUVCHILARNING KASBIY MAHORATINI OSHIRISHNING
NAZARIY ASOSLARI
1.1. Kasbiy mahorat tushunchasi va uning zamonaviy talqini
O’qituvchilik kasbi ijtimoiy hayotning barcha sohalariga bevosita ta’sir
ko’rsatuvchi murakkab va mas’uliyatli faoliyat turi hisoblanadi. Bu kasb jamiyat
taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchi bo’lgan inson kapitalini shakllantirishda
muhim rol o’ynaydi. Shu sababli o’qituvchining kasbiy mahorati, ya’ni o’z kasbini
mukammal egallaganligi darajasi ta’lim tizimining sifati va samaradorligiga
bevosita ta’sir ko’rsatadi.
Kasbiy mahorat tushunchasi pedagogik adabiyotlarda turlicha talqin etiladi.
Ayrim manbalarda bu tushuncha o’qituvchining kasbiy bilim, ko’nikma va
malakalar majmui sifatida ko’rilsa, boshqa yondashuvlarda esa bu tushuncha
kengroq ma’noda — o’qituvchining shaxsiy fazilatlari, kasbga bo’lgan
munosabati, innovatsiyaga ochiqligi, mustaqil fikrlay olish qobiliyati,
tashabbuskorligi, kommunikativ salohiyati kabi mezonlarni ham o’z ichiga oladi.
1. PF-118-sonli farmon (23.08.2024)
Mazkur farmon bilan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 21-
dekabrdagi “Yangi O’zbekiston ma’muriy islohotlarini amalga oshirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi PF-269-son Farmoniga 2-ilovaning 23 va 24-pozitsiyalari
“Negizida tashkil etilayotgan organ nomi” ustunidagi “O’zbekiston Respublikasi
Energetika vazirligi” so’zlari “O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi”
so’zlari bilan almashtirilsin.
2. PQ-231-sonli qaror (21.06.2024)
6

Yevropa davlatlarida o’qituvchilar uchun CPD dasturlari keng joriy etilgan.
Bu dasturlar o’qituvchining butun kasbiy faoliyati davomida doimiy o’rganish,
takomillashish, yangiliklardan xabardor bo’lishini ta'minlaydi. CPD doirasida
o’qituvchilar quyidagilarda qatnashadilar:
Malaka oshirish kurslari;
Seminar va konferensiyalar;
Onlayn vebinarlar va raqamli platformalarda mashg’ulotlar;
Tadqiqotlar olib borish va natijalarini nashr qilish.
Statistik ma’lumot: 2022-yilda Yevropa Ittifoqi o’qituvchilari orasida CPD
dasturlarida ishtirok etganlar ulushi o’rtacha 81% ni tashkil etgan (Eurostat
Education Report, 2023).
2. Mentorlik va tajriba almashish tizimi
Ko’plab Yevropa mamlakatlarida yosh o’qituvchilarning malakasini
oshirishda tajribali pedagoglar bilan mentorlik tizimi samarali ishlaydi. Bu usul
Germaniya, Shvetsiya, Daniya, Litva kabi mamlakatlarda keng tarqalgan.
Mentorlar yangi o’qituvchilarga:
dars rejasi tuzish
sinfda interfaol muhit yaratish;
baholash metodikasini qo’llash;
sinf boshqaruvi bo’yicha amaliy yordam ko’rsatadilar.
3. Amaliy-tadqiqot faoliyati (action research)
Fransiya va Niderlandiyada o’qituvchilar o’z amaliyotlarini ilmiy yondashuv
asosida tahlil qiladilar. O’qituvchi dars jarayonida yuzaga kelgan muammoni
aniqlaydi, uni chuqur tahlil qiladi va uni hal qilish bo’yicha yangicha uslubni sinab
ko’radi. Bu ilmiy-amaliy tajriba asosida yangi metodikalar ishlab chiqiladi.
17

Yevropa olimlari oʻqituvchilarning kasbiy mahoratini takomillashtirish to'g'risida

Купить