Yigirish korxonalarida sifat menejmenti tizimini

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	541.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Konchilik ishi

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

5 Sotish

Yigirish korxonalarida sifat menejmenti tizimini

Sotib olish

KIRISH
Mamlakatimiz hukumati sifatni boshqarish tizimini joriy e tish
t о ‘g‘risida strategik qaror qabul qildi. О ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining yurtimizda ishlab chiqarilayotgan mahsulot va xizmatlarning
ichki hamda tashqi bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish maqsadida 2006
yilning 29 avgustida qabul qilingan “Korxonalarda xalqaro standartlarga
muvofiq b о ‘lgan sifatni boshqarish tizimlarini joriy e tish b о ‘yicha q о ‘shimcha
chora-tadbirlar t о ‘g‘risida”gi qarori mavjud. Ushbu qarorga muvofiq
korxonalar, asosan ishlab chiqarishi e ksportga y о ‘naltirilgan korxonalarda sifat
menejmenti tizimini majburiy tarzda joriy e tish k о ‘zda tutilgan.
Korxonalar sifat menejmenti tizimini q о ‘llashdan qanday foyda k о ‘radi?
Sifat tizimlarini joriy e tish ichki bozorni kengaytirish va e ksport
imkoniyatlarini oshirish orqali biznesda uzoq muddatli maqsadlarga e rishish
imkonini beradi. Bundan tashqari korxona menejmenti samaradorligi oshadi,
xodimlarning ijro intizomi kuchayadi. Raqobatbardoshlik, ishbilarmonlik
mavqei k о ‘tariladi. Mahsulotni rad e tish va qaytarish xavfi kamayadi.
Investitsiya va bank kreditlarini olish osonlashadi. E ng asosiysi, iqtisodiy
k о ‘rsatkichlar yaxshilanadi.
T о ‘qimachilik sanoati ishlab chiqariladigan mahsulot va ishlatiladigan xom
ashyo turiga qarab quyidagi tarmoqlarga b о ‘linadi:

Bu tarmoqlarda quyidagi bosqichlar mavjud: 1. Paxta tolalarini ishlash;
2. Jun tolalarini ishlash;
3. Zig‘ir poyali tolalarni
ishlash;
4. Tabiiy ipakni ishlash;
Kimyoviy tolalarni ishlash . 1. Tolalarga dastlabki
ishlov berish.
2. Yigirish.
3. Tо‘qish.
4. Pardozlash, ohorlash.
5. Tikish.

Paxta tolasidan yuqori sifatli gazlamalar ishlab chiqarish uchun yuqori
sifatli ip ishlab chiqarish lozim. Yuqori sifatli ip ishlab chiqarish uchun esa
yigirish korxonalarida har tomonlama yaxshi tashkil etilgan va doimo faoliyat
ko‘rsatuvchi sifat menejmenti tizimi bo‘lishi kerakdir.
Yigirish - bu bir necha texnologik jarayonlarning majmuasi bo’lib, unda
nisbatan turlicha uzunlikda va notekislikdagi tolalardan ma`lum talablarga
javob beruvchi bir tekis, pishiq va uzun ip olish vazifasi amalga oshiriladi.
Tolalardan ip yigirish tarixi juda qadimga borib taqaladi ya’ni tosh davridan
ma`lum bo’lib, Osiyo va Misrda paxtadan, Ovro’pada esa jun va zig’ir
tolalaridan ip yigirilgan.
Yigirish korxonalarining mahsuloti ip hisoblanadi. Iplar har xil bo’ladi: yakka
ip, pishitilgan ip, bo’yalgan ip, melanj ip, shakldor ip, chirmovuqli ip, tanda ip,
arqoq ip va trikotaj ipi. Ular ishlatilishiga qarab ham farqlanadi: tikuv, texnika,
poyabzal iplari va h.k.
Yigirilgan ip ma`lum talablarga javob berishi kerak, ya`ni aniq chiziqiy
zichlikda, pishiq, toza va ravon bo’lishi kerak.
Yuqorida keltirilgan iplarni paxta tolasidan ishlab chiqarish uchun uch xil
yigirish sistemalari ishlatiladi.
Ipning ishlatilishiga qarab tanlangan xom-ashyo, uskunalar va texnologik
jarayonlar majmuasiga yigirish sitemasi deb aytiladi. Karda yigirish
sistemasi Qayta tarash
sistyemasi Apparat yigirish
sistemasi

Sifat menejmentiI-BOB. YIGIRISH KORXONALARIDA SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI
QO`LLASHNING AHAMIYATI VA AFZALLIKLARI
I.1 Sifat menejment tizimini ahamiyati
Sifat menejmenti:
Yigiruv sanoatida sifat menejmenti to'rt qismdan iborat, masalan; sifatni
rejalashtirish, sifat nazorati , sifatni ta'minlash va sifatni yaxshilash. Sifatni
rejalashtirish mijozlarning ehtiyojlarini qondirish uchun faoliyatni rejalashtirish
bilan shug'ullanadi, sifat nazorati esa turli nazorat nuqtalari yordamida faoliyatni
kuzatish va yomon sifat mijozga tushmasligini tekshirish bilan shug'ullanadi.
Sifatni ta'minlash har doim sifatga erishishni ta'minlash uchun tizimlar va
tartiblarni yaratishga qaratilgan. Ushbu maqolada men sifat menejmentining
barcha to'rt qismini tushuntiraman:
Sifatni rejalashtirish:
Sifatni rejalashtirish - bu mavjud resurslar doirasida mijozlar talablarini o'z vaqtida
qondirish maqsadlariga erishish uchun ishlab chiqarish faoliyatini rejalashtirish
jarayoni. To'qimachilikda so'nggi iste'molchilar va chakana savdo bilan
shug'ullanadigan erkaklar odatda texnik xodimlar emas. Shu sababli, mijozning
talablari aniq ko'rsatilmaydi va do'kondagi texnik xodimga tushuntirilmaydi.
trikotaj uchun 20- yillarning paypoqlarini misol qilib olaylik . Mijozlar har doim
eng yaxshi ipni so ' rashadi va ko ' pincha Uster Statistikasi kabi benchmarkga
murojaat qilishadi va 5% yoki 25% darajasiga talab qilishadi . Ular hech qachon
ishlab chiqarilayotgan mahsulot va moslashtirilgan texnologiya uchun bu sifatSifatni
rejalashtirish Sifat nazorati Sifatni
tekshirish Sifatni
Yaxshilash

talab qilinadimi yoki yo ' qligini tushunishga harakat qilmaydi . Ba ' zi hollarda mijoz
ip namunasini beradi va yigiruvchidan sifatga mos kelishini so ' raydi .
Laboratoriyadagi erkaklar ip namunasining xususiyatlarini tahlil qiladi va
yigiruvchiga hisobot beradi. Spinner yigiruv bosqichida bir xil burilish va
hisoblash parametrlarini saqlashga harakat qiladi. Odatda odamlar berilgan
namunalar halqali ramka politsiyasi emas, balki konus, xanjar yoki ip olinadigan
mato bo'lagi ekanligini tushunishmaydi.
Sifat nazorati:
Biz sifat nazoratini quyidagicha belgilashimiz mumkin; Ishlab chiqarilgan
mahsulotlarda, ayniqsa, mahsulotni davriy tasodifiy tekshirish orqali tegishli
standartlarning saqlanishini ta'minlash tizimi. Sifatni nazorat qilish - bu mos
kelmaydigan materiallarning mijozga tushishiga yo'l qo'ymaslik maqsadida jarayon
va mahsulotlarni tekshirish va monitoring qilish jarayoni. Har bir jarayon uchun
turli natijalar sohalari aniqlanadi va bu natijalarga erishilayotganligini tekshirish
uchun tadqiqotlar olib boriladi.Nazorat bo'limi odatda ikkita alohida bo'limga ega:
biri ishlab chiqarishning turli bosqichlarida mahsulot sifatini va shuningdek,
odatda tekshirish va sinov deb ataladigan yakuniy mahsulot sifatini tekshirish
uchun, ikkinchisi esa jarayonni o'rganish uchun, odatda jarayonni nazorat qilish
tadqiqotlari deb ataladi.
Yigiruv laboratoriyasida o'tkaziladigan oddiy sinovlar quyidagilardan iborat:
1. Paxta: uzunlik, mikroner, kuch, axlat, neps darajasi, rangi, asal shudringi,
ultrabinafsha nurlanishi
2. Lap: axlat, tola uzunligi, neps
3. Sliver: Ttrash, neps, U%, hank o'zgarishi
4. Roving: U%, hank o'zgarishi. Ba'zi tegirmonlar iplarning Lea kuchini
sinashga o'xshash aylanma kuchini o'lchash tizimini ishlab chiqdi.
5. Ip: Iplar soni , sonining o'zgarishi, TPM, Lea kuchi, bitta ipning
mustahkamligi, U%, kamchiliklar, Classimat xatolari, tashqi ko'rinish, xirillash
tendentsiyasi va tuklilik
Sifatni ta'minlash:

Sifat kafolati turli jarayonlarni, ularning o'zaro ta'sirini va ketma-ketligini
aniqlashga, har bir jarayonning maqsadlarini aniqlashga, asosiy natijalar sohalarini
va natijalarni o'lchash choralarini aniqlashga, kerakli natijalarni olish tartib-
qoidalarini o'rnatishga, barchaga imkon beradigan protseduralarni
hujjatlashtirishga qaratilgan. shunga rioya qilish, odamlarni tartib-qoidalarni
amalga oshirishga o'rgatish, odamlarni ish joyida yo'naltirish uchun standart
foydalanish ko'rsatmalarini tayyorlash, ish faoliyatini kuzatish va o'lchash,
og'ishlar bo'yicha tegishli choralarni ko'rish va tizimlarni doimiy ravishda
takomillashtirish.
Sifatni yaxshilash:
Yigirish fabrikasida sifatni boshqarish yoki yaxshilash hech qachon tugamaydigan
jarayondir. Mijozning ehtiyojlari va umidlari texnologiya, iqtisodiyot, siyosiy
vaziyat, ambitsiya va orzular, raqobat va boshqalardagi o'zgarishlarga qarab
doimiy ravishda o'zgarib turadi.
Karda yigirish sistemasi
Bu sistemada asosan о ‘rta tolali paxtadan 15,4  40teks chiziqiy zichlikdagi
iplar yigiriladi. Ulardan surp, satin, chit kabi bejirim gazlamalar va triko
buyumlari tayyorlanadi. Yigirish mahsulotlarining 60%dan k о ‘pi karda yigirish
sistemasida yigi riladi.

1-jadval
T/R O’timlar Ishlatiladigan
mashinalar Texnologik
jarayonlar Mahsulotlar
1 Titish-
tozalash Titish- tozalash
agregati Titish, aralshtirish,
tozalash Titilgan,
tozalangan
tolali massa
2 Tarash Tarash
mashinasi Tarash Taralgan
pilta
3 Piltalash Piltalash
mashinasi
I-o`tim
II-o`tim Cho`zish va
qo`shish Piltalangan
pilta
4 Piliklash Piliklash
mashinasi Cho`zish, Pishitish
va o`rash Pilik
5 Yigirish Yigirish
mashinasi Cho`zish, Pishitish
va o`rash Ip
Qayta tarash yigirish sistemasi
Bu sistema asosan uzun (ingichka) tolali paxtadan 5  15,4 teks
chiziqiy zichlikdagi ingichka iplarni yigirish uchun ishlatiladi. Bu sistemada
tayyorlangan iplar pishiqligi, ra vonligi, tozaligi, silliqligi va
chо‘ziluvchanligi bilan ajralib turadi. Qayta tarash jarayonida kalta tolalarni
kо‘p miqdorda tarab ajratish ip chiqishining kamay ishiga va mahsulot
tannarxi oshishiga olib keladi.

2-jadval
T/R O`timlar Ishlatiladigan
mashinalar Texnologik
jarayonlar Maxsulotlar
1 Titish-
tozalash Titish- tozalash
agregati Titish,
aralshtirish,
tozalash Titilgan,
tozalangan
tolali massa
2 Tarash Tarash
mashinasi Tarash Taralgan
pilta
3 Xolstcha
tayyorlash Piltalash
mashinasi
0-o`tim
Piltabirlash-
terish mashinasi Cho`zish va
qo`shish
Cho`zish,
qo`shish va
o`rash Piltalangan
pilta
xolstcha
4 Qayta
tarash Qayta tarash
mashinasi Qayta tarash Qayta
taralgan pilta
5 Piltalash Piltalash
mashinasi
I-o`tim Cho`zish va
qo`shish Piltalangan
pilta
6 Piliklash Piliklash
mashinasi Cho`zish,
Pishitish va
o`rash Pilik
7 Yigirish Yigirish
mashinasi Cho`zish,
Pishitish va
o`rash Ip
Apparat yigirish sistemasi
Bu sistema asosan past navli, kalta tolali paxtadan hamda yigiriluvchan
tolali chiqindilardan 55,5  1000 teks chiziqiy zichlikdagi ip yigirish uchun
ishlatiladi. Apparat sistemasida yigirilgan ip b о ‘sh, notekisligi yuqori, pishiqligi

past, ch о ‘zilmaydigan, mayin va tukli b о ‘ladi. Ular asosan arqoq iplari sifatida
bumazey, bayka flanel, va boshqa issiq va yumshoq gazlamalar t о ‘qishda
ishlatiladi.
3-jadval
№ O`timlar Ishlatiladigan
mashinalar Maxsulotlar
1 Xom ashyoni titish, tozalash
va aralshtirishga tayyorlash Titish- tozalash
mashinalari Titilgan,
tozalangan tolali
massa
2 Aralshtirish Labazlar Aralshma
3 Tarash, Piltalash Tarash
apparatlari Pilik yoki Pilta
4 Yigirish Yigirish
mashinalari Ip
Ip yigirishning melanj usuli ham mavjud b о ‘lib, unda b о ‘yalgan va b о ‘yalmagan
tolalar aralashmasidan о ‘rtacha chiziqiy zichlikdagi iplar tayyorlanadi. Ular pishiq,
bir tekis, tukli va toza b о ‘lib, har xil, rang barang gazlamalar t о ‘qishda ishlatiladi.
Bu usulda ip yigirishda texnologik jarayonlar va о ‘timlar deyarli karda sistemasi
bilan bir xil b о ‘ladi.
1-rasm. Bo`yalgan ip to`plari.

I.2 Yigirish korxonasida sifat menejment tizimini qo`llashning
ahamiyati
Korxonada faoliyat ko‘rsatadigan muhandis-texnik xodimlar bilan bir qatorda sifat
menejmenti tizimi ni , korxona laboratoriyasi amalga oshiradi. Bu bo‘limlar xomaki
mahsulotlar va ip sifatini doimo nazorat qilib turadilar.
Sifat menejmenti tizimi va korxonadagi laboratoriyalar doimiy va davriy
nazoratlarni o‘tkazib turadilar.
2-rasm. Karda yigirish korxonasida nazorat.
Doimiy nazorat - korxonaga keltirilgan yoki ta’minlovchilardan qabul qilingan
xom ashyo, hamda boshqa materiallarni va chetga chiqariladigan mahsulotlar
sifatini nazorat qiladi.
Davriy nazorat- quyidagi ko‘rinishda o‘tkaziladi:
1. Barcha o‘timdagi xomaki mahsulotlar (xolst, pilta, xolstcha, pilik) sifatini;
2. Barcha jarayonlarda texnologik tartibni va mashinalarni ishlatish bo‘yicha
qoidalarni bajarilishini;
3. Sex xodimlari tomonidan o‘rnatilgan yo‘riqnoma va uslubda xomaki
mahsulotlarni texnik nazoratini amalga oshirilishini.
Yigirish korxonasida t exnik nazorat bo‘limi xodimlari va korxona ishchilarining
asosiy vazifasi, texnologik jarayonlarning bir me’yorda ishlashini, yuqori ishlab
chiqarish samaradorligi, yuqori iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishini tashkil
etadi, hamda sifatli standart mahsulotlari ishlab chiqishni ta’minlaydi. Bunda
ipning sifati, mahsulotning chiziqiy zichligi, chiziqiy zichlik bo‘yicha notekisligi,
mahsulotning tozaligi, xom ashyo sifati va uziluvchanligini nazorat qilib borishga
erishiladi ipning sifati, mahsulotning chiziqiy zichligi, chiziqiy zichlik bo‘yicha
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

notekisligi, mahsulotning tozaligi, xom ashyo sifati va uziluvchanligini nazorat
qilib boradi.
Turli ishlab chiqarish bo‘limlarida bu vazifalarni bajarishdagi ob’ektiv
ma’lumotlarni texnik nazorat berishi kerak.
Davlat standartiga muvofiq texnik nazorat-bu mahsulotning sifatiga bog‘liq holda
texnik shartda belgilangan bo‘lib, mahsulot yoki jarayonni tekshirish demakdir.
To‘qimachilik va yengil sanoat korxonalarida texnik nazorat ko‘pincha birlashgan
holda faoliyat yuritadi:
qabul qilishdagi nazorat - nuqsonli mahsulotlarni birga qo‘shgan holda tayyor
mahsulot sifati;
texnologik jarayon nazorati - texnologik jarayonlarni belgilangan rejim,
ko‘rsatkichlarga rioya qilishi va ularning bir maromda ishlashi;
jarayonli nazorat - alohida o‘timlar bo‘yicha xomaki mahsulotlarning xossalari;
kirish nazorati - ta’minlovchilardan qabul qilinayotgan xom ashyo va qo‘shimcha
materiallarni qabul qilish.
Viloyatdagi to’qimachilik korxonalarida xalqaro standartlarga mos
keladigan sifatni boshqarish tizimlarini joriy etgan korxonalar uchun qator
imtiyozlar berilmoqda. Bu birinchi galda soliq imtiyozalar bo’lib, bunda foyda
solig’i hisoblanishida yuridik shaxslarning soliq solinadigan foydasi miqdori
sifatini boshqarish tizimlarini joriy etishga yo’naltirilgan investitsiyalar summasiga
kamaytiriladi. Xalqaro standartlarga mos keladigan SMTni joriy etgan
to’qimachilik korxonalari O’zbekiston respublikasi xududida mahsulotning
laboratoriya tadqiqotlari va testlarini o’tkazishda foydalaniladigan jihozlar va
ularga butlovchi mahsulotlar hamda ehtiyot qismlarini olib kirishda bojxona
to’lovlari va qo’shilgan qiymat solig’ini to’lashdan ozod etiladi.
Respublikamizdagi ilg’or zamonaviy to’qimachilik korxonalar tajribasi
ko’rsatmoqdaki ISO asosida sifat menejment tizimini joriy etish, ularning
raqobatbardoshligini oshirish va bozor sharoitida barqaror faoliyat ko’rsatishining
muhimi sharti bo’lib, korxonlarga juda ko’p afzalliklar beradi. Jumladan:
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

-korxonada ishchan muhit qaror topishini ta’minlash; korxonada boshqaruv
malakasi, ishlab chiqarish madaniyati, texnologik intizomni yaxshish;
-yangi bozor imkoniyatlarini ochilishi va amaldagi sotuv bozorlarini saqlab
qolinishi;
-mavjud va potentsial iste’molchilarda korxona imkoniyatlariga ishonchni
mustaxkamlash;
-korxonalarni samaradorligini oshirish, ishda aniq muvofiqlashtirish;
-korxona mahsuloti yoki xizmatlari sifatini iste’molchilar tomonidan belgilangan
yoki kutilayotgan talablarga muvofiqligiga erishish va ushlab turish;
-yirikroq korxonalar bilan musobaqalashish imkoniyati (ya’ni maqbul narxlar taklif
qilinishi yoki narxlarni ushlab turish);
tayyorlashni ta’minlash va o’zaro shartnomalarning to’liq bajarilishida
iste’molchilar ishonchini yanada oshirish;
tayyorlashni ta’minlash va o’zaro shartnomalarning to’liq bajarilishida
iste’molchilar ishonchini yanada oshirish;
-resurslardan unumli foydalanishni ta’minlash, korxona faoliyatini
takomillashtirib, mahsulot sifatining yaxshilanishiga olib kelish va iqtisodiy
ko’rsatkichlar ko’tarilishi, sog’lom ish muhiti shakllanishi va mutaxassislar
yakdilligi va izlanuvchanligini ta’minlash;
-ishlab chiqaruvchi tomonidan sifatli va xavfsiz mahsulot barqaror ishlab
chiqarilishi uchun barcha shart-sharoitlar ta’minlash;
-mahsulotlardan iste’molchilar qoniqishini ta’minlash, xodimlarning xavfsiz
mehnat sharotini yaratib berish, xavf va ziyonni minimal darajaga keltirish,
korxonani atrof-muhitga bo’lgan ta’sirini kamaytirish va doimiy nazorat qilish.
Xalqaro sifat andozalariga muvofiq korxonalarda sifat menejment tizimini joriy
qilish orqali to’qimachilik korxonalarining faoliyatini yangi bosqichga ko’tarish,
eksport saloxiyatini oshirish, ularning xam ichki, xam tashqi bozorlarda barqaror
o’rin egallashi hamda raqobatbardoshliligini ta’minlashga erishi mumkin.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

II-BOB. YIGIRISH KORXONASIDA SIFAT VA NAZORAT O`TKAZISH
TARTIBI
II.1 Yigirish tizimlari
Tolalardan ip yigirishda texnologik jarayonlar tolalari parallel joylashgan
piltacha-michka hosil qilish va uni eshib ipga aylantirish hamda uni biron shaklda
orab olish bilan yakunlanadi. Aynan ushbu jarayonlarni bajarish tartibi, ularni
ketma-ketligi ip yigirish usullarini takomillashtirish omili va muammolari bo'lib
qolmoqda.
Halqali usulda ip yigirishni tezligi urchuqning tezligi bilan cheklab qo'yilgan
bo'lsa, urchuqsiz usullarda yigirish qurilmalarini (rotorlar, kameralar,) aylanish
soni bir necha marta ortiq bo'ladi. Halqali usulda ip yigirishda pishitish va o'rash
jarayonlari birgalikda amalga oshirilishi ip o'raladigan naychaning olchamlarini
cheklab qo'yadi. Shu sababli ip yigirishda unumdorlikni oshirishni eng maqbul
yo'li pishitish va orash jarayonlarini bajarilishini alohida mexanizmlar yordamida
amalga oshirish hisoblanadi. Bunday imkoniyatga ega bo lgan mashinalarda
urchuqdan foydalanilmaydi va shuning uchun ham ularni urchuqsiz usullar deb
yuritiladi. Halqali usulda yarim tayyor mahsulot - pilik hosil qilinib undan chozish
asbobi yordamida kerakli chiziqli zichlikgacha ingichkalashtirilib chozilgan
piltachani urchuq, halqa va yugurdak yordamida pishitib ip hosil qilinadi.
Urchuqsiz usulda ip yigirishda yarim mahsulotni ingichkalashtirish chozish usulida
emas, balki piltadagi tolalarni tarab ajratish yo li bilan amalga oshiriladi. Ushbu
tolalardan kerakli chiziqli zichlikdagi ip hosil qilish uchun tolalar maxsus
kameralarga uzatiladi va u yerda kop marta qoshilib piltacha-michka hosil qilinadi.
Michkani pishitish va orash jarayonlari ham amalga oshirish tartibi va mohiyatiga
kora farq qiladi. Pnevmomexanik usulda yigirilgan ipni tuzilishi halqali usulda
yigirilgan ipdan farqlanadi. Bunday ipda tolalarning asosiy qismi ipning o zagini
tashkil etadi, tolalarning bir qismi ushbu o zakni qurshab olgan o rama qatlamni
hosil qiladi. Aynan o'rama qatlamni mavjudligi pnevmomexanik usulda yigirilgan
ipning uzilish kuchini xalqali yigirish mashinasidan olingan ipga nisbatan 20%
gacha kam bo'lishga sabab bo'ladi. Bunday farq bo'lishi o'rama qatlamdagi
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

tolalarni uzish kuchiga qarshilik ko'rsatmasligi bilan izohlanadi. Agarda halqali va
pnevmomexanik usulda yigirilgan iplarning chiziqli zichliklari bir xil bo'lsa,
pnevmomexanik usuldagi ipning ko'ndalang kesimidagi tolalarning bir qismi
o'rama qatlimni tashkil etgani uchun o'zakdagi tolalar soni kam bo'lishi ko'rinadi.
Shuning uchun pnevmomexanik usulda tayyorlangan ipda uzulish kuchiga
qarshilik ko'rsatuvchi tolalar soni oz bo'ladi.
Uzulish kuchi oz bo'lsada, pnevmomexanik usulda yigilgan ipning notekisligi kam
bo'ladi. Amaldagi tajribalar ipning notekisligini 15% gacha kamligi ko'rsatdi.
Bunday ijobiy sifat ko'rsatkichini yuzaga keltiruvchi asosiy omil yigirish
kamerasida davriy qo' shilishni amalga oshirilishidir. To'qimachilik
materialshunosligi tasnifiga ko ra ipni xossalari juda ko'p. Bulardan biri ipni
ishqalanishga chidamliligidir. Pnevmomexanik usulda yigirilgan ipning
ishqalanishga chidamliligi halqali usulda yigirilgan ipga nisbatan yuqoridir.
Bunday farq iplarning tuzilishi bilan bog'liq. Halqali usulda yigirilgan ipning
tashqi tolalari ishqalanishda tezda suriladi, qisman yemiriladi va ingichkalanib
qoladi. Natijada ipni uzilish kuchi tezda kamaya boradi.
Pnevmomexanik usulda yigirilgan ipda tolalarni uchlari mustahkamroq o'rnashgani
uchun ishqalanishda asosan tolalarni yemirilishi hisobiga ip ingichkalana boradi.
Demak, ishqalanishda pnevmomexanik ipda tolalari surilmaganligi va tolani
yemirilishi uzoq vaqt davom etganligi uchun u ishqalanishga chidamli bo'ladi.
Halqali va pnevmomexanik usullarda yigirilgan iplarning chiziqli zichligi bir xil
bo'lganda ularning diametrlari turlicha bo'ladi. Shuning uchun pnevmomexanik ip
hajmdor hisoblanadi va u yumshoq bo'ladi.
Yigirish tizimini va usulini asoslash
Tolalardan ip hosil qilish ketma-ketligini yigirish tizimi deb atash qabul qilingan.
Bunda yigirish tizimi tushunchasi faqat jarayonlar ketma-ketliginigina emas, balki
texnologik jihozlar royxatini yigirish korxonalarida qabul qilinish tartibini ham o'z
ichiga oladi.
Tabiiy va kimyoviy tolalardan ip yigirishning quyidagi asosiy tizimlari mavjud:
oddiy(kard), qayta tarash va apparat tizimlari. Oddiy yigirish tizimi boyicha
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

ortacha chiziqli zichlikdagi iplar yigiriladi. Bunday iplar keng assortimentdagi ip
gazlamalar ishlab chiqarish uchun qollaniladi. Loyihada ko'rsatilgan chiziqli
zichlikdagi ipni yigirish uchun oddiy tarash tizimini, halqali va pnevmomexanik
usullarni qabul qilamiz. Ushbu tizim asosida Germaniyaning Truchler va
Shlafxorst firmalarining quyidagi jihozlarni qabul qilamiz:
4-jadval
Jihozlarning nomlari Rusumi
Avtomatik toy tituvchi mashina BO-A
Ko'p funktsiyali tozalovchi SP-MF
Aralashtiruvchi mashina MX-I6
Tozalovchi mashina CL-C3
Yot aralashmalardan tozalovchi SP-FP
Tarash mashinasi TC-11
Piltalash mashinasi T 7
Piltalash mashinasi T -8
Piliklash mashinasi Zinser 670
Halqali yigirish mashinasi Zinser 351
Iplarni qayta o'rash avtomati Autosoner 5
Iplarni qo'shib orash “DONXINT” DX321G
Pishitish mashinasi VTS-09
Texnologik jihozlarning texnik tavsifi
Quyida jihozlarning texnik tavsiflari keltirilgan. Tavsiflar Truchler firmasining
prospektlari asosida olindi.
BO-A rusumli avtomatik toy tituvchi mashina Trutzschler firmasining
BLENDOMAT turkumiga kiruvchi BO-A avtomatik ta'minlovchi 180 tagacha
toyni titishga mo'ljallangan. Uning unumdorligi 1500 kgG’soatgacha oshirish
imkoniyatiga ega. Toylarni yuzasini gorizontal yo'nalishda titishni burchak ostida
titishga almashtirilishi titishga qo'yilgan toylarni uzluksiz to'ldirib borish imkonini
beradi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

5-jadval. Mashinaning texnik tavsifi
Ko'rsatkichlar BO-A
1. Unumdorligi, kg/soat 1000 gacha
2. Stanina kengligi, mm 1720G’2300
3. Balandligi, mm 2900
4. Toy balandligi, mm (max) 1700
5. Mashina uzunligi, mm: max 50 270
min 10 670
6. O'rnatilgan quvvati, kVt 10,6 - 12,6
7. Maksimal unumdorlikda talab qilingan quvvat, kVt 4 - 6
8. Vibratsiya koefitsenti 1,2
Toylarni titish qurilmasi karetkada ikkita tituvchi valik va uchta
yo'naltiruvchi valiklar o'rnatiladi. Ishlash jarayonida tituvchi valiklarning faqat
bittasi ishlaydi.
Karetka o'ng tomonga harakatlanganda chap tomondagi valik 10 mm ga ko'tarilib,
o'ng tomondagi valik tishlarini toylarga yaxshi botishini ta'minlanadi. Toylardan
tolalar bo'lakchalarini yaxshi titib olinishi uchun valiklarning tishlari ularning
harakat yo'nalishi tomonga qarab qiyalatib o rnatiladi. Titish samarali bo'lishi
uchun yo'naltiruvchi valiklar ustiga halqalar kiydirilgan va tolalar qatlamini bosib
turuvchi panjara ornatilgan.
SP-MF ko'p tarmoqli tozalash texnologik tizimlari
Truchler firmasining SP-MF ko'p tarmoqli tozalash texnologik tizimlarida og'ir
aralashmalar va metall parchalaridan tozalash qurilmalari o'rnatilmoqda.
Tozalovchiga tolalar quvur orqali yetkazib beriladi. Ventilyator 2 tortishi hisobiga
kelgan tolalar birinchi bosqichda aerodinamik usulda og'ir aralashmalardan
tozalanadi. Ajralgan chiqindii kameraga tushadi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

6-jadval. Ko'p tarmoqli tozalash mashinasi texnik tavsifi.
Ko'rsatkichlar SP-MF SP-PF
Stanina kengligi, mm 1200 1200
Umumiy uzunligi, mm 4485 2460
Umumiy kengligi, mm 1664 1664
Umumiy balandligi, mm 1250 1250
Urnatilgan elektr kuvvati, kVt 9 0,8
Eng yukori unumdorlik, kg/soat 2000 2000
So'ngra tolalarni quvurning ikkinchi tarmog'i orqali changsizlantirish qurilmasiga
uzatiladi. Aynan ushbu tarmoqda yong'in chiqishini oldini olish uchun uchqun
borligini nazorat qilish moslamasi o'rnatiladi. Bu moslama tolalar oqimini skaner
qilib, unda yong'inga oid o'zgarish bo'lganda tolalarni maxsus konteynerga
yuboradi. Boshqa hollarda tolalarni navbatdagi jihozga uzatish davom etadi.
Ikkinchi tarmoqda changsizlantirilgan tolalar metall datchigi orqali o'tib, uchinchi
tarmoq yordamida navbatdagi mashinaga uzatiladi.
MX-I rusumli kup kamerali aralashtiruvchi Trutzschler firmasi MX-I modeldagi
integrallashgan aralashtirish mashinalarini ishlab chiqara boshladi.
7-jadval. Aralashtiruvchi mashinaning texnik tavsifi.
T/R Ko'rsatkichlar MX-U6 MX- U 10
1 Kameralar soni 6 10
2 Kamera kengligi, mm 1200 1600
3 Kamera chukurligi, mm 500 500
4 Umumiy kengligi, mm 2264 2264
5 Umumiy uzunligi, mm 4633 6632
6 Urnatilgan kuvvat, kVt 4,8 6,3
7 Eng yukori unumdorlik Keying mashina
kuvvatiga karab
Mashina ikki variantda, 6 yoki 10 kamerali qilib ishlab chiqariladi. Olti kamerali
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

mashinaning unumdorligi 600 kg/soatgacha. Yuqori unumdorlik zarur bo'lganda
10 kamerali mashinadan foydalanish tavsiya etiladi. Universal aralashtiruvchi MX-
U mashinasi MX-I modeldagidan farqi ta'minlashni boshqarish va kameralar
ostidagi uzatuvchi panjarani pnevmatik tizim bilan almashtirilganligida.
Aerodinamik tizim yopiq bo'lib, tolani mashinaga ta'minlash uchun ishlatilgan
havo uni chiqarish va navbatdagi mashinaga uzatishda ham foydalaniladi.
Kimyoviy tolalarni aralashtirish uchun MX-R mashinasi tavsiya etiladi. Uning
o'lchamlarini kichikligi, yagona kameradan qayta titib olinishi texnologik
talablarni qondirishda muhim ahamiyatga ega. KLINOMAT tozalash mashinasi
Tozalash samaradorligini oshirish yo'nalishda tayyorlangan CLEANOMAT CL
turdagi tozalash mashinalari bir necha rusumlarda ishlab chiqariladi. Bulardan
dag'al tozalash uchun ikkita qoziqli barabanli CL-P mashinasi yirik nuqsonlardan
tozalaydi. CL-C turdagi mashinalarda bittadan to'rttagacha tozalovchi baraban
o'rnatiladi.
8-jadval. KLINOMAT tozalash mashinasi texnik tavsifi.
Ko'rsatkichlar CL-C3 CL-C4
Stanina kengligi, mm 1600 1600
Umumiy uzunligi, mm 2455 2985
Umumiy kengligi, mm 2264 2264
Umumiy balandligi, mm 1250 1250
Urnatilgan elektr kuvvati, kVt 12 14,5
Eng yukori unumdorlik, kgG’soat 1000 1000
Barabanlarning sirti ignalar yoki arra tishli qoplamalar bilan qoplanishi mumkin.
Tozalash qismida baraban tishlari tutib qolgan tolalar bo'lakchasi bilan
kuchsiz ilashgan nuqsonlar markazdan qochar kuch hisobiga ajralib chiqib, quvur
orqali mashinadan chiqariladi. Tolalarga ilashgan nuqsonlarning bir qismi
bo'lakchani pichoqga urilib silkinishi natijasida ajraladi. TRUTZSCNLER TC-11
markadagi tarash mashinasi Tolalar tutamini qo'shimcha ravishda tarash va ularni
alohhida tolalarga ajratish uchun Ttrutzschler firmasi tarash mashinasida qabul
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

barabani bilan shlyapka polotnosi o'rtasiga to'rtta harakatsiz shlyapka o'rnatilgan.
9-jadval. TRUTZSCNLER TC-11 markadagi tarash mashinasining texnik tavsifi
Unumdorligi, kg/soat 260 gacha
Pilta chiziqli zichligi, kteks 3,57-5,26
Pilta taxlanadigan idish
diametri, mm 600, 1000
balandligi, mm 1000, 1200
Talab etiladigan quvvat, kVt 20gacha
(unumdorlikga mos ravishda)
Mashina massasi, kg 6700
Gabarit o'lchamlari, mm
kengligi 1700-2800
uzunligi 6360
balandligi 3360
Ttrutzschler firmasining takomillashgan tarash mashinalarida piltani cho'zish
uchun ko'p zonali cho'zish asbobi o'rnatilgan. Unda asosiy cho'zish bilan birga
qo'shimcha zona mavjud bo'lib, pilta chiziqli zichligini o'zgarishiga qarab umumiy
chozish oshirib yoki kamaytirib turiladi. Ushbu jarayonni ip yigirishda chiziqli
zichlikni rostlash deb ataladi. Jarayonni bajaruvchi mexanizmlar esa rostlagichlar
deb yuritiladi. Mashinadan chiqayotgan piltani to la shakklangach cho zish
asbobida ishlov berib, so'ngra idishga taxlanadi.
Pilta taxlanadigan idish diametri va balandligi bilan farqlanadi. Texnologik va
iqtisodiy talablar qatorida qatorida idishga imkoni boricha ko proq piltani joylash
maqsadga muvofiq. Ushbu maqsadda idishning diametri tobora kattalashtirilib
borilmoqda. Shu bilan birga pilta to lgan idishni avtomatik tarzda bo’sh idish bilan
almashtirish masalasi ham hal etilmoqda.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

I.2 Yigirish korxonasida nazorat o`tkazish tartibi
Yigirish korxonasida nazorat uslublarining qo’llanilishi.
1 . Korxonadagi xom ashyoning saqlanish holatini tekshirish.
2 . Xom ashyoning sifatini aniqlash.
3 . Paxta tolasining sarflanish grafigiga asosan saralash tarkibini aniqlash.
4. Paxta tolasining yumshoqligini tekshirish.
5 . Yigirish ishlab chiqarishda hosil bo‘lgan chiqindilar miqdori va sifatini
tekshirish.
6 . To‘plash, saralash, qabul qilish va chiqindilarga ishlov berish. 7. Titish- tozalash
agregatlarida paxta tolasining tozalanish samarasini aniqlash
8 . Tarash mashinalarida taramning sifatini tekshirish.
9 . Xom ipning cho‘zilishini aniqlash.
10 . Yigirish va pishitish mashinalarida olingan ipning massasi, o‘ram zichligi va
o‘ram uzunligini tekshirish.
11 . O‘rash mashinasida xom ipning o‘ralish zichligini aniqlash. to‘g‘ri
12 . Texnologik jarayon bo‘yicha mahsulotning uziluvchanligini tekshirish.
13 . Mashina ishchi qismlarining tezligini tekshirish.
14 . Mashina ishchi qismlarini ta’mirlashni tekshirish.
Har bir ip to‘dasi iste’molchilarga jo‘natilishidan oldin standart va texnik shartlar
asosida tekshirilib boriladi. Undan tashqari, mashinalarda bir xil darajadagi
mahsulot ishlab chiqarilishini va ipning sifat ko‘rsatkichlarining me’yori nazorat
qilinib boriladi.
Mahsulotni chiziqiy zichligi bo‘yicha nazorat qilish, yigirish ishlab chiqarishining
turli o‘timlarida o‘tkaziladi. Boshlanishida doimiy uzunlikdagi kesimlarning
massasi aniqlanadi va mahsulotning chiziqiy zichligi aniqlanadi.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

3-rasm. Karda yigiruv mashinasi
Xossalari bo‘yicha mahsulotning notekisligi va turli ko‘rinishdagi mahsulotning
tuzilishli notekisligi turli xarakterda bo‘lishi mumkin. Mahsulotning xossalari va
tuzilishining o‘zgarish xarakteriga bog‘liq bo‘lgan notekisligi quyidagicha
aniqlanadi:
- davriy -mahsulot xossalaridagi to‘lqin tebranish amplitudasi va uzunligi tasodifiy
bo‘lganda;
- davriy emas -mahsulot xossalaridagi to‘lqinning tebranish uzunligi va amplituda
o‘lchami tasodifiy o‘lchamda bo‘lganda;
- funksional , ya’ni bir yoqlama o‘sishdagi og‘ish (masalan, mahsulotning bo‘ylama
chiziqiy zichligining doimo oshishi);
- mahalliy (mahsulot chiziqiy zichligining birdaniga oshishi yoki kamayishi);
Notekislik iplarning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlariga, yigirish va to‘quvchilik
mahsulotlarining fizik-mexanik xossalariga ta’sir qiladi. Ko‘pgina omillar; xom
ashyo xossalarining notekisligi, ko‘pincha texnologik jarayon va mashinaning
konstruksiyasiga, rejimning buzilganligiga, mashinalardan uzoqlashish va uni
sozlash natijasida notekislik hosil bo‘ladi.
Yigirish korxonalarida texnologik jarayon normal kechishi uchun uchta shart
bajarilishi kerak:
1. Saralanma tarkibidagi paxta tolasining quyidagi o‘rtacha fizik-mexanik
ko‘rsatkichlari doimiy o‘zgarmas bo‘lishi kerak; tola uzunligi, tola tarkibidagi
chiqindilar miqdori va saralanmaga qo‘shilayotgan qaytimlar miqdori va sifati.
2. Aralashmaga diagonal bo‘yicha yangi to‘dalarni qo‘shish.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

3. Agregatdagi ta’minlovchi aralashtiruvchi mashina oldiga qo‘yilgan, hamda
ishlatilayotgan stavkada tola har bir to‘dadagi toylardan bo‘lishi kerak.
Titish-savash sexida texnologik jarayonni nazorat qilish . Titish-savash
agregatining qanday ishlayotganligini baholash , titilganlik darajasini aniqlash,
Chiqindilar va qaytimlarni (obrat ы ) yig‘ish va ularni saralashni standarti
talablariga ko’ra olib borish. Har bir toy chiqindida sifat menejmenti tizimi
belgisi bo‘lishi kerak.
Chiqindi bo‘limining xodimlari chiqindini etalonga solishtirib qabul qilishlari
kerak. Chiqindining sifati sifat menejmenti tizimi, masteri va sex boshlig‘i
tomonidan nazorat qilib boriladi.
Paxta tolasi to‘g‘ri tanlansa, saralanma to‘g‘ri qilinsa mashinalarning holati yaxshi
bo‘lsa, paxta yaxshi titilib-savaladi, undan sifatli xolst olinadi, yuqorida aytilgan
nuqsonlar minimal bo‘ladi. Shu bilan birga sexlarda harorat va namlik me’yorida
bo‘lishi kerak.
ISO 9001:2015 -ishlab chiqarishni boshqarish sohasida ilg‘or jahon tajribasini
umumlashtiradigan va ishlab chiqarishni tashkil etishga nisbatan talablarni о‘z
ichiga oladigan xalqaro standartdir. ISO 9000:20 15 turkumidagi standartlar haqida
gap borganda, uchta xalqaro standart nazarda tutiladi: ISO 9000:20 15
ISO 9001:20 15
ISO 9004:2000.
О ‘zbekistonda ushbu standartlar O’zDSt/ ISO 9000:2002;
O’zDSt / ISO 9001:2002;
O’zDSt / ISO 9004:2002 davlat standartlari sifatida amalga joriy e tilgan.
Ushbu standartlarning о ‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, ular talablarni
bevosita mahsulot sifatiga e mas, balki ishlab chiqarishni boshqarish tizimiga
q о ‘yadi. YA’ni, ishlab chiqarish oldindan mahsulot sifatining barqaror darajasini
ta’minlashi lozim.
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

4-rasm. Iso logotipi
Shu sababli iste’molchi sifat menejmenti tizimi uchun ham sertifikat talab
qilmoqda. ushbu sertifikat talablariga javob beradigan mahsulotni barqaror ishlab
chiqarishni kafolatlovchi tizimga e ga e kanining isboti sifatida qabul qiladi. bu
bilan korxona savdo hajmini oshirishdan tashqari sarf-xarajatlarini ham sezilarli
ravishda kamaytiradi. Kamchiliklar hamda nomuvofiqlik sababli yuzaga keladigan
tashqi va ichki y о ‘qotishlar kamayiishi isbotlangan. Buning natijasida umumiy
sarflanadigan mablag‘ kamayadi va q о ‘shimcha daromad olish imkoni paydo
b о ‘ladi.
Xalqaro standartlar b о ‘yicha sifat menejmenti tizimini tashkil e tish, joriy e tish va
sertifikatlash xalqaro shartnomalar tuzishda muhim ahamiyatga e ga. U
korxonalarning tenderlar, tanlovlar hamda boshqa shu kabi tadbirlarda ishtirok
e tishi uchun y о ‘l ochib beradi. Natijada bu korxonalar uchun shartnoma tuzish
imkonini berishi va reklama sifatida xizmat qilishi mumkin. Sifat menejmenti
tizimi yirik davlat buyurtmalari, imtiyozli kreditlar va sug‘urta turlariga e ga b о ‘lish
imkoniyatini oshiradi.

O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

$XULOSA Xulosa qilib aytganda, men bu kurs ishini qilish davomida yigirish korxonasidagi nazorat iplarni gazlama to`qishga tayyorlash, yigirish korxonasida sifat menejmenti haqida ko`nikmalarga ega bo`ldim. Keyingi yillarda respublikamizda ham xalqaro standart talablari asosida sifat menedjment tizimlarini joriy etib, sertifikatlashtirilgan korxonalarni rag’batlantirish maqsadida bir qator chora-tadbirlar qabul qilindi. Ushbu tadbirlar sirasiga sifatni boshqarish tizimlarini joriy etib, sertifikatlashtirishni rejalashtirgan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarda iqtisod qilish imkonini beruvchi imtiyozlar va chegirmalar kiradi. Sifat menjment tizimini O’zbekiston kompaniyalarida joriy etilishining foydali, bir qator omillarini sanab o’tish mumkin. Birinchidan, ISO 9000 sertifikati tashqi bozorda ishlaydigan kompaniyalarga zarur. Ba’zi hollarda uning mavjudligi tenderda ishtirok etishda muvoffaqiyat keltiradi, ya’ni tenderning majburiy shartlaridan biri bo’lishi mumkin. U kompaniyaning sifat g’oyalariga sodiqligini tasdiqlovchi xujjat bo’lib, shuning o’zi bilan kompaniya imiji oshadi. Sertifikatni yo’qligi yoki eksport mahsulotning narxini keskin tushishi yoki umuman shartnomadan voz kechishga olib kelishi mumkin. Ikkinchidan, ISO 9000 sertifikati kompaniyaga chet el investorlarini jalb etadi. Bu motiv kompaniyalarni aktsiyalashtirish, aktsiyalarni sotish va qo’shma korxonalarni tashkil etishda ham, aniq loyihaga mablag’larni jalb qilishda ham qo’llanishi mumkin. Sertifikatning mavjudligi investitsion xatarlarni kamaytirish omili bo’lib ham xizmat qiladi. \ O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq$

Fоydalanilgan adabiyotlar
1. P.R.Ismatullayev, B.M.Axmedov, P.M.Matyokubova, G’.X.Xamroqulov,
Sh.A.Turayev Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirish. Toshkent 2024.
2. Abdullayev A.A, Latipov.V.B, Umarov.A.S, Alimov.M.N, Boyko .S.R,
Xakimov.O.Sh, standartlashtirish, metrologiya sertifikatlashtirish va sifat. O’quv
qo’llanma. Toshkent, SMSITI, 2008-267-b.
3. A.A.Mamajonov, D.V.Xakimov, B.R.Xamdamov Sertifikatlashtirish asoslari
va sifat menejmenti.
4. Ismatullayev P.R, Maksudov.A.N, Abdullayev.A.X, Axmedov.B.M,
A’zamov.A.A, Metrologiya,standartlashtirish va sertifikatlashtirish.
“O’zbekiston” Toshkent-2001 y.
5. K.J.Jumaniyazov va boshq. «T о‘qimachilik maxsulotlari texnologiyasi va
jixozlari ». « Gofur Gulyam » T. 20 12 y.
6. Q.J. Jumaniyazov, Y.M. Polvonov «Paxta yigirish texnologik jarayonlarini
loyihalash» TTESI. 2007 y.
7. Borzunov I.G. i dr. «Pryadeniye xlopka i ximicheskix volokon». Chast-1, 1982
y.
8. www.lex.uz
9. www.ziyonet.uz
10. www.standart.uz
11. www.akkred.uz
O’zg varaq H ujjat Imzo Sana varaq

Yigirish korxonalarida sifat menejmenti tizimini

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Yigirish korxonalarida sifat menejmenti tizimini

O'xshash dokumentlar