Yulduzli tunlar romanida Bobur va Boburiylar obrazlari tasviri - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	57.8KB
Xaridlar	7
Yuklab olingan sana	16 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Yulduzli tunlar romanida Bobur va Boburiylar obrazlari tasviri

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI
UNIVERSITETI
SIRTQI TA’LIM YO’NALISHI O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI
KAFEDRASI
Himoyaga tavsiya etaman
Sirtqi bo’lim boshlig’i
______ N.Chinniqulov
“____” ____________
Yulduzli tunlar romanida Bobur va Boburiylar obrazlari
tasviri
KURS ISHI

Talaba: 305 -guruh talabasi
Egamova Durdona
O’zbek tili va adabiyoti
Kafedrasi o’qituvchisi
__________ M.Vahobova
Himoyaga tavsiya etildi.
O’zbek adabiyoti kafedrasi
Mudiri: R. Abdullayeva ____________
~ 1 ~

Talabaning F.I.SH. Egamova Durdona
Sirtqi ta’lim yo’nalishi: III kurs 305- guruh
Fan nomi : O’zbek adabiyoti
Kurs ishi mavzusi : "Yulduzli tunlar" romanida Bobur va Boburiylar
obrazlari tasviri
Kurs ishi bo’yicha komissiya xulosasi
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Himoya qilgan sana __ __ ______ Komissiya raisi:
R.Abdullayeva
___________
A’zolar:
Y.Abdulhakimova
___________
D.Abdullayeva
___________
D.Abdujalilova
___________

~ 2 ~

MUNDARIJA
KIRISH
I. Pirimqul Qodirovning hayoti va ijodiy merosi ………………………
II. “Yulduzli.tunlar“romanida tarixiy va tarbiyaviy tahlili……………
III. Romanda Bobur va Boburiylar o’rtasidagi munosabatning badiiy
ifodasi …………………………………………………………………………
XULOSA ………………………………………………………………………
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………..………
~ 3 ~

Kirish.
Adabiyot - xalq mulki. U inson hayotida alohida ahamiyatga ega. Inson bor
ekan, adabiyot ham bo'ladi. Adabiyotning о 'Imasligini ta ’minlovchi ikkita
qudratli omil bor. Ularning biri adabiyotning g ‘oyat buyuk tarbiyaviy-ma
’rifiy ahamiyati bo’lsa, ikkinchisi, uning insonlarga zavq-shavq berish
xususiyatiga egaligidir. Zero, inson har qanday davrda, har qanday sharoitda
ham busiz yasholmaydi:doimo tarbiyaga , doimo та ’rifatgava badiiy zavq
olishga muhtoj. Ana shunga ko’ra, tarbiyaviy-estetik ahamiyatga ega bo’Igan
yetuk asarlarga aslo zavol yo’q. Bunga qarama-qarshi holda quruq
zamonasozlik ruhida yozilgan hamda hukmron mafkura va siyosatning istagi
bilan maydonga kelgan, badiiyati bo ‘sh asarlarning umri qisqa bo ‘ladi.
Bunday asarlar davr sinovlariga bardosh berolmay, tezda unutiladi. Afsuski,
XX asrda yaratilgan asarlar orasida ana shunday «mahsulot»lar ozdir.
San'atning boshqa turlari kabi badiiy adabiyot ham hayotni undagi
insonlarning ruhiy holati, o'y-fikrlarini aks ettiradi. Hayot hamisha
insonlarning tirikchiligi, mehnat faoliyati , kurashi, his-tuyg'ulari,
kechinmalaridan iborat. Adabiyotning tasvir mavzuyi, avvalambor, insondir.
Inson tasviri yo'q, u ko'zda tutilmagan joyda badiiy adabiyot ham bo'lmaydi.
Shunga ko'ra adabiyotshunoslik ilmida markaziy o'rinni egallovchi tushuncha
ham obraz qahramon tushunchasidir. Obraz – timsol tushunchasining keng va
tor ma'nolari mavjud. Keng ma'nodagi timsol tushunchasi ijodkorning fikr-
tuyg'ulari singdirilgan hayot manzarasini anglatsa, tor ma'noda badiiy asarda
aks ettirilgan inson siymosini ifodalaydi. Badiiy obraz esa voqelikni faqat
san atga xos usulda o zlashtirib va o zgartirib xarakterlovchi estetikʼ ʻ ʻ
kategoriya. Shuningdek, badiiy asarda ijodiy qayta yaratilgan har qanday
voqea ham Obraz deb yuritiladi. Obrazda obyektiv anglash bilan subyektiv
ijodiy tafakkur qorishib ketadi. Badiiy Obrazning o ziga xos xususiyatlari real
ʻ
voqelikka va fikrlash jarayoniga bo lgan munosabatda aniq namoyon bo ladi.
ʻ ʻ
Obraz vokelikning badiiy in ikosi sifatida real
ʼ mavjud obyektning hissiy aniq ,
tayin zamon va makonda davom etgan, moddiy tugal, o zicha yetuk
ʻ
~ 4 ~

xususiyatlariga ega bo ladi. Badiiy obrazni real obyekt bilanʻ
chalkashtirmaslik kerak; u shartlilik, ramziylik xususiyati bilan real
voqelikdan farq qiladi va asarning ichki «illyuziyali» olamini tashkil qiladi.
Obraz voqelikning oddiy in ikosi bo lmay,
ʼ ʻ balki uni umumlashtirib , alohida,
o tkinchi, tasodifiy hodisaning eng mohiyatli, o zgarmas, muqim, adabiy
ʻ ʻ
jihatlarini ochib beradi.
“Yulduzli tunlar“ — o zbek yozuvchisi Pirimqul Qodirov qalamiga mansub
ʻ
tarixiy roman. Asarda Zahiriddin Muhammad Bobur hayoti haqida so z
ʻ
yuritiladi. Muallif mazkur roman ustida o n yil davomida ish olib borgan.
ʻ
„Yulduzli tunlar“ga „Boburnoma“ hamda „Humoyunnoma“ asarlari asos
bo lgan. Bu asar dunyoga mashhur o'zbek hukmdori, atoqli shoir, o'z
ʻ
davrining qomusiy bilimlari bilimdoni Zahiriddin Muhammad Bobur hayotiga
bag'ishlangan asar bo’lib, zamonaviy o'zbek romanchiligining yetuk namunasi
hisoblanadi.O'zbekiston Xalq yozuvchisi Pirimqul Qodirov ushbu roman
o'zining talabalik yillaridagi Amir Temur va Bobur Mirzo shaxslariga
ixlosmandligi hosilasi ekanini aytgan. Hozirgi globallashuv davr
jarayonida milliy qadriyatlarni asrash ,yoshlarni badiiy adabiyotga qiziqtirish
dolzarb muommolardan biridir.Shu jumladan hukumat vakillari ham bu
borada tegishli chora mtadbirlar amalga oshirmoqda. Bugungi kunda
O’zbekiston o’z taraqqiyotining yangi, yuksak bosqichiga qadam qo’ymoqda.
Biz milliy tiklanishdan – milliy yuksalishga erishishni o’z oldimizga eng
muhim va ustuvor vazifa qilib qo’ydik. Bu ulug’ maqsadga esa jahon ahli
bilan hamjihat va hamkor bo’lib yashash, ochiq demokratik jamiyat qurish,
hayotimizda milliy va umumbashariy qadriyatlarga hurmat tuyg’usini yanada
keng qaror toptirish orqaligina erishish mumkinligini biz yaxshi anglaymiz. 1
~ 5 ~

I.BOB.PIRIMQUL QODIROVNING HAYOTI VA IJODIY
MEROSI
Men ushbu “ Yulduzli tunlar “ asari haqida gap boshlar ekanman,
avvalo, ushbu ijod mahsulining yaratilishida sababchi bo’lgan muallif haqida
va asarnig yaratilish tarixi haqida ham to’xtalib o’tishni joiz deb bildim.
Yozuvchi, tarjimon, publitsist, adabiyotshunos olim, o zbek nasriningʻ
yirik namoyandalaridan biri Pirimqul Qodirov Turkiston tizma tog ining
ʻ
etaklaridagi Kengko l degan qishloqda 1928-yilning 25-oktyabrida tug ilgan.
ʻ ʻ
U asli o zbekning barlos qavmidan; urushdan keyingi yillarda jamoa
ʻ
xo jaligida, yo l qurilishi, so ng Bekobod metallurgiya zavodida ishladi.
ʻ ʻ ʻ
1951 yili O rta Osiyo Davlat universitetining Sharqshunoslik fakultetini
ʻ
tugatib, Moskvadagi M. Gorkiy nomidagi Adabiyot institutining
aspiranturasiga o qishga kirdi. “Abdulla Qahhorning urushdan keyingi ijodi”
ʻ
mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi. 1954–1963-yillarda u
sobiq ittifoq Yozuvchilar uyushmasi qoshida o zbek adabiyoti bo yicha
ʻ ʻ
maslahatchi, O zRFA til va adabiyot institutida katta ilmiy xodim (1963–
ʻ
1983), O zbekiston Respublikasi Adabiyot, san at va me morchilik sohasidagi
ʻ ʼ ʼ
Davlat mukofotlari qo mitasi raisi (1989–1994) bo lib ishladi.
ʻ ʻ
Betakror asarlari bilan millionlab adabiyot ixlosmandlari qalbini zabt
etgan atoqli adib, O’zbekiston xalq yozuvchisi Pirimqul Qodirovdan katta
ma’naviy meros qoldi. Adibning “Studentlar” degan birinchi kitobi 1950 yilda
nashr etilganidayoq Abdulla Qahhor, Oybek, Zulfiya kabi ustozlari e’tiborini
qozongandi. Adib ijodining debochasi “Studentlar” (1951) hikoyasi
‒
talabalik yillarida e lon qilinib, tolibi ilmlar hayotini, ularning ichki olamini
ʼ
yoritadi. Shundan keyin “Jon shirin”, “Kayf”, “Olov” hikoyalari, “Qadrim”
(1961), “Erk” (1968), “Meros” (1974) qissalari, “Najot”, “Baxillar va
botirlar” afsona qissalari (1980), “Akramning sarguzashtlari” (1974), “Yayra
institutga kirmoqchi” (1970) nomli qissa va hikoyalar to plamlari birin-ketin
ʻ
chop qilindi.G afur G ulom nomidagi Adabiyot va san at nashriyotida
ʻ ʻ ʼ
adibning uch jildlik tanlangan asarlari (1977–1978) nashr qilingan.
~ 6 ~

Pirimqul Qodirov adabiyotshunos olim sifatida “Til va el” (1972), “Xalq
tili va realistik proza” (1973), “Til va dil” (2005) risolalarini yaratdi. Ikki
jildli “Adabiyot nazariyasi” uchun “Adabiy asarning tili”, “Adabiy jarayon”
boblarini yozdi.Zangori olov zahmatkashlari haqidagi “Qadrim” qissasi
asosida “Sening izlaring” badiiy filmi (rejissyor R. Botirov), “Yulduzli
tunlar” romani, “Jon shirin” hikoyasi asosida ko p seriyali videofilmlarʻ
suratga olingan. “Bobur” pyesasi (rejissyor B. Yo ldoshev) uzoq yillar
ʻ
mobaynida hozirgi O zbek milliy akademik drama teatrida, “Insof” pyesasi
ʻ
esa viloyatlar drama teatrlari sahnalarida qo yilgan.
ʻ
Yurtimiz mustaqilligi millatparvar adibga tuganmas ilhom baxsh
etganini uning so’nggi yillarda yaratilgan asarlari, istiqlolni dildan tarannum
etuvchi o’nlab maqolalari misolida ko’rish mumkin. 2001-yilda “Ma’naviyat”
nashriyotida chop etilgan “Qalb ko’zlari” to’plamidan o’rin olgan badialar,
o’ylar va maqolalarida yurt istiqloli qanchalik bebaho ne’mat ekanligi, uni
ko’z qorachig’idek asrash har birimizning muqaddas burchimiz bo’lmog’i
lozimligi haqida kuyunchaklik bilan so’z yuritilgan.
Olim va adibning “Til va el” (2005) va “Amir Temur siymosi” (2006) deb
nomlangan salmoqli ilmiy badialari ayniqsa ziyolilarda juda katta qiziqish
uyg’otdi. Adib kitobxonlarga “Ona lochin nidosi” degan tarixiy romanini
(1997) taqdim etdi. 2001 yilda esa uning “Qalb ko zlari” nomli (badealar,
ʻ
o ylar, esdaliklar) kitobi chop etildi. “Amir Temur siymosi” (2007) tadqiqoti
ʻ
tariximizni xolis o rganish borasida muhim o rin egalladi.
ʻ ʻ
P. Qodirov tarjimon sifatida L. Tolstoyning “Kazaklar”, K. Fedinning
“Dastlabki quvonchlar”, P. Tolisning “Iz”, X. Deryaevning “Qismat” qissasi
va romanlarini ona tilimizga o girgan. Uning asarlari rus, ukrain, hind, urdu,
ʻ
turk, uyg ur, qozoq, qirg iz, turkman tillarida nashr etilgan.
ʻ ʻ
Pirimqul Qodirov mukofotlari “Yulduzli tunlar” romani uchun Pirimqul
Qodirov 1981 yili Respublika Davlat mukofotiga sazovor bo lgan. U
ʻ
O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputati (1997–2000), Respublika Oliy
ʻ
Majlisi fan, madaniyat va ta lim qo mitasi raisi (1991–1995) bo lgan.
ʼ ʻ ʻ
~ 7 ~

O zbekiston xalq yozuvchisi Pirimqul Qodirov “Shuhrat” medali (1994),ʻ
“El-yurt hurmati” (1998), “Buyuk xizmatlari uchun” (2006) ordenlari bilan
mukofotlangan.
Ustozning ma’naviy merosini batafsilroq o’rganish maqsadida
nabiralari Xurshid Qodirov bilan xonadonlariga bordik. Ustozning qizlari
Yaxshigul opa rahmatli ota-onalarining chiroqlarini yoqib o’tiribdi…
Uzoq yillar ulug’ adibning zahmatli mehnatlariga shohid bo’lgan ish
stoli, mo»jazgina kutubxonasiga razm solib ko’nglim allanechuk bo’lib
ketdi.Xonaning bir burchidagi shkafda buyuk yozuvchining taxlam-taxlam
qo’lyozmalari, katta sumkada son-sanoqsiz “Yon daftar”lari qalashib yotibdi.
Qo’lyozmalarni varaqlab ko’rdim. Aksariyati adib hayotligi chog’ida gazeta-
jurnallarda, kitoblarida yoritilgan.
Xalqimizning sevimli yozuvchisi Pirimqul Qodirovning salmoqli
romanlari, bir-biridan shirali qissa va hikoyalari kitobxonlarning sevimli
asarlariga aylangani shubhasizdir. Ayniqsa, yoshlarga bag’ishlangan “Uch
ildiz” asariga ustoz Abdulla Qahhor yuksak baho bergan bo’lsa, ruscha
tarjimasini o’qigan buyuk qozoq adibi Muxtor Avezov Moskvada bo’lib
o’tgan “O’zbek adabiyoti va san’ati kunlari”da ushbu asarni noto’g’ri talqin
qilgan va unga o’rinsiz ayb qo’ygan Anna Karavaevaning ta’riflari xato
ekanini ishonarli dalillar bilan isbotlab berganligi yozuvchining keyingi
asarlarining yozilishiga turtki bo’lgan desak, mubolag’a bo’lmaydi. 1
Adib
shundan keyin “Qadrim”, “Erk”, “Meros”, “Botirlar va baxillar” qissalarini,
“Qora ko’zlar”, «Yulduzli tunlar» romanini yaratdi. Bu asarlarda o’z
davrining yosh qahramonlari qanday shakllanganligi haqida hikoya qilib, ular
hayotining ibratli jihatlarini haqqoniy tasvirlab bergan. Pirimqul Qodirovning
so’nggi o’n yil ichida yozgan “Ona lochin vidosi” romanida Amir Temurning
suyukli o’g’li Shohruh va kelini Gavharshodbegim bilan bog’liq voqealar
qalamga olingan. Asardagi Ulug’bek Mirzo, Husayn Boyqaro va Alisher
Navoiylarning yoshlik davridagi jasorat va matonati ham o’quvchida yorqin
1
~ 8 ~

taassurot qoldiradi. Asarni mutolaa qilishni har bir tengdoshimga, har bir
adabiyotshunosga tavsiya qilgan bo’lardim. Zero, har bir o’zbek faxrlanishi
lozim aynan mana shunday yozuvchimiz borligi yoki mana shunday buyuk
ajdodlarimiz bo’lganligidan. Asar badiiy talqinlar bilan judayam chiroyli va
tushunarli tarzda o’quvchiga havola qilingan. Pirimqul Qodirov hikoya va
qissachilik emas, balki ayni milliy hikoya va Qissachilik rivojiga katta hissa
qo`shgan yozuvchidir. Uning “Studentlar” ( 1950 – yil, birinchi hikoyasi, bu
kitob chiqqanda u hali ToshDU sharqshunoslik fakultening studenti edi).
Yana uning “Jon shirin” 1968-yilda yozilgan.Adib qahramonlarini chuqur
o`ylar girdobida, ikkilanish, iztroblar jarayonida va ijtimoiy dardlar
to`qnashgan nuqtada tasvirlashga intiladi.Shunday asarlardan biri “ Jon shirin
“ hikoyasidir.Hikoyada paxta yakka hokimligi davrida hukm surgan ayrim
dahshatlar qahramonlarning achchiq taqdiri orqali ro`yirost ko`rsatib
berilgan.Paxtaga sepilgan doridan yosh bola halok bo`ladi. Atrofdagilar
zaharlanadi. Bu mohiyat e`tibori bilan mallatning, irsiyatning paxta zug`umi
ostida zaharlanib borayotganiga, himoya qilinishi lozim bo`lgan haq –
huquqining tili qisqaligiga ishora edi. Aybdorlar esa elni mutelikka slogan
markazdagilarigina emas, uni shu holatda tutib turgan o`zimizdagilar, brigadir
u rais, firqa kitobi–yu undan yuqoridagilar. Bir vaqtlar mashhur“ Nazir
otaning g`azabi “da tosh yog`sa ham paxtani terishga da`vat etil gan edi. Bu
asar esa paxtaga sepilgan dorilar odamni o`ldirib yubirsa ham rejani bajarish
kerak, deyilgan siyisatning insonlar taqdiridagi badiiy ko`rinishi edi.Yozuvchi
hikoyada muteki, qaramlikni keskin fosh etdi. Sodir bo`lgan dahshatni ochish,
aybdorlarni jazolash o`rniga, hamma amaldorlar ishni bosdi bosdi qilish
tarafdori. Chunki bu ishda hammasining aybi bor, egatlarni zaharlab bo`lsada,
yuqoriroq hosil olish va mansab martabani qo`ldan chiqarmaslik hikoyadagi
mansabdorlarning maqsadi shu. Sepilayotgan dorini, doridagi zaharni
bilishmaydimi? Bilishadi. Bolaga, uning otasiga achinishni ham
unutishmaydi. Lekin jinoyatni oshkor qilishmaydi.Mutelik, qullik davom
etversin, bolalar nest–nobud bo`lsa bo`laversin.Unga qarshi chiqish uchun esa
~ 9 ~

jon shirinlik qilyapti, lekin tokaygacha demoqchi bo`ladi yozuvchi.Hikoya
asosida 1997 – yilda yaratilgan videofilm ham muvaffaqiyatli chiqdi. Badiiy
asar markazida, asosan, inson turadi. Uni o`yga, hayajonga slogan
muammolar aks ettiriladi.
Pirimqul Qodirovning «Qadrim» qissasida zamonaviy mavzu
yoritilgan. Unda o’zbek adabiyoti uchun yangi mavzu-gazchilar hayoti va
mehnati Iskandar, Zulayho, Davron, Ashur kabi jonli obrazlar orqali badiiy
gavdalantirilgan. Qahramonlar xarakterining murakkabligi va to ‘laligi
jihatidan, xususan, Iskandar va Zulayho obrazlari ajralib turadi. Asarda yosh
ishchi Iskandar dunyoqarashining shakllanishi, uning o ‘z qadrqimmatini
tushuna borishi, hayotdan 0’rnini topib olishi jarayonini tasvirlashga e ’tibor
berilgan va bu masala muvaffaqiyatli ravishda yoritilgan. Qissada
voqealarning bosh qahramon Iskandar tilidan, uning boshidan o ‘tkazgan
kechinmalar sifatida hikoya qilinishi yozuvchiga obrazlarning ruhiyatini
chuqur tahlil qilish va tasvirlash imkoniyatini bergan. Pirimqul Qodirovning
“Qadrim“, “Erk“, “Meros“ qissalari markazida inson shaxsiga ehtirom, shaxs
tabiatining mehvari sanalmish erk, o`zlik, qadriyat muammolari qo`yilgan.
“Qadrim” qissasi - Iskandar kim nima desa xop deydigan itoatkor, mutelikni,
hatto, ma`lum darajada, oddiy bir hayotiy haqiqat sifatida qabul qiladigan
yigit. U zarur bo`lganda mustaqil fikrni, xohishini, raddiyasini ham ma`lum
qilishga qimtinadi. Sevgilisi Zulayho esa, aksincha, o`zgalarga qaramlikka
ko`nika olmaydi. Uning vujudida qo`rquvga, hadika, o`zgalarga qaramlikka
qarshi bir tug`yon bor. U birov ning turtgisi bilangina harakatga kelishni
yoqtirmaydi. Mustaqil mushohada yuritmay, o`zganing ta`sirida fikrlay
boshlovchi kishidan orlanadi. Mana shunday xislatli Iskandarni kezi kelganda
siltab tashlashgacha boradi. Hayotga endi kirib kelayotgan yigit qiyofasida
tasvirlangan bu qaramlikka qarshi isyo, qadr qimmat, o`zlikni, g`ururni
himoya qilish va mustaqil fikrlashga da`vat deganda adib kichik bir shaxsiy,
xususiy maqsadgina nazarda tutgani yo`q. Uning zamirida chuqur ijtioiy
ma`no: tutqun g`oyalarga qaramlik va bo`ysunishdan qutilishga chorliv
~ 10 ~

maqsadlarini ham ifodalashga urindi. Bu haqda asar yozilgandan keyin
yigirma yildan so`ng yozuvchining o`zi bunday deydi: “ Totalitar imperiya
bizni qaram ahvolga solib, qadr – qimmatimizni yerga urishini ich
ichimizdan sezib, ruhan behad qiynalardik.Lekin buni ochiq aytolmay,
“Qadrim”, “Erk” kabi qissalarda ichki erkini yo`qotgan, mutelik dardiga
giriftor bo`lgan qahramonlar hayotini hamdardlik bilan ko`rsatish orqali
ozodlik va mustaqillikka bo`lgan tashnalikni qondirishga intilardim “. Bu
fikrni tiniq tushunish muhim. Sho`ro tuzumi, g`oyasi tomonidan qadr –
qimmat oyoqosti qilinishi haqida gap borar ekan, sababini Moskvadan
tashqari, ma`lum ma`noda, o`zimizdan ham qidirish kerak. To`g`ri, tizgin
markaz qo`lida edi. Lekin tizginni ishga soluvchilar, amalgam oshiruvchilar
o`z ichimizda, qatorimizda oz emas. Ular o`z yurt- doshlarimiz, ayniqsa, turli
toifadagi amaldor va firqaviylar esi. Qadr – qimmatimiz, erkimiz, o`zligimiz
o`z qatorimizda yura turib, o`z vatandoshimiz bo`la turib, ana shundaylar
tomonidan ham oyoqosti qilingani, chin erkimiz, ozodligimiz bo`g`ib turilgani
sir emas. Yozuvchi qadr – qimmat, erk uchun kurash, o`zgaga mute va qaram
bo`lmaslik g`oya;arini ilgari surar ekan, bunga to`sqinlik qilhan
yurtdoshlarimizni ko`rsatish orqali, ular timsolida tuzumni va uning tizginini
olisdan boshqarib turganlarni nazarda tutgandek bo`ladi. Yozuvchi “Erk”
qissasi markaziga ham erk va qadr qimmat masalasini qo`ydi. Buni asosan,
muhabbat va oila orqali yoritdi. Sattor ota –ona qistovi bilan muhabbatsiz
uylandi, farzandli bo`ldi. Uni rafiqasi Oysha qanchalik sevmasin, ko`ngli
isimaydi. Oyshani mutlaq tushunmaydi emas, tushunadi, farzandini ham
o`ylaydi. Lekin o`z ko`ngliga, vijdoniga, qalb amriga qarshi borolmaydi.
Munoeiqlik qilib yashashni esa xohlamaydi. Sattor inistitutda o`qib yurganida
haqiqiy muhabbatini Roziyada topadi. Shu bilan qissa tugashi mumkin edi.
Lekin yozuvchining bosh muddaosi bunda emas. Barcha qahramonlar
vujududagi tug`yon, ko`nglidagi iztrob iskanjasida, yurak qo`ygan savollarga
javob izlash qiynoqlarida ko`rsatilar ekan, bu izlanishlar erk va qadr qimmat
mohiyatini uqishga bo`ysundirilar. Rostda Oysha – baxtsiz, farzand – yetim,
~ 11 ~

Roziya sevilibman deb, Sattorning o`zi esa, aylanay, yangi muhabbat
degancha ketavermaydi–ku! Bu insonlar yuragida qanchadan talotumlar
yotibdi, axir. Atrofdagilar ham Ularning tutumini turlicha baholaydilar. Bahs
– munozaralarning keti ko`rinmaydi.Yozuvchi bu ichki tug`yon sabablarini,
ildizlarini izlaydi, badiiy tahlil etadi va bizga ko`rsatgandek bo`ladi. Xo`sh,
Sattor va Oyshaning bu ahvolga tushish sababi nimada? Erksizlikda, erk
degan muqaddas tushunchani e`zozlay bilmaslikda, deb javob beradi
yozuvchi badiiyati. Xastaman, uylanganinigni ko`rib qolay, deb ota o`qishga
ketayotgan o`g`lini o`z ra`yiga ko`ndirgan. Qaytib kelguningcha Oyshaxonni
birov ilib ketadi, deb onasi ham o`g`lini uylanishga qistalang qilgan. Boshqa
tarafdan, Oysha ham Sattor o`zini sevish sevmasligini aniq bilmay, o`zining
ham Sattorga ko`ngli bor yo`qligini chuqur his etmay tegavergan. Muhabbat
degan xilqat talablariga Sattor tuyg`ulari bilan javob beradimi yo`qmi, o`ylab
o`tirmagan. Oyshadagi itaotkorlik, g`urur sustligi uning erkiga g`ov bo`ladi.
Demak, ikkala qahramon ham o`z erki qadriga yetmagan, ikkovi ham
erksizlik qurboni. Qissa oxirida Sattor Oyshaga yordam qo`lini uzatadi,
Oysha ko`nglida o`zini anglash, g`urur hislari uyg`onadi. O`z qalblarini
o`zlari tahlil etish natijasida qahramonlar asar nihoyasida erk tug`yusining
muqaddasligini anglash yo`liga o`tadilar. Sattor ming mulohazalardan so`ng
Oysha tomonda qolish burchi ekanini hisetadi. Lekin yozuvchi, ayni vaqtda,
Sattor, Oysha, Roziyalar taqdirini ochiq qoldiradi. Buni o`zidan ko`ra
kitobxonlar hal qilishiga moyillik bildiradi. “Meros” qissasida yozuvchi el–
yurtni doimo to`lqinlantirib yurganmuammo paxtachilik mashaqqatlarini
qalamga oladi. Unda butun umrini paykalda o`tkazyotgan, hirmat azzat u
azob uqubatini shu mehnatdan topayotgan paxtakorlarning halol, jozibali
qiyofalari aks ettiriladi. Bu mehnat bizga otameros, dala ilmi, paxtachilik
qonimizga singib ketgan, degan g`oyani ham ko`rmaslik mumkin emas.
Yozuvchi Yolqin Otajonov timsolida paxtachilik mashaqqatlarini butun
tafsilotlari bilan haqqoniy tasvirlaydi. Ammo bu tinib tinchimaslik mehnat
farog’ati sifatidagina taqdim etilmagan. Yozuvchi bu mehnatni doim mustaqil
~ 12 ~

mushohadasiz, itoatkorona qabul qilingan jarayon sifatida bermaydi. Paxtakor
xalqining bu masalaga nolavor munosabatini adib Tursun qiyofasida
umumlashtirishga harakat qiladi. Tursun ba`zan paxta mehnatidagi
zo`riqishdan, e`tiborsizlikdan, adolatsizlikdan ochiqdan ochiq noliydi. Bu erk
iroda, qadr qimmat va umidini bukib tashlayotganlarga ishora edi. Biroq,
afsuski, bu qarash asar mehvariga ko`tarilmaydi. Yolqin Otajonov kabi
yetkchi qahramonlar faoliyati va dunyo qarashida ko`rinmaydi. “Meros”
yozilgan o`tgan asrning 70 – yillarida bu fikrlarini ilgari surish qiyin edi.
Sho`ro siyosati va mafkurasi bunga yo`l qo`ymasdi. Bulardan qat`iy nazar,
qissadagi Yolqin Otajonov obrazi yozuvchining mahorat bilan yaratgan jonli,
intiluvchan, jozibali qahramonlari qatorida turadi. Adib mahorati romanlarida
yangi bosqichga ko`tarildi. Pirimqul Qodirov o`zbek adabiyotini barkamol
romanlar bilan boyitdi. Bu romanlar davrning, zamonnig muhim ijtimoiy,
insoniy muammolarini haqqoniy ko`rsatish, qahramonlar hayoti va jonli
xarakterlar pishiq va terin ishlanishi jihatidan o`ziga xos.
Pirimqul Qodirov Abdulla Qahhorning shogirdi. Uning ijodini ilmiy
jihatdan ham chuqur o`rgangan. Ustozning shogirdiga ham inson, ham
yozuvchi sifatida ta`siri kuchli. Shu ma`noda P. Qodirov birorta asarida hayot
haqiqatiga zid ish tutmadi, mafkurabozlikka berilmadi, shaxsiy manfaatlar
yo`lida asarini kimlarningdir manfaatiga moslamadi. Aksincha, u romanlarida
dolzarb va murakkab masalalarni birinchidan bo`lib yoritdi. Yozuvchi
romanlarida qahramonlar harakatidagi kenglik va miqyosni ko`rsatishdan
ko`ra, ular ruhiyatidagi nozik nuqtalargacha kirib borishga intiladi. So`z sehri
bilan tuyg`ularni tilga kiritadi. Hayot manzaralari, davr muammolari voqealar,
hodisalarni mustaqil tadqiq etishni u, ko`proq, shularning qalblarda to`yinfan
hissiy jarayonlarini aks ettirish orqali amalga oshiradi. Uning “ Uch ildiz “, “
Qora ko`zlar “, “ Olmos kamar “singari zamonaviy romanlari bu masalada
tarixiy salmoq bilan nafas olganidek, “ Yulduzli tunlar “, “ Avlodlar dovoni
“Ona lochin vidosi “ singari tarixiy romanlaridan shunga xizmat qiluvchi“
zamonaviy ruh va falsafiy tafakkur “ ueurib turadi. Zamonaviy yoki tarixiy
~ 13 ~

mavzuda bo`lishidan qat`iy nazar, bu romanlarning barchasini birlashtirib
turadigan fazilat bor. Bu ularning qahramonlari timsolida millatimizga
mansub go`zal va noyob ma`naviy xislatlarning yorqin aks etishidir.
“ Uch ildiz “ (1955 –1958) romanida shaxsga sig`inish oqibatlari keskin
fosh etildi. Asar markaziga oliy o`quv yurtidagi hayot, xususan,talabalar
Mahkam va Gavhar muhabbati qo`yiladi. Biroq ular va ularga kelib
bog`lanuvchi boshqa ko`plab qahramonlar taqdirida davrning dolzarb
muammolari ochila boradi. Bular: odamlarni qo`rqitib, tuhmat qilib, titroqda
ushlab turishga o`rgangan fakultet dekani Hakimov; ana shunday razillik
tufayli nohaq qamalib ketgan tarixchi olim Toshev; ilg`or, xolis, millatparvar
fikrlari, chor hukumati zamonidagi Andijon qo`zg`oloni haqida ijobiy fikr
aytgani uchun salkam sinfiy dushmanga chiqarib qo`yilgan Akbarov va
boshqalardir. Bular mafkura iskanjasida bo`lgan zamon dahshatlaridan ayrim
ko`rinishlar edi. Qadr – qimmat mezoni insiniy fe`l – atvor,imon, vijdon
emas, balki mafkuraviy “ sadoqat “ bo`lib qolgan edi.Stalin vafotidan so`ng
o`tgan asrning 50 – yillari o`rtalarida jamiyatda Jiddiy yangilanishlar paydo
bo`ldi. Yangi dunyoqarashli yoshlar yetishib chiqdi. Ular tuhmat, ig`vorlarga
qarshi dadil va mardona kurash boshladilar. Shular tufayligina Akbarov va
Toshev singarilarning hayoti omon qoldi. Gavhar, Mahkam, Ochil singari
yangi dunyoqarashli, imonli, vijdonli yoshlarning sa`y harakati bilan
Hakimov hamda uning hamtovoq shogirdi Eshonboyevlar tegishli jazolarini
oldilar.Yozuvchi Akbarov timsolida mustaqil fikrlash masalasini ham ko`tarib
chiqdi. Bu qahramon qiyofasida, ma`lum darajada, adibning o`zini ham aks
etadi.“Uch ildiz “romanida hayotdagi mafkurabozlikka barham berilgani,
adolatsizlikka chek qo`yilgani aks ettirilibdida, deb tushunmaslik lozim. Adib
avvalgi yillarga nisbatan jamoyatda paydo bo`lgan yangi qarashlarni, yangi
shaxslarni real ko`rsatish qatorida, ularga o`z ideallarini ham singdiradi.
Yozuvchi talqinicha, insonning insoniyligini mafkura emas, balki
ma`naviy ma`rifiy asos belgilaydi. Roman nomiga ham inson taqdiri va
qiyofasini muhabbat, el yurtga fidoyili va bilibdan iborat uch ma`naviy –
~ 14 ~

ma`rifiy ildiz belgilaydi, degan g`oya singdirilgan. Deyarli yarim asar avval
yaratilgan “ Uch ildiz “ romani istiqlol davrimiz g`oyalariga k`op jihatlaribiln
hamohangdir.
Yozuvchi “ Qora ko`zlar “ (1963 – 1966) romanida oila, burch, hallollik,
e`tiqod, to`g`rilik kabi ma`naviy muammolarning yangi – yangi qir ralarini
yoritdi.
Ma`lumki, asar yozilgan zamonda sho`rolar mamlakatida qishloq bo`ladimi,
shahar bo`ladimi – hamma yoqda hayot farovon, degan soxta, yolg`on g`oya
hukmron edi. Adib esa, O`zbekistonning olis Oyko`lqishlog`idagi kishilar
ma`naviyatini, yashash tarzini aks ettirish orqali hayotning asl, haqqoniy
manzaralarini ko`rsatdi. Xo`jalik raisi Davlatbekov – manfaatparast va
mansabparast. “ Nima bizga Amerika “ qabilida ish tutib, xo`jalikdagi chorva
tuyog`iga qiron keltirishga bir bahya qolgan.“ Davlatbekovchilik“masalasida
Ortiq undan ham ustasi farang. Kattalarga yaltoqlanish uning suygan oshi.
Uning nazarida vijdon degan ikkinchi, uchinchi darajali matoh. Xuddi shu –
vijdonga munosabat aka – uka Ortiq va Avazni bir biridan keskin ajratib
turadi.Romanda Hulkar, Jannatoy, Cho`lponoy singari ayollar obrazi chuqur
mehr bilan tasvirlangan. Ularning og`ir, mashaqqatli mehnati, olia, muhabbat,
qadr – qimmat borasidagi erksizligi, “ hurmatli “ o`zgalar inon – ixtiyoridan
chiqa olmasligi kuyinchak ehtiros va haqqoniylik bilan yoritilgan. Alloh
odamga ulug` yosh bersa, zakovatni, diyonatni ham qo`shib bersin ekan.
Romandagi Ismat bobo esa bunday emas – teskarisi.“ Qora ko`zlar “
romanida qishloq hayoti tasvirlangan bo`lsa, “ Olmos kamarda “ (1977)
yozuvchi shaharliklar hayotiga murojaat etdi. Asar qayta ishlandi.
“ Yulduzli tunlar romani “ – asar nainki adib ijodi, balki, XX asr o`zbek
adabiyoti tarixida muhim o`rin tutadi. Sho`rolar bunday asarlar xalqning
ko`zini ochdi, isyonkor ruhni charxlaydi, ulug` ota – bobolar orqali buyuk
o`tmishga, ma`naviy qudrat an`analariga intilish va sadoqatni kuchaytiradi,
deb qo`rqdilar va yanglishmadilar. Bu asar ham shunday asar.1978 –yil
bosilib chiqdi, hatto O`zbekiston Davlat mukofotiga sazovor bo`ldi (1981).
~ 15 ~

Lekin ko`p o`tmay asar va yozuvchi boshiga ko`p og`ir kunlar tushdi. Roman
matbuotda feodalizmni tar`gib qiluvchi asar sifatida qoralandi. Muallifga
millatchi, burjua yozuvchisi deb tuhmat qilindi. Yangi zamon, mustaqillik
adibni ham, romanni ham xalqqa qaytardi. Bu asar shoh sarkarda, shoir –
benazir inson Z. M. Boburning yorqin siymosi mahorat bilan aks ettirilgan
to`laqonli badiiy asardir. Roman Bobur siymosini tarixiy haqiqatga mos,
badiiy jihatdan jozibali tasvirlashi bilan e`tiborli. Humoyun og`ir betob bo`lib
yotganida Bobur farzandiga shunday deydi:“Sening betoqatligingga men
toqat keltiray! Sening shu og`ir dardingni xudo sendan olib menga bersin….
Bobur umumiy jimlikda Humoyunning boshidan uch marta aylandi – yu:-
E parvardigor! – deb iltijo qildi. – Menki, Boburmen, agar jonberish mumkin
bo`lsa, umr – u jonimni Humoyunga qurbon qildim! Azroyil mening jonimni
olsin u, xudo Humoyunga shifo bersin!”Humoyun ko`p o`tmay tuzaladi.
Bobur qazosi shu voqealarga to`g`ri keladi. Bobur Hindistonda saltanatni
boshqarganda podsho bo`lishning shon shavkati bilab bir qatorda, adadsiz
pushaymonlarni, iztiroblarni, yuzi qarolig`larni boshidan kechirgan. Vatan
sog`inchi bilan o`rtangan. Shu ma`noda romanda Bobur ruhi, ichki dunyosi,
orzu – armonlarining yuksak mahorati bilan tasvirlanganini ta`kidlash zarur.
Onasi Qutlug` Nigorxonim bilan Boburning nafas olishdayoq bir – birlarini
tushunishlari, inining Xonzodabegimni nainki so`z, balki yuark bilan anglay
bilishi, shoirning havo emas ilhom bilan nafas olayotgan betakror sohir
holatlaridagi his hayojonlar tasviri Pirimqul Qodirovning ruhiyat
manzaralarini ko`rsatishdagi ustaligidan dalolat beradi. Qahramon o`z o`zini
ichdan tahlil etadi, qiynayotgan savollarga shu yo`sinda javob izlaydi va
topadi. Zaharlangan Bobur ruhiyati shunday chiziladi: “Boshidan o`tgan o`lim
dahshati hamon xayolidan nari ketmasdi. Shu qil uzilsa, o`lim deb ataladigan
zulmat qa`riga qulab tushishini 2 kun davomida muttasil his qilish unda
yashash istagini behad kuchaytirib yuborgan edi. Hayotning bir lahzasi
uchquni dunyoning barcha boyliklari-yu, toj–u taxtlaridan ham aziz ekanligi
unga astoydil sezildi”.Qahramon ruhiyatini teran, jonli, samimiy ochish o`z
~ 16 ~

o`zidan bo`ladigan ish emas. Buning uchun yozuvchi bunday his tuyg`ularni
o`z qalbidan o`tkaza olishi kerak. Mustaqillik davriga kelib, “ Yulduzli
tunlar“dek tarixiy asarning qadr – qimmati, ahamiyati yanada oshdi. Roman
Vatan, millat, ulug` ota – bobolarimizga mehr – muhabbatni yanada
e`zozlashga undaydi.
Pirimqul Qodirov ijodida roman janri salmoqli o’rin egallaydi. Adib o
‘zbek romanchiligining oltita yaxshi namunasini yaratgan. Uning 1958-yilda
yozilgan birinchi romani «Uch ildiz» 50-yillar o ‘zbek nasrida muhim voqea
bo’ldi. Ustoz adib Abdulla Qahhor bu romanga yuksak baho berib: «Ancha
vaqtdan beri men o ‘zbek adabiyotida momoqaldiroq guldurosini eshitmay
yurgan edim. Nazarimda, mana shu asar adabiyotimizga momoqaldiroqday
gulduros solib, chaqmoqday yaltillab kirib kelayapti»
“Yulduzli tunlar”, “Avlodlar dovoni”, “Amir Temur siymosi”, “Til va
el” asarlarida kitobxon yetuk san’atkor, teran faylasuf, qoyaday yuksak,
mustahkam muallif shaxsini ko’radi. P. Qodirovning san’atkor, mutafakkir
darajasiga ko’tarilishi qanday kechgan? Adib hikoyalari, qissalari, ilk
romanlari shuni ko’rsatadi-ki, P. Qodirov, birinchidan, zamon ruhini, uning
istiqbolini ko’rishga intilgan. Bu hol “Uch ildiz” va “Olmos kamar”da aniq
ko’rinadi. XX asrning o’rtalarida ro’y bergan muhim siyosiy-ijtimoiy
o’zgarishlardan kishilar lol-u hayron bo’lib qoldilar, shoir-u adiblar mavjud
sxematizm inersiyasidan chiqib keta olmadilar. Pirimqul Qodirov yosh,
shijoatli, istiqbolga intilgan, ijodning katta yo’li boshida turgan adib sifatida
o’ta qaltis mavzuga qo’l urdi “Uch ildiz”ni yozishga kirishdi. Hardamxayol
yozuvchilar uzil-kesil to’xtamga kelmaslaridan, Pirimqul Qodirov shijoat
bilan yangicha ijtimoiy-siyosiy ruhni badiiy tahlil qildi, o’ta dolzarb mavzuda
roman yaratdi. Pirimqul Qodirov yosh, jo’shqin edi. U Mahkam, Ochil,
Zamira, Gavhar, Sergey, Anna singari yoshlar xarakteri orqali yashayotgan
zamonni, kishilar ruhini egallab borayotgan ishonch, e’tiqod, jo’shqinlikni aks
ettirdi. Romanning yosh, sururiy qahramonlari Toshkentni yangicha ko’z
bilan ko’rdilar. Navoiy nomidagi teatrning me’moriy o’ziga xosligi, shu teatr
~ 17 ~

maydonidagi g’o’za chanog’i shaklidagi favvora, tunlarni kunduzday yoritib
turgan rang-barang elektr chiroklar, tep-tekis asfalt ko’chalar, tramvay,
trolleybuslar yosh qahramonlar diqqatidan chetda qolmaydi. “Skver”
maydonidagi yagona universitet binosiga Mahkam, Gavharlar g’urur bilan
boqadilar. Yozuvchi yoshlar ruhi, shahar ko’rinishini tasvirlagach,
universitetdagi murakkab munosabatlar mohiyatini yoritadi. Universitetda
Abdurahmon Toshev, Temir Akbarov, Akim Zadorin, Sulaymon
Ziynatullayev singari haqiqiy olimlar, yoshlar rahnomalari ishlaydilar. Ular
universitet minbaridan yoshlarga chin haqiqatni, ilmiy yangiliklarni aytishga
odatlanganlar. Bunday olimlar hamisha to’g’ri so’zliklari, ilmiy-tarixiy
haqiqatga xiyonat qilmasliklari bilan tanilganlar. Zufar Hakimovich,
Muhammadjon Eshonboyev, Nazarov singari o’qituvchi-amaldorlar stalinizm
davri ruhini xarakterlariga singdirib yuborganlar. Ular olimlikka da’vo
qilolmaydilar, ammo partiya, davlat yo’l-yo’rig’ini ko’r-ko’rona universitet
hayotiga tatbiq etadilar. “Uch ildiz”da har xil majlis, yig’ilishlarning ko’payib
ketganligi ko’rsatiladi. Ularda ko’pincha shaxsiy masalalar ko’rilar,
kishilarning auditoriyada, koridorda, kafedrada aytib yuborgan gap-so’zlari
muhokama qilinardi. Shaxsga sajda qilish yillarida majlisbozlik dushman
topishning sinalgan usuli edi. Hakimov, Eshonboyev, Tursun singarilar majlis
qilib — suvni loyqalatib dushman izlar, “baliq” tutardilar.
Pirimqul. Qodirovning “Uch ildiz” romanidagi umumiy ruh, kayfiyat
orqali ham g’oya yoritiladi. “Uch ildiz”da uzoq davom etgan bemorlikdan
so’ng o’ziga kela boshlagan bemor — ijtimoiy muhitning ruhi ishonarli
tasvirlangan. Romanda Obid Karamatov, Sulaymon Ziynatullayev singari
yangi zamonning kishilari xarakteri yaratilgan. Obid Karamatov universitet
firqa qo’mitasi yetakchisi. U o’zida KPSSning XX syezdi g’oyalarini aks
ettirgan. Lekin, baribir, Karamatov ham kommunistik firqa yetakchisi edi...
“Uch ildiz”i da demokratik tamoyillar, insonni sevish, e’zozlash ruhi aniq
ko’rinadi.
~ 18 ~

II BOB. “YULDUZLI TUNLAR“ROMANIDA TARIXIY VA
TARBIYAVIY TAHLIL
"Bobur mirzoning hayoti va faoliyatiga oid mavzular ummonday
cheksiz. Bu ummonda o’nlab, yuzlab adabiy kemalar suzishi mumkin.
«Yulduzli tunlar» ana shu majoziy kemalardan biri tarzida yuzaga keldi. Uni
1972-yilda ilk bor yozib nashrga topshirganimda tog’day bir yuk yelkamdan
tushganday bo’lgan edi. Lekin mustabid tuzum tazyiqi ostida roman olti yil
chop etilmay yotdi. Bu yillar davomida o’sha zalvarli yukni yana yelkamda
ko’tarib yurganday bo’ldim. Bobur mirzo temuriylar sulolasini halokatdan
qutqarib, asrdan-asrga, mamlakatdan-mamlakatga olib o’tganligi, bu ulug’
sulola Hind zaminida yana uch yuz yildan ortiq davr surganligi o’sha
yillardayoq dilimda hayrat va iftixor tuyg’usini uyg’otgan edi", deb yozadi
adib roman so'zboshisida. Bu asar Movarounnahrdek ulkan saltanatning
parchalanib ketishi, Temuriylar sulolasining inqirozi, hokimiyatga erishish
ilinjida taxt talashib, bir-birlariga qilich ko'targan og'a-ini, tog’a-jiyanlarning
fojiaviy qismati aks ettirilgan. Roman voqealari orqali o’quvchi tarixda
Temuriylar o’rtasidagi nizolar, fitna, fisq-u fasod tufayli yuzaga kelgan qonli
urushlar, ayovsiz xunrezliklar oqibatida behad qonxo'r beklar zulmidan sillasi
butkul qurigan xalqning g’oyat nochor ahvoli va uyushqoqlikdan bexabar
Temuriylarni Shayboniyxon qanchalar oson mahv etgani bilan tanishadi.
Roman ikki qismdan iboratligi, birinchi qismda Movarounnahr voqealari,
ikkinchi qismda Afg’oniston, Xuroson va Hindistonda bo’lgan hodisalar aks
etishini Bobur shaxsiyati birlashtiradi. Syujet, kompozitsiya va qahramon
hayotining bunday dedektiv xususiyati qiziqarli va nishob ekanligi uning
o’ziga xos, ziddiyatli dialoglar, nafis, halokatli tasvirlar va psixologik
monologlarni kashf qiladi. Avvalgi muvaffaqiyatsizlik va keyingi
muvaffaqiyatlarning sabablari yorqin ko’rsatiladi. 2
2
~ 19 ~

Adib 80-yillarda „Yulduzli tunlar“ romanining mantiqiy davomi sanalmish,
Boburning farzandi Humoyun va nabirasi Akbar Jaloliddin Muhammad
hayoti haqida hikoya qiluvchi „Avlodlar dovoni“romanini yozgan.„Yulduzli
tunlar“ dunyoning bir necha tiliga, jumladan, rus,qoraqalpoq, qirg iz, qozoq,ʻ
urdu, turkman, hind hamda bengal tillariga tarjima qilingan. Zahiriddin
Muhammad Bobur 14 fevral 1483-yilda Andijonda tug ilgan va Amir
ʻ
Temurning beshinchi avlodi, Farg ona hukmdori Umarshayxning eng katta
ʻ
o’g’il farzandi edi. Boburning onasi Qutlug’ Nigorxonim o’qimishli va oqila
ayol bo’lib, Boburga hokimiyatni boshqarish ishlarida faol ko’mak bergan,
harbiy yurishlarida unga hamrohlik qilgan. Bobur otasi Umarshayxning erta
o’limi tufayli 12 yoshda taxtga chiqdi. Boburning birgina maqsadi bobosi
Amir Temur barpo etgan davlatni qayta tiklash va u bu yo’lda avvalo ko’hna
shahar Samarqandni bosib olishga harakat qila boshladi. Samarqandni qo’lga
kiritish yo’lida olib borilgan bir nechta janglardan so’ngina Bobur
Samarqandni qo’lga kiritishga muvaffaq bo’ldi. “Bobur o’z diniy e’tiqodini
e’zozlab, mashoyix va dindorlarni izzat-u ehtirom qilsa-da, ularni o’z siyosiy
muammolariga doxil bo’lishlariga imkon bermas va firqaparastlik xususidagi
maslahatlarni qabul etmasdi. U, shuningdek, mazhab, tabaqa va boshqa
ixtilofli masalalarning saroyda tarqalishiga izn bermasdi. Garchi Bobur
taqvoli musulmon bo’lsa ham, mazhabiy «junun»ga moyil emas edi. Ha,
hukmdor hind va afg’on amir - lari salohiyatiga u qadar e’timodi bo’lmasa-da,
ularga doim munosib muomala qilib, do’stona munosabatda bo’lardi... Bobur
nainki mamlakatda siyosiy ahvolni o’zgartirdi, balki saltanatni g’arbiy
viloyatlar bilan birlashtirdi. Kushon rojaliklaridan keyin Afg’oniston va
Hindistonning o’zaro aloqalari uzilgan va sobiq «Turk sultonlari»
hukmronligida chegaralar qarovsiz holga tushgan edi. Bobur esa Afg’oniston
va Hindiston o’rtasida o’z saltanatini barpo qilib, so’ng o’rtadagi shimoliy va
janubiy chegaralarini mustahkamladi. Qachonlardir jang-u jadal maydoni bu
sarzamin savdo-tijorat hamda madaniy-ma’rifiy markazga aylandi» 3
Asar
3
~ 20 ~

faqatgina Bobur hayotiga bag’ishlanmay balki oddiy qora xalqning
kechmishlarini ham tasvirlab bera olgan, shuni hisobga olib asar quvalik
oddiy dehqon farzandi bo’lgan Tohir va Robiyaning sevgi qissasi bilan
boshlanadi. Quvaga yov bostirib kelayotgani xabari berilganda xalq
sarosimaga tushadi ammo jangchilar dushmanlarga hech narsa qila
olishmasliklarini anglab Tohir hamda do’stlari kelishib tunda hech kim
yo’qligidan foydalanib Quvaga kirish yo’lidagi Quvasoy ko’prigini arralab,
qanotlarining ancha joyini sindirib tashlashadi. Tongga yaqin dushman
askarlarining ba’zilari ko’prikdan siyrak saf bilan o’tib ketishadi ammo
ulardan keyin kelayotgan saflari juda qalin bo’lganligi tufayli ko’prik sinib
ketib ko’p sonli jangchilar va tuyalar soyda oqib ketadi. Ko’prik hodisasi
sabab dushman tomon ko’p talafot ko’radi va sulh taklif qilishga majbur
bo’ladi. Ne- ne beklarning qo’lidan kelmagan xaloskorlik qalblari
vatanparvarlik ruhi bilan yo’g’rilgan tavakkalchi yigitlarning qo’lidan kelgani
hammani hayratga soladi va haqiqiy qahramonlik nimaligini, yurtga, tug’ilib
o’sgan makonga bo’lgan muhabbat qanday bo’lishini oddiy tuyulgani bilan
katta jasorat talab qiladigan fidoiylik bilan ko’rsatib berishadi. Umarshayx
vafotidan keyingi toj-u taxt tashvishlari Boburni tinimsiz fikrlashga va
izlanishga majbur qildi. Mana shunday og’ir sharoitda ham u zo’ravon
beklardam biri Ahmad Tanbalning Xonzoda begim bilan turmush qurmoq
istagiga qarshi chiqdi, chunki Tanbal yomon beklardan bo’lib Boburga qarshi
tomonda ot surar, ichki nizolarni keltirib chiqarar edi lekin Bobur Tanbalga
rad javobini bersa ichki kurashlarni avj olishi va ba’zi beklarning unga qarshi
bo’lib qolishini bilib turib ham o’z opasi Xonzoda begimning istagiga qarshi
borolmadi va opasini bekning tajovuzidan qutqarib qoldi, chunki Begimning
ko’ngli boshqa birovda edi. Bu yerda biz Boburning nafaqat jismonan balki
ma’nan ham yetuk inson ekanligiga amin bo’lamiz. U opasi bo’mish Xonzoda
begimning xohishiga qarshi borolmaydi chunki bu yerda ko’ngil ishi turganini
u ich-ichidan his qila oladi va yagona egachisining baxtli bo’lishini har nedan
ko’p xohlardi. Asar davomida Xonzoda begim tomonidan ko’rsatilgan
~ 21 ~

ko’plab qahramonliklarga duch kelishimiz mumkin. Ulardan biri, Bobur
Samarqandda hayot va o’lim orasida behush bo’lib yotgan paytida bundan
xabar topgan Andijon qal’a himoyachilarining bir qismi fitnachilar tomonga
o’tib ketadi, aynan shu paytda Andijonga yov bostirib kelayotganini ko’rgan
Xonzoda begim erkakcha to’n va bo’rk kiyib, beliga kamar bog’lab, xanjar
osib hayot- mamotlari qil ustida turgan qal’a himoyachilariga ko’makka
boradi. Bu harakati bilan u xatto ko’p yigitlarning qo’lidan kelmaydigan
qahramonlikka qo’l urib oz sonli jangchilar bilan qal’ani himoya qilishga
urinadi. Xonzoda begimni biz To’marisga qiyoslasak bo’ladi, chunki har bir
o’zbekda Amir Temur,Mirzo Ulug’bek, Bobur Mirzo, Alisher Navoiy,
To’maris, Bibixonimlarning qoni oqmoqda ekan, har bir o’zbek o’g’il va
qizlari o’z yurti uchun Xonzoda begim kabi jonini garovga qo’yib bo’lsa ham
o’z yurtini himoya qilishga tayyordirlar.
Asar davomida Xonzoda begim inisi Boburni va oila a’zolarini himoya
qilib Samarqanddan sog’-salomat chiqib olishlari uchun o’z orzulari va
baxtini qurbon qiladi va yovuz shoh bo’mish Shayboniyxonga turmushga
chiqadi. “Yulduzli yunlar” asari bunday qahramonliklarga juda boy asardir.
Lekin ulardan eng ta’sirli qahramonlik Xonzoda begimning o’g’li bo’lgan
Hurramshoh tomonidan ko’rsatilgan bo’lib hali 10 ga ham kirmasdan tog’asi
Bobur uchun o’z jonini xatarga qo’yib jangga kiradi va bir daydi o’q tufayli
vafot etadi. Bobur garchi bobosi Amir Temur davlatini qayta
birlashtirolmagan bo’lsada Hindistonda tinch va osuda hayot tarzili davlatni
tuzishga muvaffaq bo’ladi. Bu haqida ko’plab atoqli olimlar va yozuvchilar
o’z fikrlarini bildirib o’tishgan: Rumer Goden: “Bobur bunyod etgan davlat
garchi bobolariniki singari bepoyon mintaqalarga yoyilmagan bo lsa-da, u o zʻ ʻ
saltanatining sultoni, buyuk imperatori darajasiga ko tarildi. O z mulkida
ʻ ʻ
boshqaruv tizimini mahkam tutib, uni mohirlik bilan idora qildi. Bu o lkani
ʻ
332 yil davomida mahorat bilan boshqargan buyuk sulolaga asos soldi”. 4
4
~ 22 ~

P.Qodirov bu roman ustida o’n yil (1969-1978 yillar)davomida ish olib
bordi.Avvalo,Bobur va boburiylar hayoti,qoldirgan merosini sinchiklab
o’rgandi,Bobur yurgan yo’llarni kezib chiqdi,Hindistonga safar qildi.Asar
1978 yili “Sharq yulduzi”jurnalida bosildi,oradan ko’p o’tmay rus tilida
chiqdi,ko’pgina tillarga tarjima qilindi.Romanni kitobhonlar huddi bayramdek
iliq kutib oldi,yozuvchilar,adabiyotshunos olimlar unga yuksak baho
berdilar,bu asar tarixga,tarixda o’tgan buyuk siymolarga ulug’ hurmat ruhi
bilan sug’orilganligini aytdilar.
Asarda shoir va shoh Bobur hayotini tasbirlash muhim o’rin tutadi.Bu
ulkan, murakkab shaxsning tarix sahnasiga chiqqan kunidan boshlab,to
o’limiga qadar salkam qirq yillik hayoti,shuningdek,shaxsiy
qiyofasi,xarakteri,oilaviy muhiti,ijodkor-shaxs,nosir,olim sifatidagi ma’naviy-
ruhiy dunyosi, sarkarda, shoh, fotih sifatidagi faoliyati- barcha tomonlari bir
roman doirasidaga keng yoritilgan, holis haqqoniy ko’rsatilgan. Garchi
romanda Bobur hayoti keng o’rin tutsada, asar syujetini harakatga
keltiradigan kuch Bobur shahsi faoliyati emas, birinchi galda tarihiy
hodisalar, jarayonlarning o’zidir.
Yozuvchi XV asr ohirida, XVI asr boshlarida Turkiston, shuningdek,
Afg’oniston, Hindiston tarihida yuz bergan muhim voqe’alarni jangu jadallar
o’zaro ziddiyat va kurashlarni yorqin gavdalantirib bergan. Bobur hayoti,
saroy muhiti, tarihiy voqe’alar bilan yondosh holda asarda oddiy mehnatkash
halq turmushi, ahvol-ruhiyati , mehnatkash halq turmushi, ahvol-ruhiyati,
tarihiy jarayonlardagi ishtiroki, o’zaro urushlardan, bosqinchilik yurishlaridan
chekkan jabri ham o’z aksini topgan. Shular bilan barobar Bobur to’qnash
kelgan dahshatli kuchlar – “Imoni zamon”, “ Halifai rahmon” deb atagan
Shayboniyhon, shoh Ismoil, Ibrohim Lodi, ularning son-sanoqsiz lashkarlari,
beklar, hilma-hil ijtimoiy guruhlar, diniy mazhablar, ular orasidagi ziddiyat,
alohida shaxslar taqdiri –bularning barchasi qalamga olingan. Shu tariqa “
Yulduzli tunlar” keng qamrovli asar dunyo yuzini ko’rdi.
~ 23 ~

III BOB. Romanda Bobur va boburiylar o’rtasidagi munosabatining
badiiy ifodasi
Tarixiy mavzuda badiiy asar yozish ijodkordan katta mas’uliyatni talab etadi.
Zamonaviy, erkin mavzularda qalam tebratayotganda, yozuvchi shaxsiy
istagiga, xayoliga istagancha erk berishi mumkin. U o’zi o’ylab topgan
hodisani, mo’ljallagan maqsadiga ko’ra, u yoxud bu yo’nalishda davom
ettiraversa bo’ladi. Bunda faqat mantiqqa va badiiy ishontirish san’atiga amal
qilinsa, bas. Fantastik voqealar talqinida esa yozuvchi bundan-da ko’proq
erkin bo’ladi.
Tarixiy mavzu haqida esa unday deb bo’lmaydi. Chunki tarix aniq bo’lib
o’tgan, hech bir narsani qo’shish yoki olib tashlash mumkin bo’lmagan
voqealar jamlanmasidir. Qolaversa, tarix muayyan xalqning xotirasi, asrab-
avaylaydigan ma’naviy bisoti hisoblanadi. Bu bisotga kim qanday xohlasa
shunday yondashuviga o’zini hurmat qilgan biror xalq yo’l qo’yib qo’ymaydi.
Bu mas’uliyat yirik tarixiy hodisalar boshida turgan shaxslar – podsholar,
qirollar, prezidentlar, atoqli davlat va din arboblari, katta siyosatchilar haqida
asar yozilayotganda yanada ortadi. O’tmishning har bir hodisasini yoritishda,
uni talqin etishda xolislik, odillik va halollikka rioya etish lozimki, bu hol
ijodkordan juda katta bilimni, fuqarolik mas’uliyatini talab qiladi. Pirimqul
Qodirov, shu ma’noda, Cho’lpon iborasi bilan aytganda, «boshini zo’r ishga
berib qo’ygan» ijodkor hisoblanadi. Zero, Bobur va boburiylar tarixini
yoritish hazilakam ish bo’lmay, bu mavzularning yozuvchi hisobga olishi
lozim bo’lgan minglab qirralari bor edi. Yozuvchi hayoti va ijodiga
bag’ishlangan darsimizda aytganimizdek, sho’ro zamoni mafkurachilari
«Yulduzli tunlar» romanidan go’yo turli xil «g’oyaviy xatolar» topishib, asar
~ 24 ~

va uning muallifini badnom qilishga urinishdi. Ijodkorning o’zi aytganidek,
«mustabid tuzum tazyiqi ostida roman olti yil chop etilmay yotdi».
Muammoning yana bir jihati shundan iborat ediki, boburiylar sulolasi hukm
surgan bugungi Afg’oniston, Pokiston, Hindiston singari davlatlarda
yashovchi aholining o’z tarixiga munosabati, boburiylarga qarashini ham
inobatga olish talab qilinardi. Chunki bu yurtlarda ham hozirga qadar yuzlab
ijodkorlar, olimlar, siyosatchilar, hatto yirik davlat arboblari bizning
vatandoshlarimiz – boburiylarga o’z munosabatlarini u yoki bu tarzda
bildirganlar. To’g’ri, Pirimqul Qodirov ixtiyorida hazrat Bobur qalamiga
mansub tengsiz asar – «Boburnoma», uning qizi Gulbadanbegim tomonidan
bitilgan «Humoyunnoma» singari ko’plab tarixiy hamda badiiy manbalar bor
edi. Lekin, shu narsani inobatga olish kerakki, Pirimqul Qodirov tarixchi
sifatida emas, yozuvchi – ijodkor sifatida maydonga chiqadi. Ijodkordan esa
o’quvchi kechmishning quruqdan quruq bayoni yoki ilmiy izohini emas,
san’atni talab qiladi. San’atki, xoh tarixiy, xoh to’qima voqeahodisa yoxud
insonlar bo’lsin, ularning faqat tafsiloti, jismi emas, ruhi ham qayta tirilsin,
bugungi kun kishisini o’z dunyosiga «tortib olsin»! Xo’sh, Pirimqul Qodirov
mana shu g’oyat qiyin talabni bajara olganmi?
Keling, bu savolga «Yulduzli tunlar» romanidan olingan yuqorida
o’qiganingiz mo’jaz parchadan kelib chiqib javob topishga urinaylik.
Asarning shu qismiga asos bo’lgan tarixiy voqealar «Boburnoma»ning
«Vaqoei sanai arbaa va tis’a mia» (To’qqiz yuz to’rtinchi (1498–1499) yil
voqealari) deb nomlangan bobidan o’rin olgan. Bobokaloni Amir Temur
poytaxt etgan Samarqand taxtida yuz kungina o’tirgan o’n olti yoshli Bobur
mirzo ota shahri Andijonni fitnachilar qo’lidan qutqarmoq uchun ortga
qaytgan. Boburjonning o’zi endigina og’ir xastalikdan oyoqqa turgan. U onasi
Qutlug’ Nigorxonim, onasining onasi Eson Davlat begim, ustozi Xoja
Mavlono qozi (Xo’ja Abdulla)dan «Samarqand Andijon kuchi bilan olingan
edi. Agar Andijon qo’lingizda bo’lsa, Xudo buyursa, Samarqandni yana qayta
olsa bo’lar» mazmunidagi xatlar olgach, shu safarga otlangan… Bu hodisalar
~ 25 ~

o’zining barcha tafsilotlari bilan «Boburnoma»ning olti-yetti sahifasiga joy
bo’lgan, xolos. Yozuvchi ularni asariga singdirar ekan, «Boburnoma»da
bo’lmagan bir tafsilot bilan boyitadi. Bu Qutlug’ Nigor xonim tomonidan
o’g’liga noyob sovg’a – Amir Temurning qilichi va «xotirotlar bitilgan
daftarlari»ning tortiq etilishi voqeasidir.
Muallif romanning 1999-yili «O’zbekiston» nashriyotida chop etilgan
to’ldirilgan nashriga yozgan so’zboshida, jumladan, quyidagilarni ta’kidlaydi:
«Bundan ellik yil burun, talabalik yillarimda Bobur mirzoga ixlosmandlik
menda Amir Temur asos solgan sulolaga qiziqish tufayli boshlangan edi.
Bobur mirzo temuriylar sulolasini halokatdan qutqarib, asrdan asrga,
mamlakatdan mamlakatga olib o’tganligi, bu ulug’ sulola Hind zaminida yana
uch yuz yildan ortiq davr surganligi o’sha yillardayoq dilimda hayrat va
iftixor tuyg’usini uyg’otgan edi. Keyinchalik «Temur tuzuklari» bilan
tanishganimda Sohibqironning vasiyatlariga va ulug’ bunyodkorlik
an’analariga Bobur mirzo astoydil amal qilgani juda ko’p tarixiy voqealarda
ko’zga tashlandi…
Ammo sho’ro davrida bu haqiqatlarni yozish arining uyasiga cho’p tiqish
bilan barobar edi. Chunki sho’rolar har gal Amir Temurga qarshi hujum
uyushtirganda nuqul Bobur mirzoni uning yoniga qo’yib qoralashardi…»
Yozuvchi e’tirof etganidek, faqat mustaqillik tufayligina millatimiz
o’tmishini, jumladan, buyuk temuriylar tarixini to’la va xolis yoritish imkoni
tug’ildi, «Yulduzli tunlar» romani ham biz guvoh bo’lgan epizodlar bilan
boyidi. Yozuvchi voqealar va qahramonlar talqinida bu jihatni doimo yodida
tutadi. Agar asar matniga shu nuqtayi nazardan qarasak, parchadan oladigan
taassurotimiz anchagina boyishi aniq. Yuqorida aytganimizdek, Boburjon
juda qattiq xastalikdan endigina qutulgan. Yoshi katta odamlar bunday paytda
ortiqcha harakatdan, urinishdan o’zini asrashi tayin. Boburjon bo’lsa, onasi va
opasining, umuman, Andijonda qolgan yaqinlarining diydoriga tezroq yetish
umidida kasallikni ham tamom unutadi. Shunga ko’ra, yozuvchi
qahramonlarining insoniy tuyg’ularini «Ona-bola va egachini otlaridan tushib,
~ 26 ~

quchoqlashib ko’rishar ekanlar, goh xonumondan ayrilish alamlarini, goh
diydor ko’rishish quvonchlarini ichlariga sig’dirolmay, ko’zlariga dambadam
yosh olishar edi» deya g’oyat tabiiy tasvirlaydi.
IV. XULOSA
Pirimqul Qodirov – O’zbekiston Xalq yozuvchisi, O’zbekistonda
xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi, o’zbek adabiyotining peshqadam
vakillaridan biri. XX asrning ulug’ yozuvchilaridan biri Muxtor Avezov
Pirimqul Qodirovga yuksak baho berdi va kelajagi porloq ekanini bashorat
qildi. Va bashorat to’g’ri chiqdi – yozuvchi qadam-baqadam ulg’aydi va yirik
san’atkor, mohir adib bo’lib yetishdi. Adabiyotda hamisha amal qiluvchi isbot
talab qilinmaydigan qonuniyatlardan biri shundaki, adib har qancha iste’dodli
bo’lmasin, butun umri davomida boshqa buyuk ijodkorlarning tajribasini
o’rganib boradi, ularga suyanadi, davom ettiradi va boyitadi. Pirimqul
Qodirov ham ayniqsa, Lev Tolstoy maktabini puxta o’rgangan, Qodiriylar,
Oybeklar, Qahhorlar tajribasini o’ziga singdirib olgan edi. Shuning uchun
ham, u o’z ustozlariga ergashib, so’z san’atini ulug’ va muqaddas ish deb
bildi, adabiyot xalq dardini ifodalamog’i, odamlarga hayot sirlarini
o’rgatmog’i, yashash san’atidan, yaxshilik san’atidan saboq bermog’i kerak
deb hisobladi. Yozuvchi o’z asarlarini yaratar ekan, ularning katta-
kichikligidan qat’i nazar, har gal xalq manfaatlarini nazarda tutdi. Adib o’z
asarlarida halollik, vijdoniylik, ma’naviy yuksaklikni, vafo va sadoqatni,
fidokorlikni ulug’lash, har xil qalloblik va olg’irlikni, insofsizlik va
diyonatsizlikni qoralash yo’lidan bordi. Adibning har bir yangi asarini ming-
minglab adabiyot muxlislari mehr bilan o’qishadi. Pirimqul Qodirov ijodining
xalqimiz orasida shunchalik e’zozlanishining siri shundaki, u xalq dilidagi
gaplarni yozdi, uning qalbiga yaqin insonlarni mehr-muhabbat bilan
~ 27 ~

tasvirladi. Xalq esa muhabbatga muhabbat bilan javob berdi. Ijodkorning orzu
qilgan baxti ham mana shunda..Adib asarning oxirini ham ta’sirli
qahramonliklar bilan yakunlagan. Asarning
oxirida Bobur o’g’li Humoyunni dardini o’ziga oladi va shu kundan boshlab
Humoyun tuzala boshlaydi, ammo Boburning ahvoli kundan-kunga
yomonlashib boradi. Ko’plab tabiblar Humoyunning dardiga davo topa
olishmaydi va uning tuzlishi uchun eng qadrli narsa bag’ishlansagina dardiga
davo topilishini takidlashganda, Bobur hech o’ylab o’tirmasdan o’glining
dardini o’ziga oladi va mana shu kasallikdan vafot etadi.
“Yulduzli tunlar”dagi yozuvchining eng katta yutug’i, shubhasiz, Bobur
obrazidir. Bu romanga qadar o’zbek adabiyotida Boburdek murakkab,
ziddiyatli tarixiy shaxs obrazi yaratilmagan edi. Boburning shoh, shoir va
inson sifatidagi ham kuchli, ham ojiz tomonlarini, hayoti va shaxsiyatidagi
barcha fazilatu qusurlarini bor bo’yicha ko’rsatadi.
Bobur o’rta asrning o’ta murakkab, ziddiyatli bir pallasi – temuriylar
saltanatining o’z yurtida yemirilishi, o’zga yurtlar - Afg’oniston va
Hindistondagi yangidan tiklanishi davrida yashadi. Temur nasli orasida
temuriylar saltanatini eng qaltis damlarda saqlab qolish uchun astoydil
kurashgan eng sobit shaxs ham, yangi imperiyaning asoschisi ham shu Bobur
bo’lib chiqdi. Bobur Sharqning ulug’ mutafakkirlari, birinchi galda Alisher
Navoiyning yuksak insonparvarlik g’oyalari ruhida tarbiyalangan, inson
qalbini , uning dardu tashvishlarini yurakdan his etishga qobil barkamol bir
odam, nozikta’b, haqgo’y shoir, san’atkor, olim.
Romanda Boburning shaxsiy xislatlari, oilaviy hayoti – onasi Qutlug’ Nigor
xonimga hcin farzandlik tuyg’usi, opasi Xonzodabegimga inilik,
farzzandlaridan Humoyun bilan Gulbadanga otalik mehri yorqin lavhalarda
o’z ifodasini topgan.Birinchi umr yo’ldoshi Oyshabegim bilan o’tkazgan
ko’ngilsiz damlar dramasi, Mohim bilan g’aroyib tanishuv daqiqalari, chin va
teng sevgi sururi, Mohimning Boburga cheksiz sadoqati, beorom turmush
tashvishlaridan chekkan iztiroblari – barchasi maromida berilgan. Boburning
~ 28 ~

kasallikka yo’liqqan o’g’li Humoyunga o’z jonini fido etish voqeasi romanda
ta’sirchan chiqqan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Mirziyo y ev Sh. M. ” Erkin va farovon, demokratik O’ zbekiston
davlatini birgalikda barpo etamiz ” . – Toshkent: O’ zbekiston, 2016.
2. Ko’chirma N. G’. Nizomiddinovning «Boburiylar davri Hindiston
turkiy tili va adabiyoti» kitobidan olindi. – Toshkent, 2010,
3. XX asr mening taqdirim da. — «Jahon adabiyoti» jurnali, 2001-yil
4. Valixo’jayev B. O’zbek adabiyotshunosligi tarixi. T.: “O’zbekiston.
1993Toshkanov S. O’zbek adabiyotida satirik xarakter problemasi.
T.:1987
5. Pirimqul Q odirov “Yulduzli tunlar” “Sharq” nashriyoti-2016 Toshkent
6. Mirzayev S., SHermuhamedov S. Hozirgi zamon o’zbek adabiyoti
tarixi: oliy o’quv yurtlari uchun.-T.: O’zbekiston, 1993
7. Jo’raboyev A. Yashashning ma’nosi: oshkora suhbat [O’zbekiston xalq
yozuvchisi Pirimqul Qodirov bilan suhbat] //Sharq yulduzi.-1990.-№12
8. Imomova G., To’rayev D. “So’zimni o’qib, sog’ingaysan o’zimni...”:
(Badiasi haqida) Pirimqul Qodirovning “Til va el” nomli badiasi
haqida] //Mohiyat.-2006
9. Pirimqul Qodirovning “Qora ko’zlar” nomli kitobi haqida O’zbekiston
adabiyoti va san’ati.-2001
10. Boltaboev H., Mahmudov M. Adabiy-estetik tafakkur tarixi. 1-2 jild.
11. Karimov B. Abdulla Qodiriy va germenevtik tafakkur. – T.:
“Akademnashr”. 2014.
~ 29 ~

Yulduzli tunlar romanida Bobur va Boburiylar obrazlari tasviri

Sotib olish