Информация о документе

Цена 13000UZS
Размер 124.9KB
Покупки 0
Дата загрузки 22 Сентябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Zamonaviy sharoitda O’zbekiston va xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning qiyosiy tahlili

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI “IQTISODIYOT” KAFEDRASI “IQTISODIY O’SISH” fanidan ZAMONAVIY SHAROITDA O’ZBEKISTON VA XORIJIY MAMLAKATLARDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSATNING QIYOSIY TAHLILI Mavzusidagi KURS ISHI 1«Himoyadan o’tdi» Baholandi __________________ «____» _____________ 2025 y. Qabul qildi: _____________________________ Bajardi: III-kurs, 4_-22 guruh talabasi ________________________ Ilmiy raxbar: _________________________ Guliston-2025 2 MUNDARIJA I BOB. INFLYATSIYA VA UNGA QARSHI SIYOSATNING NAZARIY ASOSLARI ...................................... 7 1.1. Inflyatsiya tushunchasi, turlari va sabablari ......................................................................... 7 1.2. Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari ........................................................................ 11 1.3. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy tamoyillari va usullari ................................................ 14 II BOB. OʻZBEKISTONDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSATNING AMALIYOTI ................................ 18 2.1. Oʻzbekistonda inflyatsiyaning shakllanish omillari ................................................................. 18 2.2. Oʻzbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy yoʻnalishlari ....................................... 20 2.3. Oʻzbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligi va kelajakdagi istiqbollari ....... 24 III BOB. XORIJIY DAVLATLARDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSAT VA O’ZBEKISTON TAJRIBASI BILAN QIYOSIY TAHLIL ................................................................................................................................ 28 3.1. AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi ...................... 28 3.2. Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi ......................................................... 30 3.3. O’zbekiston va Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini solishtirish .................................................................................................................................................. 33 XULOSA ......................................................................................................................................... 37 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: .................................................................................. 39 3 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi. Hozirgi kunda global iqtisodiyotda inflyatsiya eng muhim va dolzarb iqtisodiy muammolardan biridir. Inflyatsiyaning yuqori darajasi mamlakat iqtisodiyotining barqarorligini va aholi turmush darajasini sezilarli darajada pasaytiradi. Xususan, O’zbekistonning tranzit iqtisodiy sharoitlarida inflyatsiya darajasining yuqori bo’lishi iqtisodiy siyosatning eng dolzarb yo’nalishlaridan biriga aylangan. Shu bilan birga, inflyatsiyaning boshqarilishi xalqaro tajribalarga asoslanib amalga oshirilishi zarur. Bunday sharoitda, inflyatsiyaga qarshi samarali siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish O’zbekiston iqtisodiyotining barqaror o’sishini ta'minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Kurs ishida inflyatsiyaga qarshi siyosatning nazariy asoslari, O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi amaliy tajribalari va samaradorligi tahlil qilinadi. Ushbu ishda, inflyatsiyaga qarshi siyosatni boshqarishning samaradorligini taqqoslash, O’zbekistonning amaldagi siyosatini rivojlangan davlatlarning tajribasi bilan solishtirish hamda inflyatsiyani kamaytirish uchun yangi yondashuvlarni ishlab chiqish masalalari o’rganiladi. Bu ish nafaqat iqtisodchilar, balki iqtisodiy siyosatni ishlab chiqayotgan davlat idoralari uchun ham foydali bo’ladi. Kurs ishining maqsadi. Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi — O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini solishtirish, inflyatsiyaga qarshi kurashishda qo’llaniladigan asosiy usullar va vositalarni tahlil qilish, shuningdek, O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining samaradorligini oshirish bo’yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishining vazifalari. 4 1. Inflyatsiya tushunchasi va uning turlari, sabablari haqida nazariy ma'lumotlar berish. 2. O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining asosiy vositalarini tahlil qilish. 3. Xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatni o’rganish va ularning tajribalarini O’zbekiston bilan taqqoslash. 4. Inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda yuzaga keladigan muammolarni aniqlash. 5. O’zbekiston iqtisodiyoti uchun inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini oshirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish. Kurs ishining obyekti. Kurs ishining obyekti — inflyatsiya jarayoni va unga qarshi olib borilayotgan siyosat. Kurs ishining predmeti. Kurs ishining predmeti — O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatning amaliyotdagi qo’llanilishi, inflyatsiyani boshqarishdagi vositalar va ularning samaradorligi. Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi uchta bobdan iborat: Birinchi bob — Inflyatsiya va unga qarshi siyosatning nazariy asoslari. Bu bobda inflyatsiya tushunchasi, turlari, sabablari, uning iqtisodiyotga ta'siri haqida batafsil ma'lumotlar beriladi. Ikkinchi bob — O’zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning amaliyoti. Bu bobda O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining amaldagi vositalari va natijalari tahlil qilinadi. 5 Uchinchi bob — Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosat va O’zbekiston tajribasi bilan qiyosiy tahlil. Bu bobda AQSh, Yevropa Ittifoqi, Rossiya va Xitoy kabi davlatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribalari o’rganiladi va O’zbekiston tajribasi bilan taqqoslanadi. Kurs ishining yakunida inflyatsiyaga qarshi siyosatni samarali amalga oshirishga oid xulosalar va takliflar keltiriladi. 6 I BOB. INFLYATSIYA VA UNGA QARSHI SIYOSATNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Inflyatsiya tushunchasi, turlari va sabablari Inflyatsiya — bu tovarlar va xizmatlar umumiy narxlar darajasining uzluksiz va uzoq muddat davomida o’sib borish jarayonidir. Iqtisodiy nazariyada inflyatsiya odatda pul birligining qadrsizlanishi, aholi va ishlab chiqaruvchilarning xarid qobiliyatining pasayishi natijasida sodir bo’ladigan jarayon sifatida ta’riflanadi. Inflyatsiya iqtisodiyotning tabiiy rivojlanish jarayonida ham, iqtisodiy siyosatdagi noto’g’ri qarorlar natijasida ham yuzaga kelishi mumkin. U nafaqat iqtisodiy tizim ichidagi muvozanatni buzadi, balki ijtimoiy hayotda ham turli salbiy oqibatlarga olib keladi. Inflyatsiyaning nazariy tahlili shuni ko’rsatadiki, uning kelib chiqishi bevosita iqtisodiy tizimdagi talab va taklif o’rtasidagi nomutanosibliklarga, pul massasining iqtisodiyot ehtiyojidan ortiqcha ko’payishiga, ishlab chiqarish xarajatlarining oshishiga va xalqaro iqtisodiy aloqalardagi beqarorlikka bog’liqdir. Inflyatsiya bir martalik narx oshishi emas, balki narxlar umumiy darajasining tizimli va barqaror o’sishidir. Tarixiy jihatdan olganda, inflyatsiya ilk bor pul ayirboshlash tizimi rivojlanib, qog’oz pullar muomalaga kiritilgandan so’ng muhim iqtisodiy muammo sifatida ko’rilgan. Xususan, XVII-XVIII asrlarda Yevropa davlatlarida qog’oz pullarning haddan ortiq chiqarilishi natijasida inflyatsiya holatlari tez-tez yuzaga kelgan. Bugungi kunda esa inflyatsiya ko’plab mamlakatlar iqtisodiy siyosatining markaziy muammolaridan biri bo’lib qolmoqda. Inflyatsiyaning shakllanishiga sabab bo’luvchi asosiy omillarni tahlil qilar ekanmiz, talab inflyatsiyasi va taklif inflyatsiyasi kabi tushunchalarni alohida 7 ko’rsatish lozim. Talab inflyatsiyasi iqtisodiyotda iste'mol va investitsiya talabining umumiy hajmi taklifdan oshib ketishi natijasida yuzaga keladi. Bu holatda, aholining real daromadlari ortib boradi, lekin ishlab chiqarish imkoniyatlari ushbu talabni qondira olmaydi va natijada narxlar o’sib boradi. Misol tariqasida, pandemiyadan so’ng ayrim mamlakatlarda davlatlar tomonidan aholiga ko’plab moliyaviy yordamlar berilgani, talabning keskin ortishiga va buning natijasida narxlarning oshishiga olib kelganini keltirish mumkin. 1.1.1-rasm.2023-yilda inflyatsiya 8,77 foizni tashkil qildi. 1 Taklif inflyatsiyasi esa ishlab chiqarish xarajatlarining ortishi bilan bog’liqdir. Agar xom ashyo, energiya, ishchi kuchi va boshqa resurslar narxi oshsa, ishlab chiqaruvchilar bu ortiqcha xarajatlarni mahsulot narxiga yuklaydi. Masalan, 1970-yillarda jahon bozorida neft narxining keskin oshishi ko’plab mamlakatlarda inflyatsiya darajasining keskin oshishiga sabab bo’lgan. Hozirgi kunda ham 1 https://www.gazeta.uz/media/img/2024/01/l7MMBL17042624647701_o.jpg 8 energetika resurslari narxining o’zgarishi dunyo bo’ylab inflyatsion bosimni kuchaytirib kelmoqda. Inflyatsiya o’zining o’sish sur’ati va ta’sir darajasiga qarab turlicha bo’lishi mumkin. Mo’’tadil inflyatsiya sharoitida narxlar yiliga 10 foizgacha o’sadi va bu ko’pincha iqtisodiy rivojlanish jarayonining tabiiy qismi sifatida qabul qilinadi. Agar inflyatsiya darajasi 10-50 foiz atrofida bo’lsa, bu tezkor inflyatsiya deb ataladi va iqtisodiy faoliyatga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Giperinflyatsiya esa narxlarning juda tez va nazoratsiz ravishda o’sishi holati bo’lib, uning natijasida pul qadrsizlanib, iqtisodiy va siyosiy beqarorlik yuzaga keladi. Masalan, 1923 yilda Germaniyada yuzaga kelgan giperinflyatsiya davrida narxlar har bir necha soatda ikki barobarga oshib borayotgan edi. Inflyatsiyaning kutilgan va kutilmagan shakllari ham mavjud. Kutilgan inflyatsiya sharoitida iqtisodiy agentlar narxlarning oshishini oldindan bilib, shunga mos ravishda o’z xatti-harakatlarini moslashtiradilar. Ish haqlari, shartnomalar va narx siyosati inflyatsiya prognozlariga qarab belgilanadi. Kutilmagan inflyatsiya esa iqtisodiy agentlar uchun kutilmagan hodisa bo’lib, ularning real daromadlariga va aktivlar qiymatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Statistik ma’lumotlarga murojaat qilar ekanmiz, O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlariga ko’ra, 2022 yilda mamlakatda iste’mol narxlari indeksi 12,3 foizni tashkil qilgan. Bu ko’rsatkich 2021 yildagi 10,8 foizga nisbatan biroz yuqori bo’lib, asosan oziq-ovqat mahsulotlari va energetika resurslari narxining o’sishi bilan bog’liq bo’lgan. Xalqaro valyuta jamg’armasi ma’lumotlariga ko’ra, global inflyatsiya darajasi esa 2022 yilda 8,8 foizni tashkil etib, so’nggi 40 yil ichida eng yuqori ko’rsatkichlardan biriga yetgan. Bu o’sish 9 global pandemiya oqibatlari, logistika zanjirlaridagi uzilishlar va geosiyosiy beqarorlik bilan izohlanadi. Inflyatsiyaning iqtisodiyotga ta’siri ko’p qirrali. Bir tomondan, mo’’tadil inflyatsiya investitsiyalarni rag’batlantirishi va iqtisodiy o’sishni qo’llab- quvvatlashi mumkin. Boshqa tomondan esa yuqori va nazoratsiz inflyatsiya aholining real daromadlarini kamaytiradi, jamg’armalarni qadrsizlantiradi va iqtisodiy o’sishni sekinlashtiradi. Xususan, real ish haqlarining inflyatsiyaga mos ravishda o’smasligi aholi farovonligining pasayishiga olib keladi. Bundan tashqari, inflyatsiyaning yuqori darajasi investorlarning ishonchini pasaytirib, kapital oqimini to’xtatadi va umumiy iqtisodiy beqarorlikni kuchaytiradi. Inflyatsiyaning oldini olish va uni nazorat qilish uchun markaziy banklar tomonidan pul-kredit siyosati olib boriladi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki ham inflyatsiyani jilovlashni o’zining asosiy maqsadlaridan biri sifatida belgilagan. 2022-2023 yillarda Markaziy bank asosiy stavkani yuqori darajada saqlab turish orqali iqtisodiyotda inflyatsion bosimni kamaytirishga harakat qilmoqda. Xulosa qilib aytganda, inflyatsiya zamonaviy iqtisodiyotni har tomonlama ta’sir qiluvchi murakkab va ko’p omilli jarayon bo’lib, uning tabiati va sabablari to’g’ri tushunilsa, unga qarshi samarali siyosat olib borish imkoniyati oshadi. Inflyatsiyani nazorat ostida saqlash esa iqtisodiy barqarorlik va aholining farovonligini ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. 2 2 Dornbusch R., Fischer S., Startz R. "Makroiqtisodiyot." – McGraw-Hill, 2018. 10 1.2. Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari Inflyatsiya har bir iqtisodiy tizim uchun o’ziga xos va murakkab oqibatlarni keltirib chiqaradi. Uning ta’siri faqat narxlarning oshishi bilan cheklanib qolmaydi, balki butun iqtisodiy tizimning ishlash mexanizmini buzadi, ijtimoiy adolatsizlikni kuchaytiradi va aholining turmush darajasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Inflyatsiyaning iqtisodiy oqibatlari ko’proq ishlab chiqarish, investitsiyalar, jamg’armalar va iqtisodiy o’sishga bog’liq bo’lsa, ijtimoiy oqibatlari esa aholi farovonligi, real daromadlar va ijtimoiy tengsizlikning oshishi bilan bog’liq bo’ladi. Inflyatsiyaning iqtisodiy oqibatlaridan biri bu pulning qadrsizlanishi va real daromadlarning pasayishidir. Pul qadrsizlanganda, aholi o’z mablag’lari bilan avvalgidek hajmdagi tovar va xizmatlarni sotib ololmaydi. Bu esa iste’mol hajmining kamayishiga va ichki talabning susayishiga olib keladi. Ayniqsa, inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan mamlakatlarda jamg’armalarning qiymati keskin pasayadi, bu esa aholining moliyaviy barqarorligini zaiflashtiradi va kelajakdagi iste’mol uchun jamg’arish motivatsiyasini kamaytiradi. Inflyatsiya investitsiyaviy faoliyatga ham salbiy ta’sir ko’rsatadi. Narxlarning barqaror emasligi va kelajakdagi xarajatlarning oldindan aniq prognoz qilinmasligi investorlarni xavotirga soladi. Investitsiya risklarining ortishi natijasida iqtisodiyotda investitsiyalar hajmi qisqaradi. Bu esa yangi ish o’rinlarining yaratilishini sekinlashtiradi va iqtisodiy o’sish sur’atlarini pasaytiradi. Inflyatsiya sharoitida kredit bozori ham qiyin ahvolda qoladi: foiz stavkalari oshadi, kredit olish shartlari og’irlashadi va natijada ishlab chiqarish sektori kredit resurslaridan yetarlicha foydalana olmaydi. 11 1.2.1-rasm.2010-yildan boshlab inflatsiya darajasi. 3 Inflyatsiya iqtisodiy adolatsizlikni kuchaytiradi. Qattiq inflyatsiya sharoitida aholining past daromadli qatlamlari eng ko’p zarar ko’radi, chunki ularning daromadlari narxlar o’sishiga mos tarzda osha olmaydi. Bu esa ijtimoiy tafovutlarning ortishiga va ijtimoiy norozilik kayfiyatining kuchayishiga sabab bo’ladi. Inflyatsiya shuningdek, byudjet taqchilligini ham kuchaytirishi mumkin. Narxlar darajasining oshishi davlat xarajatlarining ortishiga olib keladi, shu bilan birga real soliqlardan tushadigan tushumlar kamayadi, bu esa davlat moliyaviy siyosatini qiyinlashtiradi. Inflyatsiya eksport va import hajmiga ham ta’sir qiladi. Mahalliy narxlar oshganda, eksport mahsulotlari nisbatan qimmatroq bo’lib qoladi va xalqaro 3 https://www.gazeta.uz/media/img/2024/11/PkpmR617304657914962_b.jpg 12 bozorda raqobatbardoshligini yo’qotadi. Aksincha, import qilingan mahsulotlar nisbatan arzonroq bo’lib ko’rinadi va bu ichki ishlab chiqaruvchilar uchun salbiy omilga aylanadi. Natijada savdo balansi salbiylashadi, bu esa mamlakatning valyuta zaxiralariga bosim o’tkazadi va valyuta kursining beqarorligini kuchaytiradi. Ijtimoiy jihatdan inflyatsiya aholining real daromadlariga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir qiladi. Ish haqlari va pensiyalar ko’pincha inflyatsiya darajasiga mos ravishda oshirilmaydi, natijada ularning real qiymati pasayadi. Bu aholining asosiy ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini cheklaydi. Xususan, oziq-ovqat, dori- darmon, uy-joy va transport kabi zaruriy xizmatlarning narxlari oshishi ijtimoiy zaif qatlamlarga yanada ko’proq salbiy ta’sir qiladi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2023 yilda O’zbekiston Respublikasi bo’yicha aholining o’rtacha ish haqi inflyatsiya darajasi hisobga olinganda real jihatdan atigi 2,1 foizga oshgan. Bu shuni anglatadiki, nominal ish haqi oshgan bo’lsa-da, aholining real xarid qobiliyati deyarli o’zgarmagan yoki ba’zi qatlamlarda kamaygan. Yuqori inflyatsiya darajasi jamiyatda ijtimoiy beqarorlikka sabab bo’lishi mumkin. Narxlarning uzluksiz o’sishi, ayniqsa, uzoq muddat davom etganda, aholi orasida davlat iqtisodiy siyosatiga nisbatan ishonchsizlikni kuchaytiradi. Bu esa norozilik namoyishlariga, siyosiy inqirozlarga va hatto tartibsizliklarga olib kelishi ehtimoli ortadi. Tarixda bunga Venesuela, Zimbabve kabi davlatlar misol bo’la oladi, bu davlatlarda inflyatsiyaning nazoratdan chiqishi natijasida jiddiy iqtisodiy va siyosiy inqirozlar yuzaga kelgan. Inflyatsiyaning yana bir salbiy oqibati bu iqtisodiy resurslarning noto’g’ri taqsimlanishidir. Inflyatsiya sharoitida iqtisodiy agentlar daromadlarini saqlab 13 qolish uchun moliyaviy spekulyatsiyalarga, valyuta va ko’chmas mulk sarmoyalariga ko’proq e’tibor qaratadilar, real ishlab chiqarish esa ikkinchi darajaga tushib qoladi. Bu iqtisodiyotning real sektorini zaiflashtiradi va umuman iqtisodiy rivojlanishni sekinlashtiradi. Inflyatsiyaning ijobiy tomonlari ham mavjud. Mo’’tadil inflyatsiya iqtisodiy o’sishni rag’batlantirishi, qarz yuki nisbatini kamaytirishi mumkin. Agar narxlar ma’lum darajada oshsa, qarzdorlar o’z eski qarzlarini inflyatsiya tufayli real qiymatda arzonroq tarzda to’lay oladilar. Shu sababli ayrim hollarda mo’’tadil inflyatsiya iqtisodiyotda ijobiy rol o’ynashi mumkin. Biroq bu holat inflyatsiyaning aniq nazorat ostida bo’lishi va me’yordan chiqmasligi sharti bilan yuz beradi. Xulosa qilib aytganda, inflyatsiya o’zining iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari bilan juda keng ko’lamli ta’sirga ega. Uni nazorat qilish va unga qarshi samarali siyosat yuritish har bir davlat uchun strategik ahamiyat kasb etadi. Inflyatsiyaning salbiy oqibatlarini kamaytirish uchun esa markaziy banklar va hukumatlar o’zaro muvofiqlashtirilgan pul-kredit va fiskal siyosat olib borishlari zarur. 4 1.3. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy tamoyillari va usullari Inflyatsiyaga qarshi kurash har bir mamlakat iqtisodiy siyosatining ajralmas va eng muhim yo’nalishlaridan biridir. Inflyatsiyani nazorat qilish va uni ma’lum darajada ushlab turish uchun ishlab chiqilgan siyosat turlari iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga, aholining real daromadlarini himoya qilishga va umuman olganda, iqtisodiy o’sishni qo’llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy tamoyillari o’z ichiga narxlar barqarorligini saqlash, pul 4 Todaro M.P., Smith S.C. "Economic Development." – 12th ed., Pearson, 2015. 14 massasini tartibga solish, davlat xarajatlarini oqilona boshqarish va ishlab chiqarishni rag’batlantirish kabi asosiy vazifalarni oladi. Inflyatsiyaga qarshi kurashishning asosiy tamoyillaridan biri bu monetar barqarorlikni ta’minlashdir. Monetar barqarorlik deganda mamlakatdagi pul massasining iqtisodiyot ehtiyojlariga mos va barqaror o’sishini ta’minlash tushuniladi. Pul massasining haddan ortiq ko’payishi inflyatsiyaning asosiy sababi bo’lganligi sababli, markaziy banklar tomonidan pul-kredit siyosati orqali pul ta’minoti qat’iy nazorat ostida ushlab turiladi. Pul-kredit siyosati doirasida asosiy vosita sifatida foiz stavkalari va majburiy zaxira me’yorlari belgilanishi, davlat obligatsiyalarini chiqarish yoki ularni qayta sotib olish orqali bank tizimidagi likvidlik darajasi tartibga solinadi. Ikkinchi muhim tamoyil bu fiskal intizomni ta’minlashdir. Davlatning byudjet siyosati inflyatsiyaga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Agar davlat byudjet taqchilligini moliyalashtirish uchun pul emissiyasidan foydalansa, bu pul massasining ortishiga va natijada inflyatsiyaga olib keladi. Shu sababli, davlat xarajatlarini daromad manbalariga mos ravishda cheklash, soliqlarni oqilona va adolatli yig’ish, byudjetni muvozanatli holatda ushlab turish inflyatsiyaga qarshi siyosatning ajralmas qismi hisoblanadi. Uchinchi tamoyil sifatida narx va ish haqi siyosatini muvofiqlashtirish zarurati e’tirof etiladi. Aholining nominal daromadlarini mehnat unumdorligining oshishi darajasiga mutanosib tarzda o’stirish inflyatsiyaning oldini olishga xizmat qiladi. Agar ish haqlari ishlab chiqarish samaradorligidan tezroq oshsa, ishlab chiqarish xarajatlari ko’payadi va bu o’z navbatida narxlarning umumiy o’sishiga olib keladi. Shu sababli, ish haqi indeksatsiyasi tizimi, ya’ni real xarid qobiliyatini 15 saqlab qolgan holda ish haqlarini tartib bilan oshirib borish mexanizmi ishlab chiqiladi. Inflyatsiyani jilovlash uchun qo’llaniladigan usullar bir necha asosiy guruhlarga bo’linadi. Birinchidan, monetar usullar mavjud bo’lib, ular pul-kredit siyosati orqali amalga oshiriladi. Monetar siyosat doirasida asosiy maqsad iqtisodiyotdagi pul massasini qisqartirish yoki uning o’sishini cheklashdir. Buning uchun markaziy bank diskont stavkasini oshiradi, banklarning majburiy zaxira me’yorlarini ko’paytiradi yoki ochiq bozorda davlat obligatsiyalarini sotadi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2022 yilda inflyatsiya bosimini kamaytirish maqsadida asosiy foiz stavkasini bir necha marta oshirdi, natijada kreditlar qimmatlashdi va iqtisodiyotda pul aylanishi biroz susaydi. Ikkinchi usul fiskal siyosat vositalari orqali amalga oshiriladi. Fiskal siyosatning inflyatsiyaga qarshi choralari davlat xarajatlarini kamaytirish, soliqlarni oshirish yoki davlat byudjeti taqchilligini qisqartirishdan iborat bo’lishi mumkin. Soliqlar oshirilganda, aholining iste’mol uchun mavjud mablag’lari kamayadi va bu ichki talabni pasaytiradi. Davlat xarajatlarini qisqartirish esa iqtisodiyotdagi umumiy talabni qisqartirish orqali inflyatsiyani jilovlaydi. Uchinchi usul esa to’g’ridan-to’g’ri narxlar va ish haqlari ustidan nazorat o’rnatishdir. Bu usul odatda favqulodda iqtisodiy vaziyatlarda qo’llaniladi. Davlat muhim tovarlar va xizmatlar narxlarini belgilaydi yoki ular uchun maksimal narx chegaralarini o’rnatadi. Shuningdek, ish haqlari o’sishini ham ma’lum cheklovlar doirasida ushlab turishga harakat qiladi. Biroq bu usul uzoq muddatda iqtisodiy rivojlanishga salbiy ta’sir ko’rsatishi va norasmiy bozorlarga turtki berishi mumkin. 16 Inflyatsiyaga qarshi siyosat doirasida boshqa yordamchi choralar ham qo’llaniladi. Masalan, milliy valyutani mustahkamlash bo’yicha choralar ko’riladi, eksport-import operatsiyalari rag’batlantiriladi, ishlab chiqarishni oshirish uchun investitsiyalar jalb qilinadi. Mahsulot va xizmatlar bozori raqobatbardoshligini oshirish orqali narxlarning haddan tashqari o’sishining oldi olinadi. Shu bilan birga, aholining moliyaviy savodxonligini oshirish va inflyatsiya xavfini kamaytirishga qaratilgan ommaviy axborot kampaniyalari ham inflyatsiyaga qarshi siyosatning muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2024 yilda O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan amalga oshirilgan qat’iy pul-kredit siyosati natijasida yillik inflyatsiya darajasi 9,2 foizdan 8,5 foizgacha pasaytirildi. Bu natija mamlakatda inflyatsiyaga qarshi siyosatning ma’lum darajada samarali olib borilayotganligini ko’rsatadi. Shu bilan birga, inflyatsiyani maqsadli darajada ushlab turish uchun fiskal siyosat va strukturaviy islohotlar bilan monetar siyosat o’zaro muvofiqlashtirilgan holda amalga oshirilmoqda. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning muvaffaqiyati ko’p jihatdan hukumatning va markaziy bankning iqtisodiy muvozanatni saqlashdagi qat’iyati, iqtisodiy islohotlarning izchilligi va aholining iqtisodiy siyosatga bo’lgan ishonch darajasiga bog’liq. Shu sababli, inflyatsiyaga qarshi kurash nafaqat moliyaviy va iqtisodiy mexanizmlarni o’z ichiga oladi, balki ijtimoiy-psixologik omillarni ham hisobga olgan holda olib borilishi kerak. 5 5 Mankiw N.G. "Makroiqtisodiyot asoslari." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. 17 II BOB. O ZBEKISTONDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSATNINGʻ AMALIYOTI 2.1. O zbekistonda inflyatsiyaning shakllanish omillari ʻ O zbekiston Respublikasida inflyatsiya jarayonlarining shakllanishi bir ʻ necha muhim iqtisodiy, moliyaviy va tashkiliy omillar bilan izohlanadi. Mustaqillikning dastlabki yillarida mamlakat iqtisodiyoti keskin islohotlar davriga kirdi, bu esa inflyatsiya darajasining yuqori bo lishiga sabab bo ldi. Bozor ʻ ʻ iqtisodiyotiga o tish, davlat tomonidan narxlarning erkinlashtirilishi, ishlab ʻ chiqarish va logistika tizimlarining buzilishi, milliy valyuta - so’mning joriy qilinishi va uning dastlabki yillardagi noturg’unligi kabi omillar inflyatsiya jarayonining kuchayishiga olib keldi. Narxlarning tezkor erkinlashtirilishi natijasida ta’minot va talab o’rtasidagi nomutanosiblik yuzaga keldi, bu esa o’z navbatida umumiy narxlar darajasining oshishiga olib keldi. Iqtisodiy o’sishning past sur’atlari ham inflyatsiyaning asosiy omillaridan biri bo’ldi. 1990-yillarda sanoat ishlab chiqarishining qisqarishi, qishloq xo’jaligida hosildorlikning pasayishi va tashqi iqtisodiy aloqalarning zaiflashuvi iqtisodiy faollikni susaytirdi. Natijada, mahsulot va xizmatlarning taklifi kamaydi, bu esa ichki bozorda narxlarning o’sishiga turtki berdi. O’zbekistonning o’zini o’zi yetarlicha ta’minlash darajasi past bo’lgani uchun ko’plab tovarlar va xomashyolar import qilinar edi, bu esa import narxlarining oshishi orqali ichki narxlarning oshishiga ham sabab bo’ldi. Pul-kredit siyosatining dastlabki bosqichlaridagi zaifligi ham inflyatsiyaga kuchli ta’sir ko’rsatdi. Markaziy bank tomonidan pul emissiyasi yordamida davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish amaliyoti olib borildi. Bu esa iqtisodiyotda ortiqcha pul massasining shakllanishiga va natijada inflyatsiya bosimining 18 kuchayishiga olib keldi. Pul massasining tez sur’atlarda ko’payishi tovarlar va xizmatlar taklifining o’sishidan ancha yuqori bo’lganligi sababli narxlar barqaror ravishda oshib bordi. Davlat moliya siyosatining muvofiqlashtirilmaganligi ham inflyatsiyaning shakllanishida muhim rol o’ynadi. Byudjet taqchilligi, subsidiyalar va davlat tomonidan nazorat qilinadigan narxlarning keskin o’zgarishi inflyatsion bosimni kuchaytirib yubordi. Ayniqsa, energiya resurslari, transport va kommunal xizmatlar narxlarining ko’tarilishi boshqa tovar va xizmatlar narxlariga ham domino ta’sir ko’rsatdi. Tashqi iqtisodiy omillar ham inflyatsiyaga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Jahon bozorlaridagi narxlarning o’zgarishi, xususan, neft va gaz kabi asosiy eksport mahsulotlarining narxi pasayishi yoki oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining oshishi O’zbekiston ichki bozoriga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko’rsatdi. Import qilinadigan tovarlar narxining oshishi ichki bozorda ham narxlarning ko’tarilishiga sabab bo’ldi. Xalqaro savdo aloqalarining rivojlanmaganligi va logistika tizimlaridagi qiyinchiliklar import xarajatlarini yanada oshirib yubordi. Mehnat bozori va ish haqi siyosatidagi o’zgarishlar ham inflyatsiyaga ta’sir ko’rsatdi. Aholining nominal daromadlarini oshirish bo’yicha chora-tadbirlar mehnat unumdorligi bilan muvofiqlashtirilmagan holda amalga oshirilgani natijasida ishlab chiqarish xarajatlari oshdi, bu esa mahsulotlar narxiga bevosita ta’sir qildi. Ish haqi o’sishi ichki iste’mol talabining oshishiga olib keldi, taklif esa bunday talabni qondira olmagan holatda narxlar o’sdi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 1994-yilda O’zbekistonda yillik inflyatsiya darajasi 1000 foizdan oshgan edi. Keyingi yillarda esa davlat tomonidan amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar natijasida inflyatsiya sur’atlari bosqichma-bosqich 19 pasaytirildi. 2000-yillar boshida inflyatsiya darajasi 20-30 foiz atrofida bo’lib, 2010-yillarga kelib 10 foizdan pastroq darajaga tushirilishga erishildi. So’nggi yillarda O’zbekiston hukumati va Markaziy bank inflyatsiyani jilovlash uchun kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirib kelmoqda. 2017-yildan boshlab olib borilgan pul-kredit siyosati qat’iylashtirildi, davlat moliyasi boshqaruvi yaxshilandi va strukturaviy islohotlar boshlanganidan so’ng, inflyatsiya darajasi sezilarli darajada barqarorlasha boshladi. 2023-yil yakunlariga ko’ra yillik inflyatsiya 8,8 foizni tashkil etdi, bu esa so’nggi 10 yil ichidagi eng past ko’rsatkichlardan biri bo’ldi. Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda inflyatsiya shakllanishining asosiy omillari o’tish davri iqtisodiyoti sharoitida yuzaga kelgan tarkibiy nomutanosibliklar, pul-kredit va fiskal siyosatdagi muammolar, tashqi iqtisodiy ta’sirlar va mehnat bozori dinamikasi bilan bog’liq bo’lgan. Inflyatsiyaga qarshi samarali siyosat yuritilishi bu omillar ta’sirini kamaytirishga va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qilmoqda. 6 2.2. O zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy yo nalishlariʻ ʻ O zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida inflyatsiya darajasini nazorat qilish ʻ va uni kamaytirish uchun hukumat turli iqtisodiy siyosat vositalarini qo’llagan. Bu siyosatlar asosan monetar va fiskal siyosat, shuningdek, tashqi iqtisodiy aloqalar va mehnat bozori siyosatlarini o’z ichiga oladi. O’zbekistonda inflyatsiyaga qarshi olib borilayotgan siyosatning asosiy yo’nalishlari va amalga oshirilgan islohotlar keng ko’lamda tahlil qilinishi kerak. 6 Shodmonov Sh.Sh. "Iqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Sharq, 2019. 20 Birinchidan, monetar siyosat – bu inflyatsiyani nazorat qilishning eng asosiy vositalaridan biri bo’lib, O’zbekiston Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladi. 2017-yildan boshlab, O’zbekiston Markaziy banki pul-kredit siyosatini yanada qat’iylashtirishga kirishdi. Bu doirada pul massasini nazorat qilish va inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun asosiy vosita sifatida foiz stavkalarini oshirish, majburiy zaxira me’yorlarini belgilash va open-market operatsiyalarini (ochiq bozorda operatsiyalar) amalga oshirishdan foydalaniladi. Foiz stavkasining oshirilishi kreditlarning qimmatlashishiga olib keladi va iqtisodiyotda pul aylanishini cheklaydi, bu esa inflyatsion bosimni kamaytiradi. Markaziy bankning asosiy maqsadi pul massasini tartibga solish orqali narxlar barqarorligini saqlashdir. O’zbekiston Markaziy banki foiz stavkasini o’zgartirish orqali moliyaviy bozorlarni va iqtisodiyotning boshqa segmentlarini nazorat qiladi. 2022-yilda O’zbekiston Markaziy banki asosiy foiz stavkasini 14,0 foizga oshirdi, bu esa inflyatsiyani kamaytirishga qaratilgan muhim qadam bo’ldi. Bu siyosat natijasida yillik inflyatsiya darajasi 2023-yil yakunlariga ko’ra 8,8 foizni tashkil etdi, bu esa inflyatsiyani jilovlash borasida ijobiy natijadir. Ikkinchidan, fiskal siyosatning muhim roli inflyatsiya nazoratida o’ynanadi. Fiskal siyosat davlat byudjetining muvofiqlashtirilishi, davlat xarajatlari va soliqlarni boshqarish orqali inflyatsiyaga ta’sir ko’rsatadi. Agar davlatning byudjeti taqchil bo’lsa va bu taqchillik pul emissiyasi orqali moliyalashtirilsa, inflyatsiya ko’tariladi. Shu sababli, O’zbekiston hukumati byudjetni muvozanatlashga alohida e’tibor qaratmoqda. 2021-yildan boshlab, O’zbekistonda byudjetni qisqartirish, davlat xarajatlarini optimallashtirish va soliqlarga oid islohotlar amalga oshirildi. Bu islohotlar fiskal siyosatni kuchaytirish va iqtisodiyotda inflyatsiyani jilovlash 21 maqsadida yo’lga qo’yildi. Mamlakatda soliq yig’imlarini oshirish, subsidiya siyosatini takomillashtirish va davlat xarajatlarini samarali boshqarish orqali inflyatsion bosim kamaytirildi. Misol uchun, 2023-yilda O’zbekistonning davlat byudjeti 2022-yilga nisbatan 7 foizga kamaydi, bu esa moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga yordam berdi. Uchinchidan, O’zbekiston inflyatsiyaga qarshi siyosatning amalga oshirilishida strukturaviy islohotlarga katta e’tibor qaratmoqda. Bu islohotlar, ayniqsa, ishlab chiqarish sektorining raqobatbardoshligini oshirish va narxlar barqarorligini saqlashga qaratilgan. Mamlakatda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun yangi texnologiyalarni joriy etish, qishloq xo’jaligini diversifikatsiya qilish va importni almashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va eksport salohiyatini oshirish inflyatsiyaning oldini olishga yordam beradi. Shuningdek, xalqaro savdo va tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish ham inflyatsiyaga qarshi siyosatning ajralmas qismi hisoblanadi. O’zbekistonning eksport salohiyatini oshirish uchun turli xorijiy bozorlarga chiqish va ishlab chiqarishning global tarmoqlariga integratsiya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Tashqi iqtisodiy aloqalarni kuchaytirish orqali O’zbekiston narxlar bo’yicha raqobatbardoshligini oshiradi va xalqaro bozorlarda o’z o’rnini mustahkamlaydi, bu esa ichki bozorga inflyatsion bosimning kamayishiga olib keladi. Inflyatsiyaga qarshi siyosatni muvaffaqiyatli amalga oshirishda aholi daromadlari va ish haqlarini muvofiqlashtirish ham muhim rol o’ynaydi. O’zbekiston hukumati ish haqlari va daromadlarni oshirish, shu bilan birga, ishlab chiqarish samaradorligi va iqtisodiy o’sishni ta’minlash uchun mehnat bozorida 22 islohotlar amalga oshirmoqda. Ish haqlarining ko’payishi, albatta, iste’mol talabining oshishiga olib keladi, ammo bu talabning ishlab chiqarish bilan mutanosib bo’lishi zarur. Aholining daromadlarini oshirish orqali inflyatsiyaga qarshi kurashning ijtimoiy va iqtisodiy taraflarini muvofiqlashtirish mumkin. Shuningdek, inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda xalqaro tashkilotlar, jumladan, Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg’armasi (IMF) bilan hamkorlik ham muhim ahamiyat kasb etadi. O’zbekiston bu tashkilotlardan iqtisodiy siyosatni optimallashtirish va inflyatsiya darajasini kamaytirish bo’yicha amaliy yordamlar olmoqda. Xalqaro yordamlar va maslahatlar inflyatsiyani jilovlashda samarali vosita sifatida xizmat qilmoqda. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2021-yildan boshlab O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya sur’atlari sezilarli darajada pasaygan. 2022-yilda yillik inflyatsiya darajasi 9,3 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2023-yil yakunlariga ko’ra bu ko’rsatkich 8,8 foizga tushdi. Bunda, hukumat tomonidan amalga oshirilgan monetar va fiskal siyosat choralari hamda strukturaviy islohotlarning ijobiy ta’siri ko’rinib turibdi. Shu bilan birga, inflyatsiyaga qarshi kurashishning asosiy yo’nalishlari faqat iqtisodiy vositalar bilan cheklanmaydi. O’zbekiston hukumati inflyatsiyaning oldini olish uchun ijtimoiy sohada ham chora-tadbirlarni ko’rib chiqmoqda. Ijtimoiy dasturlar, ijtimoiy himoya va aholining moliyaviy savodxonligini oshirish orqali inflyatsiyaning ijtimoiy oqibatlarini kamaytirishga qaratilgan ishlar amalga oshirilmoqda. Bu chora-tadbirlar inflyatsiyaning iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdagi salbiy ta’sirini minimallashtirishga yordam beradi. Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston Respublikasi inflyatsiyaga qarshi siyosatning samarali amalga oshirilishiga alohida e’tibor qaratmoqda. Monetar va 23 fiskal siyosat choralari, strukturaviy islohotlar, mehnat bozori siyosati va xalqaro iqtisodiy aloqalar O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi kurashishda erishgan muvaffaqiyatlarining asosiy omillaridir. Shu bilan birga, inflyatsiyani past darajada ushlab turish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun mamlakatda doimiy ravishda islohotlar olib borilishi zarur. 2.3. O zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligi vaʻ kelajakdagi istiqbollari O’zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaga qarshi olib borilayotgan siyosatning samaradorligi va uning istiqbollari mamlakatning iqtisodiy barqarorligini ta’minlashda, jamiyatning farovonligini oshirishda va global iqtisodiyotda raqobatbardoshligini kuchaytirishda muhim ahamiyatga ega. O’zbekiston hukumatining inflyatsiyani jilovlash bo’yicha amalga oshirgan islohotlari o’zining ijobiy natijalarini ko’rsatmoqda, biroq, inflyatsiya bosimini butunlay bartaraf etish oson bo’lmagan murakkab jarayon ekanligi ham haqiqatdir. O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining samaradorligini tahlil qilishda birinchi navbatda mamlakatning inflyatsiya sur’atlaridagi o’zgarishlarni ko’rib chiqish lozim. 2000-yillardan boshlab inflyatsiya darajasi bir muncha pasaygan bo’lsa-da, har yili inflyatsiyaning barqaror ravishda 5-10 foiz atrofida bo’lishi mamlakat iqtisodiyotida hali ham muhim ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatadi. 2022-yilda inflyatsiya 9,3 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2023-yilda esa bu ko’rsatkich 8,8 foizga tushdi. Bu pasayish inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini ko’rsatsa-da, bu daraja hali ham qoniqarli hisoblanmaydi. Inflyatsiyaning nazorat qilinishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar ko’plab. Birinchidan, O’zbekistonning iqtisodiy tuzilishi o’zgarishlar olib borayotgan bo’lsa 24 ham, sanoat va qishloq xo’jaligida hali ham strukturaviy muammolar mavjud. Xususan, iqtisodiyotning diversifikatsiya qilinmasligi, qishloq xo’jaligida hosildorlikning pastligi va ishlab chiqarishning raqobatbardosh bo’lmasligi inflyatsiya bosimini oshiradi. Bundan tashqari, xalqaro narxlarning o’zgarishi, masalan, neft, gaz va oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining oshishi, O’zbekiston iqtisodiyotiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bu omillar inflyatsiyaga qarshi olib borilayotgan siyosatning samaradorligini qisqa muddatda cheklaydi. Ikkinchidan, inflyatsiyani nazorat qilishning samaradorligini ta’minlash uchun iqtisodiy islohotlar doimiy ravishda davom ettirilishi kerak. 2020-2025 yillarga mo’ljallangan iqtisodiy islohotlar dasturi doirasida amalga oshirilayotgan strukturaviy islohotlar inflyatsiya darajasini kamaytirishga qaratilgan bo’lib, bu islohotlar uzoq muddatda o’z natijalarini beradi. Shu bilan birga, O’zbekistonning inflyatsiya siyosatining samaradorligini oshirish uchun xalqaro hamkorlik, xususan, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg’armasi kabi tashkilotlar bilan hamkorlik muhim ahamiyatga ega. Xalqaro tashkilotlar O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatini takomillashtirishda maslahatlar berishi, shuningdek, moliyaviy yordam ko’rsatishi mumkin. Yana bir muhim omil bu – moliyaviy sektorda islohotlarning davom etishi. O’zbekistonning moliya bozorlarini liberallashtirish va rivojlantirish inflyatsiyani nazorat qilishda muhim vosita hisoblanadi. Aholining kreditlashda qatnashishi, bank tizimining samaradorligi va moliyaviy xizmatlarning ko’payishi inflyatsiyaning oldini olishda yordam beradi. Shuningdek, Markaziy bank tomonidan kredit foiz stavkalarining mos ravishda boshqarilishi inflyatsiyaning oldini olishga yordam beradi. 2023-yilga kelib, O’zbekistonning moliya sektori ko’plab islohotlarga erishgan bo’lsa-da, bu jarayonni davom ettirish zarur. 25 Kelajakda inflyatsiyaga qarshi kurashishda erishilgan samaradorlikni davom ettirish uchun bir qator muhim chora-tadbirlar amalga oshirilishi lozim. Birinchidan, iqtisodiyotning diversifikatsiyasini ta’minlash zarur. Qishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish, sanoat ishlab chiqarishni oshirish va yuqori texnologik tarmoqlarni rivojlantirish inflyatsiya bosimini kamaytirishga yordam beradi. Ikkinchidan, ish haqlarining barqaror o’sishi va ishlab chiqarishning raqobatbardoshligini ta’minlash muhimdir. Ish haqlarining o’sishi iste’mol talabining oshishiga olib keladi, ammo bu talabni ishlab chiqarish bilan muvofiqlashtirish zarur. Shuningdek, inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun davlat xarajatlarini optimallashtirish va soliqlarni adolatli ravishda taqsimlash zarur. O’zbekiston hukumati ijtimoiy dasturlarni kuchaytirish, aholining farovonligini oshirish va ijtimoiy himoya tizimini takomillashtirish orqali inflyatsiyaga qarshi kurashning ijtimoiy jihatlarini mustahkamlashi lozim. Bu chora-tadbirlar inflyatsiyaning iqtisodiy barqarorlikka salbiy ta’sirini kamaytirishga yordam beradi. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2023-yilda inflyatsiya darajasi 8,8 foizni tashkil etdi, bu esa hukumatning inflyatsiyaga qarshi siyosatining samaradorligini ko’rsatadi. Biroq, mamlakatda iqtisodiy o’sish va raqobatbardoshlikni oshirish uchun inflyatsiyani barqaror ravishda 5-6 foiz atrofida ushlab turish kerak. Bu maqsadga erishish uchun iqtisodiy islohotlar, moliya sektori islohotlari va ijtimoiy siyosatni yanada kuchaytirish zarur. Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligi inflyatsiya darajasining pasayishi va iqtisodiy barqarorlikning yaxshilanishi bilan o’lchanadi. Ammo inflyatsiyaning to’liq bartaraf etilishi uchun mamlakat iqtisodiyotida tuzilmaviy islohotlar, moliyaviy sektorni rivojlantirish va 26 tashqi iqtisodiy aloqalarni kuchaytirish zarur. Shu bilan birga, inflyatsiyaning ijtimoiy oqibatlarini kamaytirish va aholi daromadlarini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy ustuvor yo’nalishlarini tashkil etadi. 7 7 Obidov K. "Makroiqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. 27 III BOB. XORIJIY DAVLATLARDA INFLYATSIYAGA QARSHI SIYOSAT VA O’ZBEKISTON TAJRIBASI BILAN QIYOSIY TAHLIL 3.1. AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi AQShda inflyatsiya darajasini boshqarish, asosan, Federal Rezerv tizimi (Fed) tomonidan amalga oshiriladigan monetar siyosat orqali yuritiladi. Fed inflyatsiyani boshqarish uchun foiz stavkalarini o’zgartirish va bozorni likvidlik bilan ta’minlash kabi usullarni qo’llaydi. Inflyatsiya oshib borayotgan vaqtda, Federal Rezerv foiz stavkalarini oshiradi, bu esa kredit olishni qimmatlashtiradi va iqtisodiy faoliyatni sekinlashtiradi. Natijada, talab kamayib, narxlar o’sishi to’xtaydi. Masalan, 1970-yillarda AQShda inflyatsiya jiddiy darajada oshdi. Neft narxlarining keskin oshishi inflyatsiyani qo’zg’atgan asosiy omil bo’ldi. Bu davrda, inflyatsiya darajasi 13 foizga yetgan va Federal Rezervning javobi sifatida foiz stavkalari 20 foizga ko’tarildi. Bu chora inflyatsiyani qisqa muddatda kamaytirishga yordam berdi, ammo iqtisodiyotning o’sishi susaydi va ish o’rinlari pasaydi. Bu holat "stagflatsiya" deb nomlanadi, ya’ni inflyatsiya va iqtisodiy o’sishning birgalikdagi pasayishi. Yuqori inflyatsiya davrlarida AQShda inflyatsiyaga qarshi kurashishning yana bir muhim vositasi fiskal siyosatdir. Davlatning soliqqa tortish va xarajatlar siyosati inflyatsiyani boshqarish uchun qo’llaniladi. Masalan, davlat soliqlarni oshirish orqali iste’mol talabini kamaytirishga, shuningdek, davlat xarajatlarini kamaytirish orqali inflyatsiya bosimini pasaytirishga harakat qiladi. 28 2020-yilda COVID-19 pandemiyasi davrida AQSh iqtisodiyoti jiddiy zarbalarga uchradi. Federal Rezerv bu davrda iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash uchun foiz stavkalarini keskin tushirdi va iqtisodiyotga likvidlik ta’minlash uchun keng ko’lamli pul-kredit siyosatini amalga oshirdi. Bu chora inflyatsiyaning tez o’sishini oldini olishga yordam berdi, lekin 2021-yildan boshlab inflyatsiya darajasi ortdi va 2022-yilda 7% ga yetdi. Federal Rezervning yuqori inflyatsiyani bostirish uchun foiz stavkalarini oshirishga qaror qilishi, yana inflyatsiyani kamaytirish uchun muhim chora sifatida ko’rilgan. Yevropa Ittifoqida inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi Yevropa Ittifoqi (YI) mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosat, asosan, Yevropa Markaziy Banki (ECB) tomonidan amalga oshiriladi. ECB inflyatsiya darajasini 2 foiz atrofida ushlab turishni maqsad qilib qo’ygan. Buning uchun ECB, foiz stavkalarini boshqarish, pul ta’minotini cheklash va likvidlikni boshqarish orqali inflyatsiyani nazorat qiladi. Yevropa Ittifoqi davlatlari inflyatsiyani nazorat qilishda nisbatan kengroq vositalarni qo’llashadi. Ular, birinchidan, ECBning pul siyosatiga qo’shimcha ravishda, milliy darajada fiskal siyosatni ham muhim deb hisoblashadi. Masalan, davlat xarajatlarini tartibga solish va soliqlarni nazorat qilish inflyatsiyaning boshqarilishi uchun qo’llaniladi. Yevropaning ko’plab mamlakatlarida inflyatsiyani pasaytirish uchun ijtimoiy dasturlarni kuchaytirish, ishchilarni himoya qilish va daromadlarni barqarorlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshiriladi. 8 Yevropa Ittifoqi uchun 2008-yildagi global moliyaviy inqiroz katta sinov bo’ldi. U davrda ECB moliyaviy bozorlarni barqarorlashtirish va iqtisodiy o’sishni 8 Karimov I.A. "Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch." – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. 29 qo’llab-quvvatlash uchun keng qamrovli pul-kredit siyosatini amalga oshirdi. 2020-yilda pandemiya davrida Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotining barqarorligini saqlash uchun ECB yana keng miqyosda iqtisodiy yordam paketlarini ishlab chiqdi. Ammo pandemiyadan keyin inflyatsiya tez o’sishga boshladi, 2021-yilda Yevropada inflyatsiya 4% ga yetdi, bu esa ECBni foiz stavkalarini ko’tarishga majbur qildi. AQSh va Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida inflyatsiyaga qarshi siyosatning tajribasi o’zining samarali va tajribali usullari bilan ajralib turadi. AQShda, Federal Rezerv foiz stavkalarini oshirib, inflyatsiyani nazorat qiladi, lekin bu jarayon iqtisodiy o’sish va ish o’rinlarining kamayishiga olib kelishi mumkin. Yevropa Ittifoqi esa, ECBning pul siyosati bilan birga, fiskal siyosatni ham qo’llash orqali inflyatsiyani boshqaradi. Ikkala tizimda ham inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun pul va fiskal siyosat birgalikda ishlatiladi. O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati bilan solishtirganda, AQSh va Yevropa Ittifoqining tajribasi O’zbekistonga o’rnak bo’lishi mumkin. Ammo O’zbekistonning iqtisodiy sharoitlari, ichki va tashqi omillari hisobga olingan holda, inflyatsiyani nazorat qilishda yanada moslashuvchan va o’ziga xos yondashuvlarni ishlab chiqish zarur. O’zbekistonning monetar siyosatini takomillashtirish, markaziy bankning mustaqilligini oshirish va iqtisodiy o’sishni qo’llab-quvvatlash uchun islohotlarni davom ettirish muhimdir. 3.2. Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi Rossiyada inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi Rossiya Federatsiyasi inflyatsiya darajasini boshqarish va iqtisodiy barqarorlikni saqlash uchun o’zining an'anaviy monetar siyosatini ishlab chiqqan. 30 Rossiya markaziy banki (Bank Rossii) inflyatsiyani nazorat qilishda eng muhim rolni o’ynaydi. Bank Rossii inflyatsiya darajasini pasaytirish va iqtisodiy o’sishni qo’llab-quvvatlash uchun bir qator vositalarni qo’llaydi, masalan, foiz stavkalarini boshqarish, bozor likvidligini boshqarish va pul-kredit siyosatini amalga oshirish. Rossiyada inflyatsiyaning boshqarilishi asosan foiz stavkalariga asoslanadi. Agar inflyatsiya oshib borayotgan bo’lsa, Bank Rossii foiz stavkalarini oshiradi, bu esa kredit olishni qimmatlashtiradi va iqtisodiy faollikni susaytiradi. 2015-yilda Rossiyada inflyatsiya darajasi 15,5% ga yetdi, bu iqtisodiy o’sishning sekinlashishi va neft narxlarining pasayishi bilan bog’liq edi. Bank Rossii o’zining asosiy foiz stavkasini oshirib, inflyatsiyani qisqa muddatda kamaytirishga muvaffaq bo’ldi. Shu bilan birga, Rossiya hukumati iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash uchun fiskal siyosatni ham qo’llaydi, davlat xarajatlarini va soliqlarni tartibga solish orqali inflyatsiya bosimini kamaytirishga harakat qiladi. 2020-yilda pandemiya davrida Rossiya iqtisodiyoti jiddiy zarbalarga uchradi. Bank Rossii bu davrda iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash uchun foiz stavkalarini kamaytirdi va pul ta’minotini kengaytirdi. Pandemiya oxirida inflyatsiya darajasi yana oshdi, 2021-yilda Rossiyada inflyatsiya 6,5% ga yetdi, bu esa Bank Rossii tomonidan yangi monetar siyosat choralari, shu jumladan foiz stavkalarini oshirishga olib keldi. Rossiya inflyatsiyaga qarshi kurashda nafaqat markaziy bankning siyosatiga, balki global energiya narxlariga ham bog’liq bo’lib, shu sababli ularning ta'siri nafaqat ichki, balki tashqi bozorlarda ham seziladi. Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat tajribasi Xitoyning iqtisodiy tizimi o’ziga xosdir, chunki bu mamlakatda markaziy rejalashtirilgan iqtisodiyot elementlari mavjud bo’lib, inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda davlatning roli juda katta. Xitoyning Markaziy banki, ya'ni 31 Xitoy Xalq Banki (PBOC), inflyatsiyani nazorat qilishda eng muhim vazifani bajaradi. Xitoyda inflyatsiya darajasini boshqarishda monetar siyosat asosiy vosita sifatida ishlatiladi. PBOC foiz stavkalarini va pul ta’minotini boshqarish orqali inflyatsiyani nazorat qiladi. Xitoyda inflyatsiyani kamaytirishning bir nechta usullari mavjud. Agar inflyatsiya darajasi ortsa, PBOC foiz stavkalarini oshiradi, bu esa kredit olishni qimmatlashtiradi va iqtisodiy faoliyatni susaytiradi. Xitoyda shuningdek, davlatning fiskal siyosati ham katta rol o’ynaydi, chunki davlat xarajatlari va soliq siyosati orqali inflyatsiyaning boshqarilishi ta'minlanadi. Xitoyda inflyatsiya asosan oziq-ovqat mahsulotlari va energiya narxlarining oshishi bilan bog’liq. Shu sababli, Xitoy hukumati inflyatsiyani boshqarish uchun bir qator tadbirlarni amalga oshiradi. Xitoyda, masalan, oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash va energetika sektorini barqarorlashtirish uchun davlat ko’plab subsidiyalarni taqdim etadi. Buning natijasida Xitoyda inflyatsiya darajasi odatda boshqa rivojlangan mamlakatlarga qaraganda nisbatan pastroq bo’ladi. Pandemiya davrida, Xitoy iqtisodiyotining o’sish sur'ati sekinlashdi, ammo inflyatsiya darajasi nisbatan past bo’lib qolgan. Xitoy hukumati va Xitoy Xalq Banki iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash uchun katta moliyaviy yordam ko’rsatdi va inflyatsiyaning pasayishiga olib keluvchi chora-tadbirlarni amalga oshirdi. 2020- yil oxiriga kelib, Xitoyda inflyatsiya darajasi 2,5% ga yetdi, bu esa iqtisodiy o’sish va barqarorlikni saqlash uchun eng yaxshi ko’rsatkichlardan biri bo’ldi. Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosatning tajribasi ko’plab o’xshash jihatlarni o’z ichiga olsa-da, bu mamlakatlarning iqtisodiy tizimlari va inflyatsiyaga qarshi kurashish metodlari farq qiladi. Rossiyada inflyatsiyani nazorat qilishda asosiy vosita monetar siyosat bo’lib, foiz stavkalarini boshqarish 32 orqali inflyatsiya darajasi nazorat qilinadi. Xitoyda esa, davlatning rejalashtirilgan iqtisodiy siyosati va subsidiyalar tizimi inflyatsiyaning pasayishiga yordam beradi. Shu bilan birga, O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati bu mamlakatlarning tajribalaridan o’rnak olishni talab qiladi. Xususan, O’zbekiston uchun nafaqat pul-kredit siyosati, balki fiskal siyosatni ham yaxshilash zarur. O’zbekistonning iqtisodiy sharoitlari va inflyatsiyaga qarshi siyosatini hisobga olgan holda, o’ziga xos yondashuvlarni ishlab chiqish va amalga oshirish uchun Rossiya va Xitoy tajribalarini o’rganish muhim ahamiyatga ega. 3.3. O’zbekiston va Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligini solishtirish O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatining samaradorligi O’zbekiston Respublikasida inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy vositasi — bu Markaziy Bankning monetar siyosati, xususan, foiz stavkalarini boshqarish orqali inflyatsiya darajasini nazorat qilishdir. O’zbekiston Markaziy Banki inflyatsiyani maqsadli tarzda boshqarish uchun 2020-yildan boshlab o’zining asosiy foiz stavkalarini oshirishga va qisqa muddatli pul ta’minotini cheklashga harakat qildi. Buning natijasida, 2020-2021 yillarda inflyatsiya darajasi yuqori bo’lgan, lekin 2022 yildan boshlab inflyatsiya darajasi biroz pasaygan va 2023 yil oxirida 12-13% atrofida bo’lgan. O’zbekiston iqtisodiyoti ko’plab tashqi va ichki omillarga bog’liq, shuning uchun inflyatsiya darajasi global energiya narxlarining o’zgarishi, yer resurslari va oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining o’zgarishlariga ham bevosita ta'sir qiladi. O’zbekiston hukumati inflyatsiyaning oldini olish uchun bir qator islohotlarni amalga oshirdi, shu jumladan iqtisodiy o’sish sur’atini oshirish, makroiqtisodiy 33 barqarorlikni ta'minlash va monetar siyosatni izchil boshqarish orqali narxlarning keskin oshishining oldini olish. Shuningdek, O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosatida valyuta kursi ham muhim o’rin tutadi. Milliy valyutaning devalvatsiyasi inflyatsiya darajasini oshirishga olib keladi, shuning uchun Markaziy Bank valyuta kursining barqarorligini ta’minlashga katta e'tibor qaratadi. Biroq, O’zbekistonda inflyatsiyani kamaytirishdagi muammolar orasida iqtisodiy o’sishning sust sur'atlari, eksport imkoniyatlarining cheklanganligi va tashqi iqtisodiy muammolar mavjud. Xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning samaradorligi Xorijiy mamlakatlarda, xususan, rivojlangan iqtisodiyotga ega bo’lgan davlatlar, inflyatsiyaga qarshi siyosatni amalga oshirishda ko’proq tajribaga ega. AQSh, Yevropa Ittifoqi, Rossiya va Xitoyda inflyatsiyani nazorat qilishda o’ziga xos yondashuvlar mavjud. AQShda, Federal Rezerv foiz stavkalarini oshirish yoki kamaytirish orqali inflyatsiyani boshqaradi. 2020-yilning oxirlarida, COVID-19 pandemiyasi sababli iqtisodiy turg’unlikni bartaraf etish uchun Federal Rezerv qisqa muddatda foiz stavkalarini keskin kamaytirdi. Biroq, inflyatsiya darajasi 2021 yilda sezilarli darajada oshdi, va Federal Rezerv inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun 2022 yildan boshlab foiz stavkalarini oshirishga qaror qildi. Bu chora inflyatsiyani boshqarishda samarali bo’lsa-da, iqtisodiy o’sish sur'atlarini sekinlashtirishi mumkin. Yevropa Ittifoqida ECB inflyatsiyani boshqarish uchun bir nechta vositalarni qo’llaydi. Ularning asosiy vazifasi 2% inflyatsiya darajasini saqlashdir. Yevropa Ittifoqi davlatlari fiskal siyosatni kuchaytirish va ijtimoiy dasturlarni qo’llash 34 orqali inflyatsiyaga qarshi kurashadi. Misol uchun, 2008-yilgi moliyaviy inqirozdan keyin ECB kuchli pul-kredit siyosatini amalga oshirdi, bu esa inflyatsiya darajasining barqarorligini saqlashga yordam berdi. 2020 yildan so’ng pandemiya davrida ECB iqtisodiyotni qo’llab-quvvatlash uchun katta moliyaviy yordam paketi ishlab chiqdi, lekin bu inflyatsiyaning oshishiga olib keldi. Yevropa Ittifoqi davlatlari inflyatsiyani boshqarish uchun nafaqat monetar, balki fiskal siyosatni ham qo’llab-quvvatlashadi. Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosat ko’proq markazlashtirilgan iqtisodiyot modeliga asoslanadi. Rossiya Markaziy Banki inflyatsiya darajasini boshqarish uchun foiz stavkalarini oshirib, pul ta’minotini qisqartirishga harakat qiladi. Xitoy esa inflyatsiyani boshqarishda nafaqat monetar siyosat, balki ijtimoiy va iqtisodiy siyosatni ham qo’llaydi. Xitoyda inflyatsiyani boshqarish uchun, shuningdek, davlat subsidiyalari va narxlarni nazorat qilish orqali inflyatsiyaning oldini olishga harakat qilinadi. O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatni solishtirish O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi inflyatsiyaga qarshi siyosatni solishtirganda, har bir mamlakatning iqtisodiy sharoitlari va siyosiy tizimiga qarab yondashuvlar farqlanadi. O’zbekistonda inflyatsiyani boshqarish uchun monetar siyosat, foiz stavkalarini boshqarish va fiskal siyosatni takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Biroq, inflyatsiyani samarali boshqarish uchun, O’zbekistonning ichki va tashqi omillari hisobga olinishiga ehtiyoj mavjud. Xorijiy mamlakatlarda, xususan, AQSh, Yevropa Ittifoqi, Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi kurashishda yanada rivojlangan tizimlar mavjud. 35 Bularning barchasida inflyatsiyani boshqarish uchun monetar siyosatning samarali yondashuvlari va fiskal siyosatni integratsiyalashgan holda qo’llash usullari mavjud. Misol uchun, AQSh va Yevropa Ittifoqi inflyatsiyaga qarshi kurashishda foiz stavkalarini boshqarish va iqtisodiy o’sishni qo’llab-quvvatlashga alohida e'tibor qaratishadi, Rossiya va Xitoy esa o’zlarining iqtisodiy tizimlariga mos keladigan markazlashtirilgan siyosatlarni amalga oshiradilar. O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati, xorijiy tajribalar bilan taqqoslaganda, o’zining samaradorligini oshirish uchun kengroq va ko’p qirrali yondashuvlarni qo’llashi kerak. O’zbekistonning iqtisodiy sharoitlari, o’ziga xos resurslari va barqarorlikni ta’minlash uchun innovatsion siyosatlarni ishlab chiqish zarurati mavjud. 9 9 O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobotlari. – Toshkent, 2023. 36 XULOSA Ushbu kurs ishi doirasida inflyatsiyaga qarshi siyosatning nazariy asoslari, O’zbekiston va xorijiy mamlakatlardagi amaliy tajribalari va samaradorligi tahlil qilindi. Inflyatsiya — iqtisodiy tizimning barqarorligiga tahdid soluvchi, narxlarning umumiy darajasining ko’tarilishi bilan bog’liq muammo bo’lib, davlatlar ushbu jarayonni boshqarish uchun turli usullarni qo’llaydi. Inflyatsiya darajasining yuqoriligi iqtisodiy o’sishning sustlashishiga, aholi daromadlarining kamayishiga va jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikning ortishiga olib keladi. Shuning uchun davlatlar inflyatsiyani nazorat qilish va boshqarish orqali iqtisodiy barqarorlikni saqlashga harakat qiladilar. O’zbekiston Markaziy Banki va hukumatning inflyatsiyaga qarshi siyosati, asosan, monetar siyosat, foiz stavkalarini boshqarish va fiskal siyosatga asoslanadi. 2020-yildan boshlab inflyatsiya darajasining oshishi va pandemiya ta'siri bilan bog’liq iqtisodiy o’zgarishlar inflyatsiyaga qarshi chora-tadbirlarni yanada kuchaytirishni talab qildi. O’zbekiston iqtisodiyoti ko’plab tashqi va ichki omillarga bog’liq bo’lgani sababli, inflyatsiyani kamaytirish uchun nafaqat markaziy bankning siyosati, balki davlatning umumiy iqtisodiy va fiskal siyosatiga ham e'tibor qaratish zarur. Xorijiy mamlakatlarda, xususan, AQSh, Yevropa Ittifoqi, Rossiya va Xitoyda inflyatsiyaga qarshi siyosatning tajribalari turli yondashuvlarni o’z ichiga oladi. AQShda Federal Rezerv inflyatsiyani boshqarish uchun foiz stavkalarini o’zgartirish, Yevropa Ittifoqida esa ECB inflyatsiyani maqsadli tarzda boshqarish uchun monetar va fiskal siyosatni integratsiyalashgan holda qo’llaydi. Rossiya va Xitoyda esa markazlashtirilgan iqtisodiy siyosatlar inflyatsiyaning boshqarilishiga katta ta'sir ko’rsatadi. 37 O’zbekiston va xorijiy mamlakatlar tajribasini solishtirganda, O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi siyosati o’zining samaradorligini oshirish uchun xorijiy tajribalarni hisobga olib, yanada ko’p qirrali va innovatsion yondashuvlarni amalga oshirishi zarur. Bunda, nafaqat monetar siyosat, balki ijtimoiy va iqtisodiy siyosatning yaxshilanishi ham muhim rol o’ynaydi. O’zbekistonning iqtisodiy barqarorligini ta'minlash va inflyatsiyani kamaytirish uchun iqtisodiy va fiskal siyosatni birlashtirish, ichki va tashqi omillarni hisobga olish va xalqaro tajribalarni o’rganish muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib, inflyatsiyaga qarshi siyosatni samarali amalga oshirish, o’zgaruvchan iqtisodiy sharoitlarni inobatga olish va zamonaviy usullarni qo’llash orqali O’zbekiston iqtisodiyoti barqaror o’sishga erishishi mumkin. Xorijiy davlatlar tajribasidan o’rnak olish va milliy sharoitga moslashtirilgan siyosatlarni joriy etish O’zbekistonning inflyatsiyaga qarshi kurashda muvaffaqiyatli natijalarga erishishiga yordam beradi. 38 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki hisobotlari. – Toshkent, 2023. 2. Karimov I.A. "Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch." – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. 3. Obidov K. "Makroiqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. 4. Shodmonov Sh.Sh. "Iqtisodiyot nazariyasi." – Toshkent: Sharq, 2019. 5. Todaro M.P., Smith S.C. "Economic Development." – 12th ed., Pearson, 2015. 6. Mankiw N.G. "Makroiqtisodiyot asoslari." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. 7. Dornbusch R., Fischer S., Startz R. "Makroiqtisodiyot." – McGraw-Hill, 2018. 8. Barro R.J. "Makroiqtisodiyot." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2016. 9. Samuelson P., Nordhaus W. "Iqtisodiyot." – Toshkent: Iqtisodiyot, 2018. 10. Krugman P., Obstfeld M., Melitz M. "International Economics: Theory and Policy." – Pearson, 2018. 11. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori PQ–4762-son, 17.06.2020 y. "O’zbekiston Respublikasining Pul-kredit siyosatini takomillashtirish strategiyasi." 39 12. Blanchard O. "Makroiqtisodiyot: global nazariya va siyosat." – 7-nashr, 2017. 13. Mishkin F.S. "The Economics of Money, Banking, and Financial Markets." – Pearson, 2018. 14. Keynes J.M. "Employment, Interest and Money nazariyasi." – Toshkent: O’zRFA, 2017 (qisqartirilgan tarjima). 15. Stiglitz J. "Globalization and Its Discontents." – W.W. Norton, 2017. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. "O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining pul-kredit siyosati asosiy yo’nalishlari – 2024 yil." – Toshkent, 2023. 2. Krugman P. "End This Depression Now!" – W.W. Norton & Company, 2012. 3. Tanzi V. "Inflation and the Personal Income Tax." – Cambridge University Press, 1980. 4. O’zbekiston Respublikasi Statistika agentligi hisobotlari, 2023. 5. Mishkin F.S. "Money, Interest Rates, and Inflation." – Edward Elgar Publishing, 2009. Internet manbaalar: 1. www.cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti 40 2. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti 3. www.imf.org – Xalqaro Valyuta Jamg’armasi rasmiy sayti 4. www.worldbank.org – Jahon banki rasmiy sayti 5. www.oecd.org – Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD) rasmiy sayti 6. www.brookings.edu – Brookings Institution tahliliy markazi 7. www.economist.com – The Economist jurnali 8. www.tradingeconomics.com – Xalqaro iqtisodiy ko’rsatkichlar ma’lumotlari 9. www.investopedia.com – Iqtisodiyot va moliyaviy atamalar izohi 10. www.ft.com – Financial Times iqtisodiy va moliyaviy yangiliklar 41

Zamonaviy sharoitda O’zbekiston va xorijiy mamlakatlarda inflyatsiyaga qarshi siyosatning qiyosiy tahlili

Купить