Zamonaviy sharoitda tashqi savdo bank kreditlari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	440.3KB
Покупки	1
Дата загрузки	13 Октябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Zamonaviy sharoitda tashqi savdo bank kreditlari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS
TA LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“ Bank ishi ” kafedrasi
“Xalqaro valyuta – kredit munosabatlari ” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “ Zamonaviy sharoitda tashqi savdo bank
kreditlari ”

Reja:
Kirish
1. Xalqaro kredit, uning funksiyalari va tamoyillari.
2. Xalqaro kreditning asosiy shakllari .
3.Tashqi iqtisodiy faoliyatni uzoq muddatli moliyalashtirish shakllari.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati

Kirish
2017 yilda boshlangan iqtisodiyotni liberallashtirish va bozor mexanizmlari rolini
oshirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlarning yangi bosqichi o rta muddatli
istiqbolda bank tizimi va pul-kredit siyosatini rivojlantirishning ustuvor yo
nalishlarini belgilab berdi. Ushbu yo nalishdagi muhim qarorlardan biri milliy
valyuta almashuv kursining bozor mexanizmlari asosida shakllanish tamoyillarini
joriy etish orqali ichki valyuta bozorini bosqichma-bosqich liberallashtirilishi bilan
bog liq amaliy qadamlar bo ldi. Valyuta kursi shakllanishida tamomila yangi
yondashuvdan foydalanilishi, o z navbatida, Markaziy bankning asosiy e tiborini
ichki bozordagi narxlar barqarorligiga qaratish asnosida pul-kredit siyosatini
takomillashtirish imkoniyatini beradi. Ayni vaqtda valyuta bozorini
liberallashtirish borasidagi islohotlarning muvafaqqiyatli amalga oshirilishi ko p
jihatdan pul-kredit siyosatini takomillashtirish, tijorat banklari faoliyatini
mustahkamlash hamda bank tizimini rivojlantirish choralari samaradorligi bilan
chambarchas bog liq.
Shundan kelib chiqib, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Valyuta bozorini
liberallashtirish bo yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to g risida”gi Farmoni
e lon qilinishidan ko p o tmay O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Pul-kredit
siyosatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to g risida”gi Qarori qabul qilindi
va Pul-kredit siyosatini 2017-2021 yillarda rivojlantirish va inflyatsion targetlash
rejimiga bosqichma-bosqich o tish bo yicha chora-tadbirlar Kompleksi tasdiqlandi.
Bu boradagi keyingi muhim qadamlardan biri O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2018 yil 9 yanvardagi “O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki
faoliyatini tubdan takomillashtirish to g risida”gi Farmonining qabul qilinishi bo
ldi. Mazkur farmonda narxlar barqarorligini ta minlash vazifasi Markaziy bankning
bosh maqsadi etib belgilanib, Markaziy bankning mustaqilligi va institutsional
rivojlanishini ta minlash bo yicha tegishli choralar nazarda 1
tutilgan.
Qayd etish lozimki, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish yondashuvlarining qayta
ko rib chiqilishi davrida shakllanayotgan yangi voqeliklarda pul-kredit sohasidagi
1
Ш.Мирзиѐевнинг 2019 йил учун мўлжалланган энг муҳим устувор вазифалар ҳақидаги Олий Мажлисга
Мурожаатномаси. Т .2019 й .

o zgarishlarning aholi va tadbirkorlik sub ektlari tomonidan to g ri qabul qilinishi
va qo llab-quvvatlanishi muhim ahamiyat kasb etadi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining o rta muddatli istiqbolda pul-kredit
siyosatini rivojlantirish va amalga oshirish Konsepsiyasi kommunikatsiyalar
kanalining jamoatchilik fikrini shakllantirish hamda inflyatsion targetlash rejimini
amaliyotga joriy etishdagi yetakchi roli inobatga olingan holda ishlab chiqilgan.
Ushbu Konsepsiyaning maqsadi inflyatsion targetlashga o tishning konseptual
asoslarini hamda ushbu pul-kredit siyosati rejimini amaliyotga muvaffaqiyatli joriy
etish uchun zaruriy sharoitlar yaratish bo yicha o rta muddatli rejalarni keng
jamoatchilikka yetkazish va batafsil tushuntirishga qaratilgan.
Kredit aloqalar ular o ynashadi muhim roli ichida xalqaro har qanday
davlatning iqtisodiy munosabatlari. Xalqaro kreditlash va qarz olish ichki kredit
bozorining rivojlanishi natijasida paydo bo ldi dunyoning eng rivojlangan
davlatlari va moliyalashtirish ehtiyojiga javob bo ldi xalqaro savdo. Kredit va qarz
oluvchilar sifatida xususiy firmalar, davlat korxonalari, hukumatlar, xalqaro va
mintaqaviy valyuta-kredit va moliya tashkilotlari. Xalqaro kredit, paydo bo ldi
ichida boshida kelib chiqishi XIV-XV asrlarda kapitalistik ishlab chiqarish usuli.
jahon savdosida, Evropadan dengiz yo llarini o zlashtirganidan keyin maxsus
rivojlanishga erishdi Yaqin va O’ rta Sharq, keyin Amerika va Hindistonga. U biri
edi qo llar boshlang ich yig ish kapital. Bundan tashqari rivojlanish xalqaro kredit
kabi voqealar bilan bog liq: ishlab chiqarish chiqish milliy doiradan tashqari,
xalqaro mutaxassislik va hamkorlik kredit olish.
Xalqaro kredit munosabatlari-tarkibiy qism va ulardan biri eng ko p murakkab
sohalar iqtisodiyot. Ichida ular diqqat arkazida muammolar rivojlanish tarixan
davom etayotgan milliy va jahon iqtisodiyoti shu bilan bir qatorda va yaqindan bir-
biriga bog langan. Tomonidan o lchov xalqarolashtirish jahon iqtisodiyotining
globallashuvi xalqaro oqimlar ortib bormoqda tovarlar, xizmatlar va ayniqsa,
kapital va kreditlar. Ostida ta siri funktsional o tish ichida jahon xo jalik, namoyon
bo ladi ichida uning globallashuv, rivojlangan jarayon moliyaviy globallashuv. Bu
xalqarolashtirishning sifat jihatidan yangi bosqichini belgilaydi kredit

munosabatlari. Ular quyidagilarga asoslangan yaxlitlik xususiyatlariga ega bu
qarama-qarshiliklar va qarama-qarshiliklarga qaramasdan, mamlakatlarning o zaro
manfaatlari maydoni. Ushbu ishning dolzarbligi xalqaro kredit murakkab iqtisodiy
hodisadir va u juda katta butun jahon hamjamiyati uchun ahamiyatga ega.
2
Xalqaro kredit beri qarz oluvchi mamlakatlarda bo lgani kabi iqtisodiy
farovonlikni ham oshirishi mumkin va kredit beruvchi mamlakatlar,
moliyalashtirish hajmini oshirish imkonini beradi kapital jamlash va optimal qarz
miqdorini oshirish kapital tanqisligi bo lgan mamlakatlar. Shuningdek, iqtisodiy
sur atni tezlashtiradi xalqaro hamkorlikni kengaytirishga xizmat qilmoqda, tashqi
savdo faoliyatini rag batlantiradi, uzluksizlikni ta minlaydi xalqaro hisob-kitoblar
operatsiyalari va xorijiy investitsiyalarni rag batlantiradi milliy kompaniyalar.
Xalqaro kredit – bir davlat, shu davlat banki, huquqiy shaxsi tomonidan ikkinchi
bir davlatga, uning banklariga, boshqa huquqiy shaxslariga muddatlilik va to
lovlilik asosida berilladigan kredit hisoblanadi. Bu kredit shakli kredit
munosabatlarining xalqaro miqyosda (davlatlar o rtasida) amalga oshirilishi
jarayonida yuzaga keladi.
O’ zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, suveren davlat sifatida o z
tashqi iqtisodiy faoliyatini yo lga qo ya boshladi. 1991-yilgacha O’zbekiston tashqi
dunyo bilan mustaqil shartnoma tuzish va amalga oshirish imkoniyatiga ega emas
edi. 1991-yil 14 – iyunda qabul qilingan «O’zbekiston Respublikasi tashqi
iqtisodiy faoliyati to g risida»gi Qonun O zbekistonning chet el davlatlari, ularning
yuridik va jismoniy shaxslari, xalqaro tashkilotlari bilan tashqi iqtisodiy
hamkorligining rivojlanishiga katta turtki bo ldi.
Xalqaro kredit, uning funksiyalari va tamoyillari
Xalqaro kredit bu tovar va valuta ko rinishidagi mablag larni
2
Bobakulov T.I., Abdullayev U.A. Xalqaro valyuta- kredit munosabatlari.T.:Sano-standart.2014. Bobakulov T.I., Abdullayev U.A. Xalqaro valyuta-
kredit munosabatlari.T.:Sano-standart.2014.Bobakulov T.I., Abdullayev U.A. Xalqaro valyuta- kredit munosabatlari.T.:Sano-standart.2

qaytarib berishlilik, muddatlilik, foiz to lashlilik shartlari asosida berish bilan bog
liq bo lgan xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi ssuda kapitali harakatidir.Xalqaro
kredit munosabatlarining subyektlari sifatida tijorat banklari, markaziybanklar,
davlat organlari, yirik korxonalar, mintaqaviy va xalqaro moliya-kredit
tashkilotlari qatnashadi. Xalqaro kreditning yuzaga kelishiga sabab bo lib, ishlab
chiqarishning milliy doiradan chiqishi, xo jalik aloqalari baynalminallashu
jarayonining tezlashishi, xalqaro kapitallarning markazlashuvi hamda ishlab
chiqarishning ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvi hisoblanadi.Xalqaro kredit
kapital ishlab chiqarishning dastlabki bosqichlarida vujudga kelgan va kapitalni
jamg arishning asosiy usul- laridan biri bo lgan. Xalqaro kreditning asosiy
manbalari bo lib korxonalarning bo sh turgan pul mablag lari, bank va kredit
tashkilotlariga jalb qilinadigan davlat va xususiy sektorning pul jamg armalari
hisoblanadi.
Mahsulotlarni takror ishlab chiqarish jarayonida xalqaro
kreditga obyektiv zarurat yuzaga keladi va u xo jalik subyektlarida mablag larning
doiraviy aylanishiga, mahsulotni ishlab chiqarish va sotish xususiyatlariga, lashqi
iqtisodiy bitimlarning hajmi va muddatidagi farqlarga, iqtisodiyotda ishlab
chiqarishni kengayti rishga mo ljallangan yirik kapital qo yilmalarini amalga
oshirish- ga bog liq bo ladi. Xalqaro kredit tamoyillari. Xalqaro kredit
munosabatlarini
tashkil qilish quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
1. Qaytarib berishlilik: agar olingan mablag lar qaytarilmasa,
pul kapitalini qaytarib bermaslik shakli namoyon bo ladi, ya ni moliyalashtirish
yuzaga keladi.
2. Muddatlilik, ya ni kredit shartnomasida ko rsatilgan muddatda kreditning
qaytarilishini ta minlash. 3. Ta minlanganlik, ya ni olingan kreditni to lashni
kafolatlanganligi.
4. Maqsadlilik, ya ni ssudani aniq obyektlarga yo naltirishni ko zlash va uni
birinchi navbatda kreditor davlatning eksportini rag batlantirish uchun qo llash
5. Foiz to lashlilik.

Xalqaro kreditning tamoyillari uning bozor iqtisodiyoti qonunlari bilan aloqalarini
ta minlaydi, bozor subyektlari va davlatning joriy hamda strategik vazifalariga
erishishi uchun ishlatiladi. Xalqaro kreditning funksiyalari. Xalqaro kredit
xalqaro iqtisodiy aloqalarda ssuda kapitallari harakatini o ziga xos xususiyatini
namoyon etib, quyidagi funksiyalarni bajaradi: 1. Kengaytirilgan takror ishlab
chiqarish talablarini qondirish uchun ssuda kapitallarini mamlakatlar o rtasida
qayta taqsimlash. Ssuda kapitallari xalqaro kredit mexanizmi orqali foydasi ko
proq, daromadliroq bo lgan tarmoqlarga intiladilar. Shu orqali kredit milliy
daromadni o rtacha daromadga tenglashishiga imkoniyatni yuzaga keltiradi va
uning massasini oshishiga olib keladi.
2. Haqiqiy pullarni kredit pullarga almashtirish, naqdsiz toiovlarni rivojlantirish va
tezlashtirish hamda naqd valuta aylanmasini xalqaro kredit operatsiyalari bilan
almashtirish orqali xalqaro hisobkitoblar muomalasidagi sarfxarajatlarni
iqtisod qilish. Xalqaro kredit asosida xalqaro hisobkitoblarning kredit vositalari —
veksellar, cheklar, shu jumladan, bank
o tkazma!ari, depozit sertifikatlari va boshqalar yuzaga keldi.
Ssuda kapitalining xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi muoma- lasi vaqtini tejash
kapitalning ishlab chiqarish maqsadlarida foydalanilish davrini uzaytiradi va
shuning asosida, ishlab chiqarishni kengaytirish va foydaningo sishini ta minlashga
xizmat qiladi. Kapitalning jamlanishi va markazlashishini tezlashtirish.Xorijiy
kreditlarni jalbqilish tufayli qo shimcha qiymatning kapitalga aylanish jarayoni
tezlashadi, shaxsiy jamg armalar chegarasi kengayadi, bir davlat tadbirkorlarining
kapitallari boshqa davlatlarning mablag lari qo shilishi oqibatida ko payadi.
Xalqaro kredit avvaldan yakka korxonalarni aksionerlik jamiatlariga aylanishiga,
yangi firmalar va monopoliyalarni paydo
bo lishiga xizmat qiladi. Kredit boshqa mamlakatlarning kapitali, mulki va
mehnatidan belgilangan me yorlarda foydalanish imkoniyatini beradi. Yirik
kompaniyalarga taqdim etiladigan imtiyozli xalqaro kreditlar va kichik hamdao rta
hajmdagi firmalarni jahon ssuda kapitallari bozoriga chiqishining qiyinligi jahonda
kapitalni bir joyga to planishi va markazlashuvining kuchayishiga olib keladi.

Xalqaro kredit funksiyalarining ahamiyati katta va u milliy va jahon xo
jaligirivojlanishiga qarab o zgarib turadi. Hozirgi sharoitda xalqaro kredit
iqtisodiyotni tartibga solish funksiyasini bajarmoqda va o zi ham tartibga solinish
obyekti bo lib hisoblanmoqda. Ishlab chiqarishni rivojlantirishda xalqaro
kreditning roli. Xalqaro kredit o z funksiyalarini bajarishda ikkiyoqlama — ijobiy
va salbiy rol o ynaydi.
Xalqaro kreditning iqtisodiyotdagi ijobiy roli uni takror ish- lab chiqarishning
rivojlanishini ta minlashda va kengaytirishda namoyon bo ladi. Xalqaro kredit
tashqi iqtisodiy aloqalar rivojlanishiga turtki bo lib xizmat qiladi. Xalqaro kredit
ishlab chiqarishni baynalminallashuviga va ayirboshlashuviga, jahon
bozorinitashkil topishiga va rivojlanishiga, xalqaro mehnat taqsimotining
chuqurlashuviga olib keladi. Xalqaro kredit takror ishlab chiqarish jarayonini
quyidagi yo nalishlar orqali jadallashtiradi. Birinchidan, kredit mamlakatning
tashqi iqtisodiy aloqalarini
rag batlantiradi, shu orqali bozor konyunkturasini ko taruvchi talabni yuzaga
keltiradi. Tashqi savdoda kredit munosabatlari alohida o rin egallamoqda. Ayniqsa
uzoq davr mobaynida tayyorlanadigan, iste mol qilinadigan va bahosi baland
tovarlar uchun bu juda ahamiyatli. Mahsulotlarning bahosi va jahon savdosida
mashina va asbob-uskunalar ulushining oshishi eksportyorlarni
ham, importyorlarni ham tashqi savdo kreditlariga bo lgan qiziqishlarini
orttirmoqda.
Hozirgi zamon sharoitida kreditor mamlakatdan eksport yet kazib beruvchi «bog
liqlik» kreditining salmog i oshdi. Kreditlanayotgan davlatning tovarlarini sotib
olish uchun qilinadigan xarajati qarzning sharti bo lib hisoblanmoqda. Xuddi shu
orqali xalqaro kredit kreditor mamlakat firmalarining raqobat bardoshligini
oshirishga xizmat qiladi.
Ikkinchidan, xalqaro kredit chet el xususiy investitsiyalari
uchun qulay muhitni yuzaga keltiradi, chunki odatda kreditor mamlakat
investorlariga imtiyozlar berish majburiyatlarini o z zimmasiga oladi;
infrastrukturani tashkil etish, shu jumladan, chet el va qo shma korxonalarning

faoliyat ko rsatishi, xalqaro kapitalga aloqasi bor milliy korxona va banklarning
pozitsiyasi kuchayishiga yordam beradi.
Kredit va qarz o’ rtasidagi taqqoslash jadvali (jadval shaklida)
Taqqoslash
parametri Kredit Qarz
Belgilar Biror kishi o z biznesini
rivojlantirmoqchi bo lsa,
o z uyini qurmoqchi bo
lsa yoki chet elda o
qishni xohlasa, u
bankdan yoki boshqa
biron bir moliya
institutidan kredit
olishga murojaat qiladi. Va nihoyat, agar erkak qarz
miqdoridan qiynalsa, u har
qanday shaxsdan qarzini to lash
uchun qarz so raydi.
Sxema Asosiy qarzning bir
qismi talab qilingan
stavka bilan birga har
oyda to lanishi kerak. Bu erda asosiy stavka to lash
muddatida ma lum foizlar bilan
ma lum vaqt oralig ida yoki
umuman stavkasiz to lanadi.
Qarz beruvchi Qarz beruvchi birinchi
navbatda Bank yoki
boshqa moliyaviy
tashkilotdir. Qarz beruvchi sizning do stingiz
yoki notijorat tashkilotingiz kabi
har qanday shaxs bo lishi
mumkin.
Moslashuvchanli
k Qarz beruvchilar sizga
rioya qilishlari kerak bo
lgan ba zi qoidalarni o
rnatdilar, aks holda siz
jarimaga tortilasiz. Siz har doim tayyor bo
lganingizda to lash uchun
moslashuvchanlikka egasiz.
Xavfsizlik Ular xavfsizdir va
sizning to lovlaringizni
qayta rejalashtirish To lamaganingiz uchun sizga
tahdid qilish mumkin.

imkoniyatlari mavjud.
Uchinchidan, kredit mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqala riga xizmat qiluvchi
xalqaro hisobkitob va valuta operatsiyalarining to xtovsizligini tahninlaydi. To
rtinchidan, kredit mamlakat tashqi savdo operatsiyalarini
iqtisodiy samaradorligini oshiradi va tashqi iqtisodiy faoliyatning boshqa turlari
rivojlanishiga turtki bo ladi.
Xalqaro kreditning iqtisodiyotdagi salbiy o rni bozor iqti- sodiyotini
rivojlantirishda uning qarama-qarshiligi kuchayishida
namoyon bo ladi. Iqtisodiyotida nomutanosiblik chuqurlashadi,
3
kredittovarlarni qayta ishlashini tezlashtiradi, mamlakatlar o rtasida ssuda
kapitallarini qayta taqsimlaydi hamda iqtisodiy ko tarilish va pasayish davrlarida
ishlab chiqarishni juda tezlashtiradi. Xalqaro kredit ijtimoiy ishlab chiqarishdagi
nomutanosiblikni kuchaytiradi, buning oqibatida daromadli tarmoqlar rivojlanishi
osonlashadi, shu bilan birgalikda chet el kapitali jalb qilinmagan tarmoqlarning
rivojlanishi sekinlashadi.
Xalqaro kredit mamlakatlarning iste mol mahsulotlar bozor- lari, kapital
investitsiya jarayonlari, xomashyo manbalari, ilmiytexnik taraqqiyot sohalarida
raqobatni yaratuvchi vosita hisoblanadi. Korxonalar ushbukreditdan xomashyo
manbalarini sotib olish, mahsulot sotish hajmini va nvestitsiya jarayonlarini
kengaytirish maqsadlarida faol foydalanadilar. Jahon ssuda kapitallari bozorida pul
muomalasi va kredit, valuta tizimi, to lov
balanslari hamda milliy va jahon iqtisodiyotlarining beqarorligini kuchaytiradigan
«qaynoq» pullar ham harakatda bo ladi.
Tashqi kredit siyosati kreditor mamlakatning jahon bozoridagi
o rnini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bunda:
3
1 Babich, A.M, Pavlova, Ln Moliya. Pul muomalasi. Kredit. O'tish: saytda harakatlanish, qidiruv
2 Gryaznova, A.G moliyaviy va kredit entsiklopedik lug'ati / A.G Gryaznova-M.: Moliya va statistika, 2014-1168 p.
3 Pul, kredit, banklar [Matn]: darslik va seminar uchun akademik bakalavriat / N. N. Martynenko va boshqalar ; N.
tomonidan tuzilgan. O'tish: Saytda Harakatlanish, Qidiruv O'tish: saytda harakatlanish, qidiruv

Birinchidan, xalqaro kreditdan uni qarz sifatida olgan mamlakat daromadlarini
qarz bergan mamlakatga olib o tishda foydalaniladi. Shu bilan birga ssudani har
yilgi foiz to lovlari bilan maium bir qismini qaytarilishi jamiyatning sof daromadi
miqdorini ko payishiga, ishlab chiqarishning o sishini ta minlovchi jamg armalar
tashkil topishiga, shu jamg armalarning tashkil topish manbalariga, umuman
qarzdor mamlakatga salbiy ta sir etadi. Ikkinchidan, xalqaro kredit qarz oluvchi
mamlakat tomonidan kreditor mamlakatlar uchun qulay iqtisodiy va siyosiy muhit
yaratishni taqozo etadi.
Yetakchi mamlakatlar o z o rnini yanada mustahkamlash uchun banklar,
hukumatlar, xalqaro va regional valuta-kredit va moliya tashkilotlari orqali vaqti-
vaqti bilan ularga mos kelmagan
siyosat yuritayotgan davlatlarga nisbatan kredit diskriminatsiya sini va kredit
blokadasini qo llashadi. Kredit diskriminatsiyasi bu kredit olishda, undan
foydalanishda yoki xalqaro kreditni to lashda ma lum bir qarz oluvchilarga
iqtisodiy va siyosiy bosimni yuzaga keltiruvchi og ir va murakkab shartlarning qo
yilishidir.
Kredit diskriminatsiyasining asosiy metodlari bo lib, kredit
bo yicha cheklashlar, foiz stavkasini, komission yig imlarni oshirish,
kutilmagandan kreditdan foydalanishni to xtatish yoki kredit summasini
kamaytirish hamda iqtisodiy va siyosiy xarakterdagi chora-tadbirlarni qo llash
hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xalqaro kreditdan foydalanishda
uning ikkiyoqlama roli namoyon bo ladi, bir tomondan u mam-
lakatlarning o zaro foydali aloqalarini rivojlantirsa, boshqa tomondan raqobat
kurashi vositasi bo lib xizmat qiladi.
Xalqaro kreditning asosiy shakllari
Ishlab chiqarishning va ayirboshlashning baynalminallashuvi,
jahon xo jaligi aloqalarining yangi shakllari vujudga kelishi xalqaro kredit
shakllarining xilma-xilligi rivojlanishiga obyektiv asos bo lib xizmat qiladi.
Xalqaro kredit shakllarini bir necha turga bo lib guruhlash mumkin:

1. Manbalari bo yicha tashqi savdoni ichki, tashqi (chet) va aralash kreditlash va
moliyalashtirish farqlanadi. Ular o zaro bog liq bo lib, tovar harakatining
eksportyordan importyorgacha bo lgan barcha bosqichlariga xizmat ko
rsatadiTovar sotuv jarayoniga qanchalik yaqin bo lsa, odatda xalqaro kreditning
shartlari ham qarz oluvchiga shunchalik qulay bo ladi. 2. Qarz valutasiga ko ra
qarzdor mamlakat yoki kreditor mamlakat valutasida, uchinchi mamlakat
valutasida, SDR va xalqaro hisobkitob valutalarida taqdim etiladigan xalqaro
kreditlar farqlanadi. 3. Muddatlariga ko ra qisqa muddatli 1 yilgacha, ayrim
holatlarda 18 oygacha (o ta qisqa muddatli 3 oygacha, bir sutkalik va bir haftalik),
o rta muddatli — 1 yildan 5 yilgacha, uzoq muddatli 5 yildan uzoq muddatlarga
beriladigan xalqaro kredit turlari farqlanadi. Ba zi mamlakatlarda 7 yilgacha
muddatga berilgan kreditlar o rta muddatli, 7 yildan ortiq muddatga berilgan
kreditlar esa uzoq muddatli bo lib hisoblanadi Qisqa muddatli kredit odatda
ladbirkorlarni aylanma kapital bilan ta minlaydi va nosavdo xarakteridagi sug
urtahamda spekulyativ operatsiyalarga xizmat ko rsatgan holda tashqi savdo va
xalqaro to lovlarda qo llaniladi. Uzoq muddatli xalqaro kredit odatda asosiy ishlab
chiqarish vositalariga investitsiya qilish uchun mo ljallangan bo lib, mashinalar va
butlovchi jihozlar eksportining 85 foizi hajmiga hamda tashqi iqtisodiy
munosabatlarning yangi shakllari (yirik ko lamdagi loyihalar, ilmiy tekshirish
ishlari, yangi texnikaning joriy etilishijga xizmat ko rsatadi. Agarda qisqa muddatli
kreditning muddati uzaytirilsa, unda u o rta muddatli, ayrim holatlarda esa uzoq
muddatli kreditga aylanadi. Qisqa muddatli kreditlarning o rta va uzoq muddatli
kreditlarga aylanish jarayonida odatda davlat kafil sifatida faol ishtirok etadi.
Ta minlanganlik tamoyiliga ko ra xalqaro kreditlar
ta minlangan va blankali kreditlarga farqlanadi. Kreditning ta minoti boMib odatda
tovarlar, tovarga egalik huquqini beruvchi va boshqa tijorat hujjatlari, qimmatli
qog ozlar, veksellar, ko chmas mulk hamda qimmatliklar xizmat qiladi. Kredit
olish uchun tovar garovi 3 shaklda amalga oshiriladi: qat iy
garov (tovarlarning maMum bir massasi bank foydasiga garov qilinadi);
muomaladagi tovar garovi (maMum bir summadagi, tegishli assortimentdagi

tovarning qoldig i hisobga olinadi); qayta ishlovdagi tovar garovi (mazkur
mahsulotlarni bankka garovga bergan holda garovga olingan tovardan
mahsulotlar ishlab chiqarish mumkin).
Blankali kredit qarzdorning qarzini maMum bir muddatda
so ndirish majburiyati bo yicha beriladi. Odatda bunday kredit hujjati boMib qarz
oluvchining yagona imzosiga ega boMgan soloveksel xizmat qiladi. Blankali
kreditning turlari boMib asosan kontokorrent (bankning mijoz bilanbarcha
operatsiyalarini hisobga oluvchi yagona hisobvaraq) va overdraft (mijozhisobidagi
ortiqcha qoldiq mablag lar krediti) kreditlar hisoblanadi.
Taqdim etilishi bo yicha xalqaro kreditlar qarz oluvchi ixtiyori bilan
uninghisobvarag iga o tkaziladigan moliyaviy (naqd ko rinishdagi) kreditlar,
importyor yoki bank tomonidan akseptli tratta shaklidagi akseptli kreditlar,
depozit sertifikatlari, obligatsi yali qarzlar, konsorsial yoki sindikatlashgan
kreditlar va boshqa shu kabilarga farqlanadi.
Kreditni qarzdorga kim taqdim etishiga qarab xalqaro kreditlar — firmalar,
banklar, ayrim holatlarda vositachilar (bro kerlar) tomonidan taqdim etiladigan
xususiy kreditlarga; hukumat kreditlariga; xususiy tashkilotlar va
Xalqaro kredit turlari
T/r
Turkumlash
belgilari Xalqaro kredit turlari
1
Kreditlash
harakteri bo yicha 
davlatlararo kreditlar

xususiy kreditlar

firma kreditlari
2 Kreditlash shakli
bo yicha 
davlat krediti


bank krediti

tijorat krediti
3
Tashqi savdo
tizimida tutgan o
rni bo yicha 
eksportni kreditlash

importni kreditlash
4
Kreditlash muddati
bo yicha 
qisqa muddatli (1 yilgacha)

o rta muddatli (1-5 yilgacha)

uzoq muddatli (5 yildan ortiq)
5
Kreditlash ob ekti
bo yicha 
tovar krediti

valyuta kredit
6
Ta minlanganlik
darajasi bo yicha 
tovar-moddiy boyliklar bilan ta minlangan kreditlar

hujjatlar bilan ta minlangan kreditlar
davlat ishtirok etuvchi aralash kreditlarga; xalqaro, hududiy valutakredit va
moliyaviy tashkilotlarning davlatlararo kreditlariga bo linadi.
Tashqi iqtisodiy bitimning qarz mablag lari hisobidan qoplanishi bo yicha xalqaro
kreditlar quyidagilarga bo linadi:
• tijorat krediti (asosan tashqi savdo va xizmatlar bilan bog liq
kreditlar);

• moliyaviy kredit (istalgan boshqa maqsadlarda foydalaniladigan, shu jumladan,
kapital quyilmalar, investitsion obyektlarni qurish, qimmatbaho qog ozlarni sotib
olish, tashqi qarzni to lash, valuta intervensiyasi maqsadlaridagi kreditlar);
• «oraliq» kreditlar (kapitallar, tovar va xizmatlarning chiqib ketishining aralash
shakllariga xizmat qilishga mo ljallangan).
Xalqaro kreditni ko rinishi bo yicha ikkita asosiy shaklga bo lib ko rsatish
mumkin:
1. Xalqaro bank krediti.
2. Xalqaro tijorat krediti.
Xalqaro bank krediti asosan valuta (pul) ko rinishida bo lib,
importyorlar tomonidan avans toiovlari shaklida ham taqdim etilishi
mumkin.Ayrim holatlarda valuta krediti jihozlar yetkazib berish bo yicha tijorat
bitimining shartlaridan biri hisoblanadi. Xalqaro tijorat krediti esa odatda tovar ko
rinishiga ega bo lib, asosan eksportyorlardan importyorlarga taqdim etiladi.
Firmaning (tijorat) krediti — odatda eksport qiluvchi mam
lakatning bir firmasi boshqa mamlakatning import qiluvchiga to lovni kechiktirish
shaklidagi ssuda berishiga tushuniladi.
Tashqi savdo tijorat krediti tovarli operatsiyalarga bog liq hisobkitoblarda keng qo
llaniladi. Tijorat kreditining muddati (odatda 2 7 yil) turlicha bo ladi va jahon
bozori konyunkturasi shart lariga, tovarlar turlariga va boshqa bir qator omillarga
bog liqdir. Mashina va asbobuskunalar(texnologiya, jihozlar)ning eksporti
kengayishi xalqaro kredit muddati uzayishiga olib keladi. Tijorat krediti odatda,
veksel yoki ochiq hisobvaraqlar bo yicha beriladigan kreditlar orqali
rasmiylashtiriladi.
Vekselli kreditda eksport qiluvchi tovarni sotish haqida bitimi tuzib
tuzib, o tkazma veksel (sarfxarajatlar)ni import qiluvchiga jo natadi, import
qiluvchi tijorat hujjatlarini olib akseptlaydi, ya ni unda ko rsatilgan muddatda to
lovni amalga oshirishga rozilik beradi.Ochiq hisobvaraqlar bo yicha beriladigan
kredit. Bu kredit eksport qiluvchi va import qiluvchi o rtasidagi kelishuvga asos
lanadi. Eksport qiluvchi jo natilgan har bir tovarlar qiymatini import qiluvchining

hisobiga qarz sifatida qayd qilib boradi. Import qiluvchi shartnomada ko rsatilgan
vaqtda kredit summasini to lab boradi. Ochiq hisobvaraqlar bo yicha beriladigan
kreditlar faqatgina doimiy aloqada bo lgan Firmalar o rtasidagina amalga
oshirilishi mumkin. Tijorat kreditining yana bir turiga import qiluvchining avans to
lov (sotib oluvchining avansi)ni kiritish mumkin. Bunda shartnoma tuzilayotgan
paytda import qiluvchi tomonidan chet ellik mol yetkazib beruvchiga odatda
mashina, asbobuskunalar (texnologiya)ning qiymatidan 10 15 foizi oldindan
tolanadi.
Xarid bo nagi eksportni kreditlashning bir shakli bo lib hisob- lanadi va shu
vaqtning o zidan boshlab import qiluvchining majburiyatini ta minlovchi vositaga
aylanadi. Chunki, import qiluvchi o zi buyurtma bergan tovarni sotib olishga
majbur bo ladi. Rivoj langan mamlakatlarning import bilan shug ullanuvchi
firmalariivojlanayotgan mamlakatlardan farqli o laroq, xarid bo nagidan shu
davlatlarning qishloq xo jalik mahsulotlarini olib chiqibketishda
foydalanmoqdalar.
Bo nak to lagan tomonning aybi bilan shartnoma bajarilmay
qolsa, sarf-xarajatlar undirilgan holda mablag1 qaytariladi. Agar
shartnoma bo nak olgan tomonning aybi bilan bajarilmay qolsa, u sotib oluvchi
barcha xarajatlarni to lagan holda mablag ni qaytarishi shart. Bo nak —shartnoma
bajarilishidan voz kechish mumkin bo lgan bitimga nisbatan rag batlantiradi. Voz
kechish mumkin bo lgan bitimda esa zarar ko rgan tomonning xarajatlarini to lash
majburiyatlaridan ikkinchi tomon ozod bo ladi. Ba zan xarid sotib oluvchining
avansi to lovni kechiktirishga o zaro moslashadi, buning ustiga teng ulushlar bilan
ma lum intervallarga bo linadi (oy, kvartal, 1 yil).
Tijorat krediti sotuvchi va sotib oluvchi o rtasidagi munosa- batni namoyon
qilsada, u odatda, bank krediti bilan qo shilib, moslashadi. Mashina va
asbobuskunalarni sotishda tijorat krediti uzoq muddatga beriladi (7 yilga), bu esa,
o z navbatida, eksport qiluvchining anchagina mablag ini jalb qilib oladi. Shu
sababdan, eksport qiluvchi qonundagidek, bank kreditiga murojaat qiladi yoki o z
kreditini banklarda qayta moliyalashtiradi.

Tijorat krediti hajm va moliyalashtirish shartlari bo yicha
mashina va asbob-uskunalar eksportini kreditlash muammosini
to liq yecha olmaganligi sababli bank kreditlarining roli oshadi. Bank kreditlari.
Bank krediti eksport va importni kredit lashda ssuda shaklida namoyon bo ladi va
u tovarlar tovar hujjatlari, veksellarni hamda sarfxarajatni garovga olgan holda
beriladi. Ba zan banklar o zlari bilan chambarchas aloqada bo lgan yirik eksport
qiluvchi firmalarga blankli kredit, ya ni rasmiy ta minlanmagan kreditlar berishadi.
Xalqaro savdoda bank kreditlari tijorat kreditlariga nisbatan
ustunlikka ega. Ular kredit oluvchini olgan mablag laridan tovarlar sotib olishd
mustaqil foydalanish imkoniyatini tug diradilar,mol yetkazuvchini firmadan kredit
so rashdan ozod etadilar hamda oxirgi tovarlarga hisobkitoblarni bank kreditidan
foydalanib tolaydilar. Xususiy banklar ko pincha davlat mablag larini va uning
kafolatini olgan holda eksport kreditlarini 10 15 yilga bozor stavkasidan pastroq
stavkada beradilar. Lekin, banklar qoida
bo yicha, kreditdan o z mamlakatlari hududidagina foydalanishni chegaralab,
uning intilishini ma lum maqsadli qilib qo yadilar, masalan, faqat o zlarini
4
qiziqtirgan firmaning tovarlarini sotib olishga yo naltiradilar. Shu orqali bank
krediti firma krediti xususiyatlarini o zida mujassam etadi. Bank kreditini banklar,
bankir uylari va boshqa kredit muassasalari beradilar.
Tashqi iqtisodiy operatsiyalarni kreditlash operatsiyalarini muvofiqlashtiruvchisi
uchun, yirik kredit resurslarini jamlash uchun va bank xavf- xatarini bir maromda
taqsimlash uchun banklar konsorsiumlar, sindikatlar, bank fondlarini tashkil qila
dilar. Banklar eksport va moliya kreditlarini beradilar.
Eksport krediti — eksport qiluvchi bankining import qiluvchi
bankiga yetkazib berilgan mashina, asbob-uskuna va boshqa
4
3 Pul, kredit, banklar [Matn]: darslik va seminar uchun akademik bakalavriat / N. N. Martynenko va boshqalar ; N.
tomonidan tuzilgan. O'tish: Saytda Harakatlanish, Qidiruv O'tish: saytda harakatlanish, qidiruv
4 qo'ng'iz, I. N., Kireeva, EF, Kravchenko, V. V. xalqaro moliya
[Matn]: o'quv qo'llanma / I. N. Juk, E. F. Kireeva, V. V. Kravchenko. O'tish: saytda harakatlanish, qidiruv:

investitsiya qilingan tovarlarni kreditlashga aytiladi. Bank kreditlari pul ko
rinishida beriladi va «bog liq»lik tusiga ega, chunki kredit oluvchi ssudadan
faqatgina kreditor mamlakat tovarlarini sotib olishigagina beriladi. o tgan asrning
60yillaridan boshlab, eksportni kreditlashning shakli sifatida iste mol krediti (5—8
va undan ortiqroq yil muddatga) yuzaga keldi.
Iste mol kreditining o ziga xos xususiyati bo lib, eksport qiluvchi bankning to g
ridan to g ri milliy eksport qiluvchini kreditlamasdan, balki chet ellik xaridorni, ya
ni im port qiluvchi mamlakat firmasi va uning bankini kreditlash hisoblanadi. Shu
orqali import qiluvchi kerakli tovarlarni yetkazgan mol yetkazib beruvchilar to
lovni xaridorga yoki bankka qarz sifatida qayd qiladi. Odatda, bunday kreditlar ma
lum bir firmaning tovarlari va xizmatlaridan foydalanishda qo llaniladi. Bunday
kreditlash shartnomasida eksport qiluvchi ishtirok etmaydi, bu o z navbatida,
kreditning bahosini oshirish imkoniyatini yo qotadi. Bank kreditining xaridorga
bo lgan narxi, qoida bo yichssuda kapitallari bozoridagi qarz mablag lari narxidan
ancha past bo ladi, bu esa ularning raqobatbardoshligini oshiradi.
Moliyaviy kredit har qanday bozorlarda va imtiyozli shart-
sharoitlar asosida tovarlarni sotib olish imkoniyatini beradi. Moliyaviy kredit ko p
holatlarda tovar yetkazib berilishi bilan to g ridan to g ri bog liq emas va asosan
tashqi qarzni so ndirish, valuta kursini qo llabquvvatlash, avuarlar
(hisobvaraqlar)ni xorijiy valutada to latish uchun mo ljallangandir. Eksportni
kreditlash shakllarining boshqa bir turi akseptlirambursli kredit hisoblanadi.
Ushbu kredit eksportyor veksellarining uchinchi davlat banki tomonidan
akseptlanishi hamda importyor tomonidan veksel summasini akseptant-bankka o
tkazilishi (ramburslanishi)ning bog liqlikda amalga oshishiga
asoslangan.
Broker krediti ayrim mamlakatlarda (masalan, Buyuk Britani- ya, Germaniya,
Niderlandiya, Belgiya) firma va bank kreditlarining oraliq shakli sifatida namoyon
bo ladi. Ushbu kredit tijorat krediti sifatida bitimlarga bog liq bo ladi, shuningdek,
brokerlar bank mablag larini qarzga olganlari uchun bank kreditiga ham
aloqadordir. Brokerlarning vositachilik haqi odatda shartnoma

summasining 1/50—1/32 qismini tashkil qiladi. Buyuk Britani- yada brokerlik
flrmalarining alohida assotsiatsiya tashkil etilgan. Brokerlar jahon bozoridagi
holat to g risidagi ma lumotga ega bo lishadi. Ular kredit operatsiyalarini amalga
oshirishdan tashqari sotib oluvchilarning to lov qobiliyatlari yuzasidan kafo latlarni
ham taqdim etadilar. Hozirda broker kreditlarining tashqi savdodagi roli pasaygan.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni uzoq muddatli
moliyalashtirish shakllari
«Uzoq muddatli kredit» atamasi amaliyotda kredit muassa
salarining ssudalariga aloqador bo lib, u odatda, davlat va xususi korxonalar,
banklar tomonidan o z qarz majburiyatlarini chiqarish orqali milliy hamda jahon
ssuda kapitallari bozorlaridan qarz mablag larini jalb etish shaklida amalga
oshiriladi. Uzoq muddat- li kredit va qarzlar mashina hamda asbob-uskunalar
eksportiga, iqtisodiyotning sanoat tarmog ida turli yirik loyihalarni amalga
oshirishga, asosiy kapital orqali takror ishlab chiqarishni kengaytirishga xizmat ko
rsatadi. Yirik kredit muassasalari uzoq muddatli xalqaro kreditlarni nazariy
jihatdan 40 yilgacha, amalda esa10—15 yil muddatga taqdim etadilar.
O’zbekiston tashqi savdo aylanmasi hajmi 18,2 foizga kamaydi
2020 yilning birinchi yarmida O zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 15,8 mlrd
dollarni tashkil etib, o tgan yilning mos davriga nisbatan 18,2 foizga pasaydi.
Jumladan, eksport — 22,6 foizga, import — 15 foizga kamaydi. 2020 yilning
yanvar-iyun oylari yakuni bo yicha O zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 15,8
mlrd AQSH dollarini tashkil etib, 2019 yilning mos davriga nisbatan 3,5 mlrd
AQSH dollariga yoki 18,2% ga kamaydi. Bu haqda Davlat statistika qo mitasi ma
lum qildi . Keltirilgan statistik ma lumotlarga ko ra, 6 oy ichida eksport hajmi 6,2
mlrd AQSH dollariga (22,6% ga kamaydi) va
import hajmi 9,5 mlrd AQSH dollariga (15% ga kamaydi) yetdi. Hisobot davrida
— 3,2 mlrd dollar qiymatida passiv tashqi savdo balansi qayd etildi. 2020 yil
yanvar oyida tashqi savdo aylanmasi o tgan yilga nisbatan bir oz kam bo lishiga

qaramasdan, fevral oyida ko tarilgandi. Biroq dunyoda koronavirus pandemiyasi
boshlanishi va bir qator dunyo mamlakatlari karantin cheklovlari o rnatilishi
sababli tashqi savdo aylanma mart ($2,2 mlrd), iyun ($2,6 mlrd) va may ($2,1
mlrd) oylarida sezilarli darajada kamaygan. Shu bilan birga, iyun oyida bu ko
rsatkich o sish sur atini namoyish qila boshladi — ($2,8 mlrd).
Ўзбекистон tashqi savdo aylanmasi oylik dinamikasi — mln ASHQ dollari
Manba: Davlat statistika qo mitasi
O’zbekiston bilan tashqi savdo aylanmasi eng yuqori ulushga ega bo lgan davlatlar
quyidagilar:
 Xitoy (18,1% — $2,8 mlrd);
 Rossiya (16,3% — $2,5 mlrd);
 Qozog iston (8,4% — $1,3 mlrd);
 Koreya (7,1% — $1,1 mlrd);
 Turkiya (5,6% — $886,6 mln);
 Qirg iziston (2,5% — $395,2 mln);

 Germaniya (2,1% — $337 mln).
 Manba: Davlat statistika qo mitasi
 O’zbekiston eksporti tarkibida oltin asosiy o rinni egallaydi (33,8%), undan
keyin sanoat tovarlari (18,7%), xizmatlar (16,1%), oziq-ovqat mahsulotlari va tirik
hayvonlar (8,9%), kimyoviy moddalar (6,1%), mineral yoqilg i (5,1%) va
boshqalar.


 Import tarkibida asosiy ulushni mashinalar va transport asbob-uskunalari
(37,1%), sanoat tovarlari (16,8%), shuningdek kimyoviy moddalar va shu kabi
mahsulotlar (13,7%) egallaydi.

Kompensatsion bitimlar bo yicha kreditlar. Banklar tovar qiymatiga teng boigan, o
zaro yetkazib berishga asoslangan kompensatsion bitimlar bo yicha uzoq va qisqa
muddatli kreditlarni taqdim etadilar. Korxonani barpo etish va qayta tiklash, tabiiy
resurslarni o zlashtirish uchun mashina va asbob-uskunalarni 8—15 yil muddatga
kreditga olgani holda qarz oluvchi uni mazkur
kredit asosida qurilgan va qurilayotgan korxonalar mahsulotlari hisobiga so
ndirilishini ta minlaydi. Kompensatsion bitimlarni o ziga xos xususiyatlari ularning
keng ko lamli, uzoq muddatli ekanligi hamda eksport-import bitimlarini o zaro bog
liqligi bilan ajralib turadi. Kompensatsion bitimlar bo yicha kreditlar va importyor
sotib olinadigan mashina va asbob-uskunalar uchun to lov hamda tegishli
xarajatlarni qoplash uchun tovarlarni qayta eksport qilishdan tushum hisobiga o
zaro bog liq bo lishadi.
Kompensatsion bitimlarni amalga oshirishda odatda firma (tijorat) kreditlariga
nisbatan uzoq muddatli konsorsial yoki sindikat kreditlar keng qo llaniladi. Bunday
kreditlarni bank konsorsiumlari yoki sindikatlari taqdim etadilar. Amaliyotda
mazkur holatning yuzaga kelishiga asosiy sabab birinchidan, milliy

qonunchiliklarda banklar uchun bir qarz oluvchiga ajratiladigan kredit limitini o
rnatilishi bo lsa, ikkinchidan, banklar kreditlarni taqdim etishda risk 5
darajasini
cheklashga harakat qilishi hisoblanadi.
Budjet mablag lari hisobdan ajratiladigan uzoq muddatli xalqaro kreditlar. Budjet
mablag lari hisobidan ajratiladigan uzoqmuddatli (muddatlari 10 15 yil va undan
ortiq) xalqaro kreditlarning quyidagi shakllari farqlanadi:
1) hukumatlarning ikki taraflama kreditlari. Davlatlararo uzoq muddatli kredit
birinchi jahon urushi davrida keng ko lamda shakllandi va urushdan keyingi
yillarda yanada rivojlandi. AQSH asosiy kreditor sifatida chiqdi va davlatlararo
nizolarni kuchaytirib yuborgan hukumatlararo qarzdorlik (11 mlrd oltin dollarlari,
foizlarni hisobga olmaganda) paydo bo ldi. 0 z kreditlarini Fransiya nemis
reparatsiyalari hisobiga, Germaniya esa AQSHdan yangi kreditlarni olish hisobiga
so ndirdi. 1929—1933-yil- larda yuzaga kelgan jahon iqtisodiy inqirozi davrida
Germaniya va boshqa 25 davlat qarz bo yicha to lovlarni to xtatib qo ydilar.
Ikkinchi jahon urushi davrida hukumatlararo qarzlar muhim rol o ynamadi. Harbiy
va boshqa turdagi materiallarning yetkazib berilishi asosan «lendliz» (ijara)
shartlari asosida amalga oshirildi. Ikkinchi jahon urushidan keyin dastlab AQSH,
so ngra
boshqa dunyoning yetakchi davlatlari o zlarining tashqi iqtisodiy manfaatlar
uchun hukumatlararo kreditlardan keng foydala-nishdi;
2) xalqaro va hududiy valutakredit hamda moliyaviy tashkilotlarning kreditlari3)
yordam ko rsatish bo yicha imtiyozli shartlar asosida berilgan kreditlar, texnik
yordam, beminnat xayriya mablagiari, subsidiyalar.
Ayrim holatlarda xalqaro kreditning aralash turi qoilaniladi.
Masalan, eksportni kreditlashning odatdagi shakllari imtiyozli shartlar asosida, ya
ni unga yordam ko rsatish orqali amalga oshirilishi mumkin. Xalqaro kreditning
yangi shakllaridan biri boiib bir nechta kredit muassasalari tomonidan yirik
loyihalarni qo shma moliyalashtirish hisoblanadi. Xalqaro moliya institut- lari qo
shma moliyalashtirishning tashabbuskorlari boiib, mazkur operatsiyaga ular odatda
5
Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт
кафолатлари. – Т.: Ўзбекистон,

xususiy tijorat banklarini ham jalb etadilar va loyihaning eng foydali qismini
imtiyozli asosda (foiz stavkasi bozor stavkasidan past) kreditlaydilar
Qo shma moliyalashtirishning quyidagi 2 shakli qo llaniladi:
parallel moliyalashtirish, bunda turli kreditorlarning o zaro kelishuvi asosida
belgilangan kvota (ulush, hissa) doirasida loyiha tarkibiy qismlarga ajratilib
kreditlanadi;
birgalikda moliyalashtirish, bunda barcha kreditorlar loyihani amalga oshirilishi
mobaynida o z ssudalarini taqdim etadilar. Kreditorlardan biri (menejerbank)
loyihaning tayyorlanishi va amalga oshirilishini muvofiqlashtiradi hamda nazorat
qiladi.
Qo shma moliyalashtirish orqali qarz oluvchi imtiyozli kredit- larni jalb etish
imkoniyatiga ega boiadi. Shuningdek, kreditorlar ham mazkur moliyalashtirish
shaklida imtiyozlarga ega boiishadi, ya ni bunday kreditlash kreditorga ssudani
qarzdor tomonidan o z vaqtida so ndirilishining qo shimcha kafolatini
beradi.Xalqaro sindikatlashgan yoki konsorsium kreditlari — turli
mamlakatlar banklari tomonidan yirik loyihani amalga oshirish uchun bir
tashkilotga ajratilgan qarz mablag lari hisoblanadi. Xalqaro kreditning bu shakli bir
qator o ziga xos xususiyatlar bilan ajralib turadi:
bunday kreditni taqdim etish uchun banklarni birlashuvi ma lum bir muddatga
konsorsium yoki sindikatni tuzishto g risidagi shartnomani rasmiylashtirish orqal
amalga oshiriladi;
maqsad yirik kreditni taqdim etish uchtin xalqaro resurslarni jalb etish va bir
6
qator bank-kreditorlar orasida bank risklarini taqsimlash hisoblanadi;
sindikat yoki konsorsium a zosi bo lgan yirik banklardan biri menejer funksiyasini
bajaradi, ya ni qarzdor va bankkreditorlar bilan o zaro muzokara olib boradi,
6
- www.cbu.uz- (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki) www.gov.uz-(O‘zbekiston Respublikasi hukumati portali)
www.frbsf.org -San-Fransisko federal rezerv bankirasmiy sayti www.worldbank.org jahon banki rasmiy vebsayti
www.imf.org xalqaro valyuta fondi - www.stat.uz -(O‘zbekiston Respublikasi statistika qo‘mitasi) –
www.lex.uz- (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi)

kreditning moliyaviy valutaviy shartlarini aniqlaydi, risklarni va ularni kamaytirish
imkoniyat-
larini baholaydi. Bunday kreditni tashkillashtirgani uchun bankmenejer foiz va
komission daromadlardan tashqari qo shimcha
mukofotga ham ega bo Iadi;
qimmatli qog ozlarni chiqarish orqali xalqaro qarzlarni taqdim etishda oddiy
sindikatlashgan yoki konsorsium kreditlar anderrayting bilan birga amalga
oshiriladi, ya ni belgilangan narx bo yicha banklar (ma lum bir ulush bo yicha
majburiyatlar oluvchi sindikat yoki konsorsiumning a zolari) orasida ularni
joylashtirishni kafolatlaydi
sindikatlashgan yoki konsorsium kreditlarning birlamchi va ikkilamchi bozorlari
amal qiladi. Jahon amaliyotida ushbu turdagi kreditlarni sug urtalashda ikkilamchi
bozorda sotish imkoniyati boigan likvidli aktivlardan (tratta, qimmatli qog ozlar)
foydalaniladi.
Bunday kreditning turlaridan biri ulushli kredit hisoblanadi, ya ni bank-kreditorlar
bank konsorsiumi yoki sindikatini tuzmasdan o z ulushlarini boshqa banklarga
sotishlari mumkin. Ba zan xususiy banklar sindikati Xalqaro valuta fondi (XVF)
yoki Xalqaro taraqqiyot va tiklanish banki (XTTB)
kreditlarini olgan qarzdor mamlakatlarga o zlarining xalqaro kreditlarini taqdim
etishadi.
Davlatlararo va xususiy banklar orasida bunday taqsimotdan asosiy
maqsad o z iqtisodiy va siyosiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda jahon ssuda
kapitallar bozorida qarzdorlarni tartibga solish hisoblanadi. Shuning uchun ham
xalqaro moliyaviy tashkilotlarning mamlakatlarga ajratgan kreditlari nafaqat
miqdor jihatdan, balkistrategik rivojlanish xususiyatlari bilan ham muhim rol o
ynaydi.
Xulosa

Xalqaro kredit pul berishni anglatadi- ayrim mamlakatlar tomonidan vaqtinchalik
foydalanish uchun moddiy resurslar xalqaro munosabatlar, jumladan, tashqi
iqtisodiy munosabatlar sohasida aloqa. Ushbu turdagi munosabatlarni amalga
oshirish transfer orqali amalga oshiriladi tovar va valyuta kursi manbalar xorijiy
qarz oluvchilar uchun haqida shartlari qaytarilish, tezkorlik va foizlarni to lash,
asosan, kreditlar shaklida. Bundan tashqari, xalqaro kredit kredit jamiyati sifatida
belgilanadi xalqaro darajada faoliyat yuritayotgan, to g ridan-to g ri ishtirokchilar
qaysi mumkin chiqish millatlararo moliyaviy- kredit muassasalari, tegishli
davlatlar va yakka tartibdagi hukumatlar yuridik shaxslar, shu jumladan kredit
tashkilotlari. Xalqaro kredit butun dunyoda keng tarqalgan. Xalqaro kreditning
mohiyati, tamoyillari va funktsiyalariga asoslangan, uni taqdim etish shakllari va
shartlarining xilma-xilligini qo llash, davlat va bundan tashqari, biznes o z
maqsadlari uchun faol foydalanadi. Yuqoridagilarga asoslanib, quyidagi
funktsiyalarni ro yxatlashingiz mumkin, xalqaro kreditni amalga oshiradi: -
moliyaviy va moddiy resurslarni qayta taqsimlashni ta minlaydi mamlakatlar o
rtasida; - butun jahon iqtisodiyotini yig ish jarayonini kuchaytiradi va boshqaradi
moliyalashtirish uchun ayrim mamlakatlarning vaqtincha bepul pul mablag lari
boshqa mamlakatlar; - kengaytirilgan ko payish chegaralarini kengaytiradi.
Odatda ishlaydigan xalqaro kredit jahon iqtisodiyotining farovonligi, shuningdek,
xalqaro savdo. Tomonidan kredit bepul bozor kreditlar to liq yo qligi bilan
solishtirganda beradi har ikki tomonni ham yutib oling. Yoki qarz beruvchi
mamlakat yoki qarz oluvchi mamlakat bo lishi mumkin xalqaro kreditga soliqlarni
kiriting. Agar soliq kiritadigan mamlakat bozor ta sir qilish uchun davlat, ya ni
darajasi miqdorini ta sir qilishi mumkin foiz, keyin xalqaro kreditlar bo yicha
optimal soliq joriy etish mumkin. Ushbu ishning oxirida xalqaro miqyosda xulosa
chiqarish mumkin kredit murakkab iqtisodiy hodisadir va u juda katta butun jahon
hamjamiyati uchun ahamiyatga ega.
Xalqaro kredit beri qarz oluvchi mamlakatlarda bo lgani kabi iqtisodiy
farovonlikni ham oshirishi mumkin va kredit beruvchi mamlakatlar,
moliyalashtirish hajmini oshirish imkonini beradi kapital jamlash va optimal qarz

miqdorini oshirish kapital tanqisligi bo lgan mamlakatlar. Shuningdek, iqtisodiy
sur atni tezlashtiradi xalqaro hamkorlikni kengaytirishga xizmat qilmoqda, tashqi
savdo faoliyatini rag batlantiradi, uzluksizlikni ta minlaydi xalqaro hisob-kitoblar
operatsiyalari va xorijiy investitsiyalarni rag batlantiradi milliy kompaniyalar.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI
1 Babich, A.M, Pavlova, Ln Moliya. Pul muomalasi. Kredit. O tish: saytda
harakatlanish, qidiruv
2 Gryaznova, A.G moliyaviy va kredit entsiklopedik lug ati / A.G Gryaznova-M.:
Moliya va statistika, 2014-1168 p.
3 Pul, kredit, banklar [Matn]: darslik va seminar uchun akademik bakalavriat / N.
N. Martynenko va boshqalar ; N. tomonidan tuzilgan. O tish: Saytda
Harakatlanish, Qidiruv O tish: saytda harakatlanish, qidiruv
4 qo ng iz, I. N., Kireeva, EF, Kravchenko, V. V. xalqaro moliya
[Matn]: o quv qo llanma / I. N. Juk, E. F. Kireeva, V. V. Kravchenko. O tish:
saytda harakatlanish, qidiruv:
O tish: saytda harakatlanish, qidiruv
5 Zvonova, E.A xalqaro valyuta va kredit munosabatlari [matn]: o tish: saytda
harakatlanish, qidiruv
6 Kovalev, AP, Kolbachev, eb, Kolbacheva, T. A. Moliya va kredit [Matn]: o quv
qo llanma / A. P. Kovalev, E. B. Kolbachev, T. A. Kolbacheva – Rostov n / D:
Feniks, 2013-480 s.
7 Krasavina, L.N, Semysov, D.V, Bylinyak, S.A Xalqaro valyuta-kredit va
moliyaviy aloqalar [ O tish: Saytda Harakatlanish, Qidiruv Krasavina, D. V.
Smyslov, sa Bylyak-M.: Moliya va statistika, 2015 –

Zamonaviy sharoitda tashqi savdo bank kreditlari

Купить

Похожие документы
O’z Milliy bank amaliyot hisoboti
Iqtisodiyot va moliya bo‘limi amaliyot hisoboti amaliyot hisoboti
Ipoteka bank amaliyot Mirobod filiali
"Trastbank" bitiruv oldi amaliyot
Turonbank bitiruv oldi amaliyoti