Dokument ma'lumotlari

Narxi 15000UZS
Hajmi 567.3KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 31 Mart 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

eldor

Ro'yxatga olish sanasi 31 Mart 2025

27 Sotish

1-sinf matematika darslarida geometriya elementlarini o’qitishda innovatsion texnologiyalarni qo’llash

Sotib olish
1-SINF MATEMATIKA DARSLARIDA GEOMETRIYA ELEMENTLARINI O’QITISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARNI QO’LLASH MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………………....3 I Bob. Boshlang’ich sinflarda geometrik materialni o’qitishning innovatsion texnologiyalari …………………………………………......................................6 1.1. Geometrik materialni o’qitishning maqsad va vazifalari……………………...6 1.2. Geometrik materialni o’rganishga oid standart va dasturning tahlili……..…9 II Bob. Boshlang’ich sinflarda geometrik materialni o’rgatishning innovatsion metodikasi……………………………………….….15 2.1 .Geometrik material ustida ishlash metodikasi……..…………..………..........15 2.2.Geometrik materialni o’rgatishda qo’llaniladigan didaktik materiallardan foydalanish metodikasi....................................................................22 Xulosalar………………………………………………………………………… 27 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.................................................................... .28 Ilova………………………………………………………………………………29 1 Kirish. Mavzuning dolzarbligi. Mavjud ilmiy-metodik adabiyotlar tahlili shuni ko'rsatadiki, geometrika elementlarini o’qitishning sifat va samaradorligini oshirish maqsadida o’quv – metodik kompleksi yaratilmagan. Geometrika elementlarini to’g’ri tashkil etish uchun o’qitishning barcha usul va vositalaridan eng unumli va samaralilari maqsadga muvofiq holda tanlab olinishi kerak va mavjudlari zamon talablari, fan-texnika taraqqiyoti natijalarini hisobga olgan holda qayta ko’rilishi kerakligi ma'lum bo’ladi. P.I.Sorokinning “4-sinfda geometrika materialini o’rgatish tajribasi” (Toshkent: 1953 yil) nomli kitobida biz 4-sinf geometrik materialni o’rgatishning metodlarini ko’rishimiz mumkin. Faqat bu ko’rsatmalar hozirgi kun standart va dasturidan bir qancha farq qiladi. M.E.Jumayev, Z.G’.Tadjiyeva “Boshlang’ich sinflarda geometrika o’qitish metodikasi” Kurs ishini ob'yekti: Umum ta'lim maktab boshlang’ich sinf geometrika darslari jarayoni. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 2020 yil 27 yanvar kuni bo’lib o’tgan qo’shma majlisidagi “Mamlakatni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustivor maqsadimiz” hamda Vazirlar mahkamasining 2020 yil 29 yanvar kuni bo’lib o’tgan majlisidagi “Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyotini va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirish” mavzularidagi ma’ruzalari mazmun-mohiyati va undagi xulosalarni o’rganish yuzasidan Vazirlar mahkamasining 2020 yil 23 fevraldagi 101-F –sonli farmoyishi bilan bilan tasdiqlangan tashkiliy tadbirlarni amaliyotga joriy etish hozir ham jamiyatimizdagi kun tartibidagi bosh masalalardan biridir. Prezidentimiz o’z ma’ruzasida “ ....mamlakatni modernizatsiya qilish va kuchli fuq а rolik jamiyati barpo etish ustivor maqsadimiz” degan fikr 2 muloxazalaridan jamiyatimizda barkamol avlodni tarbiyalash boshlang’ich ta’limning asosiy vazifalardin biri ekanligi gavdalanadi. Ayniqsa, bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchlari ta’lim va tarbiyaning tub maqsadi kuchli fuqarolik jamiyatining barpo etilishiga xizmat qilishi asosiy maqsadimiz ekanligi sharqona tarbiya mazmunida his etilishi zaruriyati mavjuddir. Kurs ishini predmeti: Boshlang’ich sinflarda geometrik materialni o’qitish. Kurs ishini maqsadi: Boshlang’ich sinflarda geometrik materialni o’qitishning didaktik ta’minotini ishlab chiqish. Kurs ishini amalga oshirish uchun quyidagi vazifalar hal etiladi: - Boshlang’ich sinflarda geometrika elementlarini o’qitishning maqsadi, vazifalari, o’rnini aniqlash, geometrik materiallarning mazmunini yoritish; - Geometrika elementlariga oid standart va dastur talablarini o’rganish; - Geometrika elementlariga oid didaktik materiallarning turi va mazmunini aniqlash; - Tajriba -sinov ishlarini o’tkazish va natijalarini tahlil qilish. Kurs ishini metodlari: Ilmiy tadqiqot va ilmiy-pedagogik adabiyotlar hamda me’yoriy, o’quv-dasturiy hujjatlarni tahlil qilish, o’quv jarayonini kuzatish, so’rovnoma, testlar o’tkazish, eksperiment uslublari, pedagogik tajriba-sinov natijalariga geometrik-statistik uslublaridan foydalanib ishlov berish va umumlashtirish. Kurs ishining tuzulishi:  Boshlang’ich sinflarda geometrik materiallarni o’rgatishning didaktik ta’minoti mazmuni, turlari qo’llash metodikasi asoslandi va izchil bayon etildi; 3 I Bob. Boshlang’ich sinflarda geometrik materialni o’qitishning innovatsion texnologiyalari 1.1. Geometrik materialni o’qitishning maqsad va vazifalari. Geometrik material boshlang’ich sinf geometrika dasturida katta o’rinni oladi. Ko’pchilik hollarda bu material arifmetik material bilan uzviy bog’lanadi. Shu bilan birga geometrika elementlarini o’rganishga ilgariga qaraganda ko’proq mustaqillik beriladi va maqsadga yo’naltiriladi. Boshlang’ich sinflarda geometrik materialni o’rgatishning asosiy maqsadi geometrik figuralar (nuqta, burchak, to'g’ri va egri chiziq, ko'pburchak, aylana va doira) haqida, ularning elementlari haqida, figuralar va ularning elementlari orasidagi munosabatlari haqida, ularning ba'zi xossalari haqidagi tasavvurlarning to’la sistemasini tarkib toptirishdan iborat. Bunda o’quvchilarda nuqta, to'g’ri chiziq, tog’ri chiziq kesmasi, siniq chiziq kesmasi, siniq chiziq, burchak, ko'pburchak, doira kabi figuralar to’g’risidagi boshlang’ich tushunchalar va tasavvurlarni puxta shakllantiriladi. Geometrik mazmunli masalalar va mashqlar tizimi hamda ular ustida ishlash metodikasi bolalarda fazoviy tasavvurlarni shakllantirish, taqqoslash, abstraktlash va umumlashtirish uquvlarini rivojlantirishga yordam berishi lozim. O’qitishning asosiy vazifalaridan biri o’quvchilarda geometrik figuralarni o’lchov va chizma asboblari yordamida va bu asboblarning yordamisiz o’lchash va yasashlarning amaliy malakalarini (ko’zda chamalash, qo'lda chizish va h.k.) tarkib toptirishdir. O'quvchilarning nutq va fikrlashlari shu asosda tarkib rivojlantiriladi. Geometrik materialni o’rganish vazifalarini nazarda tutib, materialni o’rganayotganda turli ko’rsatma qo’llanmalardan keng foydalaniladi. Bular jumlasiga geometrik figuralarning rangli karta yoki qalin qog’ozdan 4 tayyorlangan sinf ko’rgazmali modellari, figuralar, turli shakldagi jismlar, shuningdek geometrik figuralar tasvirlangan plakatlar, doskadagi chizmalar, diafilmlar kiradi. Bundan tashqari individual ko’rsatma qo’llanmalar bo’lgan qog’oz poloskalar, turli uzunlikdagi cho’plar, qog’ozdan qirqilgan figuralar va ularning bo’laklari kabi tarqatiladigan material talab etiladi. Ayrim mavzularni o’rganishda o’quvchilar bilan birgalikda qo’lda ko’rgazmali qo’llanmalar tayyorlash foydali, bular to’g’ri burchak modeli, ko'pburchaklar modellari (shu jumladan to’g’ri to’rtburchaklar va kvadratlar ham) va boshqa narsalardan iborat. Doskada chizmalarni bajarish uchun chizmachilik o’lchash asboblari majmui: chizg’ich, chizmachilik sirkuli, albatta, sinfda mavjud bo’lishi kerak. Shunday asboblar har bir o’quvchida ham bo’lishi kerak. O’quvchilarda geometrik tasavvurlarni tarkib toptirish, ularni chizish va albatta o’lchash malakalari bilan qurollantirish, ular tafakkurini rivojlantirish masalalariga geometrika elementlarini o’rganishda qo’llanadigan o’qitish metodlari javob beradi. Geometrika propedevtik kursini o’qitishning muhim metodlari bu kuzatish metodi, taqqoslash metodidan iboratdir; induktiv xulosa chiqarish bilan bir qatorda deduksiya elementlaridan ham foydalaniladi. Amaliy ishlar metodi geometrik materialni o’rganishning samarali metodlaridan biridir. Amaliy ishlar o’quvchilarning geometrik figuralarning mohiyatini o’zlashtirishlarida ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bunda qog’ozdan, cho'plardan va simdan figuralarning modelini yasash, chizish, o'lchash va hakozolar hisoblanadi. Shuningdek ob'yektlarning turli-tuman bo’lishini ta'minlash lozim, bu bilan muhim bo’lmagan alomatlarni (rangi, o'lchami, tekislikda joylashishi va h.k.) almashtirib turib, bolalar muhim alomatlardan (predmetlarning shakli, figuralarning xossalari va boshqalarni) ajratishlariga va o’zlashtirishlariga yordam beriladi. Geometrik tasavvurlar va tushunchalarning shakllanishi 5 garchi mustaqil hamda maxsus yo’ldan borsa ham, lekin geometrik materialni darsda mumkin bo’lgan joyda geometrik va algebraik material bilan bog’lanishi kerak. I-IV sinf o’quvchilariga geometrik materialni ochib berayotib, fazoda predmetlarning shakli, o'lchami va o’zaro joylashishini bolalar maktabgacha davrdan egallashlarini hisobga olish kerak. O'yin jarayonida va amaliy faoliyatlarida ular predmetlar bilan ish olib boradilar, ko'zlari bilan ko’radilar, qo'llari bilan ushlab ko'radilar, chizadilar, yasaydilar va peredmetlarning boshqa xossalari ichidan asta-sekin shaklini ajratadilar. Maktabgacha yoshdagi ko’pchilik bolalar 6-7 yoshlarida shar, kub, doira, kvadrat, uchburchak, to’g’ri to’rtburchak shaklidagi predmetlarni to’g’ri ko’rsata oladi. Biroq bu tushunchalarni umumlashtirish darajasi hali yuqori bo'lmaydi. Kvadratni to’g’ri to’rtburchakka qarama-qarshi qo'yadilar, agar predmetlarning o’zi ularga tanish bo'lmasa, uning tanish shaklini bila olmaydilar. Figuralarning burchaklari yoki tomonlarining bola odatlanganidek bo'lmasligi, figuralarning har vaqtdagidan boshqacha joylashishi va hatto o’lchamlari juda katta yoki juda kichik bo’lishi bolani dovdiratib qo'yadi. Shakllarning nomlarini bolalar ko’pincha predmetlarning nomlari bilan chalkashtiriladi yoki almashtiriladi (masalan uchburchakni “burchak”, "tom", "bayroqcha" va h.k.) deb ataydilar. Predmetlarning fazodagi vaziyatini xarakterlayotganda agar bolaning o’zi "sanoq boshi" (bolaga nisbatan chapda-o'ngda, oldida orqasida, yuqorida-pastda, yaqinda- uzoqda va h.k.) bo'lsa, maktabgacha yoshdagi bolalar fazoviy munosabatlarni ancha erkin anglaydilar. Tekislikdagi yoki fazodagi predmetlarning boshqa predmetga yoki boshqa kishiga nisbatan vaziyatini bola ancha qiyinchilik bilan aniqlaydi. Maktabda o’qitishda bolalarning mavjud tajribalariga tayanish ularning tasavvurlarini aniqlashtirishi va boyitishi zarur. 6 1.2. Geometrik materialni o’rganishga oid standart va dasturning tahlili. Geometrik ta'lim standarti deganda o’quvchilarning geometrik tayyorgarliklariga qo’yiladigan talablar tizimini aks ettiruvchi hujjat tushuniladi. Standart I-IV sinf o’quvchilarining boshlang’ich geometrik tayyorgarliklari bo’yicha yakuniy talablarni belgilaydi. Talablarni ifoda etish berilgan bosqichda ta'limning asosiy masalalarini tavsiflash bilan amalga oshiriladi, bu maktabda geometrikani o’qitishning umumiy maqsadlarini oydinlashtiradi. Standart bo’yicha boshlang’ich sinf o’quvchilari geometrik material ustida quyidagi amaliy ishlarni uddalay olishlari kerak. 1-sinf. -kesma uzunligini chizg’ich yordamida o’lchash va natijalarni metrlarda, detsimetrlarda, santimetrlarda yozishni; -chizg’ich yordamida berilgan uzunlikdagi kesmani yasashni; -rasmlarda, modellarda, atrofdagi buyumlarda eng sodda geometrik shakllarning: uchburchak, doira, kvadrat, to'rtburchak, kesmalarni topa olishni: bu shakllarni farqlay olishni. 2-sinf -sirkuldan foydalanib aylana va doira chizishni. -ko’pburchakning perimetrini va to’g’ri to’rtburchakning yuzini topish. 3-sinf. -o’rganilgan geometrik shakllarni nafaqat alohida, balki boshqa shakllar bilan uyg’unlikda namoyon bo’luvchi atrof-muhitdagi buyumlar, modellar, rasmlar, chizmalardan qiynalmay topa olishni. -chizg’ich yordamida kesma uzinligini (to'g'ri to’rtburchak tomonlari uzunliklari yig'indisini) o'lchashni va berilgan uzunlikdagi kesmani chizishni. 4-sinf. -kesma uzunligini o’lchashni, berilgan uzunlikdagi kesmani yasashni, kesma uzunligini ko’z bilan "chamalab" aniqlashni. -chizmachilik qurollari (chizg’ich, uchburchakli chizg’ich, sirkul) yordamida 7 to’g’ri to'rtburchak, kvadrat, uchburchak, aylanalar yasashni -to’rtburchakning perimetrini, to’g’ri to'rtburchakning yuzini va birlik kvadratlardan tashkil topgan shaklning yuzini hisoblashni. Dastur, standart talablari asosida tuziladi. Geometrik material (algebraik material singari) dasturda mustaqil bo’lim sifatida o’qitish jarayonida ajratib ko’rsatilmaydi. Geometrik mazmunli masalalar imkon bo’lgan vaqtda, kursning boshqa masalalari bilan yaqin aloqada qarab chiqiladi. Biroq dasturdagi tushuntirish xatida ko’rsatilganidek, geometrika masalalarini bayon qilishda bu materialni kurs materialiga kiritish maqsadlarigi bo’ysundirilgan shaxsiy mantiqqa ham rioya qilish kerak. Dastur bolalarda fazoviy tasavvurlarni o’stirish uchun geometrik ma'lumotlarga hamda mashqlarga ham kerakli e'tibor qaratadi. Boshlang’ich sinflarda geometrik materiallar bilan ishlashdan asosiy maqsad o’quvchilarga to’g’ri chiziq kesmasi, burchaklar, shakllar, (uchburchak, to'rtburchak, ko'pburchakning aniq ko’rsatmali tasvirini berish, shakllarning ba'zi xossalarini ko’rib chiqish va bu bilimlardan bolalarning uzunlik va yuzlarini o’lchay olish malakalarini egallashda foydalana olishni ta'minlashdan iboratdir. Dasturda ko’rsatilishicha geometrik materialni o’zlashtirish jarayoni boshidan oxirigacha faol, aniq va ko’rgazmali bo'lishi, amaliy mashqlardan keng foydalanishi kerak. Bunda o’quvchilar tayyor geometrik shakllar bilan ish olib bormay, balki qirqish, yelimlash, cho’plar bilan ishlash, modellashtirish, chizmachilik, qog'oz varag’ini buklash orqali shakllar hosil qilish kabilardan foydalangan holda o’zlari ham shakllarni chizmalardan (xususan qachonki tanish shakl murakkab shaklning elementlaridan biri bo’lsa) va atrof-borliqdan taniy olishlari, yasay bilishlari ham kerak. Geometrik material ko’pincha qaralayotgan arifmetik qonuniyatlar, 8 bog’lanish va aloqalarning aniq ko’rgazmali illustratsiyasi bo’lib xizmat qiladi. Masalan, to’g’ri to’rtburchakning teng qismlarga bo’lingan ko’rgazmali tasviri ko’paytirishning o’rin almashtirish qonunini namoyish uchun qo’llaniladi va h.k.) Biroq bu arifmetik matrial bilan bevosita bog’lanmaydigan geometrik mashqlarni bajarishni inkor etmaydi. Taqdim etilayotgan dastur bo’yicha ishlashda shuni nazarda tutish kerakki, dasturda berilishi mumkin bo’lgan bilim, ko'nikma, malakalar asosan darsda o’qituvchi yordamida egallanishi kerak. Dasturda sinflar va mavzular bo’yicha amaliy ishlar izchilligi ko’rsatib berilgan. 1 -sinf. I. Narsalarning xossalari va narsalarning guruhlari. Geometrik mazmundagi amaliy ishlar (Biz buni keyingi o’rinlarda G.A.I. shaklida belgilaymiz) -narsalarni o’lchamlari bo’yicha taqqoslash: uzun-qisqa, keng-tor, baland- past, yo'g'on-ingichka (qalin-yupqa), ortiq-kam fazoviy tasavvurlar, narsalarning o’zaro joylashuvi: ustida-ostida (baland-past), chapda-o'ngda, (chaproq-o'ngroq), oldin, keyin, orasida, yonida va h.k. -harakat yo'nalishi: chapdan o’ngroqqa, o'ngdan chapga, yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga. II.1 dan 5 gacha bo’lgan sonlar. Raqamlash. G.A.I. -bitta, ikkita, uchta, to’rtta, beshta tayoqchadan har xil shakllar tuzish. III.6dan 10 gacha bo’lgan sonlar. 0 soni. G.A.I. -shartli o’lchov asbobi yordamida narsalarning uzunligini o’lchash. Rivojlantiruvchi amaliy mashq (Biz buni keyingi o’rinlarda R.A.M. shaklida 9 belgilaymiz) -belgilangan tayoqchalar yordamida oddiy shakllar, turli shakllar yasash IV. 10 ichida qo’shish va ayirish. Geometrik shakllar va kattaliklar. G.A.I. -santimetr. Santimetr modelini yasash. Santimetr yordamida kesmaning uzunligini o’lchash. Chizg’ich yordamida berilgan uzunligi asosida kesma chizish. -kesma uzunligini berilgan sondagi santimetrlarga qadar kattalashtirish va kichraytirish. -kesmalarni chizg’ich yordamida ayirmali taqqoslash. R.A.M. -bo’laklardan butunni hosil qilish. -namuna bo’yicha ketma-ketlikni davom ettirish. V.Yuzlik 11 dan 100 gacha bo’lgan sonlar. Raqamlash. Geometrik shakllar. G.A.I. -santimetrlarga bo’lingan detsimetr modelini yasash. Kesmani santimetrlar, detsimetrlar va metrlarda o’lchash. -chamalash yordamida 1-2 dm ni qo’lda chizish (chizg’ichsiz) R.A.M. -"Tangram" o’yini shakllar yordamida yangi shakllar hosil qilish. VI.100 ichida qo’shish va ayirish. Geometrik shakllar va kattaliklar. G.A.I. -bo’laklardan butunni hosil qilish, butundan bo’laklarni hosil qilish. R.A.M. - Boshqotirma. Ko’rsatilgan sondagi bir necha tayoqchani olib tashlab yoki o’rnini o’zgartirib shaklni o’zgartirish. - Kvadrat va to’g’ri to’rtburchak bo’laklaridan yangi shakllar hosil qilish. VII. O’tilganlarni bir tizimga solish va umumlashtirish. 10 O’quvchilar 1-sinf yakunida quyidagi amaliy ishlarni uddalay olishlari kerak: - Kesma uzunligini chizg’ich yordamida o’lchash, kesma uzunligini, detsimetrlarda yozish. - Chizg’ich yordamida berilgan uzunlikdagi kesmani chizish. - Rasmlardan, modellardan,atrofdagi narsalardan eng soda geometrik shakllar uchburchak, doira, kvadrat, ko'pburchak, kesmalarni topa olish; bu shakllarni bir-biridan farqlash. 2-sinf. I. 1-sinfda o’tilgan materialni takrorlash va umumlashtirish. G.A.I. -santimetr, detsimetr, metr yordamida kesma uzunligini o'lchash. Berilgan uzunlikdagi kesmani chizish, kesmalarni taqqoslash. -uzunligi 1 m bo’lgan tasmani tayyorlash. -sinfda (maktab hovlisida) masofani ko’z bilan 1 m gacha aniqlikda chamalash. Katakli qog’ozda to’g’ri burchak hosil qilish. R.A.M. Boshqotirmalar, uchburchaklar va kvadratlardan shakllar tuzish, cho'plarni olish yo’li bilan bir shaklni ikkinchi shaklga almashtirish. Qatorni davom ettirishga doir mashqlar. II.18 ichida bir xonali sonlarni o’nlik orqali o’tib qo’shish. G.A.I. -kesma uzunligini detsimetr va santimetr yordamida o’lchash. Ko’z bilaa chamalab, qo'lda uzunligi l-2 dm bo’lgan kesma chizish. - Geometrik shakllarning ko’rinishini o’zgartirish. - Katakli qog’ozda kvadrat (tro’g’ri to'rtburchak) hosil qilish. R.A.M. - Namuna bo’yicha berilgan zirh chiziqli shakllarni yasash. - "Tangram " o’yining murakkablashtirilgan variantlari. 11 III. 10 ichida bir xonali sonlarni o’nlik orqali o’tib ayirish. G.A.I. - geometrik shakllarni yasash. Qismlardan yaxlit shakl tuzish, butun shaklni qismlarga ajratish. - detsimetr, detsimetr va santimetr, santimetr yordamida kesmalarning uzunliklarini o’lchash. R.A.M. Boshqotirma, berilgan sondagi cho’plarni olish yoki o’rnini o’zgartirish yo’li bilan shakllarni o’zgartirish. Berilgan zirh chiziqlari asosida shaklni qayta tiklash (kvadrat, to’g’ri to’rtburchak qismlaridan IV. 100 ichida sonlarni xona orqali o’tib qo’shish va ayirish. Geometrik shakllar va kattaliklar. G.A.I. - qog’oz varag’ini buklash yo’li bilan to’g’ri burchak hosil qilish. - to’rtburchakning va har xil ko’pburchaklarning perimetrini topish. R.A.M. - cho’plarning o’rinlarini o’zgartirish yo’li bilan bir shaklni ikkinchi shaklga almashtirish. V-VI. Ko’paytirish va bo'lish. Geometrik shakllar va kattaliklar. Ko’paytirish (bo'lish) G.A.I. II Bob. Boshlang’ich sinflarda geometrik materialni 12 o’rgatishning innovatsion metodikasi . 2.1 .Geometrik material ustida ishlash metodikasi. Biz I-IV sinflarda geometrikadan amaliy ishlar haqidagi masalani ko’rib o’tamiz. Bunday ishlarning mohiyati haqida F.A.Orexov quyidagicha yozadi: "Geometrikadan amaliy ishlar o’quvchilarning o’qituvchi rahbarligidagi o’qitish faoliyati ko’rinishlaridan biridir. Bunday o’qish jarayonida geometrika geometrik obrazlarni qurish hamda yasash, hosil bo’lgan figuralar va ular orasidagi munosabatlarni o’quv nazariy va amaliy tadqiqot yo’li bilan o’rganiladi." Amaliy ishlar o’quvchilarning geometrik shakllar va ulardagi miqdoriy o’zlashtirishlariga, olingan bilimlarini turli amaliy na nazariy masalalarni hal etishga tatbiq qila olishlariga ijobiy ta'sir ko’rsatadi. Amaliy ishlar ta'lim berishda perspektiv prinsipni amalga oshirish uchun ahamiyatga ega. Bu prinsipning mohiyati boshlang’ich maktabga nisbatan quyidagidan iborat: geometrik materialni o’rganish vaqtida geometrik figuralar haqidagi tasavvurlarni to'plash, geometrik figuralarni yasash malakalarini hosil qilish yo’li bilan navbatdagi sistematik kursni o’rganishga tayyorlash. Darsda o’quvchining individual xususiyatlarini hisobga olish o’qituvchi uchun eng qiyin, shu bilan birga muhim ishdir. Amaliy ishlar o’qitishning jami ish ritmini buzmasdan, differensiallab olib borish imkonini beradi. Jadvalli amaliy ishlarda ilgari o’rganilgan mavzuni takrorlash yangi o’tish bilan birga olib boriladi, geometrik tasavvurlarning to’planishiga asoslanib navbatdagi mavzularni o’rganish uchun zarur bo’lgan shart-sharoit vujudga keladi"-deb yozadi F.A.Orexov. Amaliy ishlar fanlararo aloqalarning eng yaxshi vositalaridan biri bo’lib, o’quvchining o’z-o’zini nazorat qilish ko’nikmasini rivojlantiradi va takomillashtiradi, mustaqil ishlarini ta'minlaydi, qiziquvchanligini va 13 topqirligini o’stiradi. Geometrikadan amaliy ishlarga bag’ishlangan maqolalarning ko’pchiligi ham bu ishlarning pedagogik nuqtai-nazaridan maqsadga muvofiqligini, mamlakatimizda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning mulki bo’lib qolayotganligi haqida guvohlik berib turibdi. Maktabda geometrika o’qitishda amaliy ishlardan foydalanish g’oyasi, geometrika ta'limi ishining mazmun, shakllari, metodlari va turlarida borgan sari keng aks etmoqda. Amaliy ishlarga hisoblash, o’lchash, yasash, chizish usullarini kompleks qo’llanishini talab etadigan barcha ishlar taalluqlidir. F.A.Orexov amaliy ishlarni uch guruhga bo’ladi: tayyorlov, asosiy va amaliy ishlar. Muallif ko’rsatadiki, tayyorlov ishlari yordamida yangi materialni o’zlashtirish uchun zarur bo’lgan masalalar takrorlanadi, o’tiladigan mavzu bolalarning kuchi yetadigan shaklda qo'yiladi. Asosiy ishlarni bajarish bilan o’quvchilar o’rganilayotgan figuralarning xossalarini ko’rib chiqadilar va isbot qiladilar. Amaliy (tatbiqiy) ishlarni bajarishdan maqsad topilgan xulosalarni amaliy va nazariy masalalarga qo’llanishidir, buning natijasida bolalarning bilimi chuqurlashadi va mustahkamlanadi". Boshlang’ich sinflarda ta'lim berish o’ziga xos xususiyatlarga ega. Bu yerda, jumladan, bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olish, o’quv predmeti mazmunining xususiyatlarini hisobga olish kerak. Demak, boshlang’ich maktablarda amaliy ishlar o’tkazishning tashkil etilishi ham, texnikasi ham, metodikasi ham o’ziga xos xususiyatlarga ega. Boshlang’ich geometrikaga oid o’quv-metodika adabiyotlarda qaysi materialni o’rganish vaqtida amaliy ishlar o’tkazish ma'qulligi haqida ba'zi ko’rsatmalar berilgan. Jumladan. A.S.Pchyolko bunday yozadi "Amaliy mashg’ulotlardan asosan o’quvchilarni kattaliklar; uzunlik, og'irlik, sig’im, vaqt, yuza, hajm va boshqalar bilan, ulaming, xossalari va o’lchash usullari bilan tashkillashtirishda foydalaniladi. 14 Amaliy ishlar mavzularini tanlashda biz ularning mazmuniga nisbatan qo’yiladigan quyidagi mulohazalarga asoslanamiz: 1) amaliy ishlar programma materiali bilan uzviy bog’liq bo’lishi va boshlang’ich geometrika o’qitish sistemasidan tashqariga chiqmasligi kerak; 2) o’quvchilarning amaliy ko’nikmalarining, o’lchash va yasashga oid qobiliyatlarining shakllanishiga iloji boricha to’laroq yordam berishi, ularning politexnik tayyorgarligiga ko’maklashishi lozim; 3) ishlar orasida shundaylari ham bo’lishi lozimki, ular o’quvchilardan faqat geometrikadan tegishli ma'lumotlarni va hisoblashlarni qo’llanishni talab etmasdan, balki ma’lum bo’lgan geometrik bilimlarni kompleks qo’llanishni talab etsin. Amaliy ishlarni o’tkazish metodikasi shunday bo’lish kerakki, birinchidan, bu ishlarni bajarish kuzatuvchanlini, gipoteza va taxminlarni qo'ya bilishni hamda tekshira bilishni rivojlantirishga, analogiya bo’yicha xato fikrlash va umumlashtirishlarni rad eta olishga, o'quvchilarning bilish qobiliyatlarini o'stirishga, tadqiqot xarakteridagi o’quv faoliyatining rivojlanishiga yordam berishi; ikkinchidan, ishlarni bajarish, o’lchash, hisoblash va yasash malakalarining egallanishiga yordam berishi; uchinchidan bu ishlar o’quv topshiriqlarini mustaqil bajara olish, fikrlash, eksperiment o’tkaza olish, o'zini qiziqtirayotgan masalalarga mustaqil javob izlash va xulosa chiqarish, mustaqil ishlarda chizmachilik qurollaridan foydalanish hamda nazariy bilimlarni amalda qo’llana bilish uchun malaka va ko’nikmalarni rivojlantirishga va mustahkamlashga yordam berish kerak. Demak, biz amaliy ishlarni tanlayotganda mana shu shartlarni qanoatlantiradiganlarini tanlab olishimiz lozim. Biz yana shularga e'tibor berishimiz kerakki, tashkillashtirayotganda amaliy ishimizni sinfdagi har bir o’quvchi bajara olishi, eng past o’zlashtiruvchi o’quvchilar ham jarayonda faol qatnashishlari lozim. 15 Bu qo’shimcha ma'lumotlarni va vazifalarni amaliy ishlarni tanlashda ham, tashkillashtirishda ham o’quvchilarga vazifa qilib berishda ham e'tiborga olish lozim. Shuningdek, keyingi bandlarimizda ham bunga batafsil to’xtab o’tamiz. Amaliy ishlarning ichki tuzilishi. Geometrikadan amaliy ishlarning ichki tuzilishi masalasi alohida e'tibor berishni talab etadi. Amaliy ishlarda bajariladigan topshiriqlarning hajmi ba'zi hollarda barcha mazmuniy tayanch bandlarni o’z ichiga oladi, bu bandlarni o’zlashtirish o’rganilayotgan mavzuni butunlay tushunishni ta'minlaydi. O'zining ichki tuzilishiga ko’ra bitta amaliy ish yo bitta mustaqil topshiriqdan iborat bo'lishi, yoki 2-4 va undan ortiq topshiriqni o’z ichiga olishi mumkin, keyingi holda ularning bir qismi didaktik maqsadlarga qarab uyda yoki darsning istalgan qismida bajarilishi mumkin. Jihozlar. O'quvchilarda amaliy ishlarda chizmalar (rasmlar, sxemalar) chizishlari uchun kataklarga bo’lingan maxsus daftar, shuningdek, chizg’ich, go'niya, chizmachilik uchburchagi va qalamlar bo’lishi kerak. O’qituvchi chizmachilik qurollaridan foydalanish qoidalarini o’quvchilarga tushuntirib berishi lozim. Masalan, chizg’ichdan foydalanishning asosiy qoidalari quyidagilardan iborat chizg’ichning bo’linmalar qo’yilgan qirrasi faqat o’lchash uchun mo’ljallangan, to'g'ri chiziq kesmalarini chizish uchun uning ikkinchi qirrasidan foydalaniladi. Chizg’ich ifloslanmasligi va chizilgan kesma ravshan bo’lishi uchun chizmani faqat qalam bilan chizish loizim. Qog’ozga chizg’ichni shunday qo’yish kerakki, o’lchanayotgan yoki chizilayotgan kesma chizg’ichning yorug’lik tushib turgan tomonida qolsin. Ishga kirishishdan oldin o’qituvchi chizmachilik qurollarini tartibli saqlash zarurligini bolalarga tushuntirishi lozim: chizg’ich va go’niyada bo'lishi, chizg'ichning bo’linmalari ravshan ko’rinib turishi, qalamlar yaxshi ochilgan bo’lishi kerak. Sinfda o’rganilayotgan figuralarning xossalarini namoyish 16 qilish uchun ko’rsatmali qurollar majmui, shuningdek o’quvchilar bajaradigan rasmlar, sxemalar o’xshash ko’rgazmali rasmlar, sxemalar bo’lishi lozim. Chizmachilik sinf doskasida bajarish uchun doskaning bir qismi kataklangan bo’lishi kerak. Darsni tashkil etish. Yangi materialni o’rganish uchun mo’ljallangan amaliy ishlarga 10-12 minut (3-4-sinflarda esa darsning ko’proq qismini ham) mashq va tekshirish ishlariga esa 8-10 minut ajratish maqsadga muvofiqdir. Ishni boshlashdan oldin o’qituvchi bolalarga topshiriqni aytib beradi, suhbat o’tkazadi, bunda chizma yoki modelni namoyish etadi. O’quvchilar o’qituvchining gapini diqqat bilan tinglaydilar va qilinadigan ishning hamma jihatlarini tushunib olishga harakat qilib, suhbatda ishtirok etadilar. O’quvchilar ishni bajarayotganlarida o’qituvchi qiynalayotgan o’quvchilarga yordam berishi kerak. Darsni tashkil ertish bo’yicha F.A.Orexov tavsiyalarini keltiramiz: o'quvchilarning ishini kuzatib turish darsning ajralmas qismidir. O'qituvchi tomonidan o’quvchilarning butun dars davomidagi harakatlarini kuzatish natijasida jurnalga baho qo’yiladi. O’quvchilarning kuchli va bo’sh tomonlarini ko’rsatish bilan o’qituvchi ularning faoliyatini rag’batlantiradi. Kuchli o’quvchilar asosiy ishni bajarganlaridan so’ng ularga qo'shimcha, bir oz qiyinroq ishni tavsiya qiladi. Tirishqoqligi, ishni muddatidan ilgari va sifatli bajarganligi uchun bolalarni rag’batlantirish katta ahamiyatga ega. Ayrim ishlarni bajarib bo’lgandan so’ng bir oz bo’sh vaqt berilishi foydali, bu orqada qolgan o’quvchilarning o’rtoqlariga yetib olishlariga imkon beradi. Tanaffuslarni sekin-asta qisqartirib borib, butun sinf o’quvchilarining bir me’yorda va yetarlicha tez ishlashlariga erishish mumkin. Tanaffuslardan o’z-o’zini tekshirish, ishlarni o’zaro tekshirish va o’quvchilarning o’zaro 17 yordamlari uchun foydalanish mumkin. Topshiriqlarning rejasini va mazmunini o’quvchilarga tushuntirish. Topshiriq teksti turli usullar bilan, ya'ni ko’rsatmali qurolni, modelni namoyish qilish bilan bir vaqtda og’zaki tushuntiriladi, didaktik material ko’rinishida barcha o’quvchilarga tarqatiladi, topshiriq qismlar bo’yicha bir ishni bajarishdan oldin o’qib beriladi, doskaga yoziladi. Topshiriq o’quvchilarga tushunarli, ixcham, shu bilan birga batafsil qilib tushuntirilishi lozim. Kirish suhbati butun ishning amaliy va mantiqiy rejasini tuzib olish maqsadini ko’zda tutadi. Topshiriqni bajarish jarayonida ko’pincha uning ayrim bosqichlarini aniqlashtirib olishga ehtiyoj tug’iladi. O'qituvchi bolalarning ishlarini kuzatib borib, ularga ishning borishi davomida tushuntirishlar beradi, topshiriq o’quvchilarga qiyinchilik qilgan hollarda esa topshiriqning bir qismi (yoki butun topshiriq) doskada o’quvchi tomonidan bajariladi. Biroq asosiy e'tiborni ishni mustaqil bajarishga qaratish kerak. Bolalar har bir ishni bajarib bo’lganlaridan so'ng, qilingan ishni umumlashtirish maqsadida yakunlovchi suhbatlar o’tkazish zarur. Hosil qilingan chizmalardan foydalanib, qilingan ish va olingan natijalarning mohiyati haqida so’zlab berishni bolalarga taklif qilish foydalidir. Amaliy ishlarni bajarishda darslik bilan ishlash. Bir qator amaliy ishlar darslikdagi mashqlarni o’z ichiga oladi. Shu sababli darslikdagi qator topshiriqlarni amaliy ishlar bilan qo’shib bajarish mumkin. Ba'zi chizmalarni, ayniqsa darsliklardagi katak chiziqlarda berilgan chizmalarni ko’chirib chiqish maqsadga muvofiqdir, chunki o’quvchilarda figuraning eng xarakterli nuqtalari koordinatalarini topish malakalari, berilgan figuraga teng figura yasay olish malakalari mustahkamlanadi. Shu bilan birga ular o’rganilayotgan materialning mohiyatiga tushunib boradilar. O’qitishda individual yondashish. 18 Darsda individual yondashish,o'quvchilaming individual xususiyatlarni hisobga olish o’qituvchi ishining mas'uliyatli va muhim jihatlaridan biridir. Amaliy ishlar, birinchidan,bolalarning individual xususiyatlarini o’rganish uchun qulay sharoit yaratadi. Haqiqtan ham, o'quvchilar amaliy ishlar tipidagi topshiriqlarni bajarayotganlarida o’qituvchi ularning ishini kuzatib borish - imkoniga ega bo'lib, amaliy ishlarning o’ziga xos xususiyatlarini qayd qilib boradi,bolalar duch kelayotgan qiyinchiliklarni ko’radi. Bu kuzatishlar o’qituvchiga har bir o’quvchining imkoniyatini aniqlash va bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olishi lozim. Jumladan, o'quvchilar asosiy topshiriqni bajarganlaridan so’ng ularga alohida topshiriqlarni berish foydalidir. Bunday qo’shimcha topshiriqlar sifatida (masalan, berilgan chizma bo’yicha) boshqa masala tuzish va uni yechishni yoki masalaning boshqacha yechilishini topishni, bitta masala yechilishining turli usullarini taqqoslashni berishi mumkin. Materialni tanlashda bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olib jadval usulda bosilgan didaktik materiallar, shuningdek, o'qituvchining o’quvchilar bilan birga tayyorlagan didaktik material katta yordam berishi mumkin. Bilim, malaka va ko’nikmalarni hisobga olish. Amaliy ishlar o’quvchilarning bilmlari, malakalari va ko’nikmalarini ratsional aniqlashga imkon beradi. Amaliy ishlarni o’quvchilar mustaqil bajarayotganlarida o’qituvchi o’quvchilar duch kelayotgan qiyinchiliklarni kuzatish imkoniga ega bo'ladi,ish qanday ketayotganligini baholaydi,qiynalayotgan o’quvchiga yordam beradi va h.k.Bilimlarni tekshirish va baholashga kam vaqt ketadi. 2.2. Geometrik materialni o’rgatishda qo’llaniladigan didaktik materiallardan foydalanish metodikasi. 19 Biz yuqorida boshlang’ich sinflarda qaysi geometrik tushuncha va figuralar bilan o’quvchilarni tanishtirishimizni va ular bu mavzular yuzasidan qanday bilim, ko'nikma va malakalarga ega bo’lishlari kerakligiga to’xtalib o’tdik. Navbatdagi bo’limda ushbu geometrik mavzular bo’yicha qanday amaliy ishlar olib borish mumkinligiga to’xtalib o’tamiz, I, IV sinf geometrika darsliklaridan misollar keltiramiz. Nuqta,to'g’ri va egri chiziqlar, to'g’ri chiziq kesmasi. Nuqta bilan o’quvchilar I sinfda, o'qitishning birinchi qadamlaridanoq tanishadilar. Raqamlar yozishga tayyorgarlik ko’ra turib, o'quvchilar o’qituvchi ko'rsatganidek, quyidagi amaliy topshiriqni bajaradilar: nuqtani katakning o’ratsiga qo'ying (katakning pastki chap burchagiga,katak tomonlaridan birining o’rtasiga va h.k.); qo'yilgan nuqtalarni namuna bo’yicha birlashtiring. Masalan: Nuqtani katakning o’rtasiga, katakning o’ng burchagiga, katak pastki tomonining o’rtasiga qo’ying va ushbu nuqtalarni ketma – ketlik bilan birlashtiring. To’g’ri chiziq bilan tanishgandan so’ng, o’quvchilar nuqtani to’g’ri chiziqqa qo'yishni berilgan 1,2,3, ta nuqtalardan to’g’ri chiziq o’tkazishni nuqtani to’g’ri chiziqqa nisbatan vaziyatini aniqlashga ham aynan shu amaliy ish yordam beradi. 1 – sinfda Nuqta. Chiziqlar. Kesma. Siniq chiziq mavzusini (83-bet. Geometrika) o’rganish jarayonida chiziqlar to’g’ri va siniq chiziqlarga bo’linishini aytib o’tiladi va rasmda ko’rsatilganidek nuqtalar qo’yiladi va shu nuqtalardan to’g’ri chiziq o’tkazishni aytib o’tadi. Bir to’g’ri chiziqda yotgan nuqtadan o’tgan chiziq to’g’ri chiziqni, bir to’g’ri chiziqda yotmagan nuqtalardan o’tgan chiziq siniq chiziq ekanligini farqlab oladi va quyidagi amaliy ishlarni bajaradi. Daftaringizga istalgan uchta ixtiyoriy nuqta qo’ying va ular orqali avval istalgancha to’g’ri chiziq o’tkazing. 20 Bu vaziyatda ikki xil hol bo’lishi mumkin. Bir to’g’ri chiziqda yotgan 3 ta nuqta, bir to’g’ri chiziqda yotmagan 3 ta nuqta. To’g’ri chiziq kesmasi bilan tanishilgandan so’ng, shunga o’xshash topshiriqlar nuqta va kesma bilan bajariladi. Ko’pburchaklarni yasab, ularning elementlari bilan tanishayotganda o’quvchilar ko’pburchakning uchlari nuqtalar chizishni bilib oladilar. Masalan: Topshiriqlarni bajaring. 1. Tomoni 2 sm bo’lgan kvadrat chizing. 2. Tomonlari 2 sm va 3 sm bo’lgan to’rtburchak chizing. II sinfda o’quvchilar nuqtalarning lotin harflari orqali belgilanishi bilan tanishadilar. o’qituvchi chizmada nuqtalarni farq qilish maqsadida ularni lotin alifbosining bosh harflari bilan tushuntiradi, masalan, D, K, M, O va h.k. Ular nuqtaning yoniga yoziladi. Uzunligi 3 sm bo’lgan AB kesma va uzunligi undan 2 sm ortiq bo’lgan CD kesma chizing. I sinf o’quvchilarida to’g’ri chiziq haqidagi tasavvurlar turli amaliy mashqlarni bajarish jarayonida shakllanadi. Bunda to’g’ri chiziq egri chiziq bilan taqqoslanadi. Masalan, ip (kanop) tarang qilib tortiladi, so'ngra ipni osilib (solqalanib) turadigan qilib bo'shatiladi; aytaylik to’g’ri yo'1 va egri (so’qmoq) yo'1 tasvirlangan rasm qaraladi,buklangan qog’oz varag’ini bukilish chizig’i bo’yicha qiyiladi va h.k. Har gal qanday chiziq-to’g’ri chiziq yoki egri chiziq hosil bo’lganligi aniqlanadi. Bolalar chizg’ichdan foydalanib, to'g’ri chiziqni o’tkaza olishlari lozim. Bunga o’xshash amaliy ishni 1-sinfda sm mavzusi bilan tanishgandan keyin bajaradilar. Amaliy mashqlarni bajarish jarayonida bolalar to’g’ri chiziqning ba'zi xossalari bilan tanishadilar. Masalan, nuqta orqali chiziq o’tkazishni 21 mashq qilayotganda bolalar o’z kuzatishlarini umumlashtiradilar, bitta nuqta orqali istalgancha to’g’ri va egri chiziqlar o’tkazish mumkin; ikkita nuqta orqali bitta to’g’ri va istalgancha egri chiziqlar o’tkazish mumkin. To’g’ri chiziq kesmasi bilan ham o’quvchilar amalda tanishadilar: o’quvchilar o’qituvchining orqasidan to’g’ri chiziqlar hamda to’g’ri chiziq kesmalarini chizmalarda ko’rsatadilar va o’zlari chizadilar, kesma chegaralangan ekanligini, to’g’ri chiziq esa chegaralanmaganligini, qo'g’ozda uning bir bo’lagi chizilishini asta-sekin anglaydilar. Kesma tushunchasining mustahkamlanishiga bunday amaliy mashqlar yordam beradi: ikki nuqtani kesma bilan tutashtirish; bir to’g’ri chiziqda yotgan uchta nuqta orqali kesma o’tkazish, bunda xosil bo’lgan barcha kesmalarni ko’rsatish. Kesmalarni o’lchashga qadar teng va teng bo’lmagan kesmalar haqida tushunchalar kiritiladi, bu munosabatlarni aniqlash usuli-ustiga qo’yish tushuntiriladi. Keyinchalik, santimetr, detsimetr, metr va h.k. bilan tanishilganidan so’ng o’quvchilar kesmalarni o’lchash va chizishga doir ko’p amaliy mashqlarni bajaradilar. Ko’pburchaklarni yasash jarayonida ham uning elementlaridan biri kesma ekanligiga ishonch xosil qiladilar. O’quvchilar 2-sinfda kesmalarni haflar bilan belgilash bilan tanishganlaridan so’ng yozma-amaliy mashqlar beriladi, bunday mashqlar boshqa kesmalarning bo’lagi bo’lgan kesmalarni ajrata olish, shuningdek, boshqa kesmalardan tuzilgan kesmalarni ajrata olish uquvini mustahkamlaydi. Masalan, chizmadagi (l-rasm) shakllarning har bir tomoni uzunligini o'lchang: Yozuv namunasi: BC=5sm 2mm(2-sinf,112-b,465-m) Quyidagi shakllarni har bir tomoni uzunligini o’lchang: 22 Yozuv namunasi: BC=5 sm 2 mm. Asta-sekin o’quvchilar kesma bir nechta ko’pburchakning tomoni bo’lishi mumkinligini anglaydilar va bunga tayanib, II-IV sinflarda ko’pburchaklar ichida yangi figuralar hosil bo’ladigan qilib kesmalar yasashga doir mashqlar bajaradilar; masalan, daftaringizda shunday ikkita to’rtburchak chizing va ularda bir kesmani shunday o’tkazingki: a) albatta to’g’ri to’rtburchak va bitta uchburchak hosil bo’lsin b) bitta kvadrat va boshqa to’rtburchak hosil bo’lsin (2-rasm) (2-sinf, l15-b, 477-m. Geometrika) Bunday mashqlar bolalarda fikrlash qobiliyatini va fazoviy tasavvurlarini rivojlantiradi, shuningdek, geometrik tushunchalarni mustahkamlaydi. Ko’pburchak, burchak, doira. Ko’pburchakning ayrim turlarini o’rganishga kirishilayotgan paytda quyidagi amaliy ishlarni tashkillashtirish mumkin. Bu bosqichda ko’pburchak elementlari ko'rsatiladi. Masalan 3 sonini o’rganilayotganda turli uchburchaklar qaraladi. Rangli qalin qog’ozdan plastmassadan, yog’ochdan va h.k.lardan yasalgan uchburchak modellarida o’quvchilar har bir figuraning uchta tomoni, uchta uchini va uchta burchagini ko'rsatadilar. Keyin uchburchak modelini bolalarning o’zlari cho’plardan, plastilindan, qog’oz poloskalardan yasaydilar: uchburchaklarni daftarlarida chizadilar, uchlarini nuqtalar bilan belgilaydilar va bo'yaydilar. Bunda o’quvchilar uchburchakning har xil turini (teng yonli, ten tomonli, to'g'ri burchakli o'tkir burchakli, o'tmas burchakli uchburchaklar) qarashlarini o’qituvchi oldindan 23 o’ylab qo’yishi kerak. Bu uchburchak haqida to’g’ri tasavvur hosil bo’lishiga yordam beradi. Geometrik testlar – bu masalalar to’plami emas, balki maxsus vazifalar to’plami bo’lib, ular shunday tuzilganki o’quvchi maktab dasturidan nimani va qay darajada egallaganini tekshiruvchi omildir. Biz quyida 1-4 sinflar uchun geometrika elamentlari bo’yicha testlarga misollar keltiramiz. 1– sinf. I chorak. 1. Uchta bir xil shaklni belgilang. a) 2, 3, 4 b) 1, 2, 3 c)* 1, 4, 6 2. Ushbu shakda nechta uchburchak bor? a) 3 b) 4 c)* 6 3. Qatordagi ortiqcha shaklni toping. a) 1 b)* 2 c) 3 24 4. Ko’pburchaklar ichidan to’rtburchaklardan toping. a)* 1, 3, 4, 6 b) 2, 3, 4, 5 c) 2, 5, 7, 8 5. Doirani belgilang. a)* b) c) 6. Kvadratni belgilang. a) b) c)* 7. Uchburchakni belgilang. a) b)* c) 8. Rasmda tasvirlangan hamma shakllarni bir so’z bilan belgilang. 25 a) to’rtburchaklar b) uchburchaklar c)* ko’pburchaklar 9. Rasmga diqqat bilan qarang: O’ng tomonda qanday shakl joylashgan. a) To’g’ri to’rtburchak b)* kvadrat c) doira 10. Rasmda kvadrat nechanchi o’rinda turibdi? a) 5 b) 2 c)* 4 II chorak. 1.Shaklda nechta uchburchak bor? a) 2 ta b) 3 ta c)* 8 ta 2.Shakllarning nomi qaysi javobda ko’rsatilgan. a) to’rtburchaklar b) uchburchaklar c)* ko’pburchaklar sm c) 8 sm XULOSA 26 Boshlang‘ich sinflar geometrika darslarida matnli masalalar yechishni, jumladan 4-sinflarda harakatga doir masalalar ustida ishlashni o‘rganish muammosi bo‘yicha tayyorlangan ushbu ilmiy-uslubiy tadqiqot ishlar asosida tayyorlangan kurs ishida quyidagi xulosalarga keldik: 1. Boshlang‘ich sinflar geometrika darslarida o‘quvchilarga matnli masalalarni o‘rgatish hozirgi holati yutuqlar bilan birga ayrim kamchiliklardan holi emas, chunki jamiyatimizning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi juda tez o‘zgarib turibdi; - yosh boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matnli masalalarni o‘rganishga qaratilgan zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalari qo‘llashni hisobga oluvchi metodikani tanlash imkoniyati cheklangan; - I-IV sinflarda o‘rganiladigan geometrik tushunchalar mazmunini ifodalovchi matnli masalalar tizimi yetishmasligi; Boshlang‘ich sinflar geometrika darslarida o‘rganiladigan harakatga doir matnli masalarning o‘ziga xos xususiyatlarini, ularning samaradorligini oshirish omillari, ilmiy-nazariy va uslubiy ta‘minoti atroflicha o‘rganildi: - 4- sinflar geometrikasi mazmunini ochuvchi qator harakatga doir matnli masalalar tizimi ishlab chiqildi; - boshlang‘ich sinf o‘quvchilari harakatga doir matnli masalalarni mustaqil yecha olishini ta‘minlovchi masala ustida ishlash rejasi ishlab chiqildi; - harakatgadoir matnli masalalarni o‘rganishda zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalardan foydalanish yo‘llari qarab chiqildi; - harakatga doir matnli masalalarni o‘rvanishda ma‘naviy-tarbiyaviy vazifalarni hisobga olish o‘qitish samaradorligini oshirishga xizmat qilishi aniqlandi. Barkamol avlod ta‘lim –tarbiyasida milliy-ma‘naviy tarbiyani shakllantirishga qaratilgan harakatga doir matnli masalalar bir tizimga keltirildi. 1. Boshlang‘ich sinflar matematka darslarida o‘quvchilarning harakatga doir matnli masalalarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirishlarini ta‘minlashga xizmat qiluvchi o‘qitish shakllari,uslublari, va vositalari asoslandi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO”YXATI: 27 1. ‘‘ Barkamol avlod yili‘‘ davlat dasturi to`g`risida T., 2016 yil 29 yanvar 2. Ahmedov M, R. Ibrohimov, N. Abdurahmonova, M. Jumayev. Birinchi sinf geometrika darsligi. T., ―Uzinkomsentr, 2010y. 3. Levenberg N.Y. Boshlang`ich ainflarda geometrika o`qitish metodikasi T...., ‘‘O`qituvchi‘‘ - 2015 y. 4. Bikboyeva N.U, R.I.Sidelnikova, G.A.Adambekova. Boshlang’ich sinflarda geometrika o’qitish metodikasi. T., ―O’qituvchi, 2016. 5. Bikboyeva N.U.va boshqalar 2 sinf geometrika darsligi. T., ―O’qituvchi, 2009y. 6. Bikboyeva N.U.va boshqalar. 3 sinf geometrika darsligi. T., ―O’qituvchi, 2019y. 7. Quchqarov A .va boshqalar. 4 sinf geometrika darsligi. T., ―Yangiyul poligraf service, 2019y. 8. Boshlang‘ich ta‘lim jurnalining 2011- 2018 yillardagi barcha sonlari 9. Jumayev M. Geometrika o`qitish metodikasidan praktikum. T.... „Fan va texnologiyalar nashriyoti 2016 y. 10. Jumayev M. Boshlang`ich sinflarda geometrika o`qitish metodikasi T... „Fan va texnologiyalar nashriyoti 2015 yil 28 Ilova 29

1-sinf matematika darslarida geometriya elementlarini o’qitishda innovatsion texnologiyalarni qo’llash

Sotib olish