1-sinf savodga o’rgatish davrida o’yinli texnologiyalardan foydalanish - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	278.5KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

537 Sotish

1-sinf savodga o’rgatish davrida o’yinli texnologiyalardan foydalanish

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
T ERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI BOSHLANG’ICH TA’LIM
KAFEDRASI (SIRTQI) “BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT
TARBIYAVIY ISH” YO’NALISHI
4-KURS 406-GURUH TALABASI
YO’LDOSHEVA QIZLARBASNING
“ONA TILI O’QITISH METODIKASI” FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Mavzu: 1-sinf savodga o’rgatish davrida o’yinli texnologiyalardan
foydalanish.
Bajardi :___________________________
Ilmiy rahbar:_______________________

Termiz – 2023 yil
1

MAVZU: 1-SINF SAVODGA O’RGATISH DAVRIDA O’YINLI
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANI SH.
Reja:
KIRISH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………......3
I-BOB.BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘YINLI
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI
I.1. Ta'limiy o'yinlar – o'qitish jarayoni samaradorligini oshirish vositasi
sifatida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …6
I.2. Boshlang'ich sinflarda ta'limiy o'yinlardan foydalanishning joriy
holati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . …. 9
II-BOB. BOSHLANG‘ICH TA’LIM JARAYONIDA DIDAKTIK
O’YINLARDAN FOYDALANISH METODIKASI
II.1. O'qish darslarini o'yinli texnologiyalar asosida tashkil
mazmuni . . . . . . . . . . . ……….. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . …..11
II.2. Boshlang'ich sinf ona tili darslarida o'yinli texnologiyalardan foydalanish
yo'llari. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………………. . . . . …. . . . . . . . . . . . . . . . …..21
XULOSA . . . . . . . . . . . . ………..…. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………………….24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI .......... …. . . . . . … . . .26
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Respublikamiz xalq ta`limi oldida turgan
asosiy vazifa har tomonlama kamol topgan sog`lom, qobiliyatli, o`z Vatani
va xalqiga sodiq insonlarni tarbiyalash va ularni voyaga yetkazishdan iboratdir .
Bu ulug` maqsadni ro`yobga chiqarish xalq ta`limi tizimiga qarashli barcha
xodimlar va keng o`qituvchilar ommasidan o`z ishiga ijodiy yondashish, har
bir ishda yuksak samaradorlikka erishish xilma-xil metodik usullarni o`ylab
topish hamda uni maktab hayotiga tadbiq etishni talab qiladi. Bugun
maktablarda ta`lim olayotgan o`quvchilar ilm-fan, texnika taraqqiyoti erishgan
bir qator yutuqlardan bahramand bo`lgan ma`lum darajada bilimli kishilardir.
O`quvchiga bilim berish, har bir dars mazmunini boyitish, qiziqarli
mashg`ulotlarni dars jarayoniga singdirishni talab qiladi. Psixologlarning
aniqlashicha bolalar o`qituvchining oddiy tushuntirishi orqali egallab olgan
ma`lumotlarga qaraganda turli xil ruhiy kec hinmalar orqali o`zlari mulohaza
yuritib mustaqil bajargan ishlari vositasida o`zlashtirilgan bilimlarini uzoq esda
saqlab qoladilar. Chunki o`quvchi mustaqil mashqlarni bajarishda faoliyat
ko`rsatib, ilgari olgan bilimlariga tayangan holda ko`plab o`quv materiallarini
hayolidan o`tkazadi. O`xshash hodisalarni taqqoslaydi. O`zicha mulohaza
yuritib mustaqil hukm chiqaradi. O`qituvchilarning tayyor holda bergan
ma`lumotida esa o`quvchi fikrlash faoliyati to`la ishga kirishmasdan to`g`ri
javobni o`zlashtirib oladi. O`xshash hodisalarga duch kelishi bilan o`qituvchi
bergan bilimni amaliyotga taqbiq qilishda qiynalib qoladi. Davlat ta`lim standarti
va amaldagi maktab dasturlarida o`quvchi egallashi lozim bo`lgan materiallar
ancha murakkab bo`lib, bolalarning bu bilimlarni bosqichma-bosqich egallab
olishlarini, kengaytirib va rivojlantirib borishlarini taqozo etadi.
Bugungi Davlat ta`lim standarti va ta`lim tizimi o`qituvchilar oldiga
o`ta mas`uliyatli vazifalar yuklamoqda. Muallim har bir o`tilayotgan darsga
ijodiy yondashishi, mashg`ulotlarni ilg`or pedagogik texnologiyalar asosida
qurishi, darsning har bir minutidan unumli foydalanishi zarur. Mashg`ulotlarni
3

shunday tashkil etish kerakki, o`quvchi har bir dars davomida egallashi lozim
bo`lgan bilimlar hajmini, o`zida hosil qiladigan ko`nikma va malakalarni oldindan
belgilab olishi lozim. Bu o`z navbatida o`quvchining mashg`ulotlarga aniq
maqsad bilan qatnashishini taqozo qiladi. Chunki o`quvchi darsning oxirida
belgilangan maqsadga erishganligini bilish imkoniyatiga ega bo`lishi zarur.
O`yinlar bolalarda jamoatchilikni his etish, intizomli bo`lish, jasur,
qat`iyatli bo`lish, qiyinchiliklarni yenga bilish kabi sifatlarning tarkib
topishida yordam beradi.Bola kattalarning kundalik hayotiy faoliyatidagi
yumushlarni o`yin orqali bajarishga intiladi. Garchi bolalar o`yinlari
mazmunan kattalar faoliyatining bir ko`rishini bo`lsa-da, uning o`ziga xos jihatlari
bor.
Birinchidan, bola o`yinni o`z xohishi bilan erkin va ijodiy bajaradi.
Bu o`yinlar emotsional bo`lib, bolani o`ziga rom qilib oladi. Bola o`yinga
qiziqib ketadi, zavqlanadi, o`rtoqlik hissi kuchayadi. Bolalar o`yinlari
mazmuniga ko`ra o`yinchoqli, harakatli va didaktik turlarga bo`linadi. Bu
o`yinlarning barchasi bolalarni faoliyat yuritishga chor laydi. Didaktik o`yinlar esa
bolaga ta`lim berishga qaratilganligi bilan ajralib turadi.
Demak, boshlang'ich ta'lim jarayonida o'yinli texnologiyalardan
foydalanish yo'llarini ishlab chiqish dolzarb muammolardan biridir va kurs
ishimiz mavzusining «Boshlang'ich sinfda o'yinli texnologiyalardan foydalanish»
tarzida tanlanishi to'la asoslidir.
Kurs ishining maqsadi : boshlang'ich ta'lim jarayonida o'yinli
texnologiyalardan foydalanish metodikasini ishlab chiqishdan iboratdir.
Kurs ishining vazifalari sifatida quyidagilar:
1. Boshlang'ich ta'lim jarayonini texnologiyalashtirish muammolari
o'rganish.
2. Ta'limiy o'yinlar va ularning ta'lim samaradorligini oshirishdagi o'rnini
tadqiq etish.
4

3. Hozirgi kunda boshlang'ich ta'lim jarayonida o'yinli
texnologiyalardan foydalanish darajasini aniqlash.
4. Boshlang'ich sinf ona tili va o'qish darslarida didaktik o'yinlardan
foydalanish metodikasini va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi obyekti : boshlang'ich ta'lim tizimida o'yinli texnologiyalardan
foydalanish jarayoni.
Kurs ishi predmeti: boshlang'ich sinflarda ta'limiy o'yinlardan
foydalanish yo'llari va usullaridan iborat.
Kurs ishining nazariy ahamiyati: ta'limiy o'yinlar va ularning
boshlang'ich sinf o'quvchilari ta'lim-tarbiyasidagi o'rniga doir nazariy tahlillar bilan
belgilanadi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati: esa izlanishlarimiz davomida ishlab
chiqilgan ta'limiy o'yinlardan boshlang'ich sinf ona tili va o'qish darslarida
foydalanishga doir tavsiyalar bilan belgilanadi.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi: kirish, ikki bob, to’rtta paragraf,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
5

I BOB.BOSHLANG'ICH SINFLARDA O'YINLI
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI
I.1. Ta'limiy o'yinlar – o'qitish jarayoni samaradorligini oshirish
vositasi sifatida.
O'yin kichik maktab yoshidagi o'quvchilar faoliyatida asosiy o'rinni
egallaydi. O'quvchilarning yosh va psixologik xususiyatidan kelib chiqadigan
bo'lsak, o'yin dunyoni va o'zligini anglashda, qiziqishlarini qondirishda asosiy
vosita hisoblanadi. Ta'limiy o 'yinlar bilimlarni o'zlashtirish jarayonini engillatish
va o'yin orqali bilim berish maqsadida yaratilgan.
A.Ya.Bobomurodova ona tili ta'limida o'quv topshiriqlarini o'yin
xarakterida qurish lozimligini ta'kidlaydi va shunday deydi:
«Ta'limiy o'yinlar o'quvchilarni ijodiy faoliyat ko'rsatishga,
o'rganilayotgan til hodisalarining mohiyatini anglab, mustaqil ravishda hukm
va xulosalar chiqarishga, har bir o'quvchiga o'zligini namoyish etish va
mulohazalarini erkin bayon etib, o'z nuqtai nazarini himoya qilishga keng
imkoniyat yaratadi. Tezkorlik, sezgirlik, topqirlik, qat'iylik, o'quv
qiyinchiliklarini mustaqil engish kabi fazilatlarni tarkib toptirish, ko'pincha,
ta'limiy o'yinlar orqali amalga oshiriladi» (Bobomurodova A. Ona tili ta'limi
jarayonida o'yin topshiriqlaridan foydalanish: Ped. fan. nom. ... dis. –Toshkent,
1996. –14-b.). 1
Ko'rinadiki, metodist A.Ya.Bobomurodova ta'limiy o'yinlarning
mohiyati va til o'rganishdagi ahamiyatini to'la ochib bera olgan.
L.V.Artemova esa ta'limiy o'yinlarning muhim jihat lari, vazifasi va
ahamiyati haqida shunday deydi: «Didaktik o'yinlarning muhim jihatlari
shundaki, o'quv topshiriqlari bolalarga o'yin shaklida taqdim etiladi. Bolalar
o'yin jarayonida bilimlarni o'zlashtirayotganlari, ma'lum predmetlardan
foydalanish malakalarini va o'zaro muomala madaniyatini egallayotganlarini
sezmaydilar. Har bir didaktik o'yin ta'limiy va tarbiyaviy mazmuni, o'yin
1
Shojalilov A., Toshmatova G., Matjonov S., Sariеv Sh. O’qish kitobi. 4–sinf uchun darslik. – T.: O’qituvchi, 2001. –352
6

topshiriqlari, o'yin harakatlari, o'yin va tashkiliy munosabatlardan iborat
bo'ladi» ( Артемова Л . В . Окружающиймир в дидактических играх: Книга
для воспитателя детского сада и родителей. – Москва: Просвещение,
1992. стр.3).
O`yinlar bolalarda jamoatchilikni his etish, intizomli bo`lish, jasur,
qat`iyatli bo`lish,
qiyinchiliklarni yenga bilish kabi sifatlarning tarkib topishida yordam
beradi.Bola kattalarning
kundalik hayotiy faoliyatidagi yumushlarni o`yin orqali bajarishga
intiladi . Garchi bolalar
o`yinlari mazmunan kattalar faoliyatining bir ko`rishini bo`lsa-da, uning
o`ziga xos jihatlari bor.
Birinchidan, bola o`yinni o`z xohishi bilan erkin va ijodiy bajaradi.
Bu o`yinlar emotsional bo`lib, bolani o`ziga rom qilib oladi. Bola o`yinga
qiziqib ketadi, zavqlanadi, o`rtoqlik hissi kuchayadi. Bolalar o`yinlari
mazmuniga ko`ra o`yinchoqli, harakatli va didaktik turlarga bo`linadi. Bu
o`yinlarning barchasi bolalarni faoliyat yuritishga chorlaydi. Didaktik o`yinlar esa
bolaga ta`lim berishga qaratilganligi bilan ajralib turadi.
Didaktik o`yinlar tarbiyachilar va maktab o`qituvchilari tomonidan
ijod qilingan. Bu o`yinlar bog`chalarning katta guruhlaridagi bolalarga va
maktab o`quvchilariga mo`ljallanadi.O`yin orqali bola jamoani tushunadi. O`zi
bajarayotgan mashg`ulotga nisbatan ongli munosabatda bo`ladi. Har bir
mashg`ulot jarayonida ixtiyo riy diqqatini ishga soladi. O`yinda ilg`orlikka,
g`alaba qozonishga intiladi. Maktab bola hayotida juda muhim o`rin turadi. Shu
davrda u atrof-muhit, jamiyat va kishilar mehnati, maktab-maorif haqidagi
bilimlarni egallaydi. Kecha o`yin bilan band bo`lib, erkin faoliyat ko`rsatib
yurgan bolaning birdan maktabning ichki qonun-qoidalariga moslashishi,
belgilangan tartib asosida mashg`ulotlarga o`z vaqtida qatnashishi oson
kechmaydi. Shu tufayli kichik maktab yoshidagi bolalar o`yin bilan bog`liq
7

darslarda juda faol qatnashadi. Biz o`qituvchilar buni hisobga olib, darslarga
o`yin elementlarini kiritishimiz va undan ta`lim-tarbiyaviy maqsadlarda
samarali foydalanishimiz lozim.
Bugun maktabga ilk bor qadam qo`ygan o`quvchining kechagi
mashg`uloti o`yin edi. Bolada boshlang`ich sinflarda o`rganiladigan materiallarni
o`zlashtirib olishga yordam beradigan epchillik, hozirjavoblik, voqealarni bir-
biriga taqqoslash, sinchkovlik kabi ijobiy xislatlarning shakllanish davri
bo`ladi. Boshlang`ich sinf o`quvchilariga mo `ljallangan bilimlarning
o`zlashtirib olinishiga erishish uchun ana shularga tayanish va uni parvarish
qila borish lozim. Bu o`rinda Samarqandlik pedagog A. Umarovaning
quyidagi fikrlari diqqatga sazovordir. “Tasavvur qiling, o`quvchi ma`lum
amaliy va ruhiy tayyorgarlikdan keyin maktab o`quvchisi bo`ladi. Uning
vazifasi o`zgaradi. Bir kecha- kunduzda o`rtacha 4 soat ta`lim oladi. Kechagi
o`yinqaroq bola bugun 40-45 daqiqa davomida diqqatini bir joyga joylab…
o`qituvchi bilan muloqatda bo`ladi. O`quv axborotini qabul qiladi va idrok
etadi. Ana shu vaqtda o`qituvchi loqayd, mas`uliyatsizlik qilsa, uning bu holati
ota-onalarning holati bilan hamohang bo`lib qolsa, ota-ona ham yordam berishdan
ojiz, nazorat qilishga “vaqti yo`q” bo`lsa, o`sha o`quvchilar bo’sh o`zlashtiruvchi,
tartibsiz yomon o’quvchilarga aylanadilar. O`z kasbining mohir ustasi bo`lgan
fidokor o`qituvchi ana shu paytda o`quvchilarni qo`lga oladi, ularning
mehrini, ishonchini qozonadi: o`quv mashg`ulotlariga qiziqish uyg`otadi. 2
Chunki kichik maktab yoshidagi o`quvchilar o`yinlarni juda berilib
bajaradi va o`zi bajarayotgan ishidan katta qoniqish hosil qiladi. Dars jarayoniga
o`yin elementlarining kiritilishi bolaning kundalik hayotida orttirgan ko`nikma va
malakalarining ishga tushishi natijasida bola o`zini juda yengil sezadi, erkin
harakat qiladi, bir oz dam ham oladi. Ilg`or o`qituvchilar bolalarga bu
xususiyatlaridan kelib chiquvchi darslarni tashkil qilib ana shu imkoniyatdan
samarali foydalanadi. Natija, albatta yomon bo`lmaydi. Negaki o`quvchi
2
Umumiy o’rta ta'limning Davlat ta'lim standartlari va o’quv dasturi. Boshlang’ich ta'lim. // O’zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta'limi vazirligining
Axborotnomasi. 7-maxsus son. –T.: «Sharq», 480 b.
8

qiziqish bilan ongli ravishda darslarga qatnashsa, mashqlarni bajarishga faol
ishtirok etsa, berilayotgan bilimni to`la o`zlashtirib oladi. Keyingi darslarda
o`rganiladigan bilimlarni egallashda ham o`quvchilarning imkoniyatlari hisobga
olinmay, darslarni bir xil uyushtirish mashg`ulotlarning zerikarli bo`lishiga
olib keladi. Bunday darslar o`quvchilarda hech qanday qiziqish uyg`otmaydi.
Pirovardida bu o`quvchilar faolligining susayishiga olib keladi.
Dunyoning ilg`or mamlakatlari tajribasida sinab ko`rilgan va bugun o`qish
tizimimizdan mustahkam o’rin olgan ilg`or pedagogik texnologiyalar asosida
ish olib borayotgan bizning mamlakatimizda ta`lim-tarbiyaga katta e`tibor
berilmoqda. Qisqa vaqt ichida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” va “Ta`lim
to`g`risida qonun” ning qabul qilinishi va uning hayotga tadbiq etilishi, yosh
avlod tarbiyasining umummilliy ahamiyatga ega bo`lgan ish darajasiga ko`tarilishi
mamlakatimizda xalq ta`limiga ko`rsatilayotgan ulkan g`amxo`rlik hisoblanadi.
Ana shunday bir sharoitda barcha fanlar qatori ona tili o`qitilishiga ham katta
ahamiyat berilmoqda. Chunki ona tili barcha o`quv fanlarining asosidir. Ona
tilini o`rganish bolaga ta`lim berish uni tarbiyalash va rivojlantirishda ham katta
ahamiyat kasb etadi.
I.2 Boshlang'ich sinflarda ta'limiy o'yinlardan foydalanishning joriy
holati
Boshlang'ich ta'lim jarayoni o'quvchilar ta'limiy faoliyatida ham,
o'qituvchilarning pedagogik faoliyatida ham muhim davr hisoblanadi. Ushbu
jarayonda o'quv-tarbiyaviy jarayonning tashkil etilganlik darajasini, hozirgi
davr maktablarida savod o'rgatish jarayoniga nisbatan boshlang'ich sinf
o'qituvchilarining mas'uliyatlilik darajasini aniqlash maqsadida Qarshi shahridagi
21- umumiy o'rta ta'lim maktabidagi joriy holatni o'rgandik. Ushbu maqsadda
boshlang'ich sinf o'qituvchilariga anketa savollari Bilan murojaat qildik. Anketa
so'rovlarida 12 nafar boshlang'ich sinf o'qituvchilari ishtirok etdilar. So'rov
9

natijalari tahlili quyidagicha bo'ldi. (Anketa savo llarining to'liq matni 1-ilovada
keltirilgan).
«Boshlang'ich ta'limning uzluksiz ta'limdagi o'rni qanday deb
hisoblaysiz?» deb murojaat qilganim
izda o'qituvchilarining barchasi bu davrning o'ta mas'uliyatli ekanligini
ta'kidladilar. Bu javob bizni quvontirdi. Chunki, savod o'rgatish davriga bunday
munosabat albatta, o'qituvchilar faoliyatida ham aks etishi lozim.
Ammo, «Ta'limiy o'yinlarga taalluqli qanday metodik manbalar bilan
tanishsiz?» deb so'raganimizda, hech bir o'qituvchi aniq javob bera olmadi.
Ulardan 2 nafari boshlang'ich sinf darsliklariga qo'shimcha tarzda nashr
etilgan o'qituvchi kitoblarini va davriy nashrlarda berilayotgan metodik
ishlaridan xabardor ekanliklarini ta'kidladilar. Vaholanki, Sharq va G'arb
pedagoglarining ta'limiy o'yinlar borasidagi yutuqlari maqtovga sazovordir.
Shuningdek, boshlang'ich ta'lim darslarini tashkil etishga bo'lgan
munosabat anchagina tashvishga soldi. Chunki «Boshlang'ich sinf ona tili va
o'qish darslarida qanday metodlardan foydalanasiz?» deb so'raganimizda, bo
shlang'ich sinf o'qituvchilarining ko'pchiligi, ya'ni 9 nafari ko'rgazmalilik, turli
tarqatma materiallaridan foydalanish, tovushlardan bo'g'inlar, bo'g'inlardan
so'zlar, so'zlardan esa gaplar tuzishgacha bo'lgan metodlarni sanab o'tdilar,
xolos. 3 nafar boshlang'ich sinf o'qituvchisi esa alifbe va yozuv darslarini
bog'lab o'qitishni yoqladilar. Yuqorida ko'rsatib o'tilgan metodlar ham, albatta
samarador metodlardir. Ammo doimiy ravishda bir xil metodlardan foydalanish,
o'yinqaroq bolalarni darhol anchagina jiddiy mashg'ulotlarga band etish
boshlang'ich sinf darslarini kichik maktab yoshidagi bolalar uchun zerikarli va
og'ir jarayon bo'lib qolishiga sabab bo'ladi.
Boshlang'ich sinf o'qituvchilarining ta'limiy o'yinlarga bo'lgan
munosabati ancha jiddiy. Ularning ko'pchiligi bir qator o'yinlarni boshlang'ich
sinflar darslarida foydalanish uchun qulayligini aytib o'tdilar. Ammo bu
o'yinlar deyarli bir xil edi. Bundan tashqari «Didaktik o'yinlardan darsning
10

qaysi qismida ko'proq foydalanasiz?» deb so'raganimizda, 10 nafar
boshlang'ich sinf o'qituvchisi «Asosan dam olish daqiqalarida hamda o'tgan
mavzni mustahkamlashda» deb javob berdilar.
Vaholanki, to'g'ri foydalanilgan didaktik o'yinlar boshlang'ich sinf ona
tili va o'qish darslarida yangi mavzuni bayon qilishda hamda mustahkamlashda
eng qulay metod hisoblanadi. Zero, o'yin bilimlarni o'zlashtirish yo'lidagi har
qanday mashaqqatlarni osongina engib o'tishga, qiyin jarayonni o'yinlar bilan
uyg'unlashtirgan holda engillatishga yordam beruvchi ta'lim usulidir.
Maktabning boshlang'ich sinf o'qituvchilariga yana «Boshlang'ich
ta'lim jarayonini qiziqarli tashkil etish uchun qanday tavsiyalar berasiz?» deb
murojaat qildik. Ularning 7 nafari «Boshlang'ich sinf darslarini samarali tashkil
etishga doir metodik ishlanmalar va qo'llanmalar ko'proq nashr etilishi lozim»
deb taklif kiritdilar. 5 nafar o'qituvchi esa «Boshlang'ich sinf o'qish va ona
tilidarslari uchun ham, matematika darslari uchun ham ko'rgazmali va tarqatma
materiallar tayyorlansa maqsadga muvofiq bo'lar edi» deb taklif kiritdilar.
Tadqiqot davomida bir qancha o'qituvchilarning darslarini kuzatdik.
Kuzatilgan 8 soatlik dars davomida o'qituvchilarimizning darslarni qiziqarli
tashkil etish uchun baholi qudrat harakat qilayotganliklarini, ammo metodik va
ko'rgazmali materiallarning kamligi o'qituvchilar faoliyatining bir xilligiga olib
kelayotganligiga amin bo'ldik. Ular qo'llayotgan metodlar va diaktik o'yinlar
bir necha yil burun ishlab chiqilgan va hozirgi kun talabiga javob bermaydi.
Boshlang'ich sinf o'qituvchilari uchun o'ziga xos sinov vazifasini o'tayotgan
«ochiq darslar»dagina anchagina yangiliklarni kuzatishga va darslarning qiziqarli
tashkil etilatganligiga guvoh bo'ldik. Bizning niyatimiz va vazifamiz esa har
bir darsni ana shunday «ochiq darslar» tarzida tashkil etish bo'lib qolmoqda.
11

II BOB. BOSHLANG'ICH TA'LIM JARAYONIDA DIDAKTIK
O'YINLARDAN FOYDALANISH METODIKASI
II.1. O'qish darslarini o'yinli texnologiyalar asosida tashkil etish
mazmuni
Ta'lim jarayonida uyushtiriladigan didaktik o'yinlar ham o'quvchilar
tafakkurini rivojlantirish vositasi sanaladi. Didaktik o'yinlarga dam olish yoki vaqt
o'tkazish vositasi emas, balki ta'lim beruvchi faoliyat deb qarash lozimdir.
Ta'limiy o'yinlarning turli xil tasnifi mavjudligi xususida ishning birinchi
bobida to'xtalib o'tgan edik. O'yinlar mazmuni va amalga oshirish shakliga ko'ra
sinflarga ajratilgan edi. Quyida boshlang'ich sinf ona tili darslarida
uyushtiriladigan didaktik o'yinlar va ularning mustaqil fikrlash bilan bog'liq
o'ziga xos xususiyatlari haqida fikr yuritamiz. 3
Tinch o'yinlar
«O'zim tekshiraman». Bunday o'yinlarni o'tkazishda kichik hajmdagi
diktant matni tanlanadi va u darsning kirish qismida uyushtiriladi. O'qituvchi
o'quvchilarga kichik hajmdagi diktant yozdiradi. Barcha o'quvchilar yozib
bo'lishgach, o'qituvchi xattaxtaga diktantni yozib ko'rsatadi. Mabodo diktant
oldin xattaxtaga yozilib, usti yopib qo'yilgan bo'lsa, o'qituvchi pardani ochadi.
O'quvchilar esa unga qarab o'zlari yozgan diktantni tekshiradilar. Bunday
diktantlarni alifbe davrida ham qo'llash mumkin bo'lib, o'qituvchi avvaliga
faqat harflardan, so'ngra (undosh harflar bilan tanishtirilgach) bo'g'inlardan
iborat quyidagicha turli variantlarda diktant yozdirsa, o'quvchilarning o'quv-biluv
malakalari shakllana boradi.
1-variant: O,o, I,i, U,u, A,a, ¡,¢.
2-variant: -Lo, -no, -to, -mi, -un, -in.
3-variant: Bola, lola, ona, zar, par.
4-variant: Bugun havo issiq.
3
Umumiy o’rta ta'limning Davlat ta'lim standartlari va o’quv dasturi. Boshlang’ich ta'lim. // O’zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta'limi vazirligining
Axborotnomasi. 7-maxsus son. –T.: «Sharq», 480 b.
12

«Hikoya». O'qituvchi xattaxtaga bir nechta so'z yozib qo'yadi.
O'quvchilar mustaqil ravishda shu so'zlar ishtirokida hikoya tuzadilar. Shu
jarayonda ularning lug'at boyligi oshishi bilan birga, gaplarni to'g'ri tuzish,
tovushlarni to'g'ri talaffuz qilish, ijodiy va mustaqil fikrlash qobiliyati
shakllanadi.
O'qituvchining vaqti-vaqti bilan rag'batlantirishi o'quvchilarning o'ziga
bo'lgan ishonchini orttiradi. Bu o'yindan darsdan tashqari mashg'ulotlarda,
to'garaklarda ham bemalol foydalanish mumkin. Masalan: Nafisa, soat, yomg'ir,
kitob.
«U kim? Bu nima?». Stol ustiga bir qancha predmetlar terib
qo'yiladi. O'qituvchi shu predmetlardan birortasini ta'riflaydi. O'quvchilar shu
belgilar asosida gap nima haqida borayotganligini topadilar.
Bu o'yinning afzallik tomoni shundaki, uni dars davomida o'quvchilar
diqqatini jamlash, qo'llariga dam berish maqsadida yoki yangi tovushlar bilan
tanishtirish, yangi mavzuni bayon qilish jarayonida foydalanish mumkin.
Bu o'yin o'quvchilarda ziyraklik, sinchkovlik sifatlarini va mustaqil
fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishga imkon beradi.
Masalan: U shar shaklida. Uni mashhur sportchilarimiz ham stadionlarda
o'ynaydilar. U yosh bolalarning ham sevimli o'yinchog'i. (javob: koptok).
«Topag'on». O'qituvchi biror belgi asosida savol beradi. O'quvchilar
shu belgini o'zida aks ettirgan predmetlar nomlarini aytadilar. Eng ko'p to'g'ri
javob topgan o'quvchilar g'olib sanaladi. Bu o'yinni o'tkazish o'quvchilarga so'z
turkumlari haqidagi da stlabki ma'lumotlar berish jarayonini engillashtiradi.
Bundan tashqari, hozirjavoblik, mustaqillik, ziyraklik, ijodkorlik kabi sifatlarni
shakllantiradi.
Savol: Nima oq rangda?
Javob: qog'oz, daftar, bulut, parda, qor, buvimning sochlari, ..
13

«Noto'g'ri jumla». Bu o'yin suratlar asosida o'tkaziladi. O'qituvchi suratni
tasvirlab berish davomida suratga tegishli bo'lmagan jumlalarni ham ishlatadi.
O'quvchilar ziyraklik bilan shu jumlani topishlari lozim.
O'quvchilardan bu o'yin davomida ziyraklik, sinchkovlik, kuzatuvchanlik
va diqqat talab qilinadi. Ular suratni sinchkovlik bilan kuzatish bilan bir qatorda
o'qituvchining hikoyasini ham diqqat bilan tinglab turadilar. Har bir noto'g'ri
jumlani topish ularning o'ziga bo'lgan ishonchi va darsga qiziqishini orttiradi.
Bu o'yindan faqat ona tili darslarida emas, darsdan tashqari
mashg'ulotlarda ham foydalanish mumkin.
«Bo'lishi mumkin emas». O'yin davomida o'qituvchi matnni o'qiydi.
O'quvchilar bo'lishi mumkin bo'lmagan voqealar ifodalangan jumla yoki gapni
topishlari lozim.
Hazil-mutoyiba bilan o'tadigan bu o'yin ziyraklik, sinchkovlik va
kuzatuvchanlikni talab qilishi bilan birga, hikoya tinglash ko'nikmasini
shakllantirishga ham yordam beradi.
Bu o'yin bir necha marta o'tkazilgach, keyinchalik o'quvchilarga
mustaqil ravishda shunday hikoyachalar tuzishni ham topshirish mumkin.
Namuna: Dushanba dam olish kuni bo'lgani uchun Olim maktabga
bormadi. U singlisi Vazira bilan hayvonot bog'iga bordi. Ular hayvonot bog'ida
suvda suzib yurgan sherni, qafasda sayrayotgan baliqlarni va kattakon vahshiy
bulbulni ko'rdilar.
«Harflarni top». Bu o'yinni og'zaki yoki rasmli testlarda tovushlarning
o'rnini topishda qo'llaniladigan rangli to'rtburchak qog'ozchalar vositasida ham
o'tkazish mumkin. Bunda ikki xil rangdagi to'rtburchak qog'ozchalar olinadi.
O'qituvchi so'zlarni o'qiydi. O'quvchilar esa mustaqil ravishda topish lozim bo'lgan
tovush o'rnini bir xil rangdagi, qolgan tovushlar o'rnini ikkinchi xil rangdagi
qog'ozchalar bilan ko'rsatadilar. Masalan «ona» so'zidagi «a» tovushining o'rnini
rangli qog'ozchalar bilan shunday ko'rsatadilar:
14

yoki tovushlar sxemasini quyidagicha chizib ko’rsatadilar:
O'qituvchi bu o'yindan savod o'rgatishda samarali usul sifatida foydalanishi
mumkin.
O'quvchilarning nutqini rivojlantirish maqsadida o'yinni og'zaki ham
o'tkazish mumkin. Masalan: «Maktab» so'zidagi «a» tovushining o'rnini topib
aytish kerak bo'lsin. «Maktab» so'zida «a» tovushi birinchi bo'g'inda ikkinchi
o'rinda «m» tovushidan keyin turibdi, ikkinchi bo'g'inda esa «t» tovushidan
keyin ikkinchi o'rinda turibdi.
«O'qib ko'r-chi». O'qituvchi o'quvchilarga yozma va bosma harflar bilan
katta-katta qilib yozilgan so'zlarni ko'rsatadi. O'quvchilar o'qiydilar. Tez va
to'g'ri o'qigan o'quvchilar rag'batlantiriladi. Shu xildagi o'yinlar vositasida
o'quvchilarning o'qish texnikasi shakllantiriladi. Bu o'yinni «Alifbe» davrida
ham qo'llash mumkin. Uni undosh tovushlar hali o'rganilmagan davrda faqat
tovushlar, keyinroq esa bo'g'inlar, so'zlar, gaplar vositasida o'tkazish mumkin.
«Davom ettir». Bu o'yinda o'qituvchi hikoya boshlaydi. O'quvchilar uni
mustaqil davom ettiradilar. Bunda o'quvchilarda ijodkorlik, mustaqil fikrlash
qobiliyati rivojlanib, bayon yoki insho kabi ijodiy ishlar yozish ko'nikmasi
rivojlanadi va so'z boyligi ortadi. Bun dan tashqari, ularda o'ziga ishonch hissi
shakllanib boradi.
«Davom ettir» o'yinidan ona tili, o'qish darslarida yoki darsdan tashqari
mashg'ulotlarda foydalanish mumkin.
15

Masalan: «Bugun men barvaqt maktabga kelayotganimda ... ».
«Safar». O'quvchilarga maktabdan yoki o'z uylaridan ma'lum bir joygacha
bo'lgan yo'lni tasvirlash topshiriladi. O'quvchilar bir necha kun davomida
«ob'ekt»ni kuzatadilar va uni og'zaki tasvirlab beradilar.
Sinchkovlik, ziyraklik, kuzatuvchanlik, atrof-muhitga diqqat-e'tibor
talab etiladigan bu o'yin vositasida Vatanga e'tiqod, tabiatga muhabbat
hislarini tarbiyalash mumkin. Bundan tashqari, o'quvchilarning nutqi
rivojlanadi, lug'at boyligi ortadi, mustaqil fikrlash malakalari shakllanadi.
Shu bilan birgalikda o'quvchilarning yo'l harakati qoidalarini qay
darajada bilishlarini ham aniqlash mumkin. «Safar» o'yinidan mustahkamlash
darslarida yoki darsdan tashqari mashg'ulotlarda foydalanish mumkin.
Masalan: Uydan sport majmuasigacha bo'lgan yo'l.
Men darsdan keyin sport majmuasidagi kurash to'garagiga qatnayman.
U erga borish uchun uydan chiqib, chap qo'l tarafga qarab yuraman. Katta
yo'ldan o'tish uchun piyodalarga ajratilgan yo'lak bo'ylab borib, svetoforning
yashil chirog'i yonganda maxsus ajratilgan joydan o'tib olaman. To'g'rida sport
majmuasi ko'rinib turadi.
«Sirli so'z». O'qituvchi o'quvchilarga sirli katakchalarda bir xil so'z
necha marta yozilganligini topishni aytadi. Eng ko'p topgan o'quvchi g'olib
sanaladi. «Sirli so'z» o'yini o'quvchilarni boshqotirmalarni hal etishdagi dast
labki ma'lumotlar bilan tanishtiradi va ularning fikr doirasini kengaytirishga
yordam beradi.
Masalan: Quyidagi katakchalarda «Kiyik» so'zi necha marta yozilgan?
1-rasm
«Zanjir». O'qituvchi o'yinni
boshlab o'quvchilarga bitta so'z aytadi.
O'quvchilar bu so'z qaysi harf bilan tugagan
16K I Y I K
I I I I I
Y I Y I Y
I I I I I
K I Y I K

bo'lsa, shu harf bilan boshlanuvchi so'zni topib aytadilar. So'z o'yini shu tarzda
davom etadi.
Bu o'yin 1-sinflarda so'zlar, yuqori sinflarda esa maqollar, tez aytishlar,
hikmatli so'zlar yoki she'riy baytlar vositasida o'tkazilishi mumkin. Bunday
o'yinlarning o'tkazilishi o'quvchilarning xotirasini mustahkamlaydi,
hozirjavoblikka, must aqil fikrlashga o'rgatadi. Bu o'yindan ona tili va o'qish
darslarida dam olish daqiqalarida yoki darsni boshlashdan avval o'quvchilar
diqqatini to'plab olish maqsadida foydalanish mumkin.
Masalan: Tabiat, taom, maymun, nok, kitob, botir, rayhon, ... .
«O'yin-topishmoq». Bu o'yindan darsning ma'lum bir qismida kichik
hajmda yoki darsdan tashqari mashg'ulotlarda katta hajmda foydalanish
mumkin. U quyidagi tartibda o'tkaziladi. O'qituvchi biror bir narsani
topishmoqlar yoki so'zlar vositasida uch marta ta'riflaydi. Birinchi ta'rif
murakkab, ikkinchi ta'rif engilroq, uchinchi ta'rif esa juda engil bo'ladi.
Birinchi ta'rifdanoq to'g'ri javobni topgan o'quvchiga «3» ball, ikkinchi
ta'rifda to'g'ri javobni topgan o'quvchiga «2» ball, uchinchi ta'rifda to'g'ri javobni
topgan o'quvchiga esa «1» ball beriladi. Bu o'yinni bir o'quvchi bilan og'zaki
yoki ko'pchilik o'quvchilar bilan yozma ravishda o'tkazish mumkin.
Bunday o'yinlar o'quvchilar uchun qiziqarli bo'lib, ularning fikrlash
darajasini aniqlash va rivojlantirishga yordam beradi.
Masalan:
1-ta'rif: Aytishlaricha, u shunaqa oq ko'ngil ekanki, mabodo biror kishini
chaqib qo'ysa, xafa bo'lganidan, o'zi halok bo'lar ekan.
2-ta'rif: U hashorotning nomiga shirinlik nomi ham qatnashgan.
3-ta'rif: Guldan-gulga qo'nar u,
Sharbat yig'ib jo'nar u.
Yig'ib o'zi emaydi,
Uyasiga to'playdi.
Hosili men-u senga,
17

Kim nomin aytar menga?
(Asalari)
«Bu meniki». O'qituvchi harf yozilgan kartochkalarni o'quvchilarga
tarqatadi. Har bir kartochkada har xil harf yozilgan bo'ladi. Shundan so'ng
o'qituvchi so'zlarni o'qiy boshlaydi. O'quvchilar qo'llaridagi kartochkada
yozilgan harf bilan boshlanadigan so'zni eshitishlari bilanoq «Bu meniki» deb
javob berishlari shart. O'qituvchi so'zlarni tezroq o'qiydi, o'quvchilar ziyraklik
bilan tinglaydi.
«Tez javob». O'qituvchi yoki boshlovchi o'quvchilar qatorini oralab yurib,
o'quvchilardan birini turg'izadi va biror narsaning nomini aytadi. O'quvchi shu
narsa mansub bo'lgan turga kiruvchi so'z topib aytishi lozim. Javob to
uchgacha sanaguncha aytilishi kerak. Javob berolmagan o'quvchi o'yindan
chiqariladi. O'yin bitta o'quvchi qolguncha davom ettiriladi.
Bunday o'yin davomida o'quvchilarda hozirjavoblik, mustaqil fikrlash
qobiliyati rivojlanib, atrof-muhitni sinchkovlik bilan kuzatadi, atrofdagi sodir
bo'layotgan voqea va hodisalarga qiziqishi ortadi.
Masalan: O'qituvchi: «Hayvon».
O'quvchi: «It».
O'qituvchi: «Badiiy film».
O'quvchi: «Abdullajon».
O'qituvchi: «O'quv quroli».
O'quvchi: «Daftar».
O'qituvchi: «Qizlar ismi».
O'quvchi: «Munavvar» ... .
«Rebus». Rebus boshlang'ich sinf o'quvchilarida juda sodda
ko'rinishda berilib, surat, belgilar asosida hal etiladigan boshqotirmadir.
Rebuslarni hal etish uchun, avvalambor, suratda nima tasvirlanganini
topish lozim bo'ladi, shundan so'ng shartli belgilar asosida yangi so'z hosil
18

qilinadi. Shu tariqa rebus hal etiladi va u erda qanday so'z yashiringani
topiladi. Rebuslarda shartli belgilar quyidagicha bo'lishi mumkin:
1.Rasm yonidagi biror-bir harf o'chirilib yoniga boshqa bir harf yozib
qo'yilgan bo'lsa, demak, rasmda nima tasvirlangani topiladi va shu so'zdagi
o'chirilgan harf o'rniga tegishli harf qo'yiladi.
Masalan:
E O
Rasmdan «Besh» so'zini o'qiymiz. «YE» harfi o'chirilgan va uning
yonida «O» harfi turibdi. Demak, biz «besh» so'zidagi «YE» harfi o'rniga «O»
harfini qo'yamiz va «bosh» so'zini hosil qilamiz.
2.«‘». Bu belgi so'zning birinchi harfini olib tashlash lozimligini bildiradi.
Masalan:
‘
«Kit» so'zining birinchi harfini olib tashlaymiz va «it» so'zini hosil qilamiz.
3.«,». Bu belgi so'zning oxirgi harfini olib tashlash lozimligini bildiradi.
Masalan:
,
Demak, «To'rt» so'zining oxirgi harfini olib tashlaymiz va «to'r» so'zini
hosil qilamiz.
Masalan, quyidagi rebusda «Tinchlik baxt keltirar» hikmatli so'zi
yashiringan.
195
Kit
4

2-rasm
«Krossvord». Krossvord o'yinini o'tkazish uchun o'quvchilar yoshiga
mos holda juda sodda ko'rinishdagi krossvordlar tuzib olinadi. O'quvchilar
mustaqil ravishda javoblarni topib yozadilar.
Krossvordlar dastlab o'qituvchi boshchiligida hal etiladi. O'quvchilarda
krossvordlarni hal etish ko'nikmalari paydo bo'lgandan keyin o'qituvchi nazorati
ostida mustaqil hal etadilar.
«Krossvord» o'yini o'quvchilar dunyoqarashini o'stirish bilan birgalikda
ularning so'zlar ma'nosini yodda saqlab qolishlariga ham imkon beradi.
O'yin avvalida katakchalarga so'zlarni o'qituvchi yozib bergan bo'lsa,
keyingi so'zlarni o'quvchilar ham navbat bilan yozishlari mumkin.
Katakchalarni to'ldirishda o'quvchilarning bevosita ishtiroki ularning o'yinga
bo'lgan qiziqishlarini oshiradi.
Agar krossvordda kalit so'z mavjud bo'lsa, katakchalar to'ldirib
bo'lingach, o'qituvchi ajratib ko'rsatilgan (qalin chiziq bilan chegaralangan)
katakchalarda yozilgan so'zlarni o'quvchilar bilan birgalikda o'qiydi.
O'quvchilarni mustaqil fikrlashga o'rgatishda krossvordlardan darsda va
darsdan tashqari mashg'ulotlarda foydalanish mumkin.
20

II.2. Boshlang'ich sinf ona tili darslarida o'yinli texnologiyalardan
foydalanish yo'llari
Savod o`rgatish davrida qo`llaniladigan grammatik o`yinlar o`quvchi
imkoniyatlarini to`la ishga solish, har bir tovush va harfning eng nozik tomonlariga
alohida diqqat bilan qarashga undaydi. Bu davrda qo`llaniladigan grammatik
o`yinlar ham hilma-hil bo`lib , o`quvchiga bilim berish, uni toliqishdan saqlash ,
o`zi bajargan ishdan zavqlanish imkoniyatini yaratadi . 1 -sinf bolalariga bilim
berish o`yin asosiga qurilsa samarali natijalarga erishish mumkin . Bu yoshdagi
bolalarni toliqtirmaslik , o`qish va yozuv darslarini qiziqarli tashkil etish ,
sidirg`ali o`qish, husnixat malakalarini shakllatirish va mustahkamlash uchun
yozuv mashg`ulotlarini to`g`ri tashkil qilsh ,o`yin shaklida uyushtirish zarur .
O`quvchilar bilan grammatik o`yinlar uyushtir ilar ekan , ularga barcha
o`quvchilarni to`g`ri va chiroyli yozuvda xato va kamchiliklarga yo`l
qo`yadigan o`quvchilarni ko`proq jalb qilish kerak .
Boshlang`ich sinf o`quvchilari fonetikadan bir qator bilimlarni egallaydilar.
Unli, undosh tovushlarni tal affuz qilish va taqqoslash asosida farqlaydilar.
Undosh tovushlarning jarangli va jarangsiz talaffuz etilishi, jufti bor va jufti
yo`q jarangli va jarangsiz undosh tovushlar haqida amaliy bilim oladilar. Bu
borada boshlang`ich sinflarda qo`llaniladigan tek shirish metodi tovushlarning
jarangli yoki jarangsiz ekanligini anglab olish imkonini beradi. Bu o`z navbatida
to`g`ri yozishda qo`l keladi. Shuningdek bu sinflarda bo`g`in va uning turlari,
urg`uli va urg`usiz bo`g`inlar, tovushlarning bir-biriga ta`siri haqida amaliy
bilim oladi. Bularning barchasini o`zlashtirib olish bir qator murakkabliklar
tug`diradi. Shu tufayli boshlang`ich sinflarda fonetikaga oid didaktik
o`yinlardan foydalanish qo`l keladi.
“ So`z tuzish “ o`yini.
O`yin savod o`rgatish davrida o`tkaziladi . Bu o`yinlarni bajarish
o`quvchilarga tovushning so`z hosil qilishidagi ahamiyatini to`laroq tushunib
21

olish imkonini beradi. O`quvchilar ushbu o`yinda ishtirok etar ekan, so`zlarning
turli- tuman usullar bilan hosil bo`lishi katta qiziqish uyg`otadi. O`zlari hosil
qilgan yangi so`zlardan bevosita zavq olishga muvaffaq bo`ladi. So`z tuzish
o`yini savod o`rgatishning tarkib –tahrir (analitik –sintetik) tovush metodi
asosida bajariladi. Ushbu metodning ikkinchi qismi tuzish ,qurish ,birlasht
irish singari ma`nolarni bildiradi. So`z tuzish o`yini ham aynan so`zga hilma-
hil tovushlarni, bo`g`inlarni qo`shish orqali hosil bo`ladi. Bu o`yinni bajarishda
so`zga turli hil usullar bilan tovush qo`shib yangi so`z hosil qiladi.
«Sirli kataklar» o`yini
O`qituvchi ko`rgazmani ko`rsatib, kerakli harflarni qo`yib so`zlarni
o`qishni aytadi. Bunday ko`rgazmalar alifbe kitobining hamma mavzusida
bor.kitobning sahifalarida o`rganilayotgan tovush va harf bilan bog`liq narsa –
buyumlarning rasmi berilgan. Shu rasmlarning ostiga katakchalar ilova
qilingan. Katakchalar soni harflar soniga teng bo`lganligi o`quvchilarning
o`yinni to`g`ri bajarishiga yordam beradi.
Bu o’yinni uyushtirishda o’quvchilar guruhiga ikki-uchtadan shunday
topishmoqlar beriladi.
“Bo’g’inlardan so’z tuzish’’ o’yini.
Xattaxtaga yozma harflar bilan oila, ona, ana, tola, Lola, Ali so’zlari
yozib qo’yiladi. O`quvchilar kesma bo`g`inlar yordamida shu so`zlarni
yozadilar. L tovushi so`zning qayerida kelayotganini aniqlaydilar. L tovushi
qatnashmagan so`zlaning aralashtirilib berilishi o`quvchilar diqqatini orttiradi.
Bunday o`yinlarni boshqa harflarni o`rganish davomida ham qo`llash mumkin.
D harfini o`rganish jarayonida Odil, Madina, Dildora, dala, dada, odob
singari so`zlarni kesma bo`g`inlar yordamida yozish mumkin. Birinchi bo`lib
yozib bo`lgan o`quvchi o`yin g`olibi hisoblanadi va rag`batlantiriladi.
22

«Harflarni tanlab so`z tuz».
Xattaxtaning oldingi qismiga bir hil kattalikdagi harflar kartatekasi
terib qo`yilgan. Ularda aralash berilgan harflar ishtirokida Lola , bobo, kitob,
so`zlarini tuzish talab qilinadi. Ushbu harflar uch hil rangdagi kartonga yoziladi.
Harflarni endi tanib olayotgan o`quvchilarga mo`ljallanadi. O`quvchilar dastlab
o`qituvchi topshirig`iga asosan 1-bola yashil rangdagi, 2-o`quvchi sariq
rangdagi 3-o`quvchi ko`k rangdagi; harflarni tanlaydi. O`zlari to`plagan harflarni
ma`lum bir tartibda joylashtirib chiqib so`zlarini yozadi. Ba`zan xattaxtaga chiqqan
o`quvchi so`zni tuza olmasa, o`z qatoridan boshqa o`quvchi chiqib to`g`irlashi
mumkin. Bu o`yin o`quvchilarning kuzatuvchanligini oshiradi.

Qochoq boshliqni top
Bu o`yinda o`quvchining tovushlar va harflar yuzasidan olgan
bilimlari mustahkamlanadi.Bosh va kichik harflarning ishlatilishi haqidagi
nazariy bilimi takrorlanadi. O`yin sharti quyidagicha tushuntiriladi. O`qituvchi
ko`chma xattaxtaga birinchi harflari tushirib qoldirilgan so`zlarni yozib
qo`yadi.O`yin qatnashchilari kerakli harflarni topib so`zni to`liq yozadi.
Berilgan so`zlar: ....... arg`ona, .....uzrabot, ...erabod, .... erma, .....oyda,.......
aram, .... ... iziriq.
23

Xulosa
Boshlang'ich sinf darslarining asosiy maqsadi boshlang'ich sinf
o'quvchilarining og'zaki va yozma nutq malakalarini shakllantirish, mustahkam
bilim hosil qilish, jamiyatning hamma sohalarida ijodiy faoliyat ko'rsata
oladigan s avodli va madaniyatli kishilarni tarbiyalab etishtirishdan iboratdir.
Umumiy ta'lim maktablarining asosiy vazifalari yosh avlodga fan asoslaridan
chuqur va mustahkam bilim berish, ularni amalda qo'llash malakalarini
yaratishdir. Bu vazifani amalga oshirishda savod o'rgatish jarayoni mas'uliyatli
davr hisoblanadi.
Boshlang'ich sinf darslarini qiziqarli tashkil etish bilim o'zlashtirish
jarayonidagi mashaqqatlarni osongina engib o'tishga yordam beradi. Shu
maqsadda kurs ishini bajarish davomida izlanishlar olib bordik, boshlang'ich
ta'limning tarixi va mazmuni, didaktik o'yinlar, ularning turlari bilan tanishib
chiqdik va tajriba-sinov ishlarini olib bordik. Natijada, quyidagi xulosalarga
keldik:
1. Boshlang'ich sinf darslari uzluksiz ta'lim tizimida bilimli yoshlarni
tayyorlashdagi muhim davr hisoblanadi. Shu sababli doimiy ravishda
amaliyotchi o'qituvchilar, tadqiqotchilar metodist olimlar faoliyatining muhim
tadqiqot ob'ekti bo'lib kelmoqda.
2. Boshlang'ich sinf darslari asosan alifbe, ona tili va o'qish darslari
shaklida amalga oshirilib, bunday darslarda analitik metod, sintetik metod, harfiy
metod bilan birgalikda ta'limiy o'yinlardan ham keng foydalanish maqsadga
muvofiqdir.
3. Kichik maktab yoshidagi bolalar hayoti va faoliyatida asosiy yeakchi
o'rin tutadi. Ular har bir topshiriq yoki vazifani o'yin bilan uyg'unlashtirgan
holda amalga oshirishga harakat qiladilar. Tajribali boshlang'ich sinf
o'qituvchilari o'yindan bolalar uchun yangi va murakkab bo'lgan ta'lim
jarayonini qiziqarli tashkil etish usuli sifatida foydalana oladilar.
24

4. Ta'limiy o'yinlar boshlang'ich ta'lim jarayonini qiziqarli tashkil etish
bilan birga bolalarni aqlan va jismonan chiniqtirish vazifalarini ham o'taydi.
5. Boshlang'ich ta'lim jarayonida ona tili va o'qish darslarining tashkil
etilganligi joriy holatini o'rganish asosida hanuzgacha ta'limiy o'yinlarning
imkoniyatlaridan to'liq foylanilmayapti, degan xulosaga keldik.
6. Boshlang'ich ta'lim jaraonida didaktik o'yinlardan foydalanishga doir
metodik qo'llanmalar, ko'rsatmalar, ko'rgazmali qurollar tayyorlanishi va nashr
etilishi hozirgi kun talablaridan biridir.
25

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. G'afforova T., Nurullaeva Sh. Boshlang'ich sinflar ona tili darslarida
didaktik o'yinlar va mustaqil ishlar. –Qarshi: Nasaf,2003.–54 b.
2. G'afforova T., Nurullaeva Sh., Haydarova O. Boshlang'ich sinflar
uchun ona tili va o'qishdan didaktik materiallar. –Toshkent: Ilm ziyo, 2004.
3.Sh.M. Mirziyoyev “Erkin va farovon demokratik O’zbekiston Davlatini
birgalikda barpo etamiz” –T.: “O’zbekiston” 2016-y 56-b.
4.Sh.M. Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”. –T.:
“O‘zbekiston” 2017 y. -104-b.
5.Sh.M. Mirziyoyev “Qonun usutuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash
– yurt taraqqiyoti va xalq farovoniligining garovi”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -48-
6.Sh.M. Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan
birga quramiz”–T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -488-b.
7.Sh.M. Mirziyoyev “Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom
ettirib, yangi bosqichga ko’taramiz”. –T.: “O‘zbekiston” 2017 y. -592 b.
8.Abdullayeva Q. Va b. O’qish axborot vositalarii. (Bilim bog’i) 2-sinf. –
T.: O’qituvchi, 2003 y., 192
9.Adizov B. R. Boshlanqich ta'limni ijodiy tashkil etishning nazariy
asoslari. 13.00.01. — pеdagogika nazariyasi va tarixi. — T.:2003 y, 44 b.
10.Boshlanqich ta'lim Kontsеpsiyasi //Boshlanqich ta'lim, 1998, №6, 15-18
11.Jumaboеv M. Bolalar adabiyoti. Darslik–majmua. –T.: O’qituvchi, 1994
12.Saidahmеdov N. Pеdagogik amaliyotda yangi pеdagogik
tеxnologiyalarni qo’llash tеxnologiyalari. Toshkеnt: 2000 y. - 46 b.
13.Umumiy o’rta ta'limning Davlat ta'lim standartlari va o’quv dasturi.
Boshlang’ich ta'lim. // O’zbеkiston Rеspublikasi Xalq ta'limi vazirligining
Axborotnomasi. 7-maxsus son. –T.: «Sharq», 480 b.
26

14.Umarova M, Hakimova Sh. O’qish kitobi. 3-sinf.(to’ldirilgan 10 nashri)
T.:«Cho’lpon», 2010 y. 224
15.Shojalilov A., Toshmatova G., Matjonov S., Sariеv Sh. O’qish kitobi. 4–
sinf uchun darslik. – T.: O’qituvchi, 2001. –352
Internet materiallari
www.referat.arxiv.uz
www.bilimdon.uz
www.ziyonet.uz
www.tatu.uz
27

1-sinf savodga o’rgatish davrida o’yinli texnologiyalardan foydalanish.

Sotib olish