2-sinf o’quvchilarida yasashga doir masalalarni yechishga o’rgatish metodikasi - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	207.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 Iyun 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

orazaliyeva shaxnoza

Ro'yxatga olish sanasi 15 Fevral 2024

34 Sotish

2-sinf o’quvchilarida yasashga doir masalalarni yechishga o’rgatish metodikasi

Sotib olish

Otanazarova Sevinchning
“2-sinf o’quvchilarida yasashga doir masalalarni yechishga
o’rgatish metodikasi” mavzusidagi
KURS ISHI

1

REJA :
KIRISH ..................................................................................................................... 3
I.BOB. BOSHLANG’ICH SINF MATEMATIKA TA’LIMIDA YASASHGA
DOIR MASALALARNING O’RNI ....................................................................... 5
1.1. Boshlang’ich sinflarda matematik ta’limning mazmuni va vazifalari ............... 5
1.2. Yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati va ularni o’qitish ................. 12
II.BOB. 2-SINFDA YASASHGA DOIR MASALALARNI O’RGATISHNING
METODIK ASOSLARI ........................................................................................ 21
2.1. 2-sinf matematika darslaridagi yasashga doir masalalar tahliili ....................... 21
2.2. Yasashga oid masalalarni o’rgatish metodikasi ............................................... 25
XULOSA ................................................................................................................ 29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ......................................... 31

2

KIRISH
Bugungi kunda ta’lim tizimida olib borilayotgan islohotlar zamirida
bolalarning mustaqil fikrlash, amaliy faoliyatga tayyorlanish va ijodiy salohiyatini
rivojlantirishga qaratilgan yondashuvlar yotadi. Ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim
bosqichida beriladigan bilimlar kelajakdagi ta’lim jarayonining poydevorini tashkil
qiladi. Shu bois, boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish metodikasiga
alohida e’tibor qaratilishi zarur. Matematika – bu nafaqat raqamlar va amallar
yig‘indisi, balki bolalarni mantiqiy va tizimli fikrlashga o‘rgatuvchi, hayotiy
muammolarni tahlil qilishga yo‘naltiruvchi fandir. Ayniqsa, yasashga doir
masalalar bolalarda mustaqil ishlash, grafik ma’lumotlarni tahlil qilish, yangi
obyektlar yaratish orqali amaliy ko‘nikmalarni shakllantiradi. Bu turdagi masalalar
orqali o‘quvchilar nafaqat hisob-kitoblarni o‘rganadi, balki berilgan shartlar
asosida fikrlab, yechim yo‘llarini izlashni, natija yaratishni o‘rganadi. Mazkur kurs
ishida 2-sinf matematika darsligidagi yasashga doir masalalarning didaktik
ahamiyati, ularni o‘qitishning samarali metod va vositalari, shuningdek,
innovatsion yondashuvlar tahlil qilinadi. Shuningdek, real dars jarayonlarida
qanday metodik ishlar amalga oshirilishi mumkinligi bo‘yicha amaliy tavsiyalar
beriladi. Kurs ishi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik savodxonlikni
chuqurlashtirish, dars samaradorligini oshirish hamda o‘qituvchilarning kasbiy
mahoratini yuksaltirishga xizmat qilishi ko‘zda tutilgan.
Kurs ishining dolzarbligi . Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning
mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirishda matematika fani yetakchi o‘rin
tutadi. Ayniqsa, yasashga doir masalalar o‘quvchilarni mustaqil qaror qabul
qilishga, axborotni tahlil qilish va grafik ko‘rinishda ifodalay olishga o‘rgatadi.
Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda nafaqat matematik bilimlarni
mustahkamlash, balki tafakkur faoliyatini rivojlantirish, shuningdek, ijodiy
yondashuvni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu masalalar orqali
o‘quvchilar real hayotda duch keladigan vaziyatlarni modellashtirish, grafikalar
tuzish, ma’lumotlar asosida natija chiqarish kabi muhim ko‘nikmalarni
3

egallaydilar. Hozirgi kunda umumiy o‘rta ta’lim tizimida STEM yondashuvi,
kompetensiyaviy yondashuv va zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish
dolzarb vazifa hisoblanadi. Ayniqsa, 2-sinf o‘quvchilarida yasashga doir
masalalarni to‘g‘ri va samarali o‘rgatish orqali ularning matematik savodxonligini
oshirish mumkin. Shu bois mazkur kurs ishi mavzusi bugungi ta’lim islohotlari,
pedagogik jarayonni takomillashtirish va boshlang‘ich ta’limda innovatsion
yondashuvlarni joriy etish nuqtayi nazaridan dolzarb hisoblanadi
Kurs ishining predmeti : Ushbu kurs ishining predmeti — 2-sinf
o‘quvchilariga yasashga doir masalalarni yechish bo‘yicha ta’lim berish jarayonida
qo‘llaniladigan metodik usullar, vositalar va o‘qitish texnologiyalari hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi: Mazkur kurs ishining maqsadi — 2-sinf
o‘quvchilarida yasashga doir masalalarni yechish ko‘nikmalarini mustahkamlash
va rivojlantirishga qaratilgan samarali metodik yondashuvlar hamda vositalarni
aniqlash, tizimlashtirish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Kurs ishining vazifalari : Boshlang‘ich ta’limda matematik ta’lim va
yasashga doir masalalar bo‘yicha adabiyotlarni o‘rganish va tizimlashtirish, 2-sinf
matematika darsliklari hamda metodik qo‘llanmalardagi mavjud masalalarni tahlil
qilish, yasashga doir masalalarning didaktik vazifalari va o‘quvchi faoliyatidagi
o‘rni, 2-sinf o‘quvchilariga mo‘ljallangan interaktiv, o‘yin va loyiha usullarini
tadbiq etish modelini ishlab chiqish, zarur ko‘rgazmali va multimediya vositalar
to‘plamini aniqlash va namunalarini tayyorlash hisoblanadi.

4

I.BOB. BOSHLANG’ICH SINF MATEMATIKA TA’LIMIDA
YASASHGA DOIR MASALALARNING O’RNI
1.1. Boshlang’ich sinflarda matematik ta’limning mazmuni va
vazifalari
Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida yasashga doir masalalar
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini, ijodiy yondashuvini, mustaqil ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu turdagi masalalar bolalarni
berilgan shartlardan kelib chiqib yangi matematik obyektlar tuzishga undaydi.
Yasashga doir masalalar orqali o‘quvchilar sonlar ustida amallar bajarish, shakllar
yasash, nisbat va munosabatlarni aniqlash kabi ko‘nikmalarni egallaydi. Ushbu
masalalar bolaning fikrlash faoliyatini faollashtiradi, matematik bilimlarni
amaliyotda qo‘llash imkonini yaratadi. Boshlang‘ich sinflarda bu masalalar o‘yin
tarzida tashkil etilib, darsga qiziqishni oshiradi. Shuningdek, yasashga doir
masalalar darslarda differensial yondashuvni amalga oshirish, har bir o‘quvchining
individual imkoniyatlarini aniqlash va rivojlantirishga yordam beradi. Masalalarni
yechishda bir nechta yechim yo‘llari mavjud bo‘lishi bolalarda ijodkorlik va
tanqidiy fikrlashni shakllantiradi. Yasashga doir masalalar o‘quv dasturining
barcha bo‘limlariga bog‘liq holda tanlanadi va bosqichma-bosqich
murakkablashtirib boriladi. Bu esa bilimlarning izchillik bilan rivojlanishini
ta’minlaydi. Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida yasashga doir masalalar
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantirishga xizmat qiladigan mashqlar
tizimi hisoblanadi bu masalalar orqali o‘quvchilar berilgan shartlar asosida yangi
matematik obyektlar yaratadi bu esa ularning mantiqiy tafakkuri tafsilotlarga
e’tibori ijodiy yondashuvi va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Yasashga doir masalalarda aniq javobdan ko‘ra yechim topish yo‘li muhim
hisoblanadi o‘quvchi masalani tahlil qiladi taxmin qiladi sinaydi va yakunda eng
maqbul yechimni tanlaydi. Bu jarayon o‘z-o‘zini nazorat qilish mustaqil ishlash va
fikrini asoslash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalar bolaning
qiziqishini uyg‘otadi sababi ular klassik hisoblash masalalaridan farqli o‘laroq
5

topish yaratish moslashtirish kabi faoliyatlarni talab qiladi va o‘quvchi shunchaki
misolni emas balki butun bir yechim yo‘li tizimini o‘ylab topadi. Bu esa uni faol
bilim oluvchiga aylantiradi.Bunday masalalar fanlararo bog‘liqlikni
mustahkamlaydi ya’ni tasviriy san’at mehnat texnologiya ona tili tabiiy fanlar bilan
integratsiyalashgan holda taqdim etilishi mumkin masalan geometrik shakllardan
kompozitsiya yasash matematik terminlardan foydalanib hikoya tuzish yoki
tabiatdagi jismlarni o‘lchamiga ko‘ra taqqoslab grafik shaklida ifodalash mumkin.
Yasashga doir masalalar o‘quvchilarni real hayotiy vaziyatlarga tayyorlaydi chunki
bunda bolalar o‘zlari qaror qabul qiladi tanlov qiladi baholaydi bu esa keyingi
bosqichlardagi murakkab topshiriqlarni mustaqil bajarish salohiyatini oshiradi ular
ko‘p hollarda darsning izchil qismlarida yoki mustahkamlash bosqichlarida
qo‘llaniladi shuningdek o‘quvchilarning bilimini aniqlash differensial yondashuvni
amalga oshirish va diagnostika qilishda ham juda foydalidir. Yasashga doir
masalalar bir necha toifadagi fikrlash jarayonlarini rag‘batlantiradi ya’ni tahlil
qilish umumlashtirish qiyoslash tasavvur qilish tasniflash ketma-ketlikni aniqlash
kombinatsiyalash kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi ayniqsa boshlang‘ich sinf
davrida bu ko‘nikmalarni shakllantirish muhim chunki bu yoshdagi bolalar ongida
ko‘rish bilan eslab qolish harakat bilan o‘rganish va vizual ta’sir asosiy rol
o‘ynaydi.Yasashga doir masalalarni ko‘rgazmali vositalar bilan bajarish bolaning
mavzuga nisbatan qiziqishini oshiradi o‘zlashtirishni yengillashtiradi.
O‘qituvchilar uchun bunday masalalarni tuzish metodik yondashuvni talab qiladi
ya’ni masala soddami yoki murakkabmi bolaning yoshi bilimi va psixologik
tayyorgarligiga mosmi degan savollar asosida tanlanadi masalalar shunday
tuziladiki o‘quvchi ularni tushunsin lekin darhol yecha olmasin ya’ni aqliy
zo‘riqishni boshdan kechirib yechimni o‘zi izlasin bunday yondashuv bolaning
bilim olish jarayonini faol qiladi uni passiv eslab qoluvchi emas balki faol biluvchi
ishtirokchiga aylantiradi. Boshlang‘ich sinf matematika ta’limida yasashga doir
masalalarning o‘rni o‘quv jarayonining markaziy qismlaridan biri bo‘lib u nafaqat
bilimlarni o‘zlashtirish balki ulardan amalda foydalanishni ham o‘rgatadi bu
6

turdagi masalalar orqali o‘quvchilarda matematik tafakkur shakllanadi ular sonlar
ustida amallarni bajarishdan tashqari berilgan shartlarga mos misol yaratish
mavjud elementlardan yangi tuzilma yasash tenglama tuzish va uni yechish
ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar yasashga doir masalalar bolalarda matematik
obrazlarni tasavvur qilish qobiliyatini shakllantiradi bu esa abstrakt fikrlashni
rivojlantirish uchun asosiy omil hisoblanadi.
Bu turdagi masalalarni yechishda o‘quvchi faol bilim oluvchi rolini
bajaradi ya’ni u tayyor ma’lumotni yodlash emas balki mavjud ma’lumotdan kelib
chiqib yangi natija hosil qilishni o‘rganadi bu orqali u sabab oqibat
munosabatlarini tahlil qiladi mantiqiy bog‘liqlikni aniqlaydi asosli qaror qabul
qilishni mashq qiladi masalan o‘quvchiga biror natijani berib unga mos amallar
ketma ketligini tuzish topshiriladi yoki muayyan shaklni yasash uchun kerakli
elementlarni tanlash va joylashtirish talab qilinadi bunday topshiriqlar nafaqat
matematik balki umumiy intellektual salohiyatni ham rivojlantiradi. Yasashga doir
masalalar orqali bolalar kombinatorika elementlari bilan tanishadi ular qanday
qilib berilgan elementlardan turli variantlar yasash mumkinligini o‘rganadilar bu
esa fikrning keng qamrovda rivojlanishiga sabab bo‘ladi bunda har bir bola o‘z
tasavvuri xayoli tajribasi asosida har xil yechim variantlarini taklif qilishi mumkin
bu esa bolalarda tanlov qilish mustaqil qaror chiqarish va o‘z qarorini asoslash kabi
ko‘nikmalarni rivojlantiradi o‘qituvchi bu jarayonda faqat yo‘l ko‘rsatadi
muammoning yechimini berib qo‘ymaydi aksincha o‘quvchiga yo‘nalish beradi va
unga fikr yuritish uchun imkon yaratadi. Bunday masalalarning yana bir muhim
jihati shundaki ular orqali o‘quvchilarda sistemali fikrlash rivojlanadi ya’ni
o‘quvchi biror natijaga erishish uchun ketma ketlikni tartib bilan tuzadi o‘z
harakatlarini rejalashtiradi natijani oldindan taxmin qiladi va yechimni bosqichma
bosqich amalga oshiradi bu yondashuv kelajakda har qanday fan bo‘yicha o‘quv
faoliyatini muvaffaqiyatli olib borish uchun zamin yaratadi bolalar matematik
model yaratishga yaqinlashadi bu esa ularni real hayotiy vaziyatlarda ham tez fikr
yuritish va to‘g‘ri qaror qabul qilishga o‘rgatadi. Masalan o‘quvchilarga bir nechta
7

shakllar beriladi va ular bu shakllardan kvadrat hosil qilishlari kerak yoki berilgan
sonlar orasidan muayyan qoida asosida yangi sonlar ketma ketligini tuzish
topshiriladi bu kabi topshiriqlar o‘quvchilarning vizual fikrlashini
mustahkamlashga yordam beradi shuningdek ular grafikalar bilan ishlash sxemalar
tuzish va o‘qish mahoratini ham rivojlantiradi bosqichma bosqich bu topshiriqlar
murakkablashtiriladi va natijada bolalar murakkab muammolarni yechishga
tayyorlanadi.
Yasashga doir masalalarning metodik asoslari shundan iboratki ular
oddiydan murakkabga tamoyili asosida tuziladi dastlab soddalashtirilgan vizual
topshiriqlar taklif qilinadi keyinchalik og‘zaki so‘z bilan ifodalangan shartlarga
asoslangan masalalar tuziladi undan keyin o‘quvchilarning o‘zlari shartni o‘ylab
topadi va unga masala tuzadi bu esa ularda mustaqil fikr yuritish va matematik tilni
o‘rganish malakasini shakllantiradi bu topshiriqlarda ifoda tuzish tenglama yozish
matematik munosabatlarni ko‘rsatish amaliyotga aylantiriladi. Dars davomida bu
turdagi masalalardan foydalanish o‘quvchilarning bilim darajasini sinash
differensial yondashuv asosida ularning individual qobiliyatlarini rivojlantirish
uchun keng imkoniyat yaratadi masalan kuchli o‘quvchilarga ko‘proq variantli va
noan’anaviy topshiriqlar taklif qilinadi o‘rta va sust o‘zlashtiruvchi o‘quvchilar esa
ko‘proq ko‘makchi savollar bilan harakatlantiriladi bunday yondashuvda har bir
o‘quvchining o‘z qobiliyati doirasida rivojlanishiga erishiladi darsda umumiy
faollik oshadi o‘quvchilar o‘z ustida ishlashni o‘rganadi.Yasashga doir masalalarni
turli shakllarda qo‘llash mumkin masalan grafik asosida shakllar yasash misollar
tuzish va tahlil qilish sanash va solishtirish asosida sonlar topish sxematik modellar
asosida masalalar ishlab chiqish guruh bilan ishlashda muqobil yechimlarni taqdim
etish va baholash bu jarayonda o‘qituvchi vositachilik qiladi o‘quvchilar mustaqil
faoliyatni amalga oshiradi. Bu masalalar darsdan tashqari mashg‘ulotlarda
olimpiada topshiriqlarida ijodiy ishlar tanlovlarida ham keng qo‘llaniladi ular
bolaning qiziqishini kuchaytiradi fan bo‘yicha ijobiy munosabatni shakllantiradi va
o‘z ustida ishlash ko‘nikmasini mustahkamlaydi. Boshlang‘ich sinf matematika
8

ta’limida yasashga doir masalalar o‘quvchilarning faolligini oshiruvchi ijodiy
tafakkurni shakllantiruvchi noan’anaviy fikrlashga undovchi hamda amaliy
faoliyatga asoslangan topshiriqlar tizimini tashkil etadi bunday masalalar
yordamida o‘quvchi nafaqat berilgan ma’lumotlarni qayta ishlaydi balki ular
asosida yangi matematik obyektlar tuzadi mavjud faktlar va holatlarni
umumlashtiradi farqlaydi va mantiqiy tahlil asosida yangi yechim ishlab chiqadi bu
jarayonda o‘quvchi oldiga vazifa sifatida tayyor misollar emas balki ochiq
tuzilishga ega topshiriqlar qo‘yiladi u bu topshiriqlarni o‘z bilimiga tayangan holda
bir nechta yo‘nalishda bajara oladi bu esa o‘z navbatida har bir o‘quvchining
shaxsiy fikrlash salohiyatini rivojlantirish imkonini beradi. Yasashga doir
masalalar ko‘p hollarda darsning izchil tuzilmasiga mos holda qo‘llanadi ya’ni
yangi mavzuni tushuntirishdan oldin bolani mavzuga tayyorlash uchun dars
jarayonida mashq qilish bosqichida bilimlarni chuqurlashtirish va umumlashtirish
maqsadida yoki mustaqil ish topshiriqlari sifatida tavsiya etiladi bunday masalalar
yordamida o‘quvchi o‘z bilimlarini real hayotiy holatlarga tatbiq etadi masalan
o‘lchov birliklari mavzusi doirasida berilgan uzunliklardan turli shakl yasash yoki
sonli ifodalar orqali biror shartga mos misol tuzish orqali o‘z bilimini amaliyotda
sinab ko‘radi. Yasashga doir masalalar matematik savodxonlikni rivojlantirishda
ham muhim vositadir chunki bu masalalar orqali o‘quvchi matematik tushunchalar
orasidagi bog‘liqlikni ko‘radi ular orasidagi munosabatlarni tushunadi ularning
vazifasini anglaydi va turli yo‘llar bilan yechim topadi bu esa bola ongida
bilimlarning izchil va tarmoqli tarzda shakllanishiga olib keladi bu turdagi
masalalar ayniqsa zamonaviy kompetensiyaviy yondashuv asosida o‘quv
dasturlarining mazmunini amalga oshirishda samarali bo‘ladi ya’ni o‘quvchining
nafaqat bilim olish balki bu bilimni qanday foydalanishini bilish hamda o‘rgangan
asosida yangi bilim hosil qilish ko‘nikmasi shakllanadi.
Bunday masalalar bolaning nutq madaniyatini ham rivojlantiradi chunki u
topshiriqni bajarish jarayonida o‘z fikrini izohlashi isbotlashi mantiqiy ketma
ketlik asosida bayon qilishi talab etiladi bu esa o‘quvchini og‘zaki va yozma
9

nutqining aniqligi mantiqiyligi va asoslanganligini oshiradi u o‘z fikrini dalillar
bilan ifodalaydi misollar bilan isbotlaydi va xulosaga keladi bunda matematik tilda
fikr yuritish ko‘nikmalari ham shakllanadi bu ayniqsa yoshi kichik o‘quvchilarning
kognitiv salohiyatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Yasashga doir masalalar
turli metodlar asosida o‘rgatiladi masalan konstruktorli metod modellashtirish
metodi loyiha asosida ishlash metodi muammoli vaziyat asosida o‘qitish metodi
vizual metodlar ko‘rgazmali vositalar asosida tushuntirish hamda guruhli va
juftlikda ishlash orqali interaktiv yondashuvlar orqali o‘qitiladi bunday metodlar
o‘quvchining fikrini faollashtiradi uni dars jarayonida faol ishtirokchi sifatida
shakllantiradi va o‘z fikriga ega bo‘lgan ongli subyekt sifatida rivojlanishini
ta’minlaydi. Masalalarning shakli va mazmuni yosh xususiyatlari va sinf
bosqichlariga qarab tanlanadi masalan 1 sinfda sonlar va shakllar bilan bog‘liq
sodda yasash topshiriqlari qo‘llanilsa 2 sinfda bir nechta amalni birlashtirgan
masalalar tuzishga e’tibor beriladi 3 sinfda tenglamalar va murakkab arifmetik
ifodalar asosida misollar tuzish hamda ularni asoslash topshiriqlari beriladi 4
sinfda esa real hayotiy vaziyatlardan olingan ma’lumotlar asosida masala tuzish va
uni grafik model asosida tushuntirish kabilar ustida ishlanadi bu yondashuv
bolaning bilimini bosqichma bosqich chuqurlashtirishga xizmat qiladi. Yasashga
doir masalalarning eng muhim ijobiy jihatlaridan biri bu ularning o‘z-o‘zini
rivojlantiruvchi va o‘z-o‘zini tekshiruvchi xarakterga ega bo‘lishidir bola
topshiriqni bajarayotganda o‘zining oldingi bilimlarini eslaydi yangi bilim bilan
taqqoslaydi xatoni ko‘radi va uni tuzatishga harakat qiladi bu esa o‘z navbatida
o‘quvchi uchun reflektiv faoliyatni shakllantiradi bu faoliyat orqali o‘quvchi o‘z
bilimini baholash uni tahlil qilish va o‘z ustida ishlashga tayyor bo‘ladi. Bu
masalalarni baholashda ham an’anaviy yondashuvdan ko‘ra jarayon va natijani
birgalikda e’tiborga olish tavsiya etiladi ya’ni o‘quvchining to‘g‘ri javob bergani
emas balki unga qanday yo‘l bilan erishgani qanchalik izchil va mantiqiy fikr
yuritgani asosida baholash lozim bunday baholash usuli bolaning fikrini
qadrlashga va uni rag‘batlantirishga xizmat qiladi. O‘quv dasturi milliy
10

standartlarga muvofiq tuziladi. Kompetensiyaviy yondashuv asosida o‘quv
natijalari belgilanadi. O‘qitishda manipulyativ materiallar va raqamli resurslardan
foydalanish rag‘batlantiriladi. Differensial yondashuv yordamida har bir bolaning
malaka darajasi inobatga olinadi. Formativ baholash usullari doimiy fikr-mulohaza
va tahlil uchun qo‘llaniladi. Summativ baholash orqali yil yakuni natijalari tizimli
tarzda aniqlandi. Uyga vazifa ortiqcha yuklamasdan mustaqil fikrlashni
mustahkamlashga xizmat qiladi. Ota-ona bilan hamkorlik o‘quv jarayonini qo‘llab-
quvvatlashni ta’minlaydi. Matematika jurnal va portfellar bolalarning ijodiy
izlanishlarini aks ettiradi. Muammoli vaziyatlar va real hayot misollari asosida dars
materiallari boyitiladi. Raqamli texnologiyalar yordamida interaktiv mashg‘ulotlar
tashkil etiladi. Masofaviy va aralash ta’lim sharoitida ham samarali metodik
usullar qo‘llanadi. O‘qituvchilar malakasini oshirish uchun doimiy professional
treninglar o‘tkaziladi. Mashg‘ulotlarda o‘yin elementlari va jamoaviy loyihalar
bilan motivatsiya kuchaytiriladi. Natijalarni tahlil qilish va o‘quv jarayonini
doimiy takomillashtirish asosiy vazifa sanaladi.

11

1.2. Yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati va ularni o’qitish
Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda mustaqil fikrlash va o‘z yechim
yo‘lini izlash ko‘nikmasini rivojlantiradi. Bu masalalar orqali bolalar mantiqiy
bog‘liqlikni tahlil qilish va bosqichma-bosqich yechimga erishish malakasini
egallaydi. Ijodiy yondashuvni rag‘batlantiradi va har bir o‘quvchiga o‘ziga xos
yechim variantlarini taklif etish imkonini yaratadi. O‘quv jarayonida ko‘rgazmali
materiallar bilan ishlashni mustahkamlaydi va vizual tafakkurini boyitadi.
Differensial yondashuv asosida har bir bolaning imkoniyatidan kelib chiqib
murakkablik darajasini sozlashga xizmat qiladi. Formativ baholash usullari bilan
birgalikda o‘quvchilarning fikrlash jarayonini va yechim yo‘llarini tahlil qilish
imkonini beradi. Guruh va juftlikda ishlash metodlari orqali ijtimoiy ko‘nikmalarni
ham rivojlantiradi. Matematik tilni o‘rganish va fikrini og‘zaki hamda yozma
bayon etish mahoratini oshiradi. Muammoli vaziyatlar yaratish metodikasi orqali
real hayot misollari bilan bog‘lash ko‘nikmasini mustahkamlaydi. Konstruktorli va
loyihaviy yondashuvlar yordamida yanada chuqur va amaliy mashg‘ulotlarni
tashkil etadi. Topshiriqlarni oddiydan murakkabga bosqichma-bosqich o‘tkazish
metodikasi o‘quvchilarni asta-sekin yetaklaydi. Yo‘l-yo‘riqli topshiriqlar bilan
birgalikda ochiq tuzilishdagi masalalar o‘quvchining mustaqil tadqiqotiga turtki
bo‘ladi. O‘qituvchi vositachilik qiluvchi rolida bo‘lib, yo‘nalish ko‘rsatib,
o‘quvchingagina yechimni izlash imkonini beradi. Yasashga doir masalalarning
baholash mezonlari jarayon va yechim bosqichlarini birdek o‘rganishni nazarda
tutadi. Teskari aloqa va refleksiya usullari orqali o‘quvchi o‘z xatolarini tahlil
qiladi va takomillashadi. Integratsiyalashgan darslar shaklida berilganda fanlararo
bog‘liqlik ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.
Yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati quyidagilardan iborat.
Ular o‘quvchilarda muammoni aniqlash va unga yechim izlash jarayonida faol
tafakkur yuritish, sabab-oqibat munosabatlarini tushunish, qaror qabul qilish va
natijani baholash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bunday masalalar orqali o‘quvchi
o‘z bilimlarini amaliy faoliyatga tatbiq etishni o‘rganadi, bu esa nazariy bilimni
12

mustahkamlaydi va mustaqil o‘qish salohiyatini oshiradi. Yasashga doir masalalar
ijodiy salohiyatni rag‘batlantiradi, chunki ular bir nechta yechim yo‘llarini taklif
etadi va har bir o‘quvchi o‘ziga mos strategiya tanlashi mumkin. Shu bilan birga,
masalalarni tahlil qilish va yechim jarayonini og‘zaki hamda yozma ifodalash
o‘quvchilarning matematik tilini,mantiqiy bayon etish mahoratini mustahkamlaydi.
Didaktik jihatdan bunday masalalar o‘quv dasturidagi asosiy kompetensiyalar –
mantiqiy, ijodiy, tahliliy fikrlash va amaliy faoliyat ko‘nikmalarini birlashtiruvchi
vosita hisoblanadi. Masalalar o‘quv jarayonini problemaga yo‘naltirilgan akademik
faoliyatga aylantiradi, bu esa Vygotskiy nazariyasidagi “yaqin rivojlanish
zonasi”ni inobatga olgan holda o‘quvchi salohiyatini kengaytiradi. Shu tariqa
o‘qituvchi yo‘llanma ko‘rsatuvchi emas, balki yordamchi va yo‘l-yo‘riq beruvchi
sifatida faol rol o‘ynaydi. O‘qitish metodikasida quyidagi tamoyillarga e’tibor
qaratiladi. Birinchidan, masalalar ochiq tuzilishga ega bo‘lib, o‘quvchiga erkin
tanlov va turli yo‘llar sinash imkonini berishi kerak. Ikkinchidan, topshiriqlarni
oddiydan murakkabga bosqichma-bosqich o‘tkazish orqali kognitiv yukni nazorat
qilish va o‘quvchining muvaffaqiyatli yechimga erishishini ta’minlash mumkin.
Uchinchi, vizual va manipulyativ materiallardan keng foydalanish – plastilin,
gugurt tayoqchalari, geoplani kabi vositalar o‘quvchilarning tasavvurini
kuchaytiradi. Metodik jarayon quyidagi bosqichlardan tashkil topadi. Dastlab
o‘quvchilarni mavzu bilan tanishtirish va ularning ilgari o‘rgangan bilimlarini esga
tushirish uchun motivatsion savollar yoki oddiy misollar bilan kirish qismi
o‘tkaziladi. Keyin o‘qituvchi masalaning shartini ochiq muammo shaklida taqdim
etadi, o‘quvchilar guruhi yoki juftlikda muhokama qilib, ehtimoliy yechim
yo‘llarini ilgari suradi. Shu paytda o‘qituvchi faqat yo‘nalish ko‘rsatib, yanglish
yo‘lga boshlanmasligi uchun lozim bo‘lsa savollar bilan rag‘batlantiradi. Uchinchi
bosqich – mustaqil ishlash, bu yerda har bir o‘quvchi tanlagan strategiyasini
realizatsiya. Keyingi bosqich – yechimlarni taqqoslash va umumlashtirish,
o‘quvchilar o‘z yechimlarini sinfdoshlariga taqdim etadi, muhokama qiladi va eng
samarali yondashuvlarni aniqlaydi. Yakuniy bosqich – refleksiya, bunda o‘quvchi
13

o‘z xatolarini tahlil qiladi, erishgan natijasini baholaydi va kelgusi ishlash uchun
tavsiyalar oladi. O‘qitishda guruh va juftlikda ishlash metodlarini qo‘llash muhim.
Bu muloqot orqali o‘quvchilar bir-biriga savol berish, fikrini asoslashi va
hamkorlikda yechim topishni o‘rganadi. Shu bilan birga, individual topshiriqlar
ham berilib, bu davomida o‘qituvchi differensial yondashuv asosida har bir
o‘quvchiga mos murakkablik darajasini belgilaydi. Bunday kombinatsiyalangan
yondashuv o‘quvchilarni faollashtiradi va har birining o‘z salohiyatini ochishga
yordam beradi. Qisqasi, yasashga doir masalalarning didaktik ahamiyati ularning
mantiqiy, ijodiy va amaliy kompetensiyalarni shakllantirishida, metodikasi esa
ochiq tuzilish, bosqichma-bosqich murakkablashtirish, vizual-manipulyativ
vositalardan foydalanish, hamkorlik va reflektiv faoliyat usullarini
uyg‘unlashtirishdan iborat. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda matematik
bilimlarni amaliy faoliyat orqali o‘zlashtirish ko‘nikmasini shakllantiradi. Bu
turdagi masalalar orqali o‘quvchilar real shakllarni ko‘rish va ularni yaratish
asosida fazoviy tafakkurni rivojlantiradi. O‘quvchilar geometrik shakllarni
birlashtirish, ajratish va qayta tuzish jarayonida mantiqiy bog‘lanishlarni anglaydi.
Har bir yasashga doir topshiriq o‘quvchilarning mustaqil qaror qabul qilish
qobiliyatini oshiradi. Bunday masalalar orqali bolalar muammoni ko‘rish, uni tahlil
qilish va yechim yo‘lini izlashda faol ishtirok etadi. Darslarda qo‘llaniladigan
manipulyativ materiallar – gugurt tayoqchalari, qog‘ozlar, karton, plastilin kabi
vositalar orqali bolalar vizual va kinestetik o‘rganishga faol jalb qilinadi.
Yasashga doir masalalar bolaning o‘ylash sur’atini hisobga olgan holda
individual tarzda bajariladi.Bu masalalar o‘quvchilarni aniq maqsadga
yo‘naltirilgan faoliyatga tayyorlaydi. Ular orqali bolalar o‘z fikrlarini og‘zaki va
yozma shaklda bayon qilishga o‘rganadi. Metodik yondashuvda muammoli vaziyat
yaratish asosiy o‘rinni egallaydi. Masalaning ochiq tuzilishi har bir o‘quvchiga o‘z
yondashuvini sinab ko‘rishga imkon yaratadi. Dars davomida o‘qituvchi
yo‘naltiruvchi savollar orqali bolani izlanishga undaydi. Topshiriqlar soddadan
murakkabga tomon bosqichma-bosqich o‘rgatiladi. Vizual yondashuv orqali
14

shakllar, nisbatlar va simmetriya haqida chuqurroq tushunchalar hosil qilinadi.
O‘quvchilar guruh bo‘lib ishlash orqali fikr almashadi va ijtimoiy faoliyat
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Baholash jarayonida jarayonni kuzatish, fikr yuritish
va natijani taqdim etish asosida umumiy baho beriladi. Refleksiya orqali o‘quvchi
o‘z faoliyatini tahlil qiladi va o‘zini baholashga o‘rganadi. Yasashga doir masalalar
bolaning ijodiy salohiyatini ochish va mustaqil fikrlashini kuchaytirishga xizmat
qiladi. Bu masalalar darsni jonli va interaktiv tashkil etish imkonini beradi. Bunday
topshiriqlar bolalarda aniqlik, sinchkovlik, estetik did kabi sifatlarni tarbiyalaydi.
Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf o‘quvchisining fikrlash darajasi va yosh
xususiyatlariga mos bo‘lishi kerak. Bu masalalar orqali o‘quvchilarni atrof-
muhitdagi shakl va buyumlarni kuzatishga va ularni modellashtirishga o‘rgatish
mumkin. Yasash faoliyati orqali bolalarda konstruktiv fikrlash rivojlanadi bu esa
keyinchalik texnik va amaliy faoliyatga asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘quvchi shakl
yasash jarayonida ketma-ketlikka rioya qilishni va o‘lchamlarni aniqlik bilan
saqlashni o‘rganadi. Har bir shaklni yaratish uchun zarur elementlar soni va
ularning joylashuvi haqida o‘ylash o‘quvchida rejalashtirish ko‘nikmasini hosil
qiladi. Bunday topshiriqlar o‘quvchilarda sabr-toqat puxtalik va mustahkamlikka
intilish hissini shakllantiradi. Masalaning yechimini bir necha bosqichda bajarish
esa bolalarda rejali ish yuritish odatini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalar
o‘quvchilarning matematik tushunchalarini – masalan uzunlik kenglik balandlik
nisbiy o‘lcham va burchak kabi tushunchalarni konkret holatda o‘zlashtirishiga
yordam beradi. Ushbu masalalar yordamida o‘quvchilarda sabab-oqibat
bog‘liqliklarini anglash va taxmin qilish ko‘nikmasi hosil bo‘ladi. O‘quvchilar
biror shaklni yasab bo‘lgach unga turli nomlar berish orqali lug‘at boyligini
oshiradi. Yasash jarayonida o‘qituvchi bolalarni erkin izlanishga undaydi bu esa
ularning o‘z fikrini mustaqil ifoda etishiga zamin yaratadi. O‘qituvchi tomonidan
beriladigan ochiq savollar o‘quvchilarda muammoni turli yo‘llar bilan hal qilish
imkoniyatini kengaytiradi. Shakllarni birlashtirish ajratish aylantirish va qiyoslash
orqali bolalar mantiqiy amallarni amalda bajarishni o‘rganadi. Bunday darslar
15

ko‘pincha kichik guruhlarda tashkil etiladi bu esa hamkorlikda ishlash va jamoaviy
fikrlashni rivojlantiradi. Har bir guruh o‘z shaklini yaratgach uni sinf oldida taqdim
etadi bu esa nutq faolligini va o‘z fikrini bayon qilish qobiliyatini oshiradi.Dars
yakunida o‘quvchilar o‘z ishlari ustida fikr yuritib qayta baholaydi bu esa ularning
reflektiv tafakkurini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalarni fanlararo integratsiya
asosida tashkil etish mumkin masalan matematika va mehnat darslarini
birlashtirish orqali. Masalalarning didaktik vazifalaridan biri o‘quvchilarni qurilish
geometriya dizayn va texnologiyaga qiziqtirishdir. Yasashga doir topshiriqlar
differensial yondashuv asosida har bir o‘quvchining qobiliyatiga qarab berilishi
kerak. Bu turdagi masalalar ko‘proq o‘quvchi faolligi ijodiy fikrlash va amaliy
faoliyatga tayyorlashga xizmat qiladi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning
mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi bu ularni murakkabroq matematik
tushunchalarni o‘zlashtirishga tayyorlaydi. Masalalar o‘quvchilarga o‘z fikrini
izchil va aniq ifoda etish ko‘nikmasini beradi bu esa kelajakda yozma va og‘zaki
nutqni rivojlantirishga yordam beradi. Yasash jarayoni orqali bolalar fazoviy
fikrlashni o‘zlashtiradi ular shakllar orasidagi munosabatlarni anglaydi va
obyektlarni uch o‘lchamda tasavvur qiladi. Bunday masalalar o‘quvchilarda sabr-
toqat va diqqatni jamlash qobiliyatini oshiradi chunki yasashda aniqlik va ketma-
ketlik talab qilinadi. Masalalarni hal qilish jarayonida bolalar mustaqil qarorlar
qabul qilishni o‘rganadi bu esa ularning mustaqil fikrlash salohiyatini oshiradi.
O‘qituvchi muammoni yechishda yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib yordam beradi ammo
yakuniy yechimni o‘quvchi o‘z izlanishlari asosida topadi. Yasashga doir
masalalar o‘quvchilarni jamoaviy ishga jalb qiladi bu esa ularning hamkorlik va
muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi. Masalalarni yechishda turli materiallar va
vositalardan foydalanish o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi va o‘rganish
jarayonini interaktiv qiladi. Darslarda qo‘llaniladigan manipulyativ materiallar
bolalar uchun yanada tushunarli va yaqin bo‘lib ular o‘rganayotgan mavzuga
qiziqishni oshiradi. Yasashga doir masalalar yordamida o‘quvchilar matematik
terminologiyani mustahkam o‘zlashtiradi va uni amalda qo‘llashni o‘rganadi.
16

Masalalar yordamida bolalar geometrik shakllarning xossalari va ularning o‘zaro
bog‘liqligini chuqurroq anglaydi. O‘quvchilar shakllarni yaratishda o‘lchovlar va
nisbatlarga e’tibor beradi bu esa ularda aniq va mantiqiy fikrlashni rivojlantiradi.
Yasashga doir topshiriqlar o‘quvchilarning ijodkorligini rivojlantiradi chunki ular
turli yechimlar va variantlarni sinab ko‘rish imkoniga ega bo‘ladi. O‘qituvchilar
masalalarni individual yondashuv asosida tashkil etib o‘quvchilarning qobiliyat va
ehtiyojlarini inobatga oladi. Yasash jarayonida bolalar o‘z ishlarini taqdim etib
baho olishadi bu esa ularning o‘zini baholash ko‘nikmalarini oshiradi. Refleksiya
o‘quvchilarning xatolaridan o‘rganish va o‘z ustida ishlashga yordam beradi.
Yasashga doir masalalar o‘quvchilarni fanlararo bog‘liqlikni anglashga undaydi,
masalan matematika va san’at yoki texnologiya fanlari mavjud. Darslarda
masalalarni hal qilish jarayoni o‘quvchilarga mustaqil va ijodiy fikrlash
ko‘nikmalarini beradi. Ushbu masalalar o‘quvchilarning ta’lim jarayonida faol
ishtirokini ta’minlaydi va ularni qiziqtiradi. Yasashga doir topshiriqlar orqali
o‘quvchilar o‘zaro hamkorlik va do‘stona munosabatlarni mustahkamlaydi.
Bunday masalalar o‘quvchilarda matematikani amaliy fan sifatida qabul qilish
hissini shakllantiradi. Ularning yechimi uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar kelajakda
fan va texnologiya sohalarida o‘qishda foydali bo‘ladi. Yasashga doir masalalar
ta’lim jarayonida o‘quvchilarni rag‘batlantiradi va ularning o‘z-o‘zini
rivojlantirishga bo‘lgan intilishlarini kuchaytiradi. Bu masalalar bolalarga mustaqil
faoliyat yuritish va o‘z natijalarini baholash imkonini beradi.O‘qituvchilar bunday
masalalar yordamida o‘quvchilarning individual xususiyatlarini inobatga olib
ta’limni moslashtiradi. Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf matematika
dasturida ajralmas qism sifatida qabul qilinadi chunki ular asosiy ko‘nikmalarni
shakllantiradi. Ular orqali o‘quvchilar nafaqat matematik bilimlarni o‘zlashtiradi
balki mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv va amaliy ko‘nikmalarni ham egallaydi.
Shu tariqa yasashga doir masalalar ta’lim jarayonining samarali va qiziqarli
bo‘lishiga xizmat qiladi. Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining matematik fikrlashini rivojlantirishda asosiy vositadir. Bu
17

masalalar bolalarga amaliy faoliyat orqali matematik tushunchalarni
mustahkamlash imkonini beradi. Ular o‘quvchilarni muammoli vaziyatlarda
mustaqil fikrlashga va ijodiy yechimlar topishga o‘rgatadi. Yasash jarayonida
o‘quvchilar shakllar orasidagi o‘lcham, nisbat va joylashuv munosabatlarini
chuqurroq tushunadi.Bunday masalalar o‘quvchilarda diqqat va xotira faoliyatini
oshiradi chunki yasashda qat’iyat va izchillik talab qilinadi. O‘quvchilar turli
materiallardan foydalanib konstruktiv faoliyat bilan shug‘ullanganda qo‘l va ko‘z
muvozanatini rivojlantiradi. Yasashga doir topshiriqlar ko‘pincha o‘yinga
asoslangan bo‘lib bu o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Bu
masalalar bolalarning muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi chunki ular guruhda
hamkorlikda ishlashadi. O‘qituvchi masalalarni berishda har bir o‘quvchining
individual imkoniyatlarini hisobga olishi lozim. Yasashga doir masalalar
o‘quvchilarning rejalashtirish va tartib bilan ishlash ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi. Bu masalalar yordamida o‘quvchilar matematik terminlarni
amaliy vaziyatda qo‘llashni o‘rganadi. Masalalarni yechishda o‘quvchilar o‘zaro
fikr almashadi va turli yechim variantlarini muhokama qiladi. Yasash jarayonida
o‘quvchilar o‘z ishlarini sinf oldida taqdim etib nutq madaniyatini oshiradi. Dars
davomida o‘qituvchi faol tinglash va o‘quvchilarning fikrlarini tinglash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarda muammolarni
bosqichma-bosqich yechish qobiliyatini oshiradi. Bu masalalar bolalarda
matematikani amaliy fan sifatida tushunish hissini mustahkamlaydi. Yasash
topshiriqlari orqali o‘quvchilar ijodiy yondashuvni o‘rganadi va yangi g‘oyalarni
sinab ko‘radi. O‘quvchilarga beriladigan topshiriqlar aniq va tushunarli bo‘lishi
kerak.
Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va
refleksiya qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu masalalar yordamida o‘quvchilar
fanlararo integratsiya imkoniyatlarini anglaydi. Darslarda qo‘llanadigan
manipulyativ materiallar o‘quvchilarning diqqatini jamlash va qiziqishini oshiradi.
Yasashga doir masalalar matematikani hayot bilan bog‘lashga yordam beradi. Ular
18

o‘quvchilarga nazariy bilimlarni amaliy ko‘nikmaga aylantirish imkonini beradi.
Yasash faoliyati o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rag‘batlantiradi va ularni
intellektual jihatdan rivojlantiradi. Masalalarni yechishda o‘quvchilar o‘z ishlarini
boshqalar bilan solishtiradi va yaxshilash yo‘llarini topadi. Yasashga doir
masalalar bolalarning tafakkur doirasini kengaytiradi va ularni yangi bilimlarni
o‘zlashtirishga tayyorlaydi. Bu masalalar o‘quvchilarni matematikani qiziqarli va
tushunarli qilishga yordam beradi.Yasash topshiriqlari o‘quvchilarning o‘rganishga
bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi va ularni faoliyatga jalb qiladi. O‘qituvchilar
bunday masalalarni samarali o‘qitish uchun metodik qo‘llanmalar va didaktik
materiallardan foydalanadi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning muloqot
madaniyatini va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu masalalar ta’lim
jarayonini interaktiv va qiziqarli qiladi. Yasashga doir masalalar boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarining matematik fikrlashini yanada rivojlantiradi. Bu masalalar
bolalarda geometrik tushunchalarni chuqurroq anglash va amalda qo‘llash
ko‘nikmasini shakllantiradi. O‘quvchilar shakllarni yasash jarayonida aniq
o‘lchovlar va nisbatlarga e’tibor beradi bu mantiqiy tafakkurni oshiradi. Yasash
orqali bolalar fazoviy tasavvurni rivojlantiradi ular shakllar o‘rtasidagi joylashuv
munosabatlarini anglaydi. Masalalar bolalarda diqqatni jamlash va davomiy
mehnat qilish qobiliyatini mustahkamlaydi. Ular orqali o‘quvchilar mustaqil qaror
qabul qilish va muammoli vaziyatlarni hal etish ko‘nikmalarini o‘zlashtiradi.
Yasashga doir masalalar o‘quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qiladi ular turli
yechimlar izlashga undaydi. O‘quvchilar guruhlarda ishlaganda hamkorlik
ko‘nikmalari rivojlanadi bu jamoaviy ishni o‘rganishga yordam beradi.
Masalalarni yechishda o‘qituvchi o‘quvchilarni yo‘naltirib ular fikrini ochiq ifoda
etishiga yordam beradi. Yasash jarayonida o‘quvchilar o‘z ishlarini taqdim etish
orqali nutq madaniyatini oshiradi. Darsda qo‘llaniladigan manipulyativ materiallar
bolalarning qiziqishini oshiradi va o‘rganishni yanada samarali qiladi. Yasashga
doir masalalar o‘quvchilarda sabab-oqibat munosabatlarini anglash ko‘nikmasini
shakllantiradi. Bu masalalar yordamida o‘quvchilar matematik terminlarni
19

amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi. Masalalar murakkablik darajasiga ko‘ra
bosqichma-bosqich beriladi bu o‘quvchilarni qiyinchiliklarga tayyorlaydi.
O‘quvchilar o‘z ishlarini boshqalar bilan solishtirib yaxshilash imkoniyatini topadi.
Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning tafakkur doirasini kengaytiradi va ularni
yangi bilimlarni o‘zlashtirishga tayyorlaydi. Bu masalalar o‘quvchilarni
matematikani qiziqarli va tushunarli qilishga undaydi. Yasash topshiriqlari
o‘quvchilarning o‘rganishga bo‘lgan motivatsiyasini oshiradi va faol ishtirokini
ta’minlaydi. O‘qituvchilar bunday masalalarni samarali o‘qitish uchun didaktik
qo‘llanmalar va o‘yin usullaridan foydalanadi. Yasashga doir masalalar
o‘quvchilarning jamoaviy ish ko‘nikmalarini va muloqot madaniyatini
rivojlantiradi. Bu masalalar ta’lim jarayonini interaktiv va qiziqarli qiladi.
Yasashga doir masalalar yordamida o‘quvchilar nafaqat matematik bilimlarni balki
mustaqil fikrlash va ijodkorlikni ham rivojlantiradi. Bunday masalalar
o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va refleksiya qilish ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi. Masalalar fanlararo integratsiya imkonini beradi masalan
matematika, texnologiya va san’at darslarini bog‘lash mumkin. Yasashga doir
masalalar o‘quvchilarning diqqatini jamlash va faoliyatga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi. Ular matematikani hayot bilan bog‘lashda muhim rol o‘ynaydi. Yasash
jarayonida o‘quvchilar turli fikrlarni sinab ko‘radi va yangi yechimlar topadi.
Masalalar o‘quvchilarning rejalashtirish va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘z ishlarini sinf oldida taqdim etish orqali nutq
madaniyatini oshiradi. Yasashga doir masalalar o‘quvchilarning muloqot va
hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi.. Bu masalalar ta’limni yanada samarali va
qiziqarli qiladi.

20

II.BOB. 2-SINFDA YASASHGA DOIR MASALALARNI
O’RGATISHNING METODIK ASOSLARI
2.1. 2-sinf matematika darslaridagi yasashga doir masalalar tahlili
2-sinfda yasashga doir masalalarni o‘rgatishda avvalo masala shartini
yaxshi tushunishni o‘rgatish kerak. O‘quvchilar masalada nima berilganini va nima
so‘ralayotganini aniq bilishlari zarur. Masalani rasm yoki diagramma yordamida
tushuntirish osonroq bo‘ladi, shuning uchun vizual vositalardan foydalanish
foydali. Masalalarni yechishda qo‘shish, ayirish kabi oddiy amallarni to‘g‘ri
qo‘llash muhim. Murakkab bo‘lgan masalalarni kichik qismalarga bo‘lib,
bosqichma-bosqich yechishni o‘rgatish kerak. O‘quvchilar bilan birga masalalarni
muhokama qilib, ularning fikrlarini tinglash yaxshi natija beradi. Mustaqil va
guruh bo‘lib ishlash mashqlari o‘quvchilarning qobiliyatini oshiradi. O‘rgangan
bilimlarni mustahkamlash uchun takrorlash va nazorat ishlari muntazam
o‘tkazilishi lozim. Masalalarni hayotiy misollar bilan bog‘lab, o‘quvchilar uchun
qiziqarli qilish o‘rganishni yengillashtiradi. Har doim o‘quvchilar darajasiga mos,
soddadan murakkabga qarab masalalar berish zarur. Shuningdek, o‘quvchilarning
kichik yutuqlari e’tiborga olinib, rag‘batlantirilishi kerak. Shu tarzda, 2-sinf
o‘quvchilari yasashga doir masalalarni yaxshi o‘rganadi va mustaqil yecha oladi. 2-
sinfda yasashga doir masalalarni o‘rgatishda eng muhimi o‘quvchilarga masala
shartini to‘liq tushunishni o‘rgatishdir. Masalada berilgan ma’lumotlar va
so‘ralayotgan narsalar aniq bo‘lishi kerak. Shuning uchun o‘qituvchi masalani
oddiy, tushunarli tilda tushuntirishi lozim. Masalani o‘quvchilar hayotidan olingan
misollar bilan bog‘lash ularni qiziqtiradi va mavzuni yaxshiroq anglashga yordam
beradi. Masalani yechish uchun asosiy arifmetik amallarni, xususan, qo‘shish va
ayirishni yaxshi bilish kerak. O‘quvchilar avval oddiy amallarni
mustahkamlashlari zarur. Masalalarni yechishda qaysi amalni qachon qo‘llashni
o‘rgatish muhim. Masalan, agar masalada sonlar yig‘ilishi haqida so‘z borayotgan
bo‘lsa, qo‘shish amalidan foydalanish kerakligini tushuntirish kerak. Yana bir
21

muhim jihat — masalani bosqichlarga ajratish. Katta yoki murakkab ko‘ringan
masalani kichik qismlarga bo‘lib, har bir bosqichni alohida yechishni o‘rgatish
orqali o‘quvchilar yechimni osonroq topadilar. Bunda o‘qituvchi bosqichma-
bosqich masala yechimini ko‘rsatib borishi, o‘quvchilar bilan birga har bir
qadamni tahlil qilishi lozim.
Masalani rasm, sxema yoki diagramma orqali ifodalash ham juda
samarali. Bu o‘quvchilarga masalani yaxshiroq tushunishga yordam beradi,
ayniqsa so‘zli masalalarda. Masalan, meva yoki o‘yinchoqlar tasvirlangan rasm
yordamida masalaning sharti aniq ko‘rsatiladi. Shuningdek, o‘quvchilarni mustaqil
ishlashga va guruhda ishlashga o‘rgatish kerak. Mustaqil ish o‘quvchining bilimini
mustahkamlaydi, guruhda ishlash esa bir-biridan o‘rganish imkonini beradi.
Guruhda masala yechish vaqtida o‘quvchilar fikr almashadi, muammolarni birga
hal qiladi. O‘rgangan bilimlarni mustahkamlash uchun takrorlash mashqlari
muntazam o‘tkazilishi kerak. Shuningdek, o‘quvchilarning bilim darajasini
aniqlash uchun testlar va kichik nazorat ishlarini qo‘llash muhim. O‘qituvchi har
bir o‘quvchining yutuqlarini e’tiborga olib, ularni rag‘batlantirishi lozim. Bu
o‘quvchilarda o‘rganishga qiziqish uyg‘otadi. Masalalarni har doim
o‘quvchilarning darajasiga moslab berish, asta-sekin murakkablashuvchi masalalar
bilan ishlash o‘quvchilarning muvaffaqiyatli o‘rganishiga yordam beradi. Shu
bilan birga, o‘quvchilarni tanqidiy fikrlashga, mulohaza yuritishga va mantiqiy
fikrlashga o‘rgatish ham muhim. Masalan, o‘quvchilardan masalani boshqa usul
bilan yechishni so‘rash yoki masalani boshqa holatlarga qo‘llashni talab qilish ular
fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Umuman olganda, 2-sinfda yasashga doir
masalalarni o‘rgatishda o‘quvchilarning tushunish darajasini hisobga olgan holda,
amaliy, qiziqarli va bosqichma-bosqich yondashuv zarur. Bu yondashuv
o‘quvchilarga matematikani qiziqarli va oson o‘rganishga imkon beradi. 2-sinfda
yasashga doir masalalarni o‘rgatishda avvalo o‘quvchilarning matematik asoslari,
ya’ni sonlar, ularning o‘zaro munosabatlari va arifmetik amallarni yaxshi bilishlari
zarur. Masalalarni yechish uchun qo‘shish, ayirishni o‘rganish, bu amallarni tez va
22

to‘g‘ri bajarishga odatlanish muhimdir. O‘qituvchi avvalo ushbu ko‘nikmalarni
mustahkamlashi lozim.
Yasashga doir masalalar ko‘pincha hayotiy vaziyatlarga asoslangan bo‘ladi.
Masalan, mevalar soni, o‘yinchoqlar taqsimoti, yoki pul bilan bog‘liq vaziyatlar.
Shuning uchun o‘quvchilarni masalalarning shartlarini hayotiy misollar yordamida
tushuntirish, ularning matematikani atrofdagi olam bilan bog‘lashlariga yordam
beradi. Bu esa qiziqishni oshiradi va tushunishni osonlashtiradi.
Masalalarni bosqichma-bosqich yechish metodikasini joriy etish kerak.
Masala shartini tahlil qilish, asosiy ma’lumotlarni ajratib olish, keyin esa hisoblash
amallarini qo‘llash ketma-ketligi o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatadi. Har
bir qadamni alohida tushuntirish va sinfda birgalikda yechish tavsiya etiladi.
Vizual yordamlardan faol foydalanish lozim. Rasm, diagramma, grafik yoki
ko‘rgazmali materiallar masalani yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Bu
ayniqsa yosh o‘quvchilar uchun juda muhim. Masalalarni taqdim etishda so‘zli
tushuntirish bilan birga, vizual materiallar bo‘lishi o‘quvchilarning e’tiborini jalb
qiladi va tushunishni yaxshilaydi.
O‘quvchilarga masalalarni turli usullar bilan yechishni ko‘rsatish foydali.
Masalan, ba’zi masalalarni rasm asosida, boshqalarini formulalar yordamida
yechish mumkinligini namoyish qilish kerak. Bu ularning matematik
qobiliyatlarini rivojlantiradi va turli yechim usullarini tushunishga yordam beradi.
Guruhda ishlash usuli ham samarali. O‘quvchilar kichik guruhlarda birgalikda
masalalarni yechish orqali fikr almashadi, bir-biridan o‘rganadi, muloqot
ko‘nikmalarini oshiradi. Guruh ishlarida o‘qituvchi faqat yo‘nalish beradi, asosiy
ish o‘quvchilarga yuklanadi. Muntazam ravishda takrorlash va mustahkamlash
mashqlari tashkil etilishi kerak. Bu o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini
mustahkamlash, yangi ma’lumotlarni yaxshiroq qabul qilishiga yordam beradi.
Test va nazorat ishlari yordamida o‘quvchilarning bilim darajasi aniqlanadi va
kamchiliklar aniqlanib, to‘g‘rilanadi. O‘quvchilarning yutuqlarini e’tirof etish va
rag‘batlantirish muhim. Har bir kichik muvaffaqiyat ularni o‘rganishga undaydi,
23

motivatsiyasini oshiradi. O‘qituvchi har doim ijobiy munosabatda bo‘lishi,
o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlashi kerak. Shuningdek, o‘quvchilarni mantiqiy
fikrlashga o‘rgatish uchun muammoli vaziyatlar yaratish ham foydali. Masalan,
masalani biroz o‘zgartirish yoki shartlarini qo‘shimcha savollar bilan kengaytirish
ularning fikrlash doirasini kengaytiradi. Umuman, 2-sinfda yasashga doir
masalalarni o‘rgatishda asosiy tamoyil — o‘quvchilar uchun mavzuni sodda,
tushunarli va qiziqarli qilishdir. Mavzu asta-sekin murakkablashtiriladi, har bir
bosqichda o‘quvchilarni qo‘llab-quvvatlash ta’minlanadi. 2-sinf matematika
darslaridagi yasashga doir masalalar o‘quvchilarning arifmetik amallarni qo‘llash
va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Masalalar hayotiy vaziyatlarga
asoslangan bo‘lib, oson va tushunarli qilib beriladi. Bu masalalarda asosan
qo‘shish va ayirish amallari ishlatiladi. O‘quvchilar masala shartini diqqat bilan
o‘qib, undagi ma’lumotlarni ajratib oladi va nima so‘ralayotganini tushunadi.
Keyin amallarni ketma-ket bajarib, yechim topadi. Masalalarni rasm yoki
diagramma yordamida tushuntirish o‘quvchilarga mavzuni yaxshiroq anglashga
yordam beradi. Masalalar osondan murakkabga qarab bosqichma-bosqich beriladi.
Bu o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatini bosqichma-bosqich rivojlantiradi.
O‘qituvchi sinfda masalalarni birga muhokama qilib, o‘quvchilarni faol ishtirok
etishga undaydi. Shu tariqa o‘quvchilar mustaqil va guruhda ishlashni o‘rganadi.
O‘rganilgan bilimlarni takrorlash va mustahkamlash uchun muntazam mashqlar
beriladi. O‘quvchilarni rag‘batlantirish va muvaffaqiyatlarini e’tirof etish
o‘rganishni yanada qiziqarli qiladi. Bu usullar orqali 2-sinf o‘quvchilari yasashga
doir masalalarni yaxshi o‘zlashtiradi va matematikani sevib o‘rganadi.

24

2.2. Yasashga oid masalalarni o’rgatish metodikasi
Yasashga oid masalalarni boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga o‘rgatishda
asosiy e’tibor bolalarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirishga qaratiladi.Bunda
o‘quvchilar masalaning shartini tahlil qiladi undagi berilganlarni ajratadi va ular
asosida yangi obyekt yoki chizma yaratishga harakat qiladi bu jarayonda
o‘quvchilarning nafaqat hisoblash balki tasavvur qilish ijodiy fikrlash va o‘z fikrini
asoslab berish ko‘nikmalari shakllanadi. Yasashga oid masalalar o‘quvchiga faqat
tayyor raqamlar asosida ishlash emas balki mavjud bo‘lgan ma’lumotlarni to‘g‘ri
tahlil qilish ularni moslashtirish va yechim topish uchun mantiqiy bog‘lanishlar
o‘rnatish imkonini beradi bu esa har bir o‘quvchida ijodiy fikrlash va muammoli
vaziyatda to‘g‘ri qaror qabul qilish ko‘nikmasini mustahkamlaydi. Bu turdagi
masalalarni o‘rganishda birinchi navbatda o‘qituvchi o‘quvchilarga masalaning
mazmunini tushuntirib beradi chizma yoki predmet asosida masala tuzish
usullarini ko‘rsatadi so‘ng o‘quvchilar mustaqil tarzda masalani chizishga qurishga
yoki yasashga kirishadilar bu yerda o‘quvchilarning faolligi ularning fantaziyasi va
tasavvuri asosiy omil hisoblanadi. Darsda turli xil didaktik materiallar ya’ni
geometrik shakllar magnitli taxtalar qog‘oz bo‘laklari kubiklar yoki onlayn
ilovalardan foydalanish orqali bolalarning faol ishtiroki ta’minlanadi shuningdek
har bir bosqichda bolalarning fikrini tinglash ularga savollar berish va o‘z fikrini
asoslab aytishga undash juda muhimdir bu jarayonda o‘qituvchi kuzatuvchi
yo‘naltiruvchi va rag‘batlantiruvchi rolini bajaradi. Masalaning mantiqiy tuzilishi
quyidagi tartibda amalga oshiriladi birinchidan masalaning asosiy shartlari
aniqlanadi ikkinchidan masala modeli quriladi uchinchidan bu model asosida
amaliy harakat bajariladi to‘rtinchidan o‘quvchi bu amaliyot asosida mustaqil
masala tuzadi va uni yechishga harakat qiladi bunday tartib orqali o‘quvchi
bilimlarni nafaqat yodlaydi balki o‘zi bilganini amalda qo‘llashni o‘rganadi.
Yasashga oid masalalarni o‘rgatishda quyidagi metodlar samarali hisoblanadi
klaster usuli bunda o‘quvchilar masaladagi asosiy tushunchalarni guruhlarga
ajratadi va ularni o‘zaro bog‘laydi ko‘rgazmali usul orqali o‘quvchining tasavvuri
25

mustahkamlanadi muammoli ta’lim orqali o‘quvchi o‘zi savol beradi va yechim
izlaydi o‘yin metodlari orqali o‘rganish jarayoni o‘quvchi uchun maroqli bo‘ladi
bu esa bilimni tezroq egallashiga xizmat qiladi. Masalan o‘quvchiga berilgan
geometrik shakllardan uydan rasm chizish topshiriladi bolalar bu shakllarni
birlashtirib oynalar eshik tom qismini joylashtirishadi so‘ng ular bu uyga oid
masala tuzib beradilar bu usul orqali bolalar nafaqat rasm chizish balki masala
tuzish yechish va izohlash jarayonida faol ishtirok etadilar bu ularda tizimli
fikrlash va og‘zaki ifodalash qobiliyatini kuchaytiradi. Bundan tashqari
masalalarni guruhlarda bajarish orqali o‘quvchilar bir-biri bilan muloqotda bo‘lish
o‘rtoqlari fikrini eshitish va baholash ko‘nikmalarini egallaydilar bu esa faqat
matematika emas balki nutqiy rivojlanish va ijtimoiy kompetensiyalarning
shakllanishiga ham xizmat qiladi. Yasashga oid masalalar o‘quvchilar tomonidan
oson qabul qilinadi chunki ular amaliy faoliyatga yaqin o‘quvchilar masala yechish
jarayonini ijodiy tarzda bajaradilar masalan shakllardan daraxt rasm chizish chizma
asosida topshiriq tuzish yoki raqamli chizmalarni to‘ldirish orqali ular mustaqil
fikrlash va tahlil qilishni o‘rganadilar. Shu bois o‘qituvchi har bir darsda
bolalarning qiziqishini inobatga olgan holda topshiriqlarni bosqichma bosqich
murakkablashtirishi kerak darslar davomida texnologik vositalardan foydalanish
masalalarni ko‘rgazmali tarzda ifodalash topshiriqlarni grafik va modellashtirish
ko‘rinishida berish o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni
faollikka undaydi.
Biz odatda yasashga doir geometrik masalalarni yechishda masala
yechilishini osonlashtirish va to‘la yechimni yechishda masala yechilishini
osonlashtirish va to‘la yechimni ta’minlash maqsadida yuritiladigan muhokama
aniq bir umumiy sxemada olib boriladi. Bu sxema quyidagi to‘rtta bosqichdan
iborat.
Analiz. Analiz konstruktiv masalani yechishning dastlabki tayyorlov bosqichidir.
Bu bosqichning asosiy vazifasi masalani yechilishi oldindan ma’lum bo‘lgan
masalalarga ajratish va ularning yechilish tartibini aniqlashdan iborat. Bundan
26

tashqari, masala yechildi, deb faraz qilinib, izlangan va berilgan figuralar masala
talabiga javob beradigan tarzda taxminan chizilib qo‘yiladi. So‘ngra kerakli
geometrik faktlardan foydalanib, so‘ralgan va berilgan figura orasidagi
bog‘lanishlar aniqlanadi va figuraning qaysi elementini qay tartibda yasash
mumkinligi belgilanadi. Shunday qilib izlangan figuraning yasash rejasi tuziladi.
So‘ngra so‘ralgan va berilgan elementlari orasidagi bog‘lanishni osonlashtirish
uchun odatda yordamchi figuradan foydalaniladi. Yordamchi figura shunday
bo‘lishi kerakki, uni berilganlarga asosan yasash va undan izlangan figuraga o‘tish
mumkin bo‘lsin.
Yasash. Masalada berilgan figurani yasash uchun kerak bo‘lgan asosiy yasashlar
ketma- ketligi analiz bosqichida tuzilgan reja asosida, chizg‘ich va sirkul asosida
(yordamida) hosil qilinadi.
Isbot. Bu bosqichda yasalgan figura masalada izlangan figura ekaligi isbot
qilinadi, ya’ni shu masalada berilgan barcha shartlarga javob berishi isbotlanadi.
Isbotlash yasashda bajarilgan ishlarga va tegishli geometriya teoremalariga
asoslanadi.
Tekshirish. Yasashga doir masalalarni to‘la yechish uchun quyidagi savollarni
oydinlashtirish kerak:
1. Masalada berilgan elementlarni ixtiyoriy tanlab olganda ham masala yechimga
ega bo‘ladimi? Berilgan elementlar ixtiyoriy tanlab olinganda masala yechimga
ega bo‘lsa, qanday hollarda yechimga ega bo`la o‘lmaydi?
2. Berilgan elementlar imkoniyati barchasi tanlab olinganda nechta yehimga ega
bo‘ladi?
Tekislikdagi geometrik yasashlarni turli metodlari:
Yasashga doir masalalarni yechishda turli metodlar mavjud bo‘lib, quyidagi
bularning asosiylari bilan tanishib o‘tamiz.
1. To‘g‘rilash metodi.
2. Geometrik o‘rinlash metodi.
3. Geometrik almashtirishlar metodi.
27

4. Algebraik metod.
1. To‘grilash metodi. Siniq chiziq bo‘g‘inlarining yig‘indisidan yasalgan kesmani
yasash siniq chiziqni to‘g‘rilash deyiladi.
1-masala. Balandligi, perimetri, asosiga yopishgan bitta burchagi berilgan
uchburchak yasang.
Yechish. Analiz. Masala yechildi deb faraz qilib izlangan ABC uchburchakni
taxminan chizib qo‘yamiz
Masala shartiga ko‘ra:
1. AB+BC+CA=P
2.CH=h
c
3.BAC=a
AB to‘g‘ri chiziq A nuqtadan chap tomoniga AD=AC kesmani,B nuqtadan o‘ng
tomonga BF=BC kesmani qo‘yamiz. D,F, nuqtalarni C nuqta bilan tutashtirsak,
teng yonli ikkita ADC va BCF uchburchak hosil bo‘ladi. Asosi DF=P, balandligi
CH=h
c va CDA=a/2 burchagiga ko‘ra DCF uchburchakni, ya’ni yordamchi
figurani yasash mumkin. Bu yordamchi figuradan izlangan figuraga o‘tish uchun
CD va CF kesmaning o‘rtasidan mos ravishda ularga MN, M
1 N
1 perpendikulyar
to‘g‘ri chiziqlar o‘tkazib, MN DF=A, M
1 N
1 DF=B nuqtalarni topish mumkin.
Shunday qilib masalaning yechish yo‘li aniqlanadi.
1-chizma. Balanligi h
c , perimetri P va asosiga yopishgan bitta burchagi berilgan
uchburchak chizmasi.

28

XULOSA
Mazkur kurs ishida 2-sinf o‘quvchilarini yasashga doir masalalarni
yechishga o‘rgatishning nazariy asoslari, amaliy metodik yondashuvlari hamda
samarali usullari tahlil qilindi. Tadqiqot jarayonida aniqlanishicha, boshlang‘ich
sinf o‘quvchilari uchun yasashga oid masalalar orqali matematik tafakkurni
shakllantirish, mantiqiy fikrlashni rivojlantirish va amaliy bilimlarni
chuqurlashtirish mumkin bo‘ladi. Ayniqsa, 2-sinf bosqichida bolalarning kognitiv
imkoniyatlari va ijodiy fikrlash ehtiyoji yuqori bo‘ladi, shu sababli ularga
tushunarli, qiziqarli va hayotiy vaziyatlarga asoslangan masalalar bilan ishlash
tavsiya etiladi. Yasashga doir masalalarni yechishda quyidagi metodik
yondashuvlar samarali deb topildi: vizual vositalardan foydalanish, interfaol
metodlardan foydalanish, guruhli ishlar tashkil etish, o‘yin texnologiyalarini
qo‘llash, bosqichma-bosqich izohli mashqlar orqali mustahkamlash. Ushbu
metodlar o‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadi, darsni jonlantiradi hamda o‘rganilgan
bilimlarning mustahkam o‘zlashtirilishiga yordam beradi. Kurs ishi natijalariga
ko‘ra, yasashga oid masalalar orqali o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, kuzatish,
solishtirish, taxmin qilish kabi ko‘nikmalari shakllanadi. Shu bilan birga, bu
jarayon boshlang‘ich sinf matematika ta’limining mazmuni va maqsadlariga
hamohang holda olib borilsa, o‘quvchilarda matematikaga nisbatan ijobiy
munosabat shakllanadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlashda ularning
yoshiga xos psixologik va pedagogik xususiyatlarini hisobga olish alohida
ahamiyatga ega. Ayniqsa, 2-sinf bosqichida bolalarda kuzatish, solishtirish,
o‘xshatish va taxmin qilish kabi tafakkur elementlari shakllana boshlaydi. Shu bois
yasashga doir masalalarni yechishga o‘rgatish bu ko‘nikmalarni rivojlantirish
uchun qulay metodik vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu kurs ishida yasashga doir
masalalarning turlari, ularning tuzilmasi, didaktik imkoniyatlari va ularni o‘rgatish
jarayonida qo‘llaniladigan samarali usullar tahlil qilindi. Amaliy kuzatuvlar shuni
ko‘rsatdiki, o‘quvchilarni masalalar yechishga o‘rgatishda an’anaviy yondashuvlar
bilan bir qatorda interfaol metodlardan foydalanish dars sifatini oshiradi.
29

Jumladan, rasmli masalalar, predmetlar asosida tashkil etilgan topshiriqlar, qurish,
yasash, chizish elementlari bilan boyitilgan masalalar bolalarning darsga bo‘lgan
qiziqishini orttiradi, ularni faol fikrlashga undaydi. Shu bilan birga guruhlarda
ishlash, mantiqiy o‘yinlar, didaktik kartochkalar, ko‘rgazmali qurollar va
texnologik vositalardan foydalanish bolalarda mustaqil qaror qabul qilish, izchil
fikr yuritish, oddiydan murakkabga o‘tish kabi malakalarni shakllantiradi.
Tadqiqot davomida aniqlanishicha, yasashga doir masalalarni o‘rganish faqat
matematik ko‘nikmalarni emas, balki o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini,
tasavvurini, nutqini ham rivojlantiradi. Bunday masalalar orqali o‘quvchi nafaqat
yechim topadi, balki bu yechim qanday topilganini izohlaydi, o‘z fikrini asoslaydi,
bu esa nutqiy va mantiqiy faoliyatni kuchaytiradi. Xulosa sifatida aytish
mumkinki, 2-sinf o‘quvchilarida yasashga doir masalalarni yechishga
o‘rgatishning zamonaviy va interfaol metodlarini joriy etish ta’lim samaradorligini
oshirishga xizmat qiladi va bolalarda hayotiy bilimlarni shakllantiradi.

30

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
Siyosiy adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2023-
yilgi Murojaatnomasi.
2. O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim to‘g‘risidagi Qonuni. – Toshkent,
2020.
3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 7-
fevraldagi “Boshlang‘ich ta’limni rivojlantirish to‘g‘risida”gi qarori.
Asosiy adabiyotlar:
1. 2-sinf matematika darsligi (Mualliflar: R. Karimov, A. Soliyeva). –
Toshkent: Yangiyol nashriyoti, 2023.
2. Matematika fanidan o‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma. – XTV
nashri, 2023.
3. Mirobidov A. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi asoslari . – Toshkent:
TDPU nashriyoti, 2021.
4. Qodirova N. O‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish yo‘llari .
– Toshkent: Ilm ziyo, 2020.
5. Jo‘rayev N., Raximova Z. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodikasi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2018.
6. O‘zbekiston Respublikasi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 2-sinf uchun
Matematika darsligi / A. Jo‘rayev, B. Qodirov, N. Jo‘rayev. – Toshkent:
“O‘qituvchi”, 2022.
7. Diyorova S. Boshlang‘ich ta’limda masalalar ustida ishlash metodikasi. //
“Boshlang‘ich ta’lim” ilmiy-uslubiy jurnal, 2021,
8. To‘xtayeva D. Matematika darslarida kreativ fikrlashni rivojlantirish
metodlari. // “Ta’lim va innovatsion tadqiqotlar” jurnali, 2020,
9. Nizamov R. Boshlang‘ich ta’limda o‘yinli metodlardan foydalanish. –
Andijon: Pedagogika nashriyoti, 2017.
31

10. Mahmudova D. O‘quvchilarda mustaqil fikrlashni shakllantirishda
yasashga oid masalalarning o‘rni. // “Xalq ta’limi” jurnali, 2020,
11. Karimov R. va boshqalar. Boshlang‘ich sinf matematika ta’limi
metodikasi . – Toshkent: O‘qituvchi, 2020.
12. Axmedova D. A. Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘qitish
usullari . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.
13. Ismoilova G. Matematikadan masalalar tahlili va metodikasi . –
Toshkent: O‘qituvchi, 2021.
14. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. Boshlang‘ich ta’lim
standarti va o‘quv dasturi . – Toshkent, 2022.
Internet saytlar:
1. www.lex.uz
2. www.ziyonet.uz
3. www.pedagog.uz
4. www.eduportal.uz

32

yasashga doir masalalarni yechishga o’rgatish metodikasi

Sotib olish