Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	1.0MB
Покупки	4
Дата загрузки	30 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Геология

3-klass triangulyatsiya tarmog’ining dastlabki hisoblari va uni parametrik va korelat usulida tenglashtirish

Qutb shartli tenglamasi .
9 .FA
FB ∗FB
FC ∗FC
FD ∗FD
FE ∗FE
FA =1;
SinII ∗SinIV ∗SinVI ∗SinVIII ∗SinX
SinI ∗SinIII ∗SinV ∗SinVII ∗SinIX =1;
– δ
1 (1) + δ
2 (2) – δ
3 (3) + δ
4 (4) – δ
5 (5) + δ
6 (6) – δ
7 (7) + δ
8 (8) – δ
9 (9) + δ
10 (10) + +W
9 =
0
Tomonlar shartli tenglamasi .
SBC =SAB (
BF
AB ∗BC
BF );
SBC =SAB (
SinI ∗SinXII
SinXI ∗SinIV );
10 . δ
1 (1) – δ
4 (4) – δ
11 (11) + δ
12 (12) + W
10 = 0;
SСD = SBC (
CF
BC ∗CD
CF );
SCD = SBC (
SinIII ∗SinXIII
SinXII ∗SinVI );
11. δ
3 (3) – δ
6 (6) – δ
12 (12) + δ
13 (13) + W
11 = 0;
III. Birinchi guruh tenglamalarini y echish .
9 -jadval
Uchbur.
№ Burchak-
lar № Keltirilgan
burchaklar Birlamchi
tuzatma
( V '') Birlamchi tuzatma
hisobiga tuzatil-
gan burchaklar Ikkilamchi
tuzatma
( V ") Tenglashtiril-
gan burchaklar
I 1
2
11 39° 16' 33,19"
23° 50' 29,37"
116°52'47,51" +3,31
+3,31
+3,31 39° 16' 36,5"
23° 50' 32,68"
116°52'50,82" +6,76
-1,13
-5,63 39° 16' 43,26"
23° 50' 31,55"
116°52'45,19"
II ∑
3
4
12 179°59'50,07"
W
1 = - 9,93
62° 37' 25,70"
70° 17' 02,45"
47° 05' 30,70" +9,93
+0,38
+0,38
+0,39 180°00'00,00"
62° 37' 26,08"
70° 17' 02,83"
47° 05' 31,09" 0
+1,22
-2,92
+1,70 180°00'00,00"
62° 37' 27,30"
70° 16' 59,91"
47° 05' 32,79"
∑
5 179°59'58,85"
W
2 = - 1,15
59° 26' 48,31" +1,15
-2,67 180°00'00,00"
59° 26' 45,64" 0
+3,19 180°00'00,00"
59° 26' 48,83"
37

M z= mH
sin δ=160
sin 90 0= 160m
Karer bortining yer yuzasidagi maksimal yeyilishi (raznos):
M = M g× K gr=160 ×12 =1760
m
Karerning maksimal chuqurligi:
H max = 1
2Mtg δmax = 1
2×1760 ×tg 41 0=765 ,6
m
H
max =765 m deb qabul qilingan.
Aniqlangan konturdagi foydali qazilma hajmi teng bo’ladi:
Vnu=m2Π (H max −hH)− 1
4mg2×Π tg δmax
Vnu=160 × 2500 (765 −15 )− 1
4×160 2×2500 ×tg 41 0=286 ,3×10 6
m 3
 =2500 – ruda tanasi uzunligi;
H
H =15 m – nanoslarning vertikal qalinligi;
Foydali qazilmaning zahirasi teng bo’ladi:
З=Vnu× P× h= 286 ,3×10 6×2,7 ×1,3 =873 ,6×10 6
t;
P=2,7 t/m 3
– rudaning solishtirma og’irligi. h=1 – 3 foydali qazilmani yer
qa’ridan qazib chiqarish koeffitsienti.
Ochish ishlarining hajmi (belgilangan konturda) teng bo’ladi:
VB=0,5 H max2 × 2ctg δmax × Π ×m2× H max2 ×ctg δmax +
H 3
6 max ×2ctg 2δmax
VB=1715 ×10 6
m 3
O’rtacha ochish koeffitsienti:
Ko'r=6
Karerning ishlash muddati va ish unumdorligi:
Ruda bo’yicha karer ishlab chiqarish quvvati:
Ayil⋅P=Yyil× Sp×(1+r)
Sp=mr× Π =160 × 2500 = 400 ×10 3
m 2
S
p – ruda tanasining plandagi yuzasi; Y
yil – konchilik ishlarining yillik pasayib
borishi: Y
yil =15 m/yil
28

ya ni oldingi nuqtaning balandligi orqadagi nuqta balandligiga nisbiy balandlikniʼ
algebraik qo‘shilganiga teng. B nuqtasining balandligi NB asbob gorizonti orqali
quyidagicha hisoblanadi (1.4-shaklga asosan):
NB = Nq – v
bu yerda: Nq — asbob gorizonti bo‘lib, u quyidagiga teng:
Nq = HA + a.
Nuqtalar balandligini asbob gorizonti orqali hisoblash, masalan, yerlarni vertikal
tekislashda bir necha nuqtalar loyiha belgisini bir stansiyadan (nivelir o‘rnatilgan joy)
turib joyga ko‘chirishda qulaylik tug‘diradi.
Yuqorida ko‘rib chiqilgan ikki nuqtani bir stansiyadan nivelirlash oddiy nivelirlash
deyiladi.
Agar nivelirlanadigan ikki nuqta orasidagi masofa katta bo‘lsa, nivelirlash uchun u
bir nechta bo‘laklarga bo‘linib nivelirlab chiqilsa, unga ketma-ket nivelirlash
deyiladi.
Ketma-ket geometrik nivelirlashda nivelirlanadigan AS chizig‘i (1.5-shakl)
bo‘laklarga bo‘linadi va har bir bo‘lak alohida stansiyadan nivelirlanadi. Nivelirni
birinchi stansiya K1 da o‘rnatib, 1-nuqtaning A nuqtasiga nisbatan nis¬biy balandligi
o‘lchanadi:
h1 = a1 – b1
Keyin nivelir va reykalar ketma-ket olib o‘tilib, xuddi shu tarzda 1 va 2; 2 va 3 va
nuqtalarning nisbiy balandligi h2, h3, ..., hn o‘lchanadi.Tik qiya joylarni nivelirlashda
ikki qo‘shni bog‘lovchi nuqtalarni bir stansiyadan nivelirlash imkoni bo‘lmay qoladi.
Masalan, gorizontal nur reyka ustidan o‘tishi mumkin. Bunday holda orada x nuqta
deb ataluvchi qo‘shimcha bog‘lovchi nuqta olinadi. Ungacha bo‘lgan masofa
o‘lchanmaydi. Shakldan ko‘rinishicha, o‘lchanishi kerak bo‘lgan umumiy nisbiy
balandlik h alohida-alohida o‘lchangan nisbiy balandliklar h1 va h2 yig‘indisiga teng.
Јiyalikning katta-kichikligiga qarab ikki bog‘lovchi nuqta orasida bitta yoki bir
nechta X nuqtalari olinishi mumkin.
Nivelirlash natijalari maxsus jurnalga yozib boriladi. Bir stansiyada sanoqlar olib
bo‘lingandan keyin nisbiy balandlik hisoblanadi. Buning uchun orqadagi reykadan
15

X3=
x1ctg 2+x2ctg 1− y1+y2
ctg 1+ctg 2 = 7 437565,507
Y3=
y1ctg 2+y2ctg 1+x1− x2
ctg 1+ctg 2
= 10289006.762

Jadval- 3

Punkt
nomi Dastlabki
tenglashtirilgan
burchaklar Х ctg1
ctg2
Y
В
А
Д
С
В
Д 46 55 14.9
32 0
19' 36.9''
18 08 10.7
41 11 13.2 6 123977,56
6 112939,75
7 437565,507
6 101725,34
6 123977,56 +0.935102
+1.580199
+1.971392
+1.142813
+ 3.052951 7 566 576,64
7 552 137,00
10289006.762
7 582 449,48
7 566 576,64
10289006.762
7 437565,507 8.682456
O rtachasi
ʻ Х  D = 7 437565,507
Y  D = 10289006.762
Tuzatma tenglamasini «a» va «v» koeffitsiyentlarni va direksion burchaklarning
taqribiy qiymatlarini hisoblash.
Taqribiy direksion burchaklar teskari geodezik masala yechish orqali formula bilan
yetti xonali logarifm jadvaldan foydalanib topiladi. Ishchi formulasi:

lg tg α= lg Δy − lg Δx
.
Direksion burchaklar 0,1'' aniqlikda hisoblanadi.
«a» va «b» koeffitsiyentlari quyidagi formula bilan topiladi:
a=−20 .63 sin α
d
; в=+20 .63 cos α
d ,
Taqribiy direksion burchaklar topiladi a va b koeffitsiyentlarni hisoblash jadvali.
Jadval- 4
Punkt nomi
Formula elementlari . D
А D
В D
С
Х
2
Х
1
Δ
Х=Х
2 -Х
1 6 123977,56
6 112939,75
11037.81 6 123977,56
6 101725, 75
22251.81 6 101725,34
6 123977, 75
-22252. 41
Y
2
Y
1
Δ
Y= Y
2 - Y
1 7 566 576,64
7 552 137,00
14439.64 7 566 576,64
7 552 137,00
4439.64 7 582 449,48
7 566 576,64
+15872.84
lg
Δ Y 3.845537 3.705035 3.705928
33

lgΔ X
lg tg
α12
r
α12 3.867166
0.017357
41 34 26
223 34 26 3.773553
0.017138
41 00 04
318 59 56 3.773668
0.017141
41 1 06
138 58 54
lg
Δ Y
lg sin
α12
lgd 3.8455
01616
4.0071 3.7050
0.1830
3.8958 3.7059
0.1829
3.8961
lg a
lg sin
α12
доп . lgd
lg (
ρ''/10 )
lg cos
α12
lg в 2.8861
0.1616
3.6839
4.3144
0.1397
2.8239 2.8239
0.1830
3.522
4.3144
0.1222
2.5376 2.8239
0.1829
3.524
4.3144
0.1226
2.5528
а
в 0.0013
-0.0015 -0.0015
+0.0029 0.0015
-0.0028
Tuzatma tenglamasining ozod xadlarini hisoblash
Jadval- 5
Punkt nomi Yo nal
ʻ
nomi Dereksion
burchaklar
α
' Burchak
lar № Xisoblangan
burchaklar M α'=α2′− α1′ O lchangan
ʻ
burchaklar
M ' Ozod
burchaklar l= M α'− M '
1 2 3 4 5 6 7
Д А
В
С
А 41 34 18.7
160 49 26.4
297 48 21.3
41 34 15.4 8
9
7 119 15 7.8
136 58 54.8
103 45 54
119 15 09.1
136 58 55.7
103 45 55.0 -1.3
-0.9
-1.1
А В
Д
С 8 17 03.3
41 34 25
83 16 10.4 1
2 33 17 22.8
41 41 44.3 33 17 15.4
41 41 51.1 +7.1
-7.1
В С
Д
А 139 28 32.6
160 49 26.6
188 17 3.2 4
3 21 20 52
27 27 36.1 21 20 54.1
27 27 31 0
-0.3
С А
Д
В 263 16 10.7
297 48 21.2
319 28 32.5 6
5 34 32 12
21 40 11.27 34 32 10
21 40 12.7 +0.2
-1.5
34

Kirish
Oliy geodeziya haqida tushuncha
Oliy geodeziya fani Yerning rasmini, o‘lchamlarini va yer gravitatsion maydonini
aniqlash, davlat geodezik tayanch to‘rlarini (tarmoq) barpo etish, geodinamik
hodisalarni o‘rganish, hamda Yer ellipsoid yuzasida va fazoda geodezik masalalarni
yechish bilan shug‘ullanadi. Oliy geodeziyaning vazifasi ikkiga bo‘linadi: – ilmiy
vazifaga; – ilmiy-texnik vazifaga. Oliy geodeziya va unga turdosh fanlar
(gravitatsiya, kosmik geodeziya va astronomiya)ning asosiy ilmiy vazifasi Yer
figurasining (rasmining) parametrlarini (uning o‘lchamlarini), tashqi gravitatsiya
maydonini va ularning davriy o‘zgarishini aniqlashdan iborat. Hozirgi vaqtda oliy
geodeziyada Yer figurasi deganda, Yerning fizik yuzasi bilan chegaralangan figura
tushuniladi, ya’ni uning quruqlikdagi qattiq qobig‘ining yuzasi va o‘zaro tutash
dengiz va okeanlar suv sathining tinch holatdagi yuzasi bilan chegaralangan figurasi
tushuniladi. Yerning gravitatsion maydoni deganda, Yerning sutkali aylanishi tufayli
hosil bo‘lgan markazdan qochma va tortishish kuchlariga teng ta’sir etuvchi og‘irlik
kuchlarining maydoni tushuniladi. Yerning gravitatsion maydonini va boshqa fizik
maydonlarini o‘rganish aslida geofizikaning muammosi hisoblanadi. Lekin Yer
figurasining parametrlari va Yer gravitatsiya maydoni, Yer sun’iy yo‘ldoshi orqali
astronomo-geodezik, gravimetrik va boshqa o‘lchashlarni kompleks qayta ishlash
natijasida aniqlanadi va birgalikda oliy geodeziyaning ko‘plab masalalarini yechishda
foydalaniladi. Yer gravitatsiya maydonini o‘rganish geodeziyaning asosiy ilmiy
vazifalaridan biri hisoblanadi. Yer ostida va uning yuzasida sodir bo‘ladigan fizik
jarayonlar ta’sirida, litosfera plitalari sekin siljiydi, yer qobig‘ida elastik kuchlanish
sodir bo‘ladi, yer silkinishi yuzaga keladi, yer yuzasi sekin-asta deformatsiyalanadi,
shunisi e’tiborliki, bu jarayonlar turli hududlarda turlicha bo‘ladi, Yer qutblarining
holati, uning gravitatsiya maydoni, aylanishining burchak tezligi va h.k.lari o‘zgaradi.
Bularning barchasi geodezik tarmoqlar punktlarining koordinatasini va balandligini
aniqlashga va ularning vaqt o‘tishi davomida o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadi. Shuning
uchun eng yuqori aniqlikda geodezik o‘lchashlarni ta’minlashni talab etuvchi turli-
tuman masalalarni yechishda yerni planeta kabi o‘rganish zarurati tug‘iladi. Shu
3

takrorlanadi. Bu qismda mayday donali kvartsli grovelitlarning linzasimon
qatlamchalari uchraydi. Kesimning qolgan qismlarida qumtosh, alevrolit va argillit
qatlamlari ritmik joylashgan. Tagsvitani qalinligi 800 m.
Uchinchi tagsvita – shartli ravishda olachipor Besopan deb nomlangan
(Varonkav va b. 1975).
Qumtoshlar, fillatlar va alevrolitlarni notekis qatlamlaridan tuzilgan, ba’zida
kremniy – kvartsli, grafiyli qumtoshlarning linzalari duch keladi, ularning qalinligi
0,5 m.
Kvartsitlar ko’proq qirqimning quyi chegarasida va tepasida yaqin qatlamlarda
uchraydi. Yirik qalinlikdagi va uzunlikdagi tanalar (30x1500) kesimning pastki
qismida kuzatiladi. Tagsvitada tog’ jinslarining siljish amplitudasi katta. Tog’ jinslari
oksidlanish zonalarida yorug’ – “Olachipor” ranglar spektri ko’rinishini beradi.
Tagsvitaning qalinligi 1100 – 1200 m deb belgilangan.
To’rtinchi tagsvita tog’ jinslari komor shaklida har xil kenglikka ega bo’lgan
holda karbonatli tizmalar va massivlar ko’rinishida uchraydi. Tagsvitaning yuqori
qatlamlari deven bilan balzotli kvarts – gravelit qatlami bilan nomuvofiq
chegaralangan.
To’rtinchi tagsvita yotqiziqlari tarkibi qumtoshlar, alevrolitlar va fillitli
slanetslardan iborat bo’lib och kulrang va yashilsimon tovlanadi (shuning uchun
“yashil besopan” deyiladi). Tagsvitaning qalinligi 900 – 1000 m.
Devon yotqiziqlari – besopan to’rtinchi tagsvitasining ustida nomuvofiq holda
joylashgan. Quyi qismi karbonatli jinslar va qalinligi 1 m atrofida bo’lgan kremniy –
kvartsli gravelitlar, kesimning yuqori qismi ohaklashgan qumtoshlar, alevrolitlar,
mergellar, ohaktoshlar va dalomitlardan tarkib topgan. Devon yotqiziqlarining
umumiy qalinligi 750 – 850 m.
Mezokaynozoy yotqiziqlari – Tomditov tog’ining janubiy etaklarida reng
tarqalgan. U turon, quyi va yuqori senon, quyi va yuqori paleotsen, eotsen va yuqori
oligotsen – quyi miotsen yotqiziqlariga ajrtilgan. Yotqiziqlar qumtoshlar, gillar,
ohaktoshlardan tarkib topgan.
20

III 6
13 54° 22' 55,94"
66° 10' 23,75" -2,66
-2,67 54° 22' 53,28"
66° 10' 21,08" -7,75
+4,56 54° 22' 45,53"
66° 10' 25,64"
IV ∑
7
8
14 180°00'08,00"
W
3 = +8,00
36° 17' 50,95"
89° 29' 50,24"
54° 12' 09,15" -8,00
+3,22
+3,22
+3,22 180°00'00,00"
36° 17' 54,17"
89° 29' 53,46"
54° 12' 12,37" 0
-5,32
+3,94
+1,38 180°00'00,00"
36° 17' 48,85"
89° 29' 57,40"
54° 12' 13,75"
V ∑
9
10
15 179°59'50,34"
W
4 = -9,66
54° 59' 18,62"
49° 21' 45,92"
75° 39' 08,89" +9,66
-4,48
-4,47
-4,48 180°00'00,00"
54° 59' 14,14"
49° 21' 41,45"
75° 39' 04,41" 0
-4,26
+6,29
-2,03 180°00'00,00"
54° 59' 09,88"
49° 21' 47,74"
75° 39' 02,38"
∑ 180°00'13,43"
W
5 = +13,43 -13,43 180°00'00,00" 0 180°00'00,00"
IV. Ikkinchi guruh shartli tenglamalarining ozod xadlarini hisoblash .
1. Gorizont shartli tenglamasining ozod xadini hisoblash .
W
6 = [11 + 12 + 13 + 14 +15 ] – 360°
10 -jadval
Burchakla
r № Birlamchi tuzatma kiritilgan
burchaklar
11
12
13
14
15 116°52'50,82"
47° 05' 31,09"
66° 10' 21,08"
54° 12' 12,37"
75° 39' 04,41"
∑ 359° 59' 59,77"
W
6 = - 0,23
2. Burchak yig‘indi shartli tenglamasining ozod xadini hisoblash .
W
7 = [2+3] - [ α
AV ± 180° - α
VS ]
W
7 = [23° 50' 32,68"+ 62° 37' 26,08"] - [67° 21' 21'' + 180° - 160° 53' 21''] = +1,23"
W
8 = [4+5] - [ α
VS ± 180° - α
SD ]
W
8 = [70° 17' 02,83" + 59° 26' 45,64"] - [160° 53' 21'' + 180° - 211° 09' 36'']=+3,47"
3. Qutb shartli tenglamasining ozod xadini hisoblash .W 9=lg Sin 2∗Sin 4∗Sin 6∗Sin 8∗Sin 10
Sin 1∗Sin 3∗Sin 5∗Sin 7∗Sin 9 ;

1 1 -jadval
Burchak-
lar № Birlamchi
tuzatma kiritil-
gan burchaklar Burchaklar
lg Sin δ Burchak
-lar № Birlamchi tuzatma
kiritilgan
burchaklar Burchaklar
lg Sin δ
38

Asbob xatosi ma.x. teodolit kompleks xatolarining qo‘shma ta’siridan kelib
chiqadi. Teng ta’sir etish prinsipiga asosan aytish mumkinki, har bir xato
manbasining ta’siri 0,2–0,3'' dan oshmasligi kerak.
Ushbu murakkab bo‘lmagan hisoblash yuqori aniqlikdagi teodolitni tayyorlash,
yig‘ish va sozlash uchun qanday yuqori talablar qo‘yilishini ko‘rsatadi.
Yuqori aniqlikdagi teodolitlarni tekshirish va tadqiq qilish.
Teodolitni tekshirish va tadqiqlari vazifasiga uni konstruksiyalashda asos qilib
olingan geometrik parametrlar va optik-mexanik talablardan cheklanishni aniqlash va
uni imkoni boricha to‘la bartaraf etish kiradi. Tadqiqotlar bartaraf etib bo‘lmaydigan
cheklanishlarni aniqlash va ularga tegishli tuzatmalarni kiritish; teodolitning
doimiylari (sanoq olish qurilmasi bo‘lak qiymatini, okular mikrometri, adilaklar
bo‘lak qiymatlari va b.q.) ni aniqlash; teodolit ayrim bog‘lanmalari to‘g‘ri ishlashini
sinash; limb diametrlari xatosini aniqlash; teodolitning ayrim bog‘lanmalari va butun
teodolitni ishlashga tashqi muhit ta’sirini aniqlash va boshqalarni ko‘zda tutadi.
Bajarilgan tadqiqotlar natijalari bo‘yicha teodolitni berilgan aniqlik sinfidagi
ishlarga yaroqliligi aniqlanadi.
Har bir punktda bajariladigan kuzatishlardan oldin o‘tkaziladigan majburiy
tekshirishlarga quyidagilar kiradi:
1. Truba aylanish o‘qida o‘rnatilgan adilak o‘qi trubaning gorizontal aylanish
o‘qi bilan bitta tekisligida joylashishi va unga parallel bo‘lishi kerak.
2. Alidadani teodolit vertikal o‘qi atrofida aylanishi tekis hech qanday
tebranishsiz va ozod (tegib qolmasdan) o‘tishi kerak.
3. Trubaning gorizontal aylanish o‘qi teodolit vertikal aylanish o‘qiga
perpendikular bo‘lishi kerak.
4. Teodolit trubasini trubani qaratish vinti orqali vertikal tekislikda qiyshaytirish
truba o‘qini lagerlarda azimutal siljishishga olib kelmasligi kerak.
5. Sanoq qurilmasi tekshirilgan va sozlangan bo‘lishi kerak.
6. Trubaning kollimatsiya xatosi 10'' dan oshmasligi kerak.
10

Oltin zarralarining o’lchami bo’yicha ikki xil ko’rinishga ega: ko’rinib turadigan va
mayda zarrali. Zarralarning shakllari minerallardagi darzchalarning marfologiyasiga
va zarra oralig’i fazosiga bog’liq bo’ladi. Oltinning asosiy aralshmalaridan biri bu –
kumush bo’lib, ular o’zaro bog’liq holda uchraydi. Oltinning probasi 577 – 960
tashkil etadi.
Konning geologik plani2 0 .5
2 0 .5
2 1 .5
2 1 .5
2 2 .5
2 2 .5
2 3 .5
2 3 .5
2 4 .5
2 4 .5
80.5 80.5
81.5 81.5
82.5 82.5
А
В В
Геологический план месторождения
масштаб 1: m%%%
А
Qirqim А - А
7 9 .5
7 9 .5
8 0 .5
8 0 .5
8 1 .5
8 1 .5
8 2 .5
8 2 .5
8 3 .5
8 3 .5
645 645 495 495 335 335 180 180 15 15
-150 -150 -300 -300 -465 -465
Qirqim В-В
22

3.2 Muruntog’ oltin konida III klass triangulyatsiya to‘rini parametrik usul
bilan tenglashtirish .
1.9-rasm . III klass triangulyatsiya tori sxemasi.
Boshlangich malumotlar
Jadval- 1
Punkt nomi Kordinatalar Direksion
burchaklar Tomonlar
logarifimi
Х У
А 6 112939,75 7 552 137,00
52° 36' 19,2'' 4.045 9241
В
6 123977,56 7 566 576,64
144 29 57,0 3.986 6622
С
6 101725,34 7 582 449,48
290 18 08,9 3.845 8617
O’lchangan va dastlabki tenglashtirilgan burchaklar
Jadval- 2
Uchbur .
№ Burchaklar
№ O lchangan ʻ
burchaklar
М  Т uzatma
v'' Tanglashtirilgan
burchaklar , М  + v
I 1
3
8 32 0
19' 34.4''
46 55 14.6
100 45 8.5
179 59 57.5 +2.5
+0.3
-0.3
+2.5 32 0
19' 36.9''
46 55 14.9
100 45 8.2
180 00 00.0
II 4
5
9 41 11 8.2
18 08 10.5
120 40 46.3
180 05 5 -0.5
+0.2
-0.2
-0.5 41 11 13.2
18 08 10.7
120 40 46.1
180 00 00.0
III 6
2
7 16 03 37.4
25 22 15.4
138 34 5.2
179 59 58 +2
-0,2
+0.2
+2 16 03 37.6
25 22 15.2
138 34 5.4
180 00 00.0
1) D (X, Y)punktining taqribiy koordinatasini Yung formulasi bilan hisoblash.
321
2 3 4
5
6
78 9

Kaynozey yotqiziqlari guruhi – yotqiziqlar tarkibi yirik donali kuchsiz
tsementlashgan kvartsli qumtoshlar, chig’anoqli toshqatmalardan iborat. Qalinligi 20
m dan 30 m gacha o’zgarib turadi.
Birinchi ma’dan uyumi konning g’arbiy va shimoliy – g’arbiy qismida
joylashgan bo’lib, meridional va shimoliy – sharqiy razlomlar bilan chegaralangan.
Bu ma’dan uyumi o’lchami bo’yicha kondagi eng katta uyum bo’lib, sanoat talabiga
javob beradigan ma’danlar 1200 – 1300 m cho’zilgan, kengligi 400 – 750 m ni
tashkil etadi, chuqurligi 700 m ga yetadi.
Ikkinchi ma’dan uyumi konning shimoliy – janubiy qismida joylashgan bo’lib,
g’arbdan meridional razlomi, janubiy – sharqdan ikkinchi shimoliy – sharqiy razlom
bilan chegarangan. Uyumining qalinligi o’z yo’nalishi (800 – 1000 m) bo’yicha 15 –
25 m dan 280 m gacha o’zgarib boradi, chuqurligi bo’yicha o’zgarmaydi. Sanoat
talabiga javob beradigan rudalar 750 – 1000 m chuqurlikda joylashgan.
Uchinchidan ma’dan uyumi konning janubiy – sharqiy qismida joylashgan
bo’lib, bir – biridan meridional va ikkinchi shimoliy – sharqiy razlomlar bilan
ajratilgan. Kon uyumi 1100 – 1300 m masofada 350 m chuqurlikgacha cho’zilgan.
Qalinligi 15 – 150 m ni tashkil etadi. Konning morfologik xususiyati ruda uchun
o’rnatilgan konditsiyaga bog’lik. Ma’dan uyumlari ichidagi rudalaninsh bir tekis
emas. Konning balans zahirasini hisoblash uchun qabul qilangan rudalanish
koeffitsienti – 0,74.
Rudalarning moddiy va miqdoriy tarkibi
Konning rudalari o’z ichiga jilali va rudali minerallarni oladi. Jiladagi
minerallardan asosiysi – kvarts bo’lib, u 90 – 95 % kvartsli jila, trojilka va
metosematik o’zgargan tog’ jinslarida uchraydi. Rudali minerallar bu tabiiy sof oltin,
perit, sheelit va sfemitlardan iborat. Oltin asosan kvarts bilan hamroh bo’lib, ba’zan
sulfidlarda ham uchraydi. Kondagi oksidlanish zonasi 50 – 60 m chuqurlikgacha
tarqalgan. Konning rudalari birlamchi va oksidlangan rudalar konning umumiy zahira
balansining 20 % ni tashkil etadi. Birlamchi rudalar ikki xil: asosiy kvartsli va
alevrolit, slanets, kvarts, va sulfid bilan minerologik tarkibi bo’yicha konning rudalari
kamsulfidli formatsiyaga kiradi. Sulfidlarning miqdori 0,5 – 3,7 % ni tashli etadi.
21

7. Truba okulari mikrometrining iplar bissektori vertikal o‘rnatilgan bo‘lishi
kerak.
8. Vertikal doira zenit o‘rni ZO‘ yoki nol o‘rni NO‘ qiymati 10'' dan oshmasligi
kerak; ZO‘ yoki NO‘ quyidagi formulalar bo‘yicha topiladi:
OT-02M teodoliti uchun
ZO ' = DCH + DO’ − 180° Z = DO’ - DCH +90 ° (1.2)
T1 teodoliti uchun
ZO ' = ( DCH + DO’ − 360°) / 2 Z = DCH - DO '+ 90° (1.3)
T05 teodoliti uchun
HO ' = (DCH + DO’ ± 180°) / 2 β = 90°− Z = DCH - HO ' (1.4)
9. Ko‘targich va qaratgich vintlari yumshoq lyuftsiz va ozod yurishi kerak.
Yuqori aniqlikdagi har bir teodolit zavoddan olingandan keyin yoki kapital
ta’mirlashdan keyin to‘la dastur asosida tadqiq qilinadi. Yuqori aniqlikdagi burchak
o‘lchash ishlariga uning yaroqliligini aniqlash uchun tadqiqotlardan adilak bo‘lak
qiymati (truba aylanish o‘qidagi va alidadagi adilaklar); truba okular mikrometrining
bo‘lak qiymati (bosh truba va tekshirish trubasi); truba fokuslash linzasining to‘g‘ri
yurishi; limb shtrixlari tasvirini birlashtirish xatosi optik mikrometr reni; yassi
parallel plastinkali mikrometrni foydasiz yo‘li ( мертвый ход ); mikrometr
shkalasining bo‘laklari xatosi; limb va alidadani ekssentrisiteti; alidada aylanishi
to‘g‘riligi; limb diametrlari xatosi; teodolit gorizontal va vertikal o‘qlarining o‘zaro
perpendikular emasligi aniqlanadi. Laboratoriya sharoitida teodolit bilan gorizontal
va vertikal burchaklarni bitta priyomda o‘lchashning o‘rta kvadratik xatosi
aniqlanadi.
1.2-rasmda tuproqning mavsumiy muzlash janubiy zo- nasi uchun III va IV klass
nivelirlash tuproq(grunt) reperi keltirilgan.
Mavsumiy muzlaydigan janubiy zonada III va IV klass nivelirlash yo'lidagi reper
pastki plitasi tuproqning muz¬lash chuqurligidan pastda, lekin 1,3 m dan kam
boimagan chuqurlikdan o‘tishi kerak.
Markali repeming yuqori qismi va qorovul plita yer yuzidan 50 sm ga chiqib turishi
kerak va shu bilan birga u taniydigan ( опазновательный ) belgi bo‘lib xizmat qiladi .
11

II BOB MURUNTOG’ KONIDA GEODEZIK O’LCHASH ISHLARI
HAQIDA.
2.1 Muruntog’ oltin konining geodezik asoslari.Geografik o’rni.
Muruntog’ koni Muruntog’ ma’danli maydonining janubiy – sharqiy qismida,
Tomdi tog’ining janubiy tizmasida joylashgan, ma’muriy jihatdan Navoiy viloyati,
Tomdi tumaniga qaraydi.
Maydon pasttepaliklardan iborat, mutloq balandliklar +460 dan +550 m. gacha.
Relef kuchsiz parchalangan, doimiy suv havzalari yo’q. Maydon yuzasi qalinligi 200
– 300 m qalinlikdagi mezokaynozey yotqiziqlari bilan qoplangan. Hudud seysmik
mintaqaga kiradi.
Iqlim keskin kontinental, qurg’oqchil, yillik o’rtacha yog’in miqdori 100 mm.
Yoz davomli, issiq kunduzi harorat +45 0
+48 0
ni tashkil qiladi. Qish qisqa, lekin
sovuq bo’ladi, ba’zi yillarda past harorat - 30 0
-35 0
gacha tushib ketadi. O’rtacha
yillik harorat +6 0
.
Muruntog’ qo’rg’onini xo’jalik texnik maqsadlar uchun suv bilan ta’minlash
maqsadida 20 km sharqdagi Tasquduq yer osti suv havzasidan quvurlar orqali suv
keltirilgan. Zarafshon shahriga esa Amudaryodan diametri 1220 mm lik quvurlar
orqali ikkita tarmoqda suv keltirgan. Zarafshon shahridan “Muruntau” kareriga va
oltin boyitish kompleksiga 40 km masofada 470 mm diametrli suv quvurlari
o’tkazilgan.
Eng yaqin aholi maskanlari: tuman markazi. Tomdibuloq 40 km shimolda,
Zarafshon shahri 40 km g’arbda va Navoiy shahri 210 km janubiy – sharqda.
Elektr ta’minoti 110 kV lik Navoiy Zarafshon davlat EUT dan ta’minlanadi.
Aloqa yo’llari: Navoiy – Zarafshon – Uchquduqdagi qattiq qoplamali aeroport,
Tomdibuloqdagi gruntlangan aerodromlari kiradi. Zarafshon va Uchquduq
aeroportlar bilan Toshkent va Navoiy shaharlari bilan avialiniyalar hamda avtobus
qatnovlari yo’lga qo’yilgan.
18

III BOB MURUNTOG’ KONIDA TRIANGULYATSIYA PUNKTI.
3.1 Muruntog’ konida gorizontal burchaklarni barcha kombinatsiyalarda
o’lchash.
Bu usulda punktda o’lchanadigan burchaklar soni p ta yunalishlardan ikkitadan
qo’shilishlar soniga, ya ni n(n-1)/2 teng buladi. Bu burchaklardan xar biri (5.2.-shakl)ʼ
barcha burchaklar uchun doimiy bulgan (ushbu punktda) qabullar sonida alohida va
mustakil ulchanadi. Burchakni ulchash quyidagicha bajariladi. Qarash trubasini
bissektori chap yunalishni vizirlash muljaliga karatiladi. Optik mikrometr va limbda
dastur buyicha hisoblangan sanok kuyiladi(dastlabki sanokni kuyilganda u
xisoblangandan 2- 3 'dan kam bo’lmasligi kerak). Alidada bushatilib u soat yuliga
karshi 30-40°ga buraladi. Teskari xarakat (soat yo’li buyicha) kilib trubani bissektori
kuldan chap yunalishni vizirlash muljaliga karatiladi va alidada maxkamlanadi.
Alidada karatgich vinti yordamida vizirlash muljalining tasviri bissektorga kiritiladi.
Limb karama-karshi shtrixlari tasviri ikki marotaba tutashtiriladi va xar safar optik
mikrometrdan sanoklar olinadi (birinchi tutashtirishda limbdan xam sanok olinadi).
Alidada bushatilib u kul bilan ulchanadigan burchak kiymatiga soat yuli buyicha
aylantiriladi. Truba bissektorini ung yunalishni vizirlash muljaliga, dastlab kul bilan,
keyin alidadani karatgich vinti bilan karatib limb buyicha va optik mikrometr buyicha
sanoklar olinadi (bunda amallar va sanoklar chap yunalishga karab bajarilganga
uxshash bajariladi). Shu bilan birinchi yarim kabul yakunlanadi. Truba zenit orkali
aylantirilib alidada soat yuli buyicha 180° buraladi. Truba bissektori ung yunalish
vizirlash muljaliga karatiladi va birinchi yarim kabulda bajarilgan amallar va sanoklar
kaytariladi. Alidada bushatilib uni soat mili yunalishi buyicha yurgizib ulchanayotgan
burchakni 360° tuldiradigan kiymatga aylantiriladi. Truba bissektori chap yunalishni
vizirlash muljaliga karatiladi va yana usha amallar va sanoklar kaytariladi. Yukorida
keltirilgan amallar ketma-ketligi okulyar mikrometri bulmagan
teodolitlar uchun (OT-02M, T2) tegishli. Okulyar mikrometriga ega teodolitlarda
(T05, T1) kushimcha okulyar mikrometri bilan bissektor vizirlash muljaliga karatiladi
va u buyicha sanoklar olinadi. Dastur yarmini alidadani soat yuli buyicha va ikkinchi
yarmini soat yuliga karshi aylantirib ulchanadi. Buning uchun kabuldan kabulga
30

Tenglashdagi sinuslar shartining ozod hadlari masofasi 2 -5 kilometr bo’lgan
tomon uchun ±10 √[δδ ] va tomonlari 2 kilometrgacha bo’lgan uchun ±16 √[δδ ]
formulalardan topilgan xatoliklardan oshmagan.
2.3Muruntog’ oltin konidagi konchilik ishlari holati.
Karerning asosiy parametrlari
Karer bortining profili ochish ishlari hajmining umumiy miqdori belgilab
beradi va konchilik ishlari texnologiyasiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Karer borti yassi
profilga ega bo’lsa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Karer borti devorining qiyalik burchagi ko’pincha tog’ jinslarining fizik –
mexanik xossalari, darzligi va mustahkamligiga bog’liq bo’ladi. Shulardan kelib
chiqib, Muruntau koni uchun karer borti devorining qiyalanish burchagi oxir –
oqibatda 41 0
bo’lishligi loyihalashtirilgan.
Ochish ishlari koeffitsientining ( K
gr ) chekli miqdorini aniqlash
K
gr ning miqdori rudaning nobudgarchiligi va sifatsizlanishini inobatga olib
quyidagicha aniqlangan:
Kgr= Cn(1+B0− Bn)− C0(1− K0+Kn)
Cb
Bu yerda C
n , C
0 , C
b – rudaning ochiq usulda, yer osti usulida va ochish ishlari
bo’yicha tannarxi, so’m/t.
B
0 , B
n , - yer osti va ochiq usulda qazib olishfagi rudani sifatsizlanish
koeffitsienti.
K
0 , K
n – yer osti va ochiq usulda qazib olishda chiqarilganlik koeffitsienti.
Kgr=10 α(1+0,98 −0,9 )−2α(1− 0,97 +0,8 )
0,8 =11 ,4
m/m 3
K
gr  12 m/m 3
deb qabul qilingan.
Qazib olish chuqurligi ochiq kon ishlari uchun V.V. Rjevskiy formulasidan
aniqlanadi.
27

– Yer qobig‘idagi litosfera plitalar siljishi va deformatsiyasini o‘rganish; – Yer
og‘irlik markaziga nisbatan turli mamlakatlarning referens ellipsodi holatini aniqlash;
– Yer yuzasi dinamikasi tufayli yer umumiy geodezik punktlari koordinatalarini vaqt
o‘tishi bilan o‘zgarish qonuniyatlarini o‘rganish va ularning aniq lahzali qiymatlarini
aniq belgilangan davrga keltirish.
Global geodezik tarmoqlarning geosentrik koordinata sistemasining «lahzali» holatini
yuqori aniqlikda aniqlashga erishish uchun uni uzluksiz ravishda takomillashtirish
lozim. Global geodezik tarmoqlarning aniqligi oshgan sari, yangi ilmiy muammolarni
va geodeziya, amaliy kosmonavtika, geodinamika, astronomiya va ko‘plab boshqa
fanlarning masalalarini yechish imkoniyatlari sekin-asta ortib boradi.
Milliy geodezik tarmoqlar, yuqorida ta’kidlaganimizdek, uchta turga bo‘linadi:
davlat geodezik tarmog‘i (planli), davlat nivelirlash tarmog‘i (balandlik), davlat
gravimetrik tarmog‘i.
Davlat geodezik tarmog‘ida tanlangan ko‘chirish sathida (referens ellipsoidda
yoki tekislikda) geodezik punktlarning planli o‘zaro holatini yuqori aniqlikda
aniqlash ko‘zda tutiladi; tarmoq punktlarning balandligi nisbatan past aniqlik bilan,
ayniqsa tog‘li rayonlarda aniqlanadi.
Davlat gravimetrik tarmog‘i punktlarida og‘irlik kuchi tezlanishini yuqori
aniqlikda aniqlashga mo‘ljallangan; bu punktlarning planli va balandlik holati talab
qilingan aniqlikda aniqlanishi lozim.
Har bir alohida mamlakat hududida barpo etiladigan davlat geodezik tarmoqlari
quyidagi maqsadlar uchun mo‘ljallangan:
– Yer rasmi va gravitatsiya maydoni va ularni vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishini
mufassal o‘rganish (mamlakat territoriyasi chegarasida);
– mamlakat hududida yagona koordinatalar va balandliklar sistemalarini yaratish;
– yagona koordinata va balandlik sistemasida turli masshtablarda mamlakat
kartalarini yaratish;
O‘ziga xosligi hamda turli ko‘rinishda geodezik tarmoqlarni barpo etish
usullariga planli geodezik to‘r punktlari odatda joyning eng baland uchastkalariga
6

DAVLAT GEODEZIK TARMOQLARI
1.1 Davlat geodezik tarmoqlari va ularni qurish metodlari haqida.
Yer yuzasida maxsus mahkamlangan, holati umumiy koordinata va balandliklar
sistemalarida aniqlangan nuqtalar tizimiga geodezik tarmoqlar deyiladi. Geodezik
tarmoqlar yer yuzasining kichik va katta maydonlarida barpo etilishi mumkin. Ular
hududiy alomati va vazifasi bo‘yicha global (barcha yer sharini qoplovchi); milliy
qabul qilingan yagona koordinatalar va balandliklar sistemalarida har bir davlat
chegarasida barpo etiluvchi; zichlashtirish (topografik syomka qilishda tasvirlov
asosini barpo etishga mo‘ljallangan), syomka asosi tarmoqlariga bo‘linadi. Geometrik
xususiyati jihatidan planli balandlik va fazoviy geodezik tarmoqlarga ajratiladi. Planli
tarmoqlarda o‘lchashlarni qayta ishlash natijasida qabul qilingan ko‘chirish sathida
punktlarning koordinatalari aniqlanadi (ellipsoid sathida yoki tekislikda); balandlik
(nivelirlash) tarmoqlarida boshlang‘ich yuzaga nisbatan punktlarning balandligi
olinadi, masalan, kvazigeoid yuzasiga nisbatan fazoviy tarmoqlarda o‘lchashlarni
qayta ishlashdan punktlarning uch o‘lchamli o‘zaro holati aniqlanadi. Global
geodezik tarmoqlar hozirgi vaqtda yerning sun’iy yo‘ldoshini kuzatishdan foydalanib,
kosmik geodeziya usullari yordamida barpo etiladi, shuning uchun uni sun’iy
yo‘ldosh yoki kosmik geodeziya tarmog‘i deyiladi. Bu tarmoqda punktlarning holati
geosentrik to‘g‘ri burchakli koordinatalar X, Y, Z sistemasida hisoblanadi, uning
koordinata boshi Yer massasi markazi bilan, Z o‘qi esa uning aylanish o‘qi bilan, ZY
tekislik esa boshlang‘ich meridian tekisligi bilan ustma-ust tushadi. Global geodeziya
tarmoqlaridan ilmiy va ilmiy-texnik muammolarni hamda oliy geodeziya,
geodinamika, astronomiya va boshqa fanlarning masalalarini yechishda foydalaniladi.
Bunday muammo va masalalar jumlasiga quyidagilar kiradi:
– fundamental geodezik doimiylarni aniqlashtirish;
– Yer figurasi va gravitatsiya maydonini o‘rganish;
– Yer qutblari harakatini aniqlash;
– butun yer uchun yagona, to‘g‘ri burchakli fazoviy geosentrik yoki geodezik
koordinatalar sistemasini hosil qilish;
5

$O’ZBEKISТON RESPUBLIKASI OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI ISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI GEOLOGIYA- QIDIRUV VA KON - METALLURGIYA FAKULTETI MARKSHEYDERLIK ISHI VA GEODEZIYA KAFEDRASI OLIY GEODEZIYA FANIDAN Mavzu: 3-klass triangulya t siya tarmog’ining dastlabki hisoblari va u ni parametrik va korelat usulida tenglashtirish \KURS ISHI$