Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 46.7KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 05 Iyun 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

48 Sotish

4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish usullari kurs ishi

Sotib olish
1OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI Boshlang‘ich ta’lim fakulteti “Boshlang‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi Boshlang‘ich ta’lim metodikasi kafedrasi “Matematika o‘qitish metodikasi” fanidan KURS ISHI Mavzu: 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish usullari Bajardi: Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi 506 guruh talabasi Tog ayevaʻ Mohidil Kurs ishi rahbari: Xolmonov U. JIZZAX – 202 2 MUNDARIJA Kirish……………………………………………………….… 3 1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik tushunchalarni shakllantirishning psixopedagogik asoslari…………...….…… 6 2. 4-sinf o'quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish metodlari …………………………….…………………………. 12 3 . 4-sinfda uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interfaol metodlardan foydalanish ………………….……………………… 20 4.4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari …………..……………………………………………… 28 Xulosa…………………………………………………….…… 31 Foydalanilgan adabiyotlar……………………………….….. 32 Kirish 3Kurs ishi mavzusining dolzarbligi 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish mavzusi boshlang‘ich ta’lim tizimida dolzarb va muhim ahamiyatga ega. Bu tushunchalar o‘quvchilarga matematik tafakkur va amaliy bilimlarni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. O‘quvchilar uchun o‘lchovlar va geometrik tushunchalar haqida dastlabki tasavvurlarni shakllantirish, ularni nafaqat matematikada, balki kundalik hayotda ham foydalanishga imkon beradi. O‘lchovlar, yuzalar va hajmlar o‘rtasidagi farqlarni o‘rganish o‘quvchilarning analitik fikrlashini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bundan tashqari, bu tushunchalar o‘quvchilarning fazoviy tasavvurlarini kengaytiradi, ular makon, masofalar va o‘lchovlarni aniq tasavvur qilishni o‘rganadilar. Mazkur mavzu ayniqsa boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ilmiy va amaliy bilimlarni to‘g‘ri va samarali o‘rgatishda yordamlashadi. 1 Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Ushbu mavzu bo‘yicha bir qancha ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar mavjud. Pedagogikada uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish bo‘yicha turli metodikalar ishlab chiqilgan. Bu sohada ko‘plab ilmiy-tadqiqot ishlar olib borilgan, ammo hozirgi kunga qadar bu metodikalarni amaliyotda qo‘llashda ba’zi cheklovlar mavjud. O‘zbekistonning ta’lim tizimida ushbu tushunchalarni o‘rgatishning samarali metodlari hali to‘liq joriy etilmagan. Boshqa mamlakatlarda bu masala ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan keng yoritilgan bo‘lsa-da, O‘zbekistonda ushbu tushunchalarni o‘rgatishning yangi yondashuvlari hali kam o‘rganilgan. Shuning uchun, mazkur ishda yangi pedagogik metodlar va interaktiv yondashuvlarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning bu tushunchalarni samarali o‘rganishi uchun takliflar ishlab chiqiladi. Bu ishda ilgari surilgan metodlar va yondashuvlar boshlang‘ich ta’lim tizimining samaradorligini oshirishga qaratilgan. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 9-oktabrdagi "Yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etish va ta’lim sifatini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi PQ-3276-son qarori. 4Kurs ishi mavzusining ahamiyati Bu kurs ishining ahamiyati, o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rgatish jarayonining sifatini oshirishda yotadi. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganish boshlang‘ich ta’limda matematikani o‘rganishning asosiy bosqichlaridan biridir va o‘quvchilarning fazoviy tasavvurlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu tushunchalar nafaqat matematikadagi asosiy nazariyalarni o‘zlashtirishni ta’minlaydi, balki o‘quvchilarning kundalik hayotda masofalarni o‘lchash, obyektlarning o‘lchamlarini hisoblash va boshqa ko‘plab amaliy ishlarni bajarishga imkoniyat yaratadi. O‘quvchilarga bu tushunchalarni samarali o‘rgatish, ularga analitik fikrlash, masalalarni hal qilishda qat’iyat va mantiqiy yondashuvlarni rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek, o‘quvchilarda matematikani o‘rganishga bo‘lgan qiziqish va rag‘batni oshiradi, chunki bu tushunchalar ularning kelajakdagi ilmiy va amaliy faoliyatiga asos bo‘ladi. Bu mavzu, shuningdek, boshlang‘ich ta’limda yangi pedagogik metodlar va texnologiyalarni qo‘llash zaruratini ta’kidlaydi, bu esa ta’lim jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi. O‘quvchilarga ushbu tushunchalarni o‘rgatish nafaqat matematik, balki ularning umumiy bilimlarini ham rivojlantiradi. Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich ta’limda matematik tushunchalar va amaliy bilimlarni o‘rgatish jarayoni bo‘lib, aynan uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganish metodlari va pedagogik yondashuvlarining samaradorligi tahlil etiladi. Kurs ishi mavzusining predmeti — 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda qo‘llaniladigan pedagogik usullar, innovatsion metodlar va didaktik vositalardir. Kurs ishi mavzusining maqsadi — 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda mavjud pedagogik yondashuvlar va metodlarni tahlil qilish, shuningdek, bu tushunchalarni samarali o‘rgatish uchun yangi pedagogik metodlarni ishlab chiqish va taklif qilishdir. 5Kurs ishi mavzusining vazifalari 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish bo‘yicha pedagogik metodlarni tahlil qilish. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda zamonaviy va an’anaviy metodlarning qo‘llanilishini o‘rganish. Didaktik vositalar va yangi pedagogik texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning bu tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonini samarali tashkil etish. O‘quvchilarni o‘rganishda yuzaga keladigan muammolarni aniqlash va bartaraf etish yo‘llarini taklif qilish.O‘quvchilarning bu tushunchalarni o‘zlashtirishi samaradorligini baholash metodlarini ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida quyidagi metodlar qo‘llaniladi: Tadqiqot metodi: O‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish bo‘yicha mavjud metodlarni tahlil qilish. Eksperiment metodlari: O‘quvchilarning bu tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonini sinovdan o‘tkazish va metodlarni amalda qo‘llash. Tahlil va sintetik metodlar: O‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirishdagi o‘zgarishlarni tahlil qilish. Induktiv va deduktiv metodlar: Umumiy nazariy tushunchalarni amaliyotda qo‘llash va o‘quvchilarning o‘rganish samaradorligini oshirish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, 4 bo’lim , xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bo’limda mavzuning muhim jihatlari yoritilgan, nazariy va amaliy tahlillar keltirilgan. 61. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik tushunchalarni shakllantirishning psixopedagogik asoslari Psixopedagogik yondashuv, ta’lim jarayonini psixologik nuqtai nazardan optimallashtirishga qaratilgan ilmiy uslubdir. Bu yondashuv matematika o‘qitishda o‘quvchilarning psixologik holatini, rivojlanish bosqichlarini, motivatsiya va e’tiborini hisobga olishni o‘z ichiga oladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalarni o‘rgatishda psixopedagogik yondashuvning ahamiyati juda katta, chunki u o‘quvchilarning psixologik ehtiyojlarini, qobiliyatlarini va individual xususiyatlarini inobatga olishni ta’minlaydi. 2 Psixopedagogika o‘quvchilarning aqliy va emotsional rivojlanishini o‘rganadigan ilmiy soha sifatida, o‘quvchilarning matematik tushunchalarni qanday o‘rganishini, bu jarayonda ularning psixologik xususiyatlari qanday ta’sir ko‘rsatishini o‘rganadi. Psixopedagogik yondashuvga ko‘ra, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari o‘quv jarayonida sezgirlik, xotira, tasavvur qilish, analitik va mantiqiy fikrlash kabi psixologik jarayonlarni rivojlantiradilar. Shuning uchun, matematik tushunchalarni o‘rgatishda ularning aqliy rivojlanishini qo‘llab- quvvatlash juda muhimdir. 3 Matematika o‘qitishda psixopedagogik yondashuvning nazariy asoslari, asosan, o‘quvchilarni matematik tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonida yuzaga keladigan psixologik va pedagogik omillarni aniqlashga qaratilgan. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalarni o‘rgatishda yosh xususiyatlarini hisobga olish zarur. O‘quvchilarning rivojlanish bosqichlarini inobatga olgan holda, ular matematikani qanday tushunadi va o‘zlashtiradi degan savolga javob topishga harakat qilinadi. Psixopedagogik nazariyalar, o‘quvchilarning matematik tushunchalarni qanday qabul qilishini, 2 Boshchev, A.A. (2018). Elementar algebra kursi. Moskva: Prosveshchenie, 256 b. 3 Murodov, F.Q. (2021). Matematikaning nazariy asoslari. Toshkent: Fan va Texnologiya, 198 b. 7uni qanday boshqarishini va qanday mashaqqatlar bilan o‘zlashtirishlarini tushunishga yordam beradi. Matematika, ayniqsa boshlang‘ich sinfda, abstrakt fikrlashni talab qiladigan fanga kiradi. Shuning uchun, o‘quvchilarni bu bilimlarga tayyorlashda psixopedagogik yondashuv ularda keng qamrovli psixologik asoslarni shakllantirishga yordam beradi. Bunday yondashuvda, matematik tushunchalarni o‘rgatishda o‘quvchilarning tasavvuri, e’tibori, xotirasi va hissiy holatini hisobga olish juda muhimdir. Masalan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari juda faol va emotsional, shuning uchun ularning o‘quv jarayonida diqqatini jalb qilish va rag‘batlantirish zarur. 4 Psixopedagogik yondashuv matematik tushunchalarni o‘rgatishda o‘quvchilarning o‘rganish motivatsiyasini oshirishga yordam beradi. Bu yondashuv o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni darslarda faol qatnashishga undaydi. O‘quvchilarni yuqori motivatsiya bilan o‘rgatish, ularning o‘zlashtirish darajasini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Psixopedagogik yondashuvda motivatsiya, qiziqish va ijobiy munosabatlarning rivojlanishiga katta e’tibor qaratiladi. O‘quvchilarning faolligini oshirish va ularda o‘rganishga bo‘lgan ijobiy munosabatni shakllantirish matematikaning o‘zlashtirilish jarayonini yaxshilashga yordam beradi.Shuningdek, psixopedagogik yondashuv o‘quvchilarning individual xususiyatlarini ham hisobga oladi. Har bir o‘quvchining rivojlanish darajasi, ularning matematik tushunchalarni o‘rganishga bo‘lgan tayyorgarligi va o‘zlashtirish usullari bir- biridan farq qiladi. Shu boisdan, har bir o‘quvchi uchun o‘ziga xos pedagogik yondashuvni tanlash zarur. Psixopedagogik yondashuvda o‘quvchilarning o‘rganish uslublari, qiziqishlari va ehtiyojlarini hisobga olish, ularning o‘zlashtirish jarayonini eng samarali qilish imkonini beradi. 4 Mirzayev, A., Qodirov, A. (2020). Matematika o‘qitishda innovatsion texnologiyalar. Toshkent: Fan va Texnologiya, 312 b. 8Psixopedagogik yondashuvning nazariy asoslari o‘quvchilarni matematik tushunchalarni o‘rganishga tayyorlashda muhim psixologik va pedagogik omillarni aniqlashga yordam beradi. Bu yondashuvni o‘rganish, boshlang‘ich sinfda matematik o‘qitishni yanada samarali qilishga imkon yaratadi. O‘quvchilarning aqliy va hissiy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda, matematik tushunchalarni o‘rgatish metodlarini tanlash, o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini oshiradi va ularga matematikani o‘rganishni yanada osonlashtiradi. Psixopedagogik yondashuv yordamida, o‘quvchilarning qiziqishi va motivatsiyasi oshadi, bu esa o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari o‘qish, yozish va matematikani o‘rganishda yangi qobiliyatlarni shakllantiradilar, bu jarayon esa ularning umumiy rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Psixologik va pedagogik nuqtai nazardan qaraganda, 6-9 yoshdagi bolalar, ya’ni boshlang‘ich sinf o‘quvchilari, aqliy rivojlanishning muhim bosqichlarini o‘tadilar. Ushbu yoshda bolalar sezgir, qiziqchi, faollikni talab qiladigan va yuqori energiyaga ega bo‘lgan shaxslar sifatida rivojlanadilar. Ularning mantiqiy fikrlash, analitik tafakkur, tasavvur qilish va ijtimoiy o‘zaro munosabatlar o‘rganishidagi qobiliyatlari jadal o‘sadi. Boshlang‘ich sinfda matematik tushunchalarni shakllantirish, ayniqsa, o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish uchun zarurdir. 5 Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilarning aqliy rivojlanish bosqichlari katta ahamiyatga ega. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bolalar 6-9 yosh orasida matematik fikrlashni boshlaydilar, ammo bu jarayon aniq va mantiqiy fikrlashning eng yuqori darajasiga yetmagan bo‘ladi. Shu boisdan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalar, masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalari, ko‘proq tasavvurga asoslangan va amaliy mashqlar orqali o‘rgatiladi. Bu yoshdagi o‘quvchilar uchun 5 Xamdamov, S. (2018). Pedagogik texnologiyalar va ularning ta’limdagi o‘rni. Toshkent: O‘zbekiston pedagogika akademiyasi, 168 b. 9tasavvurlar, ranglar, shakllar, o‘lchovlar va boshqa simvolik elementlar orqali tushunchalarni o‘rganish samarali bo‘ladi. O‘quvchilar biror narsani tasavvur qilishda yoki o‘lchovlarni amalga oshirishda o‘z xususiyatlariga mos ravishda, tasvirlar yoki fizik ob’ektlar yordamida amaliyotda o‘rgatishni afzal ko‘rishadi. Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilarning sezgirlik va e’tibor qobiliyatlari ham muhim rol o‘ynaydi. Sezgirlik o‘quvchilarning matematik tushunchalarni qabul qilish darajasini belgilaydi. 6-9 yoshdagi bolalar uchun matematik tushunchalar ko‘proq o‘yinlar, tajribalar va ko‘rgazmali materiallar yordamida mustahkamlanadi. O‘quvchilarga masalalar berish, ularni amaliyotda bajarish va yangi bilimlarni sinab ko‘rish orqali matematik tushunchalarni shakllantirishga erishish mumkin. Bu davrda o‘quvchilarning diqqatini jamlash va xatolarga to‘g‘ri yondashish ham muhimdir, chunki bu yoshdagi bolalar faqat boshlang‘ich darajada matematik tushunchalar bilan ishlashadi va hali mantiqiy xatoliklarni anglashda qiynalishlari mumkin. Aqliy rivojlanishning bu bosqichida bolalar o‘zgaruvchan ob’ektlarni tushunish va ular bilan ishlashni o‘rganadilar. Masalan, uzunlik va hajm tushunchalari boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga o‘rgatishda ob’ektlar va shakllar orqali o‘lchash va qiyoslashni o‘rgatishning samaradorligi yuqori bo‘ladi. Bu jarayon, ularning tafakkurini rivojlantirishga va mantiqiy xulosalar chiqarishga yordam beradi. Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilar o‘z tashqi muhitiga nisbatan o‘zgaruvchilarni tahlil qilish, ularni o‘lchash va o‘lchovlar bilan ishlashni o‘rganadilar. Bu esa ularning matematik tafakkurini va amaliy bilimlarni kengaytiradi. O‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishda, matematika fanini o‘rganish, ularning analitik tafakkurini o‘stirishga yordam beradi. Bu yoshdagi bolalar mantiqiy zanjirlarni tuzish, elementlarni o‘zgartirish va kombinatsiyalarni amalga oshirishni boshlaydilar. Bu jarayonda bolalar matematik tushunchalarni rivojlantirish uchun kerakli asoslarni, ya’ni o‘zaro 10bog‘liqliklarni va izchillikni tushunishga o‘rganadilar. Shu bilan birga, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik bilimlarni o‘zlashtirishda individual yondashuvlar va pedagogik metodlarni tanlash muhim ahamiyatga ega. Har bir o‘quvchining rivojlanish darajasi, individual ehtiyojlari va o‘rganish uslublari turlicha bo‘lishi mumkin.Shu tariqa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari aqliy rivojlanishining xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularni matematik tushunchalar bilan tanishtirish jarayonida o‘ziga xos metod va texnologiyalarni qo‘llash zarur. O‘quvchilarning rivojlanish bosqichlarini inobatga olgan holda, matematik tushunchalarni o‘rganishga tayyorlash, ularning bilimlarini mustahkamlash va amaliy mashqlar yordamida o‘zlashtirish jarayonini optimallashtirish mumkin. Aqliy rivojlanishning bu bosqichida o‘quvchilarning mustahkam asoslar, amaliy ko‘nikmalar va matematik tafakkur asoslari shakllanadi, bu esa keyingi o‘quv bosqichlarida yanada murakkab tushunchalarni o‘rganishga tayyor bo‘lishlariga yordam beradi. Matematik tushunchalarni shakllantirish jarayonida motivatsiya va qiziqishning roli juda katta. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilarning o‘rganish faoliyati faqat ular motivatsiyalanganida samarali bo‘ladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalar, ayniqsa, ular uchun yangi va qiziqarli bo‘lishi kerak. O‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan qiziqishi, o‘quv jarayonini muvaffaqiyatli va samarali o‘tishiga yordam beradi. Motivatsiya, o‘z navbatida, o‘quvchilarni darsga jalb qilish, yangi bilimlarni o‘zlashtirishga undaydi va ularni ko‘proq harakat qilishga majbur qiladi. Motivatsiya va qiziqish o‘quvchilarning ta’limga bo‘lgan ijobiy munosabatini shakllantiradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hali yangi matematik tushunchalarni o‘rganishga kirishgan bo‘lishi mumkin, shuning uchun ular bu yangi bilimlar bilan qanday ishlashni bilmasliklari mumkin. Ularni o‘rganishga undash uchun, darslar qiziqarli va interaktiv bo‘lishi zarur. Misol uchun, matematik tushunchalarni o‘rganish o‘yinlar, faol mashqlar, real hayotdan 11olingan misollar yordamida amalga oshirilganda, o‘quvchilar o‘zlarini ko‘proq qiziqtirilgan va faol ishtirok etadigan hiss etadilar. Bu qiziqish esa ularning motivatsiyasini oshiradi va o‘quv jarayonida muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini kuchaytiradi. Matematik tushunchalarni shakllantirishda motivatsiya ikki asosiy turga bo‘linadi: ichki va tashqi motivatsiya. Ichki motivatsiya o‘quvchining o‘z qiziqishidan, o‘z bilimini oshirish istagidan kelib chiqadi. Tashqi motivatsiya esa, o‘quvchiga tashqi omillar, masalan, o‘qituvchining rag‘batlantirishi, baholar yoki o‘zlashtirilgan bilimlar uchun mukofotlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Har ikkala motivatsiya turi o‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘rganish jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Shu boisdan, dars jarayonida o‘quvchilarni ichki motivatsiya orqali qiziqtirish va tashqi motivatsiya bilan rag‘batlantirish muhimdir.O‘quvchilarni motivatsiyalashda ijobiy tasavvurlar yaratish ham muhim ahamiyatga ega. Masalan, o‘quvchilarga ular matematikani o‘rgatish orqali qanday foydali bilimlarga ega bo‘lishlarini ko‘rsatish, ularni o‘rganishga rag‘batlantiradi. O‘quvchilarni o‘rganishga undashda, ularning o‘z yutuqlarini tan olish va muvaffaqiyatlarni baholash o‘quvchilarga o‘zlarining qobiliyatlariga bo‘lgan ishonchni oshiradi. Bu, o‘z navbatida, ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi va yangi bilimlarni o‘zlashtirishga yordam beradi. 6 Motivatsiyaning yana bir muhim jihati, o‘quvchilarning darslarga faolligini oshirishdir. Matematik tushunchalarni o‘rganish jarayonida o‘quvchilarni faol ishtirok etishga jalb qilish, ular o‘rgatish metodlarida faol bo‘lishi va o‘z fikrlarini ifoda etishi, ularning o‘zlashtirish darajasini oshiradi. Bunda o‘quvchilarning qiziqishini saqlab qolish uchun turli xil didaktik vositalar va metodlardan foydalanish kerak. Masalan, muammoli vazifalar, o‘yinlar, guruhli ishlar, masalalar yechish kabi faol metodlar o‘quvchilarning o‘zlashtirish 6 Xamdamov, S. (2018). Pedagogik texnologiyalar va ularning ta’limdagi o‘rni. Toshkent: O‘zbekiston pedagogika akademiyasi, 168 b. 12jarayoniga samarali ta’sir ko‘rsatadi.Shuningdek, o‘quvchilarning qiziqishini oshirishda ular bilan o‘zaro aloqaning ahamiyati katta. O‘qituvchi o‘quvchilarni motivatsiyalashda, ularga savollar berish, ular bilan faol muloqot qilish, shuningdek, o‘quvchilarning fikrini tinglash va ularni darsga jalb qilish orqali o‘zaro ishonchni yaratadi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini ifodalashga va masalalar yechishga ishtiyoqlidir, agar ular dars jarayonida o‘zlarini qadrlangan va muhim his qilishsa. Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilarga mukofotlar va rag‘batlantirishlar berish ham ularning qiziqishini oshiradi. Bu rag‘batlantirishlar tashqi motivatsiyani kuchaytirib, o‘quvchilarga muvaffaqiyatlarini yanada ko‘proq baholash va erishilgan yutuqlarini qadrlashni ta’minlaydi. Masalan, muvaffaqiyatli bajarilgan matematik masalalar uchun kichik sovrinlar, yutuqlarni e’tirof etish va o‘quvchilarni taqdirlash, ularning motivatsiyasini oshiradi va ular uchun o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli qiladi.Motivatsiya va qiziqish o‘quvchilarning o‘rganish jarayonida o‘zlarining faolliklarini oshiradi va matematik tushunchalarni mustahkam o‘zlashtirishga yordam beradi. O‘quvchilar o‘zlarining muvaffaqiyatlarini tan olishlari va o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashlari mumkin bo‘lgan sharoitda, ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishi va motivatsiyasi yanada ortadi. Shu bilan birga, o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va ularda mustahkam motivatsiya yaratish, ta’lim jarayonining samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. 2. 4-sinf o'quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish metodlari An’anaviy metodlar, pedagogikada uzoq vaqt davomida qo‘llanib kelgan va o‘quvchilarga ta’lim berishning asosiy vositalaridan biri sifatida qabul qilinadi. Boshlang‘ich ta’limda uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda an’anaviy metodlar o‘quvchilarga asosiy bilimlarni mustahkamlash, amaliy 13ko‘nikmalarni rivojlantirish va matematikaga bo‘lgan qiziqishlarni oshirish uchun samarali vosita hisoblanadi. Bu metodlar matematik tushunchalarni o‘rgatishda asosiy texnikalarni, ya’ni ma’ruzalar, tushuntirishlar, misollarni keltirish va mashqlarni yechish orqali bilimlarni uzatishdan iboratdir. An’anaviy metodlarning asosiy afzalliklaridan biri – o‘quvchilarga ma’lumotlarni aniq va tushunarli tarzda taqdim etishdir. Uzunlik, yuza va hajm kabi matematik tushunchalar, o‘quvchilarga ularni amaliyotda qo‘llashni o‘rgatish uchun oddiy, betakror misollar va tushuntirishlar orqali o‘rganiladi. Masalan, o‘quvchilarga o‘lchov birliklarini tushuntirishda o‘qituvchi an’anaviy usulda, masalan, real hayotdan olingan misollar yordamida o‘lchov birliklarini ta’riflaydi. Bu o‘quvchilarni matematik bilimlar bilan tanishtirishda sodda va samarali yo‘l hisoblanadi. O‘quvchilarga matematik tushunchalar va ularga doir misollarni keltirish, o‘quvchilarda o‘zlashtirilayotgan bilimlarni yanada mustahkamlash imkonini beradi. Bundan tashqari, an’anaviy metodlar o‘quvchilarni mashaqqatlar va amaliy ishlarga jalb qiladi. Masalan, o‘quvchilar o‘rgangan matematik tushunchalarni mustahkamlash uchun turli xil mashqlarni bajaradilar. Ushbu mashqlar o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. An’anaviy metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zlashtirilgan bilimlarni amaliy mashqlar va testlar orqali tekshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu metodlar orqali o‘quvchilar yangi tushunchalarni mustahkam o‘zlashtiradilar va ularni haqiqiy hayotdagi vaziyatlarda qo‘llashga o‘rganadilar. O‘quvchilarni an’anaviy metodlar yordamida o‘rgatish, ularda matematik fikrlash va o‘z fikrlarini ifodalash qobiliyatlarini oshiradi. An’anaviy metodlar, ayniqsa boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida, aniq va sodda tushunchalarni o‘rgatishda samarali bo‘ladi. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish uchun an’anaviy metodlar o‘quvchilarga murakkab va abstrakt tushunchalarni oddiy va tushunarli shaklda etkazish imkoniyatini yaratadi. Misol uchun, o‘quvchilarni o‘lchov birliklari bilan tanishtirishda 14o‘qituvchi an’anaviy usullardan foydalanib, o‘lchov birliklarini amaliy misollar orqali taqdim etadi. Bu usul o‘quvchilarga o‘lchov birliklarini yodlashda yordam beradi, shu bilan birga matematik tushunchalarni mustahkamlashga xizmat qiladi. O‘quvchilarni amaliy mashqlar yordamida mustahkamlash, ularning matematik tushunchalarni to‘g‘ri tushunish va qo‘llash qobiliyatini oshiradi. An’anaviy metodlar o‘quvchilarga zarur bilimlarni taqdim etishning eng muhim vositalaridan biri bo‘lsa-da, ba’zan ular o‘quvchilarni passiv tarzda darsga jalb qiladi. Bu metodlar o‘quvchilarning faolligini oshirishda ba’zan yetarli darajada samarali bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun, an’anaviy metodlarni qo‘llashda o‘quvchilarni faollashtiradigan qo‘shimcha vositalar, masalan, guruhli ishlash, o‘yinlar yoki vizual materiallar yordamida o‘rganishning samaradorligini oshirish zarurdir. O‘quvchilarni jalb qilish, ularning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish va o‘rganishni yanada samarali qilish uchun dars jarayonini interaktiv qilish muhim ahamiyatga ega. 7 Shu bilan birga, an’anaviy metodlar o‘quvchilarning matematik bilimlarini tez va samarali o‘zlashtirishlariga imkon yaratadi. Bu metodlarning afzalligi shundaki, o‘quvchilar o‘qituvchidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’lumot olishadi, bu esa bilimlarning aniq va mustahkam bo‘lishiga yordam beradi. O‘qituvchi tomonidan berilgan misollar va tushuntirishlar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni yanada yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Shu tarzda, an’anaviy metodlar boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga matematik tushunchalarni o‘rgatish uchun juda foydali vosita hisoblanadi. an’anaviy metodlar matematik tushunchalarni o‘rgatishda o‘quvchilarga zarur bo‘lgan asosiy bilimlarni taqdim etish uchun samarali vositalardan biridir. Ular o‘quvchilarga aniq, oddiy va tushunarli shaklda matematik bilimlarni o‘rgatadi, lekin ba’zan o‘quvchilarning faolligini oshirish uchun qo‘shimcha metodlar va vositalar kerak bo‘ladi. 7 Sharipov, B.A. (2021). Matematika o‘qitish metodikasi: nazariy va amaliy asoslar. Toshkent: Iqtisod-Moliya, 270 b. 15O‘quvchilarning qiziqishini oshirish va ularning matematik bilimlarni to‘g‘ri tushunishini ta’minlash uchun zamonaviy va interaktiv metodlarni ham qo‘llash zarur. An’anaviy metodlar va zamonaviy metodlarning uyg‘un qo‘llanilishi boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda samarali natijalarga olib keladi. Zamonaviy metodlar ta’lim jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llashni anglatadi. Bugungi kunda ta’lim tizimida texnologiyaning o‘rni tobora ortib bormoqda va bu o‘quvchilarning o‘zlashtirish jarayonini yanada samarali qilishga xizmat qilmoqda. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish jarayonida zamonaviy metodlardan foydalanish o‘quvchilarning matematik fikrlashini rivojlantirishga, ularning qiziqishini oshirishga va o‘rganish jarayonini interaktiv, qiziqarli qilishga yordam beradi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarni faollashtirishga, mustaqil o‘rganishga undashga va ular o‘rganayotgan tushunchalar bilan real hayotda ishlashga imkon yaratadi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalardan biri bu interaktiv doskalar va raqamli qurilmalardan foydalanishdir. Interaktiv doskalar yordamida o‘quvchilar o‘qituvchi tomonidan kiritilgan misollarni birgalikda ko‘rib chiqadilar. Bu metod yordamida o‘quvchilar o‘zlari masalalarni hal qilishni boshlashadi va o‘qituvchidan to‘g‘ri yo‘l-yo‘riqlarni olishadi. Interaktiv doskalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni tasvirlar, diagrammalar va video materiallar orqali ko‘rsatishga imkon beradi. Bu esa o‘quvchilarning matematik tushunchalarni vizual ravishda tasavvur qilishiga yordam beradi. Misol uchun, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda o‘quvchilar shakllarning hajmini, yuzasini o‘lchashni, ularni real hayotda qanday qo‘llashni interaktiv ravishda o‘rganadilar. Bunday texnologiyalar matematik tushunchalarni o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi. Zamonaviy metodlar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonida faolligini oshiradi. Masalan, onlayn o‘quv platformalaridan foydalanish o‘quvchilarga individual 16ravishda o‘zlashtirish jarayonini tashkil etish imkonini beradi. O‘quvchilar raqamli platformalar orqali o‘z tezliklarida ishlashlari mumkin, bu esa ularga o‘z bilimlarini mustahkamlashda va yanada rivojlantirishda yordam beradi. Onlayn testlar, mashqlar va videolar yordamida o‘quvchilar matematik tushunchalarni o‘rganish va ular bilan bog‘liq masalalarni hal qilishni o‘zlashtiradilar. Bu jarayon interaktivlikni ta’minlab, o‘quvchilarni yanada faol ishtirok etishga undaydi. Onlayn platformalar o‘quvchilarga vaqtni samarali o‘tkazishga va har bir masalani o‘z vaqtida hal qilishga yordam beradi. Bu usul orqali o‘quvchilar matematika faniga bo‘lgan qiziqishini yanada oshiradilar. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar orasida o‘yinli yondashuvlar ham muhim o‘rin tutadi. O‘yinlar orqali o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rganishda nafaqat qiziqarli, balki samarali metodlar taqdim etiladi. Masalan, matematik o‘yinlar, interaktiv testlar va matematik masalalar yechish o‘yinlari orqali o‘quvchilar matematik bilimlarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar. Bu o‘yinlar orqali o‘quvchilar uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini amaliy mashqlar yordamida o‘rganadilar va bir vaqtning o‘zida o‘yin orqali bu bilimlarni mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘quvchilarga masalalarni yechishda o‘yin elementlari kiritilishi, ularning o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni yanada faol qatnashishga undaydi. Shuningdek, o‘quvchilarni rag‘batlantirish uchun o‘yinlar orqali mukofotlar, ballar va baholash tizimi qo‘llanilishi ularning motivatsiyasini oshiradi va o‘quvchilarda musobaqa ruhini rivojlantiradi.Shu bilan birga, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish, o‘quvchilarning matematika fanini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Masalan, mobil ilovalar orqali o‘quvchilar matematik masalalarni yechish, o‘lchovlarni amalga oshirish va o‘z bilimlarini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Mobil ilovalar va interaktiv dasturlar yordamida o‘quvchilar o‘z qobiliyatlarini rivojlantiradilar va bilimlarini sinab ko‘rishadi. Bu usul yordamida o‘quvchilar qiziqarli va samarali tarzda o‘rganadilar. Mobil ilovalar orqali o‘quvchilar matematik tushunchalarni, masalan, uzunlik, yuza va 17hajmni o‘rganishda yordamchi vositalardan foydalana oladilar. Bunday texnologiyalar, ayniqsa, o‘quvchilarni darsga jalb qilishda samarali bo‘ladi, chunki ular o‘zlarini ilg‘or texnologiyalar yordamida yangi bilimlarni o‘zlashtirishda amaliyotda qo‘llashadi. Zamonaviy metodlarning yana bir muhim xususiyati bu, o‘quvchilarning individual ehtiyojlarini hisobga olish imkoniyatidir. Har bir o‘quvchi o‘z ritmida va o‘ziga mos tarzda o‘rganishni xohlaydi. Zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘quvchilarni darsga jalb qilishda individual yondashuvni qo‘llash mumkin bo‘ladi. Har bir o‘quvchining rivojlanish darajasi, qiziqishi va ta’lim olish uslubi turlicha bo‘lganligi sababli, zamonaviy metodlar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yaxshiroq va samaraliroq qilishga yordam beradi. Shuningdek, o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish imkoniyatlarini yaratish, ularning o‘zlashtirish jarayonini yuqori darajaga ko‘taradi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarga o‘rganish jarayonini yanada samarali, qiziqarli va interaktiv qilish imkonini beradi. Bu usullar o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi, qiziqishini kuchaytiradi va bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi. Interaktiv texnologiyalar, o‘yinlar va mobil ilovalar yordamida o‘quvchilar matematika fanini o‘rganishni nafaqat samarali, balki qiziqarli va amaliy tarzda amalga oshirishlari mumkin. Illyustrativ, muammoli va interaktiv yondashuvlar zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va matematik tushunchalarni o‘rganishda samaradorligini ta’minlash uchun juda muhim metodlardir. Bu metodlar o‘quvchilarning faolligini oshiradi, ularni mustaqil fikrlashga undaydi va o‘rganishni qiziqarli va interaktiv tarzda tashkil etishga yordam beradi. Har bir yondashuvning o‘ziga xos xususiyatlari va afzalliklari bor, va ular bir-birini to‘ldiradi hamda o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi. Illyustrativ yondashuv o‘quvchilarga yangi matematik tushunchalarni ko‘rgazmali materiallar yordamida tushuntirishga imkon beradi. Muammoli yondashuv esa o‘quvchilarga murakkab masalalarni hal qilish orqali ularning 18tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Interaktiv yondashuv esa o‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb qilishga imkon beradi, bu esa o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish qobiliyatini oshiradi. Illyustrativ yondashuv: tushunishni oshirish va ko‘rgazmali materiallar yordamida tushuntirish Illyustrativ yondashuv matematika o‘qitishda ko‘pgina pedagogik metodlarda qo‘llaniladi, chunki u o‘quvchilarga matematik tushunchalarni ko‘rgazmali tarzda taqdim etishga imkon yaratadi. Illyustrativ yondashuvda o‘qituvchi o‘quvchilarga turli diagrammalar, rasmlar, grafikalar yoki videolar yordamida matematik tushunchalarni izohlaydi. Bu o‘quvchilarga nafaqat eshitish, balki ko‘rish orqali ham matematik tushunchalarni o‘rganishga yordam beradi. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda o‘quvchilar shakllarning hajmini, yuzasini o‘lchashni va boshqa matematik operatsiyalarni amalga oshirishni ko‘rgazmali materiallar orqali yaxshiroq tushunadilar. Misol uchun, uzunlikni o‘rganishda, o‘qituvchi o‘quvchilarga turli xil o‘lchov birliklarini (metr, santimetr, millimetr) ko‘rsatadi va ularni real hayotdagi ob’ektlar bilan taqqoslaydi. O‘quvchilar turli o‘lchovlarni o‘lchash va qiyoslash orqali ushbu tushunchani o‘zlashtiradilar. Yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda ham, shakllarni grafik yoki tasvirli tarzda taqdim etish, o‘quvchilarga bu tushunchalar bilan bog‘liq matematik amallarni tushunishga yordam beradi. Illyustrativ yondashuvning afzalligi shundaki, o‘quvchilar ko‘rgazmali materiallar yordamida matematik tushunchalarni o‘rganish jarayonida ularni tasavvur qilishlari osonlashadi, bu esa o‘rganishni yanada samarali qiladi. Muammoli yondashuv o‘quvchilarni matematik masalalar va muammolarni hal qilishga undaydi, bu esa ularning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi. Bu yondashuvda o‘qituvchi o‘quvchilarga masalalar, masalalarni yechish uchun kerakli ma’lumotlarni taqdim etadi, ammo yechimni o‘quvchilar o‘zi topishi kerak bo‘ladi. O‘quvchilar, o‘qituvchining yo‘l- yo‘riqlari yordamida, o‘zlari masalalarni tahlil qilishadi, kerakli bilimlarni 19o‘zlashtiradilar va yechimga erishadilar. Muammoli yondashuv o‘quvchilarni nafaqat ma’lum bir matematik tushunchani o‘rganishga, balki ularning mustaqil fikrlash va masalalarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga undaydi. Masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda o‘qituvchi o‘quvchilarga haqiqiy hayotdan olingan muammolarni taqdim etishi mumkin. O‘quvchilar, bu muammolarni hal qilish uchun matematik formula va amallarni qo‘llaydilar. Muammoli yondashuv yordamida o‘quvchilar o‘zlari masalalarni yechishga harakat qilib, matematik tushunchalarni mustahkamlashadi. Bu jarayon davomida o‘quvchilar masalalarni yechishda tanqidiy fikrlash, qarorlar qabul qilish va oqilona yondashish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Muammoli yondashuv nafaqat matematik bilimlarni o‘zlashtirishga, balki o‘quvchilarning umumiy aqliy rivojlanishiga ham yordam beradi. Interaktiv yondashuv o‘quvchilarning darsda faol ishtirok etishini ta’minlashga qaratilgan pedagogik metoddir. Bu yondashuvda o‘quvchilar o‘zlari ishtirok etadilar, savollarga javob beradilar, guruhli ishlarda qatnashadilar va o‘z bilimlarini baham ko‘radilar. O‘quvchilarni interaktiv metodlar orqali jalb qilish, ularning qiziqishini oshiradi va darsni yanada samarali qiladi. Interaktiv yondashuvni qo‘llash, o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi, chunki ular matematik tushunchalarni o‘rganish jarayonida faollik ko‘rsatadilar. Interaktiv yondashuvning afzalliklaridan biri shundaki, o‘quvchilar o‘z bilimlarini bir-biri bilan baham ko‘rishadi, bu esa ular orasida ijtimoiy hamkorlikni rivojlantiradi. Masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lish va ularni masalalarni birgalikda yechishga undash mumkin. O‘quvchilar guruhlarda ishlash jarayonida o‘z fikrlarini ifodalaydilar, bir- birlariga yordam beradilar va masalalarni yechish uchun turli usullarni sinab ko‘radilar. Bu yondashuv o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘zlashtirishda samarali yondashuvni taqdim etadi. Interaktiv yondashuvlar o‘quvchilarni faollashtiradi, ularni darsga jalb qiladi va o‘rganishni yanada 20qiziqarli va samarali qiladi. Bu metod yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar va matematik masalalarni yechishda mustaqil fikrlashga o‘rganadilar. 3 . 4-sinfda uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interfaol metodlardan foydalanish Interfaol metodlar o‘quvchilarning dars jarayonidagi faolligini oshirish, bilimlarni mustahkamlash va matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashga imkon yaratishda samarali pedagogik yondashuvlardir. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlashda, masalalarni hal qilishda va matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashda ko‘proq ishtirok etadilar. O‘quvchilarning ta’lim jarayonidagi faolligi, nafaqat ularga yangi bilimlarni tezroq o‘zlashtirishga yordam beradi, balki o‘quv jarayoniga bo‘lgan qiziqishni oshiradi. Bu yondashuvlar o‘quvchilarga pasiv ravishda darsda ishtirok etishning o‘rniga, o‘z fikrlarini ifodalash, savollarga javob berish va bir-biriga yordam berish orqali darsni faol o‘tish imkonini yaratadi. Interfaol metodlarning samaradorligi o‘quvchilarni har bir darsga jalb qilish, ularni o‘zlashtirish jarayoniga qiziqtirish va mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘quvchilarga matematik tushunchalar, masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interfaol metodlar samarali qo‘llaniladi. Bu metodlar yordamida o‘quvchilar nafaqat ma’lumotlarni o‘zlashtiradilar, balki ular o‘rganilayotgan mavzularni mustahkamlash uchun amaliy mashqlarni bajaradilar. Masalan, o‘quvchilarga uzunlikni o‘lchashda o‘yinli vazifalar berilishi mumkin, bunda o‘quvchilar ko‘rgazmali materiallar yordamida masalalarni yechadilar va bu jarayonda o‘zlarining bilish qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Bunday interfaol metodlar o‘quvchilarni matematik bilimlarni yanada yaxshiroq o‘rganishga undaydi va ularni amaliyotda qo‘llashga yordam beradi. Shu bilan birga, interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zaro fikr almashadilar, bir-birlariga yordam beradilar va darsda faol ishtirok etadilar. 21O‘quvchilarni bu metodlar orqali rag‘batlantirish ularning matematik tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonini samarali qiladi. Interfaol metodlarning samaradorligi, asosan, o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undashda yotadi. Masalan, o‘quvchilarga geometrik shakllarning yuzasini hisoblash yoki hajmini aniqlashga oid masalalar berilishi mumkin. Bu masalalar o‘quvchilarga turli metodlar yordamida o‘zlashtirilgan bilimlarni amaliyotda qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Interfaol metodlar o‘quvchilarga bilimlarni mustahkamlashda bir-biriga yordam berish, guruh ishlari orqali o‘z fikrlarini ifodalash, va ko‘p variantli masalalarni yechishda ularning qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilar masalalarni guruhda yechish orqali o‘rganilgan tushunchalarni yanada yaxshiroq o‘zlashtiradilar va o‘zaro fikr almashish orqali masalalarni qanday hal qilishni o‘rganadilar. Bu metod o‘quvchilarga matematik bilimlarni o‘zlashtirishda ijtimoiy faoliyatni rivojlantiradi va bilimlarni real hayotda qo‘llashga undaydi. Masala: Biror kvadratning tomoni 4 sm, shu kvadratning yuzasini va hajmini hisoblang. Yuzasi: Kvadratning yuzasi = tomon × tomon = 4 sm × 4 sm = 16 sm². Hajmi: Kvadratning hajmi = tomon³ = 4 sm × 4 sm × 4 sm = 64 sm³. Bu masala o‘quvchilarga interfaol tarzda amaliy mashq qilish imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilar masalani yechishda o‘z bilimlarini qo‘llashadi va ularning matematik tushunchalarini mustahkamlashga yordam beradi. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilarni bu kabi masalalarni o‘zlashtirishga va to‘g‘ri yechimlarni topishga undaydi. Interfaol metodlarning yana bir afzalligi shundaki, ular o‘quvchilarning ko‘proq amaliy mashqlar bilan shug‘ullanishlariga yordam beradi. O‘quvchilar nafaqat masalalarni hal qilishni o‘rganadilar, balki masalalar yechish jarayonida o‘rinli savollar berish, fikr almashish va muammolarni hal qilish orqali 22o‘quvchilarning bilim darajasini oshiradilar. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zlariga o‘rganilgan bilimlarni mustahkamlash va yangi bilimlarni o‘rganishning samarali yo‘llarini topadilar. Interfaol metodlar o‘quvchilarga har xil o‘rganish usullarini qo‘llash, turli xil materiallar va vositalardan foydalanish imkonini yaratadi. Masalan, o‘quvchilar matematik masalalarni videolar yoki kompyuter yordamida yechish orqali matematik tushunchalar haqida yanada kengroq tasavvurga ega bo‘ladilar. Shuningdek, o‘quvchilar interfaol o‘yinlar orqali turli geometrik shakllar, o‘lchovlar va yuzalarni hisoblashni amaliyotda o‘rganadilar. Zamonaviy ta’limda interfaol texnologiyalar va raqamli vositalar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini samarali qilishda katta rol o‘ynaydi. Bu texnologiyalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rganish, ularni mustahkamlash va amaliyotda qo‘llashda yangi imkoniyatlar yaratadi. Interfaol texnologiyalar, masalan, interaktiv doskalar, mobil ilovalar, onlayn o‘quv platformalari va raqamli ta’lim vositalari, o‘quvchilarga matematik bilimlarni o‘rganishda keng ko‘lamli imkoniyatlar yaratadi. Ular o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, faolliklarini ta’minlaydi va o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi. 8 Interaktiv doskalar va raqamli qurilmalardan foydalanish Interaktiv doskalar va raqamli qurilmalar dars jarayonini o‘zgartiradi, chunki ular o‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirishda ko‘proq ishtirok etishini ta’minlaydi. Interaktiv doskalar yordamida o‘quvchilar matematik masalalarni vizual tarzda hal qilishadi, ular ko‘rgazmali materiallar va tasvirlar orqali o‘rganadilar. Masalan, o‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interaktiv doskalar yordamida geometrik shakllarni ko‘rsatish, turli o‘lchov birliklarini taqqoslash va o‘lchovlarni amalga oshirish mumkin. Bu texnologiyalar orqali o‘quvchilar yangi bilimlarni o‘rganishda faqat ko‘rish 8 Sharipov, B.A. (2021). Matematika o‘qitish metodikasi: nazariy va amaliy asoslar. Toshkent: Iqtisod-Moliya, 270 b. 23orqali emas, balki amaliy mashqlarni bajarish orqali ham o‘zlashtiradilar.Shuningdek, interaktiv doskalar yordamida o‘quvchilar guruhlar bo‘lib ishlashlari va masalalarni birgalikda yechishlari mumkin. O‘quvchilarga masalalar taqdim etiladi, ular bu masalalarni guruhda yechishadi va o‘quvchilar o‘zaro fikr almashib, yechimlarni topishadi. Bu metod o‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonini samarali qiladi, chunki o‘quvchilar o‘rtasida muloqot va hamkorlik rivojlanadi. Interaktiv doskalar yordamida o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘yinlar, viktorinalar, testlar va boshqalar yordamida bilimlarni mustahkamlashni taklif qiladi. Bu metodlar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi. Mobil ilovalar va onlayn o‘quv platformalaridan foydalanish Mobil ilovalar va onlayn o‘quv platformalari zamonaviy ta’limda juda muhim vositalarga aylandi. Mobil ilovalar orqali o‘quvchilar matematik masalalarni yechishda mustaqil ravishda ishlashlari mumkin. Bu ilovalar o‘quvchilarga turli xil masalalar, testlar va mashqlar yordamida o‘z bilimlarini mustahkamlash imkoniyatini beradi. O‘quvchilar, shuningdek, o‘quv jarayonida o‘z tezliklariga qarab ishlashlari mumkin, bu esa ularning o‘rganish jarayonini yanada shaxsiylashtiradi. Masalan, o‘quvchilar mobil ilovalar yordamida uzunlik, yuza va hajm kabi tushunchalarni o‘rganish, turli o‘lchovlarni taqqoslash va ular bilan ishlashni o‘rganadilar. Onlayn o‘quv platformalarida o‘quvchilar turli mashqlar va testlarni bajarish orqali bilimlarini mustahkamlashadi. O‘quvchilar raqamli platformalarda matematik tushunchalar bo‘yicha masalalarni yechish, ularga doir testlarni bajarish va ularning natijalarini baholash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Onlayn platformalar o‘quvchilarga individual ishlash imkonini beradi, bu esa ularning o‘zlashtirish jarayonini yaxshilaydi. Shuningdek, onlayn platformalar yordamida o‘quvchilar o‘qituvchidan to‘g‘ri yo‘l-yo‘riqlarni olishlari mumkin. Mobil ilovalar va onlayn platformalar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini 24sinab ko‘rishadi, matematik tushunchalarni mustahkamlashadi va yanada chuqurroq o‘rganadilar. Raqamli texnologiyalar yordamida o‘quvchilarga simulyatsiyalar va raqamli laboratoriyalar orqali amaliy mashqlarni o‘tkazish imkoniyatlari mavjud. Masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda o‘quvchilarni turli shakllarning hajmini hisoblash yoki yuzasini o‘lchash kabi amaliy mashqlarni raqamli laboratoriyalar yordamida bajarish mumkin. Bu texnologiyalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni amaliyotda sinash va real hayotdagi muammolarni hal qilish imkonini beradi. Masalan, o‘quvchilar kvadrat, to‘g‘ri burchakli prizma yoki sfera kabi geometrik shakllarning hajmini va yuzasini hisoblash uchun raqamli vositalardan foydalanadilar. Bu jarayon o‘quvchilarga matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rgatadi va ularga yangi bilimlarni o‘rganish uchun motivatsiya yaratadi. Simulyatsiyalar o‘quvchilarga matematik amallarni amaliyotda qo‘llash imkonini beradi. O‘quvchilar simulyatsiya yordamida real hayotdagi o‘lchovlarni va geometrik shakllarni ko‘rishlari, ularni qanday o‘lchash va hisoblashni tushunishlari mumkin. Bu usul o‘quvchilarga matematik tushunchalarni nafaqat nazariy, balki amaliy tarzda o‘rganish imkoniyatini yaratadi. Simulyatsiyalar yordamida o‘quvchilar matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llash, turli masalalarni yechish va o‘z bilimlarini mustahkamlash uchun keng imkoniyatlarga ega bo‘ladilar. Bu texnologiyalar yordamida o‘quvchilar o‘zlarining matematika sohasidagi bilimlarini mustahkamlashadi va yangi tushunchalarni samarali o‘rganadilar. Tahlil va mustahkamlash: masala Masala: Bir kvadratning tomon uzunligi 6 sm. Ushbu kvadratning yuzasini va hajmini hisoblang. Yuzasi: Kvadratning yuzasi = tomon × tomon = 6 sm × 6 sm = 36 sm². 25Hajmi: Kvadratning hajmi = tomon³ = 6 sm × 6 sm × 6 sm = 216 sm³. Bu masala o‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini amaliyotda qo‘llashni o‘rgatishda yordam beradi. O‘quvchilar masalani yechish uchun raqamli texnologiyalar yoki interaktiv vositalar yordamida o‘zlashtirilgan bilimlarni amaliyotda sinab ko‘rishadi. O‘quvchilar masalalarni interfaol texnologiyalar yordamida yechish orqali, ularning matematik tushunchalarni o‘zlashtirish darajasi oshadi va ular turli xil masalalarni hal qilishda o‘z bilimlarini mustahkamlaydilar. Interfaol o‘yinlar va guruhli ishlardan foydalanish o‘quvchilarning dars jarayonidagi faolligini oshirish, ularning matematik tushunchalarni yanada samarali o‘zlashtirishini ta’minlash va o‘rganishni qiziqarli qilishda samarali yondashuvlardan biridir. Bu metodlar o‘quvchilarning nafaqat bilimlarni, balki ijtimoiy va hamkorlik ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. O‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interfaol o‘yinlar va guruhli ishlardan foydalanish ularning o‘rganish jarayonini samarali va qiziqarli qiladi, shuningdek, matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rgatadi. Interfaol o‘yinlar yordamida o‘rganish Interfaol o‘yinlar matematik tushunchalarni o‘rgatishda o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va ularning motivatsiyasini kuchaytirish uchun juda samarali vosita hisoblanadi. O‘yinlar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni amaliy mashqlar orqali o‘rganish imkoniyatini yaratadi va ularni masalalarni yechishda mustaqil fikrlashga undaydi. Masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda o‘quvchilarga turli matematik o‘yinlar taqdim etilishi mumkin. O‘quvchilar o‘yinlar orqali masalalarni yechish, o‘lchov birliklarini taqqoslash va geometrik shakllarning yuzasini hisoblashni o‘rganadilar. Masala 1: O‘quvchilarga “Matematik domino” o‘yinini taklif qilish mumkin. O‘yin 26davomida har bir o‘quvchi o‘z kartochkalarini to‘g‘ri joylashtirish uchun matematik masalalarni yechadi. Masalan, “Bir kvadratning tomon uzunligi 5 sm, uning yuzasini hisoblang” degan masala o‘yin kartochkasida beriladi. O‘quvchi bu masalani hal qilib, o‘z kartochkasini to‘g‘ri joylashtiradi. O‘yin davomida o‘quvchilar matematik tushunchalar bilan ishlashadi va masalalarni yechish orqali o‘rganadilar. Masala 2: Yana bir misol - “Hajmni hisoblash” o‘yinida o‘quvchilarga geometrik shakllarning hajmini hisoblash vazifasi beriladi. Har bir shakl uchun o‘lchovlar va formullar keltirilgan. O‘quvchilar to‘g‘ri formula yordamida shakllarning hajmini hisoblashlari va bu natijalarni o‘yinda raqiblar bilan taqqoslashlari kerak bo‘ladi. Bu o‘yin orqali o‘quvchilar uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar. Bu o‘yin o‘quvchilarga matematik bilimlarni yanada mustahkamlash imkonini beradi va darsda ularni faol ishtirok etishga undaydi. Guruhli ishlarda o‘quvchilar bir-birlariga yordam berib, o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashadi va turli masalalarni birgalikda yechishadi. Bu metod o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi, ular o‘rtasida hamkorlikni oshiradi va dars jarayonida muloqot o‘rnatishga yordam beradi. Guruhli ishda o‘quvchilar o‘zaro fikr almashib, masalalarni hal qilishda turli usullarni qo‘llaydilar. Bu usul o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rganishda yanada samarali natijalarga erishishga imkon beradi. Masala 1: Guruhli ishda o‘quvchilarga geometrik shakllarning yuzasini va hajmini hisoblash vazifasi beriladi. Har bir guruhga turli shakllar berilib, ular bu shakllarning yuzasini hisoblashadi. Masalan, “To‘g‘ri burchakli prizma” shaklini hisoblashda o‘quvchilar, guruh bo‘lib, uzunlik, kenglik va balandlikni o‘lchab, yuzani hisoblashadi. Guruhda ishlash orqali o‘quvchilar bir-biriga yordam beradilar, fikr almashadilar va masalani yechishda hamkorlik qilishadi. 27Bu o‘quvchilarni o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashga undaydi va bir-biriga o‘rganish imkoniyatini yaratadi. Masala 2: Boshqa bir misol, o‘quvchilarga geometrik shakllarning hajmini hisoblashni taklif qilishdir. Har bir guruhga shaklning hajmini hisoblash uchun kerakli o‘lchovlar beriladi va guruh o‘z ishini yakunlagach, natijalarini taqdim etadi. O‘quvchilar o‘zaro masalalarni yechish va bir-birlariga yordam berish orqali matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar. Guruhli ishlarda o‘quvchilar bir-birlariga yordam berish orqali matematik tushunchalarni mustahkamlashadi. Bu metod, shuningdek, o‘quvchilarning hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi va ularni o‘zaro fikr almashishga rag‘batlantiradi. Guruhli ishlar, o‘quvchilarni faollashtirish va o‘rganishda o‘zaro yordam berish orqali ularning o‘zlashtirish darajasini oshiradi. 9 Interfaol o‘yinlar va guruhli ishlardan foydalanish o‘quvchilarning mustaqil ishlashini rag‘batlantiradi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashda mustaqil ishlashga undaydilar. Mustaqil ishlar orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini tekshirib, masalalarni hal qilishda o‘z qobiliyatlarini oshiradilar. O‘quvchilarga matematik tushunchalar bo‘yicha mustaqil ishlash imkoniyatini yaratish, ularning o‘zlashtirish jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi. Masala: Bir kvadratning tomoni 5 sm. Ushbu kvadratning yuzasini hisoblang. Yuzasi: Kvadratning yuzasi = tomon × tomon = 5 sm × 5 sm = 25 sm². O‘quvchilar ushbu masalani o‘yinlar yoki guruhli ishlar yordamida hal qilishlari mumkin. O‘quvchilar o‘z bilimlarini qo‘llash, bir-biriga yordam berish orqali bu masalani mustahkamlashadi. 9 Djuvaliev, B., Usmonov, D. (2019). Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodlari. Toshkent: O‘zbekistondagi innovatsion ta’lim texnologiyalari, 215 b. 284.4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari 4-sinf o‘quvchilari uchun uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganish jarayoni bir qator psixologik va didaktik muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu yoshdagi o‘quvchilar hali abstrakt fikrlashni to‘liq o‘zlashtirmagan bo‘lib, ular uchun geometrik shakllar, o‘lchov birliklari va hajm kabi tushunchalarni to‘g‘ri tushunish va ularni o‘zlashtirish qiyin bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘quvchilar uzunlikni, yuza va hajmni o‘rganishda bularning har biri o‘ziga xos hisoblash usullarini talab qiladi va ularning farqlarini anglash ba’zan murakkab bo‘ladi. Ko‘rgazmali materiallardan foydalanish: Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda ko‘rgazmali materiallar, diagrammalar, grafikalar, shakllar va modelardan foydalanish o‘quvchilarga bu tushunchalarni yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Geometrik shakllar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan hisoblash amallarini tasviriy ko‘rinishda taqdim etish o‘quvchilarga tushunchalarni aniq tasavvur qilish imkonini beradi. Shuningdek, o‘lchov birliklarini amaliy misollar orqali taqdim etish o‘quvchilarga bu tushunchalarni aniq va mustahkam o‘rganish imkoniyatini yaratadi. Amaliy mashqlar: O‘quvchilarga o‘lchov birliklari, yuzalar va hajmni o‘lchash bo‘yicha turli amaliy mashqlarni bajarish imkoniyatini yaratish muammoni hal qilishning samarali yo‘llaridan biridir. Masalan, o‘quvchilar real hayotdagi ob’ektlarni o‘lchash, geometrik shakllarning yuzasini va hajmini hisoblashni amaliyotda bajarishlari kerak. Bu o‘quvchilarga tushunchalarni nafaqat nazariy, balki amaliy tarzda o‘rganish imkonini beradi. O‘quvchilar masalalarni amaliyotda hal qilish jarayonida ular uchun qiyin bo‘lgan masalalarni yechish usullarini topadilar. Pictorial learning (tasviriy o‘rganish): Bu metodda o‘quvchilar turli shakllar va ularning o‘lchovlarini tasvirlar yordamida ko‘rishadi. Masalan, bir kvadratning tomon uzunligini o‘lchashni o‘rgatishda o‘quvchilarga shaklning 29rasmida tomonlarning uzunligi ko‘rsatiladi va ular shu rasmni tahlil qilib, masalani yechishadi. Tasvirlar orqali o‘quvchilar o‘zlashtirish jarayonini osonroq va tezroq amalga oshiradilar. O‘lchov birliklarini va formulalarni yodlashda qiyinchiliklar Uzunlik, yuza va hajmni o‘rgatishda o‘quvchilar o‘lchov birliklarini va formulalarni yodlashda muammolarga duch kelishlari mumkin. O‘quvchilarning o‘zlashtirgan formulalari va o‘lchov birliklari har xil turdagi masalalarda bir-biriga bog‘lanishi kerak, ammo ular bu o‘zaro bog‘liqliklarni yodlashda qiyinchiliklar tug‘dirishlari mumkin. Masalan, uzunlikni, yuzani va hajmni hisoblashdagi formulalar o‘quvchilarning miyasi uchun yangi va murakkab bo‘lishi mumkin. Formulalar va o‘lchovlarni qiziqarli tarzda takrorlash: O‘quvchilarga formulalarni yodlashni osonlashtirish uchun ularni qiziqarli va o‘yinli tarzda takrorlash mumkin. Misol uchun, o‘quvchilar uchun matematik viktorinalar yoki o‘yinlar tashkil etish, unda ular formulalarni eslab, o‘lchovlarni to‘g‘ri qo‘llashlari kerak bo‘ladi. Bu usul o‘quvchilarning formulalarni tez va samarali yodlashlariga yordam beradi. Shuningdek, masalalarni turli shakllarda takrorlash, o‘quvchilarga formulalarni yodlashni mustahkamlashga yordam beradi. Formulalarning ko‘rgazmali tushuntirilishi: Formulalarni o‘rgatishda o‘quvchilarga ularning qanday ishlashini ko‘rgazma tarzida tushuntirish muhimdir. Misol uchun, o‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajmni hisoblashdagi formulalar qanday hosil bo‘lishini va qanday ishlashini ko‘rsating. O‘quvchilarga formulalarning har bir qismini tushuntirish va amaliy misollar orqali qo‘llash, ularning tushunishini kuchaytiradi. Formula yordamida masalalarni yechishda ko‘rgazmali usullar yordamida tushunchalarni mustahkamlash mumkin. Qisqacha eslatmalar: O‘quvchilarga formulalar va o‘lchov birliklarini yodlashda yordam berish uchun qisqacha eslatmalar yoki yordamchi 30kartochkalar tayyorlash mumkin. Ushbu kartochkalarda har bir formula yoki o‘lchov birliklari va ularning qanday ishlatilishini tasvirlab berish mumkin. Bu eslatmalar o‘quvchilarning formulalarni tezda eslab qolishlariga yordam beradi. O‘quvchilar kartochkalarni sinfda ishlatishlari va shu tarzda yodlashlari mumkin. O‘quvchilarning motivatsiyasini saqlashda qiyinchiliklar O‘quvchilarni matematik tushunchalarni o‘rganishda motivatsiyasiz qoldirish, o‘rganish jarayonini samarali o‘tkazishda muammolarni keltirib chiqaradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematika ko‘pincha qiyin va zerikarli bo‘lishi mumkin, shuning uchun o‘quvchilarning qiziqishi va motivatsiyasini saqlashda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda, agar o‘quvchilarda ishtiyoq va motivatsiya bo‘lmasa, ular bu tushunchalarni o‘zlashtirishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Darslarni qiziqarli va o‘yinli tarzda tashkil etish: O‘quvchilarning motivatsiyasini oshirish uchun darslarni qiziqarli va o‘yinli tarzda tashkil qilish mumkin. Masalan, o‘quvchilarga matematik o‘yinlar, viktorinalar yoki turli turdagi masalalar taklif etish orqali ular matematik tushunchalarni o‘rganishdan qiziqish hosil qiladilar. O‘quvchilar o‘zlarini faollashtiruvchi o‘yinlarda ishtirok etganlarida, ular o‘rganish jarayonida ko‘proq ishtirok etadilar va bilimlarini tezroq o‘zlashtiradilar. Muvaffaqiyatni rag‘batlantirish: O‘quvchilarni dars jarayonida rag‘batlantirish, ularning motivatsiyasini oshiradi. Masalan, o‘quvchilarga muvaffaqiyatli bajarilgan masalalar uchun kichik mukofotlar yoki baholar berish, ularning o‘zlashtirish jarayoniga rag‘bat beradi. Shuningdek, o‘quvchilarga o‘zlarini yaxshi his qilish va muvaffaqiyatga erishish imkoniyatini yaratish, ularning qiziqishini yanada oshiradi. O‘quvchilarga shaxsiy yondashuvni qo‘llash, ularning motivatsiyasini saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Har bir o‘quvchi o‘zining individual ehtiyojlariga va qiziqishlariga ega. Shuning uchun, o‘quvchilarga shaxsiy va individual ravishda yordam berish, ularning o‘rganish jarayonida muvaffaqiyatga erishishlariga yordam beradi. 31 Xulosa Mazkur kurs ishida 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish usullari o‘rganildi. Ushbu mavzu, boshlang‘ich sinf ta’limi jarayonida matematik tushunchalarni o‘rgatishning samaradorligini oshirish va o‘quvchilarning matematik fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rgatish, ayniqsa uzunlik, yuza va hajm kabi abstrakt tushunchalarni tushunishda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Shuning uchun, bu tushunchalarni samarali o‘rgatish uchun turli metod va yondashuvlardan foydalanish zarurdir. Kurs ishi davomida an’anaviy metodlar, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar va guruhli ishlardan foydalanishning o‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirishdagi o‘rni va samaradorligi tahlil qilindi. An’anaviy metodlar o‘quvchilarga o‘rganilayotgan matematik tushunchalarni sodda va tushunarli shaklda tushuntirishga yordam beradi, lekin ba’zan o‘quvchilarning faolligini oshirishda kamchiliklar yuzaga kelishi mumkin. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar va raqamli vositalar yordamida o‘quvchilarning qiziqishi oshirilib, ularni amaliy mashqlar va interaktiv mashg‘ulotlar yordamida o‘rganishga rag‘batlantirish mumkin.Bundan tashqari, o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirishda interfaol o‘yinlar va guruhli ishlardan foydalanish samarali bo‘lishi mumkin. Ushbu metodlar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rganishda o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash, bir-biriga yordam berish va fikr almashish imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini yanada mustahkamlash uchun guruhlar bo‘lib ishlashadi va matematik tushunchalarni nafaqat individual tarzda, balki jamoaviy ravishda o‘zlashtirishadi. Xulosa qilib aytganda, 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda zamonaviy pedagogik yondashuvlar va interfaol metodlardan foydalanish o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi, ularning matematik tushunchalarni o‘zlashtirish darajasini yanada yuqori qiladi. 32FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR I. NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR VA METODOLOGIK NASHRLAR 1. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 6-maydagi PQ-3049-sonʻ qarori “Milliy ta’lim dasturi va ta’lim sifatini oshirish chora-tadbirlari to g risida”. ʻ ʻ 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Farmoni. – PF–4947. – Toshkent, 2017-yil 7-fevral. – lex.uz. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Ilm-fan va innovatsiyani rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Qarori. – PQ–4230. – Toshkent, 2019- yil 17-mart. – lex.uz. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “2020–2030 yillarda O‘zbekiston Respublikasining ta’lim sohasini rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Farmoni. – PF–5712. – Toshkent, 2019-yil 29-aprel. – lex.uz. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Matematika fanini 2020–2030 yillarda rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Qarori. – PQ– 4571. – Toshkent, 2019-yil 7-yanvar. – lex.uz. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasida oliy va o‘rta maxsus ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Farmoni. – PF–5847. – Toshkent, 2019-yil 8-oktabr. – lex.uz. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1) Karimov, K.K., Ziyoviddinov, I.Z. (2019). Algebra va sonlar nazariyasi. Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti, 214 b. 2) Boshchev, A.A. (2018). Elementar algebra kursi. Moskva: Prosveshchenie, 256 b. 3) Stewart, I. (2021). Galois Theory. CRC Press, 328 p. 334) Murodov, F.Q. (2021). Matematikaning nazariy asoslari. Toshkent: Fan va Texnologiya, 198 b. 5) Mirzayev, A., Qodirov, A. (2020). Matematika o‘qitishda innovatsion texnologiyalar. Toshkent: Fan va Texnologiya, 312 b. 6) Yusupov, A.M. (2020). Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. Toshkent: Ma’naviyat, 154 b. 7) Djuvaliev, B., Usmonov, D. (2019). Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodlari. Toshkent: O‘zbekistondagi innovatsion ta’lim texnologiyalari, 215 b. 8) O‘rmonov, A., Tursunov, J. (2017). Ta’limda interfaol metodlar va pedagogik texnologiyalar. Toshkent: O‘zbekiston pedagogika nashriyoti, 198 b. III. GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR 1. “Xalq ta’limi” gazetasi, 2023-yil, №5-son — “Boshlang‘ich sinfda masalalar bilan ishlashning samaradorligi”. 2. “Pedagogika va psixologiya” jurnali, 2022, №3 — “Matematik fikrlashni rivojlantirishning yangi metodlari”. 3. “Ta’lim olami” jurnali, 2021, №7 — “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ijodiy fikrlash ko‘nikmalari” Foydalanilgan internet saytlar ro‘yxati 1. https://xtv.uz 2. https://president.uz 3. https://eduportal.uz 4. https://en.unesco.org/themes/education 5. https://www.mathplayground.com 6. https://learningapps.org

4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish usullari

Sotib olish