4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish usullari kurs ishi - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	46.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

19 Sotish

4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish usullari kurs ishi

Sotib olish

1OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
Boshlang‘ich ta’lim fakulteti
“Boshlang‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi
Boshlang‘ich ta’lim metodikasi kafedrasi
“Matematika o‘qitish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini
o‘rgatish usullari
Bajardi: Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi 506 guruh talabasi Tog ayevaʻ
Mohidil
Kurs ishi rahbari: Xolmonov U.
JIZZAX – 202

2 MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………….… 3
1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik tushunchalarni
shakllantirishning psixopedagogik asoslari…………...….…… 6
2. 4-sinf o'quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish
metodlari …………………………….…………………………. 12
3 . 4-sinfda uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interfaol
metodlardan foydalanish ………………….……………………… 20
4.4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini
o‘rgatishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish
yo‘llari …………..……………………………………………… 28
Xulosa…………………………………………………….…… 31
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………….….. 32
Kirish

3Kurs ishi mavzusining dolzarbligi 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va
hajm tushunchalarini o‘rgatish mavzusi boshlang‘ich ta’lim tizimida dolzarb va
muhim ahamiyatga ega. Bu tushunchalar o‘quvchilarga matematik tafakkur va
amaliy bilimlarni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. O‘quvchilar uchun
o‘lchovlar va geometrik tushunchalar haqida dastlabki tasavvurlarni
shakllantirish, ularni nafaqat matematikada, balki kundalik hayotda ham
foydalanishga imkon beradi. O‘lchovlar, yuzalar va hajmlar o‘rtasidagi
farqlarni o‘rganish o‘quvchilarning analitik fikrlashini rivojlantirishga xizmat
qiladi. Bundan tashqari, bu tushunchalar o‘quvchilarning fazoviy tasavvurlarini
kengaytiradi, ular makon, masofalar va o‘lchovlarni aniq tasavvur qilishni
o‘rganadilar. Mazkur mavzu ayniqsa boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ilmiy va
amaliy bilimlarni to‘g‘ri va samarali o‘rgatishda yordamlashadi. 1
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Ushbu mavzu bo‘yicha bir
qancha ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar mavjud. Pedagogikada uzunlik, yuza va
hajm tushunchalarini o‘rgatish bo‘yicha turli metodikalar ishlab chiqilgan. Bu
sohada ko‘plab ilmiy-tadqiqot ishlar olib borilgan, ammo hozirgi kunga qadar
bu metodikalarni amaliyotda qo‘llashda ba’zi cheklovlar mavjud.
O‘zbekistonning ta’lim tizimida ushbu tushunchalarni o‘rgatishning samarali
metodlari hali to‘liq joriy etilmagan. Boshqa mamlakatlarda bu masala ilg‘or
pedagogik texnologiyalar bilan keng yoritilgan bo‘lsa-da, O‘zbekistonda ushbu
tushunchalarni o‘rgatishning yangi yondashuvlari hali kam o‘rganilgan.
Shuning uchun, mazkur ishda yangi pedagogik metodlar va interaktiv
yondashuvlarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning bu tushunchalarni samarali
o‘rganishi uchun takliflar ishlab chiqiladi. Bu ishda ilgari surilgan metodlar va
yondashuvlar boshlang‘ich ta’lim tizimining samaradorligini oshirishga
qaratilgan.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2017-yil 9-oktabrdagi "Yangi
pedagogik texnologiyalarni joriy etish va ta’lim sifatini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar
to‘g‘risida"gi PQ-3276-son qarori.

4Kurs ishi mavzusining ahamiyati Bu kurs ishining ahamiyati,
o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rgatish jarayonining sifatini
oshirishda yotadi. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganish
boshlang‘ich ta’limda matematikani o‘rganishning asosiy bosqichlaridan biridir
va o‘quvchilarning fazoviy tasavvurlarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Bu tushunchalar nafaqat matematikadagi asosiy nazariyalarni o‘zlashtirishni
ta’minlaydi, balki o‘quvchilarning kundalik hayotda masofalarni o‘lchash,
obyektlarning o‘lchamlarini hisoblash va boshqa ko‘plab amaliy ishlarni
bajarishga imkoniyat yaratadi. O‘quvchilarga bu tushunchalarni samarali
o‘rgatish, ularga analitik fikrlash, masalalarni hal qilishda qat’iyat va mantiqiy
yondashuvlarni rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek, o‘quvchilarda
matematikani o‘rganishga bo‘lgan qiziqish va rag‘batni oshiradi, chunki bu
tushunchalar ularning kelajakdagi ilmiy va amaliy faoliyatiga asos bo‘ladi. Bu
mavzu, shuningdek, boshlang‘ich ta’limda yangi pedagogik metodlar va
texnologiyalarni qo‘llash zaruratini ta’kidlaydi, bu esa ta’lim jarayonini yanada
samarali qilishga yordam beradi. O‘quvchilarga ushbu tushunchalarni o‘rgatish
nafaqat matematik, balki ularning umumiy bilimlarini ham rivojlantiradi.
Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich ta’limda matematik
tushunchalar va amaliy bilimlarni o‘rgatish jarayoni bo‘lib, aynan uzunlik, yuza
va hajm tushunchalarini o‘rganish metodlari va pedagogik yondashuvlarining
samaradorligi tahlil etiladi.
Kurs ishi mavzusining predmeti — 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va
hajm tushunchalarini o‘rgatishda qo‘llaniladigan pedagogik usullar, innovatsion
metodlar va didaktik vositalardir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va
hajm tushunchalarini o‘rgatishda mavjud pedagogik yondashuvlar va
metodlarni tahlil qilish, shuningdek, bu tushunchalarni samarali o‘rgatish uchun
yangi pedagogik metodlarni ishlab chiqish va taklif qilishdir.

5Kurs ishi mavzusining vazifalari 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va
hajm tushunchalarini o‘rgatish bo‘yicha pedagogik metodlarni tahlil qilish.
Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda zamonaviy va an’anaviy
metodlarning qo‘llanilishini o‘rganish. Didaktik vositalar va yangi pedagogik
texnologiyalar yordamida o‘quvchilarning bu tushunchalarni o‘zlashtirish
jarayonini samarali tashkil etish. O‘quvchilarni o‘rganishda yuzaga keladigan
muammolarni aniqlash va bartaraf etish yo‘llarini taklif qilish.O‘quvchilarning
bu tushunchalarni o‘zlashtirishi samaradorligini baholash metodlarini ishlab
chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida quyidagi metodlar
qo‘llaniladi: Tadqiqot metodi: O‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini o‘rgatish bo‘yicha mavjud metodlarni tahlil qilish. Eksperiment
metodlari: O‘quvchilarning bu tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonini sinovdan
o‘tkazish va metodlarni amalda qo‘llash. Tahlil va sintetik metodlar:
O‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirishdagi o‘zgarishlarni
tahlil qilish. Induktiv va deduktiv metodlar: Umumiy nazariy tushunchalarni
amaliyotda qo‘llash va o‘quvchilarning o‘rganish samaradorligini oshirish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, 4 bo’lim , xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bo’limda mavzuning muhim
jihatlari yoritilgan, nazariy va amaliy tahlillar keltirilgan.

61. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik tushunchalarni
shakllantirishning psixopedagogik asoslari
Psixopedagogik yondashuv, ta’lim jarayonini psixologik nuqtai nazardan
optimallashtirishga qaratilgan ilmiy uslubdir. Bu yondashuv matematika
o‘qitishda o‘quvchilarning psixologik holatini, rivojlanish bosqichlarini,
motivatsiya va e’tiborini hisobga olishni o‘z ichiga oladi. Boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari uchun matematik tushunchalarni o‘rgatishda psixopedagogik
yondashuvning ahamiyati juda katta, chunki u o‘quvchilarning psixologik
ehtiyojlarini, qobiliyatlarini va individual xususiyatlarini inobatga olishni
ta’minlaydi. 2
Psixopedagogika o‘quvchilarning aqliy va emotsional rivojlanishini
o‘rganadigan ilmiy soha sifatida, o‘quvchilarning matematik tushunchalarni
qanday o‘rganishini, bu jarayonda ularning psixologik xususiyatlari qanday
ta’sir ko‘rsatishini o‘rganadi. Psixopedagogik yondashuvga ko‘ra, boshlang‘ich
sinf o‘quvchilari o‘quv jarayonida sezgirlik, xotira, tasavvur qilish, analitik va
mantiqiy fikrlash kabi psixologik jarayonlarni rivojlantiradilar. Shuning uchun,
matematik tushunchalarni o‘rgatishda ularning aqliy rivojlanishini qo‘llab-
quvvatlash juda muhimdir. 3
Matematika o‘qitishda psixopedagogik yondashuvning nazariy asoslari,
asosan, o‘quvchilarni matematik tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonida yuzaga
keladigan psixologik va pedagogik omillarni aniqlashga qaratilgan.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalarni o‘rgatishda
yosh xususiyatlarini hisobga olish zarur. O‘quvchilarning rivojlanish
bosqichlarini inobatga olgan holda, ular matematikani qanday tushunadi va
o‘zlashtiradi degan savolga javob topishga harakat qilinadi. Psixopedagogik
nazariyalar, o‘quvchilarning matematik tushunchalarni qanday qabul qilishini,
2
Boshchev, A.A. (2018). Elementar algebra kursi. Moskva: Prosveshchenie, 256 b.
3
Murodov, F.Q. (2021). Matematikaning nazariy asoslari. Toshkent: Fan va Texnologiya,
198 b.

7uni qanday boshqarishini va qanday mashaqqatlar bilan o‘zlashtirishlarini
tushunishga yordam beradi.
Matematika, ayniqsa boshlang‘ich sinfda, abstrakt fikrlashni talab qiladigan
fanga kiradi. Shuning uchun, o‘quvchilarni bu bilimlarga tayyorlashda
psixopedagogik yondashuv ularda keng qamrovli psixologik asoslarni
shakllantirishga yordam beradi. Bunday yondashuvda, matematik
tushunchalarni o‘rgatishda o‘quvchilarning tasavvuri, e’tibori, xotirasi va hissiy
holatini hisobga olish juda muhimdir. Masalan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
juda faol va emotsional, shuning uchun ularning o‘quv jarayonida diqqatini jalb
qilish va rag‘batlantirish zarur. 4
Psixopedagogik yondashuv matematik tushunchalarni o‘rgatishda
o‘quvchilarning o‘rganish motivatsiyasini oshirishga yordam beradi. Bu
yondashuv o‘quvchilarning matematikaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va ularni
darslarda faol qatnashishga undaydi. O‘quvchilarni yuqori motivatsiya bilan
o‘rgatish, ularning o‘zlashtirish darajasini oshirishda muhim rol o‘ynaydi.
Psixopedagogik yondashuvda motivatsiya, qiziqish va ijobiy munosabatlarning
rivojlanishiga katta e’tibor qaratiladi. O‘quvchilarning faolligini oshirish va
ularda o‘rganishga bo‘lgan ijobiy munosabatni shakllantirish matematikaning
o‘zlashtirilish jarayonini yaxshilashga yordam beradi.Shuningdek,
psixopedagogik yondashuv o‘quvchilarning individual xususiyatlarini ham
hisobga oladi. Har bir o‘quvchining rivojlanish darajasi, ularning matematik
tushunchalarni o‘rganishga bo‘lgan tayyorgarligi va o‘zlashtirish usullari bir-
biridan farq qiladi. Shu boisdan, har bir o‘quvchi uchun o‘ziga xos pedagogik
yondashuvni tanlash zarur. Psixopedagogik yondashuvda o‘quvchilarning
o‘rganish uslublari, qiziqishlari va ehtiyojlarini hisobga olish, ularning
o‘zlashtirish jarayonini eng samarali qilish imkonini beradi.
4
Mirzayev, A., Qodirov, A. (2020). Matematika o‘qitishda innovatsion texnologiyalar.
Toshkent: Fan va Texnologiya, 312 b.

8Psixopedagogik yondashuvning nazariy asoslari o‘quvchilarni matematik
tushunchalarni o‘rganishga tayyorlashda muhim psixologik va pedagogik
omillarni aniqlashga yordam beradi. Bu yondashuvni o‘rganish, boshlang‘ich
sinfda matematik o‘qitishni yanada samarali qilishga imkon yaratadi.
O‘quvchilarning aqliy va hissiy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda,
matematik tushunchalarni o‘rgatish metodlarini tanlash, o‘quvchilarning
o‘zlashtirish darajasini oshiradi va ularga matematikani o‘rganishni yanada
osonlashtiradi. Psixopedagogik yondashuv yordamida, o‘quvchilarning
qiziqishi va motivatsiyasi oshadi, bu esa o‘rganish jarayonini yanada samarali
qiladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari o‘qish, yozish va matematikani o‘rganishda
yangi qobiliyatlarni shakllantiradilar, bu jarayon esa ularning umumiy
rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Psixologik va pedagogik nuqtai nazardan
qaraganda, 6-9 yoshdagi bolalar, ya’ni boshlang‘ich sinf o‘quvchilari, aqliy
rivojlanishning muhim bosqichlarini o‘tadilar. Ushbu yoshda bolalar sezgir,
qiziqchi, faollikni talab qiladigan va yuqori energiyaga ega bo‘lgan shaxslar
sifatida rivojlanadilar. Ularning mantiqiy fikrlash, analitik tafakkur, tasavvur
qilish va ijtimoiy o‘zaro munosabatlar o‘rganishidagi qobiliyatlari jadal o‘sadi.
Boshlang‘ich sinfda matematik tushunchalarni shakllantirish, ayniqsa,
o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish uchun zarurdir. 5
Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilarning aqliy rivojlanish
bosqichlari katta ahamiyatga ega. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
bolalar 6-9 yosh orasida matematik fikrlashni boshlaydilar, ammo bu jarayon
aniq va mantiqiy fikrlashning eng yuqori darajasiga yetmagan bo‘ladi. Shu
boisdan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalar,
masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalari, ko‘proq tasavvurga asoslangan
va amaliy mashqlar orqali o‘rgatiladi. Bu yoshdagi o‘quvchilar uchun
5
Xamdamov, S. (2018). Pedagogik texnologiyalar va ularning ta’limdagi o‘rni. Toshkent:
O‘zbekiston pedagogika akademiyasi, 168 b.

9tasavvurlar, ranglar, shakllar, o‘lchovlar va boshqa simvolik elementlar orqali
tushunchalarni o‘rganish samarali bo‘ladi. O‘quvchilar biror narsani tasavvur
qilishda yoki o‘lchovlarni amalga oshirishda o‘z xususiyatlariga mos ravishda,
tasvirlar yoki fizik ob’ektlar yordamida amaliyotda o‘rgatishni afzal ko‘rishadi.
Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilarning sezgirlik va
e’tibor qobiliyatlari ham muhim rol o‘ynaydi. Sezgirlik o‘quvchilarning
matematik tushunchalarni qabul qilish darajasini belgilaydi. 6-9 yoshdagi
bolalar uchun matematik tushunchalar ko‘proq o‘yinlar, tajribalar va
ko‘rgazmali materiallar yordamida mustahkamlanadi. O‘quvchilarga masalalar
berish, ularni amaliyotda bajarish va yangi bilimlarni sinab ko‘rish orqali
matematik tushunchalarni shakllantirishga erishish mumkin. Bu davrda
o‘quvchilarning diqqatini jamlash va xatolarga to‘g‘ri yondashish ham
muhimdir, chunki bu yoshdagi bolalar faqat boshlang‘ich darajada matematik
tushunchalar bilan ishlashadi va hali mantiqiy xatoliklarni anglashda
qiynalishlari mumkin.
Aqliy rivojlanishning bu bosqichida bolalar o‘zgaruvchan ob’ektlarni
tushunish va ular bilan ishlashni o‘rganadilar. Masalan, uzunlik va hajm
tushunchalari boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga o‘rgatishda ob’ektlar va shakllar
orqali o‘lchash va qiyoslashni o‘rgatishning samaradorligi yuqori bo‘ladi. Bu
jarayon, ularning tafakkurini rivojlantirishga va mantiqiy xulosalar chiqarishga
yordam beradi. Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilar o‘z
tashqi muhitiga nisbatan o‘zgaruvchilarni tahlil qilish, ularni o‘lchash va
o‘lchovlar bilan ishlashni o‘rganadilar. Bu esa ularning matematik tafakkurini
va amaliy bilimlarni kengaytiradi.
O‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishda, matematika fanini
o‘rganish, ularning analitik tafakkurini o‘stirishga yordam beradi. Bu yoshdagi
bolalar mantiqiy zanjirlarni tuzish, elementlarni o‘zgartirish va
kombinatsiyalarni amalga oshirishni boshlaydilar. Bu jarayonda bolalar
matematik tushunchalarni rivojlantirish uchun kerakli asoslarni, ya’ni o‘zaro

10bog‘liqliklarni va izchillikni tushunishga o‘rganadilar. Shu bilan birga,
boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik bilimlarni o‘zlashtirishda
individual yondashuvlar va pedagogik metodlarni tanlash muhim ahamiyatga
ega. Har bir o‘quvchining rivojlanish darajasi, individual ehtiyojlari va
o‘rganish uslublari turlicha bo‘lishi mumkin.Shu tariqa, boshlang‘ich sinf
o‘quvchilari aqliy rivojlanishining xususiyatlarini hisobga olgan holda, ularni
matematik tushunchalar bilan tanishtirish jarayonida o‘ziga xos metod va
texnologiyalarni qo‘llash zarur. O‘quvchilarning rivojlanish bosqichlarini
inobatga olgan holda, matematik tushunchalarni o‘rganishga tayyorlash,
ularning bilimlarini mustahkamlash va amaliy mashqlar yordamida o‘zlashtirish
jarayonini optimallashtirish mumkin. Aqliy rivojlanishning bu bosqichida
o‘quvchilarning mustahkam asoslar, amaliy ko‘nikmalar va matematik tafakkur
asoslari shakllanadi, bu esa keyingi o‘quv bosqichlarida yanada murakkab
tushunchalarni o‘rganishga tayyor bo‘lishlariga yordam beradi.
Matematik tushunchalarni shakllantirish jarayonida motivatsiya va
qiziqishning roli juda katta. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
o‘quvchilarning o‘rganish faoliyati faqat ular motivatsiyalanganida samarali
bo‘ladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematik tushunchalar, ayniqsa,
ular uchun yangi va qiziqarli bo‘lishi kerak. O‘quvchilarning matematikaga
bo‘lgan qiziqishi, o‘quv jarayonini muvaffaqiyatli va samarali o‘tishiga yordam
beradi. Motivatsiya, o‘z navbatida, o‘quvchilarni darsga jalb qilish, yangi
bilimlarni o‘zlashtirishga undaydi va ularni ko‘proq harakat qilishga majbur
qiladi.
Motivatsiya va qiziqish o‘quvchilarning ta’limga bo‘lgan ijobiy munosabatini
shakllantiradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hali yangi matematik
tushunchalarni o‘rganishga kirishgan bo‘lishi mumkin, shuning uchun ular bu
yangi bilimlar bilan qanday ishlashni bilmasliklari mumkin. Ularni o‘rganishga
undash uchun, darslar qiziqarli va interaktiv bo‘lishi zarur. Misol uchun,
matematik tushunchalarni o‘rganish o‘yinlar, faol mashqlar, real hayotdan

11olingan misollar yordamida amalga oshirilganda, o‘quvchilar o‘zlarini ko‘proq
qiziqtirilgan va faol ishtirok etadigan hiss etadilar. Bu qiziqish esa ularning
motivatsiyasini oshiradi va o‘quv jarayonida muvaffaqiyatga erishish
imkoniyatlarini kuchaytiradi.
Matematik tushunchalarni shakllantirishda motivatsiya ikki asosiy turga
bo‘linadi: ichki va tashqi motivatsiya. Ichki motivatsiya o‘quvchining o‘z
qiziqishidan, o‘z bilimini oshirish istagidan kelib chiqadi. Tashqi motivatsiya
esa, o‘quvchiga tashqi omillar, masalan, o‘qituvchining rag‘batlantirishi,
baholar yoki o‘zlashtirilgan bilimlar uchun mukofotlar bilan bog‘liq bo‘ladi.
Har ikkala motivatsiya turi o‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘rganish
jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Shu boisdan, dars jarayonida o‘quvchilarni
ichki motivatsiya orqali qiziqtirish va tashqi motivatsiya bilan rag‘batlantirish
muhimdir.O‘quvchilarni motivatsiyalashda ijobiy tasavvurlar yaratish ham
muhim ahamiyatga ega. Masalan, o‘quvchilarga ular matematikani o‘rgatish
orqali qanday foydali bilimlarga ega bo‘lishlarini ko‘rsatish, ularni o‘rganishga
rag‘batlantiradi. O‘quvchilarni o‘rganishga undashda, ularning o‘z yutuqlarini
tan olish va muvaffaqiyatlarni baholash o‘quvchilarga o‘zlarining
qobiliyatlariga bo‘lgan ishonchni oshiradi. Bu, o‘z navbatida, ularning
matematikaga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi va yangi bilimlarni
o‘zlashtirishga yordam beradi. 6
Motivatsiyaning yana bir muhim jihati, o‘quvchilarning darslarga faolligini
oshirishdir. Matematik tushunchalarni o‘rganish jarayonida o‘quvchilarni faol
ishtirok etishga jalb qilish, ular o‘rgatish metodlarida faol bo‘lishi va o‘z
fikrlarini ifoda etishi, ularning o‘zlashtirish darajasini oshiradi. Bunda
o‘quvchilarning qiziqishini saqlab qolish uchun turli xil didaktik vositalar va
metodlardan foydalanish kerak. Masalan, muammoli vazifalar, o‘yinlar, guruhli
ishlar, masalalar yechish kabi faol metodlar o‘quvchilarning o‘zlashtirish
6
Xamdamov, S. (2018). Pedagogik texnologiyalar va ularning ta’limdagi o‘rni. Toshkent:
O‘zbekiston pedagogika akademiyasi, 168 b.

12jarayoniga samarali ta’sir ko‘rsatadi.Shuningdek, o‘quvchilarning qiziqishini
oshirishda ular bilan o‘zaro aloqaning ahamiyati katta. O‘qituvchi o‘quvchilarni
motivatsiyalashda, ularga savollar berish, ular bilan faol muloqot qilish,
shuningdek, o‘quvchilarning fikrini tinglash va ularni darsga jalb qilish orqali
o‘zaro ishonchni yaratadi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini ifodalashga va masalalar
yechishga ishtiyoqlidir, agar ular dars jarayonida o‘zlarini qadrlangan va
muhim his qilishsa.
Matematik tushunchalarni shakllantirishda o‘quvchilarga mukofotlar va
rag‘batlantirishlar berish ham ularning qiziqishini oshiradi. Bu
rag‘batlantirishlar tashqi motivatsiyani kuchaytirib, o‘quvchilarga
muvaffaqiyatlarini yanada ko‘proq baholash va erishilgan yutuqlarini
qadrlashni ta’minlaydi. Masalan, muvaffaqiyatli bajarilgan matematik masalalar
uchun kichik sovrinlar, yutuqlarni e’tirof etish va o‘quvchilarni taqdirlash,
ularning motivatsiyasini oshiradi va ular uchun o‘rganish jarayonini yanada
qiziqarli qiladi.Motivatsiya va qiziqish o‘quvchilarning o‘rganish jarayonida
o‘zlarining faolliklarini oshiradi va matematik tushunchalarni mustahkam
o‘zlashtirishga yordam beradi. O‘quvchilar o‘zlarining muvaffaqiyatlarini tan
olishlari va o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashlari mumkin bo‘lgan sharoitda,
ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishi va motivatsiyasi yanada ortadi. Shu
bilan birga, o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va ularda mustahkam
motivatsiya yaratish, ta’lim jarayonining samaradorligini sezilarli darajada
oshiradi.
2. 4-sinf o'quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish
metodlari
An’anaviy metodlar, pedagogikada uzoq vaqt davomida qo‘llanib kelgan va
o‘quvchilarga ta’lim berishning asosiy vositalaridan biri sifatida qabul qilinadi.
Boshlang‘ich ta’limda uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda
an’anaviy metodlar o‘quvchilarga asosiy bilimlarni mustahkamlash, amaliy

13ko‘nikmalarni rivojlantirish va matematikaga bo‘lgan qiziqishlarni oshirish
uchun samarali vosita hisoblanadi. Bu metodlar matematik tushunchalarni
o‘rgatishda asosiy texnikalarni, ya’ni ma’ruzalar, tushuntirishlar, misollarni
keltirish va mashqlarni yechish orqali bilimlarni uzatishdan iboratdir.
An’anaviy metodlarning asosiy afzalliklaridan biri – o‘quvchilarga
ma’lumotlarni aniq va tushunarli tarzda taqdim etishdir. Uzunlik, yuza va hajm
kabi matematik tushunchalar, o‘quvchilarga ularni amaliyotda qo‘llashni
o‘rgatish uchun oddiy, betakror misollar va tushuntirishlar orqali o‘rganiladi.
Masalan, o‘quvchilarga o‘lchov birliklarini tushuntirishda o‘qituvchi an’anaviy
usulda, masalan, real hayotdan olingan misollar yordamida o‘lchov birliklarini
ta’riflaydi. Bu o‘quvchilarni matematik bilimlar bilan tanishtirishda sodda va
samarali yo‘l hisoblanadi. O‘quvchilarga matematik tushunchalar va ularga doir
misollarni keltirish, o‘quvchilarda o‘zlashtirilayotgan bilimlarni yanada
mustahkamlash imkonini beradi.
Bundan tashqari, an’anaviy metodlar o‘quvchilarni mashaqqatlar va amaliy
ishlarga jalb qiladi. Masalan, o‘quvchilar o‘rgangan matematik tushunchalarni
mustahkamlash uchun turli xil mashqlarni bajaradilar. Ushbu mashqlar
o‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. An’anaviy
metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zlashtirilgan bilimlarni amaliy mashqlar va
testlar orqali tekshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu metodlar orqali
o‘quvchilar yangi tushunchalarni mustahkam o‘zlashtiradilar va ularni haqiqiy
hayotdagi vaziyatlarda qo‘llashga o‘rganadilar. O‘quvchilarni an’anaviy
metodlar yordamida o‘rgatish, ularda matematik fikrlash va o‘z fikrlarini
ifodalash qobiliyatlarini oshiradi.
An’anaviy metodlar, ayniqsa boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida, aniq va sodda
tushunchalarni o‘rgatishda samarali bo‘ladi. Uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini o‘rgatish uchun an’anaviy metodlar o‘quvchilarga murakkab va
abstrakt tushunchalarni oddiy va tushunarli shaklda etkazish imkoniyatini
yaratadi. Misol uchun, o‘quvchilarni o‘lchov birliklari bilan tanishtirishda

14o‘qituvchi an’anaviy usullardan foydalanib, o‘lchov birliklarini amaliy misollar
orqali taqdim etadi. Bu usul o‘quvchilarga o‘lchov birliklarini yodlashda
yordam beradi, shu bilan birga matematik tushunchalarni mustahkamlashga
xizmat qiladi. O‘quvchilarni amaliy mashqlar yordamida mustahkamlash,
ularning matematik tushunchalarni to‘g‘ri tushunish va qo‘llash qobiliyatini
oshiradi.
An’anaviy metodlar o‘quvchilarga zarur bilimlarni taqdim etishning eng
muhim vositalaridan biri bo‘lsa-da, ba’zan ular o‘quvchilarni passiv tarzda
darsga jalb qiladi. Bu metodlar o‘quvchilarning faolligini oshirishda ba’zan
yetarli darajada samarali bo‘lmasligi mumkin. Shuning uchun, an’anaviy
metodlarni qo‘llashda o‘quvchilarni faollashtiradigan qo‘shimcha vositalar,
masalan, guruhli ishlash, o‘yinlar yoki vizual materiallar yordamida
o‘rganishning samaradorligini oshirish zarurdir. O‘quvchilarni jalb qilish,
ularning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish va o‘rganishni yanada samarali
qilish uchun dars jarayonini interaktiv qilish muhim ahamiyatga ega. 7
Shu bilan birga, an’anaviy metodlar o‘quvchilarning matematik bilimlarini
tez va samarali o‘zlashtirishlariga imkon yaratadi. Bu metodlarning afzalligi
shundaki, o‘quvchilar o‘qituvchidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri ma’lumot olishadi, bu
esa bilimlarning aniq va mustahkam bo‘lishiga yordam beradi. O‘qituvchi
tomonidan berilgan misollar va tushuntirishlar o‘quvchilarga matematik
tushunchalarni yanada yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Shu tarzda,
an’anaviy metodlar boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga matematik tushunchalarni
o‘rgatish uchun juda foydali vosita hisoblanadi. an’anaviy metodlar matematik
tushunchalarni o‘rgatishda o‘quvchilarga zarur bo‘lgan asosiy bilimlarni taqdim
etish uchun samarali vositalardan biridir. Ular o‘quvchilarga aniq, oddiy va
tushunarli shaklda matematik bilimlarni o‘rgatadi, lekin ba’zan o‘quvchilarning
faolligini oshirish uchun qo‘shimcha metodlar va vositalar kerak bo‘ladi.
7
Sharipov, B.A. (2021). Matematika o‘qitish metodikasi: nazariy va amaliy asoslar.
Toshkent: Iqtisod-Moliya, 270 b.

15O‘quvchilarning qiziqishini oshirish va ularning matematik bilimlarni to‘g‘ri
tushunishini ta’minlash uchun zamonaviy va interaktiv metodlarni ham qo‘llash
zarur. An’anaviy metodlar va zamonaviy metodlarning uyg‘un qo‘llanilishi
boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini
o‘rgatishda samarali natijalarga olib keladi.
Zamonaviy metodlar ta’lim jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni
qo‘llashni anglatadi. Bugungi kunda ta’lim tizimida texnologiyaning o‘rni
tobora ortib bormoqda va bu o‘quvchilarning o‘zlashtirish jarayonini yanada
samarali qilishga xizmat qilmoqda. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga uzunlik,
yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish jarayonida zamonaviy metodlardan
foydalanish o‘quvchilarning matematik fikrlashini rivojlantirishga, ularning
qiziqishini oshirishga va o‘rganish jarayonini interaktiv, qiziqarli qilishga
yordam beradi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarni
faollashtirishga, mustaqil o‘rganishga undashga va ular o‘rganayotgan
tushunchalar bilan real hayotda ishlashga imkon yaratadi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalardan biri bu interaktiv doskalar va
raqamli qurilmalardan foydalanishdir. Interaktiv doskalar yordamida
o‘quvchilar o‘qituvchi tomonidan kiritilgan misollarni birgalikda ko‘rib
chiqadilar. Bu metod yordamida o‘quvchilar o‘zlari masalalarni hal qilishni
boshlashadi va o‘qituvchidan to‘g‘ri yo‘l-yo‘riqlarni olishadi. Interaktiv
doskalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni tasvirlar, diagrammalar va
video materiallar orqali ko‘rsatishga imkon beradi. Bu esa o‘quvchilarning
matematik tushunchalarni vizual ravishda tasavvur qilishiga yordam beradi.
Misol uchun, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda o‘quvchilar
shakllarning hajmini, yuzasini o‘lchashni, ularni real hayotda qanday qo‘llashni
interaktiv ravishda o‘rganadilar. Bunday texnologiyalar matematik
tushunchalarni o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi.
Zamonaviy metodlar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonida faolligini oshiradi.
Masalan, onlayn o‘quv platformalaridan foydalanish o‘quvchilarga individual

16ravishda o‘zlashtirish jarayonini tashkil etish imkonini beradi. O‘quvchilar
raqamli platformalar orqali o‘z tezliklarida ishlashlari mumkin, bu esa ularga
o‘z bilimlarini mustahkamlashda va yanada rivojlantirishda yordam beradi.
Onlayn testlar, mashqlar va videolar yordamida o‘quvchilar matematik
tushunchalarni o‘rganish va ular bilan bog‘liq masalalarni hal qilishni
o‘zlashtiradilar. Bu jarayon interaktivlikni ta’minlab, o‘quvchilarni yanada faol
ishtirok etishga undaydi. Onlayn platformalar o‘quvchilarga vaqtni samarali
o‘tkazishga va har bir masalani o‘z vaqtida hal qilishga yordam beradi. Bu usul
orqali o‘quvchilar matematika faniga bo‘lgan qiziqishini yanada oshiradilar.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar orasida o‘yinli yondashuvlar ham
muhim o‘rin tutadi. O‘yinlar orqali o‘quvchilarga matematik tushunchalarni
o‘rganishda nafaqat qiziqarli, balki samarali metodlar taqdim etiladi. Masalan,
matematik o‘yinlar, interaktiv testlar va matematik masalalar yechish o‘yinlari
orqali o‘quvchilar matematik bilimlarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar. Bu
o‘yinlar orqali o‘quvchilar uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini amaliy
mashqlar yordamida o‘rganadilar va bir vaqtning o‘zida o‘yin orqali bu
bilimlarni mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘quvchilarga
masalalarni yechishda o‘yin elementlari kiritilishi, ularning o‘rganishga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi va ularni yanada faol qatnashishga undaydi. Shuningdek,
o‘quvchilarni rag‘batlantirish uchun o‘yinlar orqali mukofotlar, ballar va
baholash tizimi qo‘llanilishi ularning motivatsiyasini oshiradi va o‘quvchilarda
musobaqa ruhini rivojlantiradi.Shu bilan birga, zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish, o‘quvchilarning matematika fanini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi. Masalan, mobil ilovalar orqali o‘quvchilar matematik masalalarni
yechish, o‘lchovlarni amalga oshirish va o‘z bilimlarini mustahkamlash
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Mobil ilovalar va interaktiv dasturlar yordamida
o‘quvchilar o‘z qobiliyatlarini rivojlantiradilar va bilimlarini sinab ko‘rishadi.
Bu usul yordamida o‘quvchilar qiziqarli va samarali tarzda o‘rganadilar. Mobil
ilovalar orqali o‘quvchilar matematik tushunchalarni, masalan, uzunlik, yuza va

17hajmni o‘rganishda yordamchi vositalardan foydalana oladilar. Bunday
texnologiyalar, ayniqsa, o‘quvchilarni darsga jalb qilishda samarali bo‘ladi,
chunki ular o‘zlarini ilg‘or texnologiyalar yordamida yangi bilimlarni
o‘zlashtirishda amaliyotda qo‘llashadi.
Zamonaviy metodlarning yana bir muhim xususiyati bu, o‘quvchilarning
individual ehtiyojlarini hisobga olish imkoniyatidir. Har bir o‘quvchi o‘z
ritmida va o‘ziga mos tarzda o‘rganishni xohlaydi. Zamonaviy texnologiyalar
yordamida o‘quvchilarni darsga jalb qilishda individual yondashuvni qo‘llash
mumkin bo‘ladi. Har bir o‘quvchining rivojlanish darajasi, qiziqishi va ta’lim
olish uslubi turlicha bo‘lganligi sababli, zamonaviy metodlar o‘quvchilarning
o‘rganish jarayonini yaxshiroq va samaraliroq qilishga yordam beradi.
Shuningdek, o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish imkoniyatlarini yaratish,
ularning o‘zlashtirish jarayonini yuqori darajaga ko‘taradi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarga o‘rganish
jarayonini yanada samarali, qiziqarli va interaktiv qilish imkonini beradi. Bu
usullar o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi, qiziqishini kuchaytiradi va
bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi. Interaktiv texnologiyalar, o‘yinlar
va mobil ilovalar yordamida o‘quvchilar matematika fanini o‘rganishni nafaqat
samarali, balki qiziqarli va amaliy tarzda amalga oshirishlari mumkin.
Illyustrativ, muammoli va interaktiv yondashuvlar zamonaviy ta’lim
jarayonida o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va matematik tushunchalarni
o‘rganishda samaradorligini ta’minlash uchun juda muhim metodlardir. Bu
metodlar o‘quvchilarning faolligini oshiradi, ularni mustaqil fikrlashga undaydi
va o‘rganishni qiziqarli va interaktiv tarzda tashkil etishga yordam beradi. Har
bir yondashuvning o‘ziga xos xususiyatlari va afzalliklari bor, va ular bir-birini
to‘ldiradi hamda o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi.
Illyustrativ yondashuv o‘quvchilarga yangi matematik tushunchalarni
ko‘rgazmali materiallar yordamida tushuntirishga imkon beradi. Muammoli
yondashuv esa o‘quvchilarga murakkab masalalarni hal qilish orqali ularning

18tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Interaktiv yondashuv esa
o‘quvchilarni dars jarayoniga faol jalb qilishga imkon beradi, bu esa
o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish qobiliyatini oshiradi.
Illyustrativ yondashuv: tushunishni oshirish va ko‘rgazmali materiallar
yordamida tushuntirish Illyustrativ yondashuv matematika o‘qitishda ko‘pgina
pedagogik metodlarda qo‘llaniladi, chunki u o‘quvchilarga matematik
tushunchalarni ko‘rgazmali tarzda taqdim etishga imkon yaratadi. Illyustrativ
yondashuvda o‘qituvchi o‘quvchilarga turli diagrammalar, rasmlar, grafikalar
yoki videolar yordamida matematik tushunchalarni izohlaydi. Bu o‘quvchilarga
nafaqat eshitish, balki ko‘rish orqali ham matematik tushunchalarni o‘rganishga
yordam beradi. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda o‘quvchilar
shakllarning hajmini, yuzasini o‘lchashni va boshqa matematik operatsiyalarni
amalga oshirishni ko‘rgazmali materiallar orqali yaxshiroq tushunadilar.
Misol uchun, uzunlikni o‘rganishda, o‘qituvchi o‘quvchilarga turli xil
o‘lchov birliklarini (metr, santimetr, millimetr) ko‘rsatadi va ularni real
hayotdagi ob’ektlar bilan taqqoslaydi. O‘quvchilar turli o‘lchovlarni o‘lchash va
qiyoslash orqali ushbu tushunchani o‘zlashtiradilar. Yuza va hajm
tushunchalarini o‘rganishda ham, shakllarni grafik yoki tasvirli tarzda taqdim
etish, o‘quvchilarga bu tushunchalar bilan bog‘liq matematik amallarni
tushunishga yordam beradi. Illyustrativ yondashuvning afzalligi shundaki,
o‘quvchilar ko‘rgazmali materiallar yordamida matematik tushunchalarni
o‘rganish jarayonida ularni tasavvur qilishlari osonlashadi, bu esa o‘rganishni
yanada samarali qiladi.
Muammoli yondashuv o‘quvchilarni matematik masalalar va muammolarni
hal qilishga undaydi, bu esa ularning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga
yordam beradi. Bu yondashuvda o‘qituvchi o‘quvchilarga masalalar,
masalalarni yechish uchun kerakli ma’lumotlarni taqdim etadi, ammo yechimni
o‘quvchilar o‘zi topishi kerak bo‘ladi. O‘quvchilar, o‘qituvchining yo‘l-
yo‘riqlari yordamida, o‘zlari masalalarni tahlil qilishadi, kerakli bilimlarni

19o‘zlashtiradilar va yechimga erishadilar. Muammoli yondashuv o‘quvchilarni
nafaqat ma’lum bir matematik tushunchani o‘rganishga, balki ularning mustaqil
fikrlash va masalalarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga undaydi.
Masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda o‘qituvchi
o‘quvchilarga haqiqiy hayotdan olingan muammolarni taqdim etishi mumkin.
O‘quvchilar, bu muammolarni hal qilish uchun matematik formula va amallarni
qo‘llaydilar. Muammoli yondashuv yordamida o‘quvchilar o‘zlari masalalarni
yechishga harakat qilib, matematik tushunchalarni mustahkamlashadi. Bu
jarayon davomida o‘quvchilar masalalarni yechishda tanqidiy fikrlash, qarorlar
qabul qilish va oqilona yondashish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Muammoli
yondashuv nafaqat matematik bilimlarni o‘zlashtirishga, balki o‘quvchilarning
umumiy aqliy rivojlanishiga ham yordam beradi.
Interaktiv yondashuv o‘quvchilarning darsda faol ishtirok etishini
ta’minlashga qaratilgan pedagogik metoddir. Bu yondashuvda o‘quvchilar
o‘zlari ishtirok etadilar, savollarga javob beradilar, guruhli ishlarda
qatnashadilar va o‘z bilimlarini baham ko‘radilar. O‘quvchilarni interaktiv
metodlar orqali jalb qilish, ularning qiziqishini oshiradi va darsni yanada
samarali qiladi. Interaktiv yondashuvni qo‘llash, o‘quvchilarning mantiqiy
fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi, chunki ular matematik
tushunchalarni o‘rganish jarayonida faollik ko‘rsatadilar. Interaktiv
yondashuvning afzalliklaridan biri shundaki, o‘quvchilar o‘z bilimlarini bir-biri
bilan baham ko‘rishadi, bu esa ular orasida ijtimoiy hamkorlikni rivojlantiradi.
Masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda o‘quvchilarni
guruhlarga bo‘lish va ularni masalalarni birgalikda yechishga undash mumkin.
O‘quvchilar guruhlarda ishlash jarayonida o‘z fikrlarini ifodalaydilar, bir-
birlariga yordam beradilar va masalalarni yechish uchun turli usullarni sinab
ko‘radilar. Bu yondashuv o‘quvchilarga matematik tushunchalarni
o‘zlashtirishda samarali yondashuvni taqdim etadi. Interaktiv yondashuvlar
o‘quvchilarni faollashtiradi, ularni darsga jalb qiladi va o‘rganishni yanada

20qiziqarli va samarali qiladi. Bu metod yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini
amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar va matematik masalalarni yechishda
mustaqil fikrlashga o‘rganadilar.
3 . 4-sinfda uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interfaol
metodlardan foydalanish
Interfaol metodlar o‘quvchilarning dars jarayonidagi faolligini oshirish,
bilimlarni mustahkamlash va matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashga
imkon yaratishda samarali pedagogik yondashuvlardir. Interfaol metodlar
yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlashda, masalalarni hal
qilishda va matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashda ko‘proq ishtirok
etadilar. O‘quvchilarning ta’lim jarayonidagi faolligi, nafaqat ularga yangi
bilimlarni tezroq o‘zlashtirishga yordam beradi, balki o‘quv jarayoniga bo‘lgan
qiziqishni oshiradi. Bu yondashuvlar o‘quvchilarga pasiv ravishda darsda
ishtirok etishning o‘rniga, o‘z fikrlarini ifodalash, savollarga javob berish va
bir-biriga yordam berish orqali darsni faol o‘tish imkonini yaratadi. Interfaol
metodlarning samaradorligi o‘quvchilarni har bir darsga jalb qilish, ularni
o‘zlashtirish jarayoniga qiziqtirish va mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.
O‘quvchilarga matematik tushunchalar, masalan, uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini o‘rgatishda interfaol metodlar samarali qo‘llaniladi. Bu
metodlar yordamida o‘quvchilar nafaqat ma’lumotlarni o‘zlashtiradilar, balki
ular o‘rganilayotgan mavzularni mustahkamlash uchun amaliy mashqlarni
bajaradilar. Masalan, o‘quvchilarga uzunlikni o‘lchashda o‘yinli vazifalar
berilishi mumkin, bunda o‘quvchilar ko‘rgazmali materiallar yordamida
masalalarni yechadilar va bu jarayonda o‘zlarining bilish qobiliyatlarini
rivojlantiradilar. Bunday interfaol metodlar o‘quvchilarni matematik bilimlarni
yanada yaxshiroq o‘rganishga undaydi va ularni amaliyotda qo‘llashga yordam
beradi. Shu bilan birga, interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar o‘zaro fikr
almashadilar, bir-birlariga yordam beradilar va darsda faol ishtirok etadilar.

21O‘quvchilarni bu metodlar orqali rag‘batlantirish ularning matematik
tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonini samarali qiladi.
Interfaol metodlarning samaradorligi, asosan, o‘quvchilarni faol ishtirok
etishga undashda yotadi. Masalan, o‘quvchilarga geometrik shakllarning
yuzasini hisoblash yoki hajmini aniqlashga oid masalalar berilishi mumkin. Bu
masalalar o‘quvchilarga turli metodlar yordamida o‘zlashtirilgan bilimlarni
amaliyotda qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Interfaol metodlar o‘quvchilarga
bilimlarni mustahkamlashda bir-biriga yordam berish, guruh ishlari orqali o‘z
fikrlarini ifodalash, va ko‘p variantli masalalarni yechishda ularning
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilar masalalarni guruhda
yechish orqali o‘rganilgan tushunchalarni yanada yaxshiroq o‘zlashtiradilar va
o‘zaro fikr almashish orqali masalalarni qanday hal qilishni o‘rganadilar. Bu
metod o‘quvchilarga matematik bilimlarni o‘zlashtirishda ijtimoiy faoliyatni
rivojlantiradi va bilimlarni real hayotda qo‘llashga undaydi.
Masala:
Biror kvadratning tomoni 4 sm, shu kvadratning yuzasini va hajmini hisoblang.
Yuzasi:
Kvadratning yuzasi = tomon × tomon = 4 sm × 4 sm = 16 sm².
Hajmi:
Kvadratning hajmi = tomon³ = 4 sm × 4 sm × 4 sm = 64 sm³.
Bu masala o‘quvchilarga interfaol tarzda amaliy mashq qilish imkoniyatini
yaratadi. O‘quvchilar masalani yechishda o‘z bilimlarini qo‘llashadi va ularning
matematik tushunchalarini mustahkamlashga yordam beradi. Interfaol metodlar
yordamida o‘quvchilarni bu kabi masalalarni o‘zlashtirishga va to‘g‘ri
yechimlarni topishga undaydi.
Interfaol metodlarning yana bir afzalligi shundaki, ular o‘quvchilarning
ko‘proq amaliy mashqlar bilan shug‘ullanishlariga yordam beradi. O‘quvchilar
nafaqat masalalarni hal qilishni o‘rganadilar, balki masalalar yechish jarayonida
o‘rinli savollar berish, fikr almashish va muammolarni hal qilish orqali

22o‘quvchilarning bilim darajasini oshiradilar. Interfaol metodlar yordamida
o‘quvchilar o‘zlariga o‘rganilgan bilimlarni mustahkamlash va yangi bilimlarni
o‘rganishning samarali yo‘llarini topadilar.
Interfaol metodlar o‘quvchilarga har xil o‘rganish usullarini qo‘llash, turli xil
materiallar va vositalardan foydalanish imkonini yaratadi. Masalan, o‘quvchilar
matematik masalalarni videolar yoki kompyuter yordamida yechish orqali
matematik tushunchalar haqida yanada kengroq tasavvurga ega bo‘ladilar.
Shuningdek, o‘quvchilar interfaol o‘yinlar orqali turli geometrik shakllar,
o‘lchovlar va yuzalarni hisoblashni amaliyotda o‘rganadilar.
Zamonaviy ta’limda interfaol texnologiyalar va raqamli vositalar
o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini samarali qilishda katta rol o‘ynaydi. Bu
texnologiyalar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rganish, ularni
mustahkamlash va amaliyotda qo‘llashda yangi imkoniyatlar yaratadi. Interfaol
texnologiyalar, masalan, interaktiv doskalar, mobil ilovalar, onlayn o‘quv
platformalari va raqamli ta’lim vositalari, o‘quvchilarga matematik bilimlarni
o‘rganishda keng ko‘lamli imkoniyatlar yaratadi. Ular o‘quvchilarning darsga
bo‘lgan qiziqishini oshiradi, faolliklarini ta’minlaydi va o‘rganish jarayonini
yanada qiziqarli va samarali qiladi. 8
Interaktiv doskalar va raqamli qurilmalardan foydalanish Interaktiv doskalar
va raqamli qurilmalar dars jarayonini o‘zgartiradi, chunki ular o‘quvchilarning
matematik tushunchalarni o‘zlashtirishda ko‘proq ishtirok etishini ta’minlaydi.
Interaktiv doskalar yordamida o‘quvchilar matematik masalalarni vizual tarzda
hal qilishadi, ular ko‘rgazmali materiallar va tasvirlar orqali o‘rganadilar.
Masalan, o‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda
interaktiv doskalar yordamida geometrik shakllarni ko‘rsatish, turli o‘lchov
birliklarini taqqoslash va o‘lchovlarni amalga oshirish mumkin. Bu
texnologiyalar orqali o‘quvchilar yangi bilimlarni o‘rganishda faqat ko‘rish
8
Sharipov, B.A. (2021). Matematika o‘qitish metodikasi: nazariy va amaliy
asoslar. Toshkent: Iqtisod-Moliya, 270 b.

23orqali emas, balki amaliy mashqlarni bajarish orqali ham
o‘zlashtiradilar.Shuningdek, interaktiv doskalar yordamida o‘quvchilar guruhlar
bo‘lib ishlashlari va masalalarni birgalikda yechishlari mumkin. O‘quvchilarga
masalalar taqdim etiladi, ular bu masalalarni guruhda yechishadi va o‘quvchilar
o‘zaro fikr almashib, yechimlarni topishadi. Bu metod o‘quvchilarning
matematik tushunchalarni o‘zlashtirish jarayonini samarali qiladi, chunki
o‘quvchilar o‘rtasida muloqot va hamkorlik rivojlanadi. Interaktiv doskalar
yordamida o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘yinlar, viktorinalar, testlar va boshqalar
yordamida bilimlarni mustahkamlashni taklif qiladi. Bu metodlar
o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi.
Mobil ilovalar va onlayn o‘quv platformalaridan foydalanish
Mobil ilovalar va onlayn o‘quv platformalari zamonaviy ta’limda juda
muhim vositalarga aylandi. Mobil ilovalar orqali o‘quvchilar matematik
masalalarni yechishda mustaqil ravishda ishlashlari mumkin. Bu ilovalar
o‘quvchilarga turli xil masalalar, testlar va mashqlar yordamida o‘z bilimlarini
mustahkamlash imkoniyatini beradi. O‘quvchilar, shuningdek, o‘quv jarayonida
o‘z tezliklariga qarab ishlashlari mumkin, bu esa ularning o‘rganish jarayonini
yanada shaxsiylashtiradi. Masalan, o‘quvchilar mobil ilovalar yordamida
uzunlik, yuza va hajm kabi tushunchalarni o‘rganish, turli o‘lchovlarni
taqqoslash va ular bilan ishlashni o‘rganadilar.
Onlayn o‘quv platformalarida o‘quvchilar turli mashqlar va testlarni bajarish
orqali bilimlarini mustahkamlashadi. O‘quvchilar raqamli platformalarda
matematik tushunchalar bo‘yicha masalalarni yechish, ularga doir testlarni
bajarish va ularning natijalarini baholash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Onlayn
platformalar o‘quvchilarga individual ishlash imkonini beradi, bu esa ularning
o‘zlashtirish jarayonini yaxshilaydi. Shuningdek, onlayn platformalar
yordamida o‘quvchilar o‘qituvchidan to‘g‘ri yo‘l-yo‘riqlarni olishlari mumkin.
Mobil ilovalar va onlayn platformalar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini

24sinab ko‘rishadi, matematik tushunchalarni mustahkamlashadi va yanada
chuqurroq o‘rganadilar.
Raqamli texnologiyalar yordamida o‘quvchilarga simulyatsiyalar va raqamli
laboratoriyalar orqali amaliy mashqlarni o‘tkazish imkoniyatlari mavjud.
Masalan, uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganishda o‘quvchilarni turli
shakllarning hajmini hisoblash yoki yuzasini o‘lchash kabi amaliy mashqlarni
raqamli laboratoriyalar yordamida bajarish mumkin. Bu texnologiyalar
o‘quvchilarga matematik tushunchalarni amaliyotda sinash va real hayotdagi
muammolarni hal qilish imkonini beradi. Masalan, o‘quvchilar kvadrat, to‘g‘ri
burchakli prizma yoki sfera kabi geometrik shakllarning hajmini va yuzasini
hisoblash uchun raqamli vositalardan foydalanadilar. Bu jarayon o‘quvchilarga
matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rgatadi va ularga yangi
bilimlarni o‘rganish uchun motivatsiya yaratadi.
Simulyatsiyalar o‘quvchilarga matematik amallarni amaliyotda qo‘llash
imkonini beradi. O‘quvchilar simulyatsiya yordamida real hayotdagi
o‘lchovlarni va geometrik shakllarni ko‘rishlari, ularni qanday o‘lchash va
hisoblashni tushunishlari mumkin. Bu usul o‘quvchilarga matematik
tushunchalarni nafaqat nazariy, balki amaliy tarzda o‘rganish imkoniyatini
yaratadi. Simulyatsiyalar yordamida o‘quvchilar matematik tushunchalarni
amaliyotda qo‘llash, turli masalalarni yechish va o‘z bilimlarini mustahkamlash
uchun keng imkoniyatlarga ega bo‘ladilar. Bu texnologiyalar yordamida
o‘quvchilar o‘zlarining matematika sohasidagi bilimlarini mustahkamlashadi va
yangi tushunchalarni samarali o‘rganadilar.
Tahlil va mustahkamlash: masala
Masala: Bir kvadratning tomon uzunligi 6 sm. Ushbu kvadratning yuzasini va
hajmini hisoblang.
Yuzasi:
Kvadratning yuzasi = tomon × tomon = 6 sm × 6 sm = 36 sm².

25Hajmi:
Kvadratning hajmi = tomon³ = 6 sm × 6 sm × 6 sm = 216 sm³.
Bu masala o‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini amaliyotda
qo‘llashni o‘rgatishda yordam beradi. O‘quvchilar masalani yechish uchun
raqamli texnologiyalar yoki interaktiv vositalar yordamida o‘zlashtirilgan
bilimlarni amaliyotda sinab ko‘rishadi. O‘quvchilar masalalarni interfaol
texnologiyalar yordamida yechish orqali, ularning matematik tushunchalarni
o‘zlashtirish darajasi oshadi va ular turli xil masalalarni hal qilishda o‘z
bilimlarini mustahkamlaydilar.
Interfaol o‘yinlar va guruhli ishlardan foydalanish o‘quvchilarning dars
jarayonidagi faolligini oshirish, ularning matematik tushunchalarni yanada
samarali o‘zlashtirishini ta’minlash va o‘rganishni qiziqarli qilishda samarali
yondashuvlardan biridir. Bu metodlar o‘quvchilarning nafaqat bilimlarni, balki
ijtimoiy va hamkorlik ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi. O‘quvchilarga uzunlik,
yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatishda interfaol o‘yinlar va guruhli ishlardan
foydalanish ularning o‘rganish jarayonini samarali va qiziqarli qiladi,
shuningdek, matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rgatadi.
Interfaol o‘yinlar yordamida o‘rganish
Interfaol o‘yinlar matematik tushunchalarni o‘rgatishda o‘quvchilarning
qiziqishini oshirish va ularning motivatsiyasini kuchaytirish uchun juda
samarali vosita hisoblanadi. O‘yinlar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni
amaliy mashqlar orqali o‘rganish imkoniyatini yaratadi va ularni masalalarni
yechishda mustaqil fikrlashga undaydi. Masalan, uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini o‘rgatishda o‘quvchilarga turli matematik o‘yinlar taqdim
etilishi mumkin. O‘quvchilar o‘yinlar orqali masalalarni yechish, o‘lchov
birliklarini taqqoslash va geometrik shakllarning yuzasini hisoblashni
o‘rganadilar.
Masala 1:
O‘quvchilarga “Matematik domino” o‘yinini taklif qilish mumkin. O‘yin

26davomida har bir o‘quvchi o‘z kartochkalarini to‘g‘ri joylashtirish uchun
matematik masalalarni yechadi. Masalan, “Bir kvadratning tomon uzunligi 5
sm, uning yuzasini hisoblang” degan masala o‘yin kartochkasida beriladi.
O‘quvchi bu masalani hal qilib, o‘z kartochkasini to‘g‘ri joylashtiradi. O‘yin
davomida o‘quvchilar matematik tushunchalar bilan ishlashadi va masalalarni
yechish orqali o‘rganadilar.
Masala 2:
Yana bir misol - “Hajmni hisoblash” o‘yinida o‘quvchilarga geometrik
shakllarning hajmini hisoblash vazifasi beriladi. Har bir shakl uchun o‘lchovlar
va formullar keltirilgan. O‘quvchilar to‘g‘ri formula yordamida shakllarning
hajmini hisoblashlari va bu natijalarni o‘yinda raqiblar bilan taqqoslashlari
kerak bo‘ladi. Bu o‘yin orqali o‘quvchilar uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar. Bu o‘yin o‘quvchilarga
matematik bilimlarni yanada mustahkamlash imkonini beradi va darsda ularni
faol ishtirok etishga undaydi.
Guruhli ishlarda o‘quvchilar bir-birlariga yordam berib, o‘z bilimlarini
amaliyotda qo‘llashadi va turli masalalarni birgalikda yechishadi. Bu metod
o‘quvchilarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi, ular
o‘rtasida hamkorlikni oshiradi va dars jarayonida muloqot o‘rnatishga yordam
beradi. Guruhli ishda o‘quvchilar o‘zaro fikr almashib, masalalarni hal qilishda
turli usullarni qo‘llaydilar. Bu usul o‘quvchilarga matematik tushunchalarni
o‘rganishda yanada samarali natijalarga erishishga imkon beradi.
Masala 1:
Guruhli ishda o‘quvchilarga geometrik shakllarning yuzasini va hajmini
hisoblash vazifasi beriladi. Har bir guruhga turli shakllar berilib, ular bu
shakllarning yuzasini hisoblashadi. Masalan, “To‘g‘ri burchakli prizma”
shaklini hisoblashda o‘quvchilar, guruh bo‘lib, uzunlik, kenglik va balandlikni
o‘lchab, yuzani hisoblashadi. Guruhda ishlash orqali o‘quvchilar bir-biriga
yordam beradilar, fikr almashadilar va masalani yechishda hamkorlik qilishadi.

27Bu o‘quvchilarni o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashga undaydi va bir-biriga
o‘rganish imkoniyatini yaratadi.
Masala 2:
Boshqa bir misol, o‘quvchilarga geometrik shakllarning hajmini hisoblashni
taklif qilishdir. Har bir guruhga shaklning hajmini hisoblash uchun kerakli
o‘lchovlar beriladi va guruh o‘z ishini yakunlagach, natijalarini taqdim etadi.
O‘quvchilar o‘zaro masalalarni yechish va bir-birlariga yordam berish orqali
matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llashni o‘rganadilar.
Guruhli ishlarda o‘quvchilar bir-birlariga yordam berish orqali matematik
tushunchalarni mustahkamlashadi. Bu metod, shuningdek, o‘quvchilarning
hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi va ularni o‘zaro fikr
almashishga rag‘batlantiradi. Guruhli ishlar, o‘quvchilarni faollashtirish va
o‘rganishda o‘zaro yordam berish orqali ularning o‘zlashtirish darajasini
oshiradi. 9
Interfaol o‘yinlar va guruhli ishlardan foydalanish o‘quvchilarning mustaqil
ishlashini rag‘batlantiradi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llashda
mustaqil ishlashga undaydilar. Mustaqil ishlar orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini
tekshirib, masalalarni hal qilishda o‘z qobiliyatlarini oshiradilar. O‘quvchilarga
matematik tushunchalar bo‘yicha mustaqil ishlash imkoniyatini yaratish,
ularning o‘zlashtirish jarayonini yanada samarali qilishga yordam beradi.
Masala:
Bir kvadratning tomoni 5 sm. Ushbu kvadratning yuzasini hisoblang.
Yuzasi:
Kvadratning yuzasi = tomon × tomon = 5 sm × 5 sm = 25 sm².
O‘quvchilar ushbu masalani o‘yinlar yoki guruhli ishlar yordamida hal
qilishlari mumkin. O‘quvchilar o‘z bilimlarini qo‘llash, bir-biriga yordam
berish orqali bu masalani mustahkamlashadi.
9
Djuvaliev, B., Usmonov, D. (2019). Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodlari.
Toshkent: O‘zbekistondagi innovatsion ta’lim texnologiyalari, 215 b.

284.4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini
o‘rgatishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari
4-sinf o‘quvchilari uchun uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rganish
jarayoni bir qator psixologik va didaktik muammolarni keltirib chiqarishi
mumkin. Bu yoshdagi o‘quvchilar hali abstrakt fikrlashni to‘liq o‘zlashtirmagan
bo‘lib, ular uchun geometrik shakllar, o‘lchov birliklari va hajm kabi
tushunchalarni to‘g‘ri tushunish va ularni o‘zlashtirish qiyin bo‘lishi mumkin.
Masalan, o‘quvchilar uzunlikni, yuza va hajmni o‘rganishda bularning har biri
o‘ziga xos hisoblash usullarini talab qiladi va ularning farqlarini anglash ba’zan
murakkab bo‘ladi.
Ko‘rgazmali materiallardan foydalanish: Uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini o‘rganishda ko‘rgazmali materiallar, diagrammalar, grafikalar,
shakllar va modelardan foydalanish o‘quvchilarga bu tushunchalarni yaxshiroq
tushunishga yordam beradi. Geometrik shakllar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan
hisoblash amallarini tasviriy ko‘rinishda taqdim etish o‘quvchilarga
tushunchalarni aniq tasavvur qilish imkonini beradi. Shuningdek, o‘lchov
birliklarini amaliy misollar orqali taqdim etish o‘quvchilarga bu tushunchalarni
aniq va mustahkam o‘rganish imkoniyatini yaratadi.
Amaliy mashqlar: O‘quvchilarga o‘lchov birliklari, yuzalar va hajmni
o‘lchash bo‘yicha turli amaliy mashqlarni bajarish imkoniyatini yaratish
muammoni hal qilishning samarali yo‘llaridan biridir. Masalan, o‘quvchilar real
hayotdagi ob’ektlarni o‘lchash, geometrik shakllarning yuzasini va hajmini
hisoblashni amaliyotda bajarishlari kerak. Bu o‘quvchilarga tushunchalarni
nafaqat nazariy, balki amaliy tarzda o‘rganish imkonini beradi. O‘quvchilar
masalalarni amaliyotda hal qilish jarayonida ular uchun qiyin bo‘lgan
masalalarni yechish usullarini topadilar.
Pictorial learning (tasviriy o‘rganish): Bu metodda o‘quvchilar turli shakllar
va ularning o‘lchovlarini tasvirlar yordamida ko‘rishadi. Masalan, bir
kvadratning tomon uzunligini o‘lchashni o‘rgatishda o‘quvchilarga shaklning

29rasmida tomonlarning uzunligi ko‘rsatiladi va ular shu rasmni tahlil qilib,
masalani yechishadi. Tasvirlar orqali o‘quvchilar o‘zlashtirish jarayonini
osonroq va tezroq amalga oshiradilar.
O‘lchov birliklarini va formulalarni yodlashda qiyinchiliklar
Uzunlik, yuza va hajmni o‘rgatishda o‘quvchilar o‘lchov birliklarini va
formulalarni yodlashda muammolarga duch kelishlari mumkin.
O‘quvchilarning o‘zlashtirgan formulalari va o‘lchov birliklari har xil turdagi
masalalarda bir-biriga bog‘lanishi kerak, ammo ular bu o‘zaro bog‘liqliklarni
yodlashda qiyinchiliklar tug‘dirishlari mumkin. Masalan, uzunlikni, yuzani va
hajmni hisoblashdagi formulalar o‘quvchilarning miyasi uchun yangi va
murakkab bo‘lishi mumkin.
Formulalar va o‘lchovlarni qiziqarli tarzda takrorlash: O‘quvchilarga
formulalarni yodlashni osonlashtirish uchun ularni qiziqarli va o‘yinli tarzda
takrorlash mumkin. Misol uchun, o‘quvchilar uchun matematik viktorinalar
yoki o‘yinlar tashkil etish, unda ular formulalarni eslab, o‘lchovlarni to‘g‘ri
qo‘llashlari kerak bo‘ladi. Bu usul o‘quvchilarning formulalarni tez va samarali
yodlashlariga yordam beradi. Shuningdek, masalalarni turli shakllarda
takrorlash, o‘quvchilarga formulalarni yodlashni mustahkamlashga yordam
beradi.
Formulalarning ko‘rgazmali tushuntirilishi: Formulalarni o‘rgatishda
o‘quvchilarga ularning qanday ishlashini ko‘rgazma tarzida tushuntirish
muhimdir. Misol uchun, o‘quvchilarga uzunlik, yuza va hajmni hisoblashdagi
formulalar qanday hosil bo‘lishini va qanday ishlashini ko‘rsating.
O‘quvchilarga formulalarning har bir qismini tushuntirish va amaliy misollar
orqali qo‘llash, ularning tushunishini kuchaytiradi. Formula yordamida
masalalarni yechishda ko‘rgazmali usullar yordamida tushunchalarni
mustahkamlash mumkin.
Qisqacha eslatmalar: O‘quvchilarga formulalar va o‘lchov birliklarini
yodlashda yordam berish uchun qisqacha eslatmalar yoki yordamchi

30kartochkalar tayyorlash mumkin. Ushbu kartochkalarda har bir formula yoki
o‘lchov birliklari va ularning qanday ishlatilishini tasvirlab berish mumkin. Bu
eslatmalar o‘quvchilarning formulalarni tezda eslab qolishlariga yordam beradi.
O‘quvchilar kartochkalarni sinfda ishlatishlari va shu tarzda yodlashlari
mumkin. O‘quvchilarning motivatsiyasini saqlashda qiyinchiliklar
O‘quvchilarni matematik tushunchalarni o‘rganishda motivatsiyasiz qoldirish,
o‘rganish jarayonini samarali o‘tkazishda muammolarni keltirib chiqaradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun matematika ko‘pincha qiyin va zerikarli
bo‘lishi mumkin, shuning uchun o‘quvchilarning qiziqishi va motivatsiyasini
saqlashda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini
o‘rganishda, agar o‘quvchilarda ishtiyoq va motivatsiya bo‘lmasa, ular bu
tushunchalarni o‘zlashtirishda qiyinchiliklarga duch kelishadi.
Darslarni qiziqarli va o‘yinli tarzda tashkil etish: O‘quvchilarning
motivatsiyasini oshirish uchun darslarni qiziqarli va o‘yinli tarzda tashkil qilish
mumkin. Masalan, o‘quvchilarga matematik o‘yinlar, viktorinalar yoki turli
turdagi masalalar taklif etish orqali ular matematik tushunchalarni o‘rganishdan
qiziqish hosil qiladilar. O‘quvchilar o‘zlarini faollashtiruvchi o‘yinlarda ishtirok
etganlarida, ular o‘rganish jarayonida ko‘proq ishtirok etadilar va bilimlarini
tezroq o‘zlashtiradilar. Muvaffaqiyatni rag‘batlantirish: O‘quvchilarni dars
jarayonida rag‘batlantirish, ularning motivatsiyasini oshiradi. Masalan,
o‘quvchilarga muvaffaqiyatli bajarilgan masalalar uchun kichik mukofotlar
yoki baholar berish, ularning o‘zlashtirish jarayoniga rag‘bat beradi.
Shuningdek, o‘quvchilarga o‘zlarini yaxshi his qilish va muvaffaqiyatga
erishish imkoniyatini yaratish, ularning qiziqishini yanada oshiradi.
O‘quvchilarga shaxsiy yondashuvni qo‘llash, ularning motivatsiyasini
saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Har bir o‘quvchi o‘zining individual
ehtiyojlariga va qiziqishlariga ega. Shuning uchun, o‘quvchilarga shaxsiy va
individual ravishda yordam berish, ularning o‘rganish jarayonida
muvaffaqiyatga erishishlariga yordam beradi.

31 Xulosa
Mazkur kurs ishida 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini o‘rgatish usullari o‘rganildi. Ushbu mavzu, boshlang‘ich sinf
ta’limi jarayonida matematik tushunchalarni o‘rgatishning samaradorligini
oshirish va o‘quvchilarning matematik fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishga
qaratilgan muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilarga matematik tushunchalarni
o‘rgatish, ayniqsa uzunlik, yuza va hajm kabi abstrakt tushunchalarni
tushunishda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Shuning uchun, bu tushunchalarni
samarali o‘rgatish uchun turli metod va yondashuvlardan foydalanish zarurdir.
Kurs ishi davomida an’anaviy metodlar, zamonaviy pedagogik
texnologiyalar, interfaol metodlar va guruhli ishlardan foydalanishning
o‘quvchilarning matematik tushunchalarni o‘zlashtirishdagi o‘rni va
samaradorligi tahlil qilindi. An’anaviy metodlar o‘quvchilarga o‘rganilayotgan
matematik tushunchalarni sodda va tushunarli shaklda tushuntirishga yordam
beradi, lekin ba’zan o‘quvchilarning faolligini oshirishda kamchiliklar yuzaga
kelishi mumkin. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar va
raqamli vositalar yordamida o‘quvchilarning qiziqishi oshirilib, ularni amaliy
mashqlar va interaktiv mashg‘ulotlar yordamida o‘rganishga rag‘batlantirish
mumkin.Bundan tashqari, o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirishda interfaol
o‘yinlar va guruhli ishlardan foydalanish samarali bo‘lishi mumkin. Ushbu
metodlar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni o‘rganishda o‘z bilimlarini
amaliyotda qo‘llash, bir-biriga yordam berish va fikr almashish imkoniyatini
yaratadi. O‘quvchilar o‘z bilimlarini yanada mustahkamlash uchun guruhlar
bo‘lib ishlashadi va matematik tushunchalarni nafaqat individual tarzda, balki
jamoaviy ravishda o‘zlashtirishadi.
Xulosa qilib aytganda, 4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm
tushunchalarini o‘rgatishda zamonaviy pedagogik yondashuvlar va interfaol
metodlardan foydalanish o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi, ularning
matematik tushunchalarni o‘zlashtirish darajasini yanada yuqori qiladi.

32FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
I. NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLAR VA METODOLOGIK
NASHRLAR
1. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 6-maydagi PQ-3049-sonʻ
qarori “Milliy ta’lim dasturi va ta’lim sifatini oshirish chora-tadbirlari
to g risida”.
ʻ ʻ
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar
akademiyasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” Farmoni. – PF–4947. – Toshkent, 2017-yil 7-fevral. – lex.uz.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Ilm-fan va innovatsiyani
rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning samaradorligini
oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Qarori. – PQ–4230. – Toshkent, 2019-
yil 17-mart. – lex.uz.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “2020–2030 yillarda O‘zbekiston
Respublikasining ta’lim sohasini rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida” Farmoni. – PF–5712. – Toshkent, 2019-yil 29-aprel. – lex.uz.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Matematika fanini 2020–2030
yillarda rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Qarori. – PQ–
4571. – Toshkent, 2019-yil 7-yanvar. – lex.uz.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasida oliy va
o‘rta maxsus ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Farmoni. –
PF–5847. – Toshkent, 2019-yil 8-oktabr. – lex.uz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1) Karimov, K.K., Ziyoviddinov, I.Z. (2019). Algebra va sonlar nazariyasi.
Toshkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti, 214 b.
2) Boshchev, A.A. (2018). Elementar algebra kursi. Moskva: Prosveshchenie,
256 b.
3) Stewart, I. (2021). Galois Theory. CRC Press, 328 p.

334) Murodov, F.Q. (2021). Matematikaning nazariy asoslari. Toshkent: Fan va
Texnologiya, 198 b.
5) Mirzayev, A., Qodirov, A. (2020). Matematika o‘qitishda innovatsion
texnologiyalar. Toshkent: Fan va Texnologiya, 312 b.
6) Yusupov, A.M. (2020). Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. Toshkent:
Ma’naviyat, 154 b.
7) Djuvaliev, B., Usmonov, D. (2019). Boshlang‘ich sinflarda matematika
o‘qitish metodlari. Toshkent: O‘zbekistondagi innovatsion ta’lim
texnologiyalari, 215 b.
8) O‘rmonov, A., Tursunov, J. (2017). Ta’limda interfaol metodlar va
pedagogik texnologiyalar. Toshkent: O‘zbekiston pedagogika nashriyoti,
198 b.
III. GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR
1. “Xalq ta’limi” gazetasi, 2023-yil, №5-son — “Boshlang‘ich sinfda
masalalar bilan ishlashning samaradorligi”.
2. “Pedagogika va psixologiya” jurnali, 2022, №3 — “Matematik fikrlashni
rivojlantirishning yangi metodlari”.
3. “Ta’lim olami” jurnali, 2021, №7 — “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
ijodiy fikrlash ko‘nikmalari”
Foydalanilgan internet saytlar ro‘yxati
1. https://xtv.uz
2. https://president.uz
3. https://eduportal.uz
4. https://en.unesco.org/themes/education
5. https://www.mathplayground.com
6. https://learningapps.org

4-sinf o‘quvchilariga uzunlik, yuza va hajm tushunchalarini o‘rgatish usullari

Sotib olish