Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 312.0KB
Xaridlar 3
Yuklab olingan sana 14 Fevral 2024
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

822 Sotish

4-sinf sinf matematik darslarida asosiy miqdorlarni o'rgatishning interfaol usullari

Sotib olish
4-SINF SINF MATEMATIK DARSLARIDA ASOSIY MIQDORLARNI O'RGATISHNING INTERFAOL USULLARI Mundarija: Kirish I.bob. Miqdorlarga oid masalalar yechish 1.1 4-sinf Miqdorlarga oid masalalar yechish 1 . 2 Miqdorlarga oid she’riy masalalar II.Bob Xajm haqida tasavvurlarni shakllantirish 2.1 .Xajm haqida tasavvurlarni shakllantirish , Endi navbat uchburchak va aylana qo'shig'iga 2.2 Miqdorlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish III.Xulosa IV.Foydalanilgan adabiyotlar Kirish. Mavzuning dolzarbligi - Mavzuni o’rganishning asosiy vazifasi bolalarni vaqt birliklari haqidagi va ular to’g’risidagi tasavvurlarini aniqlashga o’rgatish. Avval bugun, erta, keyin, oldin, tun, kunduz, kecha tushunchalari shakllantiriladi. Ta’lim berish-tarbiyani ham o’z ichiga oladi. Ta’lim ishi- Respublikamizni aql-zakovat va ilm borasidagi kuch-quvvatini rivojlantirish, jamiyat, davlat va oila oldidagi o’z ma’suliyatini anglaydigan har jihatdan barkamol, erkin shaxslarni shakillantirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Hozirgi zamonaviy bosqichlarda pedagogik dolzarb vazifalarga fan texnika, ilg’or texnologiyalar yutuqlaridan foydalanish asosida shaxsni tarbiyalash o’qitish va rivojlantirish maqsadlari, mazmuni metodlarini ilmiy ta’minlash kiradi. Farzandlarimizni mustaqil fikrli, zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni egallagan, mustahkam hayotiy pozitsiyaga ega, chinakam vatanparvar insonlar sifatida tarbiyalash biz uchun dolzarb ahamiyatga ega bo'lgan masala hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi Shuning uchun vaqtga doir ko’rgazma va qo’llanmalar bo’lishi kerak. Vaqt o’lchov birliklariga yil, oy, hafta, sutka, soat, minut, sekund kabilar kiradi. Vaqt o’lchovi birligini o’tganda har xil ko’rgazma qurollardan foydalangan ma‘qul. Kurs ishining vazifasi - Vaqt falsafiy kategoriya. Vaqt materiyaning yashash shaklidir. Shu sababli unga ta‘rif berishning iloji yo’q vaqt tushunchasi o’quvchining amaliy ish faoliyati jaroyonida shakllanadi. Kurs ishining ob’ekti- Boshlang’ich sinflarning dasturida matematik material bilan uzviy bog’liqlikda turli miqdorlarni ham o’rganish nazarda tutilgan. Miqdorlarsiz tabiatni, borliq olamni o’rganish mumkin emas. Miqdorlarda turli ob’ektlarning, borliq dunyoning xossalari aks etgan. Kurs ishining predmeti- Miqdor bu narsa yoki hodisaning biror xossasi bo’lib, uni boshqa narsa yoki hodisaning shu xossasi bilan taqqoslash va ulardan qaysi biri shu xossaga ko’proq darajada ega ekanligini aniqlash mumkin. Kurs ishining tuzilishi -Kurs ishin kirish, ikkita bob, to’rta rejala, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. I.bob. Miqdorlarga oid masalalar yechish 1 . 1 4-sinf Miqdorlarga oid masalalar yechish Yuqorida berilgan ko’rsatmalardan foydalanib vaqt o’lchov birkliklarini, ya‘ni yirik birliklarni maydalari bilan almashtirish aksincha, yiriklari bilan almashtirishni o’rganish lozim. 6 sutka = 144 soat 3600 sekund = 60 minut =1 soat 2 soat 45 minut = 165 minut 362 minut = 6 soat = 2 minut Bu ishni bajarishda vaqt o’lchovlarini qo’shish va ayirishda, shuningdek shu amallarga doir murakkab bo’lmagan masalalarni yechishda imkon beradi. Qo’shishga doir shunday amallar bajariladi-ki, bunda soni 60 dan soat 24 dan kichik bo’ladi . + 11 soat 14 minut 12 soat 28 minut 23 soat 42 minut + 6 sutka 12 soat 9 sutka 8 soat 15 sutka 20 soat + 25 minut 18 sekund 25 minut 25 sekund 50 minut 43 sekund Vaqt o’lchovlari qatnashgan ismli sonlarni ayirish bilan va bolalarni quyidagicha tanishtirish mumkin. 1 soat-34 minut 3 minut-28 sekund 1 soat-34 minut= 60 minut-34 minut =26 minut 3 minut – 28 sekund =180 sekund- 28 sekund=152 sekund 1 soat-70 minut 2 soat -70 minut = 180 minut -70 minut=110 minut Ayirish amali quyidagicha - 15 soat 34 minut 8 soat 21 minut 7 soat 13 minut - 48 minut 56 sekund 16 minut 32 sekund 32 minut 24 sekund + 32 minut 25 sekund 20 minut 18 sekund 12 minut 7 sekund Shundan keyin birmuncha qiyinroq bo’lgan ushbu ko’rinishdagi misollarga o’tamiz: + 2 yil 9 oy 3yil 7 oy 7 yil 4 oy + 8 sutka 15 soat 5sutka 12 soat 13 sutka 27 soat 14 sutka 3 soat + 6 sutka 7 soat 20 sutka 10 soat O’quvchilar bilan birinchi misol bo’yicha mulohaza yuritiladi. 16 oy bu – 1 yil 4 oy Chunki 12 oyimiz – 1 yil. 1 yilni 6 yilda qo’shganda 7 yil chiqadi, hammasi bo’lib 7 yil-u 4 oy Shu orada masala yechamiz. 758-masala.Agar spektakl 80 minut, kinofilm esa 1 soat-u 10 minut davom etgan bo’lsa, spektakl kinofilmga nisbatan necha minut ko’p davom etgan? Yechish 1soat 10 minut=60+10=70 min 80-70=10 min Javob:10 minut 743-masala.Bog’bon bog’ yaratish uchun 240 ta gilos ko’chatini ekishi kerak.U har bir soatda 10 tadan ko’chat eksa va bir kunda 8 soatdan ishlasa,hamma ko’chatni necha kunda ekib bo’ladi? Yechish: 1)10*8=80 ta ko’cha 2)240:80=3 kunda Bundan tashqari boshlang’ich sinf matematikasida sutka ichida hisoblashda doir masalalar quyidagicha muhokama qilinadi. 1. Hodisaning boshlanishi va oxiri orasidagi o’tgan vaqtga ko’ra uning oxirini davomini topish. 2. Hodisaning boshlanishi va uning orasidagi o’tgan vaqtni topish 3. Bu masofalarni o’zaro teskari masalalardan iborat deb qarash mumkin. 4. Maktada darslar 800da boshlanib 5 soat davom etdi. Dars qachon tugaydi? 1. Maktabda darslar 800da boshlanib 1300da tugaydi. Dars necha soat davom etgan? 2. Maktabda darslar 5 soat davom etadi. Dars qachon tugagan. S h unda o’xshash turlicha savollar tuzish mumkin. Qadimda vaqt o’lchovlari sifatida turlicha o’lchovlardan foydalanishgan. Qochoqlar “go’sht tushguncha”, “choy qaynaguncha” deb vaqtni ko’zga tutishadi. Oldingi vaqtda o’zbeklar “bir piola choy ichguncha” ko’z ochib yumguncha kabi so’zlar bilan vaqtni ifodalashgan. Masalan, qo’zg’alon ko’targan olamon ko’z ochib yumguncha ko’zdan g’oyib bo’ldi. Bundan tashqari muddat, lahza, zamin, lahza, nafas kabi so’zlardan aniq o’lchab bo’lmasada, lekin qisqa vaqtni bildiradi. Masalan.Bir muddat, bir nafasday, so’z bir zumda va hakozo. Qadimda vaqtni aniq o’lchovni bildiruvchi biror narsa bo’lmaganligi uchun har bir xalq o’zicha ifodalagan. 614-masala. Soatning uchdan bir qismi kattami, yoki beshdan bir qismi? Yechilishi: 1) 24:3 = 8 2) 24:5 = 4 soat 80 minut Bu misollardan tashqari 3-sinflar uchun “Zukkolar bahsi” ochiq darsini ham keltirishimiz mumkin. Maqsad 1. O’quvchilarning olgan bilim, ko’nikma va malakalarini yanada oshirish. 2. Og’zaki nutqini, hisoblash malakalarini rivojlantirish. 3. Mustaqil hamda mantiqiy fikrlashga o’rgatish. Uslub: Bahs-munozaraga, suhbat. Dars turi: Ochiq dars O’quvchilar guruhlarga ajratiladi. Har bir guruh uchun sardor saylanadi. Dars davomida guruhlar faoliyatini ana shu sardorlar boshqaradi. Bu o’quvchilarga o’z-o’zini boshqarishga va mustaqillikka o’rgatadi. Shuningdek har bir bolalarning mashg’ulot jarayonida faol bo’lishga imkoniyat yaratadi. Darsning borishi: O’quvchilar O’zbekiston Davlat Madhiyasini kuylaydilar. O’qituvchi-Qani bolalar, darsimizni boshlaymiz. Bugungi darsimiz har doimgidan o’zgacha. “Zukkolar bahsida” bellashamiz. Bahor fasli, bu faslda nishonlanadigan bayramlar haqida savol-javob o’tkaziladi. - Qani bolalar hozir yashash yangilanish fasli. Shuning uchun men bugungi darsimizda bahorning go’zal malikasi Navro’zoyimni ham taklif qilganman. Shu payt eshik taqillab musiqa sadosi ostida Navro’zoyim kirib keladi. Qo’lida gullar to’la savatcha. Navro’zoy-Assalom alaykum, aziz o’quvchilar va ustozlar va o’quvchilar. Bugun III “A”-sinfda Zukkolar bahsi bo’lishini eshitib, savatchamni turli-tuman bahoriy gullar bilan to’ldirib huzuringizga kelaverdim. Gul yaproqlariga har bir guruh uchun savol va topshiriqlar yozilgan siz shu topshiriqlarning bajarib, o’z zukkoligingizni ko’rsatasiz degan umiddaman. Navro’zoyi mehmonlarga ajratilgan joyda borib o’tiradi. Sardorlar o’z guruhlari bilan tanishtiradilar. “Xumo” guruhi sardori: -Yurtim O’zbekistoning o’z o’rni bor ja h onda Xumo qushi erkin, shod Uchar moviy osmonda “Orzu”guruhi sardori. -sen ilm cho’qqisini kuching-la, Zarb etarsan Kelajakda albatta orzuyin g ga yetarsan “Zukko” guruhi sardori. -zukkolik fazilati-bola ziynati “Lochin” guruhi sardori: -Ziyrak lochin qoqilmas, Qoqilsa ham yiqilmas. “Jilg’a ” guruhi sardori. -jilg’aning oqishiga qara, Bolaning xoxishiga qara. Sinf taxtasida topshiriqlar bosqichlarga bo’lib yozib quyiladi. Ko’rik - tanlovning 1bosqichi. Vatanim - O’zbekiston. Oltin sanalar. II bosqich-mantiqiy topshiriq III bosqich-Tenglamani yechish va ularni taqqoslash. IV bosqich-Masala shartini rasmlar orqali tasvirlash va yechish. V bosqich -sardorlar berlashuvi. Shartlar o’qituvchi tomonidan izohlab beriladi va topshiriqlar guruhlarga tarqatiladi. Ikkinchi, uchinchi bosqichlarda Navro’zoy keltirgan savol va topshiriqlardan foydalaniladi. “Xumo” guruhida berilgan topshiriqlar 1.O’zbekiston qachon mustaqillikka erishgan? 2. Mantiqiy topshiriq. Kvadrat ichidagi sonlarni ayting. Ayirmani shunday songa ko’paytiringki, natija uchburchaklar ichidagi songa teng bo’lsin 3-uchburchakda qaysi son yashiringan? 1. Tenglamani yeching va taqqoslang х: 9 =8 6.x=54 x=8.9 x=54 :6 х=72 х=9 72:9=8 6*9=54 72 >9 1. masala Katta idishda 24 kg, kichik idishda 2 marta kam bodring turgandi. Ikkala idishga qancha bodring tuzlangan 7 5 ?8 1 11 14 15 12 20 10 24:2=12 kg 12+24=36 kg Javob 36 kg bodring tuzlangan. “Orzu Guruhi uchun savol va topshiriqlar. 1. O’zbek tilida davlat tili maqomi qachon berilgan? 2. Mantiqiy topshiriq Kvadrat ichidagi sonlarni ayting. Ayirmani shunday songa ko’paytiringki, ko’paytma aylana ichidagi songa teng bo’lsin 3-aylanada qaysi son yashiringan? 1. Tenglamani yeching va taqqoslang. 9 * х = 72 49:х = 7 x= 72: 9 x=4 9 : 7 х= 8 х= 7 9 * 8 = 72 4 9 :7 = 7 8 >9 2. Masala 9 ta bir xil idishda 24 l i tr o’rik murabbosi solindi. 8 ta shunday idishga necha litr murabbo solish mumkin? 27:9=3 8 * 3 =24 javob 24 litr. “Zukko” guruhi uchun savol va topshiriqlar. 1. O’zbekiston Davlat Konstitutsiyasi qachon qabul qilingan? 2. Mantiqiy topshiriq 14 9 16 7 12 5 18 ? 10 Aylana ichichda sonlarni qo’shing shunday songa ko’paytiringki, natija uchburchaklar ichidagi songa teng bo’lsin 3-uchburchakda qaysi son yashiringan. 1. Tenglamani yeching va taqqoslang. х+160 = 360 300+х = 600 x= 360-160 x= 600-300 х= 200 х= 300 200+160 = 360 300+300 = 600 200 <300 2. Masala Bog’da har bir 8 tupdan 7 qator olma daraxti bor. Olma daraxtlari olxo’ri daratidan 37 tup ortiq. Bog’da necha tup olxo’ri daraxti bor? 8 * 7 = 56 56-37 = 19 Javob 19 tup 1. “Lochin guruhi uchun savol va topshiriqlar. 2. O’zbekiston Davlat bayrog’i qachon qabul qilingan? 3.Mantiqiy topshiriq. Aylana ichida sonlarni qo’shing yig’indini shunday songa bo’lingki, bo’linmani uchburchaklar ichidagi sonda teng bo’lsin. 3- uchburchakda qaysi son yashiringan? 78 ?10 8 12 24 41 17 14 19 39 ?12 4 23 215 129 136 55 112 3. Tenglamani yeching va taqqoslang. 18:х = 6 х.6 = 30 x= 18:6 x= 30 : 6 х = 3 х = 5 18:3 = 6 5.6 = 30 3 <5 4.Masala Buvida 34 dona konfet bor edi. Konfetlarni nabiralariga 6 tadan bo’lib berdi va unda yana 4 dona konfet qoldi. Buvining nechta nabirasi bor? 34-4 = 30 30:6 = 5 Javob Buvining 5 ta nabirasi bor. “Jilg’a” guruhi uchun savol va topshiriqlar. 1. O’zbekiston Davlat gerbi qachon qabul qilingan? 2. Mantiqiy topshiriq. Aylana ichidagi sonlarni ayiring. Ayirmani shunday songa ko’paytiringki ko’paytmalar uchburchak ichidagi sonlarga teng bo’lsin. 3- uchburchakda qaysi son yashiringan? 3. Tenglamani yeching va taqqoslang. х+19 = 81 50-х = 18 x= 81-19 x= 50-18 х = 62 х = 32 62+19 = 81 50-32 = 18 20 8 17 9 19 5 30 ? 20 62 >32 4.Masala Bir mashinada 25 ta, ikkinchi mashinada undan 3 marta ortiq tarvuz bor. Ikkala mashinada nechta tarvuz bor? 25.3=75 75+25=100 Javob 100 ta tarvuz bor. Har bir guruh masala misollarni yechib bo’lgach, hay’at a‘zolarida topshiradilar. Hay’at a‘zolari guruhlar ichini baholaganlarida qadar sardorlar bellashuvi o’tkaziladi. Sharga 10 tadan test savollari taqdim etiladi. Dars so’ngiga har bir guruh a‘zolari she‘riy topishmoqlar aytadilar. -Noldan keyin turaman, Chizg’ichinga qarab bor Sonlar ichra ey o’rtoq Birinchiman doimo. -qomatimni ko’rganlar Qiyos etar oqqushga Mendan dir-dir titraydi Ixlosi yo’q o’qishga -bilimingni baholab Noiloj qoniqaman Qachon o’tar “to’rt”ga deb Ko’z tutib toliqaman -to’nka r ilgan stulga, O’xshab ketar bo’y-bastim Otim “yaxshi”, to’rtta fasl, Besh mening yaqin do’stim. -rassom chizar o’xshatib Yuk ko’targich ilmoqqa Men-muallim sovg’asi, Bilimdon har o’rtoqqa. Bolalar topishmoqlar javobini topadilar. Navro’zoy hayrlashib so’zini aytadi. -ey zukko bolajonlar, Mehri daryo ustozlar Bu g un mehmonga kelib, Zukkoligingiz ko’rib, Bir ja h on quvonch oldim, Hayajondan lol qoldim Sizga omad tilayman, Doimo o’ynab kuling, Xayr endi, sog’ bo’ling. Hay’at a‘zolari guruhlarning baholarini e‘lon qiladi. G’oliblar maxsus sovg’alar bilan taqdirlanadi. O’quvchi hammani kirib kelayotgan Navro’z bayrami bilan tabriklaydi va darsni yakunlaydi. 1 . 2 Miqdorlarga oid she’riy masalalar 1 Oyim berdi uch anor 2. Shaklim o’xshar aroqqa O’zimda ham uchta bor. Kimni tutay so’roqqa, Sanab bilsang ayta qol, Aqlli xam bilimdon, Menda nechta anor bor? Bormi? qani bu yakka. 3. Simga qo’ndi uch qaldirg’och 4. Bir shoxdadur to’rtta qush Kelib qo’ndi yana beshtasi Bu shoxdadur to’rtta qush So’ngra uchib ketdi uchtasi Uchib ketsa to’rtta qush Aytchi simda qoldi nechtasi? Shoxda qoldi nechta qush? 5. Buvijonim oy yuzli 6. O’ynar uchta qiz bola, Bir kam yuzda yoshlari Go’yo ochilgan lola. Omon bo’lsin boshlari Do’stlari keldi beshta Xech charchadim demaslar Ayt ular bo’ldi nechta? Oppoq kiprik qoshlari 7. To’rtta tovuq don cho’qir 8. Oppoq jo’ja don cho’qir Suv ichadi ikkitasi Suv ichadi qorasi Nechta tovuq bo’ladi Nechta jo’ja bo’ladi Inida qolsa uchtasi? Qo’shilganda olasi. 9. Uchburchakdan uchta ol 10, A’zam tutdi to’rt sazan, Qutichaga sanab sol, Sulton esa uch cho’rtan To’rtburchakdan to’rtta ol Karim tutdi bir laqqa Qushga bergin bemalol Nechta chiqdi qarmoqqa? 11. Bordir o’nta quyonim 12. Ikkitadan barchasin Juda yuvosh muloyim. Bor yigirma qulog’i. Dildan sevib qaraydi, Sanab ko’rchi Nodirvoy Jajji singlim guloyim. Nechta ekan qulog’i? 13. Paravozda to’rt vagon 14. Otib oldim beshta ayiq, Bolalar bo’lmang xayron Suvga soldim beshta qayiq Xar vagonda bitta fil, Birgalikda nechta bo’ldi. Jami nechtaligin bil. Beshta ayiq,beshta qayiq. 15. Qora ammo qarg’a emas, 16. Ikki uchning tengdoshi Shoxlari bor,ho’kiz emas Beshdan ulug’roq yoshi. Olti oyoq tuyoqsizdir Oldin dedi u necha? Xar yoqqa uchar viz-viz. O’ylanib ko’ring picha. 17. Bo’ylari teng to’rt o’rtoq, 18. Mening sakkista oshnam, To’rtoviga bir qalpoq, Hammasi xam mendan kam. Ikki oyog’i oldinda Sen o’ngacha sanasang Ikkisidir ketinda. Meni aytmay qo’ymaysan. 2 . 1 Xajm haqida tasavvurlarni shakllantirish , Endi nav bat uchburchak v a ay lana qo'shig'iga Navbatdagi darsda o’quvchilar hajm o’lchov birligi bilan tanishadilar. Buning uchun litrning har xil ko’rinishlari: didon, banka, chelak kabi idishlar bo’lishi kerak. “Idishning sig’imi” yoki litr tushunchasi o’quvchilarga fazoviy tushunchalarni uyg’otadi. Bolalarda litr haqida tushuncha hosil qilishda, o’qituvchi darsini suhbatdan boshlashi kerak. Masalan. Kim sut yoki yog’ sotib olgani sotuvchi uni nima bilan o’lchaganini qancha idishda solgani haqida savol berib o’tkazadi. Ana shunday litrni ko’rsatish va litr yordamida har xil idishning sig’imini o’lchashda ortsa bo’ladi. C h unki bolalar savol-javob orqali litr haqida tasavvurga ega bo’ladilar. Litrga doir masalalar yechish mumkin. Sherternada 850 l sut bor edi. Undan har birida 30l dan qilib 7 ta bedonga sut qo’yildi. She rter nada necha litr sut qoldi? Yechilishi: 1) 30 * 7 = 210 2) 840-210 = 630 javob 630 litr. 925-masala. 36 l uzum sharbatini har biri 3 litrli shisha bankalarga 28 litrli olxo’ri sharbatini har biri 2 litrli shisha bankalarga qo’yishdi. Hamma bankalar nechta bo’ladi? Yechilishi: 1) 36:3 = 12 2) 28:2 = 14 3) 12+14 = 26 javob 26 ta. (1 usul) 36: 3+28:2=14+12=26 (2 usul) 926-masala. 69 l sutdan 3 kg sariyog’ olish mumkin. 92 l sutdan qancha sariyog’ olish mumkin? Yechilishi: 1) 69:3 = 23 2) 92:23 = 4 Javob: 4 kg Litr bilan suyuq narsalar o’lchanadi. Agar litr sonlar bilan birga kelganda albatta qisqa yozuvda “l” deb yozib quyiladi. O’qituvchi buni misollar bilan doska yordamida yozib tushuntiradi. 1litr=1000gramm 1litr sut=1 l sut 1 litr suv=1 l suv 684-masala. Bir sigirdan bir kunda 24 litr, ikkinchi sigirdan 3 marta kam sut sog’ib olindi. Bu ikki sigirdan bir kunda qancha sut sotib olish mumkin? Yechilishi: 1) 24:3 = 8 2) 24+8 = 32 Javob: 32 litr. Bunday masalalardan bir nechtasini keltirish mumkin. Geometrik figuralarning yuzi. Boshlang’ich sinflarda miqdorlar tushunchasi materialni o’rganish quyidagicha sistemalardan iborat. 1. Geometrik figuralardan sanash obyektlari sifatida foydalaniladigan masalalarni yechishda asosan zarur atamalar o’zlashtiriladi. 2. Miqdorlar tushunchasi kattaliklarni tasavvur etish va figuralar yuzini o’lchash haqidagi ko’nikmalarni shakllantirish, hal etish. 3. Ko’p burchaklarni premetrini va to’g’ri to’rtburchaklarni yuzini topish. 4. Parametrlar bilan berilgan figuralar elementlarini yasash. 5.Miqdorlar tushunchasi figuralarni katak-katak qog’ozga, silliq qog’ozga chizg’ich cho’pi yordamida o’lchamlarini hisobga olmay elementlar yasash. 6.Figuralarni sinflarga ajrata olish. 7. Figuralarni qismlarga bo’lish. 8. Harfiy figuralardan foydalanib miqdorlar tushunchasi chizmalarni o’qish. Predmet yoki ularning qismlarini miqdorlar tushunchasi shakllarini aniqlash bilan bog’liq masalalarni hal etish. Masalalarni bir qismi rivojlantiruvchi funksiyalardan iborat. Boshlang’ich sinflarda kattaliklar asosida figuralar yasash, qirqish, ustiga qo’yish usuli bilan ularni taqqoslashga doir mashqlar bajariladi. O’quvchilarda quyidagi tartibda figuralar yuzi o’rgatiladi. 1. Taqqoslash qaysi figuralarni qaysi tekislikdan o’rin olganini aniqlash orqali o’quvchilarda tasavvur hosil qila olish. 2. Birlik, kvadrat haqidagi tasavvurlarni o’rgatish. 3. Har xil figuralarning yuzini sant i metrda o’lchash orqali topish. 4. To’g’ri to’rtburchak yuzini kvadrat santimetr orqali topa olishga o’rgatish. 5. Kvadrat de t simetr bilan to’g’ri to’rtburchak yuzini topa olish. To’g’ri to’rtburchak yuzini kvadrat metr bilan topa olish. Endi har qaysi bosqichlarni alohida ko’rib chiqamiz. To’g’ri to’rtburchak yuzini kvadrat metr bilan topa olish. Endi har qaysi bosqichlarni alohida ko’rib chiqamiz. Figuralarning umumiy yuzi haqidagi umumiy tasavvurlarni shakllantirishdan oldin o’quvchilarga kesmalarni taqqoslash, kesma uzunliklariga nisbatan “katta”, “kichik”, “uzun”, “qisqa”, munosabatlar haqidagi o’quvchilarga to’plangan ma‘lumotlarni umumlashtirish mumkindir. Endi nav bat uchburchak v a ay lana qo'shig'iga Uchburchaklar qo'shig’ i Uchburchak erur nomim, Mahkam uchta tomonim. Uch yog'da posbon uchim , Ko'p ishga yetar kuchim. Ba'zan teng tomonliman, Bazida teng yonliman . Burchagim o'tmas, o'tkir, Goh bittasi to'g'ridir. Elementim xilma-xil. Barchasini yaqin bil. Balandlik, mediana, Bissektrissam bor yana. Qo'shsang uchov burchagim, Ikki “d” dir o'lchagin. Topmoq istasang yuzim, Aytay yo'lini o'zim. Asos va balandligim, Qiymatini ko'paytirgin. So’ng yarmini ol uni, Yodda saqlagin buni. Aylana qo 'shig’ i Aylanajon aylana, Men o'zingdan aylanay. O'rtada tanxo turgan, Markazingdan aylanay. Nuqtalaring terilgan, Misoli yoy egilgan. Uzunliging doimo, Ikki “pi er” deyilgan . Markaziy burchaging bor. Turli tuman yoying bor. Radiusingni aytgin , Chizay seni keng yotar. Tarang turadi yoying, Yo'qdir aslo xatoing. Diametr deyilgan. Markazdagi vataring. Doira birla o'sding, Yo`q sira kamu - ko'sting. О ’rganamiz doimo, Barcha o'quvchi do'sting. Pifagor t eoremasi Bobom Pifagor nomin hurmat bilan aytayin , Uchburchakning to'g’risini sizlarga tanitayin . Qarang do'stlar uchburchakka, to'g'ri hamda basavlat. Gipotenuza bitta-yu, katetlarga badavlat. To'g'ri burchak, o'tkir burchak bezaydi uch yog'ini, Ba'zilarday xira emas to'rtburchagi yo'q uni. c 2 =a 2 +b 2 c Uch ajoyib tomonlarning bordir yaxshi tomoni, b Buni bilgan o'quvchi ayta olur yodaki. a Qo'shilsa gar ikki katet kvadratlari qachon, Gipotenuza qiymatin kvadrati o'sha son. Qiynalsangiz qilib doim mushkilingizni oson, Uchinchisin topib berar mehribon ikki tomon. Endi nav bat sofi zm v a fok usga. Sofi zm. Har qanday son o'zining yarmiga teng. Isbot : a va b sonlarini olamiz. a=b bilan bu tenglikning ikkala qismini a ga ko'paytiramiz, b 2 ni ayiramiz. a 2 -b 2 =ab-b 2 yoki (a+b)(a-b)=b * (a-b) a+b=b yoki b+b=b 2b=b b=b/2 Xato qani? Javob: Tenglikni har ikki tomonini a-b ga bo'lish mumkin emas. F ok us. 1. O'quvchi o'z yoshini 2 ga ko'paytirsin. Ko'paytmaga 5 ni qo'shsin.Yig'indini yana 5 ga ko'paytirsin va natijani aytsin. Topish usuli: Natijadagi oxirgi besh raqamini tashlab yuboring. So'ng ikkini ayirsangiz o'quvchini yoshi kelib chiqadi. Masalan : O'quvchi o'n besh yosh bo'lsin. 1)15*2=30 2) 30+5=35 3) 35*5=175 175 dan beshni tashlab, 17 ni hosil qilamiz. 17 dan 2 ni ayrib 15 ni hosil qilamiz. 17-2=15 Isbot: (2x+5)*5=40x+25=10x+25=10x+20+5=10x+2+5 2. Ikki xonali son o'ylang. Uni kvadratga ko'taring. O'ylangan songa bir xonali "k" son qo'shing va natijani kvadratga ko'taring. Kvadratga ko'tarishdan hosil bo'lgan sonlar orasidagi ayirmani toping va natijani ayting. O'ylangan sonni topish uchun natijani qo'shilgan "k" sonning ikki baravariga bo'lib, bo'linmadan "k" ning yarmini ayrish kerak. Masalan: O'ylangan son 15, qo'shilgan son 4 bo'lsin. 15 2 =225 15+4=19 19 2 =361 361-225=136 Topish: 136:8=17 17-2=15 2.2. Miqdorlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish Miqdor tushunchasi murakkab tushuncha bo’lib , oquvchilarning butun o’qitish davrida shakllantiriladi. Boshlang’ich maktabning vazifasi shundaki u bolalarda miqdorlarni organish ning indiktiv tushunarli usulini hosil qilishdir , uning natijasi bolalarda miqdorlar narsalar hodisalarning o’lchash bilan bog’liq bo’lgan hodisalari ekanligi haqida tassavurlar hosil bo’lishi kerak. Boshlang’ich maktabda bolarlarga uzunlik , sig’im , masa , yuz , vaqt haqida dastlabki tassavurlar beriladi. Har bir miqdorni o’rganishninmg o’ziga hos hususiyetlari mavjud bo’lsada, biroq narsaning yoki hodisalar hossalarini o’rganishga umumiy yondashish miqdorlarini o’rganishning umumiy hususiyat haqida gapirish imkonini beradi . Bu usluybiyot asosida amaliy usul yotadi narsalar bilan ishlash asosida aniq hisiy qabul qilish qobilyatiga tayanib kichik yoshdagi maktab o’quvchilarini miqdorlar uchun umumiy bo’lgan xossalar bilan tanishtirish mumkun. Miqdorlarni o’rganish bo’yicha dasturni rejasi taxminan bunday : 1- bosqich narsaning ko’plab xossalari orasidan o’rganilayotgan xossani aniqlash. Bu bosqichda o’rganilayotgan taqqoslash usulidan foydalaniladi har bir narsa yakkalab qo’yilmasdan , balki boshqa narsalar bilan taqqoslashgan holda beriladi dastlab taqqoslanayotgan hossalar orasidagi farq keskin bo’lishi lozim . Bolalar belgilar orasidagi farqni tushunib olganlaridan so’ng farq kamaytirilishi mumkun. Masalan, bunday taqqoslaymiz: Kitoblar solingan partufel ogirroqmi yoki daftarmi, dars uzunroqmi yoki tanaffuzmi sinf honasi kop’proq joyni egallaydimi yoki sportzalmi ? 2 - bosqich bir jinsli xossalarni taqqoslashni turli ussullar bilan o’tkazish mumkun: ko’z bilan ko’rib, hissiy yo’l bilan, ustiga qoyish bilan turli o'lchovlar yordamida. O'lchovlar yordamida taqqoslash miqdorini beradi . 3 - bosqich atamani kiritish va miqdorning o’lchov birligi bilan tanishtirish 4 - bosqich o’lchov asbobi bilan va unda foydalanish qoidalari bilan tanishtirish . Uchinchi sinfda ham uzunlik o’lchovlari 2 - sinfdagiga oxshash kiritiladi o’quvchilarga ma’lum o’lchov birliklarini , ularning munosabatini takrorlash va yangi o’lchov birligini kiritish zarur bo’lgan halatni yaratish zarur Amaliy masalani yechayotib, masalan, sinfning enini va bo’yini o’lchayotib, bunday savol qo’yamiz: ”sinfning boyini santimetr, distimetr yordamida o’lchash mumkunmi? kopchilik o’quvchilar: “yo’q mumkun emas deb qatiy javob berishadi. Lekin bunday javob beradigan bolalar ham topiladi “ mumkun lekin qulay emas, chunki o’lchovlarimiz kichkina“. Oqtuvchi yangi o’lchov birligi - metrni kiritadi. Metr modeli mehnat darsida turli rangli 11 santimetrli tasmalardan yelimlab yopishtiriladi (1-santimetr yelimlashga ketadi). Metr modelini 80-90 sm li yog’och taxtachalardan ochilgan serkul serkul shaklida yasash mumkun. Bunday serkul bilan karidorning (sinfning) bo’yini o’lchash, maydonchada 60 - m li va 100-m li yugurish yo’laklarini belgilash qulaydir. Ma’lumki, o‘tilgan mavzuning qiziqarli va o‘quvchilar ongida mustahkam joy olishida didaktik o‘yinlarning roli juda muhimdir. Chunki, turli didaktik o‘yinlardan foydalanilgan darsni o‘quvchilar oson va qiziqish bilan qabul qiladilar. Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini o‘stirish bilan birga dangasa o‘quvchilarning eng yaxshi ko‘rgan “ko‘chirib olish”ga yo‘l qo‘ymaydi. Quyida shunday o‘yinlardan misollar keltirilgan. “Ziyrak bo‘l” o‘yini. Bunda bolalarning hammasida raqamli kartochkalar bo‘ladi.Og'yinning mazmuni: doskaga son yoziladi, o‘quvchilar esa ko‘rsatilgan sonni chizgg'ichda shu songacha kog'rsatadilar. Masalan: doskaga 9 soni yozilgan va 6 soni yozilgan kartochka ko‘rsatiladi. “Klaster” metodi. Bu metoddan o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib dars o‘tganda yaxshi foyda beradi. Masalan, 1- guruhga uzunlik o‘lchov birliklari, 2- guruhga og ‘ irlik o ‘ lchov birliklari , 3- guruhga vaqt o ‘ lchov birliklari haqidagi savollar tushirilgan varaqalar tarqatiladi . “ Baliq skeleti ” metodi . Bu usuldan foydalanish o ‘ tgan mavzuni , yangi mavzuni mustahkamlashda to ‘ g ‘ ri keladi . Oq qog‘ozga baliqning skeleti (boshi, qovurg‘alari, dumi) chiziladi. Qovurg‘alar 4 ta bog'lishi maqsadga muvofiqdir. Baliqning yuqori suyagiga muammo ya’ni savollar ifodalanadi. Pastki qismida esa muammoni hal qiluvchi javoblar yoziladi. Bunda ham shakllar guruhlarga tarqatiladi. O‘quvchilar esa savollarga javob topadilar. Bu usullardan foydalanishning ahamiyati shundaki , o ‘ qituvchi ham vaqtdan yutadi , darsga e ’ tiborsiz o ‘ quvchilar ham darsga jalb etiladi . Dars jarayonida o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatish matematika fanining yetakchi vazifalaridan biridir. Bu vazifani amalga oshirishdamatematika faniga doir turli xildagi qiziqarli topshiriqlar, boshqotirmalar va krossvordlar muhim vosita bo‘la oladi. Ana shunday dars jarayonlarida o‘quvchini fanga qiziqtirish o‘qituvchidan katta mahoratni talab etadi. Boshlangg'ich sinfda ko‘pchilik bolalar biroz erinchoq bo‘ladi. Ular ayniqsa, matematika fanini biroz xushlamaydi. Shuning uchun boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini odatdagi amallardan iborat misol va masalalar bilan “zeriktirmaslik” uchun darslarda qo‘shimcha ravishda qiziqarli masalalardan foydalanib, ularni mantiqiy fikrlashga ham o‘rgatish mumkin. Bu bolalarda “matematikani yomon ko‘raman”, degan fikr paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydigan bir usuldir. Masalan, darslarda o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini oshirishda quyidagi savollardan foydalanish mumkin: 1. Yog‘ochni 12 bo‘lakka bo‘lish uchun uni necha marta arralash kerak? (11marta). 2. 1 dan 100 gacha bo‘lgan qatorda nechta 9 bor? (9, 19, 29, 39, 49, 59, 69, 79, 89 ,99). 3. 1 kg tosh og‘irmi yoki 1 kg paxtami? ( Ikkalasi ham teng). 3- sinfda esa , sekund va asr tushunchalari o ‘ tilishi bilan bolalarda vaqt haqidagi tushunchalarni yanada aniqlashtirishga erishiladi . Vaqt birliklari haqida tasavvurni shakllantirish uchun turli mashg ‘ ulotlar o ‘ tkazish yaxshi samara berishi mumkin , masalan : o ‘ qituvchi o ‘ zi qarsak chalgandan so ‘ ng bir minut o ‘ tgach , bolalar ham qarsak chalishini tushuntiradi . Kalendar bilan ishlash ham yaxshi natija beradi . Darslikda keltirilgan mashqlarni bajarish davomida bolalar yil davomida qancha oy , haftada qancha kun borligini va ularning davomiyligini bilib oladilar . 3- sinfda vaqt birliklari bilan bog‘liq mashqlarni bajarish jarayonida «ulush» mavzusiga oid materiallar bolalar ongida mustahkamlashga erishiladi. Soatga qarab vaqtni belgilash ko‘nikmasini shakllantirish muhim vazifa hisoblanadi. Soat modelidan foydalanib, o‘qituvchi har kuni bu ishga birgina minut vaqt ajratishi mumkin. Vaqt birliklari haqida tasavvurni shakllantirishda unumdorlik, umumiy ish hajmi va vaqt, tezlik va vaqt masofa va vaqt kabi miqdorlar o‘rtasidagi mutonasiblikka oid masalalar katta ahamiyatga egadir. Ushbu mavzularni og'rgangach, o'quvchilar tezlik, vaqt, masofa va ular orasidagi bogg'lanishni, harakatga doir masala turlarini og'rtacha tezlikni hisoblash qoidasini bilishlari lozim. Ular harakatga doir soda masalalar yecha olish, bir tomonga yog'nalgan, qarama-qarshi yog'nalgan va uchrashma harakatga doir masalalar yecha olish konikmasiga ega bog'lishlari kerak. Miqdor haqidagi tassavurlarni rivojlantirishda hajm va massa bilan tavsiflanadigan xossalari bilan tanishtirish yordamida beradi. “Idishlarning sig’imi” va “litr” tushunchalarining kiritilishi narsalarninmg xossalari haqida fazoviy tassavurlarning rivojlanishiga yordam beradi. “Litr” darsiga tayyorgarlik davrida bolalarda narsalalarning hajmiy xossalari haqida tassavurlarning shakllanishiga yordam beradigan mashqlarni kiritish lozim. 0 - qaysi shar (kub) katta. 1 - bolalar qumli maydonchada o’ynashmoqda. Qoliplardan figuralar yasashmoqda (qoliplarni ko’rsatadi). Qaysi qoliplarga ko’p qum sig’adi? XULOSA Xulosa qilib aytar ekanmiz bugungi kunda boshlang’ch sinf matematika darslarida har bir kichik matematik elimentni o’rgatishda ham o’qituvchi tomonidan katta e’tibor talab qilinmoqda va bunda amal qilish lozim. Shunga ko’ra matematika darslari boshqa fanlarga nisbatan o’zining aniqligi va murakkabligi bilan o’quvchilar qiziqishini va diqqatini tez jalb qilib, fikrlash doirasini charxlaydi. Matematik malumotlari faqatgina dars davomida emas, balki boshlang’ch sinf matematika darslarida o’quvchilar matematik malumotlarga ega bo’lmay turib murakkab masalalarni yecha olmaydilar. O’quvchilar sonlarni sanay olmasdan, ularni aniq bilmasdan turib, sonlar ustida oddiy amallarni ham yecha olmaydilar. Sonlardan tashqari o’quvchilar barcha matematik bilimlar va turli matematik o’lchov birliklari ‘geometrik shakillar vaqt birliklari umumiy matimatik tushunchalar haqida ham ma’lumotlarga ega bo’lishlari lozim. Shularni barchasini bolaga boshlang’ch talimdan bilimlarni puxta anglatmoq lozim. Yuqorida aytilgan matematik tushunchalar barchasi kundalik turmushimizda qo’laniladi va bu fan hayotda juda ko’p narsalar bilan bog”liqligini ko’rsatadi. Masalan: har bir bola o’zining bir kunlik ish tartibini vaqt asosida rejalashtirsa har bir ishi unumli kuni samarali bo’ladi. Buning uchun esa u vaqt birligi haqida malumotga ega bo’lishi lozim. Birgina vaqt birligi emas, o’lchov,miqdor hajm birliklari haqida ham mukammal bilimga ega bo’lishlari lozim. Shularning hammasi ham kundalik hayotimizda ko’p qo’lanilladi. Yerni uzunligini, yo’lni uzoqligini, osmonning kengligini, tog’ning balandligini, har xil jismlarning og’irligini va yengilligini, vaqtning chegaralanganligini va boshqa shunga o’xshash harakatlarni har bir bola bilishi kerak va o’rganmog’i zarur. Boshlang’ch sinf matematika darslarida uzunlik o’lchov birliklari haqida umumiy malumotlar beriladi va o’rgatiladi. Har bir uzunlik birligining o’z o’rni va o’z nomi bor. Bolalar har bir uzunlik birliklari haqida malumotlarga to’liq ega bo’lgandan so’ngina ularni hayot davomida amalda qo’lay boshlaydilar. Boshlang’ich sinflarda miqdorlarni o’rganish bo’yicha olib borilgan izlanishlar natijasida quyidagi umumiy xulosalarga keldik: Boshlang’ich sinflarda miqdorlar, ayniqsa, sig’im va hajmni o’rganish jarayonida ayrim qiyinchiliklar bo’lishi mumkin. Chunki, bu mavzuga darslikda kam e’tibor berilgan, mashqlar juda kam. Mavzuni mukammalroq o’rganishga mo’ljallangan ilmiy-uslubiy ta’limot yetarli emas. Boshlang’ich sinf o’qituvchilari uchun, o’quvchilar uchun, sig’im va hajm mavzusini o’rganish bo’yicha qiziqishni orttirishga mo’ljallangan, barcha uzluksiz ta’lim talablariga javob bera oladigan, tenglash imkonini beradigan metodika ishlab chiqilmaganligi sababli, biz ushbu kurs ishimiz orqali biroz ijobiy harakatlar qilishga erishdik, deb o’ylaymiz. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati 1. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.T.: O’zbekiston 2017. 2. Mirziyoyev Sh.M “ Harakatlar strategiyasi 2017-2021 y” T.: Ma’naviyat, 2017 3. Mirziyoyev Sh.M “ Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.T.:O’zbekiston, 2017 4. Sh.M.Mirziyoevning Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. 2020 yil 5. “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim muassasining davlat o’quv dasturi.T.: 2018 6. Qodirova F.R, Qodirova R.M. Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi.T, Fan va texnologiya 2011 7. O’zbekiston Respublikasi davlat maktabgacha ta’lim muassasasi to’g’risidagi Nizom. T: 2017 8. Hasanboyeva O,Tadjiyeva M, Toshpulatova Sh va boshq. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. T.: Ilm-ziyo, 2012 9. Qodirova.F, Toshpulatova Sh, A’zamova M. Maktabgacha pedagogika. O’quv qo’llanmaT.: Ma’naviyat, 2013 10. Qodirova F.R, Tashpulatova Sh.K. Bolalar bog’chasida metodik ishlar.Darslik T.: Voris, 2012 11. D.R.Babayeva. Bolalar nutqini o’stirish . T.2018 12. Qodirova.F.R, Toshpo’latova Sh.Q, Kayumova N.M, A’zamova M.N Maktabgcha pedagogika. Darslik “Adabiyot uchqunlari ” nashriyoti 2018 13. Qodirova.F.R, Toshpo’latova Sh.Q, Kayumova N.M, A’zamova M.N Maktabgcha pedagogika. Darslik “Tafakkur” nashriyoti 2019 Elektron ta’lim resurslari: www.pedagog.uz www.ziyonet.uz www.edu.uz www.kasu.uz

4-sinf sinf matematik darslarida asosiy miqdorlarni o'rgatishning interfaol usullari

Sotib olish