4-sinf sinf matematik darslarida asosiy miqdorlarni o'rgatishning interfaol usullari - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	312.0KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

536 Sotish

4-sinf sinf matematik darslarida asosiy miqdorlarni o'rgatishning interfaol usullari

Sotib olish

4-SINF SINF MATEMATIK DARSLARIDA ASOSIY MIQDORLARNI
O'RGATISHNING INTERFAOL USULLARI
Mundarija:
Kirish
I.bob. Miqdorlarga oid masalalar yechish
1.1 4-sinf Miqdorlarga oid masalalar yechish
1 . 2 Miqdorlarga oid she’riy masalalar
II.Bob Xajm haqida tasavvurlarni shakllantirish
2.1 .Xajm haqida tasavvurlarni shakllantirish , Endi navbat uchburchak va
aylana qo'shig'iga
2.2 Miqdorlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish
III.Xulosa
IV.Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish.
Mavzuning dolzarbligi - Mavzuni o’rganishning asosiy vazifasi bolalarni
vaqt birliklari haqidagi va ular to’g’risidagi tasavvurlarini aniqlashga o’rgatish.
Avval bugun, erta, keyin, oldin, tun, kunduz, kecha tushunchalari
shakllantiriladi. Ta’lim berish-tarbiyani ham o’z ichiga oladi. Ta’lim ishi-
Respublikamizni aql-zakovat va ilm borasidagi kuch-quvvatini rivojlantirish,
jamiyat, davlat va oila oldidagi o’z ma’suliyatini anglaydigan har jihatdan
barkamol, erkin shaxslarni shakillantirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi.
Hozirgi zamonaviy bosqichlarda pedagogik dolzarb vazifalarga fan texnika, ilg’or
texnologiyalar yutuqlaridan foydalanish asosida shaxsni tarbiyalash o’qitish va
rivojlantirish maqsadlari, mazmuni metodlarini ilmiy ta’minlash kiradi.
Farzandlarimizni mustaqil fikrli, zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni
egallagan, mustahkam hayotiy pozitsiyaga ega, chinakam vatanparvar insonlar
sifatida tarbiyalash biz uchun dolzarb ahamiyatga ega bo'lgan masala hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi Shuning uchun vaqtga doir ko’rgazma va
qo’llanmalar bo’lishi kerak. Vaqt o’lchov birliklariga yil, oy, hafta, sutka, soat,
minut, sekund kabilar kiradi. Vaqt o’lchovi birligini o’tganda har xil ko’rgazma
qurollardan foydalangan ma‘qul.
Kurs ishining vazifasi - Vaqt falsafiy kategoriya. Vaqt materiyaning
yashash shaklidir. Shu sababli unga ta‘rif berishning iloji yo’q vaqt tushunchasi
o’quvchining amaliy ish faoliyati jaroyonida shakllanadi.
Kurs ishining ob’ekti- Boshlang’ich sinflarning dasturida matematik
material bilan uzviy bog’liqlikda turli miqdorlarni ham o’rganish nazarda tutilgan.
Miqdorlarsiz tabiatni, borliq olamni o’rganish mumkin emas. Miqdorlarda turli
ob’ektlarning, borliq dunyoning xossalari aks etgan.

Kurs ishining predmeti- Miqdor bu narsa yoki hodisaning biror xossasi
bo’lib, uni boshqa narsa yoki hodisaning shu xossasi bilan taqqoslash va ulardan
qaysi biri shu xossaga ko’proq darajada ega ekanligini aniqlash mumkin.
Kurs ishining tuzilishi -Kurs ishin kirish, ikkita bob, to’rta rejala,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

I.bob. Miqdorlarga oid masalalar yechish
1 . 1 4-sinf Miqdorlarga oid masalalar yechish
Yuqorida berilgan ko’rsatmalardan foydalanib vaqt o’lchov birkliklarini,
ya‘ni yirik birliklarni maydalari bilan almashtirish aksincha, yiriklari bilan
almashtirishni o’rganish lozim.
6 sutka = 144 soat
3600 sekund = 60 minut =1 soat
2 soat 45 minut = 165 minut
362 minut = 6 soat = 2 minut
Bu ishni bajarishda vaqt o’lchovlarini qo’shish va ayirishda, shuningdek shu
amallarga doir murakkab bo’lmagan masalalarni yechishda imkon beradi.
Qo’shishga doir shunday amallar bajariladi-ki, bunda soni 60 dan soat 24
dan kichik bo’ladi .
+ 11 soat 14 minut
12 soat 28 minut
23 soat 42 minut
+ 6 sutka 12 soat
9 sutka 8 soat
15 sutka 20 soat
+ 25 minut 18 sekund
25 minut 25 sekund
50 minut 43 sekund
Vaqt o’lchovlari qatnashgan ismli sonlarni ayirish bilan va bolalarni
quyidagicha tanishtirish mumkin.
1 soat-34 minut
3 minut-28 sekund
1 soat-34 minut= 60 minut-34 minut =26 minut
3 minut – 28 sekund =180 sekund- 28 sekund=152 sekund

1 soat-70 minut
2 soat -70 minut = 180 minut -70 minut=110 minut
Ayirish amali quyidagicha
- 15 soat 34 minut
8 soat 21 minut
7 soat 13 minut
- 48 minut 56 sekund
16 minut 32 sekund
32 minut 24 sekund
+ 32 minut 25 sekund
20 minut 18 sekund
12 minut 7 sekund
Shundan keyin birmuncha qiyinroq bo’lgan ushbu ko’rinishdagi misollarga
o’tamiz:
+ 2 yil 9 oy
3yil 7 oy
7 yil 4 oy
+ 8 sutka 15 soat
5sutka 12 soat
13 sutka 27 soat
14 sutka 3 soat
+ 6 sutka 7 soat
20 sutka 10 soat
O’quvchilar bilan birinchi misol bo’yicha mulohaza yuritiladi.
16 oy bu – 1 yil 4 oy
Chunki 12 oyimiz – 1 yil. 1 yilni 6 yilda qo’shganda 7 yil chiqadi, hammasi
bo’lib 7 yil-u 4 oy

Shu orada masala yechamiz.
758-masala.Agar spektakl 80 minut, kinofilm esa 1 soat-u 10 minut
davom etgan bo’lsa, spektakl kinofilmga nisbatan necha minut ko’p davom
etgan?
Yechish
1soat 10 minut=60+10=70 min
80-70=10 min Javob:10 minut
743-masala.Bog’bon bog’ yaratish uchun 240 ta gilos ko’chatini ekishi kerak.U har
bir soatda 10 tadan ko’chat eksa va bir kunda 8 soatdan ishlasa,hamma ko’chatni
necha kunda ekib bo’ladi?
Yechish:
1)10*8=80 ta ko’cha 2)240:80=3 kunda
Bundan tashqari boshlang’ich sinf matematikasida sutka ichida
hisoblashda doir masalalar quyidagicha muhokama qilinadi.
1. Hodisaning boshlanishi va oxiri orasidagi o’tgan vaqtga ko’ra uning
oxirini davomini topish.
2. Hodisaning boshlanishi va uning orasidagi o’tgan vaqtni topish
3. Bu masofalarni o’zaro teskari masalalardan iborat deb qarash mumkin.
4. Maktada darslar 800da boshlanib 5 soat davom etdi. Dars qachon
tugaydi?
1. Maktabda darslar 800da boshlanib 1300da tugaydi. Dars necha soat
davom etgan?
2. Maktabda darslar 5 soat davom etadi. Dars qachon tugagan.
S h unda o’xshash turlicha savollar tuzish mumkin.
Qadimda vaqt o’lchovlari sifatida turlicha o’lchovlardan foydalanishgan.
Qochoqlar “go’sht tushguncha”, “choy qaynaguncha” deb vaqtni ko’zga
tutishadi. Oldingi vaqtda o’zbeklar “bir piola choy ichguncha” ko’z ochib
yumguncha kabi so’zlar bilan vaqtni ifodalashgan.
Masalan, qo’zg’alon ko’targan olamon ko’z ochib yumguncha ko’zdan
g’oyib bo’ldi.

Bundan tashqari muddat, lahza, zamin, lahza, nafas kabi so’zlardan aniq
o’lchab bo’lmasada, lekin qisqa vaqtni bildiradi.
Masalan.Bir muddat, bir nafasday, so’z bir zumda va hakozo.
Qadimda vaqtni aniq o’lchovni bildiruvchi biror narsa bo’lmaganligi
uchun har bir xalq o’zicha ifodalagan.
614-masala. Soatning uchdan bir qismi kattami, yoki beshdan bir qismi?
Yechilishi:
1) 24:3 = 8
2) 24:5 = 4 soat 80 minut
Bu misollardan tashqari 3-sinflar uchun “Zukkolar bahsi” ochiq darsini
ham keltirishimiz mumkin.
Maqsad 1. O’quvchilarning olgan bilim, ko’nikma va malakalarini yanada
oshirish.
2. Og’zaki nutqini, hisoblash malakalarini rivojlantirish.
3. Mustaqil hamda mantiqiy fikrlashga o’rgatish.
Uslub: Bahs-munozaraga, suhbat.
Dars turi: Ochiq dars
O’quvchilar guruhlarga ajratiladi. Har bir guruh uchun sardor saylanadi. Dars
davomida guruhlar faoliyatini ana shu sardorlar boshqaradi. Bu o’quvchilarga
o’z-o’zini boshqarishga va mustaqillikka o’rgatadi. Shuningdek har bir
bolalarning mashg’ulot jarayonida faol bo’lishga imkoniyat yaratadi.
Darsning borishi:
O’quvchilar O’zbekiston Davlat Madhiyasini kuylaydilar.
O’qituvchi-Qani bolalar, darsimizni boshlaymiz. Bugungi darsimiz har
doimgidan o’zgacha.
“Zukkolar bahsida” bellashamiz.
Bahor fasli, bu faslda nishonlanadigan bayramlar haqida savol-javob
o’tkaziladi.
- Qani bolalar hozir yashash yangilanish fasli. Shuning uchun men bugungi
darsimizda bahorning go’zal malikasi Navro’zoyimni ham taklif qilganman. Shu

payt eshik taqillab musiqa sadosi ostida Navro’zoyim kirib keladi. Qo’lida
gullar to’la savatcha.
Navro’zoy-Assalom alaykum, aziz o’quvchilar va ustozlar va o’quvchilar.
Bugun III “A”-sinfda Zukkolar bahsi bo’lishini eshitib, savatchamni turli-tuman
bahoriy gullar bilan to’ldirib huzuringizga kelaverdim. Gul yaproqlariga har bir
guruh uchun savol va topshiriqlar yozilgan siz shu topshiriqlarning bajarib, o’z
zukkoligingizni ko’rsatasiz degan umiddaman. Navro’zoyi mehmonlarga
ajratilgan joyda borib o’tiradi.
Sardorlar o’z guruhlari bilan tanishtiradilar.
“Xumo” guruhi sardori:
-Yurtim O’zbekistoning o’z o’rni bor ja h onda
Xumo qushi erkin, shod
Uchar moviy osmonda
“Orzu”guruhi sardori.
-sen ilm cho’qqisini kuching-la,
Zarb etarsan
Kelajakda albatta orzuyin g ga yetarsan
“Zukko” guruhi sardori.
-zukkolik fazilati-bola ziynati
“Lochin” guruhi sardori:
-Ziyrak lochin qoqilmas,
Qoqilsa ham yiqilmas.
“Jilg’a ” guruhi sardori.
-jilg’aning oqishiga qara,
Bolaning xoxishiga qara.
Sinf taxtasida topshiriqlar bosqichlarga bo’lib yozib quyiladi.
Ko’rik - tanlovning 1bosqichi.
Vatanim - O’zbekiston. Oltin sanalar.

II bosqich-mantiqiy topshiriq
III bosqich-Tenglamani yechish va ularni taqqoslash.
IV bosqich-Masala shartini rasmlar orqali tasvirlash va yechish.
V bosqich -sardorlar berlashuvi.
Shartlar o’qituvchi tomonidan izohlab beriladi va topshiriqlar guruhlarga
tarqatiladi. Ikkinchi, uchinchi bosqichlarda Navro’zoy keltirgan savol va
topshiriqlardan foydalaniladi.
“Xumo” guruhida berilgan topshiriqlar
1.O’zbekiston qachon mustaqillikka erishgan?
2. Mantiqiy topshiriq.
Kvadrat ichidagi sonlarni ayting. Ayirmani shunday songa ko’paytiringki,
natija uchburchaklar ichidagi songa teng bo’lsin 3-uchburchakda qaysi son
yashiringan?
1. Tenglamani yeching va taqqoslang
х: 9 =8 6.x=54
x=8.9 x=54 :6
х=72 х=9
72:9=8 6*9=54
72 >9
1. masala
Katta idishda 24 kg, kichik idishda 2 marta kam bodring turgandi. Ikkala
idishga qancha bodring tuzlangan 7
5 ?8
1
11 14 15 12 20 10

24:2=12 kg 12+24=36 kg
Javob 36 kg bodring tuzlangan.
“Orzu
Guruhi uchun savol va topshiriqlar.
1. O’zbek tilida davlat tili maqomi qachon berilgan?
2. Mantiqiy topshiriq
Kvadrat ichidagi sonlarni ayting. Ayirmani shunday songa ko’paytiringki,
ko’paytma aylana ichidagi songa teng bo’lsin 3-aylanada qaysi son yashiringan?
1. Tenglamani yeching va taqqoslang.
9 * х = 72 49:х = 7
x= 72: 9 x=4 9 : 7
х= 8 х= 7
9 * 8 = 72 4 9 :7 = 7
8 >9
2. Masala
9 ta bir xil idishda 24 l i tr o’rik murabbosi solindi. 8 ta shunday idishga necha
litr murabbo solish mumkin?
27:9=3
8 * 3 =24 javob 24 litr.
“Zukko” guruhi uchun savol va topshiriqlar.
1. O’zbekiston Davlat Konstitutsiyasi qachon qabul qilingan?
2. Mantiqiy topshiriq 14 9 16 7 12 5
18 ? 10

Aylana ichichda sonlarni qo’shing shunday songa ko’paytiringki, natija
uchburchaklar ichidagi songa teng bo’lsin 3-uchburchakda qaysi son yashiringan.
1. Tenglamani yeching va taqqoslang.
х+160 = 360 300+х = 600
x= 360-160 x= 600-300
х= 200 х= 300
200+160 = 360 300+300 = 600
200 <300
2. Masala
Bog’da har bir 8 tupdan 7 qator olma daraxti bor. Olma daraxtlari olxo’ri
daratidan 37 tup ortiq. Bog’da necha tup olxo’ri daraxti bor?
8 * 7 = 56 56-37 = 19
Javob 19 tup
1. “Lochin guruhi uchun savol va topshiriqlar.
2. O’zbekiston Davlat bayrog’i qachon qabul qilingan?
3.Mantiqiy topshiriq.
Aylana ichida sonlarni qo’shing yig’indini shunday songa bo’lingki,
bo’linmani uchburchaklar ichidagi sonda teng bo’lsin. 3- uchburchakda qaysi
son yashiringan?
78 ?10
8
12 24 41 17 14 19

39 ?12
4
23
215
129
136 55
112

3. Tenglamani yeching va taqqoslang.
18:х = 6 х.6 = 30
x= 18:6 x= 30 : 6
х = 3 х = 5
18:3 = 6 5.6 = 30
3 <5
4.Masala
Buvida 34 dona konfet bor edi. Konfetlarni nabiralariga 6 tadan bo’lib berdi
va unda yana 4 dona konfet qoldi. Buvining nechta nabirasi bor?
34-4 = 30 30:6 = 5
Javob Buvining 5 ta nabirasi bor.
“Jilg’a” guruhi uchun savol va topshiriqlar.
1. O’zbekiston Davlat gerbi qachon qabul qilingan?
2. Mantiqiy topshiriq.
Aylana ichidagi sonlarni ayiring. Ayirmani shunday songa
ko’paytiringki ko’paytmalar uchburchak ichidagi sonlarga teng bo’lsin. 3-
uchburchakda qaysi son yashiringan?
3. Tenglamani yeching va taqqoslang.
х+19 = 81 50-х = 18
x= 81-19 x= 50-18
х = 62 х = 32
62+19 = 81 50-32 = 18 20 8 17
9 19 5

30 ?
20

62 >32
4.Masala
Bir mashinada 25 ta, ikkinchi mashinada undan 3 marta ortiq tarvuz bor.
Ikkala mashinada nechta tarvuz bor?
25.3=75 75+25=100
Javob 100 ta tarvuz bor.
Har bir guruh masala misollarni yechib bo’lgach, hay’at a‘zolarida
topshiradilar. Hay’at a‘zolari guruhlar ichini baholaganlarida qadar sardorlar
bellashuvi o’tkaziladi. Sharga 10 tadan test savollari taqdim etiladi.
Dars so’ngiga har bir guruh a‘zolari she‘riy topishmoqlar aytadilar.
-Noldan keyin turaman,
Chizg’ichinga qarab bor
Sonlar ichra ey o’rtoq
Birinchiman doimo.
-qomatimni ko’rganlar
Qiyos etar oqqushga
Mendan dir-dir titraydi
Ixlosi yo’q o’qishga
-bilimingni baholab
Noiloj qoniqaman
Qachon o’tar “to’rt”ga deb
Ko’z tutib toliqaman
-to’nka r ilgan stulga,
O’xshab ketar bo’y-bastim
Otim “yaxshi”, to’rtta fasl,
Besh mening yaqin do’stim.
-rassom chizar o’xshatib

Yuk ko’targich ilmoqqa
Men-muallim sovg’asi,
Bilimdon har o’rtoqqa.
Bolalar topishmoqlar javobini topadilar.
Navro’zoy hayrlashib so’zini aytadi.
-ey zukko bolajonlar,
Mehri daryo ustozlar
Bu g un mehmonga kelib,
Zukkoligingiz ko’rib,
Bir ja h on quvonch oldim,
Hayajondan lol qoldim
Sizga omad tilayman,
Doimo o’ynab kuling,
Xayr endi, sog’ bo’ling.
Hay’at a‘zolari guruhlarning baholarini e‘lon qiladi. G’oliblar maxsus
sovg’alar bilan taqdirlanadi. O’quvchi hammani kirib kelayotgan Navro’z
bayrami bilan tabriklaydi va darsni yakunlaydi.
1 . 2 Miqdorlarga oid she’riy masalalar
1 Oyim berdi uch anor 2. Shaklim o’xshar aroqqa
O’zimda ham uchta bor. Kimni tutay so’roqqa,
Sanab bilsang ayta qol, Aqlli xam bilimdon,
Menda nechta anor bor? Bormi? qani bu yakka.
3. Simga qo’ndi uch qaldirg’och 4. Bir shoxdadur to’rtta qush
Kelib qo’ndi yana beshtasi Bu shoxdadur to’rtta qush
So’ngra uchib ketdi uchtasi Uchib ketsa to’rtta qush

Aytchi simda qoldi nechtasi? Shoxda qoldi nechta qush?
5. Buvijonim oy yuzli 6. O’ynar uchta qiz bola,
Bir kam yuzda yoshlari Go’yo ochilgan lola.
Omon bo’lsin boshlari Do’stlari keldi beshta
Xech charchadim demaslar Ayt ular bo’ldi nechta?
Oppoq kiprik qoshlari
7. To’rtta tovuq don cho’qir 8. Oppoq jo’ja don cho’qir
Suv ichadi ikkitasi Suv ichadi qorasi
Nechta tovuq bo’ladi Nechta jo’ja bo’ladi
Inida qolsa uchtasi? Qo’shilganda olasi.
9. Uchburchakdan uchta ol 10, A’zam tutdi to’rt sazan,
Qutichaga sanab sol, Sulton esa uch cho’rtan
To’rtburchakdan to’rtta ol Karim tutdi bir laqqa
Qushga bergin bemalol Nechta chiqdi qarmoqqa?

11. Bordir o’nta quyonim 12. Ikkitadan barchasin
Juda yuvosh muloyim. Bor yigirma qulog’i.
Dildan sevib qaraydi, Sanab ko’rchi Nodirvoy
Jajji singlim guloyim. Nechta ekan qulog’i?
13. Paravozda to’rt vagon 14. Otib oldim beshta ayiq,
Bolalar bo’lmang xayron Suvga soldim beshta qayiq

Xar vagonda bitta fil, Birgalikda nechta bo’ldi.
Jami nechtaligin bil. Beshta ayiq,beshta qayiq.
15. Qora ammo qarg’a emas, 16. Ikki uchning tengdoshi
Shoxlari bor,ho’kiz emas Beshdan ulug’roq yoshi.
Olti oyoq tuyoqsizdir Oldin dedi u necha?
Xar yoqqa uchar viz-viz. O’ylanib ko’ring picha.
17. Bo’ylari teng to’rt o’rtoq, 18. Mening sakkista oshnam,
To’rtoviga bir qalpoq, Hammasi xam mendan kam.
Ikki oyog’i oldinda Sen o’ngacha sanasang
Ikkisidir ketinda. Meni aytmay qo’ymaysan.
2 . 1 Xajm haqida tasavvurlarni shakllantirish , Endi nav bat uchburchak
v a ay lana qo'shig'iga
Navbatdagi darsda o’quvchilar hajm o’lchov birligi bilan tanishadilar.
Buning uchun litrning har xil ko’rinishlari: didon, banka, chelak kabi idishlar
bo’lishi kerak.
“Idishning sig’imi” yoki litr tushunchasi o’quvchilarga fazoviy
tushunchalarni uyg’otadi.
Bolalarda litr haqida tushuncha hosil qilishda, o’qituvchi darsini
suhbatdan boshlashi kerak.
Masalan. Kim sut yoki yog’ sotib olgani sotuvchi uni nima bilan
o’lchaganini qancha idishda solgani haqida savol berib o’tkazadi.
Ana shunday litrni ko’rsatish va litr yordamida har xil idishning sig’imini
o’lchashda ortsa bo’ladi.
C h unki bolalar savol-javob orqali litr haqida tasavvurga ega bo’ladilar.
Litrga doir masalalar yechish mumkin.

Sherternada 850 l sut bor edi. Undan har birida 30l dan qilib 7 ta bedonga
sut qo’yildi. She rter nada necha litr sut qoldi?
Yechilishi:
1) 30 * 7 = 210
2) 840-210 = 630 javob 630 litr.
925-masala.
36 l uzum sharbatini har biri 3 litrli shisha bankalarga 28 litrli olxo’ri
sharbatini har biri 2 litrli shisha bankalarga qo’yishdi. Hamma bankalar nechta
bo’ladi?
Yechilishi:
1) 36:3 = 12
2) 28:2 = 14
3) 12+14 = 26 javob 26 ta. (1 usul)
36: 3+28:2=14+12=26 (2 usul)
926-masala.
69 l sutdan 3 kg sariyog’ olish mumkin. 92 l sutdan qancha sariyog’ olish
mumkin?
Yechilishi:
1) 69:3 = 23
2) 92:23 = 4
Javob: 4 kg
Litr bilan suyuq narsalar o’lchanadi.
Agar litr sonlar bilan birga kelganda albatta qisqa yozuvda “l” deb yozib
quyiladi. O’qituvchi buni misollar bilan doska yordamida yozib tushuntiradi.
1litr=1000gramm
1litr sut=1 l sut
1 litr suv=1 l suv
684-masala.

Bir sigirdan bir kunda 24 litr, ikkinchi sigirdan 3 marta kam sut sog’ib
olindi. Bu ikki sigirdan bir kunda qancha sut sotib olish mumkin?
Yechilishi:
1) 24:3 = 8
2) 24+8 = 32
Javob: 32 litr.
Bunday masalalardan bir nechtasini keltirish mumkin.
Geometrik figuralarning yuzi.
Boshlang’ich sinflarda miqdorlar tushunchasi materialni o’rganish
quyidagicha sistemalardan iborat.
1. Geometrik figuralardan sanash obyektlari sifatida foydalaniladigan
masalalarni yechishda asosan zarur atamalar o’zlashtiriladi.
2. Miqdorlar tushunchasi kattaliklarni tasavvur etish va figuralar yuzini
o’lchash haqidagi ko’nikmalarni shakllantirish, hal etish.
3. Ko’p burchaklarni premetrini va to’g’ri to’rtburchaklarni yuzini topish.
4. Parametrlar bilan berilgan figuralar elementlarini yasash.
5.Miqdorlar tushunchasi figuralarni katak-katak qog’ozga, silliq qog’ozga
chizg’ich cho’pi yordamida o’lchamlarini hisobga olmay elementlar yasash.
6.Figuralarni sinflarga ajrata olish.
7. Figuralarni qismlarga bo’lish.
8. Harfiy figuralardan foydalanib miqdorlar tushunchasi chizmalarni o’qish.
Predmet yoki ularning qismlarini miqdorlar tushunchasi shakllarini
aniqlash bilan bog’liq masalalarni hal etish.
Masalalarni bir qismi rivojlantiruvchi funksiyalardan iborat.
Boshlang’ich sinflarda kattaliklar asosida figuralar yasash, qirqish, ustiga
qo’yish usuli bilan ularni taqqoslashga doir mashqlar bajariladi. O’quvchilarda
quyidagi tartibda figuralar yuzi o’rgatiladi.
1. Taqqoslash qaysi figuralarni qaysi tekislikdan o’rin olganini aniqlash
orqali o’quvchilarda tasavvur hosil qila olish.
2. Birlik, kvadrat haqidagi tasavvurlarni o’rgatish.

3. Har xil figuralarning yuzini sant i metrda o’lchash orqali topish.
4. To’g’ri to’rtburchak yuzini kvadrat santimetr orqali topa olishga
o’rgatish.
5. Kvadrat de t simetr bilan to’g’ri to’rtburchak yuzini topa olish.
To’g’ri to’rtburchak yuzini kvadrat metr bilan topa olish.
Endi har qaysi bosqichlarni alohida ko’rib chiqamiz.
To’g’ri to’rtburchak yuzini kvadrat metr bilan topa olish.
Endi har qaysi bosqichlarni alohida ko’rib chiqamiz.
Figuralarning umumiy yuzi haqidagi umumiy tasavvurlarni
shakllantirishdan oldin o’quvchilarga kesmalarni taqqoslash, kesma
uzunliklariga nisbatan “katta”, “kichik”, “uzun”, “qisqa”, munosabatlar haqidagi
o’quvchilarga to’plangan ma‘lumotlarni umumlashtirish mumkindir.
Endi nav bat uchburchak v a ay lana qo'shig'iga
Uchburchaklar qo'shig’ i
Uchburchak erur nomim,
Mahkam uchta tomonim.
Uch yog'da posbon uchim ,
Ko'p ishga yetar kuchim.
Ba'zan teng tomonliman,
Bazida teng yonliman .
Burchagim o'tmas, o'tkir,
Goh bittasi to'g'ridir.
Elementim xilma-xil.
Barchasini yaqin bil.

Balandlik, mediana,
Bissektrissam bor yana.
Qo'shsang uchov burchagim,
Ikki “d” dir o'lchagin.
Topmoq istasang yuzim,
Aytay yo'lini o'zim.
Asos va balandligim,
Qiymatini ko'paytirgin.
So’ng yarmini ol uni,
Yodda saqlagin buni.
Aylana qo 'shig’ i
Aylanajon aylana,
Men o'zingdan aylanay.
O'rtada tanxo turgan,
Markazingdan aylanay.
Nuqtalaring terilgan,
Misoli yoy egilgan.
Uzunliging doimo,
Ikki “pi er” deyilgan .
Markaziy burchaging bor.
Turli tuman yoying bor.
Radiusingni aytgin ,
Chizay seni keng yotar.
Tarang turadi yoying,
Yo'qdir aslo xatoing.

Diametr deyilgan.
Markazdagi vataring.
Doira birla o'sding,
Yo`q sira kamu - ko'sting.
О ’rganamiz doimo,
Barcha o'quvchi do'sting.
Pifagor t eoremasi
Bobom Pifagor nomin hurmat bilan aytayin ,
Uchburchakning to'g’risini sizlarga tanitayin .
Qarang do'stlar uchburchakka, to'g'ri hamda basavlat.
Gipotenuza bitta-yu, katetlarga badavlat.
To'g'ri burchak, o'tkir burchak bezaydi uch yog'ini,
Ba'zilarday xira emas to'rtburchagi yo'q uni.
c 2
=a 2
+b 2
c
Uch ajoyib tomonlarning bordir yaxshi tomoni, b
Buni bilgan o'quvchi ayta olur yodaki.
a
Qo'shilsa gar ikki katet kvadratlari qachon,
Gipotenuza qiymatin kvadrati o'sha son.
Qiynalsangiz qilib doim mushkilingizni oson,
Uchinchisin topib berar mehribon ikki tomon.
Endi nav bat sofi zm v a fok usga.
Sofi zm.
Har qanday son o'zining yarmiga teng.
Isbot : a va b sonlarini olamiz. a=b bilan bu tenglikning ikkala
qismini a ga ko'paytiramiz, b 2
ni ayiramiz.

a 2
-b 2
=ab-b 2
yoki (a+b)(a-b)=b * (a-b)
a+b=b yoki b+b=b 2b=b b=b/2
Xato qani? Javob: Tenglikni har ikki tomonini a-b ga bo'lish mumkin
emas.
F ok us.
1. O'quvchi o'z yoshini 2 ga ko'paytirsin. Ko'paytmaga 5 ni
qo'shsin.Yig'indini
yana 5 ga ko'paytirsin va natijani aytsin.
Topish usuli: Natijadagi oxirgi besh raqamini tashlab yuboring. So'ng ikkini
ayirsangiz o'quvchini yoshi kelib chiqadi.
Masalan : O'quvchi o'n besh yosh bo'lsin.
1)15*2=30 2) 30+5=35 3) 35*5=175
175 dan beshni tashlab, 17 ni hosil qilamiz. 17 dan 2 ni ayrib 15 ni hosil
qilamiz.
17-2=15
Isbot: (2x+5)*5=40x+25=10x+25=10x+20+5=10x+2+5
2. Ikki xonali son o'ylang. Uni kvadratga ko'taring. O'ylangan songa bir
xonali "k"
son qo'shing va natijani kvadratga ko'taring. Kvadratga ko'tarishdan hosil
bo'lgan sonlar orasidagi ayirmani toping va natijani ayting. O'ylangan
sonni topish uchun natijani qo'shilgan "k" sonning ikki baravariga bo'lib,
bo'linmadan "k" ning yarmini ayrish kerak.
Masalan: O'ylangan son 15, qo'shilgan son 4 bo'lsin.
15 2
=225 15+4=19
19 2
=361 361-225=136
Topish: 136:8=17 17-2=15

2.2. Miqdorlarini o’qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan
foydalanish
Miqdor tushunchasi murakkab tushuncha bo’lib , oquvchilarning butun
o’qitish davrida shakllantiriladi. Boshlang’ich maktabning vazifasi shundaki u
bolalarda miqdorlarni organish ning indiktiv tushunarli usulini hosil qilishdir ,
uning natijasi bolalarda miqdorlar narsalar hodisalarning o’lchash bilan bog’liq
bo’lgan hodisalari ekanligi haqida tassavurlar hosil bo’lishi kerak.
Boshlang’ich maktabda bolarlarga uzunlik , sig’im , masa , yuz , vaqt
haqida dastlabki tassavurlar beriladi.
Har bir miqdorni o’rganishninmg o’ziga hos hususiyetlari mavjud bo’lsada,
biroq narsaning yoki hodisalar hossalarini o’rganishga umumiy yondashish
miqdorlarini o’rganishning umumiy hususiyat haqida gapirish imkonini beradi .
Bu usluybiyot asosida amaliy usul yotadi narsalar bilan ishlash asosida aniq hisiy
qabul qilish qobilyatiga tayanib kichik yoshdagi maktab o’quvchilarini miqdorlar
uchun umumiy bo’lgan xossalar bilan tanishtirish mumkun.
Miqdorlarni o’rganish bo’yicha dasturni rejasi taxminan bunday :
1- bosqich narsaning ko’plab xossalari orasidan o’rganilayotgan xossani
aniqlash. Bu bosqichda o’rganilayotgan taqqoslash usulidan foydalaniladi har bir
narsa yakkalab qo’yilmasdan , balki boshqa narsalar bilan taqqoslashgan holda
beriladi dastlab taqqoslanayotgan hossalar orasidagi farq keskin bo’lishi lozim .
Bolalar belgilar orasidagi farqni tushunib olganlaridan so’ng farq kamaytirilishi
mumkun. Masalan, bunday taqqoslaymiz: Kitoblar solingan partufel ogirroqmi
yoki daftarmi, dars uzunroqmi yoki tanaffuzmi sinf honasi kop’proq joyni
egallaydimi yoki sportzalmi ?
2 - bosqich bir jinsli xossalarni taqqoslashni turli ussullar bilan o’tkazish mumkun:
ko’z bilan ko’rib, hissiy yo’l bilan, ustiga qoyish bilan turli o'lchovlar yordamida.
O'lchovlar yordamida taqqoslash miqdorini beradi .
3 - bosqich atamani kiritish va miqdorning o’lchov birligi bilan tanishtirish
4 - bosqich o’lchov asbobi bilan va unda foydalanish qoidalari bilan tanishtirish .
Uchinchi sinfda ham uzunlik o’lchovlari 2 - sinfdagiga oxshash kiritiladi
o’quvchilarga ma’lum o’lchov birliklarini , ularning munosabatini takrorlash va
yangi o’lchov birligini kiritish zarur bo’lgan halatni yaratish zarur Amaliy
masalani yechayotib, masalan, sinfning enini va bo’yini o’lchayotib, bunday savol
qo’yamiz: ”sinfning boyini santimetr, distimetr yordamida o’lchash mumkunmi?
kopchilik o’quvchilar: “yo’q mumkun emas deb qatiy javob berishadi. Lekin
bunday javob beradigan bolalar ham topiladi “ mumkun lekin qulay emas, chunki
o’lchovlarimiz kichkina“. Oqtuvchi yangi o’lchov birligi - metrni kiritadi. Metr
modeli mehnat darsida turli rangli 11 santimetrli tasmalardan yelimlab

yopishtiriladi (1-santimetr yelimlashga ketadi). Metr modelini 80-90 sm li yog’och
taxtachalardan ochilgan serkul serkul shaklida yasash mumkun. Bunday serkul
bilan karidorning (sinfning) bo’yini o’lchash, maydonchada 60 - m li va 100-m li
yugurish yo’laklarini belgilash qulaydir.
Ma’lumki, o‘tilgan mavzuning qiziqarli va o‘quvchilar ongida
mustahkam joy olishida didaktik o‘yinlarning roli juda muhimdir. Chunki, turli
didaktik o‘yinlardan foydalanilgan darsni o‘quvchilar oson va qiziqish bilan
qabul qiladilar.
Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini
o‘stirish bilan birga dangasa o‘quvchilarning eng yaxshi ko‘rgan “ko‘chirib
olish”ga yo‘l qo‘ymaydi. Quyida shunday o‘yinlardan misollar keltirilgan.
“Ziyrak bo‘l” o‘yini. Bunda bolalarning hammasida raqamli
kartochkalar bo‘ladi.Og'yinning mazmuni: doskaga son yoziladi, o‘quvchilar
esa ko‘rsatilgan sonni chizgg'ichda shu songacha kog'rsatadilar. Masalan:
doskaga 9 soni yozilgan va 6 soni yozilgan kartochka ko‘rsatiladi.
“Klaster” metodi. Bu metoddan o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib dars
o‘tganda yaxshi foyda beradi. Masalan, 1- guruhga uzunlik o‘lchov birliklari,
2- guruhga og ‘ irlik o ‘ lchov birliklari , 3- guruhga vaqt o ‘ lchov birliklari
haqidagi savollar tushirilgan varaqalar tarqatiladi .

“ Baliq skeleti ” metodi . Bu usuldan foydalanish o ‘ tgan mavzuni , yangi
mavzuni mustahkamlashda to ‘ g ‘ ri keladi . Oq qog‘ozga baliqning skeleti (boshi,
qovurg‘alari, dumi) chiziladi. Qovurg‘alar 4 ta bog'lishi maqsadga muvofiqdir.
Baliqning yuqori suyagiga muammo ya’ni savollar ifodalanadi. Pastki qismida esa
muammoni hal qiluvchi javoblar yoziladi. Bunda ham shakllar guruhlarga
tarqatiladi. O‘quvchilar esa savollarga javob topadilar.
Bu usullardan foydalanishning ahamiyati shundaki , o ‘ qituvchi ham vaqtdan
yutadi , darsga e ’ tiborsiz o ‘ quvchilar ham darsga jalb etiladi .
Dars jarayonida o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga o‘rgatish matematika
fanining yetakchi vazifalaridan biridir. Bu vazifani amalga oshirishdamatematika
faniga doir turli xildagi qiziqarli topshiriqlar, boshqotirmalar va krossvordlar
muhim vosita bo‘la oladi.
Ana shunday dars jarayonlarida o‘quvchini fanga qiziqtirish o‘qituvchidan
katta mahoratni talab etadi. Boshlangg'ich sinfda ko‘pchilik bolalar biroz erinchoq
bo‘ladi. Ular ayniqsa, matematika fanini biroz xushlamaydi. Shuning uchun
boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini odatdagi amallardan iborat misol va masalalar
bilan “zeriktirmaslik” uchun darslarda qo‘shimcha ravishda qiziqarli masalalardan
foydalanib, ularni mantiqiy fikrlashga ham o‘rgatish mumkin. Bu bolalarda
“matematikani yomon ko‘raman”, degan fikr paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaydigan
bir usuldir. Masalan, darslarda o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini oshirishda

quyidagi savollardan foydalanish mumkin:
1. Yog‘ochni 12 bo‘lakka bo‘lish uchun uni necha marta arralash kerak?
(11marta).
2. 1 dan 100 gacha bo‘lgan qatorda nechta 9 bor?
(9, 19, 29, 39, 49, 59, 69, 79, 89 ,99).
3. 1 kg tosh og‘irmi yoki 1 kg paxtami? ( Ikkalasi ham teng).
3- sinfda esa , sekund va asr tushunchalari o ‘ tilishi bilan bolalarda vaqt haqidagi
tushunchalarni yanada aniqlashtirishga erishiladi . Vaqt birliklari haqida tasavvurni
shakllantirish uchun turli mashg ‘ ulotlar o ‘ tkazish yaxshi samara berishi mumkin ,
masalan : o ‘ qituvchi o ‘ zi qarsak chalgandan so ‘ ng bir minut o ‘ tgach , bolalar ham
qarsak chalishini tushuntiradi . Kalendar bilan ishlash ham yaxshi natija beradi .
Darslikda keltirilgan mashqlarni bajarish davomida bolalar yil davomida qancha
oy , haftada qancha kun borligini va ularning davomiyligini bilib oladilar .
3- sinfda vaqt birliklari bilan bog‘liq mashqlarni bajarish jarayonida
«ulush» mavzusiga oid materiallar bolalar ongida mustahkamlashga erishiladi.
Soatga qarab vaqtni belgilash ko‘nikmasini shakllantirish muhim vazifa
hisoblanadi. Soat modelidan foydalanib, o‘qituvchi har kuni bu ishga birgina
minut vaqt ajratishi mumkin.
Vaqt birliklari haqida tasavvurni shakllantirishda unumdorlik, umumiy ish
hajmi va vaqt, tezlik va vaqt masofa va vaqt kabi miqdorlar o‘rtasidagi
mutonasiblikka oid masalalar katta ahamiyatga egadir.
Ushbu mavzularni og'rgangach, o'quvchilar tezlik, vaqt, masofa va ular
orasidagi bogg'lanishni, harakatga doir masala turlarini og'rtacha tezlikni
hisoblash qoidasini bilishlari lozim. Ular harakatga doir soda masalalar yecha
olish, bir tomonga yog'nalgan, qarama-qarshi yog'nalgan va uchrashma
harakatga doir masalalar yecha olish konikmasiga ega bog'lishlari kerak.
Miqdor haqidagi tassavurlarni rivojlantirishda hajm va massa bilan
tavsiflanadigan xossalari bilan tanishtirish yordamida beradi. “Idishlarning
sig’imi” va “litr” tushunchalarining kiritilishi narsalarninmg xossalari haqida
fazoviy tassavurlarning rivojlanishiga yordam beradi.
“Litr” darsiga tayyorgarlik davrida bolalarda narsalalarning hajmiy xossalari
haqida tassavurlarning shakllanishiga yordam beradigan mashqlarni kiritish lozim.
0 - qaysi shar (kub) katta.
1 - bolalar qumli maydonchada o’ynashmoqda.
Qoliplardan figuralar yasashmoqda (qoliplarni ko’rsatadi). Qaysi qoliplarga ko’p
qum sig’adi?

XULOSA
Xulosa qilib aytar ekanmiz bugungi kunda boshlang’ch sinf matematika
darslarida har bir kichik matematik elimentni o’rgatishda ham o’qituvchi tomonidan
katta e’tibor talab qilinmoqda va bunda amal qilish lozim. Shunga ko’ra matematika
darslari boshqa fanlarga nisbatan o’zining aniqligi va murakkabligi bilan o’quvchilar
qiziqishini va diqqatini tez jalb qilib, fikrlash doirasini charxlaydi. Matematik
malumotlari faqatgina dars davomida emas, balki boshlang’ch sinf matematika
darslarida o’quvchilar matematik malumotlarga ega bo’lmay turib murakkab
masalalarni yecha olmaydilar. O’quvchilar sonlarni sanay olmasdan, ularni aniq
bilmasdan turib, sonlar ustida oddiy amallarni ham yecha olmaydilar.
Sonlardan tashqari o’quvchilar barcha matematik bilimlar va turli matematik
o’lchov birliklari ‘geometrik shakillar vaqt birliklari umumiy matimatik tushunchalar
haqida ham ma’lumotlarga ega bo’lishlari lozim. Shularni barchasini bolaga
boshlang’ch talimdan bilimlarni puxta anglatmoq lozim. Yuqorida aytilgan
matematik tushunchalar barchasi kundalik turmushimizda qo’laniladi va bu fan
hayotda juda ko’p narsalar bilan bog”liqligini ko’rsatadi. Masalan: har bir bola
o’zining bir kunlik ish tartibini vaqt asosida rejalashtirsa har bir ishi unumli kuni
samarali bo’ladi. Buning uchun esa u vaqt birligi haqida malumotga ega bo’lishi
lozim. Birgina vaqt birligi emas, o’lchov,miqdor hajm birliklari haqida ham
mukammal bilimga ega bo’lishlari lozim. Shularning hammasi ham kundalik
hayotimizda ko’p qo’lanilladi. Yerni uzunligini, yo’lni uzoqligini, osmonning
kengligini, tog’ning balandligini, har xil jismlarning og’irligini va yengilligini,
vaqtning chegaralanganligini va boshqa shunga o’xshash harakatlarni har bir bola
bilishi kerak va o’rganmog’i zarur. Boshlang’ch sinf matematika darslarida uzunlik
o’lchov birliklari haqida umumiy malumotlar beriladi va o’rgatiladi. Har bir uzunlik
birligining o’z o’rni va o’z nomi bor. Bolalar har bir uzunlik birliklari haqida
malumotlarga to’liq ega bo’lgandan so’ngina ularni hayot davomida amalda qo’lay
boshlaydilar.
Boshlang’ich sinflarda miqdorlarni o’rganish bo’yicha olib borilgan
izlanishlar natijasida quyidagi umumiy xulosalarga keldik:
Boshlang’ich sinflarda miqdorlar, ayniqsa, sig’im va hajmni o’rganish
jarayonida ayrim qiyinchiliklar bo’lishi mumkin. Chunki, bu mavzuga darslikda kam
e’tibor berilgan, mashqlar juda kam. Mavzuni mukammalroq o’rganishga
mo’ljallangan ilmiy-uslubiy ta’limot yetarli emas. Boshlang’ich sinf o’qituvchilari
uchun, o’quvchilar uchun, sig’im va hajm mavzusini o’rganish bo’yicha qiziqishni
orttirishga mo’ljallangan, barcha uzluksiz ta’lim talablariga javob bera oladigan,
tenglash imkonini beradigan metodika ishlab chiqilmaganligi sababli, biz ushbu kurs
ishimiz orqali biroz ijobiy harakatlar qilishga erishdik, deb o’ylaymiz.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
1. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”.T.:
O’zbekiston 2017.
2. Mirziyoyev Sh.M “ Harakatlar strategiyasi 2017-2021 y” T.: Ma’naviyat,
2017
3. Mirziyoyev Sh.M “ Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz.T.:O’zbekiston, 2017
4. Sh.M.Mirziyoevning Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash -
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. 2020 yil
5. “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim muassasining davlat o’quv dasturi.T.: 2018
6. Qodirova F.R, Qodirova R.M. Maktabgacha ta’lim konsepsiyasi.T, Fan va
texnologiya 2011
7. O’zbekiston Respublikasi davlat maktabgacha ta’lim muassasasi
to’g’risidagi Nizom. T: 2017
8. Hasanboyeva O,Tadjiyeva M, Toshpulatova Sh va boshq. Maktabgacha
ta’lim pedagogikasi. T.: Ilm-ziyo, 2012
9. Qodirova.F, Toshpulatova Sh, A’zamova M. Maktabgacha pedagogika.
O’quv qo’llanmaT.: Ma’naviyat, 2013
10. Qodirova F.R, Tashpulatova Sh.K. Bolalar bog’chasida metodik
ishlar.Darslik T.: Voris, 2012
11. D.R.Babayeva. Bolalar nutqini o’stirish . T.2018
12. Qodirova.F.R, Toshpo’latova Sh.Q, Kayumova N.M, A’zamova M.N
Maktabgcha pedagogika. Darslik “Adabiyot uchqunlari ” nashriyoti 2018
13. Qodirova.F.R, Toshpo’latova Sh.Q, Kayumova N.M, A’zamova M.N
Maktabgcha pedagogika. Darslik “Tafakkur” nashriyoti 2019
Elektron ta’lim resurslari:
www.pedagog.uz
www.ziyonet.uz
www.edu.uz
www.kasu.uz

4-sinf sinf matematik darslarida asosiy miqdorlarni o'rgatishning interfaol usullari

Sotib olish