4-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodlari - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	1.7MB
Xaridlar	8
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

737 Sotish

4-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodlari

Sotib olish

4-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodlari.
Reja:
Kirish
1-Bob. Asosiy qism “Mustaqil ishlarini tashkil etishning pedagogik asoslari”
1.1 Boshlang'ich sinf matematika darslarida mustaqil ishlarini tashkil etishning
pedagogik asoslari
1.2.Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning mustaqil ishlashga o’rgatishda
innovatsion texnologiyalar
2-Bob Boshlang’ich sinflarda o’qitishning interfaol uslubiyotlari
2.1 O’qitishning interfaol uslubiyotlari
2.2 3.4-sinfda o`quvchilarning matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish
metodikasi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
1

Mundarija:
Kirish………………………………………………………………………….… 3
1-Bob.Asosiy qism “Mustaqil ishlarini tashkil etishning pedagogik
asoslari”……………………………………………………………………….… 6
1.1 Boshlang'ich sinf matematika darslarida mustaqil ishlarini tashkil
etishning pedagogik asoslari………………………………………………….… 6
1.2.Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning mustaqil ishlashga o’rgatishda
innovatsion texnologiyalar……………………………………………………… 11
2-Bob. Boshlang’ich sinflarda o’qitishning interfaol uslubiyotlari ………....15
2.1 O’qitishning interfaol uslubiyotlari……………………………………...…17
2.2 4-sinfda o`quvchilarning matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish
metodikasi……………………………………………………………………..…18
Xulosa………………………………………………………………………….…21
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………22
2

Kirish
O‘zbekiston Respublikasi ta'lim tizimini xalqaro ta'lim standartlari darajasigacha
takomillashtirish; ta'lim sohasida davlat hokimiyati va davlat boshqaruvi organlari
hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari vakolatlarini belgilash va ular
o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solish; ta'lim sohasida yuridik va jismoniy
shaxslarning huquqlari, majburiyatlari va javobgarligini hamda ularning o‘zaro
munosabatlarini huquqiy jihatdan tartibga solish. Ta'lim O‘zbekiston Respublikasi
ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustuvor deb tan olinadi.
Ta'lim sohasida davlat siyosatining asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
ta'lim va tarbiyaning uyg‘unlikda olib borilishi;
ta'lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xususiyatga ega ekanligi;
ta'limning uzluksizligi, uzviyligi va izchilligi;
12 yillik (6 yoshdan 7 yoshgacha bolalarni bir yil davomida umumiy o‘rta ta'limga
tayyorlash hamda o‘n bir yillik umumiy o‘rta va o‘rta maxsus) ta'limning
majburiyligi;
ta'lim tizimining dunyoviy xususiyatga ega ekanligi;
davlat ta'lim standartlari va davlat ta'lim talablari doirasida ta'lim olishning hamma
uchun ochiqligi;
ta'lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv;
bilimli bo‘lishni va iste'dodni rag‘batlantirish;
insonning butun hayoti davomida ta'lim olishi;
jamiyatda pedagog xodimlar ijtimoiy himoyasining kafolatlanganligi;
3

ta'lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish.
Davlat jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsi, ijtimoiy
mavqeidan qat'iy nazar, har kimga ta'lim olishda teng huquqlarni kafolatlaydi.
Davlat ta'lim olish huquqini quyidagilar orqali ta'minlaydi:
ta'lim tashkilotlarini rivojlantirish;
ta'lim tashkilotlarida innovatsion faoliyatni va ta'lim dasturlarini innovatsion
texnologiyalar yordamida amalga oshirishni qo‘llab-quvvatlash;
yetakchi klassik oliy ta'lim muassasalari maqomini belgilash va ularni qo‘llab-
quvvatlash;
ishlab chiqarishdan ajralgan (kunduzgi) va ajralmagan holda (sirtqi, kechki,
masofaviy, dual) ta'lim olishni tashkil etish;
kadrlar tayyorlash va ta'limga oid davlat dasturlari asosida o‘qitish;
umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta'limni bepul olish;
oilada yoki o‘zi mustaqil ravishda bilim olgan, shuningdek, majburiy umumiy o‘rta
ta'limni to‘liq olmagan fuqarolarga akkreditatsiyadan o‘tgan davlat ta'lim
muassasalarida eksternat tartibida attestatsiyadan o‘tish huquqini berish;
ta'lim muassasalarida kadrlar tayyorlash bo‘yicha davlat buyurtmalarini mehnat
bozorining talablariga muvofiq shakllantirish.
Xorijiy mamlakatlarning fuqarolari O‘zbekiston Respublikasida xalqaro
shartnomalarga va qonun hujjatlariga muvofiq ta'lim olish huquqiga ega.
O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashab turgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar
ta'lim olishda O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng huquqlarga ega.
4

Ta`lim islohoti millatni, xalqni demokratik o`zgarishlar, yangi jamiyat
barpo etish yo`lidan dadil yetaklovchi, barchamizni harakatlantiruvchi ichki
kuchga, tabiiy ehtiyojga aylandi. O`zbekiston respublikasi demokratik, huquqiy
va fuqarolik jamiyatni qurish yo`lidan bormoqda. Respublikamizda amalga
oshirilayotgan islohotlarning bosh maqsadi va harakatga keltiruvchi kuchi har
tomonlama rivojlangan barkamol insondir. Axborotlar jadallik bilan
integratsiyalashib borayotgan hozirgi davrda zamonaviy ta`limning asosiy
vazifalaridan biri atrof-olam, voqea-hodisalarni ta`lim jarayoni orqali mustaqil
tahlil qila oladigan shaxsni kamol topdirishda namoyon bo`ladi. Bu maqsadga,
albatta,o`quvchilarning ta`lim jarayonidagi faolligini oshirib borish orqali
erishish mumkin.
Darhaqiqat, yoshlarni har tamonlama: ham aqlan, ham jismonan barkamol,
axloqan
yetuk, ma`naviy pok qilib tarbiyalash shu kunning muhim dolzarb
muommalaridan
biriga aylanib qoldiki, bu davr va bugungi turmushimizning taqozosidir.
Ulkan iqtisodiy o`zgarishlar ro`y berayotgan hozirgi davrda
matematikaning
ahamiyati yanada oshdi. Shuning uchun ham matematik ta`lim katta ijtimoiy
ahamiyatga
ega. Respublikamiz hukumati yoshlarga ta`lim va tarbiya berish tizimini
takomillashtirish, ta`lim va tarbiyani turmushning oshib borayotgan talablari
darajasiga
yetkazish vazifasini qo`ydi. Hozirgi paytda maktablarda boshlang‘ich sinflarda
matematika o‘qitishning asosiy vazifalaridan biri o‘quvchilarni har tomonlama
etuk insonlar qilib tarbiyalash hisoblanadi. Bunda ularda matematika bo‘yicha
bilimlar berish bilan birga ularga o‘rganilayotgan bilimlarni asosli va puxta
bo‘lishini ta’minlash, ularni qo‘llay olish ko‘nikma va malakalarini shakllantirish
muhim ahamiyatga ega.
5

1-Bob .Asosiy qism “Mustaqil ishlarini tashkil etishning pedagogik asoslari”
1.1.Boshlang'ich sinf matematika darslarida mustaqil ishlarini tashkil etishning
pedagogik asoslari
Bilim olish jarayoni bilan bog’liq ta'lim sifatini belgilovchi holatlar: darsni yuqori
ilmiy-pedagogik darajada tashkil etilishi, muammoli mashg’ulotlar o’tkazish,
darslarni savol-javob tarzida qiziqarli tashkil qilish, ilg’or pedagogik
texnologiyalardan va multimedia qo’llanmalardan foydalanish, tinglovchilarni
mustaqil fikrlashga undaydigan, o’ylantiradigan muammolarni ular oldiga qo’yish,
talabchanlik, tinglovchilar bilan individual ishlash, ijodkorlikka yo’naltirish, erkin
muloqotga kirishishga, ilmiy izlanishga jalb qilish va boshqa tadbirlar ta'lim
ustuvorligini ta'minlaydi. Ta'lim samaradorligini orttirishda fanlar bo’yicha ta'lim
texnologiyasini ishlab chiqishning kontseptsiyasi aniq belgilanish va unga amal qilishi
ijobiy natija beradi. Fanni o’qitishning maqsadi va ta'lim berish texnologiyasini
loyihalashtirishdagi asosiy kontseptual yondashuvlar quyidagilardan iborat.
Fanning vazifalari. Matematika ta'limi sohasi bo'yicha davlat ta'lim standarti va
o'quv dasturining mazmuni va talablari, shuningdek, maktab darsliklari mazmuni va
metodik qurilish bilan tanishtirish. Matematika o'quv materiali, bolalar kitoblarini,
o'qish va yozishga o'rgatish uchun kerakli bo'lgan qo'shimcha materiallarni, mavzu va
materialni tanlash va ulardan foydalanishga o'rgatish. O'quvchilarni turli misol va
masalalar yechishga, ularni tahlil qilish kabi mashg'ulotlarga tayyorlash va uni
o'tkazishish, ko’rgazma va texnik vositalardan foydalanib, o’quvchilarning bilish
faoliyatini va mustaqilligini ta'minlashga o’rgatish.
Shaxsga yo’naltirilgan ta'lim. O’z mohiyatiga ko’ra ta'lim jarayonining barcha
ishtirokchilarini to’laqonli rivojlanishlarini ko’zda tutadi. Bu esa ta'limni
loyihalashtirilayotganda, albatta, ma'lum bir ta'lim oluvchining shaxsini emas, avvalo,
kelgusidagi mutaxassislik faoliyati bilan bog’liq o’qish maqsadlaridan kelib chiqqan
holda yondoshishga e'tibor qaratishni amalga oshiradi. Har bir o'qituvchining shaxs
sifatida kasbiy takomillashuvini ta'minlaydi. Ta'limning markaziga bilim oluvchi
qo’yiladi.
Tizimli yondoshuv. Ta'lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o’zida
6

mujassam etmog’i lozim: jarayonning mantiqiyligi, uning barcha bo’g’inlarini o’zaro
bog’langanligi, yaxlitligi bilim olish va kasb egallashning mukammal bo’lishiga hissa
qo’shadi.
Faoliyatga yo’naltirilgan yondoshuv. Shaxsning jarayonli sifatlarini
shakllantirishga, faoliyatini jadallashtirish va intensivlashtirish, o’quv jarayonida
barcha qobiliyat va imkoniyatlarni, tashabbuskorlikni ochishga yo’naltirilgan ta'limni
ifodalaydi. Egallangan bilimlarning ko’nikma va malakaga aylanishi, amaliyotda
tatbiq etilishiga sharoit yaratadi.
Muammli ta'lim: Ta'lim mazmunini muammoli tarzda taqdim qilish orqali ta'lim
oluvchi faoliyatini aktivlashtirish usullaridan biri. Bunda ilmiy bilimni ob'ektiv
qarama-qarshiligi va uni hal etish usullarini, dialektik mushohadani shakllantirish va
rivojlantirishni, amaliy faoliyatga ularni ijodiy tarzda qo’llashni ta'minlaydi.
Muammoli savol, vazifa, topshiriq va vaziyatlar yaratish va ularga echim topish
jarayonida ongli, ijodiy, mustaqil fikrlashga o’rgatiladi.
Axborotni taqdim qilishning zamonaviy vositalari va usullarini qo’llash - hozirgi
axborot kommunikatsiya texnologiya vasitalari kuchli rivojlangan sharoitda ulardan
to’g’ri va samarali foydalanish, axborotlarni tanlash, saralash, saqlash, qayta ifodalash
ko’nikmalari hosil qilinadi. Bu jarayonda kompyuter savodxonligi alohida ahamiyat
kasb etadi.
O’qitish vositalari: o’qitishning an'anaviy vositalari (darslik, ko’rgazmali qurollar
va boshqalar) bilan bir qatorda - kompyuter va axborot texnologiya vositalari keng
ko’lamda tatbiq etiladi.
Mamlakatimizda fan va ta’lim tizimida ulkan o’zgarishlar yuz berdi. Ma’naviy
barkamol, mustaqil fikrlay oladigan, har qanday hayotiy vaziyatga o’z nuqtai -nazari
bilan yondashadigan shaxsni shaklantirish zaruriyati paydo bo’ldi.
Inson borliqning bir bo’lagi sifatida undagi har bir voqelikka o’ziga xos mulohaza
bilan yondoshmog’i, ko’rgan eshitgan voqealarni ziyraklik bilan mulohaza qilsha,
o’qish qobiliyatiga ega bo’lsa, ijobiy fikrlashga uning ishi yaxshi samara beradi.
Boshlang’ich matematika darslarida mustaqil ta’lim asosida o’qitish, ta’lim
tizimining asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi. Mustaqil ta’lim o’quvchilarning
7

matematika bilish sohasidagi bilimlarini oshirishga, ularni mustaqil va ijodiy
fikrlashga o’rgatadi.
Boshlang’ich sinf o’quvchilariga darsda va darsdan tashqari mustaqil ish qilish
uchun vazifalar beriladi. Bu esa o’z navbatida matematika o’qitish ta’limida o’quv
tarbiya jarayonining muhim shakli sifatida katta ahamiyat kasb etadi.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining matematika fani bo’yicha bil iml ar ini
kengaytirish va chuqurlashtirish, hayotga ongli munosabatni shakllantirish ta’limning
tarbiyaviy ta’moyilini kuchaytirish, qiziqishini oshirish, mustaqil va ijodiy fikrlashga
o’rgatish, aynan mustaqil ta’lim asosida amalga oshiriladi. Bunday ishlar o’z shakli va
mazmuniga ko’ra xilma- xil bo’lib bevosita asosiy darslarning davomi
hisoblanadi.Shu bilan birgalikda mustaqil ta’limda amalga oshirish qiyin bo’lgan
vazifalarni hal qilishga keng yo’l ochildi. Mustaqil ta’lim negizini mustaqil ishlar
tashkil qiladi. Matematika darslarida mustaqil ta’limning turli xil usullaridan ya’ni
ta’lim texnologiyalaridan foydalanish foydadan xoli bo’lmaydi.
O’quvchilarda mustaqil ishlash avvalo, mustaqil ishlarga tayyorlash, o’qituvchi
tomonidan materiallning muammoli tarzda bayon etilishi kabi yo’llar bilan hosil
qilinadi. Bunda quyidagi topshiriqlarni muntazam ravishda berib borgan ma’qul:
materialni darslik asosida o’rganish, namunaviy mustaqil misollar, yangi turdagi
topshiriqlar, o’zlashtirilgan usullarini amalda qo’llashga oid vazifalarni bajarish,
ijodiy ishlarni bajarish kabi.
E. Zakinovning "Ta’lim jarayonida mustaqil ishlar" maqolasida mustaqil ishlar
haqida to’liq fikr yuritib, undan dars jarayonida foydalanish usullari yoritib berilgan.
O’quvchilarda mustaqil ishlash, eng avvalo, o’quvchilarni mustaqil ishga tayyorlash,
o’qituvchi tomonidan materialning muammoli tarzda bayon etishi kabi yo’llar bilan
hosil qilinadi.
Buyumlar ko’rinishidagi tarqatma materiallar asosida mustaqil ishlar. Bunday
tarqatma materiallar o’quvchilar fikrlash qobilyatini yoki ularda sinchkovlik,
kuzatuvchanlikni rivojlantirish maqsadida tarqatiladi va quyidagi savollar bilan
murojaat qilish mumkin:
Buning nomi nima?
8

Uning soni qancha?
Tarqatma materiallar kartochkalarida o’tilgan mavzularni takrorlash,
mustaxkamlash, olingan bilimlarni tizimlashtirish maqsadida ishlatiladi.
Kartochkalarni tarqatishdan avval o’quvchilar o’qituvchi bilan birgalikda darslikda
berilgan mavzularni bajarib, matnni shartini tushunish, bajarish tartibini va qo’llashni
o’rganadilar.
Didaktik materiallar mustaqil ishlarni uyushtirishda va shunday mustaqil ishlar
vositasida o’quvchilarga mustaqil fikr yuritish, izlanish, analiz va sintez qilish, to’g’ri
xulosalar chiqarish malakalarini shakllantirishga yordam beradi. shu bilan bir qatorda
didaktik o’yinlarni dars jarayonida qo’llash haqida fikr yuritiladi. Mashg’ulotlardan
namunalar beriladi, bu essa o’qituvchiga ko’mak bo’ladi.
M. Raemovning "O’quvchilarning mustaqil bilish faoliyatini tashkil etish"
maqolasida o’quvchilarning bilim saviyasi, ularning bilish faoliyatining hajmi va
muntazamligiga bevosita bog’liqligini uqtiradi. Shuning uchun mustaqil faoliyatni
bilimlar olishning vositasi va uning natijashi sifatida qarash mumkin J. Tolipovaning
"Mustaqil ta’limni tashkil etish" maqolasida shundayl fikrlar bayon etilgan. Mustaqil
ta’lim belgilangan o’quv topshiriqlarni mustaqil va ijodiy bajarishga mo’ljallangan
o’quv faoliyatdir. Mustaqil ta’lim negizini mustaqil ishlar tashkil etadi.
Mustaqil ish o’quvchilarni o’zaro fikr olishuvida bog’lanishli nutqda, tanqidiy
fikrlashda asosiy omil bo’lib xizmat qiladi. Mustaqil ishlar o’quvchilar amaliy
faolligini oshirishda yagona yo’ldir.
R. Safarova, U Musaev, P. Musaev, M. Salaevalarning "Umumiy o’rta ta’lim
mazmunini prognostika qilishning nazariy- amaliy asoslari" monografiyasida biz
mustaqil ishlash deganda, o’quvchining yolg’iz nazoratsiz faoliyatini
tushunmasligimiz kerak. Balki o’z- o’zining bilimini oshirishni anglamoq lozim.
O’quvchi o’zini qiziqtiradigan, kuchi etadigan topshiriqlarni aynan o’zi tanlay olishi
talab etiladi. Bunda o’quvchining xohisi va bilim sifatini hisobga olish muhimdir deb
ta’kidlanadi.
O’quvchilarning mustaqil faoliyatini - bu misol va masalalar yuzasidan yangi
bilim va ko’nikma hosil qilish nutqiy imkoniyatlarni kengaytirish natijasida shaxsiy
9

mulohazalarni bayon qila olish malakasini hosil qilishdir.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarini mustaqil fikrlashga o’rgatishda mustaqil ishlar
muhim vosita bo’lib xizmat qiladi. Ular quyidagi xususiyatlariga ko’ra harakterlanadi:
- mustaqil ishlarda bajarish so’ralgan shartlar o’quvchilardan izlanuvchanlik
talab qilinishi;
- o’quvchilarni mustaqil holda hukm, xulosa va umumlashmalar chiqarishga
yo’naltirilishi;
- mustaqil ishlarni bajarish jarayonida o’quvchilarda yangi bilimlarni
egallashga ehtiyoj tug’ilishi.
Boshlang’ich sinflarning matematika darslarida qo’llaniladigan mustaqil ishlarni
guruhlarga ajratgan edik. Quyida mazkur guruhlarning ayrim turlari ustida to’xtalib
o’tamiz.
Mustaqil ta’lim darsida namunali dasturda ko’rsatilgan mavzulardan chiqmagan
holda dasturda tasdiqlangan mavzular olinadi. Darsda boshlang’ich sinf o’quvchilarini
mustaqil fikr yuritishga, og’zaki va yozma, hisoblashga darsliklardan foydalanishga,
ijodiy faollikni o’stirishga katta ahamiyat beriladi. O’quvchilarni hamkorlikda
o’qitishda, o’qish davomida o’zlashtirishni yaxshi ko’tarishga erishish lozim, hamda
ulardagi bilimning o’shisi, ya’ni abstrakt tafakkur rivojlantirishga imkoniyat
yaratiladi.
Mustaqil ishlarning har bir bosqichidan unumli foydalanish mumkin. Ayniqsa dars
jarayonida birinchi bosqich va uchinchi bosqichdan unumli foydalanish lozim.
Boshlang’ich sinf matematika darslarida o’tkaziladigan mustaqil ishlar dars turiga,
dars jarayonini turli bo’limlariga, o’quv materialining mazmuniga, o’rganiladigan har
bir mavzu, har bir orfogramma harakteriga muvofiq mustaqil ishlar uyushtiriladi.
Ta’lim ilgarilab ketgan sari mustaqil ishlarning hajmi, o’quvchilarga ish jarayoni
ya’ni mustaqil ishlarning tarkibi tushuntiriladi.
Mustaqil ishlar rejalashtirilgan natijani amalga oshirish imkonini beruvchi
konstruktiv, ko’rsatmalilikda o’z ifodasini topadi. Maqsadga yo’naltirganlik, darslarni
tahlil qilish, umumlashtirish,darsdan keyin ishlash, dars jarayonida mustaqil ishlarni
qo’llashda ko’rinadi.
10

Mustaqil ishlar hajmi va murakkabligiga qarab uch guruhga bo’linadi:
Tayyorgarlik mustaqil ishlar.
Oraliq mustaqil ishlar.
Ijodiy mustaqil ishlar.
Tayyorgarlik mustaqil ishlarda asosan o’qituvchi dars jarayonini qanday tashkil
qilishi va unda mustaqil ishlardan qanday foydalinishini oldindan rejalashtirib oladi.
so’nga sinf o’quvchilarini sharoitini hisobga olgan holda darsini davom ettiradi.
Oraliq mustaqil ishlarda etaklovchi savollar, darslik, ko’rshatmali qurollardan
foydalanish asosida bajariladi
Boshlang’ich sinf o’quvchilarida mustaqil fikrlash malakalarini, mustaqil ravishda
muammolarni hal qila bilish ko’nikmashini shakllantirish ta’lim samaradorligini
oshirishning mu him omilidir. Modomiki, shunday ekan, ta’lim jarayonini shunday
tashkil etish kerakki, toki o’quvchilar bilim olish bilan birgalikda, ta’lim jarayonining
ob’ekti bo’lib qolmasdan, ta’lim jarayonida o’qituvchining teng hamkoriga aylanshin
va mustaqil fikrlay olish malakasini ham egallay borsin.
Mustaqil fikrlash faoliyatiga aniqroq ta’rif beradigan bo’lsak, mustaqil fikrlash
- bu inson sezgi organlari va aqliy faoliyatining birligi natijasi o’laroq, mustaqil
ravishda tahlil qilish, umumlashtirish, induktiv va deduktiv xulosalar chiqarish,
taqqoslash, aniqlashtirish, mavhumlashtirish kabi fikriy operatsyalardan foydalangan
holda amalga oshiriladigan aqliy faoliyatdir.
1.2. Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning mustaqil ishlashga o’rgatishda
innovatsion texnologiyalar
Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning mustaqil ishlashga o’rgatishda innovatsion
texnologiyalardan foydalanish juda katta ahamiyatga ega.
N. Azizxo’jaevaning “Pedagogik texnologiyalar va maxorat” haqida to’liq
ma’lumot beradi. B.Azizovaning «Noan’anaviy dars samarasi maqolasida ta’lim
texnologiyashiga oid noan’naviy ushulda dars o’tish, o’quvchining fanga bo’lgan
qiziqishini oshirish, mustaqil fikrlashga o’rgatish, jumladan boshlang’ich sinflarda
darsning «Dars sayohat» , «Dars munozara», «Dars sahna» kabilardan keng ko’lamda
foydalanish dars samaradorligini oshirishi bilan birga o’quvchilarning dars jarayonida
11

faolligini, fikrlash qobiliyatini oshirishi aniqlanadi. Mashg’ulotlardan namunalar
keltiradi. Haqiqatdan ham ta’lim texnologiyalaridan foydalanish o’quvchini
bilimdonlikka , izlanishga da’vat etadi. O’quvchi erkin muloqotga kirishadi,
bilmaganini o’rganadi. Mustaqil fikrlovchi o’quvchilargina kelajakda har tamonlama
etuk, barkamol insonlar bo’lib etishib chiqadilar.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol usullar (innovatsion pedagogik va
axborot texnologiyalari) dan foydalanib, ta’limning samaradorligini ko’tarishga
bo’lgan qiziqish, e’tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda. Zamonaviy
texnologiyalar qo’llanilgan mashg’ulotlar o’quvchilar egallayotgan bilimlarni o’zlari
qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari
keltirib chiqarishlariga qaratilgan. O’qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning
rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi, shu bilan
bir qatorda, boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik vazifashini bajaradi. Bunday o’quv
jarayonida o’quvchi asosiy figuraga aylanadi.
Bugungi kunda ta’lim muassasalarining o’quv-tarbiyaviy jarayonida pedagogik
texnologiyalardan foydalanishga alohida e’tibor berilayotganining asosiy sababi
quyidagilardir:
Birinchidan, pedagogik texnologiyalarda shaxsni rivojlantiruvchi ta’limni amalga
oshirish imkoniyatining kengligida. «Ta’lim to’g’risida» gi Qonun va «Kadrlar
tayorlash milliy dasturi» da rivojlantiruvchi ta’limni amalga oshirish masalasiga
alohida e’tibor qaratilgan.
Ikkinchidan, pedagogik texnologiyalar o’quv-tarbiya jarayoniga tizimli (Faoliyat
yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini bajaradi.
Uchinchidan, pedagogik texnologiya o’qituvchini ta’lim-tarbiya jarayonining
maqsadlaridan boshlab, tashxis tizimini tuzishi va bu jarayon kechishini nazorat
qilishgacha bo’lgan texnologik zanjirni oldindan loyihalashtirib olishga undaydi.
To’rtinchidan, pedagogik texnologiya yangi vositalar va axborot usullarini
qo’llashga asoslanganligi sababli, ularning qo’llanilishi «Kadrlar tayorlash milliy
dasturi» talablarini amalga oshirishni ta’minlaydi.
O’quv - tarbiya jarayonida pedagog'ik texnologiyalarning to’g’ri joriy etilishi
12

o’qituvchining bu jarayonda asosiy tashkilotchi yoqi maslahatchi sifatida faoliyat
yuritishiga olib keladi. Bu esa o’quvchidan ko’proq mustaqillikni. ijodni va irodaviy
sifatlarni talab etadi.
Har qanday pedagogik texnologiyaning o’quv-tarbiya jarayonida qo’llanilishi
shaxsiy harakterdan kelib chiqqan holda, o’quvchini kim o’qitayotganligi va
o’qituvchi kimni o’qitayotganiga bog’liq.
Pedagogik texnologiya asosida o’tkazilgan mashg’ulotlar yoshlarning muhim
hayotiy yutuk va muammolariga o’z munosabatlarini bildirishlariga intilishlarini
qondirib, ularni fikrlashga, o’z nuqtai nazarlarini asoslashga imkoniyat yaratadi.
Hozirgi davrda sodir bo’layotgan innovatsion jarayonlarda ta’lim tizimi oldidagi
muammolarni hal etish uchun yangi axborotni o’zlashtirish va o’zlashtirgan
bilimlarini o’zlari tomonidan baholashga qodir, zarur qarorlar qabul qiluvchi, mustaqil
va erkin fikrlaydigan shaxslar kerak.
Shuning uchun ham, ta’lim muassasalarining o’quv-tarbiyaviy jarayonida
zamonaviy o’qitish uslublari interfaol uslublar, innovatsion texnologiyalarning o’rni
va ahamiyati beqiyosdir. Pedagogik texnologiya va ularning ta’limda qo’llanishiga
oid bilimlar, tajriba o’quvchilarni bilimli va yetuk malakaga ega bo’lishlarini
ta’minlaydi.
13

2-Bob. Boshlang’ich sinflarda o’qitishning interfaol uslubiyotlari
2.1 O’qitishning interfaol uslubiyotlari
O’qitishning interfaol uslubiyotlari - bilish va kommunikativ faoliyatni tashkil
etishning maxsus shakli bo’lib, ta’lim oluvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan
bo’ladilar, ular o’ylaydigan va o’ylayotgan narsalarni tushunish va fikrlash
imkoniyatiga egadirlar. Interfaol darslarda o’qituvchining o’rni qishman talaba
o’quvchilarning faoliyatini dars maqsadlariga erishishga yo’naltirishga keladi.
Bu ushlublarning o’ziga xosligi shundaki, ular faqat pedagog va o’quvchilarning
birgalikda faoliyat ko’rsatishi orqali amalga oshiriladi.
Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib,
ularga: o’quvchining dars davomida befarq bo’lmashlikka, mustaqil fikrlash, ijod
qilish va izlanishga majbur etilishi.
- o’quvchilarning o’quv jarayonida fanga bo’lgan qiziqishlari doimiyligini
ta’minlanishi;
- o’quvchilarning fanga bo’lgan qiziqishlarini mustaqil ravishda har bir masalaga
ijodiy yondashgan holda kuchaytirilishi;
- pedagog va o’quvchilarning hamkorlikdagi faoliyatini doimiy ravishda tashkil
etishlari kiradi.
O’qitish jarayonida, maqsad bo’yicha kafolatlangan natijaga erishishda
qo’llaniladigan har bir ta’lim texnologiyasi o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida
hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa, har ikkalasi ijobiy natijaga erisha oladi.
Hayot jumboqlarini, muammolarni o’rganish, ularga tegishli javob topish istagi,
yana ham to’g’rirog’i, baxt-saodatga erishish muammosi, insonning va olamni
14

bilishga bo’lgan izlanishi asrlar mobaynida fikrlashga, o’z fikrlarini mantiqiy
asoslashga da’vat qilib keladi. Sharq allomalari asarlarida bu muammoga alohida
to’xtalib intilgani bejiz emas. Zero, mustaqil, ongli faoliyat yuritadigan insongina o’z
halqi, Vatani, ota-onasi oldidagi burchini uddalay oladi va har qanday yot ta’sirlarga
berilib ketmaydi, inson degan ulug’ nomga munosib ish ko’radi.
Boshlang’ich sinflarning matematika darslarida o’quvchilarni mustaqil ishlashga
o’rgatish jarayonida ularning hisoblash, fikrlash darajasi barobar rivojlanadi.
O’quvchilarni mustaqil fikrlash iqtidoriga ega bo’lishi ularning o’quv-biluv
ko’nikma va malakalariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Shunga ko’ra o’quvchilarni
mustaqil fikrlashga o’rgatish «Kadrlar tayorlash milliy dasturi» da belgilab qo’yilgan
ta’lim-tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish talabiga to’la mos keladi.
O’quvchilarning mustaqil faoliyati ijodning turli darajasi bilan kechishi mumkin.
Ammo o’quvchilarning har qanaqa mustaqil faoliyati, albatta, o’qituvchi tomonidan
tashkil etiladi: sharoit yaratiladi, ko’rsatmalar beriladi.
15

Yangi o’qitish metodikasida o’quvchilarga berilayotgan materiallarni qayta
kodlashtirish va o’zlarining modelini yaratish masalalari yuklanmaydi. Bu o’qitish
metodikasida o’quv materiallari matn va formula ko’rinishi bilan bir qatorda, obrazlar
ko’rinishida ham taqdim etiladi. Bu ma’noda axborot texnologiyalari asosida o’quv
materiallarini obrazli ko’rinishda taqdim etishda ularga har xil ko’rinishdagi ranglar,
harakat, ovoz kabi elementlarni kiritish o’quvchilarning o’quv materiallarini qabul
qilish jarayoni samaradorligini oshirish bilan birga, berilayotgan materiallarni tahlil
qilish, taqqoslash hamda abstraksiyalash kabi muhim sifatlarni rivojlantiradi. O’quv
materiallarini obrazlar ko’rinishida taqdim etish uchun ularni axborot
texnologiyalaridan foydalanib, elektron-didaktika asosida elektron kitob, darslik, kurs
va virtual stend ko’rinishida yaratish yuqorida qo’yilgan masalalami ijobiy hal etishga
olib keladi.
Masalalalarni yechishning jadval usuli, masalalar va ularni taqqoslashni
ikkinchi sinfda o’rgatiladi. Bu davrda o’quvchilaming fikrlash doirasi yanada
kengayadi, ularni jadvalga qarab masala tuzishga, o’zaro teskari masalalar tuzishga va
ularni taqqoslashga undaladi. Boshlang’ich sinflarda o’rganiladigan masalalar
yechishning u yoki bu nazariy materiallarni o’zlashtirish jarayonidagi muhim o’mini
ta’kidlab, dasturda shunday deyiladi: “Natural sonlar arifmetikasi, nolni o’rganish
maqsadga muvofiq masalalar va amaliy ishlar sistemasi asosida tuziladi. Bu degan
so’z har bir yangi tushunchani tarkib toptirish har doim bu tushuncha ahamiyatini
tushuntirishga yordam beradigan, uning qo’llanishini talab qiladigan u yoki bu
masalani yechish bilan bog’lanadi” Sodda masalalar o’quvchilami matematik
munosabatlar bilan tanishtirishning muhim vositalaridan biri bo’lib xizmat qiladi.
Sodda masalalardan ulushlar, qator geometrik tushunchalar va algebra elementlarini
o’rganishda ham foydalaniladi. Sodda masalalar o’quvchilarda murakkab masalalarni
yechish uchun zarur bo’ladigan bilimlar, malakalar va ko’nikmalami tarkib toptirish
uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Yechilishi uchun bir nechta o’zaro bog’liq amallarni
bajarish talab qilinadigan masalalar murakkab masalalar deyiladi.
Boshlang’ich sinflar uchun matematika dasturida bolalarni masalalarni yechishga
19

o’rgatishga katta ahamiyat bergan. Bu dasturda bolalarga masalalarni yechishda ular
oldindan o’rgangan arifmetik amallarning xossalaridan foydalanishi va o’zlariga
ma’lum bo’lgan usullardan eng ratsionalini tanlay olishga o’rgatish zarurligi
ta’kidlangan. Shunday qilib, masalani yechish uchun berilgan sonlar va izlanayotgan
son orasidagi qator bog’lanishlami aniqlash va ularga muvofiq ravishda arifmetik
amallarni tanlash, so’ngra bu amallarni bajarish zarur. Shuning uchun biz ushbu
mavzu ya’ni boshlang’ich sinflarda matematikadan sodda masalalarni yechishda
o’quvchilar qiziqishini shakllantirish yo’llarini ushbu Kurs ishimizda ishlab chiqishni
o’z oldimizga maqsad qilib qo’ydik.
Mustaqil yechish uchun masalalar.
1. Uy bekasida birinchisida 56 kg, ikkinchisida 42 kg un boTgan ikki qop un bor edi.
Века har bir qopdagi unning yarim qismini sarfladi. Har ikkala qopda jami qancha
un qoldi?
2. Maktabning to‘rtinchi sinflarida 96 ta o‘quvchi bor, shundan chorak qismi
qishloqdan kelganlar, uchinchi sinflarda esa jami 80 o‘quvchi bo Tib, shundan
nimchoragi qishloqdan kelganlar, uchinchi sinfdagi qishloqdan kelganlardan
to‘rtinchi sinf qishloqdan kelganlar nechtaga ko‘p?
3. Har bir oyning chorak qismini dam olish kunlari tashkil qiladi. Agarda birinchi va
ikkinchi chorak 4 oy boTsa, bu davrda qancha dam olish kuni boTgan? Har bir
oyni 30 kun deb olamiz.
4. Akasida 3200 so’m, singlisida 1800 tiyin bor edi. Akasi 800 so’m, singlisi esa 600
so’m sarfladi. Akasi va singlisi o‘z pullarining qanchasini sarflaganlar?
5. Uy bekasida 48 ta jo‘ja va 6 ta tovuq, 24 ta o‘rdak jo’jasi va 6 ta o‘rdak bor edi.
Jo‘jalarning qancha qismini tovuqlar, o‘rdakchalarning qancha qismini o‘rdaklar
tashkil qilgan?
6. 12 sentner kartoshka ekib, 96 sentner hosil oldilar, tariqni esa 6 sentner ekib, 54
sentner hosil oldilar. Hosilning qancha qismini kartoshka va tariq urug‘i tashkil
qilgan.
20

Хulоsa
Boshlang`ich sinf matematika darslarida mustaqil ishlarini tashkil
etishning pedagogik asoslari nazariy jihatdan asosalandi. Bizningcha o`quvchi
birоr matеrialni o`quv faоliyati shaklida o`zlashtiradi, agar unda: birinchidan,
mavjud matеrialni o`zlashtirishi uchun ehtiyoj va mоtivatsiya bo`lsa; ikkinchidan,
o`quvchining faоliyati yangi o`zlashtirilayotgan matеrialni o`zgartirish va yangi
ma’nоviy mahsulni оlish bilan bоg`liq bo`lsa, ya’ni o`rganilayotgan matеrial
haqidagi bilimlar bilan bоg`liq bo`lsa. Busiz to`laqоnli insоn faоliyati mavjud
emas. matematikadan mustaqil ishlarini tashkil qilish metodikasi 4-sinflarda
deb nomlanib u uch banddan iborat. Birinchi bandda Boshlang`ich sinf
matematika ta`limida mustaqil ish turlari va ularni tashkil qilish metodikasi
ishlab chiqildi. Uchunchi bandda 4-sinfda o`quvchilarning matematikadan
mustaqil ishlarini tashkil qilish metodikasi misol va masalalarni yechish
metodikasi bayon qilindi. Kelgusi pedagоgik faоliyatimda mustaqil ishlarni
tashkil qilishda hamda misol va masalalarni yechishga o’rgatishda ushbu
nazariy bilimlardan samarali fоydalanishni o’z оldimga maqsad qilib qo’ydim.
21

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risidagi qonun” // Barkamol avlod -
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.: Sharq, 1997, 20-29 bet.
2. O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida” gi
qonun // Barkamol avlod- O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.- Toshkent.:
Sharq, 1997, 31-61 bet.
3. Barkamol avlod orzusi- Toshkent.: 1999, 205- b.
4. Sh.M.Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent: O‘zbekiston,
NMIU, 2018.
5. Sh.M.Mirziyoevning. Konstitutsiya — erkin va farovon hayotimiz,
mamlakatimizni yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir. –Toshkent:
O‘zbekiston NMIU, 2018.
6. Sh.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2017
7. Sh.M. Mirziyoev. - Toshkent: O‘zbekiston, NMIU, 2016.
8. Sh.M.Mirziyoevning Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash - yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.
9. Sh.M.Mirziyoevning. Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent: O‘zbekiston,
NMIU, 2018
10. Abdullayeva B.S., N.A.Xamedova M. Xusanovalarning “Boshlang’ich sinf
matematika darslarida pedagogik texnologiyalardan foydalanish metodikasi”
(Toshkent 2010, 135 bet ) uslubiy qo’llanma
11. Bikbayeva N.U., Yangabayeva E. Matematika. 3-sinf uchun darslik.
Toshkent. O’qituvchi, 2008, 208 bet.
12. Bikboyeva N.U. Matematika. 4-sinf uchun darslik. Toshkent. O’qituvchi,
2007 y.
13. Jumayev M.E. Bolalarda matematika tushunchalarni shakllantirish
nazariyasi.-T.: ”Ilm-Ziyo”, 2005, 240-bet
14. Jumayev M.E. va boshqalar 1-sinf daftari- Toshkent.: Sharq, 2006, 64 bet.
15. Jumayev M. „Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasidan
labaratoriya mashg’ulotlari “ Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006, 256- bet.
22

16. Jumayev M.E. ”O’quchining ijodiy shaxs sifatida rivojlanishida bo’lajak
boshlang’ich sinf o’qituvchilarining metodik - matematik tayyorgarligi” -
Toshkent.: Fan, 2009, - 240 b.
17. Jumayev M.E., Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish
metodikasi. Toshkent. Fan va texnologiya, 2005 y.
18. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 1-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 48 bet.
19. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 2-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 60 bet.
20. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 3-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 64 bet.
21. Stoylova L. va boshqalar „Boshlang’ich matematika kursi asoslari“ -
Toshkent.: O’qituvchi, 1991, 336 bet.
22. Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinf matematika darslarida tarixiy
materiallardan foydalanish.-T.: ”Uzkomsentr”, 2003, 24- bet.
23. Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinflarda fakultativ darslarni tashkil etish.-
T.: 2005, 68- bet.
24. Tadjiyeva Z.G’. va boshqalar „Boshlang’ich sinf matematika, ta’lim
samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish“-Toshkent.:
Jahon
25. Haitov F.N., Shamsiyev A.Sh., Yusupov R.M., Temurov S.Y. Bitiruv
malakaviy ishini yozish, rasmiylashtirish va himoya qilish bo’yicha uslubiy
ko’rsatmalar. Jizzax. 2008, 32 bet.
Internet saytlari
1. http://fayllar.org/
2. http://arxiv.uz/
3. http://ziyonet.uz/ru
4. http://referat.arxiv.uz/
5. http://aim.uz/
23

4-sinfda mustaqil ishlarni tashkil etish metodlari

Sotib olish