• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 399.9KB
Покупки 1
Дата загрузки 24 Февраль 2025
Расширение docx
Категория Юриспруденция

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Bank va bank faoliyati tushunchasi

16. To‘xtamurodov I. – Davlat moliyaviy nazoratining asosiy yo‘nalishlari // “Iqtisodiyot va huquq” jurnali, 2022. 17. Jalolov A. – Byudjet tizimi va uning huquqiy asoslari // “Iqtisodiy tadqiqotlar” jurnali, 2021. 18. Shodmonov S. – Moliyaviy huquqbuzarliklarning huquqiy oqibatlari // “Adolat” jurnali, 2023. 19. Xamdamov I. – Sug‘urta tizimi va uning iqtisodiyotdagi roli // “Bank ishi va moliya bozori” jurnali, 2020. 20. Karimov Sh. – Byudjet mablag‘laridan samarali foydalanish muammolari // “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” jurnali, 2021. Rasmiy hujjatlar va qonunchilik bazasi: 21. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – 2023-yilgi tahriri. 22. O‘zbekiston Respublikasining “Byudjet kodeksi” – 2022-yilgi tahriri. 23. O‘zbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni – 2019-yilgi tahriri. 24. O‘zbekiston Respublikasi “Sug‘urta to‘g‘risida”gi Qonuni – 2021-yilgi tahriri. 25. O‘zbekiston Respublikasi “Moliyaviy nazorat to‘g‘risida”gi Qonuni – 2020- yil. 26. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Markaziy bank va Davlat soliq qo‘mitasi rasmiy saytlaridagi hisobot va statistik ma’lumotlar . Bank sohasining kelajakdagi rivojlanish tendensiyalari Hozirgi kunda bank sohasi dunyo miqyosida katta o‘zgarishlarga duch kelmoqda. Raqamli texnologiyalar va innovatsiyalar bank xizmatlari rivojlanishining asosiy omillaridan biriga aylangan. Quyida bank sohasining kelajakdagi rivojlanish tendensiyalari tahlil qilinadi: Raqamli bank xizmatlari va fintech kompaniyalarining rivojlanishi An’anaviy banklar raqamli texnologiyalar bilan bog‘liq yangi biznes-modellarni ishlab chiqmoqda. Mobil ilovalar, onlayn banking va to‘lov tizimlari mijozlarga tez va qulay xizmat ko‘rsatish imkoniyatini taqdim etmoqda. Fintech kompaniyalari esa innovatsion yechimlarni taklif qilib, bank sohasida raqobat muhitini kuchaytirayotgani kuzatilmoqda. Masalan, Xitoy va AQShda fintech kompaniyalari tomonidan taqdim etilayotgan kreditlash va investitsion xizmatlar katta talabga ega. Blokcheyn texnologiyasi va kriptovalyutalar Blokcheyn texnologiyasi bank operatsiyalarining shaffofligi va xavfsizligini oshirishga xizmat qilmoqda. Ushbu texnologiyaning keng joriy etilishi banklarning an’anaviy vositachilik rolini kamaytirishi mumkin. Kriptovalyutalar esa to‘lov tizimlarining muqobil shakli sifatida banklarning raqobatbardoshligini oshirish uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Yashil moliya va barqaror rivojlanish Banklar ekologik barqarorlikni ta’minlash uchun yashil kreditlash dasturlarini yo‘lga qo‘ymoqda. Xalqaro moliya institutlari ekologik loyihalarni moliyalashtirish orqali barqaror iqtisodiy o‘sishga hissa qo‘shmoqda. Masalan, Yevropa banklari yashil obligatsiyalar chiqarib, ekologik toza loyihalarni qo‘llab-quvvatlamoqda. Sun’iy intellekt va ma’lumotlar tahlili Banklar sun’iy intellekt (SI) va katta hajmdagi ma’lumotlarni (Big Data) tahlil qilish orqali mijozlarga individual xizmat ko‘rsatish imkoniyatlarini kengaytirmoqda. Kreditlash jarayonlarida SI yordamida xavflarni aniqlash va mijozlar ehtiyojlariga mos xizmatlarni taqdim etish samaradorlikni oshirmoqda. Masalan, AQSh va Yevropadagi yirik banklar SI asosida mijozlarga tavsiyalar beradigan tizimlarni joriy qilgan.  Loyihalarni moliyalashtirish – yirik infratuzilma va ishlab chiqarish loyihalarini qo‘llab-quvvatlash.  Korxona va kompaniyalarga investitsiya kiritish – banklar istiqbolli korxonalarni moliyalashtirish orqali iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadi. Misol uchun, O‘zbekistonning yirik banklaridan biri bo‘lgan «Ipoteka-bank» 2023-yilda sanoat va infratuzilma loyihalariga 3 milliard AQSh dollari miqdorida investitsiya kiritgan. Bu yirik sanoat ob’ektlarining qurilishi va modernizatsiyasiga imkon yaratgan. Bank tizimi iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlaridan biri bo‘lib, u kreditlash, depozit operatsiyalari, to‘lov tizimlari va investitsion faoliyat orqali iqtisodiy o‘sishga turtki beradi. Bank xizmatlarining samarali tashkil etilishi nafaqat banklar, balki butun iqtisodiy tizim uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan, banklarning ushbu yo‘nalishlardagi faoliyatini kengaytirish va takomillashtirish davlat va xususiy sektor uchun ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi. Bank faoliyatining asosiy yo‘nalishlari Banklar iqtisodiyotning asosiy bo‘g‘inlaridan biri bo‘lib, moliyaviy resurslarni jalb etish va ularni samarali taqsimlash orqali iqtisodiy o‘sish va barqarorlikni ta’minlaydi. Bank faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: kreditlash, depozit operatsiyalari, to‘lov tizimlari va hisob-kitob operatsiyalari hamda investitsion faoliyat. Kreditlash va uning turlari Kreditlash – banklar tomonidan mijozlarga ma’lum foiz evaziga vaqtincha foydalanish uchun mablag‘ ajratish jarayonidir. Bank kreditlari mijozlarning talablariga qarab turli shakllarda taqdim etiladi. Kredit turlariga quyidagilar kiradi:  Iste’mol krediti – jismoniy shaxslarga uy-joy, avtomobil sotib olish yoki boshqa ehtiyojlar uchun beriladi.  Ishlab chiqarish krediti – korxonalarga ishlab chiqarishni kengaytirish va rivojlantirish maqsadida ajratiladi.  Qisqa muddatli kredit – 1 yildan kam muddatga berilib, asosan aylanma mablag‘larni moliyalashtirish uchun mo‘ljallangan. 5. Chet el kapitali ishtirokidagi banklar – xorijiy investorlar tomonidan tashkil etilgan yoki boshqariladigan banklar. Masalan, O‘zbekistonda «Asaka Bank», «Xalq Banki» va «Ipoteka Bank» davlat banklariga kirsa, «Kapital Bank» va «Hamkor Bank» xususiy tijorat banklaridir. Islom banklari va ularning xususiyatlari Islom banklari shariat qonun-qoidalariga asoslangan holda faoliyat yuritadi. Ularning asosiy xususiyati – foiz (riba) olish taqiqlanganligi. Islom banklarida kredit berish va investitsiyalar shariatga muvofiq amalga oshiriladi. Islom banklarining asosiy tamoyillari: 1. Foizsiz moliyalashtirish – bank kredit berayotganda foiz olish o‘rniga foyda olish yoki zarar ko‘rish sharti bilan investitsiya qiladi. 2. Halol biznes operatsiyalari – bank faqat shariatga mos keladigan loyihalarni moliyalashtiradi. 3. Risk va foydani taqsimlash – bank mijozlar bilan risklarni bo‘lishib ishlaydi. 4. Aktivlar bilan ta’minlangan moliyalashtirish – barcha moliyaviy operatsiyalar real aktivlarga asoslanishi kerak. Islom banklarida qo‘llaniladigan asosiy moliyaviy instrumentlar:  Murabaha – bank mijoz uchun mahsulotni xarid qiladi va unga belgilangan narxda sotadi.  Mudaraba – bank sarmoya kiritadi, mijoz esa biznesni boshqaradi va foyda taqsimlanadi.  Musharaka – bank va mijoz birgalikda sarmoya kiritadi va foyda yoki zarar taqsimlanadi.  Ijara – bank aktivni ijaraga beradi va mijoz unga ma’lum vaqt davomida foydalanadi. Misol sifatida, Saudiya Arabistonidagi «Al Rajhi Bank» yoki BAAdagi «Dubai Islamic Bank» dunyodagi yirik Islom banklaridan hisoblanadi.Banklar iqtisodiy tizimning ajralmas qismi bo‘lib, Markaziy bank pul-kredit siyosatini yuritish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Tijorat banklari esa iqtisodiy faoliyatni moliyalashtirish orqali iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi. Islom banklari esa shariat qoidalariga mos ravishda moliyaviy xizmatlar ko‘rsatib, muqobil bank tizimini taqdim etadi. Har bir bank turi o‘ziga xos funksiyalarni bajaradi va iqtisodiyotda muhim ahamiyatga ega. Bank faoliyatining asosiy yo‘nalishlari Banklar iqtisodiyotning asosiy bo‘g‘inlaridan biri bo‘lib, moliyaviy resurslarni jalb etish va ularni samarali taqsimlash orqali iqtisodiy o‘sish va barqarorlikni ta’minlaydi. Bank faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: kreditlash, depozit operatsiyalari, to‘lov tizimlari va hisob-kitob operatsiyalari hamda investitsion faoliyat. Kreditlash va uning turlari Kreditlash – banklar tomonidan mijozlarga ma’lum foiz evaziga vaqtincha foydalanish uchun mablag‘ ajratish jarayonidir. Bank kreditlari mijozlarning talablariga qarab turli shakllarda taqdim etiladi. Kredit turlariga quyidagilar kiradi:  Iste’mol krediti – jismoniy shaxslarga uy-joy, avtomobil sotib olish yoki boshqa ehtiyojlar uchun beriladi.  Ishlab chiqarish krediti – korxonalarga ishlab chiqarishni kengaytirish va rivojlantirish maqsadida ajratiladi.  Qisqa muddatli kredit – 1 yildan kam muddatga berilib, asosan aylanma mablag‘larni moliyalashtirish uchun mo‘ljallangan.  Uzoq muddatli kredit – 1 yildan ortiq muddatga ajratilib, investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun qo‘llaniladi. Misol tariqasida, tijorat banklari tomonidan kichik va o‘rta biznes sub’yektlariga ajratilayotgan kreditlarni ko‘rsatish mumkin. Masalan, O‘zbekistonda 2023-yilda tijorat banklari tomonidan 150 trln. so‘m miqdorida kreditlar ajratilgan bo‘lib, bu iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat qilgan. Depozit operatsiyalari Depozit operatsiyalari banklarning mablag‘ yig‘ish vositasi bo‘lib, ular orqali jismoniy va yuridik shaxslarning pullari jalb qilinadi va ular bo‘yicha foiz to‘lanadi. Depozit turlariga quyidagilar kiradi:  Muddatli depozitlar – ma’lum vaqt davomida saqlanib, belgilangan foiz stavkasi bo‘yicha daromad keltiradi.  Talab qilib olinguncha depozitlar – istalgan vaqtda yechib olish mumkin bo‘lgan omonatlar.  Jamg‘arma depozitlar – uzoq muddatli omonatlar bo‘lib, ular bo‘yicha foiz stavkalari yuqori bo‘ladi. Depozit operatsiyalari banklar uchun muhim bo‘lib, ular orqali kredit berish uchun zarur bo‘lgan resurslar shakllantiriladi. Masalan, Markaziy bank statistik ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda O‘zbekiston bank tizimida jamg‘armalar hajmi 200 trln. so‘mdan oshgan. To‘lov tizimlari va hisob-kitob operatsiyalari Bank to‘lov tizimlari orqali mijozlarga tezkor va xavfsiz moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish imkoniyati yaratiladi. Asosiy to‘lov tizimlariga quyidagilar kiradi:  Bank o‘tkazmalari – banklar orqali pul mablag‘larini bir hisob raqamidan boshqasiga o‘tkazish.  Plastik kartalar orqali hisob-kitob – VISA, Mastercard, HUMO va UZCARD kabi kartalar orqali operatsiyalar.  Elektron to‘lov tizimlari – Click, Payme, Paynet kabi raqamli xizmatlar yordamida amalga oshiriladigan tranzaksiyalar.  Valyuta operatsiyalari – xalqaro hisob-kitob tizimlari orqali amalga oshiriladi. To‘lov tizimlarining samarali ishlashi moliyaviy barqarorlik va iqtisodiy o‘sish uchun muhim omil hisoblanadi. 2023-yilda O‘zbekistonda elektron to‘lovlar hajmi 500 trln. so‘mdan ortiqni tashkil etgan, bu esa raqamli to‘lov xizmatlarining jadal rivojlanayotganini ko‘rsatadi. Investitsion faoliyat Banklarning investitsion faoliyati ular tomonidan kapital bozorlariga kiritiladigan mablag‘larni boshqarishdan iborat. Investitsiya bank faoliyatining quyidagi yo‘nalishlarini o‘z ichiga oladi:  Qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritish – obligatsiyalar, aksiyalar va boshqa moliyaviy instrumentlarga investitsiya. Iqtisodiy va moliya huquqi fanidan foydalanishingiz mumkin bo‘lgan adabiyotlar, kitoblar, maqolalar va boshqa manbalar ro‘yxati Darsliklar va monografiyalar: 1. Ashurov H., Xakimov S., Jo‘raev A. – Moliya va moliyaviy nazorat – Toshkent: "Iqtisod-moliya", 2022. 2. Mirzakarimov I. – Moliya tizimi va davlat byudjeti – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2021. 3. Abduqahhorov A., Nazarov O. – Moliya huquqi – Toshkent: "Adolat", 2020. 4. Yo‘ldoshev Q., Karimov B. – Bank huquqi asoslari – Toshkent: "Iqtisod- moliya", 2019. 5. Musayev O. – Iqtisodiyot nazariyasi – Toshkent: "Sharq", 2018. 6. Xolbo‘tayev O., Soliyev T. – Moliya va byudjet huquqi – Toshkent: "Iqtisod- moliya", 2023. 7. Soliev T. – Moliyaviy-huquqiy javobgarlik va uning dolzarb masalalari – Toshkent: "Iqtisod-moliya", 2022. 8. Kadirov Sh., Jo‘raqulov A. – Sug‘urta huquqi – Toshkent: "Adolat", 2017. 9. Babayev A. – Kredit va moliyaviy operatsiyalar huquqiy asoslari – Toshkent: "O‘zbekiston", 2018. 10. Ibodov T. – Bank tizimi va uning huquqiy asoslari – Toshkent: "Fan va texnologiya", 2020. Ilmiy maqolalar va jurnallar: 11. “Moliya va soliq” jurnali – O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan nashr etiladi. 12. “Bank ishi va moliya bozori” – Markaziy bank huzuridagi ilmiy-amaliy jurnal. 13. “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” jurnali – O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi nashri. 14. “Iqtisodiyot va huquq” – O‘zbek Milliy Universiteti iqtisodiyot fakulteti jurnali. 15. Nurmatov B. – O‘zbekistonda moliyaviy nazorat tizimining rivojlanish tendensiyalari // “Moliya va soliq” jurnali, 2021. Xulosa Banklar zamonaviy iqtisodiy tizimning ajralmas qismi bo‘lib, moliyaviy vositachilik vazifasini bajaradi. Ular nafaqat aholi va yuridik shaxslar uchun moliyaviy xizmatlar ko‘rsatadi, balki mamlakat iqtisodiyotining barqarorligini ta’minlashga ham xizmat qiladi. Banklar orqali kapital oqimi tartibga solinadi, investitsiya imkoniyatlari kengayadi va jamg‘armalar safarbar etiladi. Shu sababli, bank va bank faoliyatining mohiyati, ahamiyati hamda rivojlanish tendensiyalarini o‘rganish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. 1. Banklarning Iqtisodiyot va Moliya Tizimidagi Ahamiyati Banklar iqtisodiyotning turli sohalariga moliyaviy resurslar yetkazib beruvchi asosiy institut hisoblanadi. Ular quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi:  Pul-kredit siyosatini amalga oshirish – Markaziy bank vositasida kreditlash jarayoni tartibga solinadi, inflyatsiya va iqtisodiy o‘sish jarayonlari muvozanatli yo‘naltiriladi.  Jamg‘armalarni safarbar etish – Jismoniy va yuridik shaxslar o‘z mablag‘larini depozit sifatida joylashtirib, foyda oladi. Bu esa investitsion muhitni yaxshilaydi.  Investitsiyalarni moliyalashtirish – Bank kreditlari va investitsion loyihalar orqali iqtisodiy o‘sish rag‘batlantiriladi.  To‘lov tizimlarini boshqarish – Banklar orqali pul mablag‘larining uzluksiz harakatlanishi ta’minlanadi, bu esa savdo va xizmatlar ko‘rsatish jarayonlarini soddalashtiradi.  Xavflarni boshqarish va sug‘urta xizmatlarini taqdim etish – Banklar moliyaviy bozor ishtirokchilari uchun turli xil xavflarni kamaytirishga yordam beradi. Tahliliy ma’lumotlarga ko‘ra, rivojlangan mamlakatlarda bank sektorining umumiy ichki mahsulotdagi (YAIM) ulushi yuqori bo‘lib, bu iqtisodiyotning barqaror rivojlanishida muhim omil hisoblanadi. Masalan, AQSh va Yevropa mamlakatlarida bank tizimi investitsiyalarni moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi. O‘zbekiston misolida esa bank sektori isloh qilinmoqda va xususiy banklarning ulushi ortib bormoqda. Markaziy bank va uning funksiyalari Markaziy bank – bu mamlakatning asosiy moliyaviy muassasasi bo‘lib, u pul-kredit siyosatini yuritish, inflyatsiyani nazorat qilish, milliy valyuta barqarorligini ta’minlash kabi funksiyalarni bajaradi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ushbu vazifalarni amalga oshiruvchi asosiy organ hisoblanadi. Markaziy bankning asosiy funksiyalari quyidagilardan iborat: 1. Pul-kredit siyosatini amalga oshirish – milliy valyutaning qiymatini saqlash va iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash. 2. Inflyatsiyani nazorat qilish – pul massasi hajmini tartibga solish orqali narxlar barqarorligini ta’minlash. 3. Kredit institutlarini nazorat qilish va tartibga solish – tijorat banklari faoliyatini nazorat qilish va ularning moliyaviy barqarorligini ta’minlash. 4. Mamlakatning oltin-valyuta zahiralarini boshqarish – xalqaro moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish. 5. Davlat byudjeti defitsitini moliyalashtirishni cheklash – davlatning pul bosib chiqarish orqali xarajatlarini qoplamasligini ta’minlash. Misol sifatida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2023-yilda inflyatsiyani pasaytirish maqsadida asosiy stavkani oshirish orqali kredit bozorini tartibga solgan edi. Tijorat banklari va ularning turlari Tijorat banklari mijozlarga turli moliyaviy xizmatlar ko‘rsatadigan va foyda olish maqsadida faoliyat yuritadigan xususiy yoki davlat banklaridir. Ushbu banklarning asosiy faoliyati kredit berish, depozitlarni qabul qilish va boshqa moliyaviy xizmatlarni taklif qilishdan iborat. Tijorat banklari quyidagi turlarga bo‘linadi: 1. Universal banklar – barcha turdagi moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatadigan banklar. 2. Ixtisoslashgan banklar – faqat ma’lum sohalarga xizmat ko‘rsatuvchi banklar (masalan, ipoteka banklari, sanoat banklari). 3. Davlat banklari – davlatga qarashli bo‘lib, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish uchun xizmat qiladi. 4. Xususiy banklar – mustaqil ravishda mijozlarga xizmat ko‘rsatadigan banklar. Bank va bank faoliyati tushunchasi Kirish Banklar zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismi bo‘lib, moliyaviy tizim barqarorligini ta’minlash, kredit resurslarini taqsimlash va investitsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi. Zamonaviy iqtisodiyotda bank tizimi yaxshi rivojlangan davlatlarda iqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy o‘sishning muhim omillaridan biri sifatida qaraladi. Banklar orqali aholi va korxonalar o‘z moliyaviy operatsiyalarini amalga oshiradi, investitsion loyihalar moliyalashtiriladi va iqtisodiy faoliyatga xizmat qiluvchi kredit tizimi tashkil etiladi. Bank tushunchasi va uning jamiyatdagi o‘rni Bank – bu mijozlarning mablag‘larini jalb qilish, ularga kredit ajratish, hisob-kitoblarni yuritish va boshqa moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatishga ixtisoslashgan moliya instituti hisoblanadi. Bank so‘zi qadimgi italyancha "banco" so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, dastlab banklar savdogarlarning pul almashtirish joyi sifatida faoliyat yuritgan. Banklar jamiyatning moliyaviy tizimida muhim o‘rin tutadi. Ular orqali mablag‘lar taqsimlanadi va investitsiyalar yo‘naltiriladi. Xususan, banklar:  Aholi va tadbirkorlarning ortiqcha mablag‘larini jalb qiladi va depozit xizmatlarini taklif etadi;  Korxona va tadbirkorlarni moliyalashtirish uchun kredit ajratadi;  Pul muomalasini yuritadi va to‘lov tizimlarini boshqaradi;  Investitsiyalarni boshqarish xizmatlarini ko‘rsatadi. Misol sifatida, O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan "Xalq banki", "Ipoteka bank" va "Kapitalbank" kabi banklar aholi va biznes uchun turli xil moliyaviy xizmatlarni taqdim etib kelmoqda. Banklarning iqtisodiyotdagi roli Banklar iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchlaridan biri bo‘lib, moliyaviy vositachilikni amalga oshiradi. Ular iqtisodiyotning barqaror o‘sishini ta’minlashda quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: Kapitalni taqsimlash va investitsiyalarni rag‘batlantirish Banklar orqali aholining jamg‘armalari iqtisodiyotga yo‘naltiriladi va tadbirkorlar uchun moliyaviy resurslar  Uzoq muddatli kredit – 1 yildan ortiq muddatga ajratilib, investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun qo‘llaniladi. Misol tariqasida, tijorat banklari tomonidan kichik va o‘rta biznes sub’yektlariga ajratilayotgan kreditlarni ko‘rsatish mumkin. Masalan, O‘zbekistonda 2023-yilda tijorat banklari tomonidan 150 trln. so‘m miqdorida kreditlar ajratilgan bo‘lib, bu iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat qilgan. Depozit operatsiyalari Depozit operatsiyalari banklarning mablag‘ yig‘ish vositasi bo‘lib, ular orqali jismoniy va yuridik shaxslarning pullari jalb qilinadi va ular bo‘yicha foiz to‘lanadi. Depozit turlariga quyidagilar kiradi:  Muddatli depozitlar – ma’lum vaqt davomida saqlanib, belgilangan foiz stavkasi bo‘yicha daromad keltiradi.  Talab qilib olinguncha depozitlar – istalgan vaqtda yechib olish mumkin bo‘lgan omonatlar.  Jamg‘arma depozitlar – uzoq muddatli omonatlar bo‘lib, ular bo‘yicha foiz stavkalari yuqori bo‘ladi. Depozit operatsiyalari banklar uchun muhim bo‘lib, ular orqali kredit berish uchun zarur bo‘lgan resurslar shakllantiriladi. Masalan, Markaziy bank statistik ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda O‘zbekiston bank tizimida jamg‘armalar hajmi 200 trln. so‘mdan oshgan. To‘lov tizimlari va hisob-kitob operatsiyalari Bank to‘lov tizimlari orqali mijozlarga tezkor va xavfsiz moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish imkoniyati yaratiladi. Asosiy to‘lov tizimlariga quyidagilar kiradi:  Bank o‘tkazmalari – banklar orqali pul mablag‘larini bir hisob raqamidan boshqasiga o‘tkazish.  Plastik kartalar orqali hisob-kitob – VISA, Mastercard, HUMO va UZCARD kabi kartalar orqali operatsiyalar.  Elektron to‘lov tizimlari – Click, Payme, Paynet kabi raqamli xizmatlar yordamida amalga oshiriladigan tranzaksiyalar.  Valyuta operatsiyalari – xalqaro hisob-kitob tizimlari orqali amalga oshiriladi. intellekt yordamida tahlil qilish imkoniyatini yaratdi. Bu esa kredit ajratish jarayonining tezkorligini oshirish va moliyaviy xavflarni kamaytirishga xizmat qilmoqda. O‘zbekistonda raqamli bank xizmatlari ham rivojlanib bormoqda. Masalan, "Kapitalbank" va "Ipak Yo‘li Bank" kabi tijorat banklari to‘liq raqamli xizmat ko‘rsatish tizimini joriy etib, mijozlarga onlayn hisob ochish va bank operatsiyalarini masofadan turib amalga oshirish imkoniyatini yaratdi. Bu esa bank mijozlarining vaqtini tejash va xizmatlar sifatini oshirishga yordam bermoqda. Xalqaro Bank Tizimi va O‘zbekistonning Integratsiyasi O‘zbekiston xalqaro bank tizimi bilan integratsiyalashuv borasida so‘nggi yillarda sezilarli yutuqlarga erishdi. Avvalo, O‘zbekiston Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki va Xalqaro valyuta jamg‘armasi bilan hamkorlikni mustahkamlash orqali xalqaro moliyaviy bozorga chiqish imkoniyatlarini kengaytirdi. 2020-yillardan boshlab O‘zbekistonda xorijiy banklarning vakolatxonalari soni ortdi. Masalan, Rossiyaning "Sberbank", "VEB.RF" va Xitoyning "ICBC" banklari O‘zbekistonda o‘z filiallarini ochib, mahalliy bozorga kirib kelmoqda. Bu esa mamlakatning moliyaviy tizimini mustahkamlashga va investitsiya muhitini yaxshilashga xizmat qilmoqda.Shuningdek, O‘zbekiston bank tizimi xalqaro standartlarga mos keladigan tartib-qoidalarni joriy qilishni maqsad qilgan. Xususan, Basel III standartlarini joriy etish orqali banklarning moliyaviy barqarorligi oshirilmoqda. Bundan tashqari, xalqaro to‘lov tizimlari bilan integratsiya jarayonlari boshlangan bo‘lib, Visa, Mastercard, UnionPay va Mir kabi to‘lov tizimlari orqali xalqaro tranzaksiyalar yanada osonlashmoqda. O‘zbekiston bank tizimi xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikni kengaytirib, kredit liniyalarini jalb qilish va xorijiy sarmoyalarni ko‘paytirishga alohida e'tibor qaratmoqda. 2022-yilda O‘zbekiston hukumati tomonidan bir nechta tijorat banklarini xususiylashtirish rejalari e'lon qilindi. Bu esa bank tizimining yanada erkinlashishiga va xalqaro investorlar ishtirokiga imkon yaratadi.O‘zbekiston bank tizimi mustaqillik yillaridan boshlab bosqichma-bosqich rivojlanib kelmoqda. Bugungi kunda mamlakat bank sektori zamonaviy texnologiyalar bilan boyitilgan bo‘lib, xalqaro moliyaviy institutlar bilan yaqin hamkorlikni rivojlantirmoqda. Moliyaviy inklyuziya va mikromoliya xizmatlari Rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining barcha qatlamlariga moliyaviy xizmatlarni yetkazish dolzarb masala hisoblanadi. Banklar past daromadli mijozlarga kredit berish va jamg‘arma xizmatlarini taklif etish orqali moliyaviy inklyuziyani ta’minlamoqda. O‘zbekistonda ham mikromoliya institutlarining kengayishi kichik biznes subyektlarini qo‘llab-quvvatlashga xizmat qilmoqda.Bank va bank faoliyati iqtisodiyotning eng muhim tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, u moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish kabi vazifalarni bajaradi. Bank sohasi hozirda raqamli texnologiyalar, fintech, yashil moliya va sun’iy intellekt kabi omillar ta’sirida jadal rivojlanmoqda. Kelajakda bank sektorining rivojlanishi innovatsion texnologiyalar va mijozlarga moslashtirilgan xizmatlar orqali yanada takomillashishi kutilmoqda.O‘zbekiston sharoitida ham bank sektorining liberallashtirilishi va xususiy banklarning bozorga kirib kelishi moliyaviy xizmatlar sifati va samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga, xalqaro tajribadan foydalanish, raqamli bank xizmatlarini rivojlantirish va barqaror moliyalashtirish tamoyillariga e’tibor qaratish bank tizimining kelajakdagi o‘sish yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Raqamli bank xizmatlarining kengayishi, xalqaro moliya bozori bilan integratsiyaning jadallashuvi hamda bank tizimining barqaror rivojlanishi mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotiga katta hissa qo‘shmoqda. Keyingi yillarda bank tizimining yanada liberallashtirilishi va xususiylashtirilishi O‘zbekiston iqtisodiyotiga yangi imkoniyatlar yaratishi kutilmoqda. 1991-yilda "O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida" gi qonun qabul qilinib, mamlakatning mustaqil bank tizimi tashkil etildi. Bu qonunga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki davlatning pul-kredit siyosatini yurituvchi bosh moliyaviy institut sifatida shakllandi. Bank tizimi ikki pog‘onali tuzilishga ega bo‘lib, uning birinchi pog‘onasi Markaziy bank, ikkinchi pog‘onasi esa tijorat banklari hisoblanadi.1995-yilda O‘zbekiston bank tizimini mustahkamlash maqsadida qator islohotlar amalga oshirildi. Xususan, tijorat banklarini shakllantirish, bank tizimiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va bank xizmatlarining diversifikatsiyasiga e'tibor qaratildi. 2000-yillardan boshlab O‘zbekiston bank sektori islohoti yanada chuqurlashtirilib, banklarning kapitali oshirildi, xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlik mustahkamlandi.Keyingi bosqichlarda, xususan, 2017-yildan so‘ng mamlakatda iqtisodiy islohotlar jadallashdi va bank tizimi yanada erkinlashdi. Xorijiy valyuta bozorini liberallashtirish, banklarning xususiy sektor bilan hamkorligini kengaytirish hamda bank xizmatlarini raqamlashtirish yo‘nalishida muhim qadamlar qo‘yildi. 2020-yildan boshlab O‘zbekistonda bank tizimini modernizatsiya qilish, tijorat banklarini xususiylashtirish va xalqaro moliya bozori bilan integratsiyalashuvi jarayonlari yanada faollashdi. Zamonaviy Bank Texnologiyalari va Raqamli Bank Xizmatlari Bank tizimining rivojlanishi bilan bir qatorda, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish masalasi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Zamonaviy bank texnologiyalari va raqamli xizmatlar nafaqat bank operatsiyalarining samaradorligini oshirishga, balki mijozlar uchun qulaylik yaratishga ham xizmat qiladi.O‘zbekiston tijorat banklarining aksariyati bugungi kunda mobil banking va internet banking xizmatlarini keng joriy qilmoqda. Masalan, Uzcard va Humo to‘lov tizimlarining rivojlanishi bank mijozlariga naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish imkonini berdi. 2021-yildan boshlab esa QR-kod orqali to‘lov tizimi keng joriy qilinib, mijozlarga tezkor to‘lov imkoniyatlari yaratildi. Bundan tashqari, banklarning mijozlar bilan o‘zaro aloqasini yaxshilash maqsadida sun'iy intellekt va big data texnologiyalaridan foydalanish kengaymoqda. Xususan, ba'zi banklar kredit olish jarayonini avtomatlashtirib, mijozlarning kredit tarixini sun'iy yaratilib, investitsiyalarni jalb qilish imkoniyati ta’minlanadi. Misol uchun, O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi va sanoatni rivojlantirish uchun ajratilgan kreditlarning katta qismi tijorat banklari tomonidan amalga oshirilmoqda. Pul muomalasini ta’minlash Banklar iqtisodiy tizimda asosiy moliyaviy operatsiyalarni amalga oshiradi. Ular orqali pul muomalasi tartibga solinadi va to‘lov tizimlari boshqariladi. Zamonaviy banklar naqd va naqdsiz to‘lovlarni amalga oshirish uchun turli xil elektron bank xizmatlarini taklif etmoqda. Kredit tizimini rivojlantirish Banklar aholi va tadbirkorlik subyektlariga kredit mablag‘larini taqdim etish orqali iqtisodiy faollikni oshiradi. Masalan, O‘zbekistonda uy-joy qurilishi uchun ajratilayotgan ipoteka kreditlari aholining turmush darajasini oshirishda muhim rol o‘ynamoqda. Moliyaviy barqarorlikni ta’minlash Banklar iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlikni saqlashda muhim vositachilik rolini o‘ynaydi. Markaziy bank tomonidan olib borilayotgan pul-kredit siyosati orqali inflyatsiya darajasi nazorat qilinadi va iqtisodiy o‘sish barqarorlashtiriladi.Bank tizimi iqtisodiy taraqqiyotning ajralmas qismi bo‘lib, mamlakat moliyaviy barqarorligini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Banklar mablag‘larni samarali taqsimlash, kreditlash tizimini rivojlantirish, to‘lov tizimlarini boshqarish va investitsion loyihalarni moliyalashtirish orqali iqtisodiy rivojlanishga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, zamonaviy bank texnologiyalarining rivojlanishi bilan bank xizmatlari yanada qulay va tezkor bo‘lib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan bank islohotlari natijasida tijorat banklari faoliyati yanada oshmoqda va bank sektori investitsiyalar uchun keng imkoniyatlar yaratmoqda. Bank tushunchasi va uning turlari Bank – bu yuridik shaxs bo‘lib, u aholining, korxonalar va davlatning pul mablag‘larini jalb etish, saqlash, kredit berish, to‘lovlarni amalga oshirish va boshqa moliyaviy operatsiyalarni bajarish bilan shug‘ullanadi. Banklar iqtisodiyotning eng muhim institutlaridan biri bo‘lib, moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Banklar quyidagi turlarga bo‘linadi: Markaziy bank,Tijorat banklari,Islom banklari To‘lov tizimlarining samarali ishlashi moliyaviy barqarorlik va iqtisodiy o‘sish uchun muhim omil hisoblanadi. 2023-yilda O‘zbekistonda elektron to‘lovlar hajmi 500 trln. so‘mdan ortiqni tashkil etgan, bu esa raqamli to‘lov xizmatlarining jadal rivojlanayotganini ko‘rsatadi. Investitsion faoliyat Banklarning investitsion faoliyati ular tomonidan kapital bozorlariga kiritiladigan mablag‘larni boshqarishdan iborat. Investitsiya bank faoliyatining quyidagi yo‘nalishlarini o‘z ichiga oladi:  Qimmatli qog‘ozlarga sarmoya kiritish – obligatsiyalar, aksiyalar va boshqa moliyaviy instrumentlarga investitsiya.  Loyihalarni moliyalashtirish – yirik infratuzilma va ishlab chiqarish loyihalarini qo‘llab-quvvatlash.  Korxona va kompaniyalarga investitsiya kiritish – banklar istiqbolli korxonalarni moliyalashtirish orqali iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadi. Misol uchun, O‘zbekistonning yirik banklaridan biri bo‘lgan «Ipoteka-bank» 2023-yilda sanoat va infratuzilma loyihalariga 3 milliard AQSh dollari miqdorida investitsiya kiritgan. Bu yirik sanoat ob’ektlarining qurilishi va modernizatsiyasiga imkon yaratgan. Bank tizimi iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlaridan biri bo‘lib, u kreditlash, depozit operatsiyalari, to‘lov tizimlari va investitsion faoliyat orqali iqtisodiy o‘sishga turtki beradi. Bank xizmatlarining samarali tashkil etilishi nafaqat banklar, balki butun iqtisodiy tizim uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan, banklarning ushbu yo‘nalishlardagi faoliyatini kengaytirish va takomillashtirish davlat va xususiy sektor uchun ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi. O‘zbekiston bank tizimining shakllanishi va rivojlanish bosqichlari O‘zbekiston Respublikasining bank tizimi mustaqillik yillaridan boshlab bosqichma- bosqich shakllandi va rivojlandi. Mustaqillikning dastlabki yillarida respublikada sobiq Sovet Ittifoqidan meros bo‘lib qolgan markazlashgan bank tizimi hukmron edi. Shu sababli, O‘zbekiston o‘zining mustaqil bank tizimini yaratish jarayonini 1991-yildan boshlab amalga oshira boshladi. Bank va bank faoliyati tushunchasi Reja: Kirish Asosiy qism 1. Bank tushunchasi va uning turlari 2. Bank faoliyatining asosiy yo‘nalishlari 3. Bank tizimi va uning rivojlanishi 4. Bank faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Bank va bank faoliyati tushunchasi 

Купить