Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 79.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 20 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

9 Sotish

Bola ota-ona munosabatlarining pedagogik muammolari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ Mavzu: Bola ota-ona munosabatlarining pedagogik muammolari 1 Mundarija Kirish………………………………………………………………………………2 I BOB.Bola ota-ona munosabatlarining o’ziga xos xususiyatlari…………………4 1.1. Oila- bolani ma’naviy-ahloqiy shakllanishidagi ijtimoiy institut sifatida ……..4 1.2. Bola ta’lim-tarbiyasida ota-onaning tutgan o’rni…………………………......14 II BOB. Bolaning shakllanishida maktab va oilaning hamkorlikdagi faoliyatini tashkil etish ………………………………………………...................18 2.1. Hozirgi vaqtdagi ta’lim jarayonida ota-onalar bilan ishlash ………….……....18 2.2. Maktabning ota-onalar bilan hamkorligining mazmuni va tashkil etish yо‘llari …………………………………………….............................21 Xulosa …………………………………………………………………………….33 Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………...……...35 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Yoshlarga ta’lim-tarbiya berish har bir ota- onaning Vatan oldidagi muqaddas burchidir.Bu burchga mas’uliyat bilan yondoshishi kerak. “Kelajagi kafolatlanishini istagan ota-onalar unga-bunga sarflaydigan vaqtini va harakatini ertaning buyuk insonlari bo’lgan farzandlarini ulg’aytirish uchun sarflashlari lozim. Boshqa yo’nalishlar uchun sarflangan mehnatlar bekor ketishi mumkin, ammo farzand kamoli uchun sarflangan mehnatlar bitmas-tuganmas xazinaga aylanadi”.Farzand kamoli uchun sarflangan mablag’ va vaqt ertangi farovon hayot uchun asos bo’ladi desak hech mubolig’a bo’lmaydi. Agar ota-ona o’z farzandiga, uning tarbiyasiga e’tibor bermasa bu kelajakda muammolarni yuzaga chiqarishi mumkin. O’sha vaqtda esa muammolarni hal qilishga kech bo’lishi mumkin. Zero, bizni chaqqan ilonning ortidan chopsak, ilon zahrining butun tanamizga yoyilishiga sababchi bo’lamiz. Bu holatning oldini olish uchun ilonning ortdidan yugirish emas, uning oldini olish kerak. Shunday ekan bolaga yoshligidan befarq bo’lmay, uning tarbiyasiga, ilm olishiga e’tibor berishi kerak. Har bir ota-ona tarbiya berar ekan, eng avvalo, salomlashishni, kattalarni hurmat qilishni o’rgatishi kerak. Chunki bejizga dono xalqimiz: “Gapning boshi - kalom, odob boshi - salom.” - deb bejiz aytmagan. Ota-bobolarimiz azaldan yosh avlodni chiroyli xulqli, odobli, ilmli, qobil farzand bo’lib ulg’ayishiga katta ahamiyat berishgan. Agar bola noqobil bo'lib ulg’aysa, undan faqat otaonagina emas, balki el - yurt, jamiyat, davlat ham aziyat chekadi. Shuning uchun ham oilaviy tarbiya muhim siyosiy ahamiyatga ega. Murg’ak tasavvurli bola ilk tarbiyani oilada oladi. “Tarbiyani tug’ilgan kundan boshlamak, vujudimizni quvatlantirmak, zehnimizni ravshanlashtirmak lozim”. Bolani tarbiyalash haqida xalqimiz orasida ko’plab afsonalar, rivoyatlar, maqollar, ertaklar yurishi ham bejiz emas. Donishmandlar bolani ona qornidan boshlab tarbiya qilish kerak deyishadi. Qachonki, bola tarbiyali bo’lsa u mukammal ilm sohibi, komil inson bo’la oladi. 3 Shak-shubhasiz, ota-ona, oila, mahalla, maktablar bolalar tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi kunda bolani chiroyli odob-axloqli, ilmli, tarbiyali qilib voyaga yetkazish davlat miqyosidagi dolzarb masala hisoblanadi. “Bir bolaning tarbiyasiga yetti mahalla ota-ona” - deganlari ham bejiz emas. Bolani tarbiyalashda agar maktab yoshida bo’lsa ota-ona va maktab hatto mahalla ham doimo yaxshi yo lga qo yilar ekan, o sha oila, o sha mahalla gullab-ʻ ʻ ʻ ʻ yashnaydi. Ammo hozirgi kunda bolalarning tarbiyasiga e’tibor bermayotgan kishilar ham ko’p uchraydi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o’z nutqlarida bolalar tarbiyasida mahallaning o’rni kamayib borayotganligi, ma'naviyatimiz uchun eng katta xavf – aksariyat odamlarimizdagi loqaydlik va beparvolik kuchayib borayotganligini qayd etdilar”. Hayotning asl mazmun-mohiyatini anglab yetishga o'z umri va salohiyatini bag'ishlagan allomalarimizning asarlarida sog'lom avlod tarbiyasi bilan bog'liq masalalarga alohida o'rin berilgan. Kurs ishining maqsad vazifalari: Bola ota-ona munosabatlarining pedagogic muammolari va ularning yechimlari. Bola ta’lim-tarbiyasida ota- onaning tutgan o’rni. . Bolaning shakllanishida maktab va oilaning hamkorlikdagi faoliyatini tashkil etish Kurs ishi ob’yekti: Bola ota-ona munosabatlarining pedagogik muammolari Kurs ishi predmeti: Bola ota-ona munosabatlarining pedagogik muammolari. Bolaning shakllanishida maktab va oilaning hamkorlikdagi faoliyatini tashkil etish Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bobdan,to’rtta paragraf va qilingan xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi. 4 I BOB. Bola ota-ona munosabatlarining o’ziga xos xususiyatlari 1.1. Oila- bolani ma’naviy-ahloqiy shakllanishidagi ijtimoiy institut sifatida Oila bola shaxsini shakllanishida ma’naviy-ahloqiy muhit bо‘lgan va bо‘lib kelmoqda, shuningdek, xalqning ijtimoiy shakllanishiga javob beradigan bosh ijtimoiy institutdir. Ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishi, ilmiy-texnikaning rivojlanishi va urbanizatsiyaning ta’siri natijasi oila pedagogikasining bola tarbiyasidagi rolini kamayishiga olib kelmoqda. Ammo, bola shaxsini shakllanishida oilaning tarbiyaviy funksiyasi о‘zining ta’sirini yо‘qotgani yо‘q 1 . Oilani tarixiy jihatdan kichik ijtimoiy guruxni tashkil etuvchi sifatida kо‘rib, uning a’zolari nikoh yoki qarindoshlik aloqalari bilan bog‘langan, hayot tarzi umumiy bо‘lgan, о‘zaro ma’naviy javobgarlikka ega zveno deb qaraladi 2 . Halq tomonidan yaratilgan,qomusiy ahamityaga ega bо‘lgan “Pandnoma”lar, buyuk allomalardan Abu Rayxon Beruniy, Imom Al-Buxoriy, At- Termiziy, Amir Temur, Yusuf Xos Xojib, Alisher Navoiy, Muxammad Zaxriddin Bobur, Mirzo Ulug‘bek, Axmad Donish, Abu Ali ibn Sino, Al Forobiy, Abdulla Avloniy va boshqa о‘nlab buyuk shoir va mutaffakirlar maktab va oilada bolani xush-xulq, ahloqiy va har tomonlama kamol topgan qilib tarbiyalash haqidagi qarashlari о‘ziga xos xususiyatlarga ega bо‘lib, о‘zining alohidaligi bilan ajralib turadi. Abu Ali ibn Sino о‘zining pedagogik qarashlarida jamoadan, jamiyatdan ajralib tarbiya topgan bolaning baxtsiz bо‘lib qolishini ta’kidlaydi 3 . Jumladan, Abu Nasr Forobiy har bir kishining baxt-saodatga erishishida yolg‘iz о‘zi emas, balki kо‘plab kishilarning birgalikdagi sa’i-harakati, odamlar faoliyati, bu davlatda yashovchi insonparvar,insonga muhabbatni, yuksak ahloqiy kishilar ta’sirida bо‘lishga intilish kerakligini kо‘rsatgan. Musurmonova.O zamonaviy milliy pedagogikada kо‘rib о‘tilayotgan masalaning dolzarbligiga alohida ahamitya qaratgan holda, yangi tug‘ilgan bolaga 1 Васильева, А.К. Структура семи. // А.К. Васильева М.: Педагогика, 1988. – 164с. 2 Аркин Е.А. Родителям о воспитании. // Е.А. Аркин М.: Просвешение, 1997. – 204с. 3 Abu Ali ibn Sino. Tib qonunlari. Tabobat va meditsina haqida. 5 ham xuddi nihol kabi parvarish zarurligini, pedagogik g‘oyaning tub mohiyati oila tarbiyasini tо‘g‘ri yо‘lga qо‘yish, mustahkamlash va yanada chuqurlashtirish bilan bog‘liqligini ta’kidlab, quyidagicha xulosalaydi: “Oila tarbiyasida hikmat (falsafiy- pedagogik yо‘nalishlar) kо‘p” 4 . Har bir ota-onaning bola tarbiyasi va rivojlanishi haqidagi ilmiy-pedagogik bilimlarni takomillashtirish davssasasir taqozosi ekanligi, bunday dolzarb, murakkab ish maktabgacha tarbiya muassasasi hamda oila hamkorligida amalga oshiriluvchi yagona, yaxlit tarbiya tizimi mavjud bо‘lgandagina ijobiy natija berishini kо‘rsatib о‘tadi. Sharipova D.J. nogiron bolalarga qonunchilikda belgilangan kafolotlarni tо‘laqonli yetkazish, tibbiy-ijtimoiy ishlarni keng kо‘lamda о‘tkazish, ularni kelajak hayotga, jamiyatga moslashtirish va о‘z о‘rinlarini topishlarida yordam berish hozirgi kundagi dolzarb muammolarligidan biri ekanligini alohida qayd etadi. Oila bolaga bо‘lgan ta’sirining chuqur о‘ziga xosligi uchun bolani tarbiyalashda asosiy omil bо‘lib xizmat qiladi. Oilaning ishtirokisiz tarbiyalanayotgan bolalar oilada tarbiyalanayotgan bolalarga qaraganda u yoki bu tomondan rivojlanishdan orqada qoladilar. Oilada tarbiyalashning zaruriyati quyidagilar bilan asoslanadi: 1. Oilada tarbiyalash boshqa tarbiyalarga qaraganda ancha hissiy gabо‘lib, uning “о‘tkazuchi yо‘li” ota - onalarning farzandlariga bо‘lgan sevgisi va bolalarining ota - onalariga bо‘lgan javob hislari (bog‘langanlik, ishonch) bilan ajralib turadi. 2. Bola, ayniqsa ilk yoshda boshqa ta’sirlarga qaraganda oilaning ta’siriga moyil bо‘ladi. Z. Oila kichik guruxni, о‘ziga xos ijtimoiy mikrokosmni tashkil etib bolani ijtimoiy hayotga asta-sekin yо‘naltirish va uning dunyoqarashi va tajribasini oshirishga bо‘lgan talablarga javob beradi. 4 Farzand aziz, ona - mо‘tabar: Tо‘plam /Tahrir hay’ati: V.Karimova, O.Musurmonova, X.Sultonov va boshq.- Toshkent: О‘zbekiston, 2001.-204 b. 6 4. Shu bilan birgalikda oila bir xil bо‘lmagan, differensirlashgan ijtimoiy gurux bо‘lib, unda turli yoshdagi, turli jinsdagi , hatto turli kasbiy tizimlar yotadigan ijtimoiy guruxdir. Bu bolaga о‘zining hissiy va intellektual imkoniyatlarini faol namoyon etishga, ularni tezroq amalga oshirish imkonini beradi 5 . Oila faqatgina bolalarnigina emas, balki kattalarning ham ijtimoiylashuvining muhim omili bо‘lib, unga insonning butun hayoti davomida jismoniy, hissiy va ijtimoniy rivojlanishi bog‘liq bо‘ladi. Jismoniy rivojlanish oilaning mavjudligi va xarakteri bilan bog‘liq. Hissiy rivojlanishda oiladagi muhim va munosabatlar muhim rol о‘ynab, u о‘zining a’zolari uchun “ekologik zona” hisoblanadi. Ijtimoiy rivojlanish jarayonida oila ma’qullashi, qо‘llab-quvvatlashi, e’tiborsizligi yoki qoralashi bilan insonning ijtmoiy bog‘lanishiga ta’sir qiladi, unga murakkab hayotiy vaziyatlarda yordam, yoki vaziyatdan chiqish yо‘lini izlashga, yangi ijtmoiy muhitga moslashuvida halaqit berishi mumkin 6 . Oilada tarbiya bola shaxsini ijtimoilashuvi uchun faqatgina jamoatning manfaatlariga emas, balki ota-onalarning ma’naviy ta’siriga, farzandlarning qо‘llab-quvvatlash, himoyalanishga bо‘lgan manfaatlariga, ota –onalarning ma’naviy yordamlariga imkon yaratadi. Oilaviy hayotda ijtimoiy-biologik, ahloqiy-xuquqiy, psixologik va estetik munosabatlar yotadi 7 . Oilaning tarbiyaviy potensialini uning pedagogik imkoniyatlarini belgilovchi omillar va sharoitlar tashkil etadi. Oilaning tarbiyaviy potensiali komponetlari sifatida quyidagilarni kо‘rsatish mumkin: - oila a’zolarining soni va tuzilishi; - oiladagi ahloqiy- psixologik muhit, oila a’zolari о‘rtasidagi muloqotning xarakteri 5 Ковалев, С.В. Психология современной семи. // С.В. Ковалев М.: Просвешение, 1988.- 342с. 6 Гребенников, И.В. Основи семейной жизни. // И.В. Гребенников М.: Просвешение, 1991.- 276с. 7 Плотниекс, Н.Э. Психология в семье. // Н.Э. Плотниекс М.: Просвещение, 1991. – 325с. 7 - ota-onalarning hayotiy va kasbiy tajribasi, ularning ma’lumoti darajasi va pedagogik madaniyati; - oiladagi vazifalarning taqsimlanganligi ( tarbiyaviy vazifalarning ham ); - oiladagi moddiy va maishiy sharoit; - oilada dam olishning iashkil etilishi, oilaviy an’analarning mavjudligi 8 ; - oilaning maktab va boshqa ijtimoiy institutlar bilan о‘zaro aloqasi. Bolaning tarbiyasida oiladagi ahloqiy - psixologik muhit, avlodlar bilan va er - xotin о‘rtasidagi munosabatlar yetakchi rol о‘ynaydi. Rus pedagogi V. A. Suxomlinskiyning kо‘rsatishicha,bolaning tarbiyasidagi asosiy maktab – bu er va xotinning, ota va onaning о‘zaro munosabatlaridir. «Bolalarni tarbiyalash bu alohida kuchlarni, ma’naviy kuchlarni berishdir. Insonni biz sevgi bilan, otaning onaga, onaning otaga bо‘lgan sevgisi, xurmati orqali dunyoga keltiramiz. Ota va onasi bir –birini hurmat qilgan shuningdek odamlarni sevgan va hurmat qilgan sevgan oilalarda tarbiyali bolalar ulg‘ayadi» 9 . Oila pedagogikasining muhim va ajralmas qismi bu ota-onalarning farzandlarini sevishidir. Ayniqcha ilk yoshlarida ota-onalarning farzandlariga bо‘lgan sevgisi, e’tibori bо‘lmagan oilalardagi bolalarda о‘smirlik yoshga kelib nevrotik о‘zgarishlar yuzaga kelishi mumkin. Bolaning tо‘laqonli rivojlanishi uchun ham otaning ham onanining farzandga bо‘lgan sevgisi zarur. Oiladagi bо‘sh vaqt sferasi eng avvalo bolaning tarbiyasi, oila a’zolarining ma’naviy rivojlanishi, ularning kelajakdagi mehnat faoliyatiga psixik va jismoniy tayyorgarligi uchun sharoit yaratadi. Oiladagi avlodlar о‘rtasidagi muloqot, munosabatlar (otaonalar-farzandlar, buvi va buvalar- nabiralar) tarbiyaviy xarakter tusini oladi vabshsh vaitlarini shunga qartishni nazarda tutadi 10 [19, 37-38]. Oilada bо‘sh vaqtni tashkil etishda bir oila a’zosining manfaatlarini, qiziqishlarini oilaning boshqa a’zolari qiziqishlariga ham tо‘g‘ri kelishini, ya’ni ma’lum bir psixologik kelishuvni e’tiborga olish lozim. Oilaviy bо‘sh vaqt undagi 8 Ковалев, С.В. Психология современной семьи. // С.В. Ковалев М.: Просвещение, 1988.- 342с. 9 Кравцов, Г.Г. Личность формируется в семье. Г.Г. Кравцов Дошкольное воспитание, 1991. - № 2.-С.12- 1 7. 10 Маленкова, Л.И. Педагоги, родители и дети. // Маленкова Л.И. М.: Просвещение, 1994.- 474с . 8 qarama-qarshiliklar va muammolarni ochadi, bu muammolar boshqa faoliyat doiralarida keyinga planga surilishi mumkin. Bunday muammolar (obyektiv va suyektiv) er-xotinning individual xususiyatlari, oila qadriyat sifatida qarashga bо‘lgan psixologik ustanovkalari bilan bog‘liq bо‘ladi. Bо‘sh vaqtlardagi muloqot oilaning bir qator funksiflarini samarali amalga oshirishga imkon yaratadi [19, 81] Oilada bola tarbiyasining samaraliligi unga ota-onalar va pedagoglar tomonidan qо‘yiladigan talablarning birligiga bog‘liq bо‘ladi. Ta’lim tizimining demokratlashuvi, innovatsion dasturlar maxsus muassasalarning ham oila bilan о‘zaro hamkorligi muammosini hal etish, rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan farzandni tarbiyalayotgan ota-onalarning pedagogik madaniyatini oshirish sharoitlarini yuzaga keltirish yо‘llarini tadqiq etish zaruriyatini keltirib chiqmoqda 11 Tadqiqotchilar va amaliyotchilar bunga bog‘liq quyidagi qarama-qarshiliklarni aniqlaganlar: — ota - onalarning huquqlari va burchlari о‘rtasidagi va ulardan foydalanishni bilmaslik; — ota-onalarning ta’limga bо‘lgan ehtiyojlari va ularni qondirishning imkoniyatini mavjud emasligi; —ota-onalarda pedagogik madagniyat darajasining pastligi va bolani tarbiyalashda psixologiya asoslarini bilmasliklari hamda maxsus muassasalarda ta’lim tizimining talab darajasida emasligidir. Turli ijtimoiy institutlar о‘rasidagi aloqa va hamkorlikni mustahkamlanishi va rivojlanishi (maktab, oila, jamoatchilik) rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalarning hayot tarzi va tarbiyalanishini yaxshilanishiga olib keladi. Hozirgi vaqtda oila va maktabning о‘zaro faoliyatiga quyidagi tamoyillar asos bо‘ladi: 1) bolani tarbiyalash va о‘qitishda ota-onalar va pedagoglar partner (sherik) bо‘ladilar; 11 Васильева, А.К. Структура семьи. // А.К. Васильева М.: Педагогика, 1988. – 164с. 9 2) bu pedagoglar va ota-onalar tomonidan bolalarni tarbiyalash va о‘qitishdagi hamfikrlilik; 3) pedagoglar va ota-onalar tomonidan bolani hurmat qilish, yordam berish va unga ishonish; 4) pedagoglar va ota-onalar tomonidan rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalarni tarbiyalash va о‘qitishda oila va maktabning imkoniyatlarini bilishlari va ulardan maksimal darajada foydalanishlari; 5) oila va maktabning о‘zaro hamkorligi jarayonini, uning oraliq va yakuniy natijalarini doimo taxlil qilish. Jamoatchilik va oilada tarbiyalashning о‘zaro aloqadorligi, shuningdek pedagoglar, ota-onalar va jamoatning о‘zaro ma’suligi bir qator meyoriy –huquqiy hujjatlarda о‘z aksini topgan 12 . Masalan, “Ta’lim tо‘g‘risidagi Qonun” da ota-onalar birinchi pedagoglar deb kо‘rsatilgan. Ular farzandlarining jismoniy, ahloqiy va intellektual rivojlanishiga asos solishlari lozim. Bunga bog‘liq ravishda maktabning oila bilan ishlashdagi mavqei о‘zgaradi. Har bir maktab bolani tarbiyalab qolmasdan, balki ota-onalarga bola tarbiyasi bо‘yicha maslahatlar beradi. Bunga bog‘liq ravishda ta’lim muassasasi ota-onalar bilan ish olib borish sharoitlarini aniqlash, uning mazmunini boyitishi, maktab va oilaning rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolani tarbiyalashda va о‘qitishdagi hamkorligining formasi va metodlarini takomillashtirishi lozim. Defektolog – faqatgina bolalarning tarbiyachisi bо‘lmay, balki ularni tarbiyalash bо‘yicha hamkordirlar 13 . Maktab va oilaning mustahkam hamkorligini amalga oshirish lozimligi haqida: « Bolalarni tarbiyalamasdan, maktab hayotida ota-onalarning ishtirokisiz, kattalar va bolalarning doimiy ma’naviy muloqotisiz oila jamiyatning dastlabki 12 Токарева, С.Н. Социальные и психологические аспекты семейного воспитания. // С.Н. Токарева М.: Просвещение, 1989. – 243с. 13 Лесгафт, П.Ф. Семейное воспитание ребенка и его значение. // П.Ф. Лесгафт М.: Просвещение, 1991.-423с. 10 yacheykasi bо‘la olmaydi, maktab esa о‘quv-tarbiyaviy maskini bо‘lmaydi va jamiyatning ma’naviy rivojlanishi tо‘xtab qoladi» deb kо‘rsatgan . « Ota-onalar bilan ish olib borish masalasi –juda muhim va dolzarb muammo. Bunda ota-onalarning bilim darajasi, ularning о‘z bilimlarini oshirishga yordam berish, ularni ma’lum bо‘lgan pedagogik bilimlar bilan qurollantirish bо‘yicha ishlar olib borish lozim» 14 . Rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan farzandni tarbiyalayotgan oilaga nisbatan maktabning rahbarlik va tashkillashtiiruvchi roli bir qator omillar bilan belgilanadi: —ota-onalar о‘rtasida pedagogik bilimlarni rejaga asosan, faol ravishda yoyish ; — bola tarbiyasida oilaga yordam berish; — jamiyatda va oilada tarbiyaning ijobiy tajribasini tashviqot qilish; — ota-onalarni pedagogik faoliyatga jalb etish ; — ota-onalarning pedagogik bilimlarni egallashlarini faollashtirish va boshqalar. V.A. Suxomlinskiy pedagogika barcha uchun, ya’ni о‘qituvchilar va ota- onalar uchun ilm bо‘lishi kerak deb kо‘rsatgan. Biror-bir muvaffaqiyatli tarbiyaviy ish pedagogik ta’limsiz, ota-onalarning pedagogik madaniyatini oshirish tizimisiz bо‘lmaydi, chunki pedagogik madaniyat umumiy madaniyatning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Ota-onalarning pedagogik madaniyati deganda bola tarbiyachisi sifatidagi shaxs tomonlarining rivojlanganligi, bola tarbiyasiga tayyorligi tushunilib, ular oilada va jamiyatda bola tarbiyasi jarayonida namoyon bо‘ladi. Ota-onalarning pedagogik madaniyatining asosiy komponenti bо‘lib psixologik-pedagogik, fiziologik-gigiyenik va huquqiy bilimlarining ma’lum bir summasi, shuningdek 14 Ауталипова У.И.Психолого-педагогические проблемы в воспитании детей дошкольного возраста в условиях семьи. В сб. мат-лов межд.конф. «Новые подходы и пути обучения, воспитания, коррекции и интеграции детей с проблемами в развитии». Бишкек, 1998. 11 rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolani tarbiyalash amaliyoti jarayonida yuzaga kelgan kо‘nikma va malakalar, ularning pedagogik tayyorgarligi xizmat qiladi 15 . Bunda ota-onalarning tarbiyaga bо‘lgan munosabatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Ota-onalik burchiga ma’suliyat bilan yondoshish, о‘z farzandlarini iloji boricha yaxshi tarbiyalashga bо‘lgan hoxish - ota-onalarning pedagogik madaniyatini ajralmas qismidir. Korreksion pedagogika sohasida ota-onalar rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalarni tarbiyalash va о‘qitishning asosiy qonuniyatlari va xususiyatlarini bilishlari, tarbiya mazmuni va metodlari bilan tanishishlari, bolaning atrofdagilar bilan munosabatlari va ijtimoiy qimmatga ega bо‘lgan xulq formalarini shakllantirishga yо‘naltirilgan bolalar faoliyatini, muloqotini tashkil etish formalari va metodlarini e gallashlari muhim. Pedagogik madaniyatni tarbiyada jamiyatning ota-onalar shaxsiga bо‘lgan asosiy talablar, oiladagi munosabatlarni regulyatsiya qiluvchi g‘oyaviy, ahloqiy munosabatlar, oiladagi shaxslararo munosabatlar ijtimoiy-pedagogik shartlari bilan birgalikda kо‘riladi. Bunga bog‘liq ravishda ota-onalar bilan ish olib borish quyidagi hamkorlik tamoyillariga asosan amalga oshiriladi. Hamkorlik belgilariga quyidagilar kiradi: — jarayonning har bir ishtirokchisi faoliyat maqsadini anglashi; —ishtirokchilar о‘rtasida mehnatni aniq bо‘linishi va kooperatsiyasi; —jarayon ishtirokchilari о‘rtasida ma’lumot alamashishdagi shaxsiy aloqalar, о‘zaro yordam; — ijobiy shaxslararo munosabatlar 16 . Shuni ta’kidlash lozimki, keyingi yillarda ota-onalarning faolligi oshib, ular bola tarbiyasida faol ishtirokchilarga aylandilar. «...Shunday qilish lozimki, maktab ota-onalarning о‘rnini bosmasin, ularni ota-onalaridan uzoqlashtirmasdan, 15 Nurmuxamedova L.SH. Aqliy rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalar ma’naviyatini shakllantirishda oilaning ta’siri. T.: 2005y. 16 Кравцов, Г.Г. Личность формируется в семье. Г.Г. Кравцов Дошкольное воспитание, 1991. - № 2.-С.12-17. 12 balki ularni bir-biri bilan bog‘lab, aloqasi va о‘zaro harakati uchun sharoit yaratsin » 17 . Ota-onalar bilan ish olib borish – defektolog faoliyatining murakkab va muhim qismi bо‘lib, u о‘ziga ota-onalarning pedagogik bilim, kо‘nikma va malakalarini oshirish, oiladagi tarbiyada pedagoglar tomonidan ota-onalarga yordam berish, bola tarbiyasi uchun muvofiq sharoit yaratish,bolani tarbiyalashda ota-onalar va tarbiyachilar, pedagoglarning о‘zaro harakatlarini kiritadi. YE.A. Arkin, ota-onalar bilan ishlashning asosiy vazifalariga quyidagilarni kiritgan: 1) bolalaning oilasini о‘rganish; 2) maktab faoliyatida ota-onalarning faol ishtirok etishga jalb etish; 3) rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalarni tarbiyalash va о‘qitishdagi oila tajribasini о‘rganish; 4) ota – onalarga korreksion pedagogika va psixologiya sohasida tushunchalar berish 18 . Maktab va oilaning hamkorligi vazifalarini hal etishda asosiy muammolardan biri bu soha faoliyatini yaxshi bilmaslik bir tomondan, ikkinchi tomondan oila bilan ishlashda faqat an’anaviy metodlarni qо‘llash bо‘lib, kо‘p vaqtda pedagoglar va ota – onalar hamkorligining boshqa shakllarini qо‘llash zaruriyati kelib chiqmoqda. Bunday hamkorlikni Angliyada о‘rganish ajribasi qiziqarli. Masalan, Lindon bolalarning tarbiyasida ota - onalarning ishtirokini о‘rgangan. G. Pag i B. Tayzardlar о‘z tadqiqotlarini ota-onalarni maktab faoliyatiga jalb etish masalalariga qaratganlar. Bu tadqiqotlar asosida hamkorlikning 5ta asosiy yо‘nalishlari kо‘rsatib berilgan, bulardan 3tasi mutaxassislarga, ikkitasi ota- onalarga tavsiya etilgan. posvyatili ryad rabot podklyucheniyu roditeley k deyatelnosti shkol. 17 Mо‘minova L.R. Nogiron bolalarni oilada tarbiyalash.T.: Respublika oila markazi. 1996 y. 18 Aytmetova G.SH. Oligofrenopedagogika. T.: 1994. 13 1. «Tarbiyasiz bolalarga yordam berishga harakat qilayotgan mutaxassislar ota-onalarni bolalarni rivojlanishidagi muhim potensial, shu bilan bir vaqtda “muammoning bir qismi deb qaraydilar”. 2.Bolalardagi qiyinchiliklar oiladagi qiyinchiliklar sifatida qaralib, oila muammolaridan ajratib qaralmaydi. Oilaning boshqa a’zolarini о‘zgartirishlar kiritish lozimligiga ishontirmasdan muammoni hal etib bо‘lmaydi 3. Mutaxassislar bolani uyda о‘qitishga ota-onalarni jalb etib, ular ishga halaqit bermasdan, balki farzandlarining muvaffaqiyatlariga yordam beradilar. Ota-onalar farzandlariga yordam berish maqsadida yangi malakalarni egallab olishlari mumkin. 4. Hamkorlikning yana bir tomoni: ota-onalarning ma’lumotga ega bо‘lish huquqlari va maktabga bolalarining hayotiga samarali ta’sir etish uchun murojaat qilishlaridir. 5. Ota-onalar о‘zlarini har narsaga qodir kattalar deb hisoblaydilar 19 . 1. Oila faqat bolalarnigina emas, balki kattalarning ham ijtimoiylashuvida muhim omil bо‘lib, unga insonning butun hayoti davomida jismoniy, hissiy va ijtimoiy rivojlanishi bog‘liq bо‘ladi. 2. Oiladagi tarbiya bola shaxsini ijtimoiylashuvining faqat jamoat uchungina emas, balki ota - onalarning individual ravishda о‘zlarini ma’naviy tomonini farzandlarida namoyon bо‘lishida, bolalar himoyalashda kо‘rinadi. 3. Ota-onalar bilan ishlash bu defektolog faoliyatining murakkab va muhim tomoni bо‘lib, u о‘ziga ota-onalarning pedagogik bilim, kо‘nikma va malakalarining darajasini kо‘tarish; ota-onalarga oilada tarbiya bо‘yicha pedagoglarning yordamini talab etadi. 19 wwwikipedia . ru . 14 1.2. Bola ta’lim-tarbiyasida ota-onaning tutgan o’rni Ta’lim - bilim berish, malaka va ko’nikmalar hosil qilish jarayoni, kishini hayotga va mehnatga tayyorlashning asosiy vositasi. Ta’lim jarayonida ma’lumotlar olinadi va tarbiya amalga oshiriladi. Ta’lim va tarbiya bir-biri bilan uzviy bog’liqdir. Inson ilmli bo’lishni istasa u eng avvalo tarbiyalanishi kerak.tarbiyali inson mukammal ilm sohibi bo’la oladi. Har bir mamlakatning bugungi va ertangi kuni o’sha yurtdagi maktablarning holatiga, ta’lim-tarbiyaning sifatiga bog’liq. O’sib kelayotgan yosh avlodning bilimi va ularning kelajakda qanday inson bo’lishiga qarab, yurtimiz kelajagini tasavvur qilishimiz mumkin. Shuning uchun ham: “Kelajak yoshlarning qo’lidadir” - deyishadi. Bolaga tarbiya berish avvalo oiladan boshlanadi. Biz oilani “kichik vatan” deb ataymiz. Aynan shu Vatan bola uchun dastlabki tarbiya maktabi bo’ladi. Qaysidir ma’noda ota-ona farzandining birinchi o’qituvchisi hisoblanadi. Shuning uchun ota-onaning o’zi ham yuksak axloqiy sifatlarga ega bolmog’i kerak. Bolaga o’zi yaxshi fazilatlar bilan o’rnak bo’la oladigan ota-onaning farzandi kelajakda go’zal xulqli, yuksak ilmli, xalqqa foydasi tegadigan barkamol shaxs bo’ladi. “Taniqli pedagog A.S.Makarenko besh yoshgacha bo'lgan tarbiya bolaning shaxsiyati shakllanishida o'ta muhim ahamiyatga ega ekanini qayd etib o'tgan. Bu haqda u shunday deb yozgan: “...tarbiyaning bosh asosi besh yoshda nihoyasiga yetadi, demak, siz besh yoshgacha nima qilgan bo'lsangiz, bu tarbiyaviy jarayonning 90 foizini tashkil etadi, keyingi tarbiya esa qayta tarbiyalash negizida davom etadi”. Aynan shu vaqt oralig’i ota-onadan katta mas’uliyatni talab etadi. Mana shu vaqtda ota-ona o’z farzandiga ko’proq e’tibor berishi, uning tarbiyasi bilan jiddiy shug’illanishi kerak. Ayna shu davrda bolaga to’g’ri tarbiya bera olish juda muhimdir. Sharq mutafakkirlari, pedagog olimlar barkamol insonni yetishtirish uchun tarbiya naqadar zarurligi haqida so’z yuritganlar. Jumladan, Imom Buxoriyning “al-Adab al-mufrad hadislar to'plami, Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u blig”, Kaykovusning “Qobusnoma”, Husan Koshifiyning “Ahloqi Muhsiniy”, Jaloliddin 15 Doniyning “Ahloqi Doniy”, Abu Lays Samarqandiyning “Bo’stonul-orifin” asarida tarbiya va tarbiyalanishning ma’nosi, “Tanbehul g'ofiliyn” asarida farzandlarga yuksak insoniy fazilatlarni kamol toptirish va yana ko’plab mutafakkirlarimiz o’z asarlarida shunga o’xshash fikrlarni ilgari surgan. Bola birinchi tarbiyani oilasidan oladi. Shuning uchun bolaning ta’lim-tarbiya olishiga oilaning o’rni kattadir. Bolani tarbiyalashda yo’l qo’yiladigan xatoliklar haqida ko’rib chiqaylik:  Bolani doimiy ravishda tanqid qilish uni o’ziga bo’lgan ishonchini yo’qolishiga, mustaqil fikrlay olmasligiga olib keladi. Mustaqil fikriga ega bo’lmagan inson hayotda o’z o’rniga ham ega bo’lmaydi.  Ko’pchilik insonlar ular bilan suhbatlashadigan insonni emas, uni tinglaydigan insonni qidirishadi. Bola ham o’zini tinglaydigan insonni qidiradi. Agar bolani uyda fikri umuman tinglanmasa, qo’llab-quvvatlanmasa undagi ishtiyoq so’nadi, odamlarning orasida erkin bo’lolmaydi, o’z fikrini aniq, ravon bayon etolmaydi.  Bolani hamma aytganini qilaverish ham uning erkatoy, tantiq qisqa qilib aytganda tarbiyasining buzilishiga olib keladi.  “Qush uyasida ko’rganini qiladi.” Shunday ekan bolaga to’g’ri tarbiya berishni istagan inson, avvalo, o’zini tarbiya qilishi, o’zi bolaga o’rnak bo’lmog’i kerak. Abu Ali Ibn Sino ham: “Kimga qanday pand nasihat qilsang, unga avvalo o’zing amal qil.” - deb to’xtalib o’tgan. Bolaga nimadirni o’rgatmoqchi bo’lsangiz faqat gapda emas, harakatlar bilan ham buni ifoda eting. Har bir qilgan ishingiz bolaga o’rnak bo’lmog’i kerak.  Keragidan ortiq e’tibor ham bolani tarbiyasiga yomon ta’sir qiladi. Bolaga o’zi qila oladigan ishlarini qilishga imkoniyat yaratib berish kerak. Agar u qila oladigan har bir ishni qilib bersa bola ota-onaning ko’magiga o’rganib qoladi. Bu kelajakda ham ota-ona ko’magisiz hech bir ish qila olmaydigan inson bo’lishiga olib keladi.  “Urib jazolashdan tiyilish kerak. Bu bolani kelajakka yana xato qilmaslikka o’rgatmaydi”.  Bolani juda erkin qo’yib qo’yish, uning taltayishiga olib keladi.  Bolaga o’ta muloyimlik qilish ham uning tarbiyasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. 16 Biz hozir bola tarbiyasidagi xatoliklardan ba’zilarini ko’rib chikdik. Ming afsuski, bolani tarbiyalashda mana shunday xatoliklar ko’plab uchrab turadi. Bu bolani noqobil bo’lib tarbiyalanishiga olib keldi. Bolaning tarbiyasi bilim olishiga ham katta ta’sir qiladi. Ota-ona o’z bolasini ilmli, komil inson bo’lishini istasa bolasiga to’g’ri tarbiya beradi, o’qishidan xabardor bo’lib turadi, o’qituvchi bilan doim aloqada bo’ladi. Shundagina farzandidan yaxshi natija kutshi mumkin. O’z farzandini kamolotini ko’rishni istagan ota-ona hamma mas’uliyatni o’qituvchiga yuklamaydi, balki o’qituvchi bilan doimo birga faoliyat olib boradi. Ota-ona farzandiga ustozni hurmat qilishni, ustoz ikkinchi ona ekanini, maktab ikkinchi uy ekanini uqtirishi kerak. Shundagina bola ustozini hurmat qiladi, uning barcha o’rgatgan narsalarini xotirasida muhrlaydi. Bu esa shu o’rgangan narsalarini keyinchalik hayotida qo’lay olishiga yordam beradi. “O’qituvchilar yomg’ir tomchisi bilan taqqoslanadi. Yomg’ir har bir donning hayotiyligini uyg’otar ekan, o’qituvchining asosiy maqsadi har bir o’quvchining ijodiy imkoniyatlarini ochib berishdir” . Tomchi suvlar orqali suvga tashna yerga tushadi va u yerdan navqiron, yosh nihollar unib chiqadi. Ya’ni ilmga tashna o’quvchilarni kelajagi bor inson sifatida shakllantiradi. O’qituvchi bolalarga ta’lim-tarbiya bilan birga hayotda yashashni o’rgatadi. Hayotning oq-u qorasini ustoz tanitadi desak ham mubolag’a bo’lmaydi. Maktabga birinchi kelgan bolani sayqallanmagan tosh desak, o’qituvchini esa sangtarosh deymiz. O’qituvchi ya’ni sangtarosh sayqallanmagan toshdan go’zal bir ko’hinur yaratadi. Bu jarayon oson bo’lmaydi, albatta. Bunda ota-ona ham o’qituvchi bilan hamkorlikda ishlashi kerak. Ikkala tomon ham bunga ancha mehnat sarflaydi. Shuncha mehnatning natijasi, albatta go’zal bo’ladi. Faqatgina o’qituvchi harakat qilib, ota-ona yoki o’quvchi harakat qilmasa, bunda ham natija bo’lmaydi. Ota-onalarning o qituvchilar bilan uchrashib turishi kerak. Chunki ularʻ o z farzandlari to g risida ko proq narsalarni bilib oladilar. Shuning uchun bola ʻ ʻ ʻ ʻ tarbiyasining tub mohiyatini tushungan va bolasining tarbiyasiga befarq bo’lmagan 17 har bir ota-ona oila bilan maktab o rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashgaʻ intiladi. “Bola maktabni tamomlagunga qadar ota-ona maktab bilan yaqin aloqa o rnatishi, farzandining darslarini o zlashtirishi, xulq-atvoridan xabardor bo lib ʻ ʻ ʻ turishi, tarbiya masalalarida o qituvchi bilan maslahatlashib turishi, bolaning ʻ darsdan so ng nima bilan mashg ulligi haqida o qituvchini xabardor qilib turishi ʻ ʻ ʻ kerak”. Shuning uchun hamma birdek harakat qilish kerak. “Ilm ko’p yog’gan yomg’irga o’xshaydi” . Ana shu yomg’ir orqali o’qituvchi o’quvchilarni sug’oradi. Bu yomg’ir suvlaridan qonib-qonib ichish o’quvchining o’ziga bog’liq, ya’na ota- onasiga ham. Ota-ona bu suvlardan ichishi uchun farzandiga yordam bermog’i kerak. Shunday ekan bolani komil inson bo’lishi uchun o’qituvchi, ota-ona va bolaning o’zi ham harakat qilmog’i kerak. Hamkorlikda ish qilinsa, bolani kamolotga yetkazish yo’lida o’sish bo’ladi. Shu sababli bolasini kamolotini istagan ota-ona ustoz bilan hamkorlikda ish olib boradi va bolasini o’qishini nazorat qiladi. Uning tarbiyasiga, ilm olishiga e’tibor beradi. 18 II BOB. Bolaning shakllanishida maktab va oilaning hamkorlikdagi faoliyatini tashkil etish 2.1. Hozirgi vaqtdagi ta’lim jarayonida ota-onalar bilan ishlash О‘zbekiston respublikasining “Ta’lim tо‘g‘risida”gi Qonunida ta’lim muassasalari oldida turgan asosiy masalalardan biri “bola shaxsining tо‘laqonli rivojlanishida oila bilan о‘zaro hamkorlik qilish” deb kо‘rsatilgan. Bu ustuvor yо‘nalish ta’lim sohasida olib borilayotgan ishlarning barcha jabhalarini qamrab oladi. Bolalarni tarbiyalash ota-onalarni pedagogik bilimlarini oshirish bilan chambarchas bog‘liq. Ota-onalar tomonidan bolaning xarakteriga asos solinadi, uning atrofdagilar bilan о‘zaro munosabatlari shakllanadi. Har bir oila farzandini о‘zicha tarbiyalaydi, ammo har bir oila turli vaziyatlardan kelib chiqqan holda turli darajada malakali pedagogik yordamga muhtoj bо‘ladi. Lekin, hamma ota-onalar ham bu yordamni qabul qilmaydilar. Bolani kuzatayotgan, uning muammolarini biladigan pedagogning vazifasi ota-onalarni hamkorlikka jalb qilish yoki ularni pedagogik tamoyillarni tushunish va bilishga yо‘naltirishdir. Rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan farzand yashayotgan va tarbiyalanayotgan, maktabda о‘qiyotgan oilalar turli bо‘lib, bular oilaning ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarida, ota-onalarning ma’lumoti, ularning tarbiya muammolari bо‘yicha xabardorligida namoyon bо‘ladi. Bolalar-va ota-onalar о‘rtasidagi munosabatlarda muammolar, qiyinchiliklar kelib chiqadi. A.S. Spivakovskayaning ma’lumotlariga kо‘ra ota-onalar о‘tkasida о‘tkazilgan sо‘rovnomalar ularning korreksiyalash masalalari bо‘yicha pedagoglarga murojaat etmasliklarinig sabablarini kо‘rsatgan. Bularga: - ota-onalar qiyinchiliklarga e’tibor bermasliklari; -noqulay deb hioblashlari, chunki bu turdagi maslahatlar pedagogning vazifasiga kirmaydi; 19 - pedagog bilan muloqot qilishda qiynaladilar; -muammolarni о‘zlari hal qilamiz deb hisoblaydilar; - pedagogning kasbiy kompetensiyasidan shubhalanadilar 20 ; . Pedagoglarga bu muammoga boshqa tomondan qaraydilar: - ota-onalar indamasdan muammolarni tinglaydilar, lekin barcha ishlarni о‘zlaricha qiladilar; - ota-onalar bilan gaplashish qiyin, chunki ular о‘zlarini haq deb biladilar va farzandlarining tarbiyasiga boshqalar aralashishlarini istamaydilar; - kо‘p ota-onalarning yoshi pedagognikidan katta va shuning uchun ularning e’tiborini qozonish va bolasining tarbiyasi bо‘yicha maslahatlar berish mushkul. Bularning barchasi yana bir bor oila bilan ishlashda defektolog uchun hal etilmagan kо‘plab masalalar mavjudligini kо‘rsatadi. Maktabning pedagogik jamoasi rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan ota-onalarga yordam berishlari uchun avval maktab, muassasa xodimlari bilan tizimli va maqsadga yо‘naltirilgan ishlarni, sо‘ngra esa pedagoglarning ota-onalar bilan asta-sekinlik, har tomonlama о‘ylab kо‘rilgan ishlarni olib borish lozim. Bolalar va ularning ota-onalari bilan obyektiv vaziyatni e’tiborga olgan holda ishlashni о‘rganigsh zarur. Chet el va respublikamizdagi olimlar maktab oilaning ehtiyojlarini faqat tо‘liq ravishda “ochiq tizim” bо‘lganida qondira olishini isbotlab berganlar. Ota-onalar erkin, о‘zlarining vaqtlaridan va istaklaridan kelib chiqqan holda maktab hayotiga kirib borib bolaning maktabdagi faoliyati, pedagogning bolalar bilan muloqot qilish usuli bilan tanishish imkoniyatiga ega bо‘lishlari kerak. Ota- onalarga farzandining о‘qish va boshqa faoliyatini uzatishga ikon berib pedagoglarning bolalarga munosabati, g‘amxо‘rligi, diqqat-e’tiborini kо‘rstish ularning maktab xodimlariga bо‘lgan ishonchini orttiradi. Ota-onalar uchun maktabning ochiqligi ularning pedagogik bilimlarini, kompetentligini oshirishga yordam berishi mumkin. Pedagoglar va ota-onalarning hamkorligi quyidagi tamoyillarga asoslanishi kerak: 20 Спиваковская, А.С. Как быть родителями: (О психологии родительской любви). // А.С. Спиваковская М.: Педагогика, 1986.- 243с. 20 -bolaning maktabda va oilada hissiy, ma’naviy va jismoniy ehtiyojdarini qondirish; - maktabda va oilada tarbiyalash va rivojlantirishda birdamlik; - bola shaxsini ota-onalar va pedagoglar tomonidan hurmat qilinishi; - pedagoglar tomonidan oiladagi tarbiyani, ota-onalar tomonidan- jamiyatda tarbiyalash shartlarini e’tiborga olinishi. Maktab yo pedagogik dialog bilan kirib borib oila bolaning tarbiyasi bо‘yicha aniq bilimlarga ega bо‘ladi, mutaxassislarning ish shakllari, usullari bilan tanishadi, oilada tarbiyalash mahoratiga ega bо‘ladi. Hozirgi vaqtda ota-onalar bilan ishlash yangi darajada bо‘lib, uning vazifasi rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolaning hayoti sifatini oshirish va maktab, oila sharoitida rivojlantirishdir 21 . Pedagoglarning ota-onalar bilan hamkorligi pedagogning kasbiy mahoratining о‘sib natijasidagina amalga oshadi. Korreksion pedagogika, psixologiya va boshqa sohalar bо‘yicha bilimlar bilan qurollangan pedagog ota- onalarbilan bemalol muloqot qila oladi, ular bilan rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolani tarbiyalash va rivojlantirishga qaratilgan muammolarni hal etishda sherikchilik iladi. Bunga maktabning oila uchun ochiligi imkon yaratadi: - ota-onalar tomonidan maktabga tizimli ravishda qatnash; - bayramlarni birgalikda о‘tkazish; - pedagoglar tomonidan tarbiyalanuvchilarining oilasiga tashrif buyurish va bunda ota-onalar bilan hamkorlik rejalarini tuzish; Suhbatlar,о‘tkazish, maslahat berish, bolalar faoliyatini kо‘rish va hokazo. Oila ham pedagoglar tomonidan hurmat qilinishini talab etadi 22 . Hozirgi vaqtda korreksion ta’lim bosqichida ota-onalar bilan sifatli ish olib borishning maqbul yо‘nalishlariga quyidagilar kiradi: 1 yо‘nalish. Korreksion pedagogika va psixologiyaning “klassik tizimi”ining eng yaxshi tomonlarini amalda qо‘llash. Oila bilan ishlashda 21 Лесгафт, П.Ф. Семейное воспитание ребенка и его значение. // П.Ф. Лесгафт М.: Просвещение, 1991.-423с. 22 Кравцов, Г.Г. Личность формируется в семье. // Г.Г. Кравцов // Дошкольное воспитание, 1991. - № 2.-С.12- 21 buyruqbozlik, korreksion muassasaning “yopiqligidan”voz kechish. Avvalgi eng yaxshi tajribalarni zamonaviy texnologiyalar korreksion pedagogika sohasidagi ishlanmalar bilan birlashtirish. Ikkinchi yо‘nalish. Ota-onalar bilan ishlash oilada tarbiyalashning tajribasi bilan tanishini nazarda tutadi, shu tarzda oiladagi tarbiya va jamoatdagi tarbiya yaqinlashadi. Oiladagi tarbiyaning eng yaxshi namunalaridan maktab sharoitida ham foydalanish zarur, maxsus muassasaning yutuqlari oila uchun kerakdir. Maxsus muassasa va oilaning hamkorligini yangi shakliga rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalarni tarbiyalash masalalari bо‘yicha pedagogik adabiyotlar kо‘rgazmasini tashkil qilish, ota-onalarga bolalar rivojlanishidagi nuqsonlarni tashxis qilish va korreksiyalashga, pedagogik taxminlar, psmixologik testlashga doir fandagi yutuqlar haqida ma’lumot berish kiradi. Uchinchi yо‘nalish. Korreksion pedagogika va psixologiya sohasi bо‘yicha zamonaviy ilmiy hamda xalq pedagogikasidagi eng yaxshi tajribalar asosida mutaxassislarni tayyorlash. Hozirgi zamon korreksion pedagogikasida xalq pedagogikasining eng zо‘r tarbiya an’analari am e’tiborga olish 23 . 2.2. Maktabning ota-onalar bilan hamkorligining mazmuni va tashkil etish yо‘llari Pedagoglar va ota-onalarning о‘zaro hamkorligi bosqichma-bosqich amalga oshirilishi va uning vazifasiga ota-onalarning faol pedagogik pozitsiyasini shakllantirish kirishi lozim. Tо‘g‘ri tashkil etilgan ish ta’limiy xarakterga ega bо‘ladi. Pedagog oilada tarbiyaning ijobiy tajribalariga tayanishi, uni yoyishi kerak. Hamkorlikning eng birinchi va hal qiluvchi sharti pedagog va ota-onalar о‘rtasidagi ishonchli munosabatlardir. Aloqa shunday bо‘lishi kerakki, ota- onalarda tarbiyaviy va taxlimiy jarayonga nisbatan qiziqish uyg‘onsin. Ikkinchi, yanada ahamiyatli bо‘lgan vazifa – oilani pedagogik kо‘nikma va bilimlar bilan qurollantirishdir. Pedagogik hamkorlik jarayonini bunday tarzda 23 Маленкова, Л.И. Педагоги, родители и дети. // Маленкова Л.И. М.: Просвещение, 1994.- 474с. 22 tashkil etish natijasida ota-onalarning faqatgana о‘zining farzandini tarbiyalashdagina ema, balki butun sinning tarbiyaviy ishlarida faol ishtirochkchiga aylanishini kо‘rish mumkin. Pedagoglar va ota-onalar sherik sifatida bir-birlarini tо‘ldirib boradilar. Sherikchilik munosabatlari ikkala tomnning tengligini, о‘zaro iliq munosabat va hurmatni nazarda tutadi. Oila va maktabning hamkorligida quyidagilar nazarda tutiladi: - oilani uning bola tarbiyasidagi imkoniyatlarini aniqlash maqsadida о‘rganish; - oilalarni bola tarbiyasidagi ahloqiy imkoniyatlari bо‘yicha guruxlash; - pedagog va ota-onalarning birgalikdagi harakatlari bо‘yicha dastur tuzish; - tarbiyaviy faoliyatning oraliq va yakuniy natijalarini taxlil qilish; . Hozirgi vaqtda barcha mutaxassislar ota-onalarni maktab ishiga jalb etishning zarurligini tan oladilar, ammo pedagog va ota-onalarning о‘rtasidagi munosabatlarda ma’lum bir disgarmoniya, muvofiq emaslik ham kuzatiladi. Bunday munosabatlarning rivojlanishiga shaxsiy hamda kasbiy omillar tо‘sqinlik qilishi mumkin: vaqtning yetishmasligi, о‘ziga ishonmaslik, etnik stereotiplar, alam qilish hislari- bularning barchasi, shaxsiy va kasbiy qarashlar oilalarga bolalarining tarbiyasida faol ishtirokchi bо‘lishiga tо‘sqinlik qiladi. Shuning uchun pedagoglarning о‘zlari tashabbus kо‘rsatib har bir alohida oila bilan qanday hamkorlik qilishni tushunishlari kerak. Ota-onalarning ishtirokida individual yondoshish tamoyilidan foydalanib kо‘pchilik oilalarni ishga jalb etishning turli- tuman usullarini ishlab chiqish mumkin. Ota-onalarning ishtirokini 5 darajasi ajratiladi 1) bir martalik yordam kо‘rsatish; 2) ota-onalarning qobiliyatlaridan ba’zan mashg‘ulotdar о‘tishda foydalaniladi; 3) ota-onalar doimiy ravishda yordam kо‘rsatadigan kо‘ngilli yordamchilarga aylanadilar; 4) ota-onalar sinfda ishning asosiy yо‘nalishlarini aniqlashga yordam beradilar; 23 5) ota-onalar maktabning ishida yordam beradigan kо‘p masalalarni muhokama qilishda ishtirok etadilar;. Har bir variantda ota-onalarda tajriba almashishb, bir-biridan ma’ulm bir malakalarni о‘rganish imkoniyati mavjud. Shuning uchun ish davom etgan sari ota-onalar ishtirokining imkoniyatlari kо‘payib boradi. Pedagog oila a’zolarining qaysi biri sinfning ishida ishtirok etishidan fqat’iy nazarmota-onalarga yordam berishga doimo tayyor bо‘lishi kerak. Asta-sekinlik bilan berilgan yordam va qо‘llab-quvvatlash ota-onalarga о‘zarini ancha dadil tutishga, mustaqil ishlashga imkon yaratadi. Ota-onalarning kuchli tomonlari va ijobiy sifatlari e’tiborga olish ishning muvaffaqiyatli bо‘lishini ta’minlaydi. О‘zaro munosabatlarning rivojlanib borishi bilan ishonch mustahkamlanadi, ota-onalar rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolani tarbiyalashda ma’lum bir ma’suliyatga ega bо‘ladilar. Bolani har tomonlama rivojlantirishda maktab va oila hamkorligining mazmuni, shakl va metodlarini takomillashtirish juda muhim. Maxsus muassasa pedagogi bu vaziyatda bolalarning tarbiyachisi va ota-onalarning sherigi sifatida ish kо‘radi. Pedagoglar va oila a’zolari о‘rtasidagi aloqaning xarakteri va samaraliligi maktabning oila bilan hamkorligidagi ishning metodlarini tо‘g‘ri tanlashiga ham bog‘liq bо‘ladi. Maktab-va oilaning hamkorligini tashkil etish yо‘llari Rivojlanishida nu q soni b о‘ lgan bolalarni tarbiyalashda maktab va oilaning hamkorligi muhim bо‘lib uning samarali bо‘lishi pedagog va ota-onalarning bir fikrdaligidan kelib chiqadi . Rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolaning shaxsni shakllanishida va rivojanishida ham pedagog va ota-onalarning hamkorligi zarur. Ota-onalarning bola hayotida faqatgina uyda emas, balki maktabda ham ishtiroki: - dunyoni bolalar pozitsiyasida kо‘rishga; - farzandiga о‘ziga teng sifatida qarashga; - bolaning kuchli va kuchsiz tomonlarigi bilish va ularni e’tiborga olish; 24 - bolani hissiy о‘llab-quvatlashga tayyor bо‘lish; - bola bilan ishonchli munosabatlar о‘rnatish, uning ishlarida ishtirok etish, uning quvonchlari va g‘amlarini birgalikda sezish imkonini beradi . Zamonaviy tadqiqotlar bolaning tarbiyasida oilaning asos ekanligini ta’kildaydi va oiladagi tarbiyaning kuchi va turg‘unligini beglilaydigan omillarni kо‘rsatib bergan. Bularga quyidagilar kiradi: 1. chuqur, hissiy xarakterga ega bо‘lgan ota-onaning farzandga bо‘lgan sevgisi va unga javob hislar; 2. onaning, otaning va boshqa oila a’zolarining tarbiyaviy ta’sirining doimiyligi va uzoq davom etishi; 3. ilk yoshdanoq bolaning turli faoliyatga jalb etish. Pedagoglar va ota-onalar birgadikdagi harakatlari, intilishlari bilan istalyotgan natijalarga erishishga harakat qilishlari kerak. Ota-onalar va pedagoglar quyidagilarni esda saqlashlari lozim: - bola shaxs va biz uning individualligini qо‘llab-quvvatlashimiz zarur; -ota-onalarda va pedagoglarda bola unga yordam berishga tayyor insonlarni kо‘rishi, his etishi lozim; - pedagog lar bolalarda ota-onalariga bо‘lgan beqiyos hurmat hissini tarbiyalashlari lozim; - ota-onalar bolada pedagogga nisbatan ishonch hissini tarbiyalashlari va guruxning ishlarida faol ishtirok etishlari lozim; Ota-onalar va pedagoglar tarbiyaga bо‘lga munosabatini о‘zgartirishi, yoshining psixologik xususiyatlarini bilish asosida bola bilan dialoglar о‘tkazishni; -ota-onalar va pedagoglar bolani tarbiyalashda va о‘qitishda tushunish, ehtiyotkorlik, madaniyatli mnosabatda bо‘lishlari, bolaning sizgi va hislarini inkor emasliklari zarur. Maktab va oilaning hamkorlik shakllariga quyidagilar kiradi: - oilaga tashrif buyurish; - suhbatlar, shkola roditel rebenok otkloneniye 25 - maslahatlar; - ota-onalar majlislari, seminar-praktikumlar; - ochiq eshiklar kuni ; - ochiq darslar, mashg‘ulotlar ; - ota-onalar konferensi yalari ; - sо‘rovnomalar о‘tkazish; - yaxshi ishlar kuni; - ma’lumot kechalari; - stol atrofidagi muhokamalar; - maktab mutahassislari bilan uchrashuv kechasi; (psixolog, logoped. metodist, vrach); - adabiyotlar kechasi; - sport musobaqalari ; - dam olish kechalari ; - xalq bayramlari;. Ota-onalar bilan hamkorlikda ishlashning eng samarali shakklaridan –bular stol arofidagi suhbat, tajriba almashish, sо‘rovnoma, yangi metodik adabiyotlar bilan tanishish, ochiq eshiklar kuni, yakka tartibdagi maslahatladir. Bayramlar umumiy ishning sevimli qismidir. Bayramlarda ota-onalar tо‘laqonli ishtirokchilar bо‘lib, yangiliklar bilan tanishadilar, g‘oyalar almashinadi, amaliy maslahatlar, bayram liboslarini tayyorlash bо‘icha ishlar maslahatlashiladi. Bunday yondoshuv ijodiy hamkorlikka undaydi, ishonch uyg‘otadi, kо‘p muammolarni hal etadi. Oilada rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolani tarbiyalashda, uning shaxsini rivojlantirishdagi ijobiy muhitni yaratishda eng avvalo, psixologik-pedagogik bilimlar, amaliy kо‘nikma va malakalarga ega bо‘lish lozim. Ota-onalarning pedagogik madaniyatini va maktadagi hamkorlik jarayonidagi ishtiroki darajasini aniqlashda ijtimoiy-pedagogik mktodlardan sо‘rovnoma, test, yakka suhbatlar, oilaga borish, bolalar va klarning ota-onalarini kuzatish metodlarini qо‘llash mumkin. 26 Ota-onalarning toifalariga bog‘liq ravishda yangi faol ish shakllaridan “stol atrofidagi yig‘ilishlar”, auksionlar, kо‘rgazmalar, viktorinalar, pedagogik kaleydoskoplar, disputlar, qiziqishlari bо‘yicha klublar, tanlovlar, “Savol-javob kechalari”dan foydalaniladi. Hamkorlikni tashkil etishda pelagoglarning о‘zlarini ham kasbiy malakalarining darajasini oshirish zamonaviy talablardan,ta’limni modernizatsiyalashga bо‘lgan kelib chiqqan holda amalga oshirilishi kerak. Maktab va oota-onalarning hamkorligining mazmuni va metodikasi quyidagilardan о‘z ichiga oladi: 1. bolalarni tarbiyalash ishida maktab va oilaning birligi; 2. pedagoglar va ota-onalar о‘rtasida о‘zaro ishonch, bolaning qiziqishlari va ehtiyojlarini va tarbmiyachilar sifatida о‘zlarining vaziflarini tushunish; oilada pedagogning, maktabda ota-onalarning hurmatini mustahkamlash; 3. ijobiy tanqid va о‘z-о‘zini tanqid asosida tо‘g‘ri munosabatlarni о‘rnatish; 4. rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalarni tarbiyalashda о‘zaro yordam; 5. oilada tarbiyalashning eng maqbul tajribalarini о‘rganish va ularni ota- onalar о‘rtasida tashviqot qilishi, maktab ishida oilada tarbiyalashning ijobiy metodlaridan foydalanish; 6. maktabning oila bilan ishlashida turli ish shakllaridan foydalanish: ota- onalar va oilaning boshqa a’zolari bilan tanishish, maslahatlar, ota-onalarning guruxli va umumiy majlislari, konferensiyalari, ota-onalar universitetlari, tashviqotning kо‘rgazmali shakllari; 7. ota-onalar bilan individual va guruxli ishlash shakllari bir-birini tо‘ldiradi. Ota-onalar bilan pedagogning har kungi muloqoti individual ish uchun katta imkoniyatlar yaratadi, maktab va oilaning aloqalarini mustahkamlaydi; 8. ota-onalarning faollarini, jamoatchilikni maxsus ta’lim muassasasining faoliyatiga, ota-onalar bilan ishlashga jalb etish. Tadqiqot asosida ota-onalarni maktab faoliyatiga jalb qilish bо‘yicha harakatlar yо‘nalishini ajratishimiz mumkin: 1. Oila va maktab о‘rtasidagi dastlabki aloqalar : 27 — ota-onalarni bolalari bilan yoki ularsiz muassasani mashg‘ulotlar boshlanguniga qadar taklif qilish; — pedagoglarning oilalarga borishi; — muassasa haqida ota-onalarga yozma ma’lumotlar berish; — shartnoma tuzish. 2. Keyinchalik ota-onalar va pedagoglarning о‘zaro hamkorligi quyidagi jarayonlarda amalga oshiriladi: — ota-onalar farzandlarini muassasaga olib kelganlaridagi va olib ketayotganlaridagi kundalik aloqalar; — ota-onalar bilan bolalari haqida, ularning muvaffaqiyatlari va muammolari bо‘yicha norasmiy suhbatlar; — ota-onalarni farzandlari haqidagi yozma ma’lumotlar bilan tanishtirish; — vrachga borish kerakligi haqidagi maslahatlar va hokazo; — ota-onalarni farzandlari qanday о‘qiyotganini bilish yoki muassasaning ishi bilan tanishishlari uchun maktabga kelishlari. Ota-onalarga maktabga yordam kо‘rsatish taklif etiladi; ular о‘yin majmualarini ishlab chiqishda, bolalar uchun materiallar yig‘ishda va hokazolarda yordam bera oladilar. 4. Ota-onalar bolalarning muassasaga kо‘nikib ketishi maqsadida kundalik mashg‘ulotlarda, turli xil tadbirlarda ham ishtirok etishlari; kundalik mashg‘ulotlarda, ekskursiyalar о‘tkazishda va boshqa tadbirlarda yordam berishlari mumkin. 5. Ota-onalar uylarida bolalari bilan ishni davom ettiradilar yoki uy rejasini bir qismini amalga oshiradilar. 6. Ota-onalar farzandlari tо‘g‘risida qaror qabul qilishda ishtirok etishlari mumkin; ota-onalar komitetlari muassasaning ishiga doir masalalarni hal etishda ham ishtirok etadilar. 7. Ota-onalar uchun jamoatchilik tadbirlari samaralidir, ularga tarbiya masalalari bо‘yicha kurslarga, seminarlarga borish, ma’ruzachilarni taklif etish, ota-onalar klubining ishlari va hokazolar kiradi. 28 8. Maktab ota-onalarga bolani parvarishlash, rivojlantirish, oilada tarbiyalash yuzasidan ma’lumotlar va amaliy maslahatlar yig‘ishda, krizisli vaziyatlardan chiqishda yordam beradi. Pedagoglar ham, ota-onalar ham bolalarni sog‘lom va baxtli bо‘lishlarini kо‘rishni istaydilar. Ota-onalar pedagoglarning bolalarniqiziqishlari va ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan ishlarini davom ettirishlari lozim. Ota-onalar hayot tajribasiga ega, vaziyatni taxlil qila oladigan katta odamlardir, shuning uchun ba’zi muammolarni hal qilishda pedagog ulardan kerakli va zarur maslahatlarni iolish mumkin. Shu tarzda ta’limiy ishlarnining kо‘p qismini bolalr va ota-onalar bilan bir vaqtda tashkil etish mumkin,yuzaga keladigan muammolarni, belgilangan vazifalarni birgalikda, bir-birlarining manfaatlarini e’tiborga olgan holda kuchlarni birlashtirib hal etish zarur. Ota-onalarni maktab faoliyatiga jalb etish bо‘yicha maxsus metodika ishlab chiqilgan. Ushbu metodika uch bosqichni о‘z ichiga oladi: birinchi bosqich — farzandining ta’limida ota-onalarning ehtiyojlarini e’tiborga olish; ikkinchi bosqich— maxsus muassasalarda ta’lim xizmati buyurtmachilari bо‘lgan ota-onalarning pedagogik bilimlarini oshirish; uchinchi bosqich maktab faoliyatida pedagoglar va ota-onalarning sherikchiligi bо‘lib, uning asosini munosabatlarning insonparvarligi, insoniy qadriyatlar, shaxsga yо‘naltirilgan yondoshuv tashkil etadi. Bunday metodikani joriy etish ota-onalar bilan ishlashning murakkablashgan 2 blokli tizimining yaratish imkonini beradi. Har bir blokning о‘z ichiga faoliyatning vazifalari, shakli va metodlarini oladi. Maktabda ushbu ishning mazmunini amalga oshirishda faoliyatning jamoali va individual ish shakllari qо‘llaniladi. Hamkorlikni amalga oshirishda jamoali va individual ish shakllari birgalikda qо‘llash maqsadga muvofiq bо‘ladi. Bularga: suhbat, fikrlash-maslahatlar, yakka topshiriqlarni bajarish, muammoni hal etishda birgalikda izlanish, maktablar yozish va hokazolar kiradi. Bu shakllar har bir ota- 29 ona bilan о‘zaro munosabatlarda ulardaning xususiyatlaridan kelib chiqqan holda yondashilganda samarali bо‘ladi. Ota-onalarni о‘ziga qaratish, ularning ishonchini qozonish, ochiq sо‘zlashuvga chiqirish, pedagog bilan о‘zining ichki fikrlari, shahbalari bilan bо‘lishishga istak uyg‘otish muhim. Bularning barchasi rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolani tо‘g‘ri tushunishga, uni uyda va maktabda tarbiyalashdagi muammolarning maqbul usullarini topishga yordam beradi. Bunday muvaffaqiyatli shaxslararo hamkorlikning psixologik sharti diqqat, tushunish, ast-seinklikdir. Oila bilan ishlashning nazariy va amaliy tomonlarini taxlil hozirgi vaqtdagi yana bir muammoni- ota-onalar va bolalarning birgalikdagi faoliyatini tashkil etish muammolarini ochib berdi. Pedagoglarning asosiy vazifalaridan biri- oilada meyoridagi munosabatlarni rivojlanishi uchun sharoit yaratish bо‘ilib, u faqatgina ota-onalar va bolalar faoliyatida yuz berib turli shakllarda amalga oshiriladi. Masalan, bilish faoliyatining shakllari- bu bilim, kо‘nikma va malakalarning jamoatchilikda namoyon etish, faoliyat yо‘nalishlari bо‘yicha hisobotlar, bilim va ijod bayramlari, ochiq eshiklar kunidir. Bunday tadbirlarning mavzusi, predmeti va о‘tkazish metodikasini pedagoglar va ota-onalar birgalikda belgilaydilar. Tarbiyachi topshiriqlar tuzadi, guruxlarni shakllantirishga, tayyorlov ishlarini olib borishga yordam beradi, ota-onalar esa yasatishda, rag‘batlantiruvchi mukofotlarni tayyorlashda, natijalarni baholashda ishtirok etadilar. Mehnat faoliyati shakllari –sinfni bezatish, maktab hovlisini tozalash va kо‘kalamzorlashtirish, gullar ekish, kutubxona tashkil etish va hokazolar. Dam olish shakllari –spektakllar, bayramlar, musobaqalar, tanlovlar va hokazolardir. Faollashtirish shakllari- diskussiyalar, dialogalar, vaziyatlarni muhokama qilish, bolarning nutqini yokiijodlrini taxlil qilish, teringlar, о‘yinni modellashtirish metodi va hokazolar. Kо‘rgazmali shakllar- kutubxonalar , videofilmlar, ota-onalar va bolalar uchun eslatma-tavsiyalar, taklifnomalar, kitoblar kо‘rgazmasi, о‘yinlar, bolalar izgan yoki birgalikda chizilgan rasmlar, fotokо‘rgazmalar, gazetalar va hokazolar. 30 Ota-onalar bilan ishlashning ancha yangi shakllaridan biri bо‘lgan ma’lum bir mavzu bо‘yicha, masalan, “Oilada bolaning mehnat tarbiyasi”, “Maktabda bolalarning mehnat tarbiyasi” mavzularidagi videofilmlarn yaratish kiradi. Gazetani chiqarish hamkorlikning qiziqarli shakllaridan biridir. Gazetani tayyorlashda maktab ma’muriyati, pedagoglar, mutaxassislar, ota-onalar va bolalar ishtirok etadilar. Nazariya va amaliyotda korrekion ta’lim muassasalarda ota-onalar bilan ishlashning bir qator umumiy vaziflari aniqlangan: —ota-onalarning boshqa ijtimoiy institutlarda (oila va xokazo) amalga oshirilmaydigan qiziqishlari, fikrlari va savollarini о‘rganish; — ota-onalar tomonidan turli ijtimoiy rollarni о‘zlashtirishlarida о‘zlarining rivojlanishi uchun optimal sharoitlar yaratish; — ota-onalar bilan hamkorlik modelini tuzish uchun boshqa ta’lim muassasalarining tajribalaridan foydalanish; — ota-onalar bilan ishlash vositalari va usullarini kengaytirish; — birlashma ishtirokchilarining о‘sishlari uchun sharoit yaratish, ijodiy muhitni yuzaga keltirish . Ota-onalar majlislarini eski strukturada о‘tkazish ularning ishonchlarini oqlamaydi. Korreksion ta’lim muassasasining meyoriy –huquqiy bazasiga muvofiq ota-onalar ta’lim xizmatarining buyurtmachilari hisoblanadilar va ularta’lim jarayonini tashkil etishda ishtirok etishga huquqli bо‘lib, о‘zlarining boshqaruv organlarini tashkil etish va ba’zi masalalarni ota-onalar majlislarida, konferensiyalarda va boshqa ish shakllarida mustaqil raishda hal qilishlari mumkin. Hozirgi vaqtda kо‘pgina ta’lim muassasalari ota-onalarning anjumanlarini о‘tkazmoqdalar, bu anjumanlarda rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalarning ta’limi, ularni rivojlantirish masalalari muhokama qilinmoqda. Bu anjumanlar ilmiy-amaliy, nazariy, tajriba almashish turida bо‘lishi mumkin. Anjumanlar yiliga 1 marta о‘tkaziladi, ammo jiddiy tayyorgarlikni talab etadi, ota-onalarning ishtiroki, bolalar rasmlari kо‘rgamalari, konsertlari nazarda tutiladi. 31 Konferensiyalarning tuzilishi: 1) maktab rahbarining nutqi; 2) ota-onalarning ushbu muammo bо‘yicha oila tajribasi yuzasidan chiqishlari (3-5); 3) videofilmlar; 4) xoxlovchilar chiqishlari; 5) bolalarning chiqishlari; 6) yakun. Ota-onalar bilan ishlashning yangi shakllaridan biri –bu vasiylik kengashini tuzishdir. Maktabning vasiylik kengashi kollegial organ bо‘lib, jamoatchilik asosida doimiy faoliyat kо‘rsatadigan о‘z-о‘zini idora qilish organidir. Vasiylik kengashi rais va vasiylik kengashining 7 nafar a’zolaridan iborat bо‘ladi. Vasiylik kengashiga maxsus ta’lim muassasasi rahbari, muassasaga qatnaydigan bolalarning ota-onalari, shuningdek maktab xodimlari, ta’lim muassasasini mablag‘ bilan ta’minlaydigan tashkilotlardan vakillar kiradi. Vasiylik kengashining vazifalariga kiradi: kо‘maklashish: 1) maktabning rivojlanishi va faoliyat kо‘rsatishi uchun byudjetdan tashqari mablag‘larni jalb qilishga k; 2) maxsus ta’lim muassasasida bolalarning hayot foliyati ni tashkil qilish va yaxshilashga; 3)pedagogik jamoaning mehnat sharoitlarini yaxshilashga; 4) Ota-onalar bilan hamkorlik faoliyatini tashkil etishga. Ota-onalarni tizimli ravishda har tomonlama pedagogik jihatdan bilimlarini oshirish ularni nazariy bilimlar asoslari, kо‘p jihatdan esa rivojlanishida nuqsoni bо‘lgan bolalar bilan ishlash amaliyoti bilan tanishtirishni nazarda tutadi . Pedagogik tashviqot ishlari dastur asosida oib borilishi lozim. Pedagogik tashviqot ishlari ota-onalarni korreksion pedagogika va psixologiya sohasidagi ilg‘or g‘oyalar bilan tanishtirishni nazarda tutadi. Ota-onalarni pedagogik bilimlar bilan qurollantirishda ba’zi talablarga e’tibor berish lozim: mashg‘ulotlarni ma’ruza, suhbat, dialog tarzida о‘tkazish, savolni yoritish vaqtida amaliyotdan misollar keltirish, yakunlashda esa olingan bilimlarni faollashtirishga yordam beradigan pedagogik topshiriqlarni bajarish maqsadga muvofiq bо‘ladi. 32 Tinglovchilarni muloqot bо‘yicha sheriklari sifatida qabul qilish zarur. Matnni esa о‘qib bermasdan, sо‘zlab bergan ma’qul. Ma’ruzalar mavzusi ota-onalarning pedagogik bilimlarga bо‘lgan ehtiyojlari asosida, ota-onalar majlislarida, suhbatlarda va maslahatlarda yuzaga keladigan masalalar bо‘yicha aniqlashtiriladi, qо‘shimchalar kiritiladi. Materialni bayon qilishda amaliyotdan, pedagogik vaziyatlardan turli-tuman misollar keltirish, nazariy materialni amaliy materiallar bilan bog‘lashga e’tibor beriladi. Psixologik-pedagogik praktikum ma’ruzadan sо‘ng qо‘llanilishi mumkin. Pedgogik ta’lim jarayonida barcha ota-onalarning ehtiyojlari qondirilmasligi mumkin. Shu sababli ota-onalarni tashvishlantirayotgan masalalar bо‘yicha individual ish olib borish, ularga malakali maslahatlar berish kerak. Ota-onalar bilan individual ish olib borishning asosiy shakli- pedagogik maslahatdir. Uning qimmati shundan iboratki, maslahatga ota-onalar о‘zlarining istaklari, tashabbuslari bilan keladilar, ularni tashvishlantirayotgan masalalarni muhokama qilishga tayyor bо‘ladilar. Maslahatlar vaqtidagi tabiiy vaziyat pedagog va ota-onalar о‘rtasidagi psixologik tо‘siqni bо‘lmasligiga olib keladi. Og‘zaki maslahatlarni maxsus belgilangan kunda о‘tkazish mumkin. Maslahatlar kunini belgilashda albatta ota-onalar bilan kelishilishi lozim, chunki kо‘p ota-onalarning vaqti tо‘g‘ri kelmasligi mumkin. Ota-onalar bilan ndividual ish jamoali mashg‘ulotlarni tо‘ldiradi, oilaning pedagogik madaniyatini oshishiga yordam beradi. Yuqorida keltirilgan ish shakllari ota-onalaga farzandlarini tarbiyalashdagi tipik xatolarni oldini olishga yordam beradi, ularni tarbiyaning tо‘g‘ri metodlari bilan qurollantiradi. Xulosa 33 Oilada ota-onalar namunasi bolalar uchun hayot darsi hisoblanadi. Otaning onaga, ona mehnatiga, jamiyatga, jamiyat a’zolariga bo’lgan munosabati bola qalbiga yaxshilik yoki yomonlik, ma’qul va noma’qul ishlar haqidagi dastlabki tushunchalarini vujudga keltiradi. Oila muhiti- bu qandaydir tarbiya vositasi emas, balki ota-onalarning va katta yoshdagi kishilarning har taraflama olib boradigan tarbiyaviy ish natijalari, oila a’zolarining o’zaro yuksak ahloqiy munosabatlarining yig’indisi va nihoyat, kattalarning bolalarga ijoboy ta’sir ko’rsatish namunasi natijasidir. Ota-onalar bolalar bilan noto’g’ri munosabatda bo’lmaydigan, bir-birlarini tushunadigan, hurmat qiladigan, bolalarning to’g’ri tarbiyalanishini doimo nazorat qiladigan hamda bolalariga shaxsiy namuna bo’la oladigan oilalarda tashkil topadi. Bolalarga ota-onalarning hatti- harakatlarigina emas, balki gapirayotgan gaplari, o’zaro savol-javoblari, uyga kelgan kishilar va qo’shnilar bilan bo’ladigan muomalasi ham bevosita ta’sir ko’rsatadi. Oilada totuvlik, o’zaro hurmat mehr-muhabbat kelishuvchilik kabilar ota- onalar obro’sini oshiradi, ota-onalar bilan bolalar o’rtasida ruhiy muhitni yahshiligiga va ularning kamolotga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.Oiladagi totuvlik o’zaro hurmat, mehr-muhabbat, kelishuvchilik kabilar ota-onalar obro’sini oshiradi, ota- onalar bilan bolalar o’rtasida ruhiy muhitni yahshiligiga va ularning kamolotiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bolalar bilan munosabatda bosiqlik xulosa chiqarishda shoshmaslik,rag’batlantirish va jazolashda o’ylab ish tutish,ota-onalar obro’sida muhim ahamiyatga ega.To’g’ri bolalarni ba’zan jazolash kerak,lekin bunda ularga ahloq,odob mezonlari haqida tushuncha berish va ularni so’zsiz bajarish lozimligi ota-onalar talab qilsagina, ota-onaning obro’si bo’ladi. Ba’zi ota-onalar o’z bolalaridan talab qila olmaydi,natijada kerakli natijaga erisha olmaydi. Maqsadga muvofiq o’zaro munosabatlar va ota-onalarning bolalari bilan ma’naviy yaqinligi bolalarning ichki dunyosini sezish,qiziqish va intilishlarini oldindan bilishi, g’amho’rlik qilishi Ba’zi oilalarda ota-onalarning bolalar tarbiyasidagi bosiqligi, vazminligi ularga bo’lgan hurmati, diqqat-etibori kam bo’ladi, natijada ota onalar bilan bolalar 34 munosabatlarida ko`ngilsiz voqealar sodir bo`ladi. Agar oilada ota onalar bilan bolalar o`rtasida o`zaro muloqot uchun qulay sharoit yaratilsa ota onalar obro`si bo`lsa, tarbiya uslublaridan o`rinli foydalana olsa bunday oilada bolalar to`g`ri tarbiyalanadi va o`z fikr mulohazalarini ro`y – rost aytishdan qo`rqmaydilar. Oilada ota- onalarning bolalar oldida obro` qozonishi juda murakkab masaladir.Oilada ota- onalar bunig uchun o`zlari to`g`ri halaol va adolatli bo`lishi shart.Ota – onalar o`zlarinig hatti harakatlai bildirayotgan fikri muomilasi hotto o`ziga mos ijobiy odatlari bilan bolalarni ishontira olishi ular obro`sinig oshishida asosiy ro`l o`ynaydi. Ota –onalar bolalarining o`qishi, ishi ,hulq atvori yoki ba`zi yutuqlari uchun nimadir vada qilsalar uni bajarishi kerak. Agar vadani bajarish imkoniyati bo`lmasa uning sabablarini bolaga dalillar asosida isbotlab bersalargina o`z obro`sini saqlab qolishi mumkin.Eng avvalo bo`lar bo`lmasga vada bermaslik maqul . Oialda ota onalar obro`si bo`lishi uchun ota- onalar hamma bolalarini teng ko`rishi lozim.Yana ota- onalar oilada kichik yoki nochor bolalarini katta bolalar tan jazosidan himoya qilishi va ma`naviy jihatdan ularni quvvarlashlari maqsadga muofiq. Yuqorida takidlanganidek, hayotda ko`plab namunali va ibratli ota- onalar mavjud. Agar ota –onalar holol mehnat bilan mashg`ul bo`lsalar,bola ularni hurmatlashga majburdir.Ba`zan esa ishida juda yaxshi mutaxasis bo`lgan ota- onalar bolalariga namuna bo`la olmaydi.Natijada ular bilmagan holda shunday oilalarda ishyoqmas, kocha bezori erkatoylar yetishadi.Nazarimizda bolalari bilan do`st ularga diqqat e`tibor bilan qaraydigan qayg`ulariga hamdard , hursanchiliklariga sherik bo`luvchi bolalarga ma`naviy ko`maklashuvchi ota – onalargina haqiqiy ma`noda namuna bo`la oladi. Foydalanilgan adabiyotlar 35 1. “Al-jome’ as-sahih” asari. Ilm o’rganmoq va ilm o’rgatmoqning fazilati to’g’risidagi hadis. 2. Karamatova D.S. Sinfdan tashqari mashg’ulotlar orqali o’quvchilarni ijodiy faoliyatga yo’naltirish metodlari // Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS) ISSN: 2181-2484, Volume 1. ISSUE 2 2021. 4-9 b. 3. Karamatova D.S., Safarbayeva R.N., Murodova M.M. Bo’lajak pedagoglarning integrativ yondashuv asosida ekologik madaniyatini shakllantirish // “Образование и наука в XXI веке” Международный научно-образовательный электронный журнал. Выпуск № 25 (том 3), март, 2022. – В.950-955. 4. Maktab oiladan boshlanadi. – Т .: Yangi asr avlodi. 2013. 5. Salaeva M.S. O’tmish mutafakkirlarimiz ota-ona va farzandlar munosabatlari xususida // Mahrifat yog’dusi. № 3. 2000.–B. 76-80. 6. Nishonov U., Tursunov I. «Pedagogika kursi» Toshkent 1997 yil. 7. Babanskiy Y. K. «Pedagogika» M. 1988 yil. 8. Munavvarov A. K. «Pedagogika» Toshkent 1996 yil. 9. Avloniy A. «Saylanma» Ikki jildlik. Toshkent., 1999 yil 36

Bola ota-ona munosabatlarining pedagogik muammolari

Kirish………………………………………………………………………………2

I BOB.Bola ota-ona munosabatlarining o’ziga xos xususiyatlari…………………4

1.1.Oila- bolani ma’naviy-ahloqiy shakllanishidagi ijtimoiy institut sifatida……..4

1.2.Bola ta’lim-tarbiyasida ota-onaning tutgan o’rni…………………………......14

II BOB.Bolaning shakllanishida maktab va oilaning hamkorlikdagi 

faoliyatini tashkil etish ………………………………………………...................18

2.1.Hozirgi vaqtdagi ta’lim jarayonida ota-onalar bilan ishlash………….……....18

2.2.Maktabning ota-onalar bilan hamkorligining mazmuni va 

tashkil etish yо‘llari …………………………………………….............................21

Xulosa …………………………………………………………………………….33

Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………...……...35

Sotib olish