• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 69.3KB
Покупки 2
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar

huquqlariga oid meyoriy-huquqiy hujjatlar asosida ta’lim sohasida bir qator islohotlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30.09.2017-yilda “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli farmonida ham maktabgacha ta’lim muassasalarida yosh bolalarni milliy va umuminsoniy qadriyatlar, insonparvarlik va yuksak ma’naviyat ruhida tarbiyalash, ularning qalbi va ongiga mustaqillik, milliy o‘zlikni anglash g‘oyalarni yanada chuqur singdirish, “ommaviy madaniyat” ko‘rinishidagi yot g‘oyalarga qarshi immunitetni mustahkamlashga yo‘naltirilgan tadbirlarni amalga oshirish kabi fikrlar ilgari surilgan. Darhaqiqat, yosh avlodning barkamol inson bo‘lib yetishishi uchun u xalq, vatan tarixi, ta’lim sohasidagi ajdodlar tajribasidan xabardor bo‘lishi kerak. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy-ahloqiy talablarga javob beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimini yaratish asosiy maqsad qilib qo‘yilgan: kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosatida ham insonni intellektual va ma’naviy-ahloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan uzluksiz ta’lim tizimi orqali har tomonlama barkamol shaxs-fuqaroni shakllantirish nazarda tutiladi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilishning muhim omillari ko‘rsatib berilgan. 3-bandida milliy o‘zlikni anglashning o‘sib borishi, vatanparvarlik, o‘z vatani uchun g‘urur urf odatsining shakllanayotganligi, boy milliy-madaniy va tarixiy an’analarga, xalqimizning intellektual merosiga hurmatni qaror toptirish lozimligi alohida ta’kidlangan. Mazkur dasturni hayotga izchil tatbiq etish, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida milliy urf odatlarni shakllantirishning pedagogik asoslarini yaratish o‘z yechimini kutayotgan dolzarb muammo ekanligini ko‘rsatmoqda. 3 metodik qo‘llanmalar, didaktik materiallarni joriy etish uchun shart-sharoitlarni ta’minlaydi. Pedagogik kadrlarning o‘zaro munosabatlari hamkorlik, demokratiya, hurmat, shaxsning o‘z qadr-qimmatini bilishni e’tirof pedagogikasi asosida ko‘riladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablariga tayangan holda maktabgacha yoshdagi bolalarga integral tarzda ta’lim- tarbiya berish maqsadida tayanch dasturlari takdim etilmoqda. Bu tayanch dasturlari bugungi kunda maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalariga jalb etilmagan 3 milliondan ortiq bolani ham rivojlantirish va yagona davlat talablari asosida maktabga tayyorlash imkonini beradi. Ta’lim-tarbiya jarayoni yakunida mustaqil fikrlaydigan, erkin, bilimli, bir suz bilan aytganda barkamol shaxsni voyaga etkazish asosiy maqsad qilib belgilandi. Bu uzluksiz ta’lim tizimining ilk turi-maktabgacha ta’limga o‘ziga xos yondoshuvni talab etar edi. Bola dunyoga kelgan kundan boshlab, davlat va jamiyat hamda ota-ona zimmasiga uni soglom, aqlli, xush xulqli qilib tarbiyalash vazifasi quyildi. Bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali, so‘ng ta`limiy faoliyatlar, o‘yinlar va boshqa faoliyatlar orqali amalga oshirildi. Bola har doim buyumlar, hodisalar orasida bo‘ladi. Doimo biror narsa bilan tanishadi, nimanidir bilib oladi, ushlab kuradi, nimagadir quloq soladi, shu tarzda bola dunyoni anglaydi. Tevarak-atrof buyum va narsalar bolalarining sezgi organlariga, analizatorlarga ta’sir etadi va sezgi hosil bo‘ladi. Sezgi bolalarda ayrim xossalarni bilib olishga yordam beradi. Bolada aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, eng oddiy faoliyat usullari predmetlarini tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni ajratib ko‘rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarda aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma, malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlarga bo‘lib, bola bilimlarni chuqur egallab olishga yordam beradi. Pedagogika, psixologiya fani aqliy tarbiya vazifalarini samarali hal etish, birinchi navbatda, bolaning imkoniyatlarini to‘g‘ri foydalanishni, ikkinchi 32 ulkan hissalarini qo‘shganlar. Shuning uchun ham o‘zbek milliy-ma’naviy merosi jahon madaniyatining ajralmas uzviy qismidir. Markaziy Osiyoda yashab ijod etgan buyuk allomalarning bildirgan fikrlari hozirgi kunda ham ta’lim-tarbiyada ibrat manbaidir. Ularning meros qilib qoldirgan pedagogik qadriyatlarini hozirgi demokratik jamiyat qadriyatlari bilan uyg‘unlashtirish, mustaqillik yillarida ta’limda qo‘llanayotgan metodlar, pedagogik fikr rivojini o‘rganish, tadqiq etish ham davr talabidir. Shu sababli O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat maqomiga ega bo‘lgandan keyin istiqlol talablari, qurilajak huquqiy demokratik davlat, adolatli, insonparvar jamiyatga mos kadrlar tayyorlashga alohida ahamiyat berilmoqda. Shu jumladan, birinchi yurtboshimiz ta’biri bilan aytganda: “Yoshlarga milliy vatanparvarlik ruhida ta’lim-tarbiya berish bugungi kunning jiddiy vazifalaridan hisoblanadi”. Darhaqiqat, yosh avlodlarda ona vatanga muhabbat, milliy g‘ururni shakllantirishda avvalo, maktabgacha ta’lim muassasalari va oila muhim o‘rin egallaydi. Milliy g‘ururni xususan yosh avlodlar qalbi va ongiga singdirishda jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab olish, ta’lim-tarbiya, targ‘ibot va tashviqotning samarali shakl va vositalaridan oqilona foydalanish taqazo e’tiladi. Shu bois vatan-urf odatsi, vatanparvarlik hislari, milliy g‘urur, mustaqillik g‘oyasi hamda mehr va sadoqatli bolani yoshiga mos ravishda shakllantirish maktabgacha ta’lim muassasalari vazifalarining asosini tashkil etadi. Yuqorida qayd etilayotgan bizning Kursni tugatish ishimizda milliy urf odatlarni targ‘ib etishning maqsadi, yosh avlodlarni milliy g‘urur ruhida tarbiyalashda maktabgacha ta’lim muassasalari o‘rni, masalasini tadqiqot obyekti qilib o‘rganishdan iborat. Kursni tugatish ishining maqsadi: Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatni shakllantirishning pedagogik shart-sharoitlarini o’rganish orqali ilmiy-metodik tavsiyalarni ishlab chiqish. Kursni tugatish ishining vazifalari: 5 bir tarbiyachi tomonidan berilgan savollarga javob berishga harakat qilish, tarbiyachi tomonidan aytilgan fikrlarni takrorlashga o‘rgatib boriladi. Har bir yosh guruhlarda necha marta ta`limiy faoliyat o‘tkazish bolalar Maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim-tarbiya dasturida belgilab boriladi. Talimiy faoliyatning turlari haqida gapiradigan bo‘lsak, talimiy faoliyatning turlari quyidagichadir: Bolalarning bilimlarini sinovchi talimiy faoliyatlar – ushbu ta’limiy faoliyatlarni o‘tkazishdan maqsad, tarbiyachi dasturda belgilangan bilim va malakalarini egallash darajasini bilib oladi va keyingi ishlari davomida ishlarni inobatga oladi. Kompleks ta`limiy faoliyatlar – bu ta’limiy faoliyat bolalar maktabgacha ta’lim ashkiloti tajribasida keng tarqalgan bo‘lib, bunday ta’limiy faoliyatlarda bolalarga yangi bilim beriladi. Talimiy faoliyatning tuzilishi esa: - bolalarni uyushtirish; - asosiy qism; - yakuniy qism. Talimiy faoliyatga tayyorlanish mazmuni ham mavjud bo‘lib, ushbu mazmunga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: 1. Ta`limiy faoliyatni rejalashtirish. 2. Kerakli jihozlarni oldindan tayyorlash. 3. Bolalarni ta`limiy faoliyatga tayyorlash. Bolalarni maktabga tayyorlashda tarbiyachi ta`limiy faoliyatni bir bo‘limidan bitta emas, balki butun bir ta`limiy faoliyatning mazunini rejalashtirib olib borilsa, ijobiy natijani qo‘lga kiritadi. Tarbiyachiga metodik qo‘llanmalardan foydalanib mashg‘ulot o‘tish tavsiya etiladi. Har bir MTTda metodik xonalar mavjuddir. Unda maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim-tarbiya dasturining hamda hamma bo‘limlari bo‘yicha metodik qo‘llanmalar bo‘ladi. Yetishmovchiliklarni tarbiyachi o‘zi tayyorlaydi va bu ishga ba’zan tayyorlov guruhidagi, ya’ni maktabga tayyorlov guruhidagi bolalarni jalb etadi. Tarbiyachi ta’limiy faoliyat uchun kerakli jihozlarni bir kun avval tayyorlab qo‘yadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotining birinchi kichik guruhi da haftasiga 11 berila yo tgan mazmunga diqqatni qarata olishlarini, shuningdek, bolalarda muhokama, aniqlash, tizimlashtirish predmeti bo‘luvchi u yoki bu hodisa yoki fakt haqida yo rqin tasavvurlarning bor-yo‘qligini e’tiborga oladi. Tarbiyachining hikoyasi. Hikoyani idrok etish bolalar uchun anchagina murakkab aqliy faoliyatdir. Bola kattalar nutqini eshitishi va tinglay olishi hikoya davomida uni anglab olishi og‘zaki tasvir asosida yetralicha jonli obrazlarni faol tasavvur qilishi tarbiyachi hikoyasidagi voqea hodisalarni bir biriga bog‘liqligi hamda munosabatlarini aniqlash hamda tushunishi hikoya mazmunidagi yanglishlikni o‘zining avvalgi bilim bilan qi yo slab ko‘rishi lozim. Suhbat. Didaktik vazifalardan kelib chiqqan holda suhbat ikki turga – oldindan o‘tkaziladigan suhbatlar va yakuniy suhbatlarga bo‘linadi. Bu suhbatlar mazmunan turli darajada bo‘lishi mumkin: birovlar kuzatiladigan obektlarni tor doirada kuzatgandan so‘ng, boshqalari hodisalarning keng doirasini qamrovlari hodisalarning keng doirasini qamrovchilarni – bolalarning jonsiz tabiat hodisalari, o‘simliklar hayoti, hayvonlar, kishilarning mehnati haqidagi bilimlarini tizimlashtirish maqsadida o‘tkaziladi. Badiiy adabi yo tni o‘qish. O‘z mazmuniga ko‘ra ilmiy bo‘lgan tabiatshunoslik haqidagi kitob ayni vaqtida san’atning bir turidir. Tabiatshunoslik kitobi bolalarda bilish huquqini, kuzatuvchanlikni, bilimga bo‘lgan havasni tarbiyalash uchun boy meterial beradi. Ta’limiy faoliyat. Bolalarni tabiat bilan tanishtirish ta’limiy faoliyatlari bilimlarni bolalarning imkoniyatlari hamda o‘rab turgan tabiatning xususiyatlarini nazarda tutgan holda izchil shakllantirish imkonini beradi. Tarbiyachi rahbarligida o‘tadigan ta’limiy faoliyat larda guruhning barcha bolalarida dastur talablariga muvofiq elementar bilimlar shakllanadi. Asosiy bilim protseslari va bolalarning qobiliyatlari ma’lum tizim hamda izchillikda o‘stiriladi. Kundalik hayotda kuzatish, o‘yin, mehnat vaqtida bolalarning shaxsiy bilimlari yigilib boriladi. Ta’limiy faoliyatlar ularni aniqlash va tizimlashtirish imkonini beradi. 20 birgalikda bajarish, to‘g‘ri va vitaminlashtirilgan ovqat berish, dam olishni, uyquni to‘g‘ri tashkil etish vaqtida shifokor nazoratidan o‘tkazishlari zarur. Bola hayotida mehnat tarbiyasi muhim sanaladi. Bolalarni mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalash, ularda mehnat qilish odobini shakllantirish va ko‘nikmalar hosil qilishda, ularning qiziqishlari hisobga olingandagina erishiladi. Ota-onalar bolani maktabga tayyorlashda unda mehnat ko‘nikma va malakalarini hosil qilishga, mehnatga ehti yo jni tarbiyalashga, boshqalarning mehnatini qadrlashga, mehnat natijalarini ehti yo t qilishga o‘rgatishga jiddiy e’tibor berishlari lozim. Mehnat bolalarda uyushqoqlik, diqqat, saranjom-sarishtalikni tarbiyalash, shuningdek maqsadga erishishda sabot va matonat kabi iroda xususiyatlarini rivojlantirish vositasidir. Maktabgacha yosh dagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g‘ri sidagi bilimlar tizimini, ilmiy dun yoq arashni shakllantirish. 2. Bilimga doir ruhiy jara yon larni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, xa yo l, tafakkur, nutq. Bilishga doir ruhiy jara yon larni rivojlantirish aqliy tarbiyaning muhim vazifasidir. 3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchilarni, ya’ni qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. 3. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni ajratib ko‘rsatish, boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘lib, bolaning bilimlarni chuqur egallab olishiga yordam beradi. Eng muhimi shundaki, bolalarga bilim beribgina qolmay, ularni olgan bilimlaridan aqliy va amaliy vazifalarni hal etishga 9 Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar Mundarija: Kirish ................................................................................................................. 1 I.Bob.Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar ................... 8 1.2.Bolalarni maktabga tayyorlashda talimiy faoliyatlarning ahamiyati. Ta’limiy faoliyat. ..................................................................................................... 10 II.Bob.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari .......... 22 2.1.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari ............... 22 2.2.Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash shakllari va metodlari .................. 28 Xulosa .............................................................................................................. 36 Foydalanilgan adabiyotlar ............................................................................... 38 Kirish Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyotini ta’minlovchi ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida ta’lim 1 faollashtiradi. Lug‘atni boyitadi. Bolalarda birgalikda o‘ynash ko‘nikmasini tarbiyalashga yordam beradi. O‘yin mashqlari predmet va hodisalarni sifati hamda xususiyatlariga ko`ra farqlashga o‘rgatadi. Kuzatuvchanlikni o‘stiradi. Bu o‘yinlar butun guruh bolalari bilan yoki ularning bir qismi bilan o‘tkaziladi. O‘yin mashqlari kichik va o‘rta guruhlarda alohida ahamiyatga ega. Katta guruhlarga esa u ta’limiy faoliyatning bir qismi hisoblanadi. Harakatli o‘yinlar. Tabiatshunoslik xarakteridagi harakatli o‘yinlar hayvonlarning xatti-harakati ularning hayot tarziga taqlid qilish bilan bog‘liq. Bolalar bu o‘yinlarda harakatlarga tovushlarga taqlid qilib bilimlarni chuqurroq egallaydilar. O‘yindan zavqlanish bolalardagi tabiatga bo‘lgan qiziqishni chuqurlashtiradi. Ijodiy o‘yinlar. O‘yinda bolalar ta`limiy faoliyat, ekskursiya, kundalik hayot jara yon ida olingan tasavvurlarni aks ettiradilar. Kattalarning tabiatdagi mehnati haqidagi bilimni egallaydilar. Bunda ularda mehnatga ijodiy munosabat shakllanadi. Ular kattalarning tabiatdagi mehnatining ahamiyatini anglab oladilar.Tabiatdagi mehnat. Bolalar mehnat obektlari o‘simliklarning xususiyatlari va sifatlari ularning tuzilishi ehti yo jlari rivojlanishining asosiy bosqichlari o‘stirish usullari o‘simliklar hayotidagi mavsumiy o‘zgarishlar haqida hayvonlar, ularning tashki ko‘rinishi ehti yo jlari, harakat qilish usullari, xatti-harakatlari, hayot tarzlari va uning mavsumiy o‘zgarishlari haqida tasavvurga ega bo‘ladilar. Ular yashash muhiti o‘rtasida mutanosiblik o‘rnatishni hayvonning tabiatdagi hayot tarzi va ularni tabiat burchagida parvarish qilishni o‘rganadilar. Mehnatni tashkil etish shakllari va ularga rahbarlik qilish metodikasi maktabgacha ta`lim davomida murakkablashib boradi. Murakkablashish bolaning yosh imkoniyatlari, shuningdek, mehnat faoliyatining o‘sishi tufayli aniqlanadi. Og‘zaki metodlar . Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda tarbiyachining hikoyasidan tabiat haqidagi badiiy kitoblarni o‘qishdan suhbatdan foydalaniladi. Og‘zaki metodlarda foydalanishda tarbiyachi bolalarning nutqini tushunishga bo‘lgan qobiliyatlarini uzoq muddatli ixti yo riy diqqatlarini va so‘z orqali 19 to‘liq va tabaqalashtirilganligi, eslab qolish va takror ifodalashning tez va aniqligi; uchinchidan, bolada atrof-dunyoga bilish munosabatlari, bilimlarni egallash va maktabda o‘qishga intilishning mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabga aqliy tayyorlikni shakllantirishda bo‘lajak o‘quvchi tafakkur faoliyatining umumiy darajasi muhim ahamiyatga ega. MTTning bolalarni aqliy tarbiyalashga oid olib bora yo tgan muntazam, maqsadga muvofiq ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat) tafakkur faoliyatida narsalarning ko‘p tomonlama tahlil qilish qobiliyati, ijtimoiy tarkib topgan sensor etalonlardan fan hamda hodisalar xususiyat va sifatlarini tadqiq qilishda foydalana bilish narsa va hodisalardagi asosiy aloqa, bog‘liq lik, belgilarni aniqlash asosida oddiy umumlashtirishlar qilish qobiliyati, o‘xshashlik va farqlanuvchi belgilarni izchil ajratish asosida narsalarni qi yo slashni amalga oshirish ko‘nikmasi tarkib toptiriladi. Bo‘lajak o‘quvchilarda aqliy faoliyatning elementar mustaqilligi: o‘z amaliy faoliyatni mustaqil rejalashtirish va uni reja asosida amalga oshirish ko‘nikmasi, oddiy bilish vazifasini qo‘yish va uni hal etish ko‘nikmasi va shu kabilar rivojlantiriladi. Maktabda aqliy tayyorlik, shuningdek, bolalar tomonidan o‘quv faoliyati elementlarining egallab olinishini ham o‘z ichiga oladi. 2.2.Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash shakllari va metodlari O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta`lim konsepsiyasida ham belgilangan bosh maqsad va vazifalar maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun yozilgan yangi dasturlar mazmunini amalga oshirishga qadar aniqlana boradi. Maktabgacha ta’lim tashkilotidagi bolaning o‘sishidagi psixologik va etnopsixologik xususiyatlarga asosilanib, ta’lim-tarbiya tizimida odob estetik, musiqiy-badiiy, jismoniy tarbiyani birinchi uringa chiqarish, gramatikani bu qadar majburiy o‘rgatmaslik lozim bo‘ladi. Shunday yo‘l bilan maqsad asosida vazifa va usullar belgilanadi va rivojlantiriladi. Xulosa qilib shuni ta’kidlash zarurki, davlatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng barcha sohalarda tub isloxotlarni olib 28 Umumlashtirish va abstraktlashtirish qobiliyati real predmetlarning xususiyatlarini aniqlash va shu xususiyatlarga qarab mazkur predmetlarni bir-biriga taqqoslash va guruhlarga ajratish asosida o‘sib boradi. Shuning uchun bola maktabga borgunga qadar unda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun MTTdagi barcha o‘quv- tarbiya ishlari bilan uzviy ravishda bog‘lab maxsus ish olib boriladi. Matematik bilimlar bolalarga ma’lum tizim va izchillikda berilishi, bunda yangi bilim kamroq miqdorda, ya’ni bolalar o‘zlashtirib oladigan darajada bo‘lishi kerak. Shuning uchun ham bir vazifa bir qancha mayda qismlarga bo‘linib, ular birin-ketin o‘rganib boriladi. Tarbiyachi har bir yosh guruhining dasturi qanday tuzilganini bilishi lozim. Bu unga o‘z guruhidagi bolalarning matematikaga doir bilim darajalarini aniqlash uchungina emas, balki maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarda boshlang‘ich matematik tasavvurlarni o‘stirish yuzasidan olib boriladigan barcha ishlar tizimida har bir ta`limiy faoliyatining qanday muhim rol o‘ynashi va o‘rin egallashini ko‘z oldiga keltirish uchun ham imkon beradi. Matematik tasavvurlarni shakllantirish yuzasidan olib boriladigan ishning asosiy shakli – ta’limiy faoliyatdir . Dastur vazifalarining ko‘pchilik qismi ta`limiy faoliyatlarda hal qilinadi. Bolalarda ma’lum izchillikda tasavvurlar shakllantiriladi, zarur malaka va ko‘nikmalar hosil qilinadi.Atrofdagi hamma narsani miqdor jihatidan Kuzatishlarni uyushtirishga, bolalarning o‘z faoliyatlarining xilma-xil turlarida matematik mazmundagi bilim va ko‘nikmalaridan qanday foydalanishlariga katta ahamiyat beriladi. Ta’limiy faoliyatlarda va kundalik hayotda didaktik o‘yinlardan hamda o‘yinmashqlardan keng foydlaniladi. Ta’limiy faoliyatlardan tashqari vaqtlarda o‘yinlar tashkil qilib, bolalarning matematik tasavvurlari mustahkamlanadi, chuqurlashtiriladi va kengaytiriladi. Bir qancha hollarda, masalan, joyni bilish ko‘nikmasini rivojlantirish yuzasidan olib boriladigan ishlarda o‘yinlar asosiy o‘quv vazifasini utaydi. Ta’limiy faoliyatlarda bolalarning faol faoliyati birinchi navbatda yangi material ustida ishlashni hamda ilgari o‘tilgan materialni takrorlashni birga to‘g‘ri 14 o‘zaro munosabatlarini axloqiy asosda qurishga imkon beradigan darajaga erishishida ifodalanadi. Axloqiy irodaviy tayyorlik katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bola shaxsiy xulq-atvori rivojining muayyan darajasida namo yon bo‘ladi. Bu munosabatda bolaning maktabgacha tar`lim yosh i davomida rivojlanadigan o‘z xulq-atvorini boshqari qobiliyati: qoidani yoki tarbiyachi talablarini ongli bajarish, daf’atan asabiylashib ketishga erk bermaslik, qo‘yilgan maqsadga erishishda qat’iyatni namo yon qilish, kerakli ishni o‘ziga tortadigan, ammo maqsaddan chalg‘itadiganiga qarshi o‘larok bajarish ko‘nikmasi va shu kabilar e’tiborga loyiqdir. Bo‘lajak o‘quvchi xulq-atvoridagi ixti yo riylikning rivojlanish asosini maktabgacha ta`lim yosh i oxiriga kelib tarkib topadigan sabablar, o‘zaro buysunuvchilari tashkil qiladi. Maktabga axloqiy-irodaviy tayyorlikning tarkib topishida, shuningdek, katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bola shaxsiy xulq-atvoridagi mustaqillik uyushganlik va intizomlilik kabi xususiyatlar ahamiyatlidir. Mustaqillik bilan uzviy bog‘langan xulq-atvor qoidalarini bajarish, yangi sharoitlarda harakatning to‘g‘ri, odatiy usullaridan foydalanish, yordam berishga tayyorlik qobiliyatidir. Mustaqillik va xulq- atvordagi uyushganlik intizomlilik bilan xulq-atvordagi maqsadga yo‘nalganlikda, o‘z faoliyatini maktabgacha ta’lim tashkilotda qabul qilingan qoidalarga muvofiq ongli tashkil eta bilishda, faoliyat natijasiga erisha bilish va uni nazorat qilish, o‘z xulq-atvorini boshqa bolalarniki bilan muvofiqlashtirish, o‘z xatti-harakatlari uchun shaxsiy ma’suliyatni his qilishda o‘z ifodasini topadi. Maktabga axloqiy- irodaviy tayyorlikning boshqa muhim tarkibiy qismi bolaning katta yosh lilar va tengqurlari bilan o‘zaro munosabatlarini qoidalarga muvofiq tashkil eta bilishdir. Tajribaning ko‘rsatishicha, maktabdagi o‘qish sharoitlariga moslashish oldingi yillarda bolalarda «jamoatchilik» sifatlari: do‘stlarga nisbatan xayrixoh, hurmat bilan munosabatda bo‘lish, tashkilotchilik ko‘nikmalari, xushmuomalalik, g‘amxo‘rlik bildirish, o‘zaro yordam ga hozirlikning qanchalik muvaffaqiyatli shakllantirilganligiga bevosita bog‘liqligini ko‘rsatadi. Bola xulq-atvorida jamoachilik hislarida bunday majmuaning mavjudligi uning maktabga axloqiy 26 Maktabgacha ta’lim tashkilotlari lari hududlarining demografik, ijtimoiy- iqtisodiy va boshqa xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etiladi, MTTlarini tashkil etish va tugatish Qonunga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari lari ularning yo‘nalishlariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi: - davlat maktabgacha ta`lim tashkilotlari; - nodavlat maktabgacha ta`lim tashkilotlari ; - qo`shma tipdagi maktabgacha ta`lim tashkilotlari ; - ko`p tarmoqli ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta`lim tashkilotlari. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari turlari ota-onalar tomonidan tanlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bolalarni qabul qilish tartibi, ularni bir muassasadan ikkinchisiga ko‘chirish, muassasadan chiqarish davlat muassasalarida Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilangan tartibda, davlatga qarashli bo‘lmagan Maktabgacha ta’lim tashkilotlarilarida esa, tashkilotning Ustavi bilan belgilanadi. Aqliy va jismoniy rivojlanishda kamchiliklari mavjud bo‘lgan bolalar uchun maxsus Maktabgacha ta’lim tashkilotlari yoki guruhlar tashkil etish ham “Maktabgacha ta’lim tashkilotlari to‘grisida”gi Nizomda ko‘rsatib o‘tilgan. Har bir sohada bo‘lganidek, Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tizimida ham Maktabgacha ta’lim tashkilotlar lariga tegishli ma’lumotga, kasb tayyorgarligiga hamda yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish xuquqiga egadirlar. Ta’limni boshqarish bo‘yicha vaqolati davlat organlari tomonidan pedagogik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, kasb sifatini raqobatbardoshlik darajada saqlab turish ta’minlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari pedagogik kadrlarning o‘quv pedagogik vazifasi maktabgacha ta’lim tashkilotlari turiga davlat talablaridan kelib chiqqan holda Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilanadi. Ilg`or pedagogik va axborot tehnologiyalarni, mutaxassislar tomonidan tavsiya etilgan yangi dasturlar, 31 Kundalik hayotdagi ish. Ta’limiy faoliyat va ekaskursiyalardagi kuzatishlarni kundalik hayotdagi, shuningdek, boshqa shakllari bilan uzviy aloqada olib boriladi. Sayrlar. Bolalarni tabiat bilan tanishtirish uchun sayrlardan keng foydalaniladi. Sayrlar vaqtida tarbiyachi bolalar tasavvurining shakllanishi uchun o‘zok muddat talab qilinadigan tabiat hodisalari bilan tanishtirish imkoniga ega bo‘ladi. Bolalarni qorning erishi, kurtaklarning bo‘rtishi, maysaning paydo bo‘lishi va shu kabilar bilan tanishtiriladi. Sayrlarda tabiiy materiallar kum, loy, suv, muz, barg, va shu kabilar bilan xilma-xil o‘yinlarni tashkil etish mumkin. Maktabgacha yosh dagi bolalarda sezgi tajribasi yig‘ladi, ular tabiat hodisalarini barcha aloqa va munosabatlarda tabiiy sharoitlarda ko‘radilar. Sayrlar bolalarda qiziqish uyg‘otadi, ularga katta quvonch, tabiat bilan munosabatda bulish esa lazzat baxsh etadi. II.Bob.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari 2.1.Bolalarni maktab ta`limiga tayyorlashning asosiy yo‘nalishlari Bolaning maktab ta’limiga tayyorligi tushunchasi. O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim to‘g‘ri sidagi Nizomga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda, ota-onalarning mustaqil ta’lim berishi orqali yoki doimiy faoliyat ko‘rsatadigan maktabgacha ta’lim tashkilotlarida, shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga jalb qilinmagan bolalar uchun maktabgacha ta’lim tashkilotlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yo ki markazlarda oladi. Bu yerda ular haftada 2-3 marta shug‘ullanishadi. Ota- onalarga maktabgacha ta’lim shaklini tanlash huquqi beriladi. 6-7 yosh li bolaning maktab ta’limiga tayyorligini aniqlashda maktabgacha yosh dagi bolalar ta’lim- tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchilar asosiy shart hisoblanmish – bolaning maktabga tayyorligi maktabgacha va maktab davridagi hayot tarzi hamda faoliyati uchun ko‘prik vazifasini utashini, oila yoki maktabgacha ta’lim tashkilotdagi ta’lim- tarbiya sharoitlarida maktab ta’limiga ozorsiz o‘tkazishni ta’minlash zarurligini hisobga olishlari lozim. Maktabgacha yosh dagi bolaning maktab ta’limiga utishi 22 Xulosa Bolalarni tarbiyalash davlat ahamiyatidagi vazifadir. Uning to‘g‘ri hal qilinishi tarbiya ishining qo‘yilishiga kompleks yon dashishga, tarbiyaviy muassasalarning, oila va jamiyatchilikning to‘liq o‘zaro ta’siri va harakatlarning birligiga bog‘liq. Maktabgacha yosh dagi bolaning maktab ta’limiga o‘tishi hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va munosabtalarida anchayin jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani bog‘chada yoq yoki uyda yoq maktab ta’limiga tayyorlash, uni uncha qiyin bo‘lmagan bilim, tushuncha, ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirish lozim. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyachilar tomonidan o‘tkaziladigan ta`limiy faoliyatlar jara yon ida bolalarda mustaqil fikrlash ko‘nikma va malakalari hosil qilinadi, tarbiyachining so‘zini tinglash, o‘rtoqlari bilan gaplashmaslik, har bir tarbiyachi tomonidan berilgan savollarga javob berishga harakat qilish, tarbiyachi tomonidan aytilgan fikrlarni takrorlashga o‘rgatib boriladi. Har bir yosh guruhlarda qancha mashg‘ulot o‘tkazish maktabgacha ta’lim muassasasi ta’lim-tarbiya dasturida belgilab qo‘yilgan. Har bir MTTda metodik xonalar mavjud bo‘lib, unda MTTda ta’limtarbiya dasturining hamma bilimlari bo‘yicha metodik qo‘llamalar bo‘ladi. Tarbiyachi ta`limiy faoliyat jara yon ida yangi pedagogik tehnologiya materiallaridan va tarbiyaning samarali metod va usullaridan foydalanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari. Bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari bolalarni jismoniy, aqliy va ma’naviy jihatdan shakllantirish, ularning tug‘ma layoqati, ruhiy rivojlanishi, qiziqishi, ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga olgan holda milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida muntazam ta’lim olishga (maktabga) tayyorlashdan iboratdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishi ushbu “Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari” orqali nazorat qilinadi. Davlat talablarida maktabgacha yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya mazmunining asosiy yo‘nalishlari hamda ularning 36 sohasi e’tirof etildi. Ustuvor soha bo‘lgan ta’limni tubdan yangilash, uni mazmunan boyitish, ta’lim tizimiga ilg‘or pedagogik texnologiyalarni tadbiq etish va rivojlangan ta’lim darajasiga ko‘tarish mamlakatda olib borilayotgan ta’limiy islohotlarning asosiy g‘oyasi sanaladi. Maktabgacha ta’lim sohasi uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini hisoblanib, u har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini tarbiyalash va maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda Maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining ta’lim-tarbiyasi masalasi davlatimiz, hamda yurtboshimiz Sh.M. Mirziyoyev e’tiborida turgan dolzarb masalalaridan biridir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev rahbarligida 2017 yil 16-avgust kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda maktabgacha ta’lim tizimini tarkibiy jihatdan tubdan isloh qilish, mazkur muassasalarga bolalarni to‘la qamrab olish bo‘yicha muhim vazifalar qo‘yilgan edi. Bu boradagi tahlillar natijasida qisqa vaqtda uchta yirik hujjat — O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 9- sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3261-sonli Qarori, 30-sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli Farmoni hamda “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi - faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ-3305- sonli Qarori imzolangan. Mazkur sohani takomillashtirish maqsadida qabul qilingan dasturda maktabgacha ta’lim sohasi uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini sifatida, bu jarayonda maktabgacha ta’lim muassasalarining bolalar huquqiy savodxonligini shakllantirishdagi o‘rni hamda, respublikada ta’lim-tarbiya tizimi va barkamol avlodni tarbiyalash davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishi ekanligi ta’kidlangan. O‘zbekiston Respublikasi prezidenti 2016 YIL 29-dekabrdagi “2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tiziminiyanada takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli Qarorda belgilangan vazifalarni amalga oshirish jarayonida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, bola 2 hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqishi va munosabatlarida anchayin jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun bolani yoki uyda yok maktab ta’limiga tayyorlash, uni uncha qiyin bo‘lmagan bilim, tushuncha, ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirish kerak bo‘ladi. Yetakchi mutaxassislarning fikriga ko‘ra, «Maktabga tayyorgarlik» tushunchasi bolani maktabga tayyorlashning quyidagi yo‘nalishlarini o‘z ichiga oladi:  jismoniy;  shaxsiy (ruhiy);  aqliy;  maxsus tayyorgarlik. Jismoniy tayyorgarlik bolaning sog‘lomligi, harakat ko‘nikmalari va sifati, qo‘l mushaklari va ko‘rish-motor muvofiqligi rivojlanganligi bilan izohlanadi. Shaxsiy tayyorligi, atrof-muhitga, kattalarga, tengdoshlariga, o‘simliklar dunyosiga, tabiiy hodisalarga munosabati, shaxsiy madaniyatning shakllanganligini nazarda tutadi. Aqliy tayyorgarlik bolaning obrazli va mantiqiy fikrlashi, bilimga qiziqishi, mustaqilligi, o‘zini-o‘zi nazorat qilishi hamda o‘quv faoliyatini kuzatish, eshitish, eslab qolish, solishtirish kabi asosiy turlarini bilishini o‘z ichiga oladi. Bolaning maktabda ta’lim olishi samarasi uning ona tilini bilishiga va nutqni qanchalik rivojlanganligiga ko‘proq bog‘liq bo‘ladi. Chunki butun o‘quv faoliyati shularga, ya’ni nutqiy-mantiqiy rivoji, bolaning kattalarning yordam isiz mustaqil fikrlashi, til malakasining rivojlanganligi, hikoya qilish, mulohaza yuritish, o‘z tasavvurini izohlay olish, tushunarli qilib ba yon etish kabi omillar asosiga quriladi. Shuningdek, bolaning maktabda ta’lim olishi uchun amaliy intellekt rivoji, ya’ni uning namunani chizish, aytib turiladigan ba yon iy topshiriqni bajarishi ham muhim sanaladi. Va nihoyat, maxsus tayyorgarlik bolani savodxonlikka o‘rgatish va uning maktabning 1-sinf o‘quv dasturi materialini yetarli darajada egallash haqidagi tushunchasini shakllantirishni nazarda tutadi. Bolalarni maktabda o‘qitishning samaradorligi ko‘p jihatdan ularning tayyorgarlik darajalariga bog‘liq bo‘ladi. Maktabda o‘qishga tayyorgarlik – maktabgacha ta’lim tashkiloti va oilada 23 Hozirgi davr, ya’ni “miliy o‘zlik”ni anglashning o‘sib borishi yosh avlodda - ayniqsa, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarida shakllanib borayotgan milliy urf odatlarni yanada o‘stirish, rivoj toptirishni talab etmoqda. Maktabgacha ta’lim muassasalari xalqning boy ma’naviy va intellektual merosi hamda umumbashariy qadriyatlar asosida shaxs tarbiyasining insonparvarlik yo‘nalishini joriy qilishni taqozo qiladi. Milliy g‘urur, milliy qadriyat, birdamlik va hamjihatlik urf odatsi zaminida shakllangan vatanparvarlikni ham o‘z ichiga oladi. Yosh avlodlarda ona zaminga bo‘lgan muhabbat, u bilan faxrlanish qanchalik kuchli bo‘lsa, Vatanni sevish, yuksak darajada e’zozlash kuchaysa, har bir inson o‘z vatani tarixi, milliy qadriyatlari, o‘zining ona tilisi, madaniyati, milliy urf-odatlari, an’analarini mukammal bilsa, millat taqdiri va istiqboli haqida chuqur tasavvurga ega bo‘lsa, mustaqillik shunchalik mustahkam va barqaror bo‘ladi. Hozirgi davrda ma’naviyat masalasi mustaqillikni mustahkamlash, istiqlol sari ishonch bilan borishda shaxs ma’naviyatini shakllantirish masalasi asosiy yo‘nalishlardan hisoblanadi. Yetuk madaniyatli insongina istiqlol mafkurasini egallab, kelajak tomon ahillik, birodarlik asosida boradi. Ma’naviyatimizni tiklash va rivojlantirishda milliy til va milliy madaniyat, milliy ong, milliy o‘z- o‘zini anglash, milliy his-urf odat, milliy g‘urur va g‘ururni o‘stirish muhim o‘rinda turadi. Milliy g‘urur - muayyan millatga mansublik va ushbu millat tomonidan jahon madaniyatiga qo‘shilgan hissadan faxrlanish, shuningdek, o‘zi mansub bo‘lgan millatga sadoqatli bo‘lish hissini tuyish va bu yo‘lda amaliy faoliyat ko‘rsatishdan iboratdir. O‘zbek xalqining ma’naviyatida millatning o‘tmishi, hozirgi kuni o‘z ifodasini topgan. Bizning ozod O‘zbekiston dunyoda madaniyatning barcha sohalarida minglab jahonshumul ulug‘ zotlar, allomalar, davlat arboblarini yetishtirib bergan. Ular umumbashariyat ma’rifatparvarligini yaratishda o‘zlarining 4 tayyorgarligining ko‘rsatkichi bo‘la oladi va yangi jamoada tengqurlari bilan muomalada ko‘tarinki, ijobiy ruhni yuzaga keltiradi. Maktabga axloqiy-irodaviy tayyorlik, shuningdek, axloqiy hissi yo t va bola ongi rivojining muayyan darajasi bilan ham ifodalanadi. Bu o‘rinda eng ibratlisi bolalarning axloqiy xulq-atvorining ijtimoiy ahamiyatini tushunish, ularda o‘z xatti-harakatlarini mustaqil baholash qobilyatini rivojlantirish, ma’suliyat, haqgo‘ylik, insoniylik va fuqarolik hissi yo tlari elementlarini shakllantiridir. Axloqiy-irodaviy tayyorlik tarkibiga maktabgacha ta`lim yosh idagi bolaning mehnatga munosabatini ifodalovchi sifatlar majmui ham kiradi. Bu mehnat qilish ishtiyoq i , atrofdagilar mehnatiga hurmat, zarur mehnat malakalarini egallashdir. Bolaning maktabda o‘qishga aqliy tayyorligi. Maktabga aqliy tayyorlikning muhim tarkibiy qismi maktabga o‘qishga kira yo tgan bolada atrof, dunyo haqida yetarlicha keng bilish boyligining mavjud bo‘lishidir. Bilimlarning bu fondi o‘qituvchi o‘z ishini tashkil etishda tayanadigan zarur asos hisoblanadi. Bolani maktabga aqliy tayyorligida bolalar egallagan bilimlarning sifati ahamiyatlidir. Bilimlar sifatining ko‘rsatkichi birinchi navbatda ularni bolalar tomonidan ongli egallaganligi; tasavvurlarining aniq va tabaqalashtirilganligi; oddiy tushunchlar mazmuni va hajmining to‘liqligi; o‘zlariga tushunarli o‘quv va amaliy vazifalarni hal etishda bilimlarni mustaqil qo‘llay olish qobiliyatlari; muntazamlilik, ya’ni maktabgacha ta`lim yosh idagilarning narsa va hodisalar o‘rtasidagi tushunarli, muhim aloqa hamda munosabatlarni aks ettira bilish qobiliyatidir. Bola maktabga aqliy tayyorgarligining tarkibiy qismi bola bilish faoliyatini muayyan darajada rivojlangan bo‘lishidir. Bu o‘rinda, birinchidan, bilish jara yon ining o‘sib boruvchi ixti yo riyligi; materialni ma’no jihatdan ixti yo riy eslab qolish va takror ifodalash, narsa va hodisalarni rejali idrok etish, qo‘yilgan bilish va amaliy masalalarni maqsadga muvofiq hal etish qobiliyati va shu kabilar; ikkinchidan, bilish jara yon lari sifatini oshirish: sezgilarning aniqligi, idrokning 27 o‘sishi, muskullarning ortishi, va shu kabi antropometrik va biometrik ko‘rsatkichlardir. Jismoniy rivojlanish kishi organizmini o‘rab turgan muhitga bog‘liqligi to‘g‘risidagi biologik qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi. Masalan: hayot sharoitini jismoniy tarbiya metodini bir muncha o‘zgartirish orqali organizmning funksional imkoniyat darajasini bir muncha ko‘tarish, jismoniy rivojlanish ko‘rsatkichlarini yaxshilash mumkin. Jismoniy tarbiya deganda organizmning morfologik va fiunksional rivojlanishini jamiyat talablari darajasida amalga oshirish, jismoniy sifatlarni qobiliyatlarni rivojlantirish, harakat malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish, jismoniy madaniyat va sport sohasiga taalluqli maxsus bilimlarni o‘zlashtrib olish tushuniladi. Maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarning jismoniy tarbiyasi ular hayotini saqlash, sog‘ligini mustahkamlash, harakat malakalarini shakllantirish va to‘la ma’nodagi jismoniy tarbiya berish madaniy genetik malakalarni shakllantirish, batartib hayot kechirish odatini singdirishga qaratilgan. Kun tartibidagi aksariyat hollarda genetik va chiniqtiruvchi muolajalarni bajarish orqali bolaning bilim doirasi kengayadi. Aqliy faolligi ortadi. U jasurlik, hallolik, batartiblik, qat’iylik, mustaqillik va shunga o‘xshash ijobiy xulq me’yorlari va qoidalarini ham egallab shakllanadi. Jismoniy tarbiya aksariyat hollarda butun guruh bilan bajariladi. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida harakatli o‘yinlarda bolalarda jamoatchilik uyushqoqlik, intizomlilik kabi xislatlar shakllanadi. Maktabga ta`lim yosh idagi bolalar organizmning o‘ziga xos tomoni shundaki, u juda tez o‘sadi va rivojlanadi. Shu bilan birga organizm funksiyalari va tizimlarining shakllanishi, hali tugallanmagan bo‘ladi. Shunga ko‘ra u tez jarohatlanadi. Shuning uchun bolalarga jismoniy tarbiya berishda quyidagilar birinchi darajali vazifalar hisoblanadi. 1. Sog‘lomlashtiruvchi vazifalar. 2. Ta’limiy vazifalar. 3. Tarbiyaviy vazifalar. Bolalarning matematik tushunchalarini muvaffaqiyatli o‘zlashtirishi, ularning idrokini, ya’ni sensor tuyg‘ularini o‘stirish bilan bevosita bog‘liqdir. 13 foydalanishga o‘rgatish. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining oila bilan ishlash tizimida aniq maqsad, mazmun bo‘lishi kerak. Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan ishlashidan jamoa tarzida va yakkama-yakka holda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo‘shib olib borish, keng aholi ommasi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil qilish tufayli bolalarni tarbiyalashda ijobiy natijalarga erishish mumkin. Maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlaridan otaonalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlaridan eng keng tarqalgan shakl va usullarini keltiramiz.  Ota-ona va oila bilan yakkama-yakka ishlash. Bunda oilaga tarbiyachining borishi, ota-onalar uchun suhbat o‘tkazish, ularga maslahat berish, ota-onalarni bolaning maktabgacha ta’lim tashkilotidagi hayoti bilan tanishtirish kabilar kiradi.  Ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular otaonalarning guruhiy va umumiy majlislari, ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar, savol-javob kechalari.  Ko‘rsatmali ishlar – ishning bu turi: ko‘rgazmalar uyushtirish, bolalarning ishlarini namoyish qilish, ochiq eshiklar kuni, ota-onalar burchagi, ota-onalar uchun kutubxonalar tashkil qilish.  Bolaning oilasini borib ko‘rish va oila a’zolari bilan yaqindan tanishish. Bolalar maktab ta’limiga tayyorgarligiga ta’sir etuvchi omillar haqida gapirar ekanmiz, maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarni oilada tarbiyaning ota- onalar bilan hamkorlikda, bundan keyin yanada takomillashtirish yo‘llarini izlab topilsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. 1.2.Bolalarni maktabga tayyorlashda talimiy faoliyatlarning ahamiyati. Ta’limiy faoliyat. tarbiyachi tomonidan bolalarga kerakli bilim va malakalarni umumiy holda xabardor qilish demakdir. Ta’limiy faoliyatlar kun davomida o‘tkazib boriladi. Kunning birinchi qismiga mo‘ljallangan mashg‘ulotlar ancha samara beradi. Talimiy faoliyat jara yon ida bolalarda mustaqil fikrlash ko‘nikma va malakalari hosil qilinadi, tarbiyachining so‘zini tinglash, o‘rtoqlari bilan gaplashmaslik, har 10 tomondan bola organizmining charchashiga sabab bo‘ladigan ortiqcha zo‘riqish bo‘lmasligi kerak, degan fikrni ilgari suradi. To‘g‘ri tashkil etilgan faoliyat jarayonidagina to‘laqonli aqliy rivojlanish ro‘y beradi. Shu sababli pedagoglarning vazifasi muayyan maqsadni ko‘zlab, tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish uchun kerakli sharoitni yaratish bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali so‘ng ta`limiy faoliyatlari va boshqa faoliyatlar orqali amalga oshiriladi. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli kattadir. Bolani bilimlarini egallab olishlari, ularni aqliy faolligini rivojlantirish, aqliy malaka va ko‘nikmalarini egallab olishlari, ularning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishlari uchun, bo‘lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishda manba bo‘lib xizmat qiladi. Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilar: 1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g‘risidagi bilimlar tizimini ilmiy dunoqarashini shakllantirish. Bola tevarak- atrofdagi narsalar, ularning vazifasi, sifati, xossalari haqida, qaysi materiallardan foydalanganligi, tayyorlanganligi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishi kerak. 2. Bilishga doir ruhiy jarayonlarni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur, nutq va boshqalar. Bilimga doir nutqni rivojlantirish aqliy tarbiyaning erkin vazifasidir. 3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni, aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlning sinchkovligini rivojlantirish va shu asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. 4. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni oddiy faoliyat usullari, predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo‘lmagan belgilarni ajratib ko‘rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha yoshdagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. O‘simlik va hayvonlar bilan tanishish bo‘yicha tizimli mashg‘ulotlar olib borilgandan keyin bolalar o‘simlik, yosh hayvonlar to‘g‘risidagi ma’lum bir tasavvurga ega bo‘ladilar. So‘ngra bolalardagi aqliy ko‘nikma, malakalarni 33 didaktik o‘yinlar davomida turli maktabgacha yoshdagi bolalar ko‘p marotaba takrorlash orqali bolalar bog‘chasining ta’lim-tarbiya dasturiga xos bilimlar majmuini uzlashtiradilar. Tabiiy materiallar bilan uynaladigan o‘yinlarni tanlashtirishda tarbiyachi o‘yinning mazmuni atrof muhitdagi tabiatdagi o‘zgarishlarga mosligini unutmasligi lozim. Masalan: «Urug‘ sotib olish» o‘yini bahorda, «Hosil yigishtirish» esa yoz yoki kuzda o‘tkazilishi kerak. Tarbiyachining o‘zi ham ta`limiy faoliyat, o‘yinning turlicha variantlarini o`ylashi mumkin: o‘yinga, ta`limiy faoliyatlarga qo`shimcha vazifa, yangi rol, bolalarning atrofdagi tabiat haqidagi bilimlarini boyitishga va boshqalar. Ba’zi bir xil didaktik o‘yinni turli variantda, turli yoshdagi bolalar uchun tavsiya etiladi. O‘yinlar o‘simliklar, hayvonlar yoki boshqa predmetlarning soni oshishi, turlicha qoida va o‘yin harakatlarining oshishi hisobiga murakkablashadi. Masalan: paypaslab bilish uchun sabzi, bodring, olma va boshqalar olish mumkin, keyinchalik shakli o‘xshash bo‘lgan meva va sabzavotlarni kiritish mumkin. Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarga barg, gullar bilan o‘ynash ko‘pincha guruh xonasini, ovqat stolini bezash, guldasta, barglarni kattalarga, kichik bolalarga sovg`a qilishga xohishlari bilan bog‘lanadi. Bunday o‘yinlarni, Ta`limiy faoliyatni o‘tkazishda bolalarni o‘simliklarga nisbatan ehtiyotkorlikka, gullarni bekordan-bekorga uzmaslikka o‘rgatish lozim. Agar bola olma yoki boshqa predmetlarning shakliga diqqatini qaratgan bo‘lsa, unga olmani dumalatib ko‘rish, koptokdek silab kurish, uning silliqligini aniqlashni taklif etish lozim. Bolalarda rang, shakl, kattalik tushunchalarini ishlatishga o‘rgatish lozim. Xilma-xil tabiat hodisasi olamida bolalarning bevosita kuzatishlari uchun eng tushunarligi o‘simlik va uy hayvonlaridir. Maktabgacha ta`lim yoshidagi bolalarni o‘simlik va hayvonlar bilan tanishtirish jarayonida bolalarda tabiatga nisbatan muhabbat tarbiyalanadi, hayvonlarni parvarishlashga, o‘simliklarni o‘stirishga nisbatan istaklari tarbiyalanadi. 35 rivojlantirish maqsadida tarbiyachi bolalar bilan o`yinli ta`lim faoliyatini o‘tkazishni rejalashtirish mumkin. Bular quyidagilar: «Sen ta’rifla, men topaman». Didaktik vazifa : Kattalarning savollariga narsaning xarakterli belgisini ajratib va nomini aytib javob berish. O‘yin harakati: Kattalarga topishmoqni aytish. O‘yin qoidasi : Ta’riflanayotgan narsaning nomini aytish mumkin emas. Tarbiyachining savollariga aniq va to‘g‘ri javob berish. Jihozlash : Sabzavot va mevalarni stol ustiga qo‘yiladi. Tarbiyachi stulini o‘simliklar ko‘rinmaydigan qilib qo‘yiladi. O‘yinning borishi: Tarbiyachi bolalarga stol ustidagi sabzavotlardan bittasini tanlang. Men sizdan uning qandayligini surayman. Siz javob berasiz. Faqat uning nomini aytmang. Sizlarning javoblaringizdan men uni topishga harakat qilaman. Keyin tartib bilan tarbiyachi savol beradi: «Shakli qanday?, Hamma tomoni shardek dumaloqmi?, Chuqurchasi bormi?, Rangi qanday?,» va boshqalar. Bolalar savollarga to‘la javob berishadi. Bolalar narsaning xarakterli belgilari haqida gapirib berganlaridan keyin tarbiyachi topishmoqni topadi. Ta`limiy faoliyatda, o‘yinda, tabiat burchagida va maydonchadagi mehnatda, ekskursiya va sayr vaqtida tarbiyachi bolalarga atrofdagi olamning turli- tumanligini, chiroyini ko‘rsatadi, o‘simlikning turli xususiyatlari, sifatlari bilan tanishtiradi, o‘simlik va hayvonot olami haqida elementar tushunchani shakllantiradi. Tarbiyachining hikoyasidan faolroq o‘zlashtirib olishga bolalarning jozibali munosabati imkon beradi. Ta`limiy faoliyatlarda, didaktik o‘yinlarda qo‘yilgan vazifani hal etishda bola buyum va hodisalarning ayrim xususiyatlarini ajratishga, solishtirishga, umumiy xususiyatlarga, belgilariga qarab guruhlarga ajratishga, klassifikatsiya etishga o‘rganadilar. Bolalar fikr yuritishga, xulosalar chiqarishga o‘rganadi, bolalar diqqati, xotirasi va ixtiyoriy idroki rivojlanadi. Ta`limiy faoliyatni, o‘yin vazifasini hal etishda bola o‘zining xatti-harakatini tushuntiradi. Bu esa nutqining o‘sishiga yordam beradi. Ta`limiy faoliyatlar, 34 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning pedagogik muammosini dolzarbligini asoslash; 2. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning samarali shakl va metodlarini aniqlash; 3. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishga qaratilgan ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish; Kursni tugatish ishning predmeti. Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy urf odatlarni shakllantirishning shakl va metodlarini o’rganish. Kursni tugatish ishning ob’ekti: Surxondaryo viloyati Qumqo’rg’on tuman 21-maktabgacha ta’lim muassasasi. Kursni tugatish ish quyidagi metodlar asosida amalga oshirildi: 4. suhbatlar tashkil etish; 5. pedagogik kuzatuv; Kursni tugatish ishning metodologik asosi: O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim tug’risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev farmonlari, qarorlari va asarlarida ilgari surilgan g’oyalar, hukumat tomonidan ta’lim-tarbiya tizimini boshqarish borasida qabul qilingan huquqiy-me’yoriy xujjatlar, shuningdek tanlangan yo’nalishda ilmiy tadqiqot ishlari olib borgan pedagog olimlarning nazariy qarashlari va zamonaviy ilg’or ta’limotlar O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, “Bola huquqlari kafolatlari to’g’risida”gi, SHarq mutafakkirlarining komil inson tarbiyasi haqidagi qarashlari, mavzuga oid tarixiy, falsafiy, ilmiy-pedagogik manbalarda ilgari surilgan ta’limotlar. Kursni tugatish ishning amaliy ahamiyati : Ishda ilgari surilgan nazariy qarashlar maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatini mazmunan boyitadi, ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish uchun keng foydalanish mumkin. 6 I.Bob.Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar 1.1.Bolalarni maktabga tayyorlashda oilani va maktabgacha ta’lim tashkilotining o‘rni. O‘zbekiston Respublikasida “Maktabgacha ta’lim to‘g‘risidagi Nizom”ga muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda ota-onalarning mustaqil ta’lim berishi orqali yoki doimiy faoliyat ko‘rsatadigan maktabgacha ta`lim tashkilotlarida, shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga jalb qilingan bolalar uchun MTTlarda, maktablarda, mahallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar yoki markazlarda oladi. Bolani maktabga tayyorlashda oilaning o‘rni juda kattadir. Bola tarbiyasida oilaning barcha a’zolaridan nafaqat bolalarga nisbatan to‘g‘ri munosabatni, balki ularning taqdiri uchun yuksak ma’suliyat hissini ham talab qiluvchi qiyin va murakkab ishdir. Oila bolani maktabga tayyorlashda tarbiyani har tomonlama, jumladan ma’naviy, axloqiy, aqliy, estetik, jismoniy va mehnat tarbiyalarini birgalikda olib borish yaxshi samara beradi. Ma’naviy tarbiya ni bolaga o‘tmishda Vatan ravnaqi, el-yurt tinchligi va farovonligi yo‘lida kurashgan xalq qahramonlari haqida gapirib berish, davlatimizning ramziy belgilari bilan tanishtirish, mustaqillik, Vatan haqidagi she’r va qo`shiqlarni yo d oldirish, qadriyat va an’analarimizni o‘rgatish orqali singdirish mumkin. Oilaviy tarbiya jara yon ida shaxsning bir qator axloqiy jihatlari shakllanadi-ki boshqa hech qaysi tarbiya obyekti oiladagidek yuqori natija bermaydi. Ularga insonparvarlik, mehr- muruvvat, rahm-shafkat, hamdardlik, muomala madaniyati, burchi va sadokat minnatdorchilik kabi insoniy fazilatlar turadi. Kelajak avlodga estetik tarbiya berishda ham oilaning muhim o‘rni bor. Oila davrasida qo`shiqlar kuylanishi, biror ertak yoki asarni oila davrasida o‘qish, birga spektakl va kino ko`rish va tahlil qilish, qiyinish madaniyatini shakllantirish, uyda gullar parvarish qilish, rasm solish va hakozolar bolani estetik tarbiyasini shakllantirishdagi jihatlardir. Ota- onalar voyaga eta yo tgan farzandlarining jismoniy barkamolligiga o‘ta ma’suliyat bilan qarashlari lozim. Masalan: ertalabki badan tarbiya mashqlarini bolalar bilan 8 7 borishlari uchun zarur asosni yaratadi. Umumiy tayyorgarlik bola maktab ta’limiga utish davriga kelib erishadigan psixik rivojlanishning muayyan darajasi bilan ifodalanadi. Psixologik tayyorgarlik tushunchasi maktab ta’limi nuqtai nazaridan 1-sinfga bora yo tgan bola psixik rivojlanishidagi muhim sifat ko‘rsatkichlarini muvaffaqiyatli jamlaydi. Maktab ta’limiga psixologik tayyorgarlik bolaning o‘qishga intilishi o‘quvchi bulish ishtiyoq i da bilish faoliyati va tafakkur operatsiyalarining yetarlicha yuqori darajasi bolaning o‘quv faoliyati elementlarini egallashi, iroda va ijtimoiy rivojlanishning muayyan darajasida namo yon bo‘lishda asoslangan tayyorlikni o‘z ichiga oladi. Bolani maktabga psixologik tayyorgarligining barcha komponentlari bolani sinf jamoasiga olib kirish, maktabda o‘quv materialini ongni faol egallash keng doiradagi maktabga oid majburiyatlarni bajarishni kamrab oladi. Bolani maktabga maxsus ravishda tayyorligi maktabda o‘qishga umumiy psixologik tayyorligiga qo‘shimchadir. U bolada matematika va ona tili kabi o‘quv fanlarini o‘rganish uchun zarur bo‘lgan maxsus bilim, ko‘nikma va malakalarning mavjudligiga ko‘ra aniqlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarda eng oddiy matematika tasavvurlarini tarkib toptirish, nutqni o‘stirish hamda savodni egallashga tayyorlanish yuzasidan o‘tkaziladigan jadal ish bolalarni maktabda o‘qishga maxsus tayyorlashning zarur darajasini ta’minlaydi. Maktabga qatnaydigan bola yangi turmush tarziga kishilar bilan o‘zaro munosabatning yangi tizimiga, faol aqliy faoliyatga tayyorlangan bo‘lishi darkor. U yangi jiddiy majburiyatlarni uddalashi uchun jismoniy rivojlanishda muayyan darajaga erishgan bo‘lishi kerak. Bolaning maktabda (o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorgarlik) umumiy tayyorligi mazmunida bir necha o‘zaro bog‘langan jihatlar mavjud bo‘lib, ulardan muhimlari ma’naviy, irodaviy, aqliy, jismoniy tayyorgarlikdir. Bolaning maktabda o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorligi. Maktabda o‘qishga axloqiy-irodaviy tayyorlik bolaning maktabgacha bolalik oxiriga kelib axloqiy xatti-harakat, iroda, axloqiy hissi yo tlar va ong rivojida unga yangi ijtimoiy nuqtai nazarni faol egallashiga hamda o‘zining o‘qituvchi va sinfdoshlari bilan 25 tehnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi «Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining qoidalariga muvofiq holda tayyorlangan Dastur kadrlar tayyorlash milliy modelini ro‘yobga chiqarishni. har tomonlama kamol topgan, jamiyatda turmushga moslashgan, ta’lim va kasb-hunar dasturini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta uzlashtirish uchun ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, psixologik-pedagogik va boshqa tarzdagi sharoitlarni yaratishni, jamiyat, davlat va oila oldida uz javobgarligini his etadigan fukarolar tarbiyalashni nazarda tutadi. Maktabgacha ta’lim bola sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanishni ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg‘otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorladi.Maktabgacha ta’lim, bola 6-7 yoshga yetguncha oilada, hamda davlat va nodavlat (davlatga qarashli bo‘lmagan) maktabgacha ta’lim tashkilotlarida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’limning asosiy vazifalari quyidagilar deb belgilanadi: - bolalarni xalqning boy milliy, madaniy tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash; - bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish; - maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishdagi ta’lim jarayoniga tayyorlash; - bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish. - bolalarning jismoniy va ruhiy sogligini ta’minlash kabilarni o‘z oldiga maqsad qilib belgilaydi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining yasli va maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalar guruhlariga bir xil yoshdagi, shuningdek turli yoshdagi bolalar qabul qilinishi mumkin. Guruhlardagi bolalar soni quyidagicha belgilanadi: - 3 yoshdan 4-5 yoshgacha – 20-25 ta. - 5-6 yoshdan 6-7 yoshgacha–25-30 ta. 30 bordi. Xususan, ta’lim sohasida tub islohotlar amalga oshirildi. «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi va ta’lim sohasidagi boshqa qonunlar buning yakqol dalilidir. Bulardan kuzlangan maqsad yoki davlatimizga kerakli bo‘lgan yetuk, har tomonlama kamol topgan barkamol shaxsni tarbiyalash va ularni jamiyatda uz o‘rnini topishga imkoniyatlar yaratib berishdan iborat qilib qo‘yilgan. Albatta, bu xayrli ishlarni ta’lim-tarbiyani birinchi bugini bo‘lgan oila, maktabgacha ta’lim tashkilotidan olib borish maqsadga muvofiqdir, deb ko‘rsatib o‘tilgan. Shunday ekan, biz birinchi navbatda maktabgacha ta’lim tizimiga e’tibor berishimiz, ularni yetuk malakali mutaxassislar bilan boyitishimiz zarurdir. Tarbiyalanayotgan bolalarni har tomonlama bilimli odob-axloqli qilib tarbiyalash bizning oliy maqsadimizdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy maqsad va vazifalari bolalarni jismoniy va aqliy jihatdan rivojlantirish, ularning ruhiyat, shaxsiy qobiliyatlari, intilish va ehtiyojlarini qondirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, mustaqillik g`oyalariga sodiq holda voyaga etib borishni ta’minlash, ularni maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yilgan davlat talablariga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlashdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish jarayoni oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishiga erishish «Ilk qdam» davlat o‘quv dasturi asosida amalga oshiriladi. Har bir oila barkamol avlodni tarbiyalash uchun qayg‘urishi lozim. Shu bois «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da mamalkatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlashning asosiy omili bo‘lgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab berildi. Soglom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustuvor yo‘nalishidir. Inson, uning har tomonlama uygun kamol topishi va farovonligi, shaxs manfaatlarini ro‘yobga chiqarishning sharoitlarini va ta’sirchan mexanizmlarini yaratish, eskirgan tafakkur va ijtimoiy xulq-atvorning andozalarini o‘zgartirish respublikada amalga oshirilayotgan isloxotlarning asosiy maqsadi va harakatlantiruvchi kuchidir. Xalqning boy intellektual me`rosi va umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika va 29 qo‘shib olib borish bilan ish turlarini va uni tashkil etish usullarini almashtirib turish bilan, ya’ni ta`limiy faoliyat tuzilmasi bilan ta’minlanadi. Bolalarni mehnat malaka ko‘nikmalarini shakllantirish orqali maktabga tayyorlash. 5-7 yosh li bolalar katta yosh lilar mehnatiga zo‘r qiziqishi biror mehnat jara yon inida kattalar bilan birga qatnashish yoki biror narsani mustaqil bajarish ishtiyoq i ni namo yon qiladilar. Ularning faoliyatlari kichik maktab yosh idlagilarga nisbatan anchagina maqsadga yo‘naltirilgan, e’tiborlari hamda maqsadga qaratilgandir. Bolalarda mehnat malakalari mehnat qilish odatini shakllantirish har bir ishni oxiriga etkazish ko‘nikmasini tarbiyalash pedagogik jara yon ini to‘g‘ri tashkil etib quyidagi qoidalarga rioya qilingandagina: 1. Katta guruhlarga o‘ziga o‘zi xizmat ko‘rsatish mehnati xo‘jalik turmush mehnati tabiatdagi mehnat, shuningdek qo‘l mehnatini tashkil etish. 2. Kun tartibiga ko‘ra «Maktabgacha ta’lim dasturi» asosida mehnat uchun nazarda tutilgan vaqtdan to‘liq foydalanish. Bolalarni har xil sport turlariga muntazam jalb qilish. 3. Mehnatning har xil turlari tashkil etilar ekan, bolalar faoliyatining yakka va jamoa turlaridan foydalanish. 4. Bolalar mehnatiga rahbarlik metod va usullarini ta’lim tarbiya vazifalariga muvofiq tanlash. 5. Xilma-xil mehnat turlarini tashkil etishda ularning bolalar faoliyatining boshqa turlari bilan oqilona biriktirish orqaligina amalga oshirish mumkin. Har kuni kun tartibida guruhdagi barcha bolalar uchun va har bir bola uchun yakka mehnatni nazarda tutish kerak. Bolalar to‘g‘ri tashkil etilgan mehnatdan katta quvonch his qiladilar. Katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarning kun tartibida o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish mehnati sezilarli o‘rin egallaydi. Tarbiyachilar mustaqil yuvinish, kiyinish ko‘nikmasini shakllantirimshni davom ettiradilar. Mehnat jara yon ida bolalar o‘simliklar holati, ularni yo rug‘likka, namlikka, issiqlikka yaxshi tuproqqa bo‘lgan ehti yo jlarini qondirilishiga bog‘liq ekanligini 15 maktabga tayyorlik darajasiga qo‘yiladigan minimal talablar belgilab berilgan bo‘lib, u davlat hujjati sifatida e’tirof etiladi. Davlat talablari ko‘rsatkichlarini belgilashda davlat va jamiyatning ijtimoiy buyurtmasi, ota-onalar, maktabgacha yoshdagi bolalarning jismonan sog‘lomligi, qobiliyati, ruhiy rivojlanishi va imkoniyatlari, ya’ni bola shaxsining ustuvorligidan kelib chiqiladi. Bola kishilik jamiyatining sog‘lom va faol a’zosi bo‘lib yetishishi uchun odamlar orasida yashashi, insoniyat hayoti va mehnati jarayonida ko‘p asrlardan buyon to‘plab kelinayotgan bilimlarni egallab borishi, kattalar tarbiyasida bo‘lmog‘i lozim. Bolaning xotirasi va kuzatuvchanligi, diqqati va tafakkuri, his-tuyg‘ulari va irodasini mashq qildirish kabi faoliyatlar, odatda murabbiy va tarbiyachilar tamonidan amalga oshiriladi. 37 holatda mehnatni tashkil etishning asosiy shakli guruh (3-4 bola) bo‘lib bajariladigan davomli topshiriqlar bo‘ladi. Mehnat faoliyati har xil mehnat jara yon laridan tashkil topgan har xil mehnat turlarining umumlashtiruvchi keng tushunchasidir. Mehnat jara yon ini mehnat faoliyatining o‘ziga xos bir bo`lagi bo‘lib uning tarkibida esa mehnat faoliyatining hamma tarkibiy qismlari mehnatning maqsadi. Material va mehnat qurollari biron natijani yuzaga keltirish maqsadiga erishishi uchun sarf qilingan barcha mehnat harajatlari, mehnat sabablari va mehnat mahsuli yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bolalarni maktabga tayyorlashda tabiat bilan tanishtirsh mazmuni. Maktabgacha ta`lim tashkilotida bolalarni tabiat bilan tanishtirish jara yon ida xilma-xil metodlar: ko‘rgazmali (kuzatish, rasmlarni ko`rish, diafilm va kinofilmlarni namoyish qilish), amaliy (o‘yin metodi, mehnat, oddiy tajribalar), og`zaki (tarbiyachining hikoyasi, badiiy asarlarni o‘qish, suhbat) metodlaridan va xilma-xil formalardan: ta`limiy faoliyatlardan, ekskursiyalardan, kundalik hayotga mehnatdan, kuzatishlardan, yer maydonchasi va tabiat burchagidan o‘yinlardan foydalaniladi. Natijada bolalarda bilimlarni egallash malaka va ko‘nikmalarni hosil qilish qobiliyatlarini o‘stirish ilmiy dun yoq arashlarni axloqiy sifatlarini xulq-atvorlarini shakllantirishga erishiladi. Tabiat bilan tanishtirish metodlaridan ko‘rgazmali metodlar: Kuzatishlar. Kuzatish atrof olam predmetlari va hodisalarini maqsadga muvofiq rejali idrok etishdir. Kuzatish murakkab bilim faoliyati bo‘lib unda idrok, tafakkur va nutq ishtirok etadi. Barqaror diqqat talab etiladi. Kuzatila yo tgan hodisani tushuntirishda bolaning tajribasi, bilimi va malakalri muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Tabiatni bolalar bilan birgalikdla kuzatishni tashkil etar ekan, tarbiyani bir qator vazifalarni hal etadi: bolalarda tabiat haqida bilimni shakllantiradi. Kuzatishni o‘rgatadi, kuzatuvchanlikni o‘stiradi, estetik jihatdan tarbiyalaydi. Predmet va hodisalarning xususiyati hamda sifatlari haqidagi bilimni shakllantirish maqsadida tashkil etiladigan qisqa muddatli kuzatuvlar jara yon ida 17 Ta’limiy faoliyatning ta’limiy vazifasi. Bu bolalarga ta`limiy faoliyatlarda berilish yoki aniqlanishi hamda konkretlashtirilishi lozim bo‘lgan bilim hajmidir. Bunga yana bolalarning tabiatni bilishga bo‘lgan qiziqishlarini shakllantirishni ko`shish mumkin. Ta’limiy faoliyatda hal etiladigan tarbiyali vazifalar. Tabiatga ijobiy ehti yo tkorona, g`amxo`rona munosabatni shakllantirish. Tabiatga estetik munosabatni o‘stirishga yo‘naladi. Ta’limiy faoliyatga tayyorlanish hamda uni o‘tkazishda ta`limiy faoliyatning tuzilishi metodini to‘g‘ri aniqlash muhimdir. Metodni tanlash ta’limiy vazifalar xarakteri, tabiiy obyektning xususiyatlari, hamda bolalarning yosh iga bog‘liqdir. Ta’limiy faoliyat davomida topshiriqni bajarishga barcha bolalarni jalb qilish muhimdir. Ta’limiy faoliyat oxirida qoidaga binoan tarbiyachi bolalarni malaka va ko‘nikmalarini ularning ta`limiy faoliyatga munosabatlarini, qiziqishlarni pedagogik jihatdan baholaydi. Baholarning differensiyalashuvi bolalarning yosh iga bog‘liq bo‘ladi. Ekskursiyalar. Ekskursiya bolalarni tabiat bilan tanishtiruvchi ta`limiy faoliyatlar turidan biridir. Ekskursiyalar vaqtida bola tabiat hodisalarini mavsumiy o‘zgarishlarni tabiiy sharoitda kuzatish insonning hayot talablariga muvofiq tabiatni qanday o‘zgara yo tganini va tabiat kishilarga qanday xizmat qila yo tganini ko‘rish mumkin. Ekskursiya faoliyatlarining afzalligi yana shundaki, unda bolalar o‘simlik va hayvonlar, ular yashaydigan muhitni ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ekskursiyalar tufayli bolalarda kuzatuvchanlik, tabiatni o‘zgarishiga qiziqish o‘sadi. Ular predmetni sinchiklab kuzatish va uning xarakterini xususiyatlarini qayd qilishga odatlanadilar. Tabiatning go‘zalligi bolalarda chuqur hissi yo tlar uyg‘otadi, o‘chmas taassurot qoldiradi. Estetik hissi yo tlarning o‘sishiga yordam beradi. Shu asosda yana tabiatga muhabbat, unga ehti yo tkorona munosabatda bo`lish, vatanga muhabbat shakllantiriladi. Ekskursiyalarni uyushtirish. Ekskursiyadan ta`limiy faoliyat turi sifatida o‘rta, katta, hamda tayyorlov guruhlarida foydalaniladi. Har bir ekskursiya uchun barcha bolalar egallashlari shart bo‘lgan dastur mazmuni belgilanadi. 21 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik - har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.-T.: “O‘zbekiston”. - 2017 yil.- 102b. 2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. - T.: “O‘zbekiston”, 2017 yil. - 488 b. 3. Mirziyoyev Sh.M. ”Erkin va faravon, demokiratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz’’ T.O’zbekiston nashiriyoti 2016 yil 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. T.:- 2016y. 29-dekabr. 5. O‘zbekiston Respublikasi PrezidentinnHr «2017 — 2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida». 2016 yil 29 dekabr PF - 2707 -sonli qarori. 6. O‘zbekiston Respublikasi PrezidentiHHHr “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2017-yil 30- sentabrdagi PF-5198-sonli Farmoni 7. O’zbekiston Respublikasi PrezidentiHHHr 2017 yil 7-fevraldagi PF-4947- sonli Farmoni xarakatlar strategiyasi 8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 22 yanvardagi PF- 5308-sonli Farmoni ’’O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini” Faol tadbirkorlik, inovatsion g’oyalar va texnalogiyalarni qo’llab quvvatlash yili’’da amalga oshirishga oid davlat dasturi. 9. Xasanboyeva O.U “Maktabgacha ta’lim pedagogika” 2006 y. Ilm ziyo 10. Sh.A.Sodiqova “Maktabgacha pedagogika” “Tafakkur sarchashmalari” 2013 y. elektron ta’lim resurslari 1. www. tdpu. uz 2. www. pedagog. uz 3. www. ziyonet. uz 4. www. edu. uz 38 maktabgacha ta`lim yosh idagi bolaga qo‘yiladigan talablar orqali aniqlanadi. Bu talablarning o‘ziga xos tomoni o‘quvchining yangi ijtimoiy-psixologik o‘rni bilan bog‘liq. Bola o‘z oldiga qo‘yiladigan vazifalarni bajarishga tayyorlangan bo‘lishi lozim. Maktabga kirish bola hayotidagi odatiy turmush tarzi, atrofdagilar bilan munosabat tizimining o‘zgarishiga aloqador muhim davrdir. Bola hayotida birinchi bor markaziy o‘rinni ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan o‘quv faoliyati egallaydi. Unga odatiy bo‘lgan erkin o‘yin faoliyatidan farqli ularok, endi ta’lim majburiy bo‘ladi va birinchi sinf o‘quvchisidan 4 ta jiddiy munosabat talab qilinadi Ta’lim faoliyatining etakchi turi sifatida bolaning kundalik hayot jara yon ini qayta quradi: kun tartibi o‘zgaradi, erkin o‘yinlar vaqti kiskaradi. Bolaning mustaqilligi va uyushganligi, uning ishchanligi va intizomlilikka talablar jiddiy ravishda ortadi. Maktabgacha yosh dagi bolalikka nisbatan o‘quvchining o‘z xatti-harakati, majburiyatlarini bajarishga shaxsiy ma’suliyati ancha-muncha ortadi. Bolalarni maktabga tayyorlash, birinchidan bolalar bog‘chasida tarbiyaviy ishni maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalarni umumiy, har tomonlama rivojlantirishning yuqori darajasini ta’minlaydigan, ikkinchidan bolalarni maktabning boshlang‘ich sinflarida o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan o‘quv fanlarini egallashga maxsus tayyorlashni ta’minlaydigan qilib tashkil etilishini nazarda tutadi. Shunga ko‘ra zamonaviy psixologik-pedagogik adabi yo tda (A.V.Zaparojets, A.A.Venger, G.M.Lyamina, G.G.Petrogenko, J.V.Taruntaeva va boshqalar) tayyorgarlik tushunchasi bola shaxsining rivojlantirish sifatida aniqlanadi va ikkita o‘zaro bog‘langan jihatlarda: «Maktabga o‘qishga umumiy psixologik tayyorgarlik» va «Maxsus tayyorgarlik» tarzida ko‘rib chiqiladi. Maktabga umumiy tayyorgarlik MTT ning maktabgacha tarbiya yosh idagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashga oid davomli, maqsadga muvofiq ta’lim- tarbiyaviy ishning muhim yakuni sifatida namo yon bo‘ladi. Maktabga umumiy tayyorgarlik bolaning maktabga borish vaqtiga kelib aqliy, ma’naviy, estetik va jismoniy rivolanishda erishgan shunday darajasidirki, u bolaning maktab ta’limining yangi sharaoitlariga va o‘quv materialining ongli egallashga faol kirib 24 anglab ladilar. Tabiatdagi mehnat kuzatuvchanlikni o‘stirishining usullaridan biridir. Tabiatdagi mehnat jara yon ida tarbiyaviy vazifalardan tashqari ta’limiy vazifalar ham hal qilinadi. Tabiat burchagida bo‘ladigan navbatchilik ertalab baliqchalarni boqadilar,gullarga suv quyadilar, yerlarni yumshatadilar, qushlar qafaslarini tozalashda yordam beradilar. Vaqti-vaqtida ko‘chat o‘tqazishda ham yordam beradilar. Tarbiyachi va bolalar navbatchilar ishini nazorat qiladilar hamda uni baholaydilar. Katta maktabgacha ta`lim yosh idagi bolalar mehnati orasida alohida o‘rinni guruh xonalarida doimo tozalik va tartibni saqlash ishi egallashi lozim. Tarbiyachi bolalardan qaysi biridir kiyinishini shkafga tartibli kuymaganligini ko‘rib, masalan: shapka qayerda turishi kerakligini yoki koftochkasining yengi nima uchun chiqarilmaganligini so`raydi. Vaqti-vaqtida (odatda haftaga bir) bolalar tarbiyachi topshirig‘iga ko‘ra qo‘llanma va o‘yinchoqlarni ajratadilar, yuvadilar, guruh xonasini umumiy yigishtirishda qatnashadilar. Xo‘jalik turmush mehnati yaxshi tashkil etishda bolalarning yon ma- yon ishlab umumiy natijasini tasavvur qilishlari muhimdir. Ba’zan umumiy ishni bajarish uchun tarbiyachi vazifani bolalar o‘rtasida har bir bolaning tajribasiga ko‘ra taqsimlaydi va u ishni oxirigacha bajaradi. Mehnat vazifalarini uyushtirishda tashabbus va mustaqillikni namo yon q ilganlarni rag‘batlantiriladi. Tayyorlov guruhida tarbiyachi bolalar mehnatini tashkil etishning yana bir ko‘rinishi hamkorlikdagi mehnatdan foydalaniladi. Bu holatda bolalardan bittasi ishining oz qismini bajaradi, ikkinchisi uni davom ettiradi. Ko‘pincha qo‘l mehnati ta`limiy faoliyatlariga barcha bolalar uchun bir vaqt ajratiladi. O‘yinchoqlar qog‘oz, tabiiy materiallarni bolalar butun guruh bo‘lib yoki kichik guruhlarga bo‘linib bajaradilar. Bu maqsadda alohida joy jihozlanib, u erga material va asboblar joylashtriladi. Qo‘l mehnatini bajarishda bola natijaga erishadigan narsa bu buyum vujudga keladi bolalar yo pishtirish, bo‘yash, tikish, qirqish va shunga o‘xshash oddiy mehnat malaka ko‘nikmalarini egallab oladilar. Yilning issiq vaqtlaridagi sayrlarda yerni chopish va yumshatish, o‘toq qilish, hosilni yig‘ishtirish bo‘yicha birgalikdagi ish tashkil etiladi. Bu 16 10 ta ta`limiy faoliyat o‘tkaziladi. Ular quyidagicha taqsimlanadi:  atrofdagi voqealar bilan tanishtirish va bolalar nutqini rivojlantirish;  rasm chizish va loy yoki plastilindan narsa yasash;  qurilish materiallari bilan mashqlar bajarish;  musiqa mashg‘ulotlari;  jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari. Ta’limiy faoliyatlar 10-15 daqiqa davom etadi va ular shanba kunidan tashqari har kuni ertalab va kechqurun o‘tkaziladi. ta’limiy faoliyatlar bilan bir qatorda sayr vaqtida atrofdagi narsalarni kuzatish, harakatli va didaktik o‘yinlar rejalashtiriladi. ta’limiy faoliyatlarning katta qismi rivojlanishi bir xil darajada bo‘lgan bolalarni birlashtiruvchi kichik guruhlarda o‘tkaziladi. Batafsil tushuntirish va kattalarning yordam ini talab qiladigan yangi materialdan foydalaniladigan ta’limiy faoliyatlar (masalan, yig`ma kartinalar yoki yangi konstruktor, birinchi marta beriladigan mashg‘ulotlar) ana shunday o‘tkaziladi. Harakatlarining navbatiga rioya qilinadigan ta’limiy faoliyatlarda bolalar uncha ko‘p bo‘lmasligi kerak. Masalan, gimnastika asboblari bilan o‘tkaziladigan jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari, «Loto» tipidagi va nutqni rivojlantirish mashg‘ulotlari ana shunday bo‘ladi, bunda ayrim bolalar o‘z faolliklari bilan boshqalarini chetga surib qo‘yishlari mumkin. Ammo hayotning uchunchi yilida ta`limiy faoliyatlarning ayrim turlarini butun guruh bilan o‘tkazish ham mumkin, chunki bola xulq-atvor qoidalarini (butun e’tibor bilan tinglash, jim utirish) egallagan bo‘ladi, o‘z harakatlarini boshqa bolalar bilan muvofiqlashtira boshlaydi, kattalarning nutqi uning harakatini yo‘lga soladigan bo‘ladi. Bolalarning butun guruh bilan ayni vaqtda musiqa ta’limiy faoliyatlarini, harakatli o‘yinlarni, shuningdek bolalarning o‘zlari asosan tomoshabin bo‘ladigan ko‘rgazmali insenirovkalarni o‘tkazish mumkin. Jismoniy tarbiya – maktabgacha pedagogikaning muhim bir bo‘limi bo‘lib, bizda qaror topgan jismoniy tarbiya tizimining dastlabki bo‘g‘inidir. Uning vazifasi, bola sogligini saqlash, jismoniy sifatlarini o‘stirish, yosh larni mehnatga va vatan himoyasiga tayyorlashdir. Jismoniy rivojlanish tor ma’noda bo‘yning 12 bolalar qismlarning shakli, rangi, kattaligi, tuzilishi, fazoviy joylashuvini, satxining harakatini farqlashni, hayvonlar bilan tanishganda esa harakat xarakteri ular chiqaradigan tovushlarni ham o‘rganadilar va hokazo. O‘simlik va hayvonlarning o‘sishi hamda rivojlanishi tabiatdagi mavsumiy o‘zgarishlar haqidagi bilimlarning jamgarilishi uchun kuzatishning ancha murakkab turi uzoq muddatli kuzatishlardan foydalaniladi. bunda bolalarga obyektning kuzatila yo tgan holatini ilgarigi bilan qi yo slashga to‘g‘ri keladi. Bu kuzatishlar davomida bolalarning zehni va kuzatuvchanligi o‘sadi. Analiz qilish, qi yo slash, xulosa chiqarish jara yon i takomillashadi. Kuzatishlar tarbiyachi tomonidan bolalarni o‘simlik va hayvonlar bilan ob-havo bilan kattalarning tabiatdagi mehnati bilan tanishtirishda tashkil etiladi. Kuzatishlar ta`limiy faoliyat va ekskursiyalarda, sayrlarda, tabiat burchagida va shu kabi joylarda olib boriladi. Tarqatma materiallardan foydalanib kuzatish: bu kuzatishlar o‘rta guruhdan boshlab o‘tkaziladi. Bunday kuzatishni tashkil etish bir obyektni kuzatishdan ko`ra ancha murakkabroqdir. Tarqatma material sifatida o‘simliklar hamda ularning qismlari: bargi, mevasi, va urugi, shoxlari, sabzavot va mevalardan foydalanish mumkin. Rasmlarni ko‘rish, kinofilmlar va diafilmlarni namoyish etish. Amaliy metodlar. O‘yin. Tabiatning oddiy hodisa va predmetlari haqida bolalarning tasavvurlarini kengaytirish maqsadida o‘tkaziladigan kuzatishlar bilan bir qatorda xilma xil o‘yinlardan keng foydalaniladi. Bu o‘yinlarda bolalar sezuvchanlik tajribasini orttiradilar, egallagan bilimlarini ijodiy o‘zlashtiradilar. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda didaktik xarakterli va ijodiy o‘yinlardan foydalaniladi. Didaktik o‘yinlar. Didaktik o‘yinlarda bolalar o‘zlarida tabiatdagi predmet va hodisalar hayvonlar va o‘simliklar haqida mavjud bo‘lgan bilimlarni aniqlaydilar, musitahkamlaydilar, kengaytiradilar. Ko‘pgina o‘yinlar bolalarni umumlashtirish hamda klassifikatsiya qilishga o‘rgatadi. Didaktik o‘yinlar, xotira, diqqat, kuzatuvchanlikning o‘sishiga yordam beradi. Bolalarni mavjud bilimlardan yangi sharoitlardan foydalanishga o‘rgatadi. Turli aqliy jara yon larni 18

Bolani maktab ta'limiga tayyorlashda ta'sir etuvchi omillar

Купить