Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	71.5KB
Покупки	10
Дата загрузки	14 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Boshlang’ich sinf matematika darslarida didaktik o’yinlardan foydalanish

(«Sholg’om», «Oldin qanday qo’yilganini ko’rib ol va xuddi shunday qilib qo’y
(ko’rganni eslab qolish diktanti), «Xuddi shunday qilib joyla», «Bo’lishlar»,
ko’rsatma qurollardan foydalangan holda, qolganlari esa ko’rsatma materialsiz
o’tkaziladi. Xat savod egallanishi bilan xat-savodga doir o’yinlarni o’tkazish ehtiyoji
yo’qolaveradi.
1.1 Sanoqqa doir ba’zi didaktik o’yinlarning tasnifi
I gruppa. Birinchi o’nlik doirasidagi son tarkibi malakalarini
mustahkamlovchi o’yinlar
«Buyumlarni 10 gacha sanash»
O’ynatiladigan didaktik o’yin: «Jim-jitlik» (1-varianti).
Didaktik topshiriq: bolalarning oddiy sanoq haqidagi tushunchalarini aniqlash
va mustahkamlash.
O’yin topshirig’i (bolalar uchun): konkret buyumlarni hayolda sanab, kerakli
sonni barmoqlar bilan ko’rsatish.
O’yinning borishi (o’yin bolalarni nari-beri so’rab chiqilgandan keyin
o’tkaziladi).
O’qituvchi:
— Bolalar, hozir «Jimjitlik» o’yinini o’ynaymiz. Men sizlarga indamay har xil
narsalarni ko’rsataman. Masalan , mana , men qancha cho ’ p ko ’ rsatdim ?
Bir qancha bolalar birdan gapga tushib ketadilar
— yo’q, bolalar. Javob qaytarishdan oldin qo’l ko’tarish kerak. Men kimdan
so’rasam, o’sha javob beradi.
O’qituvchi chaqirgan bolalar doiralar, cho’plarni Sanashadi.
— Endi Sizlar ovoz barmoqlaringiz bilan ko’rsataman. Sizlar ovoz
chiqarmasdan sanab, qancha bo’lganini barmoqlaringiz bilan bilan ko’rsatasiz.
O’qituvchi bitta qalam ko’rsatadi. Bolalarning deyarli hammasi bir vaqtda
bittadan barmoqlarini ko’rsatadilar.
O’qituvchi 4 ta qo’g’irchoqni ko’rsatganda qariyb bolalarning hammasi to’rtta
barmoqlarini ko’taradilar. Sinfda jimjitlik. Bolalarning butun diqqat e’tibori
topshiriqni bajarishga qaratilgan. O’qituvchi:
4

(raqamlar yozilgan qogoz)lar konvertlarda tarqatiladi. «Do’koncha» degan yozuv
stol yonidagi biror narsaga osib qo’yiladi.
O’qituvchi o’yin shartlarini quyidagicha tushuntiradi. — Mana bu yerda turli
o’yinchoq va buyumlar yotibdi. Ularning narxiga e’tibor bering: qaysi o’yinchoq
yoki buyum necha pul turadi Lola, sen sotuvchi bo’lasan. Endi o’yinning qanday
o’tkazilishini eshitib olinglar. Hammangizning onalaringiz sizlarga ukangizning
tug’ilgan kuniga sovg’a sotib olish uchun 10 so’mdan pul berishgan deb faraz
qilinglar. Qo’lingizdagi pul bir tiyini ham qolmasdan sarflanishi lozim.
Do’konchadan nimalar sotib olishingiz kerakligi haqida
o’ylab ko’ringlar. Bolalar 2 minut o’ylab o’tirishadi. So’ngra qo’l ko’taradilar.
Doskaga chaqirilgan Dilorom stol yoniga borib, o’ziga jo’da ham yoqib qolgan
o’yinchoq (qo’g’irchoq)ni olib, 5 «so’m» uzatadi.
— Bolalar, Dilorom to’g’ri savdo qilyaptimi? - deb so’raydi o’qituvchi.
— yo’q, unda yana 5 so’m qoldi! — deydi Sharif.
Dilorom bir oz o’ylab turadi, so’ngra qat’iylik bilan o’ziga o’chta bir so’mlik
rezina qo’g’irchoq va ikkita bir so’mlik kitobcha berilishini iltimos qiladi.
Mahmud 8 «so’m»ga o’yinchoq, ikki «so’m»ga albom “sotib oladi». O’lmas 5
va 5 «so’m»lik, Turgun 2, 2, 2 va 4 “so’mlik”, Vali esa 4, 2, 1 va
3 «so’m»lik xarajat qilishdi.
«Pul»ni to’g’ri «sarflay olmaganlar»ga 10 sonini qaysi sonlardan hosil qilish
mumkinligini eslatib turish lozim.
Bolalar qo’shish jadvalini yaxshi bilishlariga gasdan, «Do’koncha» o’yinida
ularning sanoqqa doir ko’nikma va malakalarini
qo’llanishda qiynalganliklari sezilib turadi.
Bolalar bu o’yinda juda aktiv qatnashadilar, o’yin paytida ularning yuzlaridan
quvonch alomatlari arimaydi. «Do’koncha» o’yinini takror o’tkazish ham mumkin.
«10 gacha sanash»
13

Bu o’yin bolalar qobiliyatini o’stiradi. O’qituvchi qatorlar oralab yurib,
masalani kim qanday yechganligini aniqlaydi.
O’yin oxirida bolalardan biror sonning qanday hosil bo’lishini takrorlab
olishni albatta talab qilish kerak. Agar ular o’zlari tergan bo’lsalar, kimniki yaxshi
chiqqanini aytish lozim.
Odatda hamma o’quvchilar berilgan topshiriqlarni durustgina bajaradilar,
ya’ni “g’olib chiqadilar”. O’qituvchi ularning yaxshi o’ynaganliklarini qayd qilinadi.
2.2 2- sinf matematika darslarida didaktik o’yinlardan foydalanish
Doskaga oldindan ikkita variantga mos 6 tadan topshiriq yozib qo’yiladi.
I. O’tilgan mavzuni tekshirish:
O’tilgan mavzu bo’yicha har bir o’quvchining bilimini tekshirish maqsadida
variantlar bo’yicha quyidagi topshiriqlar beriladi.
1. variant 1. 28-10=
a) 9 b) 8 d) 18
2. Baliq ovida uchta bola uchtadan baliq tutdi. Hamma baliq nechta? a) 9 b) 6 d) 3
3. 50 - X = 40
a) 10 b) 8 d) 9
4. Qish kunlari 90 kun, bahor kunlari esa undan ikki kun ortiq. Bahor necha kun
davom etadi?
a) 88 b) 91 d) 92
5. Eng katta ikki xonali sonni ayting. a) 99 b) 100 d) 90
6.
II variant
1. 45 + 20 =
a) 65 b)60 d) 55
2. Bolalar 3 qatorga beshtadan saflanishdi. Nechta bola saflangan? a)15 b)10 d)8
3. 50-X= 41 a)10 b)8 d)9
4. Alifboda 23 undosh, 6 ta unli harf bor. Hammasi bo’lib nechta harf bor? a) 30 b)
29 d) 28
5. Eng katta bir xonali son?
19

Foydalaniladigan buyumlar:
1) 6 ta qizil doiracha va 6 ta kuk kvadrat solingan individual konvert;
2) o’rtasidan qizil chiziq tortilgan qalin oq qog’oz;
3) o’qituvchining qo’lida geometrik shakllar yopishtirilgan namunalar.
Bolalar tezlik bilan ko’k kvadratlarni yoyadilar Oradan 5—7 sekund
o’tgach, eng ziyrak o’quvchilar qo’llarini ko’taradilar. 15—18 bola 30—50 sekund
mobaynida topshiriqni bajaradi. Ba’zi bolalar beparvo va befarq bo’ladilar. Masalan,
bolalardan biri quyidagi uyga o’xshash shaklni teradi: (Bu yerda shakllarning
nomlari bolalarga oldinda o’rgatilganligi nazarda tutiladi)
O’yinning borishi: o’qituvchi o’quvchilarga geometrik shakllar rasmi solingan
konvertlarni ulashib beradi. Bolalar konvertlarni kuzdan kechiradilar. O’qituvchi
konvertlar bilan birga oq qog’oz ham ulashadi.
— Bolalar,— deydi o’qituvchi,— hamma shakllarni bir yerga to’plab,
konvert ustiga qo’yinglar va ularni partaning chetiga qo’yinglar. O’yinni mana
bunday tartibda o’ynaymiz: men sizlarga kvadratlar yoki doiralar shakllari solingan
qog’oz namunasini ko’rsataman (ko’rsatadi). Sizlar esa sanab, qog’ozda qancha
shakllar borligi va ular qanday joylashganligini eslab qolinglar. Uchgacha sanayman,
undan so’ng namunani olib qo’yaman, sizlar
esa qo ’ lingizdagi qizil chiziqli oq qog ’ ozlarga shakllarni xuddi
namunadagidek joylashtirishingiz lozim .
Dastlab o ’ qituvchi eng oddiy variantni kamroq shakllar rasmi solingan bir xil
shakllarni ) tanlaydi . — Diqqat ! — deydi o ’ qituvchi ,— ko ’ rsata boshlayman bir , ikki ,
uch ! To ’ rtta bola esa barcha kvadratlarni qatorasiga terib qo ’ ydi . Uchtasi
doirachalarni bir chiziqqa tizishdi . O ’ qituvchi bolalarga o ’ z - o ’ zlarini tekshirish
imkonini berish maqsadida namunani ikkinchi marta ko ’ rsatadi va topshiriqning
to ’ g ’ ri yoki noto ’ g ’ ri bajarilganligini tekshirib chiqishni taklif qiladi . Oradan 5—10
sekund o’tgach, namunani olib qo’yadi.
— Endi , bolalar ,— deydi o ’ qituvchi ,— aytinglar - chi , qancha kvadrat
qo ’ ydingizlar ?
— Beshta.
6

O’qituvchi o’yin boshlangunga qadar o’quvchilar bilan besh soni tarkibini
takrorlaydi. O’ndan so’ng o’yin shartlarini tushuntirishga o’tadi:
— Hozir men sizlarga teatr ko’rsataman. Sizlar yaxshilab qarab, «sahna»da
«artist»lar qanday turganligini eslab qolishinglar kerak.
O’qituvchi qo’g’irchoqlarni bir qatorga tizib qo’yib, pardani ochadi. Bolalar
zo’r diqqat bilan qarab turishadi.
— Xo’sh, Yo’ldosh,— deydi o’qituvchi,- «artist»larimiz qanday holatda
turibdilar?
— Bir qatorga bittadan bo’lib tizilib olishibdi, - javob beradi Yo’ldosh.
— Sahnada nechta «artist» bor?
— Beshta.
— Endi ular,— deb davom etadi o’qituvchi,— u joylarini o’zgartiradilar.
Sizlar nima o’zgarganini aytasizlar?
Parda tushirilib, ochiladi.
— Xo’sh, bolalar,—deydi o’zgaribdi?
— Ilgari beshtala qo ’ g ’ irchoq ,— bitta safga tizilgan edi , endi esa manavi
yerda bitta qo ’ g ’ irchoq turibdi .
— To ’ g ’ ri ,— deya Sharifning javobini ma ’ qullaydi o ’ qituvchi ,— bu
qo ’ g ’ irchoq — ashula boshlovchi , shuning uchun u alohida turibdi . Endi doirachalari
xuddi mana shu qo ’ g ’ irchoqlardek joylashtirilgan jadvalni topib bolalarga ko ’ rsat .
Sharif o’sha jadvalni topib, bolalarga ko’rsatadi.
Parda yana tushiriladi. O’qituvchi qo’g’irchoqlarning joyini o’zgartirib,
Nazokatni doskaga chaqiradi. «Sahna»ga diqqat bilan qarab turgan Nazokat shunday
deydi.
- - - - - Hali bu yerda bitta, manavi yerda esa to’rtta qo’g’irchoq bor edi. Endi
bo’lsa, bu yerda uchta, o’ng tomonda ikkita bo’lib qolibdi.
— Bu o’zgarish, — deb so’raydi o’qituvchi, — qanday yuz beradi?
— Ashula boshlovchining yoniga yana bitta "artist" kelib qo’shilgan va ular
ikkita bo’lib qolgan.
— Xo’sh, — deydi o’qituvchi, — shunda natija nima
11

Kirish
Ma’lumki, ota - bobolarimiz qadimdan bebaho boylik bo’lmish ilm - u ma’rifat,
ta’lim va tarbiyani inson kamoloti va millat ravnaqining eng asosiy sharti va garovi deb
bilgan”
Albbatta, ta’lim - tarbiya - ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning
rivojini ham belgilaydigan, ya’ni xalq ma’naviyatini shakllantiradigan va boyitadigan
eng muhim omildir. Binobarin, ta’lim - tarbiya tizimini va shu asosda ongni
o’zgartirmasdan turib, ma’naviyatni rivojlantirib bo’lmaydi.
Shu bois bu sohada yuzaki, rasmiy yondashuvlarga, puxta o’ylanmagan ishlarga
mutlaqo yo’l qo’yib bo’lmaydi. Maktab ta’lim - tarbiya masalasi davlat va jamiyat
nazoratida bo’lishi asosiy qonunimizda belgilab qo’yilgan. Shu bilan birga, bu keng
jamoatchilik, butun xalqimizning ishtiroki va qo’llab - quvvatlashishini talab qiladigan
umummilliy masaladir.
Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida
yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo’lishi
farzandlarining bugungi qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog’liq.
Buning uchun har qaysi ota - ona, ustoz va murabbiy har bir bola timsolida
avvalo shaxsni ko’rishi zarur. Ana shu oddiy talabdan kelib chiqqan holda,
farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliyatiga ega bo’lgan ongli yashaydigan
komil insonlar etib voya yetkazish - ta’lim - tarbiya sohasining asosiy maqsadi va
vazifasi bo’lishi lozim, deb qabul qilishimiz kerak. Bu esa ta’lim - tarbiya ishini uyg’un
holda olib borishni talab etadi.
Ta’limni tarbiyadan, tarbiyani esa ta’limdan ajratib bo’lmaydi. Bu sharqona
qarash, sharqona hayot falsafasi.
Boshlang’ich sinf matematika darslarida didaktik o’yinlardan foydalanish
o’quvchilarda tafakkur, diqqat, xotira, ijodiy tasavvur etish, kuzatuvchanlikni
rivojlantirishga imkon beradi.
2

Annotatsiya:
Ushbu malaka ishida : Boshlang’ich sinf matematika darslarida didaktik
o’yinlardan foydalanish o’quvchilarda tafakkur, diqqat, xotira, ijodiy tasavvur etish,
kuzatuvchanlikni rivojlantirishga imkon beradi.
Tayanch so’zlar : Sanoqqa doir didaktik o’yinlar , Sanoqqa doir o’yinlar bir necha
gruppaga bo’linadi .
24

O’qituvchi doskaga quyidagicha qilib sonlarni yoza yooshlaydi: 10, 11, 12,
13, 14, 16 va hokazo.
Bolalar tushirib qoldirilgan sonni darhol payqaydilar va o ’ qituvchi « yodidan
chiqardi », deb o ’ ylaydilar .
Chaqirilgan o ’ quvchi xatoni « tuzatadi » doskaga qaysi raqam « tushirib
qoldirilgan » bo ’ lsa , o ’ sha yerdan boshlab yozilgan narsalarni o ’ chirib , o ’ sha yerdan
boshlab yozib ketadi ( yoki nima yozilishi kerakligini aytadi ).
Misol istalgancha o’zgartirilishi mumkin, masalan, 10 dan boshlab, 11, 12,
9, 13 va hokazo deb yozish mumkin. Bolalar raqamlar to’g’ri yozilmaganini
sezadilar, o’qituvchi ulardan qaysi son qaysi son ketidan yozilishi kerakligini surab
oladi. Sinfdagi o’quvchilarga baravariga hisoblatish mumkin, bunda o’qituvchi
raqamlarni ko’rsatib turadi.
4. Didaktik o’yin: «Narvoncha»
Didaktik topshiriq: 20 ichida qo’shish misollarini yechish.
O’ y i n topshirig’i: «Narvoncha»ga tezda chiqish ya’ni hamma misollarni
yechish.
O’yinning borishi: O’qituvchi oldindan har bir qator uchun alohida uchta «o’t
o’chirish» narvonchasini chizadi.
O’qituvchi:
— Bolalar , narvonchaga , pog ’ onali narvonchaga emas , balki « o ’ t o ’ chirish
narvonchasi » ga tez chiqib - olish kerak ,— deydi - da , 3 o ’ quvchini doskaga chaqiradi
va ularga javobni qaerga ( katak qarshisiga ) yozish kerakligini tushuntiradi .
14+6=
13+5=
Hamma o ’ quvchilar o ’ z qatorlaridan chiqqan bolalarning masalalarni qanday
yechayotganlarini kuzatib turishlari yaxshi natija beradi . Agarda biror o ’ quvchi
masalani noto ’ g ’ ri yechsa , O ’ quvchilar darhol qo ’ l ko ’ tarib , uning narvondan
« yiqilib tushganini ) aytishadi .
Murakkablashtirish — har bir qator « o ’ z » o ’ quvchisini emas , boshqa qator
o ’ quvchisini kuzatadi , masalan , III qator o ’ quvchilari II qator o ’ quvchilarini , II qator
17

— Barakalla, hammangiz ham g’olib bo’ldingiz. Endi men sizlarga qiyin
namunani ko’rsataman. Sizlar diqqat bilan qarab turing. Diqqat: bir, ikki, uch!
O ’ qituvchi ikkinchi namunani ko ’ rsatadi .
Ko’pchilik bolalar birdaniga kvadratlarni oladilar. O’qituvchi ularni
ogohlantirib: “Sanab chiqishni unutmadinglarmi?”—deydi.
3— 4 bola ko’zini kvadratlardan uzib, namunaga diqqat bilan qaraydi va
sanay boshlaydi. Shundan so’ng o’qituvchi namunani olib qo’yadi. Ikkinchi galga
kelganda bolalar shakllarni birinchi galdagiga qaraganda tezroq tizadilar. O’yin
uchinchi marta o’tkazilganda jonliroq o’tadi, lekin doirachalar qiyinchilik tugdirishi
mumkin.
Shunday qilib, o’yin paytida bolalar sanashni o’rganadilar, undan tashqari,
shakllarni bir chiziqqa tizishni xam bilib oladilar, ana shunda shakl nomlari
mo’stahkamlanadi va, nihoyat, o’yin o’zlashtiriladi. O’yin bolalarni bir-biriga juda
ham yaqinlashtirib yuboradi va ularda o’yinga bo’lgan qiziqish ortib boradi
o’qituvchi esa o’yin jarayonida bolalar xotirasi qanchalik taraqqiy etganligini, kimda
eslab qolish xotirasi o’sgan yoki o’smaganligini aniqlab olishi mumkin.
3. «Ikkini qo’shish va ayirish»
O’ynatiladigan didaktik o’yin: “Jim-jitlik” (murakkablashtirilgan varianti).
Didaktik topshiriq: o’ngacha og’zaki sanash.
O’yin topshirig’i: o’qituvchi ko’rsatgan son va belgilarni hayolda yechish,
doskaning oldiga indamasdan borib, son natijasini topib, uni o’chirib tashlash.
Bu o’yin juda ko’p marta turli variantlarda o’tkaziladi. O’qituvchi doskaga
oldinroq doira chizib, uning atrofiga 1 dan 10 gacha bo’lgan raqamlarni yozib
doiraning o’rtasiga 2 raqamini belgisi (bu belgi qo’shish yoki ayirishni bildiradi)
bilan yozib qo’ygan bo’ladi. O’yin uyga berilgan topshiriq tekshirilgandan keyin
o’tkaziladi. O’qituvchi bolalarga o’yin qoidalarini tushuntiradi:— O’yin mutlaqo
jimjitlik vaziyatida o’tkaziladi,— deydi o’qituvchi.— Avval men doira ichidagi
raqamni, keyin qo’shish yoki olib tashlash belgisini ko’rsataman. O’ndan so’ng doira
atrofidagi raqamlardan birini ko’rsataman. Mana bu yerda -katakchalar ichida
7

— Barakalla, hammangiz to’g’ri hisobladingiz. Endi cho’pni bir qo’limdan
ikkinchi qo’limga olaman, sizlar esa ovoz chiqarmasdan sananglar, keyin menga
qancha bo’lganini ko’rsatasizlar.
Bolalar indamay, o’qituvchining harakatlarini kuzatib, sanashadi va hammalari
10 ta barmoqlarini ko’rsatishadi. O’qituvchi:
— Endi kvadratlarni sananglar, - deydida, taxtagachaga ketma-ket oq
kvadratlarni qo’yadi. Bolalar sanashadi. Ular oltita narsa ko’rsatilganda oltita
barmoqlarini ko’rsatadilar. O’yin 12 minut davom etadi.
Bu o’rinda bolalarning birinchi o’nlik haqidagi bilimlarining taxminiy darajasi
aniqlanadi, qancha ko’rsatilsa, o’shani barmoq bilan sanab ko’rsatish malakasi
mustahkamlanadi.
Bundan tashqari, ovoz chiqarmay, xayolda sanash bilish kabi shartli reflektor
aloqalari ham mustahkamladi. Bolalar aslida sanashga ovoz chiqarib takrorlamasdan
birdaniga erisha olmaydilar, jim talab etuvchi o’yin qoidasigina ularni bunga majbur
qiladi va ular ovoz chiqarmay sanaydilar. Bunday qilishning yaxshi tomoni
shundaki, bolalarning diqqat e’tibori faqat topshiriqni bajarish bilan band bo’ladi.
Kelgusi darsda yana ham murakkablashtiriladi. Masalan, Bolalar barmoqda barcha
kvadratlarni ko’rsatishadi. Sanashning shu tarzda murakkablashtirish natijasida
bolalarni turli sonlarning tarkibi bilan tanishtiriladi. Bunda bolalar kerakli kvadratlar
miqdorini turlicha ko’rsatadilar.
Bu o’yinni o’ynatish tufayli o’quvchilarda tez harakat qilish malakasi
mustaxkamlanadi. Shu bilan birga topshiriqni kim tez, kim esa sekin bajarayotganini
aniqlab olish imkoni tug’iladi.
2. «To’g’ri va teskari sanash»
O’ynatiladigan didaktik o’yin «Ko’rganni eslab qolish diktanti».
Didaktik topshiriq: qo’shib sanash yo’li bilan geometrik shakllardan son
qatorini tuzish.
O’yin topshirig’i: o’qituvchi tomonidan ko’rsatilgan namunaga 3—4 daqiqa
davomida diqqat bilan qarab olib, geometrik shakllarning soni va qanday
joylashganini aniqlash hamda ularni uzining daftariga to’g’ri yozish.
5

6. 2-" a
" sinfda 17 ta qiz va 13 ta o’g'il bola bor. Bugun 2 ta o’quvchi darsga kelmadi.
Nechta bola darsga keldi?
Yuqoridagi topshiriqlar birinchi masalaga o’xshash tartibda, ba'zilari umumiy,
ayrimlari mustaqil tarzda bajariladi.
III. Dars o’qituvchi tomonidan yakunlanadi:
- Bugungi darsda qaysi mavzularga doir masala, misollarni bajardik?
- Qaysi topshiriqlarni bajarishda qiynaldik yoki xatoga yo’l qo’ydik?
Savollarga javob olingach sayohat davomida berilgan topshiriqlarni bajarishda faol
qatnashgan o’quvchilarning baholari e'lon qilinadi.
V. Uy ishi:
O’quvchilarga o’zlari istiqomat qilayotgan mahalladagi bolalar bog'chasi,
novvoyxona, etikdo’z haqida masalalar tuzib, yechib kelish topshiriladi.
Bu sayohat darsi ikki yo’nalish bo’ylab musobaqa tarzida ham o’tkazilishi mumkin.
Shu bilan birga bu uslubda dars o’tishni boshqa fanlarda ham qo’llash mumkin.

21

XULOSA
Didaktik o’yinlar o’zining shakli jihatidan asosan o’qitish vazifasiga xizmat
etadi va o’quvchilar e’tiborini o’ziga jalb qilib, qiziqarli, maroqli, tushunarli darajada
olib boriladi. O’quvchilar berilgan har bir topshiriqni izchil bajarishga odatlanishadi,
ularda didaktik topshiriqlarni bajarishga bo’lgan qiziqish orta boradi.Didaktik
o’yinlar ta'limning ko’rgazmaliligini, tarbiyachining nutqini va bolalar harakatini o’z
ichiga oladi. Buning natijasida idrok etishda (ko’rish, eshitish, teri sezgisi
belgilarida) mushtaraklik vujudga keladi. Bu esa maktabgacha tarbiya yoshidagi
alohida yordamga muhtoj bolalar tarbiyachi oradan eshitgan ekologiyaga oid
bilimlarni zehn bian o’ylab olishga va o’sha aytilganlarni ifodalab berishga, ya'ni
didatik o’yinlar qoidalarini o’quvchlarning o’zlari bajarishlariga imkon beradi.
Didaktik o’yinlarning bu tarzda tuzilishi xususiyatlari bolalar faoliyatini tahlil qilish
imkoniyatini tug’diradi. Shu bois ular o’yin vaqtida qiziqish bilan harakat qiladi.
Ikkinchi bobda boshlang’ich sinf matematika darslarida didaktik o’yinlardan
foydalanish, ya’ni «Jimjitlik», «Narvoncha», «Eng yaxshi hisobchi»,«Hisoblayver»,
«Ketgan kim», «Biz kamayib qoldik», «Nima o’zgardi», «Eng yaxshi hisobchi» (bir
necha varianti), «Bir-biriga qarama-qarshi», «Tingla va o’yla», «Narvoncha» (bir
necha varianti), «Zanjircha» «Qo’shish yoki ayirish», «Hisoblashni qaysi son bilan
(boshlagan bo’lsang, o’sha son bilan tugat», «Anqayib o’tirma», «Kim aniqroq va
tezroq», «Men bir sonni o’ylab qo’ydim», «Top-chi, qancha»,«Teatr», «Jadvalni
qidirib top», «Doiraviy misollar», «Do’koncha», «Yarmarka» (bir necha varianti),
«Qaysi surat bekitildi. «Ko’rganni eslab qolish diktanti», «Sonli jadvallar- Qiziqarli
kvadratlar» didaktik o’yinlarni o’tkazish metodikasi keltirildi.
Xulosa qilib aytganda didaktik o’yinlar o’quvchining xis - tuyg’usiga ta’sir
etib, unda o’zida ijobiy munosabat va qiziqish xislatlarini targ’ib
toptiradi.O’quvchilar o’yinni zo’r mas’uliyat bilan o’ynaydilar. O’yin boshlanishini
sabrsizlik bilan kutadilar, ularning ongida ertangi o’quv kirishish quvonchi
manzarsini gavdalantiradi.
22

to’g’ri javob berolmay, “beshinchi” deyish o’rniga «o’yin choq» yoki «kubik» deb
yuborishlari mumkin va hokazo.
“Sanayver” tipidagi o’yinlar ham shu gruppaga kiradi. Bolalarni doskaga
chiqarish va safga tizib qo’yish, keyinchalik esa to’g’ridan-to’g’ri qatorma-qator
sanatish mumkin.
2. Didaktik o’yin: «Sanayver» yoki “Kim bilsa hisoblashni davom
ettiraversin”.
Didaktik topshiriq: son qatori haqidagi tushunchani mustahkamlash.
O’yin topshirig’i: har qanday sondan boshlab sanay va uni davom ettira
olish.
O’yinning borishi: bolalarga bir xil buyumlar berib qo’yiladi. Buyumni
ko’rsata turib bola: «bir» desa, ikkinchisi kelib: «ikki» deydi va hokazo.
O’yinni buyumsiz o’tkazish va hisoblashni birdan boshlamaslik yo’li bilan bu
o’yinni murakkablashtirish mumkin. Masalan, o’qituvchi «to’rt» desa, o’quvchi
hisoblashni «besh» sonidan boshlab davom ettirishi lozim. So’ngra o’qituvchi uni
to’xtatadi. Navbatdagi (chaqirilgan yoki partada o’tirgan) o’quvchi sanashni davom
ettiradi.
O’yin navbatma-navbat har bir qator bilan o’tkazilishi mumkin. Bu esa har bir
safga tizilganlarda g’olib bo’lish istagini tug’diradi.
3. Didaktik o’yin: “Qo’shnilaringni top” Didaktik topshiriq: birinchi
o’nlikda son bilan raqamning bir-biriga moslashuvi haqidagi tushunchan
mustahkamlash.
O’yin topshirig’i: tavsiya etilgan raqamlardan kerakligini topish va uni son
qatorida o’z o’rniga qo’yish.
O’yinning borishi: O’qituvchi (keyinchalik o’quvchi ham) doskada, sonlar
kassasida yoki maxsus balandlikka bir necha raqam jadvallarini qo’yib, boshqa
raqamlarga joy qoldiradi.
Raqamlar o’qshuvchining stolida bo’ladi, o’quvchi stolga yaqinlashib, kerakli
(«qo’shni») raqamni qidirib topadi va bo’sh joyga qo’yadi. Murakkablashtirish bitta
joyni bo’sh tashlab ketishdan boshlab 3, 4 joygacha bo’sh tashlab ketish.
15

2.Didaktik o’yinlarni foydalanish metodikasi
Matematika darslarida didaktik o’yinlardan foydalanish o’quvchilar zehnini
o’stirish, tez hisoblash ko’nikmalarini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Dam olish
daqiqalarida og’zaki topshiriqlar aytib o’quvchilar faolligini oshirish mumkin.
Masalan:
1. Bir gala qushlar uchib kelib daraxt shoxlariga qo’ndi. Ular shoxlariga
ikkitadan qunsa, bitta shox ortib qoladi. Bittadan qo’nsa, bitta qush ortib qoladi.
Qushlar nechta-yu ? SHoxlar nechta ? Javobi: qushlar 4 ta
2. Osmonda bir gala g’oz uchib ketayotgan edi. Bir g’oz ularga «salom, yuz
g’oz» dedi. Bir g’oz ularga qarab shunday deb javob qaytardi. Biz yuz g’oz emasmiz,
yarmimizni, yarmiga yarmini qo’shib bir g’oz qo’shilsa yuz g’oz bo’lamiz deb javob
qaytaribdi. G’ozlar nechta bo’lgan.
Sanoqqa doir didaktik o’yinlarga qo’shimcha material
I gruppa uchun
To’gri va teskari sanoq son ustida bajariladigan amallar.
Didaktik o’yin: «Qaysi biri qo’shildi»
Didaktik topshiriq: son qatori haqidagi tushunchani mustahkamlash.
O’yin topshirig’i: oldin turgan bolalarni sanab chiqib, yana qancha
qushilganini aytib berish.
O’yin tasviri: Bir necha bola bir qatorga turadi. Qolgan bolalar ularni sanab
chiqishadi. O’qituvchi signal berishi bilan o’tirgan o’quvchilar ko’zlarini yumadilar.
O’qituvchi ovoz chiqarmasdan yana bir o’quvchini doskaga chiqarib, saflanganlar
qatoriga turg’azib qo’yadi. “Mumkin” degan signal berilgach, o’quvchilar ko’zlarini
ochib, nechanchi («beshinchi», keyin «oltinchi» va xokazo) kelib qo’shilganini aytib
berishadi.
Bu o’yin «Ketgan kim o’yiniga qaraganda anchagina yengil. Uni dastlabki
kunlarda o’tkazish mumkin. Bunday o’yinlar turli variantlarda o’tkazilishi mumkin.
Chunonchi: «Qaysi o’yinchoq yashirib qo’yildi», «Qaysi o’yinchoq qo’shib
qo’yildi» va xokazo. Bolalarda noto’g’ri tushuncha hosil bo’lib qolmasligi uchun bir
xil buyumlardan foydalanish kerak, chunki o’yinchoqlar har xil taqdirda bolalar
14

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sh.M.Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. - Toshkent: O’zbekiston,
NMIU, 2018.
2. Sh.M.Mirziyoyev. Konstitutsiya — erkin va farovon hayotimiz, mamlakatimizni
yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir. –Toshkent: O‘zbekiston
NMIU, 2018.
3. Jumayev M.E. va boshqalar 1-sinf daftari- Toshkent.: Sharq, 2006, 64 bet.
4. Jumayev M. „Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasidan
labaratoriya mashg’ulotlari “ Toshkent.: Yangi asr avlodi, 2006, 256- bet.
5. Jumayev M.E. ”O’quchining ijodiy shaxs sifatida rivojlanishida bo’lajak
boshlang’ich sinf o’qituvchilarining metodik - matematik tayyorgarligi” -
Toshkent.: Fan, 2009, - 240 b.
6. Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinf matematika darslarida tarixiy materiallardan
foydalanish.-T.: ”Uzkomsentr”, 2003, 24- bet.
7. Tadjiyeva Z.G’. Boshlang’ich sinflarda fakultativ darslarni tashkil etish.- T.:
2005, 68- bet.
8. Tadjiyeva Z.G’. va boshqalar „Boshlang’ich sinf matematika, ta’lim
samaradorligini oshirishda tarixiy materiallardan foydalanish“-Toshkent.:
Jahon Print, 2007, 100 bet.
9. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 1-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 48 bet.
10. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 2-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 60 bet.
11. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 3-sinf”- Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 64 bet.
12. Mardonova G’.I. „Matematikadan test topshiriqlari 4-sinf” -Toshkent.:
O’qituvchi, 2007, 56 bet.
23

uch kishi, o’ng tomonda bir kishi turgan edi, endi esa har ikkala tomonda ikkitadan
kishi bor», — deydi.
— Bunga qanday erishildi? — so’raydi o’qituvchi.
— Uchta bo’lib turganlardan biri yakka turgan bolaning yoniga o’tib
olibdi.
— Demak, — deydi o’qituvchi, — 4 sonini yana qandan hosil qilish mumkin
ekan?
— Ikkiga ikkini qo’shib, — javob beradi o’quvchi.
So’ngra uchinchi o’quvchi sinfdan chiqib turadi. O’qituvchi uch bolani birga,
bittasini alohida qo’yadi. Sinfga qaytib kirgan o’quvchi yuz bergan o’zgarishni
aytadi:
— Ilgari ular ikki kishidan turishgan edi, endi esa bu yerda bir, anavi yerda
uch kishi bo’lib qolibdi.
— Qaysi tomondagilar ko’pchilikni tashkil etibdi? Mana bu
tomondagilarmi, Ibrohim? To’g’ri. Demak, 4 soni yana qanday hosil bo’lar ekan?
— Birga uchni qo’shish yo’li bilan, — deb javob beradi o’quvchi.
So’ngra o’qituvchi butun sinfga murojaat qilib:
— 4 soni qanday hosil bo’ladi? — deb so’raydi. Ko’pchilik o’quvchilar javob
berish uchun qo’l ko’taradilar to’g’ri javob berishadi:
— To’rtta birdan, o’ch bilan birdan, ikki bilan ikkidan bir bilan uchdan.
O’yin jonli va qiziqarli o’tadi. Alohida-alohida so’rash natijasida doskaga
chaqirilgan o’quvchilarnigina emas, sinfda o’tirgan boshqa o’quvchilarning ham
to’rt sonining tarkibini yaxshi tushunganlari aniqlanadi. O’yin besh minut davom
etadi. Shundan so’ng o’qituvchi bolalarni 4 raqami bilan tanishtiradi.
«5 soni va raqami»
O’ynatiladigan didaktik o’yin: «Teatr» («Nima » tipida).
Didaktik topshiriq: 5 soni tarkibini mustahkamlash.
O’yin topshirig’i: buyumlar (qo’g’irchoqlar) tarkibini eslab qolish, ularni
solishtirib ko’rish, joylar almashgandan keyin o’zgarishni topib ko’rsatish.
Foydalaniladigan buyumlar: pardasi bo’lgan ramka, beshta qo’g’irchoq.
10

unutmaslik kerakki, son va raqamlarchi bu tariqa eslabgina qolish yetti yashar
bolalar uchun juda ham xarakterlidir. O’qituvchi ishining g’oyat murakkabligi ham
ana shundadir.
Materialni puxtaroq o’zlashtirish va konkretlashtirish uchun «Teatr», «Nima
o’zgardi» kabi maxsus o’yinlar o’tkazish yaxshi natija beradi.
«4 soni va raqami»
O’ynatiladigan didaktik o’yin: «Nima o’zgardi»
Didaktik topshiriq: 4 soni tarkibining turli variantlarini mustahkamlash.
O’yin topshirig’i: bolalarning turgan joylarini eslab qolish, ularning joy
almashganlarini bilish (ya’ni 4 soni tarkibining yangi variantini ko’rsatish).
O’yindan ilgari og’zaki hisoblash mashqi o’tkaziladi Bolalar masala o’ylab
topishadi. Masalan: Karim «Bitta daraxt bor edi, yana uchta draxat o’tqazildi, endi
daraxtlar 4 ta bo’ldi» - deydi. «Ikkita mashina turgan edi. Yana ikkita mashina
ularning yoniga kelib to’xtadi, - deydi Rahim,— endilikda mashinalar soni 4 ta
bo’ldi. O’qituvchi bu bolalarni doskaga chaqirib, ularning aytgan narsalari
xayollarida qanday joylashtirilgan bo’lsa, o’sha narsalarni xuddi shunday tartibda
jadvalga joylashtirishni taklif qiladi.
O’qituvchi: «4 sonini yana qanday hosil qilish mumkin?»— deb so’raydi.
Bolalar uzoq o’ylanib qolishadi. Nihoyat, ulardan biri quyidagi tarzda ko’rsatadi 4
So’ngra o’yin boshlanadi. O’qituvchi 4 bolani chaqirib, ularni bir safga
qo’yadi. Keyin o’quvchilardan biriga «Bolalarning safda qanday turganlarini diqqat
bilan ko’rib oladida sinfdan chiqib tur»,— deydi, O’qituvchi bolalarning birini
alohida, uchtasini esa yonma-yon qo’yadi tashqariga chiqqan bola kirib keladi.
O’zgarishni ko’rgach: «Uch o’quvchi bir joyda, bittasi alohida turibdi»,- deydi.
— Jami qancha?—deb so’raydi o’qituvchi. -To’rt kishi,— javob beradi
o’quvchi.
— Demak, to’rt sonini qanday hosil qilish mumkin.
— Uchta birni qo’shib.
O ’ qituvchi doska oldiga boshqa o ’ quvchini chaqiradi . U ham safda turgan
bolalarga bir nazar tashlab, tashqariga chiqadi. Qaytib kirgach: «Ilgari chap tomonda
9

— Chap tomondagi «artist»lardan bittasi kamayib bo’lib qoldi.
— To’gri, endi jadvaldan ko’rsat, — deydi o’qituvchi Nazokat jadvalni topib
beradi. Bolalar shodlikdan qarsak chalib yuboradilar. Parda tushiriladi.
O’qituvchi butun sinfga murojaat qilib: Qanday qilib
«artist»larimizni boshqacha joylashtirish mumkin? Kimda-kim
boshqacha joylashtirishni o’ylab topsa, o’sha «artist»larni o’zi joylashtiradi va
pardani ochadi, — deydi.
Qariyib hamma bolalar qo’l ko’tarishadi. Doskaga chaqirilgan o’quvchi
qo’g’irchoqlarni 2,2,1 tartibida joylashtirishni taklif etadi va bolalarga xuddi shunday
jadvalni ko’rsatadi.
O’yin bolalarning 5 soni tarkibini puxta o’zlashtirib olishlariga yordam beradi.
Agar o’yin boshlangunga qadar faqat 10 — 12 bola 5 sonining qanday hosil
bo’lishini aytib bera olgan bo’lsa, «Teatr» o’yini o’tkazilgandan keyin 5 sonini
qanday hosil qilish mumkinligini 30 — 32 o’quvchi aytib beradi. Qo’g’irchoqlarning
tashqi ko’rinishi, ularning joylarini almashtirib turish, qolgan 5 — 6 bolaga son
tarkibidagi o’zgarishlarni tushunib, eslab olishiga yordam berganligi aniqlanadi
(buning uchun «artist»larning qanday turganini esla» deyishning o’zi kifoya, bolalar
o’sha zahotiyoq savollarga javob beraveradilar).
O’yin 8 minut davom ettiriladi. Bu o’yinni boshqa son tarkibi bilan albatta
takrorlash kerak.
«10 ichida hisoblash»
O’ynatiladigan didaktik o’yin: «Do’koncha».
Didaktik topshiriq: arifmetik amallarni 10 ichida mashq qildirish. O’yin
topshirig’i: ko’rsatilgan son («narx»)lardan 10 sonini tashkil qiladiganini tanlab olish
— 10 so’mgacha bo’lgan sovga «sotib olish».
O’yin darsning boshida, ilgari o’tilgan materialni mustahkamlash maqsadida
o’tkaziladi. O’yinni o’tkazish uchun 18 minutdan ko’proq vaqt ajratiladi. Sinf
tanaffus vaqtida jihozlanadi.
Foydalaniladigan buyumlar: stolga yoyib qo’yilgan o’yinchoqlar, albbom va
kitoblar. Har bir buyumda bahosi yozib qo’yilgan qog’oz bo’ladi. Bolalarga «pul»
12

3 4 5 6 7
1. 2. 3. 4. 5.
javoblar berilgan (ko’rsatadi). Sizlar ko’rsatkichning qaysi raqamni ko’rsatishini
yaxshilab kuzatinglar, u raqam bilan nima qilinishi kerakligini o’ylab turinglar.
Mana (ko’rsatadi). Kimda-kim masalani yechsa, ovoz chiqarmay, qo’l ko’tarsin; men
chaqirishim bilan u kataklar oldiga keladi-da, hosil bo’lgan sonni o’chiradi.
Shundan keyin o’yin boshlanadi. O’qituvchi ikkiga to’rt qo’shilishi kerakligini
ko’rsatadi. U 5 sekund davomida kerakli son va belgilarni ko’rsatkich bilan ko’rsatib
turadi. Uning chaqirig’i bilan o’quvchilar topshiriqni ovoz chiqarmasdan bajarishadi.
So’ngra o’qituvchi sur’atni tezlashtiradi (2 sekunddan). Sinfda jim-jitlik. Bolalar
butun diqqatlarini bir yerga to’plab ish qiladilar. 10 ta bolaning bergan javobi
aniqlanadi va ulardan kim g’olib chiqqanligi e’lon qilinadi. O’yin 5—6 minut davom
etadi. Xulosa: o’yin juda sodda bo’lib, undan keng me’yorda foydalanish mumkin.
Bu o’yin bolada iroda, tirishqoqlik tarbiyalashga va ularda sanoqqa bo’lgan
qiziqishni oshirishga ko’p jihatdan yordam beradi.
II gruppa Son tarkibini mustahkamlovchi o’yinlar.
Ko’pchilik o’yinlar eng qiyin matematik bog’lanishlardan biri-son tarkibining
bolalar tomonidan o’zlashtirilishiga ko’maklashuvchi ajoyib vositalardan
hisoblanadi. Dasturga muvofiq, birinchi o’nlikdagi son va raqamlar bilan dastlabki
tanisha boshlangan paytdayoq bolalar son tarkibini o’qib olishlar lozim. Shuni ham
aytish kerakki, bu vazifa uchun hamma vaqt ham oson bo’lavermaydi, chunki buning
uchun bolalarda sonlarning tarkibini farq qilishga asoslangan tahlil, tafakkurining
yaxshi mashq qirilgan bo’lishi talab etiladi:
olti — 3 va yana 3; 2 va 4; 5 va 1 ; 2, 2 va yana 2 demakdir. O’quvchilarning
son va raqamlarni anchayin esda qolishlarining o’zi bilan ish bitmaydi, shuni
8

1.Asosiy qisim: Didaktik o’yinlarning tasnifi va klassifikatsiyasi
Sanoqqa doir didaktik o’yinlar o’zining mazmuniga ko’ra, universal bo’ladi,
ya’ni ularni («Jimjitlik», «Narvoncha», «Eng yaxshi hisobchi» va boshqalarni) butun
yil bo’yi turli variantlarga o’tkazish mumkin. Ko’pchilik o’yinlarni hech qanday
ko’rsatmali qurolsiz o’tkazish mumkin. Odatda ulardan darsning boshlanish qismida
og’zaki hisoblash o’rnida yoki darsning oxirgi qismida (3—5 minut davomida)
mustahkamlovchi vosita sifatida foydalaniladi. «Jimjitlik» (bir necha varianti),
«Hisoblayver», «Ketgan kim», «Biz kamayib qoldik», «Nima o’zgardi», «Eng
yaxshi hisobchi» (bir necha varianti), «Bir-biriga qarama-qarshi», «Tingla va o’yla»,
«Narvoncha» (bir necha varianti), «Zanjircha» «Qo’shish yoki ayirish»,
«Hisoblashni qaysi son bilan (boshlagan bo’lsang, o’sha son bilan tugat», «Anqayib
o’tirma», «Kim aniqroq va tezroq», «Men bir sonni o’ylab qo’ydim», «Top-chi,
qancha» va boshqa o’yinlar ana shular jumlasiga kiradi.
«Teatr», «Jadvalni qidirib top», «Doiraviy misollar», «Do’koncha»,
«Yarmarka» (bir necha varianti), «Qaysi surat bekitildi. «Ko’rganni eslab qolish
diktanti», «Sonli jadvallar- Qiziqarli kvadratlar» va boshqa ko’rsatma qurollari —
jadvallari, o’yinchoqlari, maketi, plakatlari, turli buyumlari va maxsus tayyorlangan
o’yinlar qatoriga kiradi.
Sanoqqa doir o’yinlar bir necha gruppaga bo’linadi.
Son operatsiyalarini, ya’ni birinchi va ikkinchi doirasidagi sonlarni qo’shishni,
ayirishni so’ngra esa ko’paytirish va bo’lishni mustahkamlovchi o’yinlar birinchi
gruppaga kiritiladi. Turli variantlarda son tuzishni mashq qildiruvchi, (sonlar
o’rtasidagi bog’lanishlarni mustahkamlovchi o’yinlar ikkinchi gruppaga kiritiladi.
Undan oshirib hisoblash malakalarini mustahkamlovchi o’yinlar uchinchi gruppaga
kiritiladi. To’g’ri va teskari sanashni hamda son tarkibini mustahkamlovchi o’yinlar
to’rtinchi gruppaga kiritiladi.
Ko’paytirish va kamaytirish topshiriqlarini bajarish malakalarini
mustahkamlovchi o’yinlar beshinchi gruppaga kiritiladi Xat-savodga doir o’yinlar
o’qish va yozish darslarida o’tkaziladi. Jadvalda keltirilgan o’yinlardan ba’zilari
3

o ’ quvchilari I qator o ’ quvchilarini , I qator o ’ quvchilari esa III qator o ’ quvchilarini
kuzatadilar . Bu esa barcha o’quvchilar aktivligini va masala yechayotganlar
mas’uliyatini oshiradi.
Bo’shroq o’quvchilarning kamroq «yiqilishi»ga kerak, ularga yengilroq
masalalar berib turish lozim.
Bu o’yin bolalarga doskada bajarilayotgan amallarni yaxshilab tushunib olish
imkonini beradi. Bolalar bu o’yinni o’ynash jarayo nida esda saqlab qolishini ilgari
qiyin bo’lgan qo’shish amalini puxta , o’rganib oladilar va ularda barmoq bilan sanab
o’tirishga ehtiyoj qolmaydi.
Bu o’yinni barcha amallar bilan turli variantlarda o’tkazish mumkin.
II gruppa
Son tarkibi haqidagi tushunchani mustahkamlovchi o’yinlar
Bu o’yinlarning ko’pchiligi jadvallar yoki ko’rsatma individual qurollar
(geometrik shakllar solingan konvertlar) va hokazolar yordamida o’tkaziladi.
1. Didaktik o’yin: «Shuncha ajratib qo’y»
Didaktik topshiriq: son tarkibini (5, 6, 7 va hokazo) mustahkamlash.
O’yin topshirig’i: a) tavsiya qilingan jadvalga qarab o’zining daftarida ham
xuddi shuncha son ajratish;
b) o’zining xohishiga qarab shakllarni almashtirib qo’yish.
O’yinning borishi: Tanaffus vaqtida bolalarga geometrik shakllar solingan
konvertlar hamda o’rtasidan chiziq tortilgan qalin qog’oz beriladi.
O’yin «Ko’rganni eslab qolish diktanti» tarzida o’tkaziladi. Lekin
o’qituvchining qo’lidagi namunada shakllarning oddiy joylashuvi emas, balki
muayyan bir tarkib ko’rsatilgan bo’ladi.
O’qituvchi qo’lida namunani ko’rsatib turib, baland ovoz bilan:
«Diqqat!.. Bir, ikki, uch!»—deydida namunani olib qo’yadi. Bolalar masalani xuddi
o’qituvchi ko’rsatgan namunadagidek qilib tez bajaradilar. O’z-o’zini tekshirish
uchun namunalarga takror qarab olishga ruxsat etiladi. O’yin shu yo’sinda 3—4
marta o’tqaziladi. So’ngra o’qituvchining bolalarga xuddi shu o’yinning o’zini
boshqa variantlarda mustaqil suratda o’ynatishi yaxshi natija beradi.
18

Mavzu: Boshlang’ich sinf matematika darslarida didaktik o’yinlardan
foydalanish metodlari
Reja:
Kirish
1. Asosiy qism : Didaktik o ’ yinlarning tasnifi va klassifikatsiyasi
1.1 Sanoqqa doir ba’zi didaktik o’yinlarning tasnifi
2.Didaktik o’yinlarni foydalanish metodikasi
2.1 Didaktik o’yin: «Qaysi son yo’q»
2.2 2- sinf matematika darslarida didaktik o’yinlardan foydalanish
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
1

Qatorasiga ikkita raqamni qoldirib ketish mumkin.
Bitta raqamning o’zini qo’yish, masalan, «Buning ikkala qo’shnisidan
birontasi ham yo’q. U zerikib qoladigan bo’ldi» deb, faqat 5 ni qo’yish mumkin.
Bolalar uning yoniga 4 va 6 raqamini qo’yadilar, qolganlar esa 4 va 6 raqamiga
«qo’shni» qidirishadi va hokazo.
Ba’zan faqat bitta raqamni ko’tarib ko’rsatishning o’zi kifoya. Doskaga
chaqirilgan bolalar uning «qo’shnilarini topib beradilar. Butun o’yinni bolalarning
o’zlari ham o’tkazishlari mumkin.
Son qatori haqidagi tushunchani mustahkamlash uchun (tekshirish maqsadida)
ham individual raqam jadvallari bilan mashgulot o’tkazish yaxshi natija beradi.
Bolalarning qo’llaridagi konvertlarda — 10 tadan raqam bor.
O’qituvchi:
— 2 raqami bilan 6 raqamini olinglar, partaga qo’yinglar. Men:
«Qo’shnilarini topinglar!» deganimda, kerakli raqamlarni topib, ularning yoniga
qo’yasizlar.
O’qituvchining «Qushnilarini topinglar!» degan signali berilishi bilan
topshiriqning bajarilishi o’yin momenti bo’ladi.
O’qituvchi tez-tez u yoqdan bu yoqqa o’tib, bolalardan qaysi birining
tushunmayotganligini, kimning to’g’ri, kimning noto’g’ri qo’yganligini ko’rib turadi.
So’ngra o’qituvchi o’quvchilarni raqamlar bo’yicha “sanatish” uchun doskaga
chiqaradi. Doskaga chiqqan baland ovoz bilan «Bir, ikki, uch» va hokazo deb sanay
boshlaydi.
2.1 Didaktik o’yin: «Qaysi son yo’q»
Didaktik topshiriq: 20 gacha bo’lgan son qatori haqidagi miqdoriy tushunchani
mustahkamlash.
O’yin topshirig’i: son qatorini tahlil qilib, o’zi yo’q son bilan qo’shni sonlarni
ajratib tashlab, o’sha sonni aytish.
O’yinning borishi: Darsning oxirida o’qituvchi:
— Men sonlarni qatorasiga yozib boraveraman, sizlar diqqat bilan qarab
o’tiringlar, biron joyi noto’g’ri bo’lsa, aytasizlar,— deydi.
16

a) 10 b) 9 d) 1
Bu testlarning javoblari variantlar o’zaro almashgan holda o’quvchilar
tomonidan tekshiriladi va baholanadi.
II. O’tilganlarni mustahkamlash.
Bugungi darsdan ko’zlangan maqsad e'lon qilinadi. Doskaga oldindan
tayyorlangan mahalla sxemasi va qog'oz kartochkalarda matematik topshiriqlar
qo’yiladi.
O’qituvchi: - Bugungi darsimiz boshqalaridan farqliroq "Mahalla bo’ylab sayohat"
deb nomlanadi. Bizning mahallamizda ikkita yo'1 orqali maktabimizga borish
mumkin. Bu darsimizda biz birinchi yo’ldan maktabga boramiz. Bu yo’lda to’yxona,
bozor, sartaroshxona, dorixona, madaniyat uyi uchraydi. Biz bu yerlardan berilgan
topshiriqlarni bajarish orqali o’ta olamiz. Yo’lda esa yerga to’kilgan barglarni yig'ib,
ya'ni unda berilgan misollarni bajarib borasiz. (Misollarni yechish bilimi bo’shroq
o’quvchilarga beriladi.)
Dars davomida to’yxona, bozor, dorixona, sartaroshxona, madaniyat uyi
haqida tushuncha berilib, ular haqidagi masalalar bolalar tomonidan bajarib boriladi.
Topshiriqlar:
1. To’yga 30 ta ayol mehmonlar va undan 9 ta ortiq erkak mehmonlar kelishdi.
Hammasi bo’lib nechta mehmon keldi?
Ayollar - 30 ta —
Erkaklar - ?, 9 ta ortiq L ?
Yechish: 30 + 9 =39 ta
30 + 39 — 69 ta Javob: 69 ta mehmon.
2. Bozordan onam 5 kg olma va 4 kg pomidor olib keldi. Hammasi necha kg?
3. Dorixonada 85 so ’ mga dori olish kerak edi . 100 so ’ mdan necha so ’ m qaytim
olinadi ?
4. Sartaroshxonaga tushgacha 10 ta , tushdan keyin undan 2 ta kam bola sochini
to'g'irlatdi. Bir kunda hammasi bo’lib nechta bola sartaroshxonaga kirdi?
5. Doira chalish to ’ garagiga 10 ta o ’ g ' il bola , raqsga esa 35 ta qiz bola qatnashadi .
Hammasi bo’lib nechta bola to’garakka qatnashadi?
20

Boshlang’ich sinf matematika darslarida didaktik o’yinlardan foydalanish

Купить