Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 54.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 08 Iyun 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

48 Sotish

Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish kurs ishi

Sotib olish
1OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI Boshlang‘ich ta’lim fakulteti “Boshlang‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi Boshlang‘ich ta’lim metodikasi kafedrasi “Matematika o‘qitish metodikasi” fanidan KURS ISHI Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish. Bajardi: Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi 507- guruh talabasi Toshmamatova Arofat Kurs ishi rahbari: Gadayev Doniyor JIZZAX – 2025 2 MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………………… 3 Asosiy qism 1. Boshlang‘ich sinflarda matematika kursi mazmuni va didaktik asoslari . 6 2. Yangi pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslari …………………. 13 3. Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida yangi texnologiyalarni qo‘llash yo‘llari ………………………………………………………….. 18 4. Boshlang‘ich sinflarda yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etishning samaradorligi va muammolari …………………………………. 27 Xulosa …………………………………………………………………….. 33 Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………..…….. 34 Kirish 3Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimida sifat o‘zgarishlariga erishish uchun innovatsion pedagogik yondashuvlar jadal tatbiq etilmoqda. Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish esa bu boradagi islohotlarning markazida turadi. Chunki aynan boshlang‘ich ta’lim bosqichida bolalarda asosiy bilimlar, tafakkur turlari, mantiqiy fikrlash, hisoblash ko‘nikmalari va o‘qishga nisbatan ijobiy munosabat shakllanadi. Yangi pedagogik texnologiyalar bu jarayonda darsni qiziqarli, interaktiv va mazmunli qilish imkonini beradi. Masalan, loyihaviy yondashuv, klaster, aqliy hujum, raqamli resurslar orqali tashkil etilgan darslar o‘quvchini passiv eshituvchidan faol ishtirokchiga aylantiradi. Shu bilan birga, raqamlashtirish siyosati asosida AKT vositalarining ta’limga kirib kelishi o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish va izlanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Respublikamizda qabul qilinayotgan qonunlar, Prezident farmonlari va qarorlarida ham boshlang‘ich ta’limda zamonaviy yondashuvlarni keng joriy etish masalasi alohida urg‘u bilan ko‘rsatib o‘tilmoqda. Bu holat mazkur kurs ishining mavzusini amaliyot uchun nihoyatda dolzarb va muhim qilib qo‘ymoqda. Chunki har bir darsda texnologik yondashuv qo‘llansa, nafaqat o‘quvchilarning bilim sifati oshadi, balki o‘qituvchining kasbiy mahorati ham yuksaladi. 1 Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich ta’limda matematika fanining o‘qitilishi va unga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tadbiq etish masalasi ko‘plab pedagog-olimlar tomonidan chuqur o‘rganilgan. Jumladan, G.K.Selevko, V.P.Bespalko, V.A.Slastenin kabi rus pedagoglari pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslarini ishlab chiqqan bo‘lsa, O‘zbekistonlik olimlardan M.Mahmudov, N.X.Toshboyev, S.S.Sharipova, Sh.Q.Qodirov va boshqalar boshlang‘ich ta’limda innovatsion metodik yondashuvlar bo‘yicha tadqiqotlar olib borgan. Shuningdek, “Yangi 1 O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 6-maydagi PQ-3049-son qarori “Milliyʻ ta’lim dasturi va ta’lim sifatini oshirish chora-tadbirlari to g risida”. ʻ ʻ 4O‘zbekiston” taraqqiyot strategiyasi va "2022–2026 yillarda ta’lim tizimini rivojlantirish dasturi"da raqamli texnologiyalarni ta’limga joriy etish masalalari asosiy yo‘nalish sifatida ko‘rsatilgan. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan qabul qilingan bir qator farmonlar va qarorlarda ham ta’lim sifatini oshirish uchun zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash bo‘yicha aniq topshiriqlar berilgan. Ayni vaqtda ham, ko‘plab ilmiy maqolalar, magistrlik dissertatsiyalari va amaliy tadqiqotlar ushbu mavzuning ochiqligini va keng tadqiq qilinayotganini ko‘rsatadi. Biroq shunga qaramay, aynan boshlang‘ich sinflarda matematika fanini yangi texnologiyalar asosida o‘qitishning aniq mexanizmlari, metodik modellar va amaliy tajriba asosida tavsiyalar hali ham keng tadqiqotlarni talab etmoqda. Shu sababli mazkur kurs ishi mavzusi amaliy va nazariy nuqtai nazardan dolzarbligini yo‘qotmagan. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishi nazariy jihatdan boshlang‘ich sinflarda matematika ta’limi mazmunini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishning ilmiy asoslarini aniqlashga xizmat qiladi. Unda texnologik yondashuvning mohiyati, tasnifi, matematikaga xos usullar bilan uyg‘unlashuvi haqida nazariy tahlillar berilgan. Bu esa kelajakdagi ilmiy tadqiqotlar, darsliklar va metodik qo‘llanmalar uchun nazariy poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, kurs ishida keltirilgan metodlar, dars namunasi va tavsiyalar amaliy jihatdan ham maktab o‘qituvchilari, amaliyotchi mutaxassislar, talaba va magistrantlar uchun bevosita foydalidir. Ayniqsa, dars jarayoniga interfaol metodlar, AKT vositalari, didaktik o‘yinlar va loyihaviy yondashuvlarni jalb etish orqali o‘quvchilarning darsga qiziqishi, mustaqil fikrlashi va mantiqiy tafakkuri shakllanadi. Amaliy tavsiyalarning mavjudligi o‘qituvchilarga innovatsion darslarni loyihalashda qulaylik yaratadi. Shuningdek, ushbu ishda ilgari surilgan uslublar orqali o‘qitish sifati oshadi, ta’lim samaradorligi ta’minlanadi. Shu nuqtai nazardan, bu kurs ishi nafaqat nazariy asoslar, balki amaliy jihatdan ham foydali va zarur hisoblanadi. 5Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini o‘qitish jarayoni, xususan, matematika darslarining mazmuni va o‘tkazilish metodikasidir. Kurs ishi mavzusining predmeti — matematika fanini o‘rgatishda yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning shakl, metod va vositalaridir. Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinflarda matematika kursini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida samarali tashkil etish yo‘llarini tahlil qilish, ularning afzalliklarini ochib berish va amaliy takliflar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari Boshlang‘ich sinflarda matematika ta’limining mazmunini o‘rganish; Yangi pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslarini tahlil qilish; Matematik darslarda qo‘llaniladigan zamonaviy metodlarni aniqlash; Texnologiyalarning o‘quvchilarning bilim olishiga ta’sirini aniqlash; Amaliy dars namunalarini ishlab chiqish va ularni tahlil qilish; O‘qituvchilarga metodik tavsiyalar berish. Kurs ishi mavzusining metodlari Tadqiqotda quyidagi metodlardan foydalanildi: Tahlil va sintez; Taqqoslash va solishtirish;Amaliy kuzatish; Pedagogik tajriba; Statistik tahlil; Tavsiflovchi metodlar. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, 4 bo’lim , xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bo’limda mavzuning muhim jihatlari yoritilgan, nazariy va amaliy tahlillar keltirilgan. 61. Boshlang‘ich sinflarda matematika kursi mazmuni va didaktik asoslari . Boshlang‘ich sinflar matematikasi – bu o‘quvchilarga sonlar, arifmetik amallar, geometrik shakllar, o‘lchov birliklari, mantiqiy fikrlash asoslarini o‘rgatishga qaratilgan fandir. Bu fan dastlab oddiy hisob-kitoblarni o‘rgatish maqsadida joriy etilgan bo‘lsa-da, bugungi kunga kelib u mustaqil fikrlash, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, matematik til orqali ifodalash kabi ko‘nikmalarni shakllantirish vositasiga aylangan. Dastlabki yillarda matematika ta’limi faqat arifmetikaga asoslangan bo‘lsa, hozirgi vaqtda bu yo‘nalishda murakkab tushunchalar, analitik yondashuvlar, algoritmik fikrlashni shakllantiruvchi elementlar kiritilgan. 2 O‘zbekiston ta’lim tizimida mustaqillikdan so‘ng boshlang‘ich ta’limga katta e’tibor qaratila boshlandi. Davlat ta’lim standartlari, o‘quv dasturlari, darsliklar va uslubiy qo‘llanmalarda yangilanishlar bo‘lib, matematika o‘quv predmeti sifatida tubdan yangilandi. Ayniqsa, o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos yondashuvlar ishlab chiqildi. Matematika endilikda nafaqat bilim, balki kompetensiya va ko‘nikma beruvchi fan sifatida qaralmoqda. Fan sifatida shakllanishi quyidagi bosqichlarni bosib o‘tgan: avvalo, asosiy son va arifmetik amal tushunchalari berilgan. So‘ngra o‘lchov birliklari, geometrik shakllar, tenglik va tengsizliklar bilan tanishtirilgan. Bugungi kunda esa bu mavzular mantiqiy fikrlashga asoslangan murakkab topshiriqlar bilan boyitilgan. Shu tariqa, matematika fani o‘quvchining aqliy rivojlanishida asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu fan orqali o‘quvchilar miqdoriy va fazoviy munosabatlarni anglaydi. Matematika yordamida ular tartib, ketma-ketlik, sinfiylashtirish, guruhlash kabi umumiy bilimlarni egallaydi. Shu bois bu fan boshlang‘ich sinfda o‘rgatiladigan eng muhim fanlardan biridir. Uning shakllanishi fan sifatida 2 Abduqodirov A.A. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi . – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020. – 224 b. 7mantiqiy, tizimli va nazariy asoslangan bo‘lib, yillar davomida ilmiy-metodik rivojlanishga erishdi. Bugungi kunda matematika fanini boshlang‘ich sinflarda o‘qitish jarayoni zamonaviy talablar asosida olib boriladi. An’anaviy yondashuvlar bilan bir qatorda yangi texnologiyalar, interfaol metodlar, o‘yinli topshiriqlar darslarni mazmunan boyitmoqda. Fan sifatida shakllanishining muhim omillaridan yana biri shundaki, u har bir bosqichda bolalarning fikrlash darajasiga mos holda yangilanib boradi. Misollar orqali mantiqiy bog‘liqliklarni tushunishga yordam beradi. Matematika kursi fan sifatida quyidagi mezonlarga asoslanadi: tushunchalarning ketma-ketligi, didaktik prinsiplarga muvofiqlik, o‘quvchi yoshiga moslik, metodik vositalar bilan uyg‘unlashuv. Bu esa uni to‘liq shakllangan va rivojlanayotgan fan sifatida e’tirof etish imkonini beradi. Shuningdek, bugungi kunda matematika o‘qitish yo‘nalishida yangi kompetensiyalarning shakllanishi – raqamli savodxonlik, algoritmik fikrlash, muammoni hal qilish kabi jihatlar fanning o‘quvchilar hayotidagi ahamiyatini oshiradi. 3 Fan sifatida rivojlanishi bu fan atrofida shakllangan ilmiy-nazariy asoslar, tajriba sinovlari, darsliklar takomili, o‘quv metodik majmualarning kengayishi bilan chambarchas bog‘liq. Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf matematikasi oddiy son va amal tushunchalarini berishdan tashqari, o‘quvchini mustaqil fikrlashga tayyorlaydigan muhim fan sifatida shakllanib, doimiy rivojlanib bormoqda. O‘quv dasturi — bu har qanday fan ta’lim mazmunining asosiy manbai bo‘lib, u o‘quv jarayonida nimalar o‘rgatilishini, qanday tartibda va qanday metodlar bilan berilishini aniqlab beradi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda matematika ta’limi mazmunini belgilovchi o‘quv dasturlari o‘ta muhim 3 Toshboev N.X. Innovatsion pedagogik texnologiyalar . – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. – 210 b. 8hisoblanadi, chunki bu bosqichda o‘quvchilarga matematik tafakkur asoslari, raqamlar tizimi, arifmetik amallar, geometrik tushunchalar, o‘lchov birliklari va muammoli vaziyatlarni hal qilish ko‘nikmalari singdiriladi. Dastur bu mazmunni tizimli, izchil va ilmiy asoslangan tarzda shakllantirib beradi. Dastlabki sinflarda matematika ta’limining mazmuni o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga, psixologik rivojlanishiga va bilimlarni qabul qilish qobiliyatiga asoslangan holda tuziladi. Shuning uchun o‘quv dasturlarini ishlab chiqishda bolalar psixologiyasi, didaktika, pedagogik texnologiyalar, shuningdek, xalqaro standartlar hisobga olinadi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat ta’lim standarti (DTS) asosida tuzilgan matematika fanining o‘quv dasturi har bir sinf bo‘yicha maqsadlar, o‘quv natijalari va baholash mezonlarini belgilaydi. 4 Masalan, 1-sinf matematika dasturida o‘quvchilarga 1 dan 20 gacha sonlarni o‘rganish, ularni taqqoslash, oddiy qo‘shish va ayirish amallarini bajarish, geometrik shakllar va yo‘nalishlar bilan tanishish vazifalari qo‘yiladi. 2-sinfda esa bu doira kengayadi – sonlar 100 gacha, amallar esa ko‘paytirish va bo‘lishga o‘tadi. 3-4 sinflarda murakkabroq masalalar, o‘lchov birliklari, mantiqiy topshiriqlar va kasrlar bilan tanishish bosqichlari o‘quvchilarning tayanch bilim va ko‘nikmalarini shakllantiradi. O‘quv dasturi matematika kursining bosqichma-bosqich rivojlanishini ta’minlaydi. Bu degani, har bir mavzu keyingi mavzular uchun zamin yaratadi. Qo‘shish va ayirishni mukammal egallamagan o‘quvchi ko‘paytirish va bo‘lishni to‘liq tushunolmaydi. Shu bois dasturdagi izchillik, mavzular o‘rtasidagi bog‘liqlik va takroriy mustahkamlash elementlari juda katta ahamiyatga ega. Bundan tashqari, o‘quv dasturlarida har bir mavzuning o‘zlashtirilishi uchun minimal va maksimal ko‘rsatkichlar, topshiriqlar turi, baholash mezonlari ko‘rsatilgan bo‘lib, bu o‘qituvchining darsni rejalashtirishiga yordam beradi. 4 Karimova D.M., Xidirova D.S. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi . – Toshkent: “IQTISOD-MOLIYA”, 2021. – 176 b. 9Matematika o‘quv dasturida pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uchun imkoniyatlar ham berilgan. Masalan, interfaol metodlardan foydalanish, dars jarayonida o‘yinlar, muammoli vaziyatlar yaratish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish kabi tavsiyalar keltirilgan. Bu esa darsni zamonaviy talablarga mos olib borish imkonini beradi. Har bir mavzu uchun metodik ko‘rsatmalar, dars ishlanmalariga yo‘llanmalar, o‘quvchilarning mustaqil ishlashiga xizmat qiluvchi topshiriqlar kiritilgan. O‘quv dasturlarining yana bir muhim xususiyati — unda o‘quvchilarning bilimi qanday baholanadi, qanday natijaga erishishi kerakligi aniq ko‘rsatilgan. Bu esa nafaqat o‘qituvchiga, balki ota-onalarga ham bolaning bilim darajasini nazorat qilish, qo‘shimcha yordam ko‘rsatish imkonini yaratadi. Dasturdagi differensial yondashuv elementlari o‘quvchilarning individual rivojlanish sur’atiga mos topshiriqlar tanlash imkonini beradi. Zamonaviy matematika dasturlari shuningdek, integratsiyalashgan ta’lim yondashuvlarini ham o‘z ichiga oladi. Ya’ni, matematika biologiya, atrof- muhit, texnologiyalar, informatika, musiqa, san’at fanlari bilan uyg‘unlashgan holda o‘qitilishi mumkin. Masalan, darsda sonlar o‘rniga haroratni aniqlash, masofa o‘lchash, vaqt birliklarini kundalik hayot misollarida tushuntirish orqali matematikaning real hayotdagi qo‘llanishi ko‘rsatiladi. Bu esa o‘quvchining fan bilan bog‘liqlik hissini kuchaytiradi. Bundan tashqari, o‘quv dasturlarida baholash tizimi ham muhim o‘rin tutadi. Formatlararo va natijaviy baholash mexanizmlari, darslar oralig‘ida test, og‘zaki so‘rov, jadvallar, grafiklar asosida nazorat qilish, o‘quvchining rivojlanish dinamikasini kuzatish imkonini beradi. Har bir sinf uchun belgilangan yakuniy nazorat vazifalari orqali o‘quvchilarning qamrab olingan mavzular bo‘yicha tayyorgarlik darajasi baholanadi. Shu bilan birga, dars jarayonida o‘zlashtirish darajasini aniqlovchi diagnostik materiallar ham dastur tarkibida tavsiya etiladi. 10Respublikamizda 2022-yilda tasdiqlangan yangi DTS asosida tuzilgan matematika dasturlari kompetensiyaviy yondashuvni taqozo qiladi. Bu esa har bir mavzu, topshiriq va mashg‘ulot o‘quvchida ma’lum bir bilimni emas, balki hayotga moslashuvchan ko‘nikmalarni shakllantirishga xizmat qilishi kerakligini anglatadi. Misol uchun, “Do‘kondan necha so‘mga xarid qilish mumkin?”, “Qanday qilib vaqtni tejash mumkin?”, “Transport jadvalidan to‘g‘ri foydalanish” kabi topshiriqlar orqali o‘quvchi faqat hisoblamaydi, balki fikrlaydi, qaror chiqaradi, analiz qiladi.Shuningdek, o‘quv dasturlari o‘qituvchilarga darslarni loyihalash, mavzularni guruhlab o‘rgatish, ilg‘or usullarni qo‘llash bo‘yicha yo‘nalish beradi. Har bir sinf uchun yillik, choraklik va haftalik taqsimotlar, o‘rganilishi lozim bo‘lgan mavzular, asosiy tushunchalar, metodik tavsiyalar aniq keltirilgan. Bu esa darsni tizimli, ketma- ket va samarali tashkil qilish uchun poydevor yaratadi.Matematika ta’limining samaradorligi ko‘p jihatdan o‘quv dasturlarining ilmiy-metodik pishiq tuzilishiga bog‘liq. Dasturdagi har bir mavzu va topshiriq o‘z o‘rnida puxta asoslangan bo‘lib, o‘quvchining yoshi, fikrlash tarzi, qobiliyati, bilim darajasi va real hayot ehtiyojlari bilan bevosita bog‘langan. Shunday ekan, matematika ta’limi mazmunini aniqlovchi o‘quv dasturi — fan o‘qitilishining bosh mezoni, o‘qituvchining asosiy yo‘l xaritasi, o‘quvchining esa bilim olish yo‘lidagi asosiy manbasidir.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari 6–10 yosh oralig‘idagi bolalardir. Bu yoshdagi o‘quvchilarning fiziologik, psixologik va aqliy rivojlanish xususiyatlari o‘ziga xos bo‘lib, aynan shu bosqichda ularning ta’limga bo‘lgan munosabati, bilishga qiziqishi, o‘rganishga motivatsiyasi shakllanadi. Didaktik yondashuvlarni ishlab chiqishda aynan shu yoshdagi o‘quvchilarning o‘ziga xosliklarini chuqur tahlil qilish muhimdir. Ularning fikrlashi asosan konkret-obrazli bo‘ladi, ya’ni ular mavzuni real predmetlar, harakatlar, tasvirlar orqali tushunishga moyildirlar. Abstrakt tushunchalarni esa faqat ko‘p misol va amaliy mashqlar orqali asta-sekin anglay boshlaydilar. 11Didaktik yondashuvlar – bu ta’lim jarayonini tashkil etishning asosiy yo‘nalishlaridir. Boshlang‘ich sinflarda bu yondashuvlar quyidagi tamoyillarga asoslanadi: ko‘rgazmalilik, o‘yin orqali o‘rganish, izchillik va tizimlilik, bilimlarning asta-sekinlik bilan berilishi, bolalar uchun qulay va qiziqarli taqdimot shakllaridan foydalanish. Misol uchun, sonlar tushunchasi faqat og‘zaki emas, balki turli predmetlar (pufakchalar, kubiklar, stikerlar) orqali o‘rgatilsa, bolalar uni chuqurroq anglaydi va xotirasida uzoqroq saqlab qoladi. 5 Yosh xususiyatlariga mos metodika — bu bolalarning qiziqishini uyg‘otadigan, ularni darsga jalb qiladigan, faol ishtirok etishga undaydigan o‘qitishdir. Bunday metodikalarda o‘yinlar, ertaklar, guruhlarda ishlash, rolli vazifalar, topshiriq-javoblar, hikoya tuzish, muammoli vaziyatlar kabi elementlar muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, bolalarning e’tibor muddatining qisqaligi hisobga olinib, dars jarayoni dinamik, harakatli, turli faoliyat turlarini almashib boradigan shaklda tashkil etilishi lozim. Bu esa o‘quvchilarda charchoqni oldini oladi, ularni diqqatni jamlashga yordam beradi. Masalan, 1-sinfda sonlarni sanashni o‘rgatishda o‘qituvchi “Poyezdda nechta vagon bor?”, “Qaysi vagon 5-raqamli?” kabi o‘yinli savollar berishi, rangli kartochkalar, qog‘ozli maketlar yordamida tushuntirishi mumkin. 2-sinfda esa “Sotuvchi va xaridor” o‘yini orqali pul birliklari, arifmetik amallar, ayirmani hisoblash mashqlari bajariladi. Bu metodlar bolalarda darsga nisbatan ijobiy hissiyotlar uyg‘otadi, bilim olishni qiziqarli mashg‘ulotga aylantiradi.Didaktik yondashuvlar, shuningdek, shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Har bir bola turli darajada fikr yuritadi, turli uslubda o‘rganadi. Kimdir tinglab, kimdir ko‘rib, yana boshqasi esa harakat orqali tezroq o‘rganadi. Shu sababli, darslarda vizual, eshituv, kinestetik o‘quvchilar uchun mos metodlardan kompleks tarzda foydalanish zarur. Bu esa barcha o‘quvchilarning imkoniyatlarini teng shakllantirishga xizmat qiladi. 6 5 Sultonova M.M. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy o‘qitish texnologiyalari . – Samarqand: “Zarafshon”, 2022. – 198 b. 6 Selevko G.K. Pedagogik texnologiyalar tasnifi . – Moskva: Pedagogika, 2017. – 234 b. 12Yana bir muhim jihat – boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ko‘pincha o‘z xatolaridan uyalar, muvaffaqiyatsizlikka sezgir bo‘lishadi. Shu bois didaktik yondashuvlar faqat bilim berishga emas, balki ruhiy qo‘llab-quvvatlash, rag‘batlantirish, motivatsiya berishga ham yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. “Yaxshi harakat qilding!”, “Endi o‘ylab ko‘raylik!”, “Yana urinib ko‘r” kabi iboralar o‘quvchilarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi. Didaktik yondashuvlarda baholash ham ijobiy usulda bo‘lishi kerak: “yo‘q” yoki “noto‘g‘ri” o‘rniga “boshqa yo‘l bilan urinib ko‘raylik” kabi muloyim tilda fikr bildirish afzaldir.Shuningdek, yosh xususiyatlaridan kelib chiqib dars vaqti, tanaffuslar, harakatli mashqlar muvozanatli rejalashtirilishi lozim. Har 10-15 daqiqalik faoliyatdan so‘ng kichik tanaffus mashqlari yoki o‘yinlar bilan darsni davom ettirish tavsiya etiladi. Bu didaktik yondashuv bolalarni charchatmasdan, diqqatni tiklab, darsga qayta jalb qilish imkonini beradi. 7 Didaktik yondashuvlarda vizual vositalar – plakatlar, chizmalar, slaydlar, jadvallar, rangli belgilar, kartochkalar keng qo‘llaniladi. Bu vositalar bolalarning xotirasini kuchaytiradi, mavzuni ko‘z orqali eslab qolishga yordam beradi. Raqamli texnologiyalar, masalan, LearningApps, Wordwall, EduPage kabi interaktiv platformalar bolalar uchun qulay vizual va dinamik didaktik vositalarni yaratish imkonini beradi. Didaktik tamoyillardan biri — “qiyinchilikdan quvonchga olib borish” prinsipi. Ya’ni, har bir yangi bilim boshlang‘ichda oson bo‘lishi, so‘ng murakkablashishi, lekin doimo qiziqish uyg‘otadigan, bajarishga undovchi tarzda berilishi kerak. Bu bosqichlik o‘quvchilarda ishonch uyg‘otadi, ularni keyingi bosqichga o‘tishga tayyorlaydi. Bu prinsipni darsda qo‘llash uchun murakkab misollar oddiy ko‘rinishda, avval amaliy, keyin esa nazariy tarzda berilishi kerak. 2. Yangi pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslari 7 Xodjayev N.H. Pedagogik texnologiyalar asoslari . – Toshkent: TDPU nashriyoti, 2018. – 188 b. 13Zamonaviy ta’lim jarayoni an’anaviy o‘qitish usullaridan farqli ravishda innovatsion, interfaol, shaxsga yo‘naltirilgan metodikaga tayanmoqda. Bu jarayonning markazida esa yangi pedagogik texnologiyalar turadi. “Pedagogik texnologiya” atamasi XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab ilmiy adabiyotlarda paydo bo‘lgan. G.K. Selevko, V.P. Bespalko, V.A. Slastenin kabi olimlar pedagogik texnologiyani ta’lim jarayonini loyihalash, tashkil etish va natijasini kafolatlaydigan ilmiy asoslangan tizim sifatida talqin qilganlar. Pedagogik texnologiya — bu nafaqat metod, balki butun bir kompleks tizim bo‘lib, u darsni rejalashtirish, olib borish va baholash bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Yangi pedagogik texnologiyalar o‘z ichiga turli xil ta’limiy yondashuvlar, metodlar, vositalar, faoliyat turlarini oladi. Bu texnologiyalar asosan o‘quvchi faolligini oshirishga, ularning mustaqil fikrlashini rivojlantirishga, hamkorlikda ishlash malakasini shakllantirishga xizmat qiladi. Misol uchun, klaster metodi, aqliy hujum, insert texnologiyasi, loyihaviy o‘qitish, keys-stadi, raqamli texnologiyalar asosida o‘qitish – bularning barchasi yangi pedagogik texnologiyalardir. Pedagogik texnologiyalarning paydo bo‘lishi bir qancha omillar bilan bog‘liq. Ulardan eng muhimlari — axborot-kommunikatsiya vositalarining rivojlanishi, o‘quvchilarning ta’limga bo‘lgan qiziqishining o‘zgarishi, zamonaviy jamiyatda ta’limga qo‘yilayotgan yuqori talablar, kompetensiyaviy yondashuvning shakllanishidir. Avvalgi yillarda bilimni berish yetarli deb hisoblangan bo‘lsa, bugungi kunda bilim bilan birga ularni amalda qo‘llash, kreativ fikrlash, muammoli vaziyatlarni hal qilish, axborot bilan ishlash, muloqot qilish, jamoada ishlash kabi kompetensiyalar talab qilinmoqda. Shu sababli, yangi pedagogik texnologiyalar doirasida faqat o‘qituvchining tushuntirishi emas, balki o‘quvchining o‘z bilimini o‘zi kashf etishi, izlanishi, xulosa chiqarishi, bahslashishi va qo‘llashi ko‘zda tutiladi. Bu texnologiyalar bolada faollikni shakllantiradi, uni bilim egasiga emas, bilim yaratuvchisiga 14aylantiradi. Bunday yondashuv, ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda juda samarali, chunki bu yoshdagi bolalar yangi bilimlarni faqat tinglash orqali emas, balki bajarish, harakat qilish, kashf etish orqali egallaydilar. Yangi pedagogik texnologiyalarni o‘rganishda ularning nazariy asoslarini bilish juda muhim. Har bir texnologiya o‘zining asosiy g‘oyasi, tamoyillari, bosqichlari va kutilayotgan natijalari bilan ajralib turadi. Masalan, insert texnologiyasi orqali matn bilan ishlash davomida o‘quvchi belgilash, ajratish, xulosa qilish kabi kognitiv faoliyatni bajarsa, klaster orqali mavzular orasidagi bog‘liqlikni anglab, tarmoq fikr yuritishni o‘rganadi. Yana bir muhim jihat shundaki, yangi pedagogik texnologiyalar o‘quvchilarning individual rivojlanishini e’tiborga oladi. Har bir bola o‘zining bilish uslubiga ega: kimdir vizual, kimdir eshituv orqali, boshqasi esa amaliy faoliyat orqali tezroq o‘rganadi. Texnologiyalar turli metodlar uyg‘unligi orqali har bir o‘quvchiga mos usulda ta’lim olish imkonini beradi. Bu esa shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim tamoyilining asosini tashkil etadi.Shuningdek, yangi texnologiyalar orqali o‘quvchi faqat bilim olmaydi, balki axloqiy, estetik, madaniy, kommunikativ tarbiyani ham oladi. Dars jarayonidagi hamkorlik, o‘zaro muloqot, bahs-munozara, jamoada ishlash, muammoni tahlil qilish faoliyatlari o‘quvchining har tomonlama rivojlanishini ta’minlaydi. Bugungi kunda pedagogik texnologiyalarning tarixi, tamoyillari, tasnifi, qo‘llash imkoniyatlari haqida chuqur ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.Shuningdek, texnologiyalarning samaradorligi ularning natijalar bilan bog‘langanligidadir. Har bir texnologiya kutilayotgan pedagogik natijaga erishish vositasi sifatida qaraladi. Shu sababli o‘qituvchi texnologiyani tanlashda dars maqsadini, o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasini, vaqt imkoniyatlarini va texnik vositalarni hisobga olishi zarur. Masalan, aqliy hujum metodini murakkab mantiqiy masalalarda, keys-stadi metodini esa hayotiy muammolarni tahlil qilishda ishlatish maqsadga muvofiq. 15O‘zbekiston ta’lim tizimida ham yangi pedagogik texnologiyalar keng joriy qilinmoqda. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan “O‘qituvchining kasbiy kompetensiyasini oshirish” bo‘yicha metodik qo‘llanmalarda bu texnologiyalar aniq tavsiflangan. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda matematika, ona tili, atrof-muhit, texnologiya darslarida ularni joriy etish bo‘yicha tajribalar kengaymoqda.Yangi pedagogik texnologiyalar ta’lim sifati, mazmuni, metodikasini zamonaviy ehtiyojlarga moslashtiruvchi vositadir. Ular orqali o‘qitish jarayoni mexanik yodlashdan fikrlashga, passiv eshituvchilikdan faol ishtirokchilikka, tayyor bilimdan izlanishga o‘tmoqda. Bu esa ta’limning asl maqsadi – shaxsni tarbiyalash, uni ijtimoiy hayotga tayyorlash vazifasini samarali amalga oshirishga xizmat qiladi. Yangi pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonini modernizatsiya qilish, uni o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirish, zamon talablariga mos ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga qaratilgan metodik vositalar majmuasidir. Bu texnologiyalar an’anaviy o‘qitishning passiv, monologik, faqat bilim uzatishga asoslangan shakllarini yengib o‘tib, o‘quvchini ta’limning faol ishtirokchisiga aylantirishga xizmat qiladi. Hozirgi kunda turli mamlakatlar tajribasi, ilmiy-tadqiqot ishlari va amaliyotda shakllangan metodlar asosida pedagogik texnologiyalar tasniflanib, ularga xos tamoyillar aniqlangan. Pedagogik texnologiyalar shartli ravishda quyidagi turlarga bo‘linadi: interfaol texnologiyalar, axborot-kommunikatsion texnologiyalar (AKT), shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar, ijodiy o‘qitish texnologiyalari, loyihaviy va muammoli o‘qitish texnologiyalari, refleksiv o‘qitish texnologiyalari, kompetensiyaviy yondashuv asosidagi texnologiyalar. Har bir turining o‘ziga xosligi, qo‘llanilish maydoni, maqsadi va pedagogik ta’sir doirasi mavjud. Quyida ularning mazmuni va mohiyati batafsil yoritiladi. 1. Interfaol texnologiyalar – bu o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida o‘zaro muloqot asosida tashkil etiladigan faol o‘qitish tizimidir. Bu texnologiya asosida “darsda har bir o‘quvchi ishtirok etishi shart” degan tamoyil yotadi. 16O‘yin usullari, juftlikda ishlash, kichik guruhlarda tahlil qilish, “fikrlar doirasi”, “aqliy hujum”, “klaster”, “murabbiy suhbati”, “pazl texnologiyasi” kabi usullar orqali o‘quvchilarning fikrlashi, muloqoti, ijtimoiylashuvi rivojlanadi. Interfaol darslar, ayniqsa, boshlang‘ich sinflar uchun muhim bo‘lib, bolalarning fikrini erkin ifoda etish, savollarga javob topish, bir-birini eshitishni o‘rgatadi. 2. Axborot-kommunikatsion texnologiyalar (AKT) – bu texnologiya informatika va texnologiyalarning pedagogik jarayonga kirib kelishi natijasida yuzaga kelgan. Kompyuter, planshet, smartfon, proyektor, interaktiv doska kabi vositalar yordamida taqdimotlar, videodarslar, animatsiyalar, test platformalari (LearningApps, Quizizz, Wordwall, Google Forms) orqali dars interaktiv, zamonaviy va tushunarli bo‘ladi. Matematika darsida masalan, murakkab geometriya shakllarini 3D formatda ko‘rsatish, raqamli masalalarni interfaol shaklda yechish AKTning qulay jihatlaridandir. 3. Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar o‘quvchi shaxsining individual rivojlanishini markazga oladi. Bu texnologiyada har bir bola o‘z qobiliyati, qiziqishi, bilish sur’ati asosida rivojlanadi. O‘qituvchi o‘quvchining kuchli va zaif tomonlarini aniqlab, unga mos topshiriq, uslub, rag‘bat bilan yondashadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari turli tipda bo‘lgani sababli shaxsiy yondashuv ularning o‘zini erkin tutishiga, o‘zini qadrlashga, mustaqil qaror qabul qilishga olib keladi. 4. Ijodiy o‘qitish texnologiyasi – bu bolalarda mustaqil fikr yuritish, yangilik yaratish, obrazli tafakkur, qiziqish uyg‘otishga qaratilgan texnologiyadir. Bu texnologiyada topshiriqlar ochiq, ijodiy, turlicha yechimga ega bo‘ladi. Masalan, “bu masalani boshqa yo‘l bilan yeching”, “ifoda tuzing”, “ertakdagi belgilar orqali masala tuzing” kabi topshiriqlar bolalarning ijodkorligini oshiradi. Ijodiy o‘qitish – bu o‘qituvchining ilhomlantiruvchi, o‘quvchining esa o‘z fikrini erkin bildirish maydonidir. 5. Loyihaviy o‘qitish texnologiyasi – bu dars davomida muayyan mavzu asosida o‘quvchilar mustaqil, jamoa bo‘lib, ma’lumot yig‘ish, tahlil qilish, 17xulosa chiqarish orqali loyiha yaratadigan texnologiyadir. Masalan, “Men raqamlar bilan yashayman” loyihasida o‘quvchilar hafta davomida nechta son ishlatganini yozib boradi va taqdimot qiladi. Bu texnologiya o‘quvchini real hayotga tayyorlaydi, mustaqil ish olib borishga o‘rgatadi. 6. Muammoli o‘qitish texnologiyasi – bu o‘quvchining bilish faoliyatini rag‘batlantirishga qaratilgan texnologiyadir. Darsda muammo qo‘yiladi: “Agar masalani ikki xil yo‘l bilan yechsak, natija bir xil chiqadimi?”, “Qanday hollarda qo‘shishdan ko‘ra bo‘lish foydali bo‘ladi?” kabi savollar orqali bolalar izlanadi, gipotezalar ilgari suradi, xulosa qiladi. Bu texnologiya matematik tafakkur, sabab-oqibat aloqalarini anglash, tahlil qilish malakasini rivojlantiradi. 7. Refleksiv texnologiyalar – o‘quvchilarni o‘z bilimiga nisbatan munosabat bildirish, fikr yuritish, natijani tahlil qilishga o‘rgatadi. Bu texnologiyada dars oxirida “Bugun nimalarni bildingiz?”, “Qanday savollar tug‘ildi?”, “Menga nima oson keldi, nima qiyin?” kabi savollar beriladi. Bu orqali o‘quvchi bilimga passiv munosabatda emas, faol va ongli fikr yurituvchi sifatida shakllanadi. 8. Kompetensiyaviy yondashuv asosidagi texnologiyalar – zamonaviy DTS (Davlat ta’lim standartlari) asosida ishlab chiqilgan va o‘quvchida faqat bilim emas, balki hayotga tatbiq etiladigan ko‘nikmalarni shakllantiradi. Masalan, vaqtni rejalashtirish, xarajatlarni hisoblash, yo‘nalish topish, jadval o‘qish, axborot tahlil qilish kabilar. Matematika fanida bunday texnologiyalar yordamida o‘quvchi bilimni real hayot bilan bog‘laydi. 8 3. Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida yangi texnologiyalarni qo‘llash yo‘llari Pedagogik texnologiyalarning mohiyati ularning tizimli, natijaviy va shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lishidadir. Har bir texnologiya “nima o‘rganiladi?”, “qanday o‘rganiladi?” va “nimaga erishiladi?” savollariga javob beradi. Bu 8 Sultonova M.M. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy o‘qitish texnologiyalari . – Samarqand: “Zarafshon”, 2022. – 198 b. 18texnologiyalar darsni faollashtiradi, samaradorlikni oshiradi, o‘quvchilarda mustaqil qaror qabul qilish, fikrini asoslash, ko‘p yo‘lli echimlarni izlash malakalarini shakllantiradi. Zamonaviy ta’lim jarayonida darsni interfaol metodlar asosida tashkil etish muhim pedagogik talabga aylangan. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda o‘qitiladigan matematika darslarida bu metodlar o‘quvchilarni faollashtirish, mustaqil fikrlashga o‘rgatish va bilimlarni hayotiy vaziyatlar bilan bog‘lab tushunishga yordam beradi. Interfaol metodlar o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi hamkorlikka, fikr almashishga, birgalikda muammolarni hal qilishga asoslangan metodlardir. Bunday yondashuvda o‘qituvchi asosiy axborot manbai emas, balki yo‘naltiruvchi, maslahat beruvchi, rag‘batlantiruvchi sifatida ishtirok etadi. Boshlang‘ich sinflarda matematika fanining o‘quvchilarga qiyinchilik tug‘diruvchi jihatlari sonlar bilan ishlash, arifmetik amallarni anglash, masalalarni tushunish kabi yo‘nalishlardir. Interfaol metodlar aynan shu muammolarni yengillashtirish uchun qo‘llaniladi. Misol uchun, “Aqliy hujum” usuli yordamida yangi mavzu avvalida o‘quvchilardan “Raqamlar qayerda uchraydi?”, “Biz atrofimizda qanday geometrik shakllarni ko‘ramiz?” kabi savollar so‘raladi. Bu orqali mavzuga kirishdan oldin o‘quvchilar fikrlashga, savol-javobga tayyorlanadi, mavzuga doir umumiy tushunchalarni faollashtiradi.Shuningdek, “Klaster” texnologiyasi orqali mavzular orasidagi bog‘liqliklarni tahlil qilish, asosiy tushunchalarni guruhlash mumkin. Masalan, “O‘lchov birliklari” mavzusida klaster chizilib, uzunlik, hajm, vazn, vaqt kabi tushunchalar bir markazga bog‘lanadi va har bir guruh bo‘yicha misollar keltiriladi. Bu o‘quvchilarning mavzuni strukturaviy tahlil qilish, mantiqiy bog‘liqliklarni anglash qobiliyatini oshiradi. Bu metod darslarda ko‘rgazmali, yozma va og‘zaki shakllarda samarali qo‘llaniladi. “Pazl” metodi – bu kichik guruhlar bilan ishlashga asoslangan metod bo‘lib, o‘quvchilar bir butun mavzuning kichik qismlarini mustaqil o‘rganib, keyin uni 19umumlashtirib taqdim qilishadi. Masalan, “Geometrik shakllar” mavzusida har bir guruh aylana, to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak va kvadrat haqida ma’lumot yig‘adi, rasm chizadi va darsda taqdim etadi. Bu yondashuv bolalarda jamoaviy ish ko‘nikmasini, izlanish, ijodiy taqdimot qilish malakasini shakllantiradi. “Murabbiy suhbati” usulida o‘quvchi-o‘quvchi o‘rtasidagi bilim almashinuvi tashkil etiladi. Darsda yangi mavzuni o‘zlashtirgan o‘quvchi boshqa sinfdoshlariga tushuntiradi. Bu metod orqali o‘quvchilar bir-birining fikrini tinglaydi, o‘zini ifodalashni o‘rganadi. Masalan, murakkab misolni qanday yechganini o‘rtoqlashish orqali o‘quvchilar o‘zaro o‘rganadilar. “Juftlikda ishlash” – darsda hamkorlik muhitini yaratadi. Masalan, bir o‘quvchi masala o‘qiydi, ikkinchisi uni chizadi yoki amalni bajaradi. Keyin rollar almashadi. Bu metod bolalarda tinglash, yordam berish, fikr almashish ko‘nikmasini rivojlantiradi. Juftlikdagi savol-javoblar orqali ko‘proq o‘quvchi faol ishtirok etadi. Matematika darslarida “Rolga kirish” (rol o‘ynash) usuli ham juda foydali. Misol uchun, “Hisobchi”, “Do‘konchi”, “Buyurtmachi” rollarini bajarish orqali bolalar amallarni hayotiy kontekstda qo‘llashni o‘rganadilar. Bu usul darsni jonlantiradi, o‘quvchining diqqatini jamlaydi va uning matematik savodxonligini oshiradi.Shuningdek, “Tushunchalar ustaxonasi” metodi orqali mavzuni chuqurlashtirish, xatolarni aniqlash va tuzatish mashqlari o‘tkaziladi. Misol uchun, noto‘g‘ri ishlangan misollar berilib, o‘quvchilar bu yerda nima xato bo‘lganini topishlari so‘raladi. Bu orqali ularda tahlil qilish, xatoni tan olish va to‘g‘rilash madaniyati shakllanadi. “Insert texnologiyasi”da esa o‘quvchilar o‘rgangan ma’lumotni belgilash belgilar orqali bajaradilar. Masalan: – bilaman, + – yangi ma’lumot, ? –✔ tushunarsiz joy, – noto‘g‘ri deb o‘ylayman. Bu usul o‘quvchilarga o‘z fikrlarini kuzatish, o‘zini baholash, darsga nisbatan mulohaza bildirish imkonini beradi.Shuningdek, “Ishchi varaqlar” asosida ishlash usuli ham interfaollikni oshiradi. Bu varaqlarda rangli, rasmli, bosqichli, mantiqiy tartibda tuzilgan 20topshiriqlar joylashtiriladi. O‘quvchi ularni individual yoki guruh bo‘lib bajaradi, so‘ng natijalar ustida fikr almashiladi. Yuqoridagi usullar orqali matematika darsi o‘quvchilar uchun zerikarli mashg‘ulot emas, balki fikr yuritish, bahslashish, yangilik kashf etish imkoniyati bo‘lgan mashg‘ulotga aylanadi. Bu esa darsga nisbatan ijobiy motivatsiya, qatnashuv faolligi va bilimning sifatli egallanishiga olib keladi. Interfaol metodlar – bu bolalarning fikrini uyg‘otuvchi, o‘z fikrini ifoda etishga undovchi, har bir o‘quvchini o‘qitishga jalb qiluvchi usullardir. Shu bois, matematika darslarida bu metodlar imkon qadar ko‘proq qo‘llanilishi lozim. Axborot-kommunikatsion texnologiyalar (AKT) bugungi zamonaviy ta’lim tizimining ajralmas qismiga aylangan. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda AKTdan foydalanish o‘quvchilarda bilimga bo‘lgan qiziqishni oshiradi, darsni jonlantiradi, ko‘rgazmalilikni kuchaytiradi hamda murakkab tushunchalarni osonroq tushunishga yordam beradi. Matematika fani esa AKTdan samarali foydalanish mumkin bo‘lgan eng qulay sohalardan biridir. Chunki matematika – bu raqamlar, grafikalar, shakllar, formulalar, harakat va dinamikani o‘zida jamlagan fan bo‘lib, aynan shu elementlar raqamli qurilmalar orqali tushunarli va ta’sirli tarzda ko‘rsatiladi. AKTdan foydalanishning birinchi afzalligi — bu vizuallik. Masalan, slayd, grafik, video, animatsiya orqali o‘quvchilarga geometrik shakllar, tengliklar, sonlar oralig‘i, koordinatalar, arifmetik amallar va ularning natijalari aniq va tushunarli ko‘rinishda taqdim etiladi. Agar an’anaviy darsda 3D shakllarni faqat tasavvur qilish talab qilinsa, interaktiv dasturlar orqali bunday shakllar real harakatda namoyish etiladi. Masalan, aylana, piramida, silindr kabi geometrik figuralarning aylanishi, hajmi, kesilishi kabi jarayonlarni kompyuterda ko‘rsatish bolalar uchun darsni vizual ravishda tushunarli qiladi. Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘qitishda AKT vositalari sifatida quyidagilar samarali ishlatiladi: PowerPoint taqdimotlari, Paint va GeoGebra grafik dasturlari, “Matematika” nomli mobil ilovalar, interaktiv test 21platformalari (LearningApps, Kahoot, Quizizz), interaktiv doska dasturlari, animatsion video darslar, QR-kodli vazifalar, shuningdek, matnli va tasvirli elektron ishchi daftarlar. Masalan, LearningApps platformasida “sonlarni moslashtirish”, “formulani to‘ldirish”, “shakl tanlash”, “massani taqqoslash”, “to‘g‘ri javobni chiz” kabi o‘yinli mashqlar yaratiladi. Bu platformaning asosiy afzalligi shundaki, unda topshiriq bajarilgandan so‘ng darhol natija ko‘rsatiladi, xato bo‘lsa qayta urinib ko‘rish imkoniyati mavjud. Bu esa bolalarda mustaqil o‘rganish va xatolarni to‘g‘rilash odatini shakllantiradi.Shuningdek, Wordwall orqali matematik darslar uchun “ajrat, tanla, qo‘sh, moslashtir, aylantir” kabi interfaol topshiriqlar tuzish mumkin. Bu topshiriqlarni o‘qituvchi darsga mos ravishda loyihalashtiradi, bolalar esa ularni planshet yoki interaktiv doskada bajaradilar. Ushbu topshiriqlarning ko‘p turi gamifikatsiyalashgan (o‘yin shaklida) bo‘lgani sababli bolalarda darsga nisbatan ijobiy kayfiyat, ishtiyoq uyg‘otadi. AKT yordamida vaqt, tezlik, masofa, harorat, vazn kabi tushunchalarni darsda jonlantirish mumkin. Masalan, darsda “ertalab soat 7:00 da chiqib, 8:30 da yetib bordi. Yo‘lda qancha vaqt ketdi?” kabi masalani video grafik orqali tushuntirish an’anaviy usulga qaraganda o‘quvchilarni ko‘proq jalb qiladi. Bunday topshiriqlarda vaqt ko‘rsatkichi animatsiya tarzida harakatlanadi va o‘quvchi uni bevosita ko‘rgan holda anglaydi. Boshlang‘ich sinflarda internet platformalardan foydalanish ham AKTdan foydalanishning ajralmas qismlaridan biridir. Masalan, YouTube’da “Matematika darslari” deb nomlangan ko‘plab video darslar mavjud bo‘lib, bu darslar yordamida o‘quvchilar uyda mustaqil ravishda yoki ota-onalar bilan birga mavzuni mustahkamlashlari mumkin. Shu bilan birga, QR-kodli daftarlar yordamida darslik sahifasidagi masalani skanerlab, unga mos animatsion tushuntirishni ko‘rish mumkin. Bu zamonaviy yondashuv o‘quvchining vizual eslab qolish qobiliyatini oshiradi.Shuningdek, AKT vositalari orqali darslarda differensial yondashuvni amalga oshirish ham osonlashadi. O‘qituvchi sinfda 22turli darajadagi o‘quvchilar uchun bir vaqtda individual topshiriqlar taqdim qilishi, ularning natijalarini real vaqt rejimida kuzatishi mumkin. Masalan, Google Classroom platformasida o‘quvchilarga alohida fayllar, testlar, havolalar yuboriladi va har birining ishlash darajasi avtomatik kuzatiladi. Matematika darslarida AKTni qo‘llash o‘qituvchining kasbiy mahoratini oshirishga ham xizmat qiladi. O‘qituvchi interaktiv materiallar yaratish, onlayn resurslardan foydalanish, multimediya bilan ishlash, raqamli baholash tizimlarini tatbiq etish orqali o‘z pedagogik salohiyatini rivojlantiradi. Bu esa ta’lim sifatini oshirish bilan bir qatorda, o‘quvchiga ta’sirchan, mazmunli va samarali darsni taqdim etish imkonini beradi.Raqamli testlar orqali bilimni tekshirish o‘quvchilarda o‘ziga ishonch, mustaqillik, javobgarlik kabi fazilatlarni kuchaytiradi. Masalan, dars oxirida mobil ilovada mini-test topshirig‘ini bajarish orqali o‘quvchi o‘z bilimi haqida darhol xulosa oladi. Natijalar esa o‘qituvchiga onlayn tarzda yetib boradi, bu esa vaqtni tejaydi va xolis baholash imkonini beradi. 9 Didaktik o‘yinlar va loyihaviy faoliyatlar boshlang‘ich ta’limda matematika fanini o‘qitishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Bolalar tabiatan o‘yin orqali o‘rganishga moyil bo‘lishadi. Shuning uchun didaktik o‘yinlar bilim berish, ko‘nikma shakllantirish, e’tiborni jalb qilish va darsni jonlantirishda muhim metodik vositadir. O‘yin orqali o‘rgatish bola ongida o‘qish jarayonini qiziqarli faoliyatga aylantiradi, bilimlarni chuqurroq va mustahkamroq egallashga yordam beradi. Didaktik o‘yinlar – bu o‘qitish maqsadida maxsus ishlab chiqilgan, o‘quv topshiriqlarini o‘yin shaklida bajarishga asoslangan metodik yondashuvdir. O‘yinlarda raqobat, natijaga intilish, vazifani bajarishga bo‘lgan motivatsiya kuchli bo‘lganligi sababli o‘quvchilar o‘rganilayotgan mavzuga faolroq kirishadilar. Ayniqsa, matematika fanida bu o‘yinlar misollar yechish, sonlarni 9 Sattorova M., Qodirova D. Boshlang‘ich ta’limda raqamli texnologiyalardan foydalanish . – Buxoro: “Navro‘z”, 2021. – 165 b. 23taqqoslash, geometrik shakllarni tanish, o‘lchov birliklari bilan ishlash, masala tuzish kabi ko‘nikmalarni shakllantirishda keng qo‘llaniladi. Masalan, 1-sinf o‘quvchilari uchun “Kim tezroq sanaydi?”, “Qaysi son yashirin?”, “Ketma-ketlikni to‘ldir” kabi o‘yinlar bolalarning diqqatini jamlash, sonlar bilan ishlash, tartibni anglashga yordam beradi. 2-sinfda “Matematik domino”, “Savatga to‘g‘ri sonni sol”, “Mantiqiy qatorni top” kabi o‘yinlar arifmetik amallarni mustahkamlashda qo‘llanadi. 3–4 sinflarda esa “Qarshi jamoa savoli”, “Raqamli krossvord”, “Kodlangan misollar” kabi o‘yinli topshiriqlar yordamida o‘quvchilarning tahlil qilish, mantiqiy fikrlash, muammoli vaziyatni hal qilish ko‘nikmalari rivojlanadi. Didaktik o‘yinlarda dars maqsadi o‘yin topshirig‘i orqaligina beriladi. Misol uchun, “Sonlar ketma-ketligi” o‘yinida o‘quvchilar raqamlarni tartib bilan joylashtirishadi. Bu o‘yin orqali bolalar sonlarning ketma-ketligini, juft va toq sonlarni ajratishni, taqqoslashni mashq qilishadi. Bunda o‘yinni tashkil qilish usuli, qoidalari, g‘olibni aniqlash mezonlari oldindan aniqlab olinadi. Har bir o‘yin yakunida o‘quvchilar o‘z xatolarini ko‘rib chiqishadi va darsda o‘zlari faol qatnashganliklarini his qilishadi. Shuningdek, didaktik o‘yinlar darslarning barcha bosqichlarida (kirish, asosiy, yakuniy) qo‘llanilishi mumkin. Kirish qismida o‘yin o‘quvchining bilimini faollashtirsa, asosiy qismida u yangi mavzuni mustahkamlashga xizmat qiladi. Yakuniy bosqichda esa o‘yin baholash va xulosa chiqarish uchun vosita bo‘lib xizmat qiladi. Darsda o‘yinli vaziyatlar yaratish o‘quvchining diqqatini jamlash, e’tiborini saqlash, dars jarayonida faol qolishiga yordam beradi. Bundan tashqari, loyihaviy faoliyatlar orqali matematika o‘quvchilarga hayotga yaqinlashtirilgan holatda o‘rgatiladi. Loyiha – bu bolalarning qiziqishi, izlanishi, ijodi asosida amalga oshiriladigan o‘quv faoliyatidir. Masalan, “Men har kuni necha marta raqam ishlataman?”, “Do‘konda xarid qilayotganda qanday amallarni bajaraman?”, “1 oy davomida qancha vaqt dars qilaman?” kabi loyihalar o‘quvchilarning hayotiy tajribasiga asoslanadi. Bu orqali ular 24matematikani faqat daftar va taxtada emas, balki hayotda qo‘llashni o‘rganadilar. Loyihaviy faoliyatlar o‘quvchilarni mustaqil ishlash, axborot izlash, natija chiqarish, jamoada fikrlash, natijani taqdim qilishga o‘rgatadi. Bu esa ularda mas’uliyat, fikrlarni ifodalash, muloqot, baholash va bahs qilish madaniyatini rivojlantiradi. Loyihalar odatda 2–3 dars davomida amalga oshiriladi va yakunida o‘quvchi o‘z loyihasini plakat, slayd, rasm, og‘zaki taqdimot ko‘rinishida namoyish etadi. Shunda o‘quvchilar nafaqat bilganini, balki uni qanday tushunganini ham ko‘rsatadi. Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida loyihaviy faoliyatning eng samarali turlari quyidagilardir: – Raqamlar olami (raqamlarning kelib chiqishi, turlari, foydalanilishi haqida); – Matematik ertak (raqamlar ishtirokidagi ertak tuzish); – Sinfdagi statistik tahlil (o‘quvchilarning bal, bo‘y, yashash joylari haqida ma’lumot yig‘ib, diagramma tuzish); – Uy sharoitida o‘lchov ishlari (meter, kilogramm, soat birliklari bilan ishlash); – Bozor narxlari tahlili (mahsulotlar narxini taqqoslash, byudjet tuzish). Bu loyihalar yordamida o‘quvchi son, amal, birlik, taqqoslash kabi matematik tushunchalarni real hayotda qanday qo‘llash mumkinligini tushunadi. Bu esa fan va hayot o‘rtasidagi uzviylikni mustahkamlaydi. Didaktik o‘yinlar va loyihaviy faoliyatlarni darsda muvaffaqiyatli qo‘llash uchun o‘qituvchi ularni mavzuga mos tanlashi, aniq maqsad bilan bog‘lashi, o‘quvchilar qiziqishini inobatga olishi lozim. O‘yinlar va loyihalar faqat qiziqish uyg‘otish vositasi emas, balki bilimni amaliyot bilan bog‘lash, fikrlashga undash, mustaqil qaror qabul qilishga o‘rgatish vositasidir. Zamonaviy ta’limda raqamli platformalardan foydalanish nafaqat texnologik yangilik, balki o‘quv jarayonining ajralmas qismiga aylanmoqda. Xususan, boshlang‘ich sinflarda matematika fanini raqamli platformalar bilan integratsiyalashgan holda o‘qitish o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini 25oshiradi, interaktivlikni ta’minlaydi va bilimlarni mustahkamlashni osonlashtiradi. Raqamli platformalar — bu internet asosida ishlaydigan, turli fanlarga mos o‘yinli topshiriqlar, testlar, interaktiv mashqlar, taqdimotlar yaratish va ularni o‘quvchilar bilan almashish imkonini beradigan vositalardir. Boshlang‘ich sinfda eng ko‘p qo‘llaniladigan raqamli platformalardan biri — LearningApps.org saytidir. Bu platformada sonlar ketma-ketligini to‘ldirish, matematik terminlarni to‘g‘ri joylashtirish, shakllarni aniqlash, ifodalarni juftlash, masalalarni rasm orqali tasvirlash kabi turli topshiriqlar yaratish mumkin. Masalan, 2-sinfda “Qo‘shish va ayirish” mavzusida “to‘g‘ri javobni tanla” shaklidagi mashq yaratiladi va har bir o‘quvchi uni planshet yoki kompyuterda mustaqil bajaradi. Bunda natija avtomatik tekshiriladi, bu esa o‘quvchini mustaqil baholashga o‘rgatadi. Keyingi ommabop platformalardan biri — Wordwall.net. Bu sayt yordamida dars uchun “g‘ildirak aylantirish”, “ball to‘plash”, “yo‘llarni to‘ldirish”, “to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri” kabi formatdagi topshiriqlar tayyorlash mumkin. Masalan, “Sonlarni taqqoslash” mavzusida o‘quvchilar “katta”, “kichik”, “teng” belgilarini to‘g‘ri moslashtirish orqali ball to‘plash o‘yinida ishtirok etadilar. Bunday topshiriqlar o‘yin asosida bo‘lsa-da, bilimni chuqur singdiradi va raqobat muhitini shakllantiradi. Zoom platformasi esa masofaviy darslar, onlayn uchrashuvlar, virtual sinf tashkil qilish uchun qo‘llaniladi. Zoom orqali o‘qituvchi darsni jonli efirda olib boradi, chat orqali savollar beradi, ekranni ulash orqali taqdimotlar ko‘rsatadi, hatto interaktiv doskada misollar yozib, real vaqtda tushuntirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Pandemiya davrida Zoom darslari ayniqsa dolzarb bo‘ldi. Hozirda esa ushbu platforma individual mashg‘ulotlar, mustahkamlash darslari, ota- onalar ishtirokidagi “ochiq darslar” uchun ham keng qo‘llanilmoqda. Kahoot.com va Quizizz.com platformalari orqali esa testlar, viktorinalar, tezkor savol-javoblar tashkil etish mumkin. Bu platformalar o‘quvchilarning darhol natijani ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘lishi, raqobat muhiti va qiziqish 26uyg‘otishi bilan afzal hisoblanadi. Misol uchun, “Geometrik shakllar” mavzusida yaratilgan viktorina savollariga o‘quvchilar o‘z telefonlari yoki planshetlaridan kirib javob berishadi va reyting jadvalida o‘z o‘rinlarini ko‘rishadi. Bu jarayon o‘yin orqali ta’lim olishni tashkil qiladi. Raqamli platformalarning yana bir muhim jihati — bu o‘quvchilarning mustaqil ishlashiga sharoit yaratishidir. O‘quvchi darsdan keyin uyda ham mashqlarni bajarishi, testlar yechishi, vizual materiallarni qayta ko‘rishi mumkin. Shu bilan birga, o‘qituvchi ham o‘quvchining faolligini onlayn kuzatadi, xatolar ustida ishlaydi, differensial yondashuv asosida topshiriqlarni moslashtiradi. Bu nafaqat o‘rganish sifatini oshiradi, balki ota-onalarni ham ta’lim jarayoniga jalb etish imkonini beradi. Raqamli platformalar yordamida o‘quvchilarda quyidagi ko‘nikmalar shakllanadi: Mustaqil o‘qish va izlanish; Raqamli savodxonlik; Muammoni yechish; Tez fikrlash va qaror chiqarish; Natijani tahlil qilish; Jamoada ishlash (juftlik va guruhli o‘yinlar orqali). Ushbu platformalar yordamida darslar integratsiyalashgan shaklda ham tashkil etilishi mumkin. Masalan, matematika darsida sonlar mavzusi doirasida ingliz tilida “numbers” degan topshiriqlar tuziladi, geografiya bilan bog‘liq xarita o‘rganish paytida uzunlik o‘lchovlari, vaqt tushunchasi, masofa hisoblashlar o‘tiladi. Bu darslarni ko‘rgazmali, multimavzuli va amaliy mazmunga ega qilish imkonini beradi. Ko‘plab o‘qituvchilar PowerPoint, Canva yoki Genially platformalari yordamida taqdimot, infografika, interaktiv topshiriqlarni o‘zlari yaratishmoqda. Masalan, har bir mavzu uchun 5-10 daqiqali “mini-dars” tayyorlab, o‘quvchilarga Google Classroom orqali yuboriladi. Bunday 27yondashuv darsni faqat sinfxonaga bog‘lamasdan, kengroq raqamli makonda olib borish imkonini yaratadi.Raqamli platformalar darsni o‘quvchilar uchun vizual, interaktiv, tezkor, estetik jihatdan chiroyli va texnik jihatdan funksional qiladi. Bularning barchasi boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘qish jarayonini qiziqarliroq, maqsadliroq va zamonaviyroq qiladi. Shu sababli, o‘qituvchi darsni rejalashtirayotganda kamida bitta raqamli vositani qo‘llashni odatga aylantirishi lozim. 4. Boshlang‘ich sinflarda yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etishning samaradorligi va muammolari Bugungi ta’lim tizimi oldiga qo‘yilgan eng muhim vazifalardan biri — o‘quvchilarning shaxs sifatida har tomonlama rivojlanishini ta’minlashdir. Bu maqsadga erishishda yangi pedagogik texnologiyalar muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Xususan, boshlang‘ich sinflarda bu texnologiyalarni joriy etish — o‘quvchilarni mustaqil fikrlovchi, izlanadigan, amaliyotga tayyor bo‘lgan shaxs sifatida shakllantirishga xizmat qiladi. Dars jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni kiritish o‘quvchining faolligini oshiradi, darsga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi va bilimlarni sifatli o‘zlashtirishga imkon yaratadi. Boshlang‘ich sinflar – bu o‘quvchining asosiy bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish bosqichi hisoblanadi. Shu sababli bu davrda qo‘llanilayotgan metod va texnologiyalar nafaqat bilim, balki ta’limga bo‘lgan munosabatni ham shakllantiradi. An’anaviy yondashuvlarda o‘quvchi ko‘proq tinglovchi, topshiriq bajaruvchi sifatida ishtirok etgan bo‘lsa, yangi texnologiyalar uni faol fikrlovchi, bahslashuvchi, ijod qiluvchi va muammo yechuvchi darajasiga olib chiqadi. Bu, o‘z navbatida, o‘quv jarayonining samaradorligini oshiradi. Yangi texnologiyalarning samaradorligi, eng avvalo, darslarda o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlay olishi bilan belgilanadi. Misol uchun, klaster texnologiyasida o‘quvchilar mavzuni tahlil qilish, tushunchalarni 28guruhlash, asosiy fikrlarni ajratish faoliyatlarini bajaradilar. Bu jarayonda ular nafaqat axborotni eslab qoladilar, balki uni tahlil qilish, xulosa chiqarish, taqqoslash, fikr bildirish kabi yuqori darajadagi tafakkur faoliyatini amalga oshiradilar. Bundan tashqari, yangi texnologiyalar orqali bilimlar hayot bilan bog‘lab o‘rgatiladi. Masalan, loyihaviy faoliyat asosida tashkil etilgan matematika darsida o‘quvchilar bozor narxlari asosida byudjet tuzadilar, o‘lchov birliklarini real predmetlarda qo‘llaydilar, vaqtni tejash yo‘llarini tahlil qiladilar. Bunday yondashuvlar o‘quvchilarda matematikani kundalik hayotda qo‘llash ko‘nikmasini shakllantiradi, bu esa fanning amaliy ahamiyatini ochib beradi. Interfaol metodlar ham yangi texnologiyalarning samarali bo‘lishiga xizmat qiladi. “Murabbiy suhbati”, “Pazl”, “Aqliy hujum”, “Insert” texnologiyalari yordamida o‘quvchilar guruh bo‘lib ishlashni, fikr almashishni, muammoni hal qilishni o‘rganadilar. Bu metodlar natijasida o‘quvchilarda muloqot qilish, jamoada ishlash, o‘z fikrini asoslash, boshqalarning fikrini tinglash madaniyati rivojlanadi. Raqamli texnologiyalar asosidagi darslar ham yuqori samaradorlikni ta’minlaydi. Misol uchun, Wordwall yoki LearningApps orqali tuzilgan topshiriqlar orqali o‘quvchilar amallarni o‘yin shaklida bajaradilar, shu bilan birga, natijani darhol ko‘radilar. Bu esa bilimlarni o‘zlashtirishga doimiy turtki bo‘lib xizmat qiladi. Bunday darslarda o‘quvchi har doim faol, darsdan charchamaydi, zero bu texnologiyalar bolalarning tabiiy o‘yin va harakatga intilishini hisobga olgan holda qurilgan. Yangi pedagogik texnologiyalar orqali tashkil etilgan darslar natijasida o‘quvchilarda quyidagi ko‘nikmalar samarali shakllanadi: – Mustaqil fikrlash; – Mantiqiy tahlil qilish; – Muammoni hal qilish; – Jamoada ishlash; 29– O‘z fikrini bayon etish; – Bilimni real hayotga tatbiq etish. Pedagogik texnologiyalarning samaradorligini aniqlashda darsdan keyingi monitoring, o‘quvchilarning darsga nisbatan munosabati, o‘zlashtirish darajasi, muloqot faoliyati, baholash natijalari muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchi bu vositalar asosida darsda qaysi texnologiya ko‘proq samara berganini, qaysi metodikaga o‘quvchi faolroq javob berganini tahlil qilib boradi. Ayniqsa, zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarni darsda faollashtiradi. Har bir o‘quvchi o‘z bilimini sinab ko‘rishga, javob berishga, bahslashishga harakat qiladi. Bu esa an’anaviy darslarga xos bo‘lgan sustlik, passivlikni kamaytiradi. Dars muhitida jonlilik, musobaqalashuv, o‘zini namoyon qilishga intilish yuzaga keladi.Shuningdek, yangi texnologiyalar orqali o‘quvchilar o‘rtasida raqobat emas, balki hamkorlik rivojlanadi. Guruhli ishlarda o‘quvchilar bir-biriga yordam beradilar, birgalikda yechim topadilar, umumiy javob uchun javobgarlik his qiladilar. Bu jarayon darsni insoniylik, madaniyat, muloqot asosida qurish imkonini beradi. Yangi pedagogik texnologiyalarni boshlang‘ich ta’lim tizimiga joriy etish ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Biroq bu jarayon o‘z-o‘zidan sodda va muammosiz amalga oshmaydi. Har qanday innovatsion yondashuvni ta’lim amaliyotiga tatbiq etishda ayrim to‘siqlar, texnik, metodik, tashkiliy va psixologik muammolar yuzaga kelishi mumkin. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlashda bunday muammolar yanada nozikroq yondashuvni talab qiladi, chunki bu bosqichda o‘qituvchi faqat bilim emas, balki shaxsni shakllantiradi. Dastlabki muammo – bu o‘qituvchilarning tayyorgarlik darajasi bilan bog‘liq. Ko‘plab boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari yangi texnologiyalar haqida umumiy tushunchaga ega bo‘lsalar-da, ularni darsga to‘g‘ri integratsiya qilishda qiynaladilar. Bunga sabab — yetarlicha metodik qo‘llanmalar, amaliy mashg‘ulotlar va mustahkam malaka yo‘qligidir. Yangi texnologiyadan 30foydalanish uchun o‘qituvchidan ijodkorlik, dizayn, texnik bilimlar, interfaol usullardan samarali foydalanish, sinf boshqaruvi bo‘yicha yangicha qarash talab qilinadi. Keyingi muammo — moddiy-texnik baza yetishmasligi. Ko‘pgina maktablarda interaktiv doskalar, planshetlar, yuqori tezlikdagi internet, zamonaviy kompyuterlar yetarli emas. Hatto mavjud texnik vositalar ham ba’zan nosoz yoki eskirgan bo‘lib, sifatli raqamli dars o‘tkazish imkonini bermaydi. Raqamli platformalar bilan ishlash uchun kerakli texnik sharoit yaratilmagan taqdirda, o‘qituvchi texnologiyalardan foydalanishdan voz kechadi yoki yuzaki yondashadi. Yana bir muammo — darslik va o‘quv-metodik materiallarning an’anaviy mazmunda qolayotganligi. Ba’zi hollarda mavjud darsliklar va o‘quv dasturlari yangi texnologiyalar asosida dars o‘tkazishga moslashtirilmagan bo‘ladi. Bunda o‘qituvchi texnologiyalarni qo‘llashda muqobil materiallarni o‘zi yaratishga majbur bo‘ladi, bu esa ko‘p vaqt va mehnat talab qiladi. Shu sababli metodik materiallar bazasini yangilash va texnologiyalarga moslashtirish muhim vazifa bo‘lib qolmoqda. Muammolarning yana biri — o‘quvchilarning AKT bilan ishlash ko‘nikmasining yetarli bo‘lmasligi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hali kompyuter, planshet, smartfon kabi qurilmalar bilan mustaqil ishlashda muammoga duch kelishlari mumkin. Shu sababli raqamli darslar boshlanishida texnik ko‘mak, maxsus ko‘rsatmalar, ota-onalarning yordami talab etiladi. Ba’zi holatlarda esa AKT darsni murakkablashtirib, asosiy mazmundan chalg‘ituvchi vositaga aylanishi ham mumkin. Yana bir muhim to‘siq – bu dars vaqti cheklanganligi. Boshlang‘ich sinf darslari 35 daqiqadan iborat bo‘lganligi sababli, murakkab texnologiyalar asosidagi faoliyat turlarini to‘liq amalga oshirishga vaqt yetarli bo‘lmasligi mumkin. Masalan, guruhli ishlash, loyiha tayyorlash, raqamli testlar o‘tkazish, natijani muhokama qilish uchun qo‘shimcha vaqt talab qilinadi. Vaqt taqchilligi 31natijasida o‘qituvchilar ko‘pincha faqat darsning ma’lum qismlarida texnologiyalarni qo‘llash bilan cheklanib qoladilar.Shuningdek, ota-onalarning innovatsion yondashuvlarga tayyor emasligi ham texnologiyalarni joriy qilishda muammo tug‘diradi. Ba’zida ota-onalar raqamli vositalardan foydalanishni “o‘yin” deb qabul qilib, bolalarining dars jarayoniga jiddiy yondashmasliklariga sabab bo‘lishi mumkin. Bu esa o‘qituvchi va oila o‘rtasidagi hamkorlikka salbiy ta’sir qiladi. Yana bir muhim muammo — baholash tizimining yangicha texnologiyalarga mos emasligi. An’anaviy ball yoki “5 baho” asosida baholash interfaol yondashuvlar samaradorligini to‘liq aks ettirmaydi. Bunday darslarda o‘quvchilarning ishtiroki, ijodiy fikri, savolga nisbatan yondashuvi, guruhdagi roli kabi jihatlar ham baholanishi kerak. Hozirda bu mezonlar aniq va universal shakllantirilmaganligi sababli o‘qituvchilar baholashda qiyinchilikka duch kelmoqdalar. Bu muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi yechimlar taklif etiladi: O‘qituvchilarning malakasini oshirish bo‘yicha muntazam seminar, trening, tajriba almashuvlar tashkil etilishi zarur. Ular amaliy ko‘nikmalar, platformalardan foydalanish, metodika yaratish kabi yo‘nalishlarda bo‘lishi lozim. Moddiy-texnik bazani kuchaytirish – zamonaviy kompyuter, planshet, interaktiv doska, internet, multimedia vositalari bilan maktablarni ta’minlash. Shuningdek, nosoz qurilmalarni yangilash va texnik xizmat ko‘rsatish tizimini yo‘lga qo‘yish. O‘quv dasturlari va darsliklarni texnologik yondashuvga moslashtirish, ya’ni o‘yinli topshiriqlar, raqamli manbalar, interfaol amaliyotlar bilan boyitish. O‘quvchilarni raqamli savodxonlikka o‘rgatish uchun darsdan tashqari mashg‘ulotlar, axborot texnologiyalari fanlarini integratsiyalashgan holda o‘qitish. 32Vaqtdan oqilona foydalanish – darsning har bosqichi uchun aniq rejalar tuzish, qisqa, sermazmun topshiriqlarni rejalashtirish, o‘qituvchi uchun andoza ishlanmalar tayyorlash. Ota-onalar bilan muntazam hamkorlik – ular uchun seminarlar, ochiq darslar, platformalar bilan tanishtirish, uy sharoitida qo‘llab-quvvatlash usullari haqida ma’lumotlar berish. Baholash tizimini qayta ko‘rib chiqish, jumladan, portfoliolar, faoliyat asosidagi baholash, savol-javob, topshiriq sifati asosida natijalarni aniqlash kabilarni joriy qilish. Xulosa Ushbu kurs ishim davomida boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish masalasini chuqur o‘rgandim. Tadqiqot jarayonida o‘z tajribam va ilmiy manbalar asosida shu xulosaga keldimki, hozirgi kunda an’anaviy usullar bilan cheklanib qolmasdan, zamonaviy texnologiyalarni ta’limga samarali tatbiq qilish zaruriyati kundan kunga ortib bormoqda.Matematika fani boshlang‘ich bosqichda bolalarning mantiqiy fikrlashini shakllantirish, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, sonlar va shakllar bilan ishlash malakasini rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi. Shu sababli ushbu fanni o‘qitishda klaster texnologiyasi, aqliy hujum, loyiha asosida o‘qitish, didaktik o‘yinlar, interfaol metodlar kabi zamonaviy 33yondashuvlarni qo‘llash o‘quvchilar uchun yanada samaraliroq bo‘lishini amaliy misollar orqali ko‘rdim.Shu bilan birga, raqamli platformalar — Wordwall, LearningApps, Zoom, Quizizz kabi vositalar darsni interaktiv tarzda olib borishga, o‘quvchining mustaqil fikrlashi va faol ishtirokini kuchaytirishga xizmat qiladi. Dars jarayonida AKT vositalaridan foydalangan holda topshiriqlarni qiziqarli, o‘yinli, tushunarli va hayotga yaqinlashtirilgan shaklda taqdim etish mumkinligini ham o‘rgandim. Kurs ishini yozar ekanman, yangi texnologiyalarni joriy qilishda qator muammolar ham mavjudligini angladim.Yakuniy fikrim shundan iboratki, yangi pedagogik texnologiyalarni matematika darslariga joriy qilish orqali biz har bir o‘quvchining qiziqishi, salohiyati, tafakkurini rivojlantirish imkoniga ega bo‘lamiz. Shu sababli kelajakda o‘qituvchi sifatida faoliyat yuritishda bu yo‘nalishdagi bilimlarimni chuqurlashtirish, zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash ko‘nikmalarimni rivojlantirish ustida izchil ishlayman. Ushbu kurs ishi menga nafaqat nazariy bilim berdi, balki o‘z pedagogik qarashlarimni shakllantirishda ham muhim asos bo‘ldi, deb ishonch bilan ayta olaman. Foydalanilgan adabiyotlar I. Normativ huquqiy hujjatlar 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori. "Ilm-fan va ta’limni rivojlantirish strategiyasi to‘g‘risida" – PQ–4310-son, 2019-yil 29-oktabr. // lex.uz 2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori. "Boshlang‘ich ta’limning davlat ta’lim standartlari haqida" – 2021-yil 9-fevral, № 57. // www.lex.uz 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Farmoni. – PF–4947. – Toshkent, 2017-yil 7-fevral. – lex.uz. 344. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Ilm-fan va innovatsiyani rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Qarori. – PQ–4230. – Toshkent, 2019- yil 17-mart. – lex.uz. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Matematika fanini 2020–2030 yillarda rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Qarori. – PQ– 4571. – Toshkent, 2019-yil 7-yanvar. – lex.uz. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasida oliy va o‘rta maxsus ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Farmoni. – PF–5847. – Toshkent, 2019-yil 8-oktabr. – lex.uz. Ilmiy adabiyotlar ro‘yxati 1) Abduqodirov A.A. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020. – 224 b. 2) Toshboev N.X. Innovatsion pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. – 210 b. 3) Karimova D.M., Xidirova D.S. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi. – Toshkent: “IQTISOD-MOLIYA”, 2021. – 176 b. 4) Xodjayev N.H. Pedagogik texnologiyalar asoslari. – Toshkent: TDPU nashriyoti, 2018. – 188 b. 5) Selevko G.K. Pedagogik texnologiyalar tasnifi. – Moskva: Pedagogika, 2017. – 234 b. 6) Sultonova M.M. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy o‘qitish texnologiyalari. – Samarqand: “Zarafshon”, 2022. – 198 b. 7) Sattorova M., Qodirova D. Boshlang‘ich ta’limda raqamli texnologiyalardan foydalanish. – Buxoro: “Navro‘z”, 2021. – 165 b. 8) Soliyev A.A. Matematika darslarida metod va vositalar. – Toshkent: O‘qituvchi, 2019. – 149 b. 9) Hasanov B.T. Didaktika asoslari. – Toshkent: TDPU, 2016. – 180 b. 3510) Tuxliyeva R.X. Interfaol ta’lim texnologiyalari. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2017. – 132 b. 11) G‘ofurova S.T. Boshlang‘ich sinflarda matematika ta’limi didaktikasi. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2021. – 170 b. III. GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR 1) PISA xalqaro baholash dasturi natijalari va metodikasi – www.pisa.oecd.org (2020-yilgi tahliliy hisobotlar) 2) Halilova D.I. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan mantiqiy fikrlashni rivojlantirish. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2022. – 132 b. (45–70-betlar) 3) Sharipov S.S. Raqamli texnologiyalar asosida matematika darslarini tashkil etish. – Buxoro: BDU, 2023. – 116 b. (55–82-betlar) 4) Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan 1-sinf “Matematika” darsligi. – Toshkent: “Yangi avlod”, 2022. – 160 b. 5) Normurodova M.K. Fanlararo integratsiyada son tushunchasini o‘rgatish. – Qarshi: QarDU, 2019. – 105 b. (60–91-betlar) Foydalanilgan internet saytlar ro‘yxati 1. https://xtv.uz 2. https://president.uz 3. https://eduportal.uz 4. https://en.unesco.org/themes/education 5. https://www.mathplayground.com 6. www.ziyonet.uz 7. www.edu.uz

Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish.

Sotib olish