Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish kurs ishi - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	54.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

19 Sotish

Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish kurs ishi

Sotib olish

1OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
Boshlang‘ich ta’lim fakulteti
“Boshlang‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi
Boshlang‘ich ta’lim metodikasi kafedrasi
“Matematika o‘qitish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi
pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish.
Bajardi: Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi 507- guruh talabasi
Toshmamatova Arofat
Kurs ishi rahbari: Gadayev Doniyor
JIZZAX – 2025

2 MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………… 3
Asosiy qism
1. Boshlang‘ich sinflarda matematika kursi mazmuni va didaktik asoslari . 6
2. Yangi pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslari …………………. 13
3. Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida yangi texnologiyalarni
qo‘llash yo‘llari ………………………………………………………….. 18
4. Boshlang‘ich sinflarda yangi pedagogik texnologiyalarni joriy
etishning samaradorligi va muammolari …………………………………. 27
Xulosa …………………………………………………………………….. 33
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………..…….. 34
Kirish

3Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimida sifat
o‘zgarishlariga erishish uchun innovatsion pedagogik yondashuvlar jadal tatbiq
etilmoqda. Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish esa bu boradagi
islohotlarning markazida turadi. Chunki aynan boshlang‘ich ta’lim bosqichida
bolalarda asosiy bilimlar, tafakkur turlari, mantiqiy fikrlash, hisoblash
ko‘nikmalari va o‘qishga nisbatan ijobiy munosabat shakllanadi. Yangi
pedagogik texnologiyalar bu jarayonda darsni qiziqarli, interaktiv va mazmunli
qilish imkonini beradi. Masalan, loyihaviy yondashuv, klaster, aqliy hujum,
raqamli resurslar orqali tashkil etilgan darslar o‘quvchini passiv eshituvchidan
faol ishtirokchiga aylantiradi. Shu bilan birga, raqamlashtirish siyosati asosida
AKT vositalarining ta’limga kirib kelishi o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish va
izlanish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Respublikamizda qabul qilinayotgan
qonunlar, Prezident farmonlari va qarorlarida ham boshlang‘ich ta’limda
zamonaviy yondashuvlarni keng joriy etish masalasi alohida urg‘u bilan
ko‘rsatib o‘tilmoqda. Bu holat mazkur kurs ishining mavzusini amaliyot uchun
nihoyatda dolzarb va muhim qilib qo‘ymoqda. Chunki har bir darsda texnologik
yondashuv qo‘llansa, nafaqat o‘quvchilarning bilim sifati oshadi, balki
o‘qituvchining kasbiy mahorati ham yuksaladi. 1
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Boshlang‘ich ta’limda
matematika fanining o‘qitilishi va unga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni
tadbiq etish masalasi ko‘plab pedagog-olimlar tomonidan chuqur o‘rganilgan.
Jumladan, G.K.Selevko, V.P.Bespalko, V.A.Slastenin kabi rus pedagoglari
pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslarini ishlab chiqqan bo‘lsa,
O‘zbekistonlik olimlardan M.Mahmudov, N.X.Toshboyev, S.S.Sharipova,
Sh.Q.Qodirov va boshqalar boshlang‘ich ta’limda innovatsion metodik
yondashuvlar bo‘yicha tadqiqotlar olib borgan. Shuningdek, “Yangi
1
O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 6-maydagi PQ-3049-son qarori “Milliyʻ
ta’lim dasturi va ta’lim sifatini oshirish chora-tadbirlari to g risida”.
ʻ ʻ

4O‘zbekiston” taraqqiyot strategiyasi va "2022–2026 yillarda ta’lim tizimini
rivojlantirish dasturi"da raqamli texnologiyalarni ta’limga joriy etish masalalari
asosiy yo‘nalish sifatida ko‘rsatilgan. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti tomonidan qabul qilingan bir qator farmonlar va qarorlarda ham
ta’lim sifatini oshirish uchun zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash bo‘yicha
aniq topshiriqlar berilgan. Ayni vaqtda ham, ko‘plab ilmiy maqolalar,
magistrlik dissertatsiyalari va amaliy tadqiqotlar ushbu mavzuning ochiqligini
va keng tadqiq qilinayotganini ko‘rsatadi. Biroq shunga qaramay, aynan
boshlang‘ich sinflarda matematika fanini yangi texnologiyalar asosida
o‘qitishning aniq mexanizmlari, metodik modellar va amaliy tajriba asosida
tavsiyalar hali ham keng tadqiqotlarni talab etmoqda. Shu sababli mazkur kurs
ishi mavzusi amaliy va nazariy nuqtai nazardan dolzarbligini yo‘qotmagan.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishi
nazariy jihatdan boshlang‘ich sinflarda matematika ta’limi mazmunini yangi
pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishning ilmiy asoslarini aniqlashga
xizmat qiladi. Unda texnologik yondashuvning mohiyati, tasnifi, matematikaga
xos usullar bilan uyg‘unlashuvi haqida nazariy tahlillar berilgan. Bu esa
kelajakdagi ilmiy tadqiqotlar, darsliklar va metodik qo‘llanmalar uchun nazariy
poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, kurs ishida keltirilgan metodlar,
dars namunasi va tavsiyalar amaliy jihatdan ham maktab o‘qituvchilari,
amaliyotchi mutaxassislar, talaba va magistrantlar uchun bevosita foydalidir.
Ayniqsa, dars jarayoniga interfaol metodlar, AKT vositalari, didaktik o‘yinlar
va loyihaviy yondashuvlarni jalb etish orqali o‘quvchilarning darsga qiziqishi,
mustaqil fikrlashi va mantiqiy tafakkuri shakllanadi. Amaliy tavsiyalarning
mavjudligi o‘qituvchilarga innovatsion darslarni loyihalashda qulaylik yaratadi.
Shuningdek, ushbu ishda ilgari surilgan uslublar orqali o‘qitish sifati oshadi,
ta’lim samaradorligi ta’minlanadi. Shu nuqtai nazardan, bu kurs ishi nafaqat
nazariy asoslar, balki amaliy jihatdan ham foydali va zarur hisoblanadi.

5Kurs ishi mavzusining obyekti — boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini o‘qitish
jarayoni, xususan, matematika darslarining mazmuni va o‘tkazilish
metodikasidir.
Kurs ishi mavzusining predmeti — matematika fanini o‘rgatishda yangi
pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning shakl, metod va vositalaridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — boshlang‘ich sinflarda matematika
kursini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida samarali tashkil etish
yo‘llarini tahlil qilish, ularning afzalliklarini ochib berish va amaliy takliflar
ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari Boshlang‘ich sinflarda matematika
ta’limining mazmunini o‘rganish; Yangi pedagogik texnologiyalarning nazariy
asoslarini tahlil qilish; Matematik darslarda qo‘llaniladigan zamonaviy
metodlarni aniqlash; Texnologiyalarning o‘quvchilarning bilim olishiga ta’sirini
aniqlash; Amaliy dars namunalarini ishlab chiqish va ularni tahlil qilish;
O‘qituvchilarga metodik tavsiyalar berish.
Kurs ishi mavzusining metodlari Tadqiqotda quyidagi metodlardan
foydalanildi: Tahlil va sintez; Taqqoslash va solishtirish;Amaliy kuzatish;
Pedagogik tajriba; Statistik tahlil; Tavsiflovchi metodlar.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, 4 bo’lim , xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bo’limda mavzuning muhim
jihatlari yoritilgan, nazariy va amaliy tahlillar keltirilgan.

61. Boshlang‘ich sinflarda matematika kursi mazmuni va didaktik
asoslari .
Boshlang‘ich sinflar matematikasi – bu o‘quvchilarga sonlar, arifmetik
amallar, geometrik shakllar, o‘lchov birliklari, mantiqiy fikrlash asoslarini
o‘rgatishga qaratilgan fandir. Bu fan dastlab oddiy hisob-kitoblarni o‘rgatish
maqsadida joriy etilgan bo‘lsa-da, bugungi kunga kelib u mustaqil fikrlash,
muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, matematik til orqali ifodalash kabi
ko‘nikmalarni shakllantirish vositasiga aylangan. Dastlabki yillarda matematika
ta’limi faqat arifmetikaga asoslangan bo‘lsa, hozirgi vaqtda bu yo‘nalishda
murakkab tushunchalar, analitik yondashuvlar, algoritmik fikrlashni
shakllantiruvchi elementlar kiritilgan. 2
O‘zbekiston ta’lim tizimida mustaqillikdan so‘ng boshlang‘ich ta’limga katta
e’tibor qaratila boshlandi. Davlat ta’lim standartlari, o‘quv dasturlari, darsliklar
va uslubiy qo‘llanmalarda yangilanishlar bo‘lib, matematika o‘quv predmeti
sifatida tubdan yangilandi. Ayniqsa, o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga mos
yondashuvlar ishlab chiqildi. Matematika endilikda nafaqat bilim, balki
kompetensiya va ko‘nikma beruvchi fan sifatida qaralmoqda.
Fan sifatida shakllanishi quyidagi bosqichlarni bosib o‘tgan: avvalo, asosiy
son va arifmetik amal tushunchalari berilgan. So‘ngra o‘lchov birliklari,
geometrik shakllar, tenglik va tengsizliklar bilan tanishtirilgan. Bugungi kunda
esa bu mavzular mantiqiy fikrlashga asoslangan murakkab topshiriqlar bilan
boyitilgan. Shu tariqa, matematika fani o‘quvchining aqliy rivojlanishida asosiy
vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Ushbu fan orqali o‘quvchilar miqdoriy va fazoviy munosabatlarni anglaydi.
Matematika yordamida ular tartib, ketma-ketlik, sinfiylashtirish, guruhlash kabi
umumiy bilimlarni egallaydi. Shu bois bu fan boshlang‘ich sinfda
o‘rgatiladigan eng muhim fanlardan biridir. Uning shakllanishi fan sifatida
2
Abduqodirov A.A. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi . – Toshkent: “Fan va texnologiya”,
2020. – 224 b.

7mantiqiy, tizimli va nazariy asoslangan bo‘lib, yillar davomida ilmiy-metodik
rivojlanishga erishdi.
Bugungi kunda matematika fanini boshlang‘ich sinflarda o‘qitish jarayoni
zamonaviy talablar asosida olib boriladi. An’anaviy yondashuvlar bilan bir
qatorda yangi texnologiyalar, interfaol metodlar, o‘yinli topshiriqlar darslarni
mazmunan boyitmoqda. Fan sifatida shakllanishining muhim omillaridan yana
biri shundaki, u har bir bosqichda bolalarning fikrlash darajasiga mos holda
yangilanib boradi. Misollar orqali mantiqiy bog‘liqliklarni tushunishga yordam
beradi.
Matematika kursi fan sifatida quyidagi mezonlarga asoslanadi:
tushunchalarning ketma-ketligi, didaktik prinsiplarga muvofiqlik, o‘quvchi
yoshiga moslik, metodik vositalar bilan uyg‘unlashuv. Bu esa uni to‘liq
shakllangan va rivojlanayotgan fan sifatida e’tirof etish imkonini beradi.
Shuningdek, bugungi kunda matematika o‘qitish yo‘nalishida yangi
kompetensiyalarning shakllanishi – raqamli savodxonlik, algoritmik fikrlash,
muammoni hal qilish kabi jihatlar fanning o‘quvchilar hayotidagi ahamiyatini
oshiradi. 3
Fan sifatida rivojlanishi bu fan atrofida shakllangan ilmiy-nazariy asoslar,
tajriba sinovlari, darsliklar takomili, o‘quv metodik majmualarning kengayishi
bilan chambarchas bog‘liq. Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf
matematikasi oddiy son va amal tushunchalarini berishdan tashqari, o‘quvchini
mustaqil fikrlashga tayyorlaydigan muhim fan sifatida shakllanib, doimiy
rivojlanib bormoqda.
O‘quv dasturi — bu har qanday fan ta’lim mazmunining asosiy manbai
bo‘lib, u o‘quv jarayonida nimalar o‘rgatilishini, qanday tartibda va qanday
metodlar bilan berilishini aniqlab beradi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda
matematika ta’limi mazmunini belgilovchi o‘quv dasturlari o‘ta muhim
3
Toshboev N.X. Innovatsion pedagogik texnologiyalar . – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. –
210 b.

8hisoblanadi, chunki bu bosqichda o‘quvchilarga matematik tafakkur asoslari,
raqamlar tizimi, arifmetik amallar, geometrik tushunchalar, o‘lchov birliklari va
muammoli vaziyatlarni hal qilish ko‘nikmalari singdiriladi. Dastur bu
mazmunni tizimli, izchil va ilmiy asoslangan tarzda shakllantirib beradi.
Dastlabki sinflarda matematika ta’limining mazmuni o‘quvchilarning yosh
xususiyatlariga, psixologik rivojlanishiga va bilimlarni qabul qilish qobiliyatiga
asoslangan holda tuziladi. Shuning uchun o‘quv dasturlarini ishlab chiqishda
bolalar psixologiyasi, didaktika, pedagogik texnologiyalar, shuningdek, xalqaro
standartlar hisobga olinadi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat ta’lim standarti
(DTS) asosida tuzilgan matematika fanining o‘quv dasturi har bir sinf bo‘yicha
maqsadlar, o‘quv natijalari va baholash mezonlarini belgilaydi. 4
Masalan, 1-sinf matematika dasturida o‘quvchilarga 1 dan 20 gacha sonlarni
o‘rganish, ularni taqqoslash, oddiy qo‘shish va ayirish amallarini bajarish,
geometrik shakllar va yo‘nalishlar bilan tanishish vazifalari qo‘yiladi. 2-sinfda
esa bu doira kengayadi – sonlar 100 gacha, amallar esa ko‘paytirish va
bo‘lishga o‘tadi. 3-4 sinflarda murakkabroq masalalar, o‘lchov birliklari,
mantiqiy topshiriqlar va kasrlar bilan tanishish bosqichlari o‘quvchilarning
tayanch bilim va ko‘nikmalarini shakllantiradi.
O‘quv dasturi matematika kursining bosqichma-bosqich rivojlanishini
ta’minlaydi. Bu degani, har bir mavzu keyingi mavzular uchun zamin yaratadi.
Qo‘shish va ayirishni mukammal egallamagan o‘quvchi ko‘paytirish va
bo‘lishni to‘liq tushunolmaydi. Shu bois dasturdagi izchillik, mavzular
o‘rtasidagi bog‘liqlik va takroriy mustahkamlash elementlari juda katta
ahamiyatga ega. Bundan tashqari, o‘quv dasturlarida har bir mavzuning
o‘zlashtirilishi uchun minimal va maksimal ko‘rsatkichlar, topshiriqlar turi,
baholash mezonlari ko‘rsatilgan bo‘lib, bu o‘qituvchining darsni
rejalashtirishiga yordam beradi.
4
Karimova D.M., Xidirova D.S. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi . –
Toshkent: “IQTISOD-MOLIYA”, 2021. – 176 b.

9Matematika o‘quv dasturida pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uchun
imkoniyatlar ham berilgan. Masalan, interfaol metodlardan foydalanish, dars
jarayonida o‘yinlar, muammoli vaziyatlar yaratish, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish kabi tavsiyalar keltirilgan. Bu esa darsni
zamonaviy talablarga mos olib borish imkonini beradi. Har bir mavzu uchun
metodik ko‘rsatmalar, dars ishlanmalariga yo‘llanmalar, o‘quvchilarning
mustaqil ishlashiga xizmat qiluvchi topshiriqlar kiritilgan.
O‘quv dasturlarining yana bir muhim xususiyati — unda o‘quvchilarning
bilimi qanday baholanadi, qanday natijaga erishishi kerakligi aniq ko‘rsatilgan.
Bu esa nafaqat o‘qituvchiga, balki ota-onalarga ham bolaning bilim darajasini
nazorat qilish, qo‘shimcha yordam ko‘rsatish imkonini yaratadi. Dasturdagi
differensial yondashuv elementlari o‘quvchilarning individual rivojlanish
sur’atiga mos topshiriqlar tanlash imkonini beradi.
Zamonaviy matematika dasturlari shuningdek, integratsiyalashgan ta’lim
yondashuvlarini ham o‘z ichiga oladi. Ya’ni, matematika biologiya, atrof-
muhit, texnologiyalar, informatika, musiqa, san’at fanlari bilan uyg‘unlashgan
holda o‘qitilishi mumkin. Masalan, darsda sonlar o‘rniga haroratni aniqlash,
masofa o‘lchash, vaqt birliklarini kundalik hayot misollarida tushuntirish orqali
matematikaning real hayotdagi qo‘llanishi ko‘rsatiladi. Bu esa o‘quvchining fan
bilan bog‘liqlik hissini kuchaytiradi.
Bundan tashqari, o‘quv dasturlarida baholash tizimi ham muhim o‘rin tutadi.
Formatlararo va natijaviy baholash mexanizmlari, darslar oralig‘ida test,
og‘zaki so‘rov, jadvallar, grafiklar asosida nazorat qilish, o‘quvchining
rivojlanish dinamikasini kuzatish imkonini beradi. Har bir sinf uchun
belgilangan yakuniy nazorat vazifalari orqali o‘quvchilarning qamrab olingan
mavzular bo‘yicha tayyorgarlik darajasi baholanadi. Shu bilan birga, dars
jarayonida o‘zlashtirish darajasini aniqlovchi diagnostik materiallar ham dastur
tarkibida tavsiya etiladi.

10Respublikamizda 2022-yilda tasdiqlangan yangi DTS asosida tuzilgan
matematika dasturlari kompetensiyaviy yondashuvni taqozo qiladi. Bu esa har
bir mavzu, topshiriq va mashg‘ulot o‘quvchida ma’lum bir bilimni emas, balki
hayotga moslashuvchan ko‘nikmalarni shakllantirishga xizmat qilishi
kerakligini anglatadi. Misol uchun, “Do‘kondan necha so‘mga xarid qilish
mumkin?”, “Qanday qilib vaqtni tejash mumkin?”, “Transport jadvalidan
to‘g‘ri foydalanish” kabi topshiriqlar orqali o‘quvchi faqat hisoblamaydi, balki
fikrlaydi, qaror chiqaradi, analiz qiladi.Shuningdek, o‘quv dasturlari
o‘qituvchilarga darslarni loyihalash, mavzularni guruhlab o‘rgatish, ilg‘or
usullarni qo‘llash bo‘yicha yo‘nalish beradi. Har bir sinf uchun yillik, choraklik
va haftalik taqsimotlar, o‘rganilishi lozim bo‘lgan mavzular, asosiy
tushunchalar, metodik tavsiyalar aniq keltirilgan. Bu esa darsni tizimli, ketma-
ket va samarali tashkil qilish uchun poydevor yaratadi.Matematika ta’limining
samaradorligi ko‘p jihatdan o‘quv dasturlarining ilmiy-metodik pishiq
tuzilishiga bog‘liq. Dasturdagi har bir mavzu va topshiriq o‘z o‘rnida puxta
asoslangan bo‘lib, o‘quvchining yoshi, fikrlash tarzi, qobiliyati, bilim darajasi
va real hayot ehtiyojlari bilan bevosita bog‘langan. Shunday ekan, matematika
ta’limi mazmunini aniqlovchi o‘quv dasturi — fan o‘qitilishining bosh mezoni,
o‘qituvchining asosiy yo‘l xaritasi, o‘quvchining esa bilim olish yo‘lidagi
asosiy manbasidir.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari 6–10 yosh oralig‘idagi
bolalardir. Bu yoshdagi o‘quvchilarning fiziologik, psixologik va aqliy
rivojlanish xususiyatlari o‘ziga xos bo‘lib, aynan shu bosqichda ularning
ta’limga bo‘lgan munosabati, bilishga qiziqishi, o‘rganishga motivatsiyasi
shakllanadi. Didaktik yondashuvlarni ishlab chiqishda aynan shu yoshdagi
o‘quvchilarning o‘ziga xosliklarini chuqur tahlil qilish muhimdir. Ularning
fikrlashi asosan konkret-obrazli bo‘ladi, ya’ni ular mavzuni real predmetlar,
harakatlar, tasvirlar orqali tushunishga moyildirlar. Abstrakt tushunchalarni esa
faqat ko‘p misol va amaliy mashqlar orqali asta-sekin anglay boshlaydilar.

11Didaktik yondashuvlar – bu ta’lim jarayonini tashkil etishning asosiy
yo‘nalishlaridir. Boshlang‘ich sinflarda bu yondashuvlar quyidagi tamoyillarga
asoslanadi: ko‘rgazmalilik, o‘yin orqali o‘rganish, izchillik va tizimlilik,
bilimlarning asta-sekinlik bilan berilishi, bolalar uchun qulay va qiziqarli
taqdimot shakllaridan foydalanish. Misol uchun, sonlar tushunchasi faqat
og‘zaki emas, balki turli predmetlar (pufakchalar, kubiklar, stikerlar) orqali
o‘rgatilsa, bolalar uni chuqurroq anglaydi va xotirasida uzoqroq saqlab qoladi. 5
Yosh xususiyatlariga mos metodika — bu bolalarning qiziqishini
uyg‘otadigan, ularni darsga jalb qiladigan, faol ishtirok etishga undaydigan
o‘qitishdir. Bunday metodikalarda o‘yinlar, ertaklar, guruhlarda ishlash, rolli
vazifalar, topshiriq-javoblar, hikoya tuzish, muammoli vaziyatlar kabi
elementlar muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, bolalarning e’tibor
muddatining qisqaligi hisobga olinib, dars jarayoni dinamik, harakatli, turli
faoliyat turlarini almashib boradigan shaklda tashkil etilishi lozim. Bu esa
o‘quvchilarda charchoqni oldini oladi, ularni diqqatni jamlashga yordam beradi.
Masalan, 1-sinfda sonlarni sanashni o‘rgatishda o‘qituvchi “Poyezdda nechta
vagon bor?”, “Qaysi vagon 5-raqamli?” kabi o‘yinli savollar berishi, rangli
kartochkalar, qog‘ozli maketlar yordamida tushuntirishi mumkin. 2-sinfda esa
“Sotuvchi va xaridor” o‘yini orqali pul birliklari, arifmetik amallar, ayirmani
hisoblash mashqlari bajariladi. Bu metodlar bolalarda darsga nisbatan ijobiy
hissiyotlar uyg‘otadi, bilim olishni qiziqarli mashg‘ulotga aylantiradi.Didaktik
yondashuvlar, shuningdek, shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Har bir bola
turli darajada fikr yuritadi, turli uslubda o‘rganadi. Kimdir tinglab, kimdir
ko‘rib, yana boshqasi esa harakat orqali tezroq o‘rganadi. Shu sababli, darslarda
vizual, eshituv, kinestetik o‘quvchilar uchun mos metodlardan kompleks tarzda
foydalanish zarur. Bu esa barcha o‘quvchilarning imkoniyatlarini teng
shakllantirishga xizmat qiladi. 6
5
Sultonova M.M. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy o‘qitish texnologiyalari . –
Samarqand: “Zarafshon”, 2022. – 198 b.
6
Selevko G.K. Pedagogik texnologiyalar tasnifi . – Moskva: Pedagogika, 2017. – 234 b.

12Yana bir muhim jihat – boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ko‘pincha o‘z
xatolaridan uyalar, muvaffaqiyatsizlikka sezgir bo‘lishadi. Shu bois didaktik
yondashuvlar faqat bilim berishga emas, balki ruhiy qo‘llab-quvvatlash,
rag‘batlantirish, motivatsiya berishga ham yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. “Yaxshi
harakat qilding!”, “Endi o‘ylab ko‘raylik!”, “Yana urinib ko‘r” kabi iboralar
o‘quvchilarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi. Didaktik yondashuvlarda
baholash ham ijobiy usulda bo‘lishi kerak: “yo‘q” yoki “noto‘g‘ri” o‘rniga
“boshqa yo‘l bilan urinib ko‘raylik” kabi muloyim tilda fikr bildirish
afzaldir.Shuningdek, yosh xususiyatlaridan kelib chiqib dars vaqti, tanaffuslar,
harakatli mashqlar muvozanatli rejalashtirilishi lozim. Har 10-15 daqiqalik
faoliyatdan so‘ng kichik tanaffus mashqlari yoki o‘yinlar bilan darsni davom
ettirish tavsiya etiladi. Bu didaktik yondashuv bolalarni charchatmasdan,
diqqatni tiklab, darsga qayta jalb qilish imkonini beradi. 7
Didaktik yondashuvlarda vizual vositalar – plakatlar, chizmalar, slaydlar,
jadvallar, rangli belgilar, kartochkalar keng qo‘llaniladi. Bu vositalar
bolalarning xotirasini kuchaytiradi, mavzuni ko‘z orqali eslab qolishga yordam
beradi. Raqamli texnologiyalar, masalan, LearningApps, Wordwall, EduPage
kabi interaktiv platformalar bolalar uchun qulay vizual va dinamik didaktik
vositalarni yaratish imkonini beradi.
Didaktik tamoyillardan biri — “qiyinchilikdan quvonchga olib borish”
prinsipi. Ya’ni, har bir yangi bilim boshlang‘ichda oson bo‘lishi, so‘ng
murakkablashishi, lekin doimo qiziqish uyg‘otadigan, bajarishga undovchi
tarzda berilishi kerak. Bu bosqichlik o‘quvchilarda ishonch uyg‘otadi, ularni
keyingi bosqichga o‘tishga tayyorlaydi. Bu prinsipni darsda qo‘llash uchun
murakkab misollar oddiy ko‘rinishda, avval amaliy, keyin esa nazariy tarzda
berilishi kerak.
2. Yangi pedagogik texnologiyalarning nazariy asoslari
7
Xodjayev N.H. Pedagogik texnologiyalar asoslari . – Toshkent: TDPU nashriyoti, 2018. –
188 b.

13Zamonaviy ta’lim jarayoni an’anaviy o‘qitish usullaridan farqli ravishda
innovatsion, interfaol, shaxsga yo‘naltirilgan metodikaga tayanmoqda. Bu
jarayonning markazida esa yangi pedagogik texnologiyalar turadi. “Pedagogik
texnologiya” atamasi XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab ilmiy
adabiyotlarda paydo bo‘lgan. G.K. Selevko, V.P. Bespalko, V.A. Slastenin kabi
olimlar pedagogik texnologiyani ta’lim jarayonini loyihalash, tashkil etish va
natijasini kafolatlaydigan ilmiy asoslangan tizim sifatida talqin qilganlar.
Pedagogik texnologiya — bu nafaqat metod, balki butun bir kompleks tizim
bo‘lib, u darsni rejalashtirish, olib borish va baholash bosqichlarini o‘z ichiga
oladi.
Yangi pedagogik texnologiyalar o‘z ichiga turli xil ta’limiy yondashuvlar,
metodlar, vositalar, faoliyat turlarini oladi. Bu texnologiyalar asosan o‘quvchi
faolligini oshirishga, ularning mustaqil fikrlashini rivojlantirishga, hamkorlikda
ishlash malakasini shakllantirishga xizmat qiladi. Misol uchun, klaster metodi,
aqliy hujum, insert texnologiyasi, loyihaviy o‘qitish, keys-stadi, raqamli
texnologiyalar asosida o‘qitish – bularning barchasi yangi pedagogik
texnologiyalardir.
Pedagogik texnologiyalarning paydo bo‘lishi bir qancha omillar bilan
bog‘liq. Ulardan eng muhimlari — axborot-kommunikatsiya vositalarining
rivojlanishi, o‘quvchilarning ta’limga bo‘lgan qiziqishining o‘zgarishi,
zamonaviy jamiyatda ta’limga qo‘yilayotgan yuqori talablar, kompetensiyaviy
yondashuvning shakllanishidir. Avvalgi yillarda bilimni berish yetarli deb
hisoblangan bo‘lsa, bugungi kunda bilim bilan birga ularni amalda qo‘llash,
kreativ fikrlash, muammoli vaziyatlarni hal qilish, axborot bilan ishlash,
muloqot qilish, jamoada ishlash kabi kompetensiyalar talab qilinmoqda.
Shu sababli, yangi pedagogik texnologiyalar doirasida faqat o‘qituvchining
tushuntirishi emas, balki o‘quvchining o‘z bilimini o‘zi kashf etishi, izlanishi,
xulosa chiqarishi, bahslashishi va qo‘llashi ko‘zda tutiladi. Bu texnologiyalar
bolada faollikni shakllantiradi, uni bilim egasiga emas, bilim yaratuvchisiga

14aylantiradi. Bunday yondashuv, ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda juda samarali,
chunki bu yoshdagi bolalar yangi bilimlarni faqat tinglash orqali emas, balki
bajarish, harakat qilish, kashf etish orqali egallaydilar.
Yangi pedagogik texnologiyalarni o‘rganishda ularning nazariy asoslarini
bilish juda muhim. Har bir texnologiya o‘zining asosiy g‘oyasi, tamoyillari,
bosqichlari va kutilayotgan natijalari bilan ajralib turadi. Masalan, insert
texnologiyasi orqali matn bilan ishlash davomida o‘quvchi belgilash, ajratish,
xulosa qilish kabi kognitiv faoliyatni bajarsa, klaster orqali mavzular orasidagi
bog‘liqlikni anglab, tarmoq fikr yuritishni o‘rganadi.
Yana bir muhim jihat shundaki, yangi pedagogik texnologiyalar
o‘quvchilarning individual rivojlanishini e’tiborga oladi. Har bir bola o‘zining
bilish uslubiga ega: kimdir vizual, kimdir eshituv orqali, boshqasi esa amaliy
faoliyat orqali tezroq o‘rganadi. Texnologiyalar turli metodlar uyg‘unligi orqali
har bir o‘quvchiga mos usulda ta’lim olish imkonini beradi. Bu esa shaxsga
yo‘naltirilgan ta’lim tamoyilining asosini tashkil etadi.Shuningdek, yangi
texnologiyalar orqali o‘quvchi faqat bilim olmaydi, balki axloqiy, estetik,
madaniy, kommunikativ tarbiyani ham oladi. Dars jarayonidagi hamkorlik,
o‘zaro muloqot, bahs-munozara, jamoada ishlash, muammoni tahlil qilish
faoliyatlari o‘quvchining har tomonlama rivojlanishini ta’minlaydi. Bugungi
kunda pedagogik texnologiyalarning tarixi, tamoyillari, tasnifi, qo‘llash
imkoniyatlari haqida chuqur ilmiy izlanishlar olib borilmoqda.Shuningdek,
texnologiyalarning samaradorligi ularning natijalar bilan bog‘langanligidadir.
Har bir texnologiya kutilayotgan pedagogik natijaga erishish vositasi sifatida
qaraladi. Shu sababli o‘qituvchi texnologiyani tanlashda dars maqsadini,
o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasini, vaqt imkoniyatlarini va texnik
vositalarni hisobga olishi zarur. Masalan, aqliy hujum metodini murakkab
mantiqiy masalalarda, keys-stadi metodini esa hayotiy muammolarni tahlil
qilishda ishlatish maqsadga muvofiq.

15O‘zbekiston ta’lim tizimida ham yangi pedagogik texnologiyalar keng joriy
qilinmoqda. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi
tomonidan ishlab chiqilgan “O‘qituvchining kasbiy kompetensiyasini oshirish”
bo‘yicha metodik qo‘llanmalarda bu texnologiyalar aniq tavsiflangan. Ayniqsa,
boshlang‘ich sinflarda matematika, ona tili, atrof-muhit, texnologiya darslarida
ularni joriy etish bo‘yicha tajribalar kengaymoqda.Yangi pedagogik
texnologiyalar ta’lim sifati, mazmuni, metodikasini zamonaviy ehtiyojlarga
moslashtiruvchi vositadir. Ular orqali o‘qitish jarayoni mexanik yodlashdan
fikrlashga, passiv eshituvchilikdan faol ishtirokchilikka, tayyor bilimdan
izlanishga o‘tmoqda. Bu esa ta’limning asl maqsadi – shaxsni tarbiyalash, uni
ijtimoiy hayotga tayyorlash vazifasini samarali amalga oshirishga xizmat qiladi.
Yangi pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonini modernizatsiya qilish, uni
o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirish, zamon talablariga mos ko‘nikma va malakalarni
shakllantirishga qaratilgan metodik vositalar majmuasidir. Bu texnologiyalar
an’anaviy o‘qitishning passiv, monologik, faqat bilim uzatishga asoslangan
shakllarini yengib o‘tib, o‘quvchini ta’limning faol ishtirokchisiga aylantirishga
xizmat qiladi. Hozirgi kunda turli mamlakatlar tajribasi, ilmiy-tadqiqot ishlari
va amaliyotda shakllangan metodlar asosida pedagogik texnologiyalar
tasniflanib, ularga xos tamoyillar aniqlangan.
Pedagogik texnologiyalar shartli ravishda quyidagi turlarga bo‘linadi:
interfaol texnologiyalar, axborot-kommunikatsion texnologiyalar (AKT),
shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar, ijodiy o‘qitish texnologiyalari, loyihaviy
va muammoli o‘qitish texnologiyalari, refleksiv o‘qitish texnologiyalari,
kompetensiyaviy yondashuv asosidagi texnologiyalar. Har bir turining o‘ziga
xosligi, qo‘llanilish maydoni, maqsadi va pedagogik ta’sir doirasi mavjud.
Quyida ularning mazmuni va mohiyati batafsil yoritiladi.
1. Interfaol texnologiyalar – bu o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida o‘zaro
muloqot asosida tashkil etiladigan faol o‘qitish tizimidir. Bu texnologiya
asosida “darsda har bir o‘quvchi ishtirok etishi shart” degan tamoyil yotadi.

16O‘yin usullari, juftlikda ishlash, kichik guruhlarda tahlil qilish, “fikrlar doirasi”,
“aqliy hujum”, “klaster”, “murabbiy suhbati”, “pazl texnologiyasi” kabi usullar
orqali o‘quvchilarning fikrlashi, muloqoti, ijtimoiylashuvi rivojlanadi. Interfaol
darslar, ayniqsa, boshlang‘ich sinflar uchun muhim bo‘lib, bolalarning fikrini
erkin ifoda etish, savollarga javob topish, bir-birini eshitishni o‘rgatadi.
2. Axborot-kommunikatsion texnologiyalar (AKT) – bu texnologiya
informatika va texnologiyalarning pedagogik jarayonga kirib kelishi natijasida
yuzaga kelgan. Kompyuter, planshet, smartfon, proyektor, interaktiv doska kabi
vositalar yordamida taqdimotlar, videodarslar, animatsiyalar, test platformalari
(LearningApps, Quizizz, Wordwall, Google Forms) orqali dars interaktiv,
zamonaviy va tushunarli bo‘ladi. Matematika darsida masalan, murakkab
geometriya shakllarini 3D formatda ko‘rsatish, raqamli masalalarni interfaol
shaklda yechish AKTning qulay jihatlaridandir.
3. Shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar o‘quvchi shaxsining individual
rivojlanishini markazga oladi. Bu texnologiyada har bir bola o‘z qobiliyati,
qiziqishi, bilish sur’ati asosida rivojlanadi. O‘qituvchi o‘quvchining kuchli va
zaif tomonlarini aniqlab, unga mos topshiriq, uslub, rag‘bat bilan yondashadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari turli tipda bo‘lgani sababli shaxsiy yondashuv
ularning o‘zini erkin tutishiga, o‘zini qadrlashga, mustaqil qaror qabul qilishga
olib keladi.
4. Ijodiy o‘qitish texnologiyasi – bu bolalarda mustaqil fikr yuritish, yangilik
yaratish, obrazli tafakkur, qiziqish uyg‘otishga qaratilgan texnologiyadir. Bu
texnologiyada topshiriqlar ochiq, ijodiy, turlicha yechimga ega bo‘ladi.
Masalan, “bu masalani boshqa yo‘l bilan yeching”, “ifoda tuzing”, “ertakdagi
belgilar orqali masala tuzing” kabi topshiriqlar bolalarning ijodkorligini
oshiradi. Ijodiy o‘qitish – bu o‘qituvchining ilhomlantiruvchi, o‘quvchining esa
o‘z fikrini erkin bildirish maydonidir.
5. Loyihaviy o‘qitish texnologiyasi – bu dars davomida muayyan mavzu
asosida o‘quvchilar mustaqil, jamoa bo‘lib, ma’lumot yig‘ish, tahlil qilish,

17xulosa chiqarish orqali loyiha yaratadigan texnologiyadir. Masalan, “Men
raqamlar bilan yashayman” loyihasida o‘quvchilar hafta davomida nechta son
ishlatganini yozib boradi va taqdimot qiladi. Bu texnologiya o‘quvchini real
hayotga tayyorlaydi, mustaqil ish olib borishga o‘rgatadi.
6. Muammoli o‘qitish texnologiyasi – bu o‘quvchining bilish faoliyatini
rag‘batlantirishga qaratilgan texnologiyadir. Darsda muammo qo‘yiladi: “Agar
masalani ikki xil yo‘l bilan yechsak, natija bir xil chiqadimi?”, “Qanday
hollarda qo‘shishdan ko‘ra bo‘lish foydali bo‘ladi?” kabi savollar orqali bolalar
izlanadi, gipotezalar ilgari suradi, xulosa qiladi. Bu texnologiya matematik
tafakkur, sabab-oqibat aloqalarini anglash, tahlil qilish malakasini rivojlantiradi.
7. Refleksiv texnologiyalar – o‘quvchilarni o‘z bilimiga nisbatan munosabat
bildirish, fikr yuritish, natijani tahlil qilishga o‘rgatadi. Bu texnologiyada dars
oxirida “Bugun nimalarni bildingiz?”, “Qanday savollar tug‘ildi?”, “Menga
nima oson keldi, nima qiyin?” kabi savollar beriladi. Bu orqali o‘quvchi bilimga
passiv munosabatda emas, faol va ongli fikr yurituvchi sifatida shakllanadi.
8. Kompetensiyaviy yondashuv asosidagi texnologiyalar – zamonaviy DTS
(Davlat ta’lim standartlari) asosida ishlab chiqilgan va o‘quvchida faqat bilim
emas, balki hayotga tatbiq etiladigan ko‘nikmalarni shakllantiradi. Masalan,
vaqtni rejalashtirish, xarajatlarni hisoblash, yo‘nalish topish, jadval o‘qish,
axborot tahlil qilish kabilar. Matematika fanida bunday texnologiyalar
yordamida o‘quvchi bilimni real hayot bilan bog‘laydi. 8
3. Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida yangi texnologiyalarni
qo‘llash yo‘llari
Pedagogik texnologiyalarning mohiyati ularning tizimli, natijaviy va shaxsga
yo‘naltirilgan bo‘lishidadir. Har bir texnologiya “nima o‘rganiladi?”, “qanday
o‘rganiladi?” va “nimaga erishiladi?” savollariga javob beradi. Bu
8
Sultonova M.M. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy o‘qitish texnologiyalari . –
Samarqand: “Zarafshon”, 2022. – 198 b.

18texnologiyalar darsni faollashtiradi, samaradorlikni oshiradi, o‘quvchilarda
mustaqil qaror qabul qilish, fikrini asoslash, ko‘p yo‘lli echimlarni izlash
malakalarini shakllantiradi.
Zamonaviy ta’lim jarayonida darsni interfaol metodlar asosida tashkil etish
muhim pedagogik talabga aylangan. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda
o‘qitiladigan matematika darslarida bu metodlar o‘quvchilarni faollashtirish,
mustaqil fikrlashga o‘rgatish va bilimlarni hayotiy vaziyatlar bilan bog‘lab
tushunishga yordam beradi. Interfaol metodlar o‘quvchi va o‘qituvchi
o‘rtasidagi hamkorlikka, fikr almashishga, birgalikda muammolarni hal qilishga
asoslangan metodlardir. Bunday yondashuvda o‘qituvchi asosiy axborot manbai
emas, balki yo‘naltiruvchi, maslahat beruvchi, rag‘batlantiruvchi sifatida
ishtirok etadi.
Boshlang‘ich sinflarda matematika fanining o‘quvchilarga qiyinchilik
tug‘diruvchi jihatlari sonlar bilan ishlash, arifmetik amallarni anglash,
masalalarni tushunish kabi yo‘nalishlardir. Interfaol metodlar aynan shu
muammolarni yengillashtirish uchun qo‘llaniladi. Misol uchun, “Aqliy hujum”
usuli yordamida yangi mavzu avvalida o‘quvchilardan “Raqamlar qayerda
uchraydi?”, “Biz atrofimizda qanday geometrik shakllarni ko‘ramiz?” kabi
savollar so‘raladi. Bu orqali mavzuga kirishdan oldin o‘quvchilar fikrlashga,
savol-javobga tayyorlanadi, mavzuga doir umumiy tushunchalarni
faollashtiradi.Shuningdek, “Klaster” texnologiyasi orqali mavzular orasidagi
bog‘liqliklarni tahlil qilish, asosiy tushunchalarni guruhlash mumkin. Masalan,
“O‘lchov birliklari” mavzusida klaster chizilib, uzunlik, hajm, vazn, vaqt kabi
tushunchalar bir markazga bog‘lanadi va har bir guruh bo‘yicha misollar
keltiriladi. Bu o‘quvchilarning mavzuni strukturaviy tahlil qilish, mantiqiy
bog‘liqliklarni anglash qobiliyatini oshiradi. Bu metod darslarda ko‘rgazmali,
yozma va og‘zaki shakllarda samarali qo‘llaniladi.
“Pazl” metodi – bu kichik guruhlar bilan ishlashga asoslangan metod bo‘lib,
o‘quvchilar bir butun mavzuning kichik qismlarini mustaqil o‘rganib, keyin uni

19umumlashtirib taqdim qilishadi. Masalan, “Geometrik shakllar” mavzusida har
bir guruh aylana, to‘g‘ri to‘rtburchak, uchburchak va kvadrat haqida ma’lumot
yig‘adi, rasm chizadi va darsda taqdim etadi. Bu yondashuv bolalarda jamoaviy
ish ko‘nikmasini, izlanish, ijodiy taqdimot qilish malakasini shakllantiradi.
“Murabbiy suhbati” usulida o‘quvchi-o‘quvchi o‘rtasidagi bilim almashinuvi
tashkil etiladi. Darsda yangi mavzuni o‘zlashtirgan o‘quvchi boshqa
sinfdoshlariga tushuntiradi. Bu metod orqali o‘quvchilar bir-birining fikrini
tinglaydi, o‘zini ifodalashni o‘rganadi. Masalan, murakkab misolni qanday
yechganini o‘rtoqlashish orqali o‘quvchilar o‘zaro o‘rganadilar.
“Juftlikda ishlash” – darsda hamkorlik muhitini yaratadi. Masalan, bir
o‘quvchi masala o‘qiydi, ikkinchisi uni chizadi yoki amalni bajaradi. Keyin
rollar almashadi. Bu metod bolalarda tinglash, yordam berish, fikr almashish
ko‘nikmasini rivojlantiradi. Juftlikdagi savol-javoblar orqali ko‘proq o‘quvchi
faol ishtirok etadi.
Matematika darslarida “Rolga kirish” (rol o‘ynash) usuli ham juda foydali.
Misol uchun, “Hisobchi”, “Do‘konchi”, “Buyurtmachi” rollarini bajarish orqali
bolalar amallarni hayotiy kontekstda qo‘llashni o‘rganadilar. Bu usul darsni
jonlantiradi, o‘quvchining diqqatini jamlaydi va uning matematik
savodxonligini oshiradi.Shuningdek, “Tushunchalar ustaxonasi” metodi orqali
mavzuni chuqurlashtirish, xatolarni aniqlash va tuzatish mashqlari o‘tkaziladi.
Misol uchun, noto‘g‘ri ishlangan misollar berilib, o‘quvchilar bu yerda nima
xato bo‘lganini topishlari so‘raladi. Bu orqali ularda tahlil qilish, xatoni tan
olish va to‘g‘rilash madaniyati shakllanadi.
“Insert texnologiyasi”da esa o‘quvchilar o‘rgangan ma’lumotni belgilash
belgilar orqali bajaradilar. Masalan: – bilaman, + – yangi ma’lumot, ? –✔
tushunarsiz joy, – noto‘g‘ri deb o‘ylayman. Bu usul o‘quvchilarga o‘z fikrlarini
kuzatish, o‘zini baholash, darsga nisbatan mulohaza bildirish imkonini
beradi.Shuningdek, “Ishchi varaqlar” asosida ishlash usuli ham interfaollikni
oshiradi. Bu varaqlarda rangli, rasmli, bosqichli, mantiqiy tartibda tuzilgan

20topshiriqlar joylashtiriladi. O‘quvchi ularni individual yoki guruh bo‘lib
bajaradi, so‘ng natijalar ustida fikr almashiladi.
Yuqoridagi usullar orqali matematika darsi o‘quvchilar uchun zerikarli
mashg‘ulot emas, balki fikr yuritish, bahslashish, yangilik kashf etish
imkoniyati bo‘lgan mashg‘ulotga aylanadi. Bu esa darsga nisbatan ijobiy
motivatsiya, qatnashuv faolligi va bilimning sifatli egallanishiga olib keladi.
Interfaol metodlar – bu bolalarning fikrini uyg‘otuvchi, o‘z fikrini ifoda etishga
undovchi, har bir o‘quvchini o‘qitishga jalb qiluvchi usullardir. Shu bois,
matematika darslarida bu metodlar imkon qadar ko‘proq qo‘llanilishi lozim.
Axborot-kommunikatsion texnologiyalar (AKT) bugungi zamonaviy ta’lim
tizimining ajralmas qismiga aylangan. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda AKTdan
foydalanish o‘quvchilarda bilimga bo‘lgan qiziqishni oshiradi, darsni
jonlantiradi, ko‘rgazmalilikni kuchaytiradi hamda murakkab tushunchalarni
osonroq tushunishga yordam beradi. Matematika fani esa AKTdan samarali
foydalanish mumkin bo‘lgan eng qulay sohalardan biridir. Chunki matematika
– bu raqamlar, grafikalar, shakllar, formulalar, harakat va dinamikani o‘zida
jamlagan fan bo‘lib, aynan shu elementlar raqamli qurilmalar orqali tushunarli
va ta’sirli tarzda ko‘rsatiladi.
AKTdan foydalanishning birinchi afzalligi — bu vizuallik. Masalan, slayd,
grafik, video, animatsiya orqali o‘quvchilarga geometrik shakllar, tengliklar,
sonlar oralig‘i, koordinatalar, arifmetik amallar va ularning natijalari aniq va
tushunarli ko‘rinishda taqdim etiladi. Agar an’anaviy darsda 3D shakllarni faqat
tasavvur qilish talab qilinsa, interaktiv dasturlar orqali bunday shakllar real
harakatda namoyish etiladi. Masalan, aylana, piramida, silindr kabi geometrik
figuralarning aylanishi, hajmi, kesilishi kabi jarayonlarni kompyuterda
ko‘rsatish bolalar uchun darsni vizual ravishda tushunarli qiladi.
Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘qitishda AKT vositalari sifatida
quyidagilar samarali ishlatiladi: PowerPoint taqdimotlari, Paint va GeoGebra
grafik dasturlari, “Matematika” nomli mobil ilovalar, interaktiv test

21platformalari (LearningApps, Kahoot, Quizizz), interaktiv doska dasturlari,
animatsion video darslar, QR-kodli vazifalar, shuningdek, matnli va tasvirli
elektron ishchi daftarlar.
Masalan, LearningApps platformasida “sonlarni moslashtirish”, “formulani
to‘ldirish”, “shakl tanlash”, “massani taqqoslash”, “to‘g‘ri javobni chiz” kabi
o‘yinli mashqlar yaratiladi. Bu platformaning asosiy afzalligi shundaki, unda
topshiriq bajarilgandan so‘ng darhol natija ko‘rsatiladi, xato bo‘lsa qayta urinib
ko‘rish imkoniyati mavjud. Bu esa bolalarda mustaqil o‘rganish va xatolarni
to‘g‘rilash odatini shakllantiradi.Shuningdek, Wordwall orqali matematik
darslar uchun “ajrat, tanla, qo‘sh, moslashtir, aylantir” kabi interfaol
topshiriqlar tuzish mumkin. Bu topshiriqlarni o‘qituvchi darsga mos ravishda
loyihalashtiradi, bolalar esa ularni planshet yoki interaktiv doskada bajaradilar.
Ushbu topshiriqlarning ko‘p turi gamifikatsiyalashgan (o‘yin shaklida) bo‘lgani
sababli bolalarda darsga nisbatan ijobiy kayfiyat, ishtiyoq uyg‘otadi.
AKT yordamida vaqt, tezlik, masofa, harorat, vazn kabi tushunchalarni
darsda jonlantirish mumkin. Masalan, darsda “ertalab soat 7:00 da chiqib, 8:30
da yetib bordi. Yo‘lda qancha vaqt ketdi?” kabi masalani video grafik orqali
tushuntirish an’anaviy usulga qaraganda o‘quvchilarni ko‘proq jalb qiladi.
Bunday topshiriqlarda vaqt ko‘rsatkichi animatsiya tarzida harakatlanadi va
o‘quvchi uni bevosita ko‘rgan holda anglaydi.
Boshlang‘ich sinflarda internet platformalardan foydalanish ham AKTdan
foydalanishning ajralmas qismlaridan biridir. Masalan, YouTube’da
“Matematika darslari” deb nomlangan ko‘plab video darslar mavjud bo‘lib, bu
darslar yordamida o‘quvchilar uyda mustaqil ravishda yoki ota-onalar bilan
birga mavzuni mustahkamlashlari mumkin. Shu bilan birga, QR-kodli daftarlar
yordamida darslik sahifasidagi masalani skanerlab, unga mos animatsion
tushuntirishni ko‘rish mumkin. Bu zamonaviy yondashuv o‘quvchining vizual
eslab qolish qobiliyatini oshiradi.Shuningdek, AKT vositalari orqali darslarda
differensial yondashuvni amalga oshirish ham osonlashadi. O‘qituvchi sinfda

22turli darajadagi o‘quvchilar uchun bir vaqtda individual topshiriqlar taqdim
qilishi, ularning natijalarini real vaqt rejimida kuzatishi mumkin. Masalan,
Google Classroom platformasida o‘quvchilarga alohida fayllar, testlar,
havolalar yuboriladi va har birining ishlash darajasi avtomatik kuzatiladi.
Matematika darslarida AKTni qo‘llash o‘qituvchining kasbiy mahoratini
oshirishga ham xizmat qiladi. O‘qituvchi interaktiv materiallar yaratish, onlayn
resurslardan foydalanish, multimediya bilan ishlash, raqamli baholash
tizimlarini tatbiq etish orqali o‘z pedagogik salohiyatini rivojlantiradi. Bu esa
ta’lim sifatini oshirish bilan bir qatorda, o‘quvchiga ta’sirchan, mazmunli va
samarali darsni taqdim etish imkonini beradi.Raqamli testlar orqali bilimni
tekshirish o‘quvchilarda o‘ziga ishonch, mustaqillik, javobgarlik kabi
fazilatlarni kuchaytiradi. Masalan, dars oxirida mobil ilovada mini-test
topshirig‘ini bajarish orqali o‘quvchi o‘z bilimi haqida darhol xulosa oladi.
Natijalar esa o‘qituvchiga onlayn tarzda yetib boradi, bu esa vaqtni tejaydi va
xolis baholash imkonini beradi. 9
Didaktik o‘yinlar va loyihaviy faoliyatlar boshlang‘ich ta’limda matematika
fanini o‘qitishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Bolalar tabiatan
o‘yin orqali o‘rganishga moyil bo‘lishadi. Shuning uchun didaktik o‘yinlar
bilim berish, ko‘nikma shakllantirish, e’tiborni jalb qilish va darsni
jonlantirishda muhim metodik vositadir. O‘yin orqali o‘rgatish bola ongida
o‘qish jarayonini qiziqarli faoliyatga aylantiradi, bilimlarni chuqurroq va
mustahkamroq egallashga yordam beradi.
Didaktik o‘yinlar – bu o‘qitish maqsadida maxsus ishlab chiqilgan, o‘quv
topshiriqlarini o‘yin shaklida bajarishga asoslangan metodik yondashuvdir.
O‘yinlarda raqobat, natijaga intilish, vazifani bajarishga bo‘lgan motivatsiya
kuchli bo‘lganligi sababli o‘quvchilar o‘rganilayotgan mavzuga faolroq
kirishadilar. Ayniqsa, matematika fanida bu o‘yinlar misollar yechish, sonlarni
9
Sattorova M., Qodirova D. Boshlang‘ich ta’limda raqamli texnologiyalardan
foydalanish . – Buxoro: “Navro‘z”, 2021. – 165 b.

23taqqoslash, geometrik shakllarni tanish, o‘lchov birliklari bilan ishlash, masala
tuzish kabi ko‘nikmalarni shakllantirishda keng qo‘llaniladi.
Masalan, 1-sinf o‘quvchilari uchun “Kim tezroq sanaydi?”, “Qaysi son
yashirin?”, “Ketma-ketlikni to‘ldir” kabi o‘yinlar bolalarning diqqatini jamlash,
sonlar bilan ishlash, tartibni anglashga yordam beradi. 2-sinfda “Matematik
domino”, “Savatga to‘g‘ri sonni sol”, “Mantiqiy qatorni top” kabi o‘yinlar
arifmetik amallarni mustahkamlashda qo‘llanadi. 3–4 sinflarda esa “Qarshi
jamoa savoli”, “Raqamli krossvord”, “Kodlangan misollar” kabi o‘yinli
topshiriqlar yordamida o‘quvchilarning tahlil qilish, mantiqiy fikrlash,
muammoli vaziyatni hal qilish ko‘nikmalari rivojlanadi.
Didaktik o‘yinlarda dars maqsadi o‘yin topshirig‘i orqaligina beriladi. Misol
uchun, “Sonlar ketma-ketligi” o‘yinida o‘quvchilar raqamlarni tartib bilan
joylashtirishadi. Bu o‘yin orqali bolalar sonlarning ketma-ketligini, juft va toq
sonlarni ajratishni, taqqoslashni mashq qilishadi. Bunda o‘yinni tashkil qilish
usuli, qoidalari, g‘olibni aniqlash mezonlari oldindan aniqlab olinadi. Har bir
o‘yin yakunida o‘quvchilar o‘z xatolarini ko‘rib chiqishadi va darsda o‘zlari
faol qatnashganliklarini his qilishadi.
Shuningdek, didaktik o‘yinlar darslarning barcha bosqichlarida (kirish,
asosiy, yakuniy) qo‘llanilishi mumkin. Kirish qismida o‘yin o‘quvchining
bilimini faollashtirsa, asosiy qismida u yangi mavzuni mustahkamlashga xizmat
qiladi. Yakuniy bosqichda esa o‘yin baholash va xulosa chiqarish uchun vosita
bo‘lib xizmat qiladi. Darsda o‘yinli vaziyatlar yaratish o‘quvchining diqqatini
jamlash, e’tiborini saqlash, dars jarayonida faol qolishiga yordam beradi.
Bundan tashqari, loyihaviy faoliyatlar orqali matematika o‘quvchilarga
hayotga yaqinlashtirilgan holatda o‘rgatiladi. Loyiha – bu bolalarning qiziqishi,
izlanishi, ijodi asosida amalga oshiriladigan o‘quv faoliyatidir. Masalan, “Men
har kuni necha marta raqam ishlataman?”, “Do‘konda xarid qilayotganda
qanday amallarni bajaraman?”, “1 oy davomida qancha vaqt dars qilaman?”
kabi loyihalar o‘quvchilarning hayotiy tajribasiga asoslanadi. Bu orqali ular

24matematikani faqat daftar va taxtada emas, balki hayotda qo‘llashni
o‘rganadilar.
Loyihaviy faoliyatlar o‘quvchilarni mustaqil ishlash, axborot izlash, natija
chiqarish, jamoada fikrlash, natijani taqdim qilishga o‘rgatadi. Bu esa ularda
mas’uliyat, fikrlarni ifodalash, muloqot, baholash va bahs qilish madaniyatini
rivojlantiradi. Loyihalar odatda 2–3 dars davomida amalga oshiriladi va
yakunida o‘quvchi o‘z loyihasini plakat, slayd, rasm, og‘zaki taqdimot
ko‘rinishida namoyish etadi. Shunda o‘quvchilar nafaqat bilganini, balki uni
qanday tushunganini ham ko‘rsatadi.
Boshlang‘ich sinflarda matematika darslarida loyihaviy faoliyatning eng
samarali turlari quyidagilardir:
– Raqamlar olami (raqamlarning kelib chiqishi, turlari, foydalanilishi haqida);
– Matematik ertak (raqamlar ishtirokidagi ertak tuzish);
– Sinfdagi statistik tahlil (o‘quvchilarning bal, bo‘y, yashash joylari haqida
ma’lumot yig‘ib, diagramma tuzish);
– Uy sharoitida o‘lchov ishlari (meter, kilogramm, soat birliklari bilan ishlash);
– Bozor narxlari tahlili (mahsulotlar narxini taqqoslash, byudjet tuzish).
Bu loyihalar yordamida o‘quvchi son, amal, birlik, taqqoslash kabi
matematik tushunchalarni real hayotda qanday qo‘llash mumkinligini
tushunadi. Bu esa fan va hayot o‘rtasidagi uzviylikni mustahkamlaydi.
Didaktik o‘yinlar va loyihaviy faoliyatlarni darsda muvaffaqiyatli qo‘llash
uchun o‘qituvchi ularni mavzuga mos tanlashi, aniq maqsad bilan bog‘lashi,
o‘quvchilar qiziqishini inobatga olishi lozim. O‘yinlar va loyihalar faqat
qiziqish uyg‘otish vositasi emas, balki bilimni amaliyot bilan bog‘lash,
fikrlashga undash, mustaqil qaror qabul qilishga o‘rgatish vositasidir.
Zamonaviy ta’limda raqamli platformalardan foydalanish nafaqat texnologik
yangilik, balki o‘quv jarayonining ajralmas qismiga aylanmoqda. Xususan,
boshlang‘ich sinflarda matematika fanini raqamli platformalar bilan
integratsiyalashgan holda o‘qitish o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini

25oshiradi, interaktivlikni ta’minlaydi va bilimlarni mustahkamlashni
osonlashtiradi. Raqamli platformalar — bu internet asosida ishlaydigan, turli
fanlarga mos o‘yinli topshiriqlar, testlar, interaktiv mashqlar, taqdimotlar
yaratish va ularni o‘quvchilar bilan almashish imkonini beradigan vositalardir.
Boshlang‘ich sinfda eng ko‘p qo‘llaniladigan raqamli platformalardan biri —
LearningApps.org saytidir. Bu platformada sonlar ketma-ketligini to‘ldirish,
matematik terminlarni to‘g‘ri joylashtirish, shakllarni aniqlash, ifodalarni
juftlash, masalalarni rasm orqali tasvirlash kabi turli topshiriqlar yaratish
mumkin. Masalan, 2-sinfda “Qo‘shish va ayirish” mavzusida “to‘g‘ri javobni
tanla” shaklidagi mashq yaratiladi va har bir o‘quvchi uni planshet yoki
kompyuterda mustaqil bajaradi. Bunda natija avtomatik tekshiriladi, bu esa
o‘quvchini mustaqil baholashga o‘rgatadi.
Keyingi ommabop platformalardan biri — Wordwall.net. Bu sayt yordamida
dars uchun “g‘ildirak aylantirish”, “ball to‘plash”, “yo‘llarni to‘ldirish”, “to‘g‘ri
yoki noto‘g‘ri” kabi formatdagi topshiriqlar tayyorlash mumkin. Masalan,
“Sonlarni taqqoslash” mavzusida o‘quvchilar “katta”, “kichik”, “teng”
belgilarini to‘g‘ri moslashtirish orqali ball to‘plash o‘yinida ishtirok etadilar.
Bunday topshiriqlar o‘yin asosida bo‘lsa-da, bilimni chuqur singdiradi va
raqobat muhitini shakllantiradi.
Zoom platformasi esa masofaviy darslar, onlayn uchrashuvlar, virtual sinf
tashkil qilish uchun qo‘llaniladi. Zoom orqali o‘qituvchi darsni jonli efirda olib
boradi, chat orqali savollar beradi, ekranni ulash orqali taqdimotlar ko‘rsatadi,
hatto interaktiv doskada misollar yozib, real vaqtda tushuntirish imkoniyatiga
ega bo‘ladi. Pandemiya davrida Zoom darslari ayniqsa dolzarb bo‘ldi. Hozirda
esa ushbu platforma individual mashg‘ulotlar, mustahkamlash darslari, ota-
onalar ishtirokidagi “ochiq darslar” uchun ham keng qo‘llanilmoqda.
Kahoot.com va Quizizz.com platformalari orqali esa testlar, viktorinalar,
tezkor savol-javoblar tashkil etish mumkin. Bu platformalar o‘quvchilarning
darhol natijani ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘lishi, raqobat muhiti va qiziqish

26uyg‘otishi bilan afzal hisoblanadi. Misol uchun, “Geometrik shakllar”
mavzusida yaratilgan viktorina savollariga o‘quvchilar o‘z telefonlari yoki
planshetlaridan kirib javob berishadi va reyting jadvalida o‘z o‘rinlarini
ko‘rishadi. Bu jarayon o‘yin orqali ta’lim olishni tashkil qiladi.
Raqamli platformalarning yana bir muhim jihati — bu o‘quvchilarning
mustaqil ishlashiga sharoit yaratishidir. O‘quvchi darsdan keyin uyda ham
mashqlarni bajarishi, testlar yechishi, vizual materiallarni qayta ko‘rishi
mumkin. Shu bilan birga, o‘qituvchi ham o‘quvchining faolligini onlayn
kuzatadi, xatolar ustida ishlaydi, differensial yondashuv asosida topshiriqlarni
moslashtiradi. Bu nafaqat o‘rganish sifatini oshiradi, balki ota-onalarni ham
ta’lim jarayoniga jalb etish imkonini beradi.
Raqamli platformalar yordamida o‘quvchilarda quyidagi ko‘nikmalar
shakllanadi:
Mustaqil o‘qish va izlanish;
Raqamli savodxonlik;
Muammoni yechish;
Tez fikrlash va qaror chiqarish;
Natijani tahlil qilish;
Jamoada ishlash (juftlik va guruhli o‘yinlar orqali).
Ushbu platformalar yordamida darslar integratsiyalashgan shaklda ham
tashkil etilishi mumkin. Masalan, matematika darsida sonlar mavzusi doirasida
ingliz tilida “numbers” degan topshiriqlar tuziladi, geografiya bilan bog‘liq
xarita o‘rganish paytida uzunlik o‘lchovlari, vaqt tushunchasi, masofa
hisoblashlar o‘tiladi. Bu darslarni ko‘rgazmali, multimavzuli va amaliy
mazmunga ega qilish imkonini beradi.
Ko‘plab o‘qituvchilar PowerPoint, Canva yoki Genially platformalari
yordamida taqdimot, infografika, interaktiv topshiriqlarni o‘zlari
yaratishmoqda. Masalan, har bir mavzu uchun 5-10 daqiqali “mini-dars”
tayyorlab, o‘quvchilarga Google Classroom orqali yuboriladi. Bunday

27yondashuv darsni faqat sinfxonaga bog‘lamasdan, kengroq raqamli makonda
olib borish imkonini yaratadi.Raqamli platformalar darsni o‘quvchilar uchun
vizual, interaktiv, tezkor, estetik jihatdan chiroyli va texnik jihatdan funksional
qiladi. Bularning barchasi boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun o‘qish
jarayonini qiziqarliroq, maqsadliroq va zamonaviyroq qiladi. Shu sababli,
o‘qituvchi darsni rejalashtirayotganda kamida bitta raqamli vositani qo‘llashni
odatga aylantirishi lozim.
4. Boshlang‘ich sinflarda yangi pedagogik texnologiyalarni joriy
etishning samaradorligi va muammolari
Bugungi ta’lim tizimi oldiga qo‘yilgan eng muhim vazifalardan biri —
o‘quvchilarning shaxs sifatida har tomonlama rivojlanishini ta’minlashdir. Bu
maqsadga erishishda yangi pedagogik texnologiyalar muhim vosita bo‘lib
xizmat qilmoqda. Xususan, boshlang‘ich sinflarda bu texnologiyalarni joriy
etish — o‘quvchilarni mustaqil fikrlovchi, izlanadigan, amaliyotga tayyor
bo‘lgan shaxs sifatida shakllantirishga xizmat qiladi. Dars jarayoniga yangi
pedagogik texnologiyalarni kiritish o‘quvchining faolligini oshiradi, darsga
bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi va bilimlarni sifatli o‘zlashtirishga imkon
yaratadi.
Boshlang‘ich sinflar – bu o‘quvchining asosiy bilim, ko‘nikma va
malakalarini shakllantirish bosqichi hisoblanadi. Shu sababli bu davrda
qo‘llanilayotgan metod va texnologiyalar nafaqat bilim, balki ta’limga bo‘lgan
munosabatni ham shakllantiradi. An’anaviy yondashuvlarda o‘quvchi ko‘proq
tinglovchi, topshiriq bajaruvchi sifatida ishtirok etgan bo‘lsa, yangi
texnologiyalar uni faol fikrlovchi, bahslashuvchi, ijod qiluvchi va muammo
yechuvchi darajasiga olib chiqadi. Bu, o‘z navbatida, o‘quv jarayonining
samaradorligini oshiradi.
Yangi texnologiyalarning samaradorligi, eng avvalo, darslarda
o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlay olishi bilan belgilanadi. Misol uchun,
klaster texnologiyasida o‘quvchilar mavzuni tahlil qilish, tushunchalarni

28guruhlash, asosiy fikrlarni ajratish faoliyatlarini bajaradilar. Bu jarayonda ular
nafaqat axborotni eslab qoladilar, balki uni tahlil qilish, xulosa chiqarish,
taqqoslash, fikr bildirish kabi yuqori darajadagi tafakkur faoliyatini amalga
oshiradilar.
Bundan tashqari, yangi texnologiyalar orqali bilimlar hayot bilan bog‘lab
o‘rgatiladi. Masalan, loyihaviy faoliyat asosida tashkil etilgan matematika
darsida o‘quvchilar bozor narxlari asosida byudjet tuzadilar, o‘lchov birliklarini
real predmetlarda qo‘llaydilar, vaqtni tejash yo‘llarini tahlil qiladilar. Bunday
yondashuvlar o‘quvchilarda matematikani kundalik hayotda qo‘llash
ko‘nikmasini shakllantiradi, bu esa fanning amaliy ahamiyatini ochib beradi.
Interfaol metodlar ham yangi texnologiyalarning samarali bo‘lishiga xizmat
qiladi. “Murabbiy suhbati”, “Pazl”, “Aqliy hujum”, “Insert” texnologiyalari
yordamida o‘quvchilar guruh bo‘lib ishlashni, fikr almashishni, muammoni hal
qilishni o‘rganadilar. Bu metodlar natijasida o‘quvchilarda muloqot qilish,
jamoada ishlash, o‘z fikrini asoslash, boshqalarning fikrini tinglash madaniyati
rivojlanadi.
Raqamli texnologiyalar asosidagi darslar ham yuqori samaradorlikni
ta’minlaydi. Misol uchun, Wordwall yoki LearningApps orqali tuzilgan
topshiriqlar orqali o‘quvchilar amallarni o‘yin shaklida bajaradilar, shu bilan
birga, natijani darhol ko‘radilar. Bu esa bilimlarni o‘zlashtirishga doimiy turtki
bo‘lib xizmat qiladi. Bunday darslarda o‘quvchi har doim faol, darsdan
charchamaydi, zero bu texnologiyalar bolalarning tabiiy o‘yin va harakatga
intilishini hisobga olgan holda qurilgan.
Yangi pedagogik texnologiyalar orqali tashkil etilgan darslar natijasida
o‘quvchilarda quyidagi ko‘nikmalar samarali shakllanadi:
– Mustaqil fikrlash;
– Mantiqiy tahlil qilish;
– Muammoni hal qilish;
– Jamoada ishlash;

29– O‘z fikrini bayon etish;
– Bilimni real hayotga tatbiq etish.
Pedagogik texnologiyalarning samaradorligini aniqlashda darsdan keyingi
monitoring, o‘quvchilarning darsga nisbatan munosabati, o‘zlashtirish darajasi,
muloqot faoliyati, baholash natijalari muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchi bu
vositalar asosida darsda qaysi texnologiya ko‘proq samara berganini, qaysi
metodikaga o‘quvchi faolroq javob berganini tahlil qilib boradi.
Ayniqsa, zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash o‘quvchilarni darsda
faollashtiradi. Har bir o‘quvchi o‘z bilimini sinab ko‘rishga, javob berishga,
bahslashishga harakat qiladi. Bu esa an’anaviy darslarga xos bo‘lgan sustlik,
passivlikni kamaytiradi. Dars muhitida jonlilik, musobaqalashuv, o‘zini
namoyon qilishga intilish yuzaga keladi.Shuningdek, yangi texnologiyalar
orqali o‘quvchilar o‘rtasida raqobat emas, balki hamkorlik rivojlanadi. Guruhli
ishlarda o‘quvchilar bir-biriga yordam beradilar, birgalikda yechim topadilar,
umumiy javob uchun javobgarlik his qiladilar. Bu jarayon darsni insoniylik,
madaniyat, muloqot asosida qurish imkonini beradi.
Yangi pedagogik texnologiyalarni boshlang‘ich ta’lim tizimiga joriy etish
ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Biroq bu
jarayon o‘z-o‘zidan sodda va muammosiz amalga oshmaydi. Har qanday
innovatsion yondashuvni ta’lim amaliyotiga tatbiq etishda ayrim to‘siqlar,
texnik, metodik, tashkiliy va psixologik muammolar yuzaga kelishi mumkin.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlashda bunday muammolar yanada
nozikroq yondashuvni talab qiladi, chunki bu bosqichda o‘qituvchi faqat bilim
emas, balki shaxsni shakllantiradi.
Dastlabki muammo – bu o‘qituvchilarning tayyorgarlik darajasi bilan
bog‘liq. Ko‘plab boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari yangi texnologiyalar haqida
umumiy tushunchaga ega bo‘lsalar-da, ularni darsga to‘g‘ri integratsiya qilishda
qiynaladilar. Bunga sabab — yetarlicha metodik qo‘llanmalar, amaliy
mashg‘ulotlar va mustahkam malaka yo‘qligidir. Yangi texnologiyadan

30foydalanish uchun o‘qituvchidan ijodkorlik, dizayn, texnik bilimlar, interfaol
usullardan samarali foydalanish, sinf boshqaruvi bo‘yicha yangicha qarash talab
qilinadi.
Keyingi muammo — moddiy-texnik baza yetishmasligi. Ko‘pgina
maktablarda interaktiv doskalar, planshetlar, yuqori tezlikdagi internet,
zamonaviy kompyuterlar yetarli emas. Hatto mavjud texnik vositalar ham
ba’zan nosoz yoki eskirgan bo‘lib, sifatli raqamli dars o‘tkazish imkonini
bermaydi. Raqamli platformalar bilan ishlash uchun kerakli texnik sharoit
yaratilmagan taqdirda, o‘qituvchi texnologiyalardan foydalanishdan voz
kechadi yoki yuzaki yondashadi.
Yana bir muammo — darslik va o‘quv-metodik materiallarning an’anaviy
mazmunda qolayotganligi. Ba’zi hollarda mavjud darsliklar va o‘quv dasturlari
yangi texnologiyalar asosida dars o‘tkazishga moslashtirilmagan bo‘ladi. Bunda
o‘qituvchi texnologiyalarni qo‘llashda muqobil materiallarni o‘zi yaratishga
majbur bo‘ladi, bu esa ko‘p vaqt va mehnat talab qiladi. Shu sababli metodik
materiallar bazasini yangilash va texnologiyalarga moslashtirish muhim vazifa
bo‘lib qolmoqda.
Muammolarning yana biri — o‘quvchilarning AKT bilan ishlash
ko‘nikmasining yetarli bo‘lmasligi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hali
kompyuter, planshet, smartfon kabi qurilmalar bilan mustaqil ishlashda
muammoga duch kelishlari mumkin. Shu sababli raqamli darslar boshlanishida
texnik ko‘mak, maxsus ko‘rsatmalar, ota-onalarning yordami talab etiladi. Ba’zi
holatlarda esa AKT darsni murakkablashtirib, asosiy mazmundan chalg‘ituvchi
vositaga aylanishi ham mumkin.
Yana bir muhim to‘siq – bu dars vaqti cheklanganligi. Boshlang‘ich sinf
darslari 35 daqiqadan iborat bo‘lganligi sababli, murakkab texnologiyalar
asosidagi faoliyat turlarini to‘liq amalga oshirishga vaqt yetarli bo‘lmasligi
mumkin. Masalan, guruhli ishlash, loyiha tayyorlash, raqamli testlar o‘tkazish,
natijani muhokama qilish uchun qo‘shimcha vaqt talab qilinadi. Vaqt taqchilligi

31natijasida o‘qituvchilar ko‘pincha faqat darsning ma’lum qismlarida
texnologiyalarni qo‘llash bilan cheklanib qoladilar.Shuningdek, ota-onalarning
innovatsion yondashuvlarga tayyor emasligi ham texnologiyalarni joriy qilishda
muammo tug‘diradi. Ba’zida ota-onalar raqamli vositalardan foydalanishni
“o‘yin” deb qabul qilib, bolalarining dars jarayoniga jiddiy yondashmasliklariga
sabab bo‘lishi mumkin. Bu esa o‘qituvchi va oila o‘rtasidagi hamkorlikka salbiy
ta’sir qiladi.
Yana bir muhim muammo — baholash tizimining yangicha texnologiyalarga
mos emasligi. An’anaviy ball yoki “5 baho” asosida baholash interfaol
yondashuvlar samaradorligini to‘liq aks ettirmaydi. Bunday darslarda
o‘quvchilarning ishtiroki, ijodiy fikri, savolga nisbatan yondashuvi, guruhdagi
roli kabi jihatlar ham baholanishi kerak. Hozirda bu mezonlar aniq va universal
shakllantirilmaganligi sababli o‘qituvchilar baholashda qiyinchilikka duch
kelmoqdalar.
Bu muammolarni bartaraf etish uchun quyidagi yechimlar taklif etiladi:
O‘qituvchilarning malakasini oshirish bo‘yicha muntazam seminar, trening,
tajriba almashuvlar tashkil etilishi zarur. Ular amaliy ko‘nikmalar,
platformalardan foydalanish, metodika yaratish kabi yo‘nalishlarda bo‘lishi
lozim.
Moddiy-texnik bazani kuchaytirish – zamonaviy kompyuter, planshet,
interaktiv doska, internet, multimedia vositalari bilan maktablarni ta’minlash.
Shuningdek, nosoz qurilmalarni yangilash va texnik xizmat ko‘rsatish tizimini
yo‘lga qo‘yish.
O‘quv dasturlari va darsliklarni texnologik yondashuvga moslashtirish, ya’ni
o‘yinli topshiriqlar, raqamli manbalar, interfaol amaliyotlar bilan boyitish.
O‘quvchilarni raqamli savodxonlikka o‘rgatish uchun darsdan tashqari
mashg‘ulotlar, axborot texnologiyalari fanlarini integratsiyalashgan holda
o‘qitish.

32Vaqtdan oqilona foydalanish – darsning har bosqichi uchun aniq rejalar
tuzish, qisqa, sermazmun topshiriqlarni rejalashtirish, o‘qituvchi uchun andoza
ishlanmalar tayyorlash.
Ota-onalar bilan muntazam hamkorlik – ular uchun seminarlar, ochiq darslar,
platformalar bilan tanishtirish, uy sharoitida qo‘llab-quvvatlash usullari haqida
ma’lumotlar berish.
Baholash tizimini qayta ko‘rib chiqish, jumladan, portfoliolar, faoliyat
asosidagi baholash, savol-javob, topshiriq sifati asosida natijalarni aniqlash
kabilarni joriy qilish.
Xulosa
Ushbu kurs ishim davomida boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi
pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish masalasini chuqur o‘rgandim.
Tadqiqot jarayonida o‘z tajribam va ilmiy manbalar asosida shu xulosaga
keldimki, hozirgi kunda an’anaviy usullar bilan cheklanib qolmasdan,
zamonaviy texnologiyalarni ta’limga samarali tatbiq qilish zaruriyati kundan
kunga ortib bormoqda.Matematika fani boshlang‘ich bosqichda bolalarning
mantiqiy fikrlashini shakllantirish, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, sonlar
va shakllar bilan ishlash malakasini rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi.
Shu sababli ushbu fanni o‘qitishda klaster texnologiyasi, aqliy hujum, loyiha
asosida o‘qitish, didaktik o‘yinlar, interfaol metodlar kabi zamonaviy

33yondashuvlarni qo‘llash o‘quvchilar uchun yanada samaraliroq bo‘lishini
amaliy misollar orqali ko‘rdim.Shu bilan birga, raqamli platformalar —
Wordwall, LearningApps, Zoom, Quizizz kabi vositalar darsni interaktiv tarzda
olib borishga, o‘quvchining mustaqil fikrlashi va faol ishtirokini kuchaytirishga
xizmat qiladi. Dars jarayonida AKT vositalaridan foydalangan holda
topshiriqlarni qiziqarli, o‘yinli, tushunarli va hayotga yaqinlashtirilgan shaklda
taqdim etish mumkinligini ham o‘rgandim.
Kurs ishini yozar ekanman, yangi texnologiyalarni joriy qilishda qator
muammolar ham mavjudligini angladim.Yakuniy fikrim shundan iboratki,
yangi pedagogik texnologiyalarni matematika darslariga joriy qilish orqali biz
har bir o‘quvchining qiziqishi, salohiyati, tafakkurini rivojlantirish imkoniga
ega bo‘lamiz. Shu sababli kelajakda o‘qituvchi sifatida faoliyat yuritishda bu
yo‘nalishdagi bilimlarimni chuqurlashtirish, zamonaviy texnologiyalar bilan
ishlash ko‘nikmalarimni rivojlantirish ustida izchil ishlayman. Ushbu kurs ishi
menga nafaqat nazariy bilim berdi, balki o‘z pedagogik qarashlarimni
shakllantirishda ham muhim asos bo‘ldi, deb ishonch bilan ayta olaman.
Foydalanilgan adabiyotlar
I. Normativ huquqiy hujjatlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori. "Ilm-fan va ta’limni
rivojlantirish strategiyasi to‘g‘risida" – PQ–4310-son, 2019-yil 29-oktabr. //
lex.uz
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori. "Boshlang‘ich
ta’limning davlat ta’lim standartlari haqida" – 2021-yil 9-fevral, № 57. //
www.lex.uz
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar
akademiyasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” Farmoni. – PF–4947. – Toshkent, 2017-yil 7-fevral. – lex.uz.

344. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Ilm-fan va innovatsiyani
rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning samaradorligini
oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Qarori. – PQ–4230. – Toshkent, 2019-
yil 17-mart. – lex.uz.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Matematika fanini 2020–2030
yillarda rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” Qarori. – PQ–
4571. – Toshkent, 2019-yil 7-yanvar. – lex.uz.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “O‘zbekiston Respublikasida oliy va
o‘rta maxsus ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Farmoni. –
PF–5847. – Toshkent, 2019-yil 8-oktabr. – lex.uz.
Ilmiy adabiyotlar ro‘yxati
1) Abduqodirov A.A. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. – Toshkent: “Fan va
texnologiya”, 2020. – 224 b.
2) Toshboev N.X. Innovatsion pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: “Ilm
Ziyo”, 2019. – 210 b.
3) Karimova D.M., Xidirova D.S. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodikasi. – Toshkent: “IQTISOD-MOLIYA”, 2021. – 176 b.
4) Xodjayev N.H. Pedagogik texnologiyalar asoslari. – Toshkent: TDPU
nashriyoti, 2018. – 188 b.
5) Selevko G.K. Pedagogik texnologiyalar tasnifi. – Moskva: Pedagogika,
2017. – 234 b.
6) Sultonova M.M. Boshlang‘ich ta’limda zamonaviy o‘qitish texnologiyalari.
– Samarqand: “Zarafshon”, 2022. – 198 b.
7) Sattorova M., Qodirova D. Boshlang‘ich ta’limda raqamli
texnologiyalardan foydalanish. – Buxoro: “Navro‘z”, 2021. – 165 b.
8) Soliyev A.A. Matematika darslarida metod va vositalar. – Toshkent:
O‘qituvchi, 2019. – 149 b.
9) Hasanov B.T. Didaktika asoslari. – Toshkent: TDPU, 2016. – 180 b.

3510) Tuxliyeva R.X. Interfaol ta’lim texnologiyalari. – Toshkent: “Yangi asr
avlodi”, 2017. – 132 b.
11) G‘ofurova S.T. Boshlang‘ich sinflarda matematika ta’limi didaktikasi. –
Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2021. – 170 b.
III. GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR
1) PISA xalqaro baholash dasturi natijalari va metodikasi – www.pisa.oecd.org
(2020-yilgi tahliliy hisobotlar)
2) Halilova D.I. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan mantiqiy fikrlashni
rivojlantirish. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2022. – 132 b. (45–70-betlar)
3) Sharipov S.S. Raqamli texnologiyalar asosida matematika darslarini tashkil
etish. – Buxoro: BDU, 2023. – 116 b. (55–82-betlar)
4) Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan 1-sinf “Matematika” darsligi.
– Toshkent: “Yangi avlod”, 2022. – 160 b.
5) Normurodova M.K. Fanlararo integratsiyada son tushunchasini o‘rgatish. –
Qarshi: QarDU, 2019. – 105 b. (60–91-betlar)
Foydalanilgan internet saytlar ro‘yxati
1. https://xtv.uz
2. https://president.uz
3. https://eduportal.uz
4. https://en.unesco.org/themes/education
5. https://www.mathplayground.com
6. www.ziyonet.uz
7. www.edu.uz

Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish.

Sotib olish