CHQBT fani mavzularida ISPRING SUITE platformasini yaratish - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	94.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	11 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

80 Продаж

CHQBT fani mavzularida ISPRING SUITE platformasini yaratish

Купить

Mavzu: CHQBT fani mavzularida ISPRING SUITE
platformasini yaratish
REJA:
KIRISH
ASOSIY QISM
I-bob. Ispring dasturini o’rganish uchun o’rgatuvchi dastur yaratish va
undan foydalanish texnologiyasi.
1-§. Ta’lim tizimida zamonaviy dasturiy vositalarning o’rni.
2-§. Elektron ta’lim resurslaring o’quv mashg’ulotlarni olib borish
jarayonidagi o’rni
3-§. Mustaqil ta’limni tashkil etishda o’rgatuvchi dasturlarning o’rni.
II-bob Ta'limning ilovalari bo'yicha.
1- § . O'qishni tashkil etish.
2- § . Tadqiqot natijalari.
3-§. Boshlang'ich sinf o'qituvchisi uchun tavsiyalar.
XULOSA.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
3

KIRISH
Ma'lumki, O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgan kunlardan
boshlaboq Respublikamiz Prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimov
mamlakatimzdagi kadrlar tayyorlash masalasiga asosiy e'tiborni qaratib kelmoqda.
Xususan, 1997 yilning 29 avgustida O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisining 9
sessiyasida ta'lim to‘g‘risidagi qonunga asoslangan “Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi” qabul qilindi. Bu dastur uch bosqichdan iborat:
1-bosqich: 1997-2001 yillar. Bunda kadrlar tayyorlash milliy dasturining
amalga oshirish uchun zarur shart sharoitlar yaratish.
2-bosqich: 2001-2005 yillar. Bunda xuquqiy me'yoriy xujjatlar asosida
barkamol avlodni Davlat ta'limi standartiga javob beradigan qilib tayyorlash
maqsad qilib qo‘yilgan.
3-bosqich: 2005 yil va undan keyingi yillar. Bunda davr talabiga mos
bo‘lgan barkamol avlodni jamiyatimizning rivojlanishi darajasida tarbiyalab
voyaga yetkazish maqsad qilib qo‘yilgan.
Xozirgi paytda Respublikamizda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da
nazarda tutilgan barcha rejalar muvaffaqyat bilan amalga oshirildi va davom
ettirilmoqda.
Tabiiyki, bu maqsadlarni yuqori saviyada amalga oshirish uchun oliygohlar,
kollej va litseylarning bitiruvchilari har tomonlama yetuk kadrlar bo‘lib
yetishmog‘i – zamon talabidir. Oliygohlarda magistrlar tayyorlashni yuqori
saviyada tashkil etish ham shu programmaning bir qismidir.
Muxtaram Prezidentimiz I.A.Karimov, muntazam ravishda yosh avlodning
bilimli, barkamol bo‘lib yetishishi va mustaqil O‘zbekistonimizning fidoyi kadrlari
bo‘lmog‘i uchun sharoitlar yaratib bermoqdalar, o‘zlarining har bir nutqlarida
yoshlarning ta'lim tarbiyasi, bilim saviyasi, dunyoqarashini shakllantirish kabi
dolzarb muammolarga alohida e'tibor qaratmoqdalar.
Pedagogik yondashish o’quv jarayoniga didaktik maqsadlarni qo’llashga
asoslangan. Informasion yondashish bo’lsa, o’ziga xos o’qitish muhitini yaratishga
4

asoslangan bo’lib, unda pedagogik texnologiyalardan foydalanishni o’rganish
jarayonida kompyuterda modellashtirilgan obyektlarning ichki, tashqi xossalarini
dinamik suratda ko’rsatish bilan o’quvchi-talabalarning darsga bo’lgan qiziqishini
oshiradi, mustaqil ishlash uchun sharoit yaratish bilan bir qatorda, intellektual
rivojlanish uchun imkoniyat yaratadi. Informasion yondashish asosan axborot
texnologiyalarining vositalari orqali amalga oshiriladi.
Mamlakatimizda yuz berayotgan ijtimoiy – iqtisodiy munosabatlar, xalq
ta’limi tizimida bo’layotgan o’zgarishlar “Ta’lim to’g’risida”gi qonunda ham
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ko’rsatib o’tganidek har bir o’qituvchi oldiga
muhim vazifalar qo’ymoqda.
O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi va “Kadrlar tayyorlash
milliy dasturi to’g’risida”gi qonunlarni amaliyotga joriy etilishi ta’lim sohasidagi
islohotlarning izchilligini ta’minlash barobarida 2004-2009-yillarda maktab
ta’limini rivojlanishning davlat umummilliy dasturida belgilangan vazifalarni
ro’yobga chiqarishning sifat va samaradorligini ta’minlovchi ma’suliyatli davrni
boshlab berdi. Bu qonunlarni amaliyotda qo’llash, ta’lim muassasalaridagi o’quv
jarayonining samaradorligini oshirish, bugungi kunning eng dolzarb vazifalaridan
biridir.
Prezidentimiz “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” nomli asarlarida:
“Ta’limni tarbiyadan ajratib bo’lmaydi – bu sharqona qarash, sharqona hayot
falsafasi”[I.4. 4 –bet] , - deb bekorga ta’kidlamagan edilar. Shuningdek, bosh
vazifalardan biri sifatida: “Endilikda oldimizda turgan eng muhim vazifa – ana shu
yuksak tushunchalar bilan birga milliy g’oyamizning uzviy tarkibiy qismlarini
tashkil qiladigan komil inson, ijtimoiy hamkorlik, millatlararo totuvlik, dinlararo
bag’rikenglik, kabi tamoyillarning ma’no mohiyatini bugungi kunda
mamlakatimizda olib borilayotgan ma’naviy ma’rifiy, ta’lim – tarbiya ishlarining
markaziga qo’yish, ularni yangi bosqichga ko’tarish, yosh avlodimizni har
tomonlama mustaqil fikrlaydigan yetuk dunyoqarash egalari qilib tarbiyalashdan
iborat” ekanligini ham alohida qayd etib o’tgan edilar.
5

Bugun biz tarixiy bir davrda xalqimiz o’z oldiga ezgu va ulug’ maqsadlar
qo’yib, tinch – osoyishta hayot kechirayotganm avvalambor o’z kuch va
imkoniyatlariga tayanib, demokratik davlat va fuqarolik jamiyati qurish yo’lida
ulkan natijalarni qo’lga kiritayotgan bir zamonda yashamoqdamiz.
Biz o’z taqdirimizni o’z qo’limizga olib, azaliy qadriyatlarimizga suyanib, shu
bilan birga taraqqiy topgan davlatlar tajribasini hisobga olgan holda, mana shunday
olijanob intilishlar bilan yashayotganimiz, xalqimiz asrlar davomida orziqib kutgan
ozod, erkin va farovon hayotni yetayotganimiz, bu yo’lda erishayotgan
yutuqlarimizni xalqaro hamjamiyat tan olgani – bunday imkoniyatlarning
barchasini aynan mustaqillik berganini bugun hammamiz chuqur anglaymiz.
Ana shu haqiqatni xalqimiz har tomonlama to’g’ri tushunib, tanlagan
taraqqiyot yo’limizni ongli ravishda qabul qilgani va qo’llab quvvatlayotgani
oldimizga qo’ygan maqsadlarga erishishning asosiy manbayi va garovi ekanini
hayotning o’zi tasdiqlamoqda. Shuningdek Prezidentimiz ta’kidlaganidek: “Biz
xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo’lmasligi, farzandlarimizning bizdan
ko’ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo’lib yashashi uchun bor kuch va
imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada ma’naviy tarbiya
masalasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada
xushyorlik va sezgirligimizni, qat’iyat va ma’suliyatimizni yo’qotsak, bu o’ta
muhim ishni o’z holiga, o’zibo’larchilikka tashlab qo’yadigan bo’lsak, muqaddas
qadriyatlarimizga yo’g’rilgan va ulardan oziqlangan ma’naviyatimizdan, tarixiy
xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda o’zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot
yo’lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin”.[I.4. 3-bet ]
Mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarni to’g’ri yo’lga qo’yish, ularni
boshqarish, tartibga solishda prezidentimiz I. Karimovning olib borayotgan
islohotlari va ko’rsatmalari haqiqiy mezon vazifasini o’tamoqda. Prezidentimiz
barcha sohalarda qanday ishlar olib borilishi lozimligi ularning samarali yo’lga
qo’yish borasida doimiy ravishda yo’l – yo’riqlar ko’rsatib kelmoqdalarki, ularga
amal qilgan holda biz mamlakatimizning bugungi darajadagi rivojlanishiga
erishdik deb aytishimiz mumkin. Shu jumladan e’tibor beradigan bo’lsak ta’lim
6

sohasida, farzandlarimizga ta’lim – tarbiya berish borasida, xalqimizni ma’naviy –
ma’rifiy dunyoqarashini kengaytirishda olib borilayotgan ishlar bugungi kunda o’z
samarasini bermoqda va ma’lum natijalarga erishilmoqda.
Kompyuter texnologiyalari to’g’risida so’z yuritilganda, odatda ko’z
oldimizda axborot texnologiyalari mujassamlanadi. Buning sababi, shaxsiy
kompyuterlarning ixtiro etilishi axborot texnologiyalarining ommaviylashishiga va
uni keng miqyosda tadbiq etilishiga olib kelinganligidadir. Chunki shaxsiy
kompyuterlarning paydo bo’lishi natijasida axborot texnologiyalarining mahsuli
bo’lgan dasturiy vositalarga zaruriyat ortib, kundalik ehtiyojga aylanib bormoqda.
Shaxsiy kompyuterni tadbiq, etish bo’yicha erishilgan muhim yutuqlardan biribu
multimedia vositalarining yaratilishidir. Shaxsiy kompyuterlar multimedia
vositalaridan, ya’ni ovoz, grafika, animasiya, video vositalaridan keng ko’lamda
foydalanish sari yo’l ochdi. Ta’lim tizimida axborot texnologiyalarining multimedia
vositalari yordamida o’quv jarayonini tashkil etish imkoniyatlari paydo bo’la
boshladi. Bular sirasiga virtual kutubxona, virtual o’qitish texnologiyalarini
kiritish mumkin. Virtual kutubxona - bu o’quv materiallari elektron nusxada chop
etilgan yagona katalog tizimiga ega bo’lgan elektron kutubxonadir. Elektron
kutubxonadagi o’quv materiallarini tarmoq tizimi imkoniyatlaridan foydalanib
o’qish mumkin. Elektron kutubxonadan yoki boshqa manbalardan tarmoq tizimi
yordamida materiallarni olib o’ qish-virtual o’qish deb yuritiladi. Yangi axborot
texnologiyalari asosida boshqarishni avtomatlashtirish, ish yuritish, moliya
ishlarini avtomatlashtirilgan holda boshqarishni ta’minlash kabi ishlarni bajarish
imkoniyatlari tug’ildi. Bundan tashqari yangi axborot texnologiyalari tufayli
yuzaga kelgan juda katta imkoniyatga ega bo’lgan muharrirlarni, tarjima qiluvchi
dasturiy vositalarni keltirish mumkinki, ularning yaratilishi ta’lim tizimida ham o’z
samarasini bermoqda. Shu o’rinda olamshumul ahamiyatga ega bo’lgan
telekommunikasion (kabelli, shisha tolali, sputnikli) aloqa vositalari asosida
tashkil etilgan Internet tizimining insoniyatga juda keng imkoniyatlar
yaratganligini ta’kidlash lozim. Internet h ozirgi kunda butun insoniyat bilimlarini
birlashtirish, ularning aqliy qobiliyatlaridan unumli foydalanish kabi masalalarni
7

yechish bilan bir qatorda, yangi adabiyotlar to’g’risida ma’lumot olish,
masofadan turib o’qitish texnologiyasini amalga oshirish, musiqa eshitish, kino va
boshqa sohalardagi mashhur kishilarning (yulduzlarning) rasmlarini ko’rish, ular
haqida ma’lumotlar olish, kundalik gazetani o’qib borish, ob-havo to’g’risida
ma’lumot olish, kompyuter o’yinlari o’ynash, yangi ish joyi topish, magazindan
xarid qilish, va hatto keng miqyosdagi biznes ishlarini amalga oshirish mumkin.
Uchinchi ming yillikning boshlarida 120 mln. kompyuter yagona dunyo tarmog’iga
ulangan, ulardan 1 mlrd. dan ziyod odamlar foydalanmoqda. Keyingi vaqtda
internet dan o’spirin yoshlarning va xotin-qizlarning foydalanish sur’ati o’sib
borayotganligini qayd etish mumkin. Bulardan ko’rinib turibdiki, ta’lim tizimida
yangi axborot texnologiyalarini tadbiq etish masalalariga tubdan boshqacha ko’z
bilan qaramoq lozim. Yuqorida qayd etilgan masalalar ta’lim tizimida ham yangi
axborot texnologiyalari ni tadbiq, etishning istiqbolli yo’nalishlarini belgilash bilan
bir qatorda, ularning yechimini kechiktirmasdan hal etish uchun chora-tadbirlar
ko’rish zaruratini ham yuzaga keltiradi. Shu o’rinda aytish lozimki, ta’lim tizimida
yangi axborot texnologiyalari ni tadbiq etishning bugungi kundagi dolzarb
masalalaridan biri multimedia vositalari negizida virtual o’qitish tizimini yaratishdir.
Kursishimning mavzusi “ISpring dasturini mustaqil o’rganish uchun
o’rgatuvchi multimediali dastur yaratish”. Albatta har qanday fanni o’qitishdan,
o’rgatishdan avval u fizika bo’lsin, matematika bo’lsin xoh informatika bo’lsin
ta’lim berishdan avval tarbiyaga to’xtalib o’tamiz.
Prezidentimiz ham shu sohada olib borgan ishlari va fikrlariga e’tiborimizni
qaratdik. “Men A. Avloniyning “Tarbiya biz uchun yo hayot, yo mamot, yo najot –
yo halokat, yo saodat yo falokat masalasidir” degan so’zlarni alohida
takrorlayman. Insonning ko’p asrlik tarixi shundan dalolat beradiki, bu dunyoda
o’zining milliy davlatini ko’rishga azmi qaror qilgan har qaysi xalq yuksak
vazifalarni amalga oshirish, shu yo’lda insonlarni birlashtirish va safarbar qilish,
ularni qalbida ishonch uyg’otish eski ijtimoiy tizimdan mutlaqo yangi tizimga
o’tishda o’ziga qo’shimcha kuch-qudrat va madad topishda umumiy, yagona
8

maqsad va orzu-intilish ifodasi bo’lgan milliy g’oyani tayanch va suyanch deb
bilaman.
Milliy g’oyamizning asosiy mazmunini ifoda etadigan yo’nalishlar haqida
gapirganda hech shubhasiz, biz vatan ravnaqi va taraqqiyotini o’zimizcha
tasavvur qilamiz.
Shu bois men shonli tarixiga sadoqat bilan qarab, bugungi ozod hayotni
qadrlab o’z kelajagiga katta umid bilan intilayotgan xalqimizning
donishmandligi va matonati, uning iymon e’tiqodi, mustahkam irodasi va
yuksak ma’naviy ruhi doimo barqaror yashaydi deb ishonaman” 1
.[I.1. 3-bet]
Yurtimizda olib borilayotgan islohotlarni to’gri yo’lga qo’yish, ularni
boshqarish , tartibga solishda perzidentimiz I. A. Karimovning olib borilayotgan
islohotlari va ko’rsatmalari xaqiqiy mezon vazifasini o’tamoqda.
Bundan 24 yil oldin yurtimizda erkin va mustaqil demokratik davlat va ochiq
fuqarolik jamiyati qurish, iqtisodiyotimizni keskin va chuqur isloh etish, ahlimiz
manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan kuchli ijtimoiy siyosatni amalga
oshirish bo’yicha qabul qilgan azmu qarorimiz yakkayu yagona to’g’ri ekanini
bugun hayotning o’zi tasdiqlab bermoqda.
Bizning eng ezgu maqsad – muddaomiz dunyodagi taraqqiy topgan
demokratik davlatlar qatoriga kirishdan iboratdir. Buning o’z mohiyati va
ahamiyatiga ko’ra bir – biriga teng, bir – birini to’ldiradigan ikki hal qiluvchi
vazifani amalga oshirish bizning doimiy e’tibor markazimizda turishi zarur.
Birinchidan iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni va olib borilayotgan
islohotlarni yanada chuqurlashtirish, iqtisodiy, ijtimoiy o’sishimiz va texnologik
rivojlantirishimiz sur’atlarini yuksaltirish hisobidan Vatanimiz tarqqiyoti va
aholimiz faravonligini munosib darajaga ko’tarishdir.
Ikkinchidan mamlakatimizni modernizatsiya qilish va erkinlashtirishimiz,
siyosiy – huquqiy va iqtisodiy tizimni demokratik yangilashni, yurtimizda
fuqarolik jamiyatini shakllantirishni davom ettirishdir.
1
I.A.Karimov “Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori” Toshkent. Sharq. 1997
9

Biz bugun mana shunday buyuk maqsadlarni oldimizga qo’yar ekanmiz,
chuqur anglab olishimiz zarurki, orzu intilish mustaqillikning birinchi kunlaridan
boshlab olib borayotgan siyosatimizning mantiqiy va qonuniy davomi bo’lib,
butun xalqimizdan tinimsiz mehnat va kuch g’ayratni safarbar etishni talab
qiladi 2
.[I.8. 1 – sentabr]
Bugun O’zbekistonimiz bosib o’tgan mustaqil taraqqiyot yo’lini xolisona
baholar ekanmiz, o’tgan davr mobaynida biz erishgan, dunyo jamoatchiligi tan
olgan olamshumul yutuq va marralar, avvalombor, izchil rivojlanayotgan
iqtisodiyotimiz va uning barqaror o’sish sur’atlari, aholi faravonligining yildan
yilga oshib, jahon hamjamiyatida mamlakatimiz obro – e’tiborining tobora
yuksalib borayotgani – bularning barchasi Konstitutsiyamizning asosida qo’yilgan,
chuqur va puxta o’ylangan maqsad, prinsip va normalarning hayotbaxsh samarasi,
desak, hech qanday mubolag’a bo’lmaydi.
Bundan bir yil muqaddam Konstitutsiya kuniga bag’ishlangan majlisda 2011-
yilni “Kichik biznes va tadbirkorlik yili ” deb e’lon qilingan edi.
Davlatimiz va jamiyatimizning bugungi kuni ayniqsa, kelajagi uchun g’oyat
muhim bo’lgan sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash vazifasini o’z oldimizga
maqsad qilib qo’yar ekanmiz, avvalambor, biz yashayotgan XXI – asr intelektual
boylik, yuksak bilim va salohiyat talab etiladigan, aynan shu qadriyatlar ustuvor
ahamiyat kasb etadigan asr, degan hayotiy haqiqat kelib chiqqan edi.
“Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va Maktab ta’limini rivojlantirish davlat
umummilliy dasturining amalga oshirilishi natijasida 1 ming 536 ta akademik
litsey va kasb – hinar kolleji, umumta’lim maktablarining qariyib 9 ming tasi, ya’ni
deyarli hammasi 1 ming 800 dan ortiq sport zali, na’munaviy loyihalar asosida
barpo etildi yoki kapital rekanstruksiya qilindi.
Ushbu o’quv muassasalarining moddiy texnik bazasini yangilab borish, tizimli
asosda zamonaviy kompyuter texnikasi, o’quv – labaratoriya uskunalari, mebel va
o’quv anjomlari bilan qayta jihozlash, ularni talab darajasida saqlash hamda
2
Prezident Islom karimovning O`zbekiston Respublikasi muatqilligining 19 yilligiga bag`ishlangan tantanali
marosimdagi so`zi. “O`zbekiston ovozi ” Ijtimoiy iqtisodiy gazetasi. 2010 yil 1- sentabr.
10

yaratilgan bu ulkan salohiyatdan samarali foydalanish maqsadida mutlaqo yangi
bir tuzilma – Moliya Vazirligi huzurida maxsus jamg’arma tashkil etildi.
Shu bilan birga, zamonaviy axborot va kompyuter tehnologiyalari, raqamli va
keng formatli telekommunikatsiyalar, internetni nafaqat maktab, litsey, kollej va
oliy o’quv yurtlariga, balki, har bir oilaga joriy qilish harakatlari bugungi kunda
tobora kuchayib bormoqda. Aynan zamonaviy aloqa va axborot texnologiyalari
tizimini keng ko’lamda rivojlantirish mamlakatimiz va jamiyatimizning taraqqiyot
darajasini ko’rsatadigan mezonlardan biri bo’lib xizmat qiladi.
Eng muhimi, ularni rag’batlantirish, ijodiy va intelektual salohiyatini ro’yobga
chiqarish maqsadida stajyor – tadqiqotchi izlanuvchilarning lavozim, maoshi
stajyor – tadqiqotchilar lavozim maoshining bazaviy miqdoriga, katta ilmiy hodim
izlanuvchilar lavozim maoshining hajmi esa fan nomzodi unvoniga ega bo’lgan
katta ilmiy hodimlarning maoshiga tenglashtirildi. Bu amalda ushbu tadqiqotchilar
ish haqining 1.6 barobar ko’payishini anglatadi 3
.[I.9. 8-dekabr]
Shunday qilib, Informatika fani davlat ta’lim standartining o’quv jarayoniga
joriy etilishi o’quv fanlariga doir tabiiy va matematika fanlari bo’yicha bilim,
ko’nikma va malakalarnigina emas, shaxsiy muayyan asosiy faoliyati majmuasi –
mehnat, o’quv-biluv, kommunikativ, ahloqiy va jismoniy kamolotiga mos
keladigan fazilatlarining shakllanishini ham ta’minlaydi.
Informatika fanlari bolalarda tafakkur, diqqat, xotira, ijodiy tasavvur etish,
kuzatuvchanlikni rivojlantirishga imkon beradi. Shuningdek, 3d uch o’lchovli
grafika o’quvchilarning tasavvur qilish qobilyatlarini rivojlantirirshga katta hissa
qo’shishi , malakalarini oshirishi, ular o’z fikrlaridagi jismni tasvirini to’laligicha
ko’rib, fikrlari qanchalik to’gri ekanligiga ishonch hosil qiladilar. O’qituvchini
vazifasi o’quvchilarga uch o’lchivli grafikani o’qitishda yaratilgan barcha
imkoniyatlardan to’gri va samarali foydalana olishdan iborat.
Davlat ta’lim standartida o’quvchilarni o’zlashtirilishi lozim bo’lgan bilim,
ko’nikma va malakalarga qo’yilgan minimal talab bu soda geometrik figuralarni
uch o’lchovli grafiklarda tasvirlay olishidir . Bunda o’quvchilarning ma’naviy-
3
Mamlakatni modernizatsiya qilish yo`lini izchil davom ettirish – taraqqiyotimizning muhim omilidir.
“Ishonch ” gazetasi . “O`zbekiston kasaba uyushmalari Federatsiyasi” nashri 2010 yil 8 – dekabr.
11

ma’rifiy dunyoqarashlarini shakllantirishga qaratilgan talablar ham belgilab
o’tiladi. Biz ularni ta’lim tizimidagi belgilangan dasturlar mazmunida, o’quvchilar
ma’naviy ma’rifiy dunyoqarashini rivojlantirishga qaratilgan mavzularda
ko’rishimiz mumkin.
Kursishning dolzarbligi.
Ta’limni kompyuterlashtirish bilan bog’liq muammolarni tadqiq qilishda
ko’plab yutuqlarga erishilganligini qayd qilgan holda bu sohada yechimini
kutayotgan masalalari ko’p ekanligini ham ta’kidlash joiz. Chunonchi, ta’limni
kompyuterlashtirishga bir necha yil oldin kirishilgan va qator ishlar qilingan
bo’lsa-da, ko’pchilik uchun bu ta’limni tashkil qilishning yangi, noan’anaviy shakli
sifatida taassurot qoldirib kelmoqda. Albatta, kompyuter ta’lim sifati va
samaradorligini sezilarli darajada oshirish imkoniyatiga ega, buning uchun sifatli
pedagogik dasturlar va mukammal uslubiyotdan foydalanish lozim.
Ta’lim jarayonida foydalanishga mo’ljallangan ko’plab elektron o’quv
materiallari yaratilganki, unga elektron darslik, elektron o’quv qo’llanma,
o’rgatuvchi dastur vositalari kabilarni misol qilib ko’rsatish mumkin.
Zamonaviy dasturiy vositalarni o’rganishda o’rgatuvchi dasturlardan
foydalanish talabalarda o’zlashtirish ko’rsatkichini ko’tarilishiga olib keladi.
Olimlarning o’tkazgan tajribalarining taxlillariga ko’ra ta’lim jarayonida
zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish, ya’ni talaba
ko’rib, eshitib va bajarib ko’rish natijasida o’zlashtirish ko’rsatkichi 90% ga
ortgani aniqlangan. Xozirda dasturiy vositalar doiymiy rivojlanib bormoqda va
yanada yangi, imkoniyatlari kengaytirilgan dasturlar ishlab chiqilmoqda. Ana
shunday dasturlardan biri Ispring dasturidir. Ushbu dastur yordamida juda qulay
taqdimotlar yaratish mumkin. Dasturni o’rganish qulayligi shundaki, dastur Power
Point negizida ishlaydi. Dastur imkoniyatlaridan yana biri testlar tuzishdir.
Testlarni turli shakllarda tuzish mumkindir. Taqdimot tayyorlash jarayonida
ovozlarni yozish, videotasvir yozib olish xam mumkin. Tayyor taqdimotlarni flash
xolatga o’tkazish imkoniyati mavjud.
12

Yuqoridagilardan ushbu dastur yordamida tez va sifatli elektron
ishlanmalar, turli taqdimotlar yaratish mumkinligi ko’rinib turibdi. Xozirgi kunda
taqdimotlarni flash xolatda tayyorlash, interaktiv testlarni turli shakllarda yaratish,
elektron adabiyotlar va ularning katalogini yaratish imkoniyatlari aynan bitta
dasturda keltirilgan boshqa dasturlar ishlab chiqilmagan va shu sababdan aynan
Ispring dasturi uchun o’rgatuvchi dastur yaratish zarurdir. Shuningdek, dastur
haqida davlat tilida ma’lumotlar yetarli emasligi, o’quv, o’quv-uslubiy adabiyotlar
yaratilmaganligi, internet tarmog’ida ushbu dastur haqida ma’lumotlar yetarli
emasligi ushbu bitiruv malaviy ishning dolzarbligini oshiradi.
Kursishning maqsad va vazifalari
Kompyuter texnikalari bilan amalga oshiriladigan dasturlarning maqsadi –
tajribalar o’tkazish uchun malaka va ko’nikma hosil qilish va zamonaviy texnikani
har bir sohaga tadbiq eta bilishdir. Bu maqsadga erishish uchun har bir ishni
bajarish jarayonida bizga qator masalalarni yechish: tadqiq qilayotgan ob’yektning
tavsifini berish, uni xarakterlash, harakatga keltirish va uning o’ziga xos
xususiyatlarini ko’rsatish; mazkur ishda qo’llanilayotgan dasturiy ta’minotlarni
tanlash, ularning ishlash printsiplarini mukammal o’rganishdir. Bu ishlarining
natijalarini bajarish talabaga, kompyuter dasturlari bilan ishlash, natijalarni tahlil
qilish, asoslangan xulosalar chiqarish va ish bo’yicha hisobot tuzishni o’rganish
imkoniyatini beradi. Bunday moxirlikka faqat uzliksiz, maqsad sari intiluvchan
mehnat qilish natijasida va har bir tajribaga o’ylab, jiddiy munosabatda bo’lish
natijasida erishish mumkin.
Har qanday mutaxassis o’zining ish faoliyati davomida ish rejalari va taklif
etayotgan mahsulotlari haqida so’zlab berish uchun ma’ruza qilishga to’g’ri keladi.
Bunday vaqtlarda u ma’ruzani tez, yaxshi, sifatli, tushunarli va chiroyli qilib
tayyorlashi zarur bo’ladi. Ushbu muammoni hal qilish uchun u qanday dasturiy
ta’minot turlaridan foydalanish mumkin degan savol tug’iladi. Matn muxarriri
uning barcha muammolarini xal qilib bera oladimi? Bir necha xil dasturlardan
13

foydalanish va ularning natijalarini umumlashtirish tezda kerakli yechimga olib
kelishi mumkinmi? Aynan shu kabi muammolarni hal etishda animatsion dasturlar
qo’l keladi. Aynan shu sababli kurs ishni bajarishdan maqsad: ta`lim yo’nalishi
bo’yicha nazariy va amaliy bilimlarni mustahkamlash va kengaytirish, olingan
bilimlarni ta`lim jarayonida ilmiy, texnikaviy, ishlab chiqarish, iqtisodiy ijtimoiy,
madaniy vazifalarni hal etishda qo’llash; ijodiy ishlash, muammo yoki masalaning
(muammoning) o’qitilish jarayonidan boshlab, uni to’la nihoyasiga yetkazish
bo’yicha q aror qabul qilishda bo’lgan mas`uliyatni his etishga o’rgatish;
zamonaviy ta`lim, ishlab chiqarish, iqtisodiyot, texnika va madaniyatning
rivojlanish sharoitida talabalarni mustaqil ishlash va qaror qabul qilish hamda
ijodiy yondashuvga tayyorgarligini ta`minlash.
Kursishning asosiy vazifalari:
 olingan mutaxassislik va biror ixtisos bo’yicha tayyorlash sohasida ilmiy-
tadiqot va amaliy ishlarda bilimlarni mustahkamlash;
 mustaqil ma`lumotlarni izlash va muayyan muammolar yuzaga kelish
maqsadlarida vaziyatlarni o’rganishga bo’lgan bilimlarni egallash;
 kursishda qo’yilgan vazifalarni bajarishda tadqiqot, tajriba-sinov va
loyihalash metodikalarini o’zlashtirganlik darajasini namoyish etish;
 real sharoitlarda talabaning ishga tayyorgarlik darajasining namoyon
bo’lishi;
 mavjud materiallarni tizimlashtirish, tahlil qilish va qayta ishlash va
h.k.lardan iborat.
 Qaralayotgan masalaga mos hujjatlarni o’rganish va adabiyotlarni tahlil
qilish.
 Ispring dastur imkoniyatlarini o’rganib chiqish.
 O’rgatuvchi dastur yaratish uchun mo’ljallangan dasturlar bilan tanishib
chiqish.
14

 ASOSIY QISM
1-§. Ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish
Respublikamizda jahon makonining axborot infratuzilmalari va milliy axborot
– hisoblash tarmoq integrtsiyasiga mos keluvchi milliy tizimini yaratish
iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda.
Bu muammolar ancha murakkab va ayni paytda respublikamiz uchun dolzarbdir.
Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o’zgarishlarni amalga
oshirish natijalari respublikamizda axborotlashtirish bilan bog’liq muammolarni
qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir. XX asr o’rtalariga kelib
tezkor mashina mexanizmlardan foydalanilana boshlandi, murakkab texnika va
texnologiyalarni o’ylab topildi. Ko’pgina masalalarni hal qilish jarayonida axborot
hajmi behisob bir majmuaga aylandi hamda bu axborotlarni yig’ish va uzatish
vositalarini yaratish, ularni vaqtida qayta ishlab, boshqarish uchun zarur bo’lgan
choralarni belgilab chiqish kerak bo’lib qoldi. Ko’pchilik vazifalarni bajarishda
boshqarish jarayonlarini takomillashtirish, axborot tizimini joriy etish,
mutahassislarni kompyuterda ishlashga o’rgatish muhim ahamiyatga ega.
Ta’limni kompyuterlashtirish tarixan XX asrning 50-yillariga borib taqaladi.
Uning o’tmishdoshi dasturlashtirilgan ta’lim bo’lib, undan ommaviy foydalanish
o’tgan asrning 50-yillariga to’g’ri keladi.
Jamiyatda paydo bo’lgan har qanday yangilik singari dasturlashtirilgan
ta’limning ijobiy tomonlari bilan birga ayrim kamchiliklari ham mavjud edi.
Shunga qaramasdan, dasturlashtirilgan ta’lim o’quv-tarbiya ishlarida chuqur ijobiy
o’zgarishlarga sabab bo’ldi. Mutaxassis va o’qituvchilar o’quv materialini tahlil
qilishning yangi uslubiyotini o’zlashtirib oldilar, o’quv materiali bo’yicha
axborotlarni qabul qilish, ularni atroflicha mustahkamlash, sinash yagona tizimga
aylandi. Ta’limda amal qiladigan teskari aloqa yangicha ahamiyat kasb etdi.
Mavzularni to’liq o’zlashtirish uchun psixologik, pedagogik, didaktik, uslubiy
zamin yaratildi.
15

Iqtisodiy jihatdan qimmatga tushushi, tashkiliy qurilishidagi zaif tomonlar
mavjudligi sababli XX asrning 70-yillariga kelib dasturlashtirilgan ta’limga
tadqiqotchilarning qiziqishi ma’lum darajada susaydi. Garchand dasturlashgan
ta’lim sohasidagi izlanishlar ancha kamaygan bo’lsa-da, uning qobig’ida yangi
yo’nalish — ta’limni kompyuterlashtirish muammosi paydo bo’ldi.
Kompyuterning ta’lim-tarbiya sohasidagi ahamiyati beqiyos. U ta’lim tizimini
ma’muriy boshqarishdan tortib alohida maktab faoliyatini tashkil etish, boshqarish,
nazorat qilishgacha, o’quv fanlarini o’rganishni tashkil qilishdan tortib
o’quvchilarning individual mashg’ulotlarini tashkil etishgacha bo’lgan
muammolarni qamrab oladi. Kompyuter ma’lumotlarni saqlovchi, ularni qayta
ishlovchi, turli shakl va usullarda o’quvchilarga yetkazuvchi o’ta qulay vosita
sifatida tan olinmoqda. Ta’lim-tarbiya ishiga kompyuterlarning tatbiq qilinishini
insoniyat tarixida kitobning paydo bo’lishi, uning o’rni va ahamiyatiga qiyoslash
mumkin. Zero, kitobdan ma’lumotlarni saqlash va tarqatish maqsadida
foydalanilsa, kompyuterdan dars jarayonida o’quvchilarga bilim berishda
foydalaniladi. Ikkinchidan, kompyuterning ta’lim berishdagi vazifasi dars jarayoni
bilan chegaralanmaydi. O’quvchilar u bilan mustaqil ishlab, hatto uyda ham bilim
olishlari mumkin. Uchinchidan, kompyuter tarmoqlaridan foydalanish, masofadan
o’qitish hozirgi kun uchun orzu bo’lmay qoldi. Bu nogiron bolalar uchun ta’lim
olishning yagona imkoniyati, iqtidorli, o’ta qiziquvchan talabalar uchun mustaqil
ta’lim olish vositasi.
Kompyuterli o’qitishning afzalliklari juda ko’p: o’quvchilarda ma’lum
malakalarni shakllantirish vaqti qisqaradi; mashq qilinadigan topshiriqlar soni
oshadi; o’quvchilarning ishlash sur’ati jadallashadi; kompyuter tomonidan faol
boshqarishni talab qilinishi natijasida o’quvchi ta’lim sub’yektiga aylanadi;
o’quvchilar kuzatishi, mushohada qilishi qiyin bo’lgan jarayonlarni modellashtirish
va bevosita namoyish qilish imkoniyati hosil bo’ladi; kommunikatsiya
vositalaridan foydalangan holda darsni uzoqdagi manbalar bilan ta’minlash
imkoniyati hosil bo’ladi; kompyuter bilan muloqot didaktik o’yin xarakterini oladi
va bu bilan o’quvchilarda o’quv faoliyatiga motivatsiya kuchayadi va hokazo. Shu
16

sababli ta’limni kompyuterlashtirish muammolarini hal qilish bo’yicha barcha
iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda, ular bilan bir qatorda respublikamizda ham
turli yo’nalishdagi ilmiy tadqiqot ishlari o’tkazilmoqda.
Manbalar tahlili shuni ko’rsatadiki, ta’limda kompyuterdan foydalanish o’quv
predmetlarini o’qitish jarayonini kompyuterlashtirish muammolari bilan bog’liq
holda kompyuterning o’quvchilar aqliy taraqqiyotiga ta’siri (B.F.Lomov,
K.M.Gurovich); aqliy faoliyatni bosqichma-bosqich shakllantirish nazariyasi
(P.Ya.Galperin, N.F.Talizina); dasturlashtirilgan ta’lim nazariyasi (B.P.Bespalko);
inson-mashina o’zaro faoliyati nazariyasi (A.CHapanis, G.Pesk); kompyuter bilan
foydalanuvchi muloqotini tashkil qilish (A.M.Dovgyallo); o’quv faoliyatini
loyihalash (E.I.Mashbits); dastur vositalarini yaratishga qo’yiladigan ergonomik
talablar (D.Meyter, N.Bondarovskaya) kabi qator muammolar tadqiq qilingan
bo’lib, bizning tadqiqotimiz ularning u yoki bu jihatlari bilan bog’liq. Boshqacha
aytganda, yuqorida nomlari tilga olingan olimlarning tadqiqotlari bizning ilmiy
izlanishlarimiz uchun nazariy asos sanaladi.
2-§. Elektron ta’lim resurslaring o’quv mashg’ulotlarni olib borish
jarayonidagi o’rni
E lektron ta`lim resurslari tarkibiga – elektron darsliklar, elektron
qo`llanmalar, ko`rsatmalar, multimediyali vositalar, ma`lumotnomalar va
lug`atlar, elektron testlar va topshiriqlar hamda shunga o`xshash talabaning
mustaqil bilim olishining ta`minlovchi, o`rganishga qiziqish uyg`otuvchi resurslar
kiradi.
Elektron darslik – kompyuter texnologiyalariga asoslangan ta'lim
metodlaridan foydalanishga mo‘ljallangan o‘qitish vositasi bo‘lib, undan mustaqil
ta'lim olishda va o‘quv materiallarini har tomonlama samarali o‘zlashtirishda
foydalanish mumkin. Elektron darslikda fanning o‘quv materiallari o‘quvchiga
interfaol usullar bilan, psixologik va pedagogik jihatlar, zamonaviy axborot
17

texnologiyalari, audio va video animatsiyalar imkoniyatlaridan o‘rinli
foydalaniladi.
Elektron darsliklarni loyihalashtirish, ishlab chiqish va o‘quv jarayonida
keng foydalanish dolzarb masalaga aylanmoqda, chunki ulardan ommaviy ravishda
ta'lim sohasida qo‘llanila boshlandi. Oxirgi vaqtlarda elektron o‘quv nashrlarning
turli xillari yaratilib, ular o‘z tarkibiga oddiy gipermatn darslikdan tortib masofaviy
o‘qitishning kompleks tizimlarigacha qamrab olmoqda.
Elektron darsliklarni quyidagi turlarga ajratish mumkin:
• matnning elektron versiyasi;
• kitobning gipermatnli elektron versiyasi;
• grafik, jadval, rasmlar va gipermatnlar mavjud darslik;
• animatsiya, ovoz, grafik, jadval, rasmlar va gipermatnlar mavjud darslik;
•animatsiya, ovoz, grafik, jadval, rasm, gipermatnli va test tizimlari mavjud
darsliklar.
Elektron darsliklardan o‘quv jarayonida keng foydalanishning asosiy
muammosi — bu kompyuter ekranidan katta hajmdagi axborotlarni o‘qishdir.
Ushbu muammoni hal qilish uchun elektron darsliklarni matn va ovoz shaklida
taqdim etish mumkin. Bu ikki usul bitta o‘quv materialini turli shaklda taqdim
etishi bilan farqlanadi xolos.
Elektron darslikning matn usulida material, gipermatn ko‘rinishida taqdim
etilib, unda grafik, chizma, diagramma, fotografiya, animatsiya va video
qo‘llaniladi.
Elektron darslik materiali o‘qituvchiga diktor ovozi bilan yetkazilib, slayd-
shou ko‘rinishdagi material bilan birga beriladi. Audio va videoaxborotlarning
o‘zaro birgalikda qo‘llanishi o‘qitish samaradorligini keskin yuksaltiradi.
Elektron darslikni yaratishda kelajakda ayrim muammolarni yechish
lozimligi ayon bo‘ldi. Shulardan asosiysi, bu — o‘zbek kirill alifbosidagi «Q»,
«F», «O‘», «H» harflarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri matnga kiritishdir. Tajriba shuni
ko‘rsatmoqdaki, elektron darslikni oldin biror bir nashriyotda chop etilgan darslik
asosida yaratish lozim, chunki foydalanilayotgan materiallarni tahrir qilish talab
18

etilmaydi va ulardan skaner orqali foydalanish mumkin bo‘ladi. Bozor
munosabatlari axborot mahsulotlarining yangiligi, ishonchliligi va to‘liqligi
darajalariga yuqori talablar qo‘ymoqda. Chunki busiz samarali marketing, moliya-
kredit va investitsiya faoliyatini yuritish mumkin emas.
Elektron qo`llanma – biror bir fanga yo`naltirilgan, fanning o`quv hajmini
qisman yoki to`liq qamragan, ayrim bob va bo`limlarning keng tarzda yoritishga va
axborotning adaptatsiya blokini o`z ichiga olgan bo`lib, masofaviy o`qitish va
mustaqil o`rganish uchun mo`ljallangan o`quv manbaidir.
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlar tarkibiga ko`rsatmalar, multimediyali
vositalar, ma`lumotnomalar va lug`atlar, elektron testlar va topshiriqlarning asosiy
xususiyatlarini belgilab qo’yilgan.
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlar quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi
kerak:
• ta’limning yuqori sifat darajasida o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tishni ta’minlash;
• mustaqil ta’lim olish va o‘zini – o‘zi mustaqil nazorat qilish imkonini yuzaga
keltirish;
• axborotni mustaqil o‘rganishning turli uslublarini qo‘llash;
• tajriba-tadqiqot ko‘nikmalarini hosil qilish;
• bilim oluvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilganligi;
• o‘qitishga noan’anaviy yondashish, o‘quv materialini o‘rganishning vaqtini tejash
(talabalarga masofaviy o‘qish imkoniyatini berish).
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarni yaratish bosqichlari
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarni yaratish texnologiyasi katta mehnat hajmiga
ega bo‘lib, uni yaratishda tajribali professor-o‘qituvchilar va dasturni tuzuvchi
mutaxassis hamkorligida tayyorlanadi.
Elektron adabiyotni ishlab chiqish quyidagi keltirilgan bosqichlar olib
borilishi maqsadga muvofiq:
• ta’lim muassasalarida fanlar bo‘yicha Respublikada yaratilgan elektron
mahsulotlarning monitoringi o‘tkaziladi;
• yetakchi professor-o‘qituvchi, dasturchi (programmist), dizaynerlar jalb etiladi.
19

• professor-o‘qituvchilar fan bo‘yicha adabiyot, grafik, chizma, rasm, test,
mashg‘ulot, so‘rov, qiziqarli mashg‘ulot va hokazolar yig‘iladi va ularga asosan
o‘quv-uslubiy elektron mahsulotga ssenariy tuziladi.
• O‘quv uslubiy elektron mahsulotni tuzilmasi ishlab chiqiladi.
• Bo‘limlar, boblar va mavzular bo‘yicha mazmunini hamda ketma-ketligi ishlab
chiqiladi.
• Dizayner tomonidan elektron mahsulotga estetik shakl yaratiladi.
• Dasturchi o‘quv-uslubiy elektron mahsulotlarning alohida bloklarning algoritmini
tayyorlaydi va berilgan ssenariy, shakllar bo‘yicha tayyor elektron mahsulot
yaratadi.
• CD-diskka joylashtiriladi va foydalanuvchi uchun uslubiy qo‘llanma
tayyorlanadi.
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarga qo‘yiladigan asosiy talablar:
Elektron o‘quv mahsulotlar bilim oluvchilarning tasavvurini kengaytirishga,
dastlabki bilimlarini rivojlantirishga va chuqurlashtirishga, qo‘shimcha
ma’lumotlar bilan ta’minlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ko‘proq chuqurlashtirib
o‘qitiladigan fanlar bo‘yicha yaratiladi. O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarga
asosiy, jumladan: ilmiylik; pedagogik; didaktik; metodik; psixologik; ergonomik;
estetik; texnik va texnologik talablar qo‘yiladi.
O‘quv uslubiy elektron mahsulotlarning sifatini baholash mezonlari
1. Texnik mezonlar:
• avtomatik holda yuklanishi (avtozagruzka);
• boshqarish, ma’lumot kirgizish, ma’lumot olish va chiqish;
• EHMning namunaviy ishlash (parametrlarni kirg‘izilgan holda) imkoniyati;
• EHMning kerakli kadrlarini qayta yuklash imkoniyati;
• kiritilgan ma’lumotlarni qaytarish imkoniyati;
• ekranda berilgan va qayta ishlangan ma’lumotlarni chop etish imkoniyati.
2. Servis mezonlar:
• iyerarxik menyu mavjudligi (ma’lumotni qulay topish);
• interaktiv dialogning mavjudligi;
20

• yordam va sharkllarning mavjudligi;
• tasvirning aniqligi;
• dizayn;
• grafik va harflarning shriftlari bir-biri bilan uyg‘unlashganligi.
3. Pedagogik va psixologik mezonlar:
• ilmiy va pedagogik bilimlarning EHM aks ettirilganligi;
• dasturiy vositalardan foydalanishda pedagogik maqsadlarni tanlash
asoslanganligi;
• zamonaviy axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanuvchi yangi boshqaruv
sharkl va o‘qitish usullari mavjudligi;
• ta’limga muhimligi (didaktik talablarga javob berishi);
• o‘quv materialini ifodalanish shakli va uning mazmuni orasidagi optimal
bog‘liqligi (grafik, jadval, matn, chizma, sxema va hokazo);
• EHM ishlatilganda bexos tugmalarni bosishda, ma’lumotlarning o‘zgarmasligi va
stabil ishlashi;
• fikrlashni shakllantirish;
• bilim, ko‘nikma, mahoratlarni mustaqil egallashni shakllantirish;
• eksperimental va izlanish faoliyatini o‘quv jarayonida egallash.
4. Interaktivlik mezoni:
• dialogni olib borishda har xil vositalarning mavjudligi;
• o‘quv materialini o‘zlashtirishda osondan qiyinga o‘tish bosqichlari;
• o‘quv materialida istalgan bobidan foydalanish imkoniyati;
• javoblarni kiritish va olish variantlari;
• xatolarni tahlil qilish imkoniyati va to‘g‘rilash.
O‘quv jarayoni uchun mo‘ljallangan dasturiy vositalarning psixologik-
pedagogik, dasturiy texnik sifatini va ulardan o‘qitish jarayonida foydalanish
baholash mezonlari orqali amalga oshirilishi maqsadga muvofiq. O‘quv uslubiy
elektron mahsulotlarni ekspertizasi belgilangan tartibda maxsus ekspertlar
tomonidan o‘tkazilishi kerak. Maxsus ekspert guruhi tarkibiga ta’lim
muassasalaridan yuqori malakali pedagoglar, dastur tuzuvchilar, psixolog, dizayner
21

va yetakchi mutaxassislar kiritilishi lozim. Ma`lumki, ko`pchiligimiz o`z paytida
(hozir ham) bir qancha o`quv – uslubiy ko`rsatmalar, o`quv qo`llanmalar,
darsliklar, maqolalar va h.k. yozganmiz. Oldingi davrlarda (hali kompyuterlar
hayotimizga kirib kelmasidan oldin, yaqin 2000 yillarga qadar) biz yozgan barcha
risolalar oddiy mashinka yordamida qog`ozda chop etilar va bu kitoblar
o`quvchining qo`liga yetib borishi uchun kamida 2 – 3 yil o`tar (nashriyotda va
ko`paytirish bo`limlarida ancha muddat qolib ketar edi), shundan so`ng juda oz
nusxada o`quvchining qo`liga yetib kelar edi.
Zamonaviy kompyuter va programmalarning (masalan, MS Word) paydo
bo`lishi mualliflar uchun kitob yozishni, taxrirlashni va yangi materiallar bilan
boyitishni bir muncha osonlashtirdi. Endi kitoblarning nusxasi qog`ozda emas,
balki fayl sifatida kompyuter xotirasida saqlanadi. Ammo, matni Word fayli
ko`rinishida bo`lgan bu elektron kitobni rosmana kitob shaklida o`quvchilarga
yetkazib berish muammoligicha qoldi. Buning sabablari xuddi oddingidek.
Yuqorida ta`kidlaganimizdek, muallif uchun faqatgina kitobni yozish jarayoni
tezlashdi, halos. Bu muammoni hal etishda ba`zi bir muhim ishlar ham amalga
oshirildi. Masalan, kutubhonalarda kompyuterlar bilan jihozlangan honalar tashkil
etildi va bu kompyuterlarning xotirasiga darsliklarning elektron variantlari yozib
qo‘yildi. Undan o`quvchilar xohlagan paytlarida foydalanish imkoniga ega
bo`ldilar.
Uzluksiz ta’lim tizimida elektron axborot ta’lim resurslarini (EATR) yaratish
hozirgi vaqtda dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Dasturiy ta’minotlar tahlilini
bayon etishdan oldin, EAT resurslariga nimalar kirishini ko‘rsatib o‘taylik.
EAT resurslariga fan bo‘yicha yaratilgan elektron darslik, o‘quv qo‘llanma,
metodik ko‘rsatmalar, multimediali vositalar, ma’lumotnomalar va lug‘atlar,
gipermatnlar, elektron testlar va topshiriqlar hamda shunga o‘xshash talabaning
mustaqil bilim olishini ta’minlovchi, o‘rganishga qiziqish uyg‘otuvchi resurslar
kiradi[Fanning o‘quv–metodik majmuasi/ O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta
maxsus ta’lim vazirligi, 2009-yil].
22

Yuqorida keltirilgan resurslarga qo‘shimcha sifatida pedagogik dasturiy
vositalar, video va audio ma’ruzalar, virtual laboratoriya stendlari, intreaktiv
plakatlarni kiritish mumkin.
O’quvchiga, tinglovchiga biror axborotni etkazishda uning xususiyatlarini
bilish va ishonch hosil qilish kerak. SHunday ekan, axborotni ta’lim vositalaridan
biri deyishimiz mumkin. Axborot-ta’lim vositasi(ATV) – bu o’quv jarayonini
tashkil kilishning texnologik vositalarini, uni axboriy jihatdan qo’llab-quvvatlashni
va har qanday sondagi o’quv muassasalarining Internet vositalarida
hujjatlashtirilishini ta’minlovchi dasturiy-telekommuniktsion manbadir. Bundan
kelib chiqib, ATV ni asosiy elementlari sifatida texnologik vositalarni, axborot
manbalarini va tashkiliy-uslubiy ta’minotlarini keltirish mumkin. ATVning muhim
jihatlari: integrativlik, ko’pyo’nalishlilik, ko’chib yuruvchanlik, tarqaluvchanlik,
asinxronlik, filtrlanuvchanliklardir.
ATV yuqoridagi holatlarni namoyon qilish uchun uni ma’lum pedagogik
tomoyillar asosida kuzatib borish zarur. ATV axborot manbalarini yaratishda
quyidagi pedagogik tamoyillar ko’rib chiqiladi: ochiqlik tomoyili – o’quvchiga,
tinglovchiga axborot manbalarini tanlash imkoniyati va uni tashuvchilar (kitob, D,
videokasseta va hokazolar)da bo’lishi;
- ko’p yo’nalishlilik tomoyili – hodisa va jarayonlar turli nuqtai nazarlarda
ko’rsatilganbo’lishi;
- erkinlik tomoyili – mavjud ma’lumotlarni tanlay olish va uni tanqidiy baholash;
- dinamik tomoyili – ma’lumotlar yangilanib turilishi; ma’lumot to’plash va
saqlash tomoyili – keyingi guruh uchun elektron kutubxona bo’la oladigan
namunali o’quvchilar va tinglovchilar ishlari arxivini yuritish.
Bu tizimida o’qitish modeli tabiatan almashib turadi. U ma’lumot va bilim
o’rtasidagi o’tishni boshqarish jarayoni yordamida rivojlanadi, ma’lumotni o’qish
uchun ruxsat beradi. U global tus olganda, o’quv muassasasi axborot manbalar
tizimi qatoridan o’rin oladi. Barcha olingan bilimlar axborot kontekstning umumiy
tushunchalariga kirib ketadi. Ushbu model ichida mustaqil xarakat qilib o’qishni
o’rganadi.
23

O’quv muassasasi ichida yoki uning tashqarisida ma’lumot berishning yangi
shakli haqiqiy didaktik axborot yaratishda o’zaro hamkorlik tushunchalarini
zaruriy holatga keltiradi. Bu bilimni orttirish modeli deb ataladi.
Bilimlarni orttirish modeli ikki jarayonni, ya’ni so’nuvchi va o’suvchi jarayonlarni
o’z ichiga olishi mumkin. O’sish jarayonida qismiylikdan umumiylikka o’tish yoki
boshqacha aytganda, mahalliydan global ko’rinishga o’tish yuz beradi. Bunda
o’quv jarayoni orqali orttirilgan bilim asosini olingan axborot tashkil qiladi. Bunga
ma’lumotnomadan foydalana olish, tanqidiy fikrlash va axborot munosabatini
boshqara olishni misol qilib keltirish mumkin. So’nuvchi jarayonda umumiylikdan
oddiylikka yoki globallikdan mahalliylikka o’tiladi. Bunda mavjud axborot o’qitish
jarayoni orqali bilimga aylanadi. Bunday o’tishga bilim orttirish o’quv muassasasi
ko’rsatmasiga emas, o’quvchilarga bog’liq bo’lgan barcha holatlar misol bo’la
oladi. Bunday o’tishni rivojlantirishning xususiy vositalari sifatida turli
ma’lumotlar bazasi, o’quv televideniyasi va internet tarmog’i manbalari keltiriladi.
ATV ning tashkiliy-metodik darajasi: ta’lim dasturlarining shaxsiy-mo’ljallangan
xarakterliligi, hamkorlik faoliyati usullari, o’rganuvchilarni ta’limning asosiy
sub’ekti sifatida faolligi va erkinligi, o’quv jarayoni birgalikdagi harakat harakteri
va tarkibning munosabatli va muammoliligi, refleksivligi, o’zgaruvchanligi, ta’lim
tarkibi muammo nuqtai-nazaridan yoki uning echimi yuzasida namoyish qilinishi,
qo’llab-quvvatlash motivtsiyasi tomoyili, o’rganuvchilar faoliyati va ta’lim
tarkibini tashkil qilishning modul-blokli tomoyili, interfaol – nafaqat o’qituvchi va
tinglovchi o’rtasida, balki guruh tinglovchilari o’rtasidagi doimiy aloqa
tamoyillariga moslashishi. Ta’lim muassasalari o’zining ilmiy–axborot
majmualariga ega bo’lishi, xodimlari zamonoviy axborot-kommuniktsion
texnologiyalardan foydalanishni mukammal o’zlashtirishlari, axborotlarni izlash,
tartiblash, tahlil qilish va umumlashtirishni bilishlari, ular oldiga qo’yilgan hozirgi
kun talabidir. Chunki kimlar uchundir rost, kimlar uchundir yolg’on globallashuv
va integrtsiyalashuv sharoitida oltin, platina, javohirdan ko’ra ko’proq qiymatga
ega bo’lgan axborot jahon bozoridan munosib joy olmoqda. Kim axborotga egalik
qilsa, u dunyoni boshqaradi, qabilidagi gap-so’zlarning bot-bot takrorlanayotgani
24

ham bejizga emas. Axborotning birinchi ahamiyati uni tez etkazishdadir. Buning
uchun tezlikni oshirib, masofani qisqartirishga erishilmoqda. Morze telegrafi,
telefon, radio, televidenie va Internet esa maqsadga erishish uchun katta
imkoniyatlar yaratadi. Dunyo bozorida axborotning eng tez tarqalishida oynai
jahon va “o’rgamchak turi”-internet katta rol o’ynamoqda. ATVni amalda qo’llash
uchun o’quv muassasalari yuqori darajadagi telekommuniktsion vositalarga,
internet texnologiyasiga, rivojlangan axborot tizimiga ega bo’lishi hamda elektron
o’quv materiallar, elektron darsliklar yaratish va ularni etkazish imkoniyatiga ega
bo’lish talab etiladi.
Elektron taqdimotlardan darsda namoyish va ko‘rgazmali material sifatida
foydalanish pedagogga katta yordam beradi. O‘quv materialining elektron
taqdimotda animatsiyalar shaklida berilishi o‘tilayotgan mavzuni tushunishni
yengillashtiradi va ko‘rgazmalilikni oshiradi. Namoyish slaydlarini o‘quvchilarga
tarqatma material sifatida ham berish mumkin.
Slaydlarga nisbatan o‘quvchilar o‘zlarining fikrlarini yozadi va bu orqali
ular axborotlar bilan ishlashning quyidagi malakalariga ega bo‘ladilar:
• grafik axborotlarni matn shakliga keltirish yoki teskarisi;
• muhokama etilayotgan mavzu bo‘yicha xulosalar va savollarni shakllantirish;
• o‘zining o‘quv-bilish faoliyatini rejalashtirish.
Bunday metodika o‘qituvchiga yangi axborotlarni ko‘paytirib borish,
o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasi o‘zgarishi bilan ma'lum bir mavzuga
mo‘ljallangan slaydlarni takomillashtirib borish imkoniyatini beradi.
Metodik jihatdan o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro muloqoti ikki turdagi
ta'sirdan iborat. Birinchisi — o‘qitishning ma'lum bosqichida o‘quvchiga shu
bosqichdagi masalani tushunishga yordam beruvchi yo‘naltiruvchi savollar.
Ikkinchisi — masalani aniqlashtiruvchi fikrlar va harakatlar usulini ko‘rsatish.
Savollar va ko‘rsatmalar soni nazariy va amaliy materiallarning o‘quvchi
tomonidan o‘zlashtirilishi hamda malakaning shakllanishiga bog‘liq ravishda
beriladi.
25

Amaliy tahlillar ta'lim jarayonida katta samaraga ega bo‘lishi uchun o‘quv
jarayonida interfaol didaktik o‘yinlar va mashq qildirgichlardan foydalanishni
taqozo etadi. Ular o‘quvchilarning jamoa bo‘lib yoki individual faoliyatini, kasbiy
malaka va ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Interfaol o‘yinlar
ma'lum bir kasbiy sifatlarga va malakaga ega bo‘lajak o‘qituvchi shaxsini
shakllantirish maqsadida kelajakda kasbiy faoliyati bilan bog‘liq vaziyatlarni
modellashtirish imkoniyatini beradi. Aynan didaktik o‘yinlar va mashq
qildirgichlarni yaratish elektron o‘quv-metodik majmualar yaratishda katta
qiyinchiliklar tug‘diradi. Bu qiyinchilik dasturiy-texnik va metodik qiyinchiliklar
bilan bog‘liq.
Ushbu sohaning yangiligi va o‘quv-uslubiy ta'minotning yo‘qligi ishlab
chiqilayotgan elektron darsliklarning sifat darajasiga jiddiy ta'sir ko‘rsatmoqda.
Bundan tashqari, darsliklarni yaratishning yagona standartlari majud emasligi va
dasturiy vositalarining turli ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilishi elektron
darsliklarni o‘quv jarayonida samarali qo‘llashga to‘sqinlik qilyapti deyish
mumkin.
Shuning uchun ham yaratilayotgan elektron darsliklarni baholash
mezonlarini belgilab olish lozim. Avvalambor, elektron darsliklar o‘tilayotgan
darslar sifatini yuksaltirishiga qanday ta'sir ko‘rsatishini bilish kerak. Elektron
darsliklarning an'anaviy usullarga nisbatan quyidagi afzalliklarini keltirish
mumkin:
1. O‘quv axborotlarining taqdim etilish shakli.
2. Kerakli axborotlarni qidirish imkoniyati.
3. Olingan bilimlar darajasini nazorat qilish usullarining mavjudligi.
4. O‘qituvchi bilan teskari aloqaning mavjudligi.
Shulardan kelib chiqib, elektron darsliklarni yaratishning quyidagi
tamoyillarini keltirish mumkin:
• multimedia ma'lumotlari (matn, grafik, audio, video, animatsiya) asosida
axborotlarni taqdim etish;
• qidirish va yo‘llash imkoniyatlarini kiritish;
26

• olingan bilimlar darajasini nazorat qilishning ob'yektiv tizimini kiritish;
• tarmoq texnologiyalari asosida o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro interaktiv va
teskari aloqasining yo‘lga qo‘yilishi.
Axborot mahsulotlarining respublikamiz hayotida tutgan o‘rni va roli ijobiy
tomonga o‘zgarib bormoqda. Mamlakatimizda axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari bozori industriyasini tarkib toptirish jamiyatimizda chuqur ijtimoiy
o‘zgarishlarga olib kelib, uni «industrialdan axborotlashgan jamiyatga»
aylantirishiga ishonchimiz komil.
EAT resurslarini yaratishda keng ishlatilib kelinayotgan dasturiy
ta’minotlardan biri Ispring dasturi hisoblanadi [ http://www.ispringsolutions.com ].
Odatda, taqdimotni o‘tkazishga tayyorlanish jarayonida aksariyat hollarda
Microsoft PowerPoint dasturiy ta’minotidan foydalaniladi. Ammo bunday
taqdimotlar faqat mazkur mahsulot formatidagina bo‘lishi mumkin (ppt, pptx).
Hozirgi vaqtda internet texnologiyalarining rivojlanishi va o‘z navbatida, masofali
ta’lim turining paydo bo‘lishi natijasida taqdimot fayllarini internet brauzerining
o‘zida onlayn ravishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rish uchun flash (swf) formatida yoki
HTML 5 texnologiyasi asosida yaratilgan fayl bo‘lishi kerak. Hozirga kelib,
PowerPoint dasturida tayyorlangan taqdimotdan flash-rolik shakllantirish
imkoniyatini beruvchi dasturlar yaratilgan. Mahsulot iSpring deb nomlanadi va
iSpring QuizMarker, iSpring PRO va iSpring Kinetics kabi variantlarga ega
[ http://www.ispringsolutions.com ]. Mustaqil ekspertlarning fikriga ko‘ra, bugungi
kunda mazkur mahsulot tezligi, bir formatdan boshqa formatga konvertatsiyalash
sifati va optsiyalar soniga ko‘ra eng yaxshilaridan biri hisoblanadi. iSpring nafaqat
flash-taqdimotlarni yaratishga, balki ta’lim jarayonida qo‘llanilishi mumkin
bo‘lgan roliklar tayyorlashda, xususan, ularga turli shakldagi so‘rovlar, elektron
testlarni ham kiritgan holda o‘zaro interaktiv bog‘lanish imkoniyatini ham beradi.
27

3-§. Mustaqil ta’limni tashkil etishda o’rgatuvchi dasturlarning o’rni
Talabalarning mustaqil ishlari O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta
maxsus ta`lim vazirligining “Talaba mustaqil ishini tashkil etish to`g`risida” gi
2009 yil 14 avgustdagi 286-sonli buyrug`i va “Talaba mustaqil ishini tashkil etish,
nazorat qilish va baholash tartibi to`g`risidagi Na`munaviy nizom” asosida tashkil
etiladi.
TMIni tashkil etishda talabaning akademik o`zlashtirish darajasi va qobiliyatini
qisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish mumkin:
 fanning ayrim mavzularini o`quv adabiyotlari yordamida mustaqil
o`zlashtirish, o`quv manbalari bilan ishlash;
 amaliy, seminar va labaratoriya mashqulotlariga tayyorgarlik ko`rib kelish;
 ma`lum mavzu bo`yicha referat tayyorlash;
 hisob-kitob va grafik ishlarini bajarish;
 amaliyotdagi mavjud muammoning yechimini topish, test, munozarali
savollar va topshiriqlar tayyorlash;
 amaliy mazmundagi nostandart masalalarni yechish va ijodiy ishlash;
 uy vazifalarini bajarish va boshqalar.
Talaba ning mustaqil ish topshirishdagi vazifalari quyidagilardan iborat:
o yangi bilimlarni mustaqil tarzda puxta o`zlashtirish ko`nikmalariga ega
bo`lish;
o kerakli ma`lumotlarni izlab topish qulay usullari va vositalarini aniqlash;
o axborot manbalari va manzillaridan samarali foydalanish;
o an`anaviy o`quv va ilmiy adabiyotlar, m e `yoriy xujjatlar bilan ishlash;
o elektron o`quv adabiyotlari va ma`lumotlar banki bilan ishlash;
o internet tarmog`idan maqsadli foydalanish;
o berilgan topshiriqning rastional yechimini belgilash;
o ma`lumotlar bazasini b e lgilash;
28

o ish natijalarini ekspertizaga tayyorlash va ekspert xulosasi asosida qayta
ishlash;
o topshiriqlarni bajarishda tizimli va ijodiy yondashish;
o ishlab chiqilgan yechim, loyiha yoki g`oyani asoslash va mutaxassislar
jamoasida himoya qilish;
o darslik va o`quv qo`llanmalarning (ularning to`la ta`minlanganligi taqdirda)
boblari va mavzularini o`rganish.
Talabalar mustaqil ta’limini tashkil etish jarayoni quyidagi bosqichlarni o‘z
ichiga oladi:
 tayyorgarlik ko‘rish (maqsadni aniqlash, dastur tuzish, metodik ta’minotni
tayyorlash, qurilmalar va boshqalar);
 asosiy (dasturni amalga oshirish, ma’lumotlarni qidirish usullaridan
foydalanish, o‘zlashtirish, qayta ishlash, qo‘llash, bilimlarni uzatish,
natijalarni fiksirlash, ishlash jarayonini mustaqil tashkil etish);
 yakunlovchi (baholash va natijalarni tahlil qilish, ularni tizimlashtirish,
dastur va ishlash usullari effektivligini baholash, mehnatni optimallashtiri
haqida xulosalar).
O‘qituvchi funksiyalari quyidagilar:
 fan bo‘yicha auditoriya va auditoriyadan tashqari o‘quv rejaga asosan shakl,
mazmun, hajm bo‘yicha talabalar mustaqil ta’limi rejasini ishlab chiqish;
 mustaqil ta’lim bo‘yicha, fan bo‘yicha o‘z-o‘zini baholashni o‘tkazish va
bilim darajasini nazorat qilish materiallari bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar
ishlab chiqish;
 talabalarga maslahatlar berish jadvalini tuzish;
 birinchi darsda talabalarga mustaqil ish ko‘rinishi va topshirish vaqtlarini
etkazish;
 talabalar mustaqil ishlarini bajarishlarini doimiy nazorat qilish.
Turli o‘quv mashg‘ulotlarini olib borishda talabalar mustaqil ta’limini tashkil
etish quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
29

 talabalar mustaqil ta’lim soatlarini ko‘paytirish maqsadida o‘quv rejalarni
qayta ishlab chiqish. Bunda mavzular va bo‘limlar bo‘yicha adabiyotlar
bilan ta’minlanganligi va barcha ta’lim oluvchilar foydalani olishlari
inobatga olinishi zarur;
 ta’lim usullarini optimallashtirish, zamonaviy ta’lim va axborot
texnologiyalarini, elektron ta’lim resurslarni ta’lim jarayoniga kiritish;
 talabalar mustaqil ta’limini joriy nazorat tizimini takomillashtirish (reyting-
bal tizimini qo‘llash, kompyuterlashtirilgan test sinovlari va boshqalar);
o talabalarning amaliyot va o‘quv-tajriba ishlarini o‘tkazish usullarini
takomillashtirish.
Mustaqil ta’limni tashkil etishda masofali ta’lim, o’rgatuvchi dasturlar,
elektron kitoblardan keng foydalanib kelinmoqda. Yaqin vaqtlargacha masofaviy
ta’lim, sirtqi ta’lim, ochiq ta’lim va hokazolar kabi tushunchalar deyarli bir-biridan
ajratilmas edi. Biroq hozirgi vaqtga kelib, masofaviy ta’lim MT o‘z ahamiyati va
zarurligini isbotladi. Biroq hozirgacha, MT – bu ta’lim shaklimi yoki
texnologiyami degan savollar dolzarbligicha qolmoqda. Chunki, bu savolning
tushunchasidan masofaviy ta’li mning strategiyasi, amalga oshirish taktikasi hamda
o‘qituvchilarni masofaviy ta’limda ishlashga tayyorgarligiga bog‘liq bo‘ladi.
Hozirgi vaqtda masofaviy ta’limning tadqiqotchi va amaliyotchilari tomonidan
unga quyidagicha asosiy ta’rif berib kelinmoqda:
– Masofaviy ta’lim – bu o‘quv materialining yetkazib berilishida, mustaqil
o‘rganishida, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida muloqot almashinuvida
qo‘llaniladigan, an’anaviy va yangi axborot texnologiyalarni hamda ularning
texnik vositalarni keng qamrovda ishlatilishidagi ta’limning sintetik, integral,
ijtimoiy shaklidir.
– Masofaviy ta’lim – Interfaollikni nazarda tutgan Internet
texnologiyalarining maxsus vositalari yoki boshqa vositalar bilan amalga
oshiriladigan, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida o‘zaro ta’sir masofada amalga
oshiriladigan va o‘quv jarayoniga mos bo‘lgan kompyuterlarni (maqsad, mazmun,
usullar, tashkiliy shakllar) aks ettirgan ta’lim shaklidir. Yuqorida keltirilgan
30

ta’riflardan masofaviy ta’lim mohiyatini tushunishga yagona tizim yo‘q deb xulosa
qilish mumkin. Biroq hozirgi vaqtda oliy o‘quv yurtlarida masofaviy ta’li mni
masofaviy ta’limning texnologiyasi ko‘rinishida keltirilgan, bu esa qonunchilik
bazasi bilan mustahkamlanmagan.Shunday qilib, masofaviy ta’lim texnologiyasi
deganda:
CD – texnologiyasi tushuniladi (vaqtinchalik talabalarda keys-texnologiya)
– o‘quv materiallari, o‘quvchilarga chop etiladigan va multimediali olib
yuriladigan vositalarda keltirilgan (disklar CD-ROM, DvD-ROM). U qoidaga
asosan kunduzgi shakldagi mashg‘ulotlarga mos ravishda qo‘llaniladi: ko‘rgazmali
ma’ruzalar, seminarlar, trenglar, konsultatsiyalar va nazorat ishlari. O‘qituvchi
bilan bo‘ladigan muloqotlarning bir qismi (misol uchun, konsultatsiya),
shuningdek, elektron kutubxonalardan axborotlar va ma’lumotlar olinishi, Internet
orqali amalga oshirilishi mumkin.
Tarmoq texnologiyasi – oliy o‘quv yurtlarining Internet serverida
joylashadigan kompyuterda o‘rgatiladigan dasturlar va elektron darsliklarni
ishlatilishidir. Internet orqali o‘qituvchi bilan bog‘lanilib, oraliq va yakuniy test
nazoratlaridan o‘tishi mumkin. Qator oliy o‘quv yurtlari ma’ruza va amaliy
mashg‘ulotlarini xuddi shuningdek, aniq vaqt rejimida o‘tkazadilar.Imtihonlarni
o‘quvchilarning yashash joylariga yaqin bo‘lgan oliy o‘quv yurtla-rining o‘quv
markazida o‘tkazadilar. Tarmoqli o‘qitish mustaqil tarzda, shuningdek, axborot
ta’lim muhitining ochilishi asosida tashkil etilishi mumkin.
Televizion-yo‘ldoshli texnologiya tashkiliy jihatdan tarmoq texnologiyasi
bilan o‘xshashdir, faqat o‘qituvchi va o‘quvchilar muloqoti aloqaning yo‘ldoshli
kanallari bo‘yicha amalga oshiriladi.Yuqorida qayd etilgan uchala texnologiya
bo‘yicha hozirgi vaqtda, ta’limning kunduzgi va masofaviy davrlarini
moslashtirgan holda ko‘pincha gibridli modelidan foydalaniladi. Biroq chet elda
masofaviy ta’lim shakli sifatida ko‘riladi, shuning uchun quyidagi savol dolzarb
hisoblanadi: Masofaviy ta’lim – bu shaklmi, texnologiyami yoki vositami?
Masofaviy ta’limni ta’lim shakli sifatida ko‘rib chiqamiz.
31

Masofaviy ta’lim ta’limning yangi shakli sifatida mutlaqo mustaqil ta’lim
bo‘la olmaydi. Masofaviy ta’lim kunduzgi ta’lim mazmunidagi kabi mos ravishda
o‘sha maqsadlar bilan quriladi (agar u ta’limga mos keluvchi dastur bo‘yicha
qurilsa), lekin, materialni yetkazish shakli, o‘qituvchi va o‘quvchilar shuningdek,
o‘quvchilarning o‘zaro o‘rtasidagi ta’sir etish shakli boshqacha bo‘ladi. Masofaviy
ta’limning asosiy bazaviy didaktik prinsiplari boshqa yuksak ta’lim turlari kabidir,
lekin masofaviy ta’limning tashkiliy prinsiplari boshqachadir, ular masofaviy
ta’lim uchun xosdir, chunki shakl xususiyatlari, internetning axborot vositasi
imkoniyatlari, uning xizmatlari (chatlar, forumlar, elektron pochta,
videokonferensiya) bilan ifodalangan.
Masofaviy ta’limning o‘ziga xos xususiyatlari sifatida modullilik, o‘qituvchi
rolini o‘zlashtirish, o‘quv jarayoni subyektlarining masofa bilan ajratilganligi,
ta’limning virtual kooperativligi, o‘qituvchi tomonidan yuritiladigan nazorat
ustidan o‘z nazoratini o‘rnatish, zamonaviy maxsus ta’lim texnologiyalari va
vositalarining ishlatilishini keltirishimiz mumkin.
Masofaviy ta’lim ishlatilishining asosiy sohalariga quyidagilarni kiritish
mumkin:
– ma’lum sohalar bo‘yicha pedagogik kadrlar malakasini oshirish;
– imtihonlarni ekspert usulida topshirishda alohida o‘quv fanlari bo‘yicha
maktab o‘quvchilarini tayyorlash;
– ma’lum yo‘nalishdagi o‘quv muassasalariga o‘qishga kirish uchun maktab
o‘quv-chilarini tayyorlash;
– maktab o‘quvchilarning yo‘nalishlari bo‘yicha ta’lim olishlarini tashkil
etish;
– qiziqish bo‘yicha qo‘shimcha ta’lim olish;
– kadrlarni kasbga qayta tayyorlash;
– kasbiy tayyorgarlik.
Masofaviy ta’lim bilan kunduzgi va sirtqi ta’lim shakllarini taqqoslab, shuni
xulosa qilish mumkinki, masofaviy ta’limni, personal kompyuterlar, video va
32

audio texnika, kosmik va optik tolali texnikaning ishlatilishida asoslangan ta’limni
axborot texnologiyalari bilan ta’min etilganligi sirtqi va kunduzgi ta’lim
rivojlanishining yangi bosqichi sifatida ko‘rish mumkin. Masofaviy ta’lim
ta’limning sirtqi shaklidan shunisi bilan farq qiladiki, unda materialning mohiyatli
qismi mustaqil o‘zlashtirilmasdan, o‘qituvchi bilan doimiy muloqotda
amalgaoshiriladi (telefon va internet, ma’ruza va seminarlarda onlayn rejimidagi
konsultatsiyalar).Shuningdek, masofaviy ta’limning sirtqi ta’lim shaklidan asosiy
farqlari sifatida quyidagilarni kiritish mumkin: – telekommunikatsiya vositalari
yordamida o‘qituvchi bilan doimiy (tyutor bilan) muloqot, vujudga keladigan
savollarni u bilan operativ tarzda muloqot qilish imkoniyati.
Talaba mustaqil ishining maqsadi – o`qituvchining raxbarligi va nazorati
ostida talabada muayyan o`quv ishlarini mustaqil ravishda bajarish uchun zarur
bo`lgan bilim va ko`nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishdir.
Mustaqil ish uchun beriladigan topshiriqlarning shakli va xajmi, qiyinchilik
darajasi semestrdan-semestrga ko`nikmalar qosil bo`lishiga muvofiq ravishda
o`zgarib, oshib borishi lozim. Ya`ni, talabalarning topshiriqlarni bajarishdagi
mustaqilligi darajasini asta-sekin oshirib, ularni topshiriqlarni bajarishga tizimli va
ijodiy yondashishga o`rgatib borish kerak bo`ladi.
Mustaqil ishning maqsadi оlingan nazariy bilimlarni mustahkamlash,
belgilangan mavzular asоsida qo’shimcha bilim оlishdan ibоrat. Shu sababli u
o’qituvchining talabalarga оldindan berib qo’yiladigan mavzulari asоsida tashkil
qilinadi. Bunda talabalar ushbu ishlarni bajaradilar:
-amaliy mashg’ulоtlarga tayyorgarlik;
-nazariy tayyorgarlik ko’rish;
-uy vazifalarini bajarish;
-o’tilgan materiallar mavzularini takrоrlash;
-mustaqil ish uchun mo’ljallangan nazariy bilim mavzularini o’zlashtirish.
Kursishni bajarish natijasida yaratilgan dastur talabalarni mustaqil ta’lim olish
jarayonida foydalinshlari uchun juda qulay dasturiy vositadir. Uchbu dasturiy
vosita ta’lim samaradorligini ortirishga xizmat qiladi.
33

Bunda talabalar infоrmatika fanidan оlgan bilimlarini amaliy mashg’ulоtlarda
bajarishlari bilan mustahkamlashlari, asоsiy mavzularni tushunishlari, hamda
ularni sоhalariga оid masalalarni yechishda qo’llay оlishlari talab qilinadi.
Mustaqil ish mavzularining o’zlashtirilishi ta`lim jarayonida o’qituvchi tоmоnidan
uzluksiz nazоrat qilib bоriladi va tоpshiriq natijalari yozma hisоbоt sifatida qabul
qilinadi.
2-BOB
2.1. O'qishni tashkil etish
Tadqiqotimizning maqsadi boshlang'ich maktabda texnik o'qitish vositalarining
ahamiyatini ko'rib chiqishdir. Boshlang'ich maktabda o'qitishning yorqin
jarayonida TSO me'yorlarini o'rganish uchun biz Leninskoye qishlog'idagi MKOU
Nosh maktabining boshlang'ich sinf o'qituvchilari orasida so'rov o'tkazdik . Biz o'z
oldimizga quyidagi vazifalarni qo'ydik:
1. Boshlang’ich sinflarda ko’proq qo’llaniladigan texnik o’quv qurollari turlarini
aniqlang.
2. O`qitishning texnik vositalaridan foydalanish chastotasini aniqlash.
3. Boshlang’ich sinflarda o’qitishning texnik vositalaridan foydalanishning
afzalliklari va kamchiliklarini aniqlang.
usuli , o'qituvchilar va ota-onalarning so'rovi va so'rovi.
Suhbat - bu muloqot haqida ma'lumot; so'rovga.
TSO ni qo'llash uchun hech qanday suhbat bo'lmadi.
: " Darslarda TSO"
Maqsad: TCO ni qo'llash .
O'qituvchilarim uchun.
TSOni ijobiyga tatbiq etish talabalarni faollashtiradi, tadqiqot qiladi, oshiradi.
Sinfda emas . Uning qo'llanilishi bir qator masalalarni hal qilishdir : faollashtirish,
34

uni optimallashtirish, faoliyatga qiziqish, ularni oshirish, ish va ko'nikmalarga
erishish. dasturlari va individual uchun, chunki ular talabalar tanlagan tarzda o'quv
davomiyligini ta'minlaydi. "Interfaol texnologiyalardan foydalanish" mavzusida
ota-onalar o'rtasida so'rov.
So'rovning maqsadi : o'quv jarayonida interfaol texnologiyalarning ahamiyatini
tushunish, ota-onalarga o'z farzandlariga tadqiqotda yordam berish, topshiriqlarni
bajarish.
O'qituvchi uchun so'rovnoma
So‘rovning maqsadi: o‘quv jarayonida interfaol texnologiyalardan foydalanish,
ularning ahamiyati va tashkil etilishi.
2.2. Tadqiqot natijalari
"Interaktiv texnologiyalardan foydalanish" mavzusida ota-onalar o'rtasida so'rov.
So'rovning maqsadi: o'quv jarayonida interfaol texnologiyalarning ahamiyatini
tushunish, ota-onalarga o'z farzandlariga tadqiqotda yordam berish, topshiriqlarni
bajarish.
Axborot kompyuter texnologiyalari bo'yicha ota-onalarning so'rovi
So'rovda o'rta guruh ota-onalari ishtirok etishdi. Tarqatilgan so'rovnomalar - 35
dona, to'plangan - 100%.
Anketada ota-onalarga berilgan savollar ularning maktabda axborot va kompyuter
texnologiyalaridan foydalanishga munosabatini aniqlashga qaratilgan edi.
1. “Maktabda axborot kompyuter texnologiyalaridan foydalanishga
munosabatingiz qanday?” degan savolga. Ota-onalarning fikrlari ikkiga bo‘lingan:
atigi 3% AKTdan maktablarda foydalanmaslik kerak, qolganlari taxminan teng
taqsimlangan: 51% maktabgacha ta’lim muassasalarida AKTdan foydalanish
mumkin, 46% ulardan foydalanish cheklangan bo‘lishi kerak, deb hisoblaydi. Bu
ko'pchilik ota-onalar kompyuterning bolani o'qitish jarayonida ma'lum foyda
keltirishini tushunishlarini isbotlaydi. Va haqiqatan ham maktabda axborot-
35

kompyuter texnologiyalaridan foydalanish bo'yicha belgilangan me'yorlarga rioya
qilish kerak.
3-rasm AKTdan foydalanish
2. “Sizning oilangizdagi bola odatda uyda kompyuterdan qaysi biri uchun
foydalanadi?” degan savol. ota-onalarning kompyuterdan qanday foydalanishini va
uni uyda qanday ishlatishini aniqlash so'ralgan. Ijobiy lahza aniqlandi: bolalar uyda
audio ertaklarni tinglashadi, o'ynashadi, maxsus rivojlanish dasturlari bo'yicha
o'qishadi - 100%.
3. Juda muhim savol "Farzandingiz kompyuterda nima qilayotganini
kuzatasizmi?". Ota-onalarning javoblari dalda beradi, chunki ko'p hollarda ota-
onalarning 97 foizi bolani aniq kuzatib boradi, 3 foizi ular harakat qilishlarini tan
olishadi, lekin kamdan-kam muvaffaqiyatga erishadilar, ya'ni ular har doim ham
bolalarni kerak bo'lmagan ma'lumotlardan nazorat qila olmaydi va cheklay
olmaydi.
36

4-rasm “Farzandingiz kompyuterda nima qilayotganini kuzatib turasizmi?”
4. "O'zingiz haqingizda nima deya olasiz" degan savol. ota-onalar o'zlarini Internet
foydalanuvchisi sifatida qanday ko'rishlarini tushunishga qaratilgan. Natijalar
zamon ruhiga mos keladi, chunki kompyuter hayotimizga mustahkam kirib
kelganligi sababli, ota-onalarning katta qismi kompyuterdan foydalanadi.
Respondentlarning atigi 3 foizi uyda kompyuterga ega emas. Shu bilan birga,
xuddi shunday 3% maktablarda AKTdan foydalanishga qarshi.
5. “AKTdan foydalanishning qaysi jihatlariga qo‘shilasiz?” degan savolga javob.
ko'rsatadiki, umuman olganda, ota-onalar axborot va kompyuter
texnologiyalarining ijobiy tomonlarini to'g'ri idrok etadilar. Tabiiyki, AKTdan
foydalanish qat'iy dozalash va faqat yoshga mos ravishda qo'llanilishi kerak. Biroq,
so'rovda qatnashgan ota-onalarning 3 foizi kompyuterdan foydalanishning ijobiy
tomonlarini ko'rmaydi.
O'qituvchi uchun so'rovnoma
So'rovning maqsadi: o'quv jarayonida interfaol texnologiyalardan foydalanish,
ularning ahamiyati va tashkil etilishi.
O'qituvchilarni so'roq qilish natijalarini tahlil qilish.
37

O'qituvchilarning o'rtacha yoshi 44 yosh
95,0 foizi oliy pedagogik ma’lumotga ega.
O'qituvchilarning 98,0 foizi uyda kompyuter borligini ta'kidlamoqda.
96,0% - bu uyda Internetga kirish imkoniyatiga ega.
62,0 foizi planshet, 76,0 foizi smartfonga ega.
80,0% o'zlarining kompyuter qobiliyatlarini "Quvvatli foydalanuvchi" deb
baholaydilar. 9,0% o'zini mutaxassis deb hisoblaydi. 10,0% dan kamrog'i
kompyuterdan qanday foydalanishni bilmasligini yoki deyarli bilmasligini
bildirgan.
93,0 foizi kompyuterdan besh yildan ortiq foydalanayotganini ko'rsatdi.
Har kuni uyda kompyuterdan foydalanish 97,0%
89,0% ular har kuni maktabda dars o'tkazish uchun kompyuterdan
foydalanishlarini bildirishdi.
O'qituvchilarning qariyb 75,0 foizi so'nggi besh yil ichida kompyuter
texnologiyalari bo'yicha ixtisoslashtirilgan kurslarni tamomlaganliklarini
ta'kidladilar. Bundan tashqari, 35,0 foizi o‘z fanini o‘qitishda AKTdan foydalanish
metodikasi bo‘yicha kurslarda qatnashgan.
olingan , biz mablag'lar ko'paygan degan xulosaga keldik. Ulardan foydalanish
bilan. Bugungi kunga qadar har birida TSO . Barcha o'qituvchilar : ,, magnitafon ,:
Shuningdek, tasviriy san'at idorasida va kompyuterda , musiqada -,, magnitafon ,.
o'qituvchining vositalarga qiziqishi ortadi va o'quvchilar.
2.3 Boshlang'ich sinf o'qituvchisi uchun tavsiyalar
5-10 daqiqalik texnik dars. TCO dan foydalanish bilan ham muhimdir. Talabalar
soni 3-4, sinflar - 4-6 bo'lmasligi kerak. hamma uchun 136 soat, va (profil ,
zamonaviy) - 442 soat.
38

uni oshirish , konsentratsiyasi, shuning uchun havo, undan oldin va keyin
ta'minlash. Xizmat ko'rsatadigan TCO bo'yicha. Elektr jihozlarining qismlarini
almashtirish va uni ta'mirlash quvvat manbalari o'chirilgan holda amalga oshirilishi
kerak.
Proyeksiya chiroqni almashtirganda, mashinani elektr tarmog'idan uzing va chiroq
sovishini kuting. Uzatma shnurini devor bo'ylab yotqizing yoki taglik taxtasiga
ulang, qutini mebelga tegmasligi va yaxshi shamollatilishi uchun joylashtiring.
O‘qitishning interfaol vositalaridan foydalanishda o‘qituvchi o‘quv materialini
taqdim etish mantiqiga e’tibor berishga majbur bo‘ladi, bu esa o‘quvchilarning
bilim darajasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Boshlang‘ich sinflarda o‘qitishning interfaol vositalaridan foydalanish bo‘yicha
ko‘rsatmalar.
TCO dan foydalangan holda darslarni samarali o'tkazish uchun o'qituvchi darsga
muvaffaqiyatli tayyorlanishi mumkin bo'lgan maxsus algoritmni tuzish kerak.
Oldimizda qanday va qayerdan boshlash kerak degan savol bor edi? O'qituvchining
TCO dan foydalanishga tayyorgarlik bosqichlarini ko'rib chiqing:
1. Tashkiliy moment. Dars mavzusini aniqlash. Darsning maqsadini belgilash.
2. Dars turini (kirish, o‘zlashtirish, shakllantirish va mustahkamlash, bilim va
ko‘nikmalarni umumlashtirish, nazorat qilish va hisobga olish, qo‘shma dars yoki
boshqa turdagi dars) va ushbu mavzu bo‘yicha dars tizimidagi o‘rnini aniqlash.
3. Darsning tuzilishini, shuningdek, vazifalarni (umumiy vazifalar, darsning turli
bosqichlari vazifalari, darsni izlash va tizimlashtirish uchun topshiriqlar) tuzish.
4. TCO dan foydalanish bo'yicha darsning mumkin bo'lgan bosqichlarini aniqlash.
Sadkina V. I. O'zining "101 pedagogik g'oya" kitobida.
39

Xulosa
O'quv qurollari o'quv jarayonini jihozlashning majburiy elementidir. O`qitishning
maqsadi, mazmuni, shakl va usullari bilan bir qatorda o`quv qurollari didaktik
tizimning asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. O'qituvchining asosiy vazifasi -
bolaga mavzuni qiziqarli qilish, tabiatning haqiqiy jonli hodisalarini ko'rishdir.
Texnik o'quv qo'llanmalari (TUT) o'quv jarayoni amaliyotiga mustahkam kirdi.
Ular o'quv jarayonini faollashtirishga xizmat qiluvchi yorug'lik va ovozli o'quv
qurollari va jihozlar majmuasi bo'lib, ular audiovizual vositalar deb ham ataladi,
ular o'rganilayotgan materialni obrazli idrok etishni, uni idrok etish uchun eng
qulay shaklda vizual konkretlashtirishni ta'minlaydi. yodlash. Zamonaviy ta'lim
multimedia texnologiyalaridan foydalanish maktablarda zamonaviy texnik o'qitish
vositalaridan foydalanishni taqozo etadi, ular quyidagilarga imkon beradi:
o'qituvchilarning pedagogik, texnologik vositalarini boyitish; boshqaruv
jarayonlarini avtomatlashtirish. O‘qituvchilarning metodik mahoratini oshirishga
hissa qo‘shish; yangi elektron pedagogik vositalarning paydo bo'lishi; elektron
o'quv dasturlari, testlar, mashqlardan foydalanish.
40

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Boshlang'ich umumiy ta'limning federal davlat ta'lim standarti ( Ta'lim va
fan vazirligining buyrug'i bilan tasdiqlangan). Rossiya 2009 yil 6
oktyabrdagi 373- son ; qizil rangda. buyruqlar 2010 yil 26 noyabrdagi 1241-
son , 2011 yil 22 sentyabrdagi 2357-son ) http ://minobrnauki.rf/
2. 237-sonli "Rossiya Federatsiyasida ta'lim to'g'risida" gi qonun 2012 yil
fz . /http://mosmetod.ru/metodicheskoe-prostranstvo/doshkolnoe
obrazovanie / fgos /fgos-do.html
3. Bordovskaya N.V., pedagogika, universitetlar uchun darslik - Sankt-
Peterburg: "Peter" nashriyoti, 2000. - 304 p.
4. Grigoriev S.G., Grinshkun V.V., Ta'limni axborotlashtirish. asoslar. -
Tomsk: nashriyot uyi " tml - press", 2008.- 286s .
5. Qadjaspirova T. M. Pedagogika: darslik. - m.
Gaidariki , 2007 yil.
6. Kadjaspirova G. M., Petrov K. V. O'quv qo'llanmalari va ulardan
foydalanish usullari: darslik. talabalar uchun nafaqa. yuqori _ ped .
tadqiqotlar, muassasalar - m: "Akademiya" nashriyot markazi, 2001. -256 b.
7. Kudryavtseva T. Yu. Multimedia texnologiyalaridan axborot
kompetentsiyasini shakllantirish vositasi sifatida foydalanish // masofaviy va
virtual o'qitish. - m .: Sgu nashriyoti , 2008. - n 2. - b.63-67.
8. Malysheva T. V. Interfaol o'qitish usullarining o'quvchilarning
kommunikativ kompetentsiyasini rivojlantirishga ta'siri // maktab
o'qituvchisi. – 2010. – n 4. – b. 14 - 16.
9. Pedagogika: talabalar uchun darslik. oliy ta'lim muassasalari prof. ta'lim / P.
I. Pidkasisty , V. A. Mizherikov , T. A. Yuzefavichus ; ed. p.i. Pied up . - 2-
nashr, qayta ko'rib chiqilgan . va qo'shimcha - m.: "Akademiya" nashriyot
markazi, 2014. - 624 b.
41

10. Podlasy I. P. Pedagogika: yangi kurs: darslik. stud uchun. yuqori _ darslik
muassasalar: v.2 kitob. - m.: insonparvarlik . ed. markazi vlados , 2002 - 576
p.
11. Prokopiev I. I. Umumiy pedagogika asoslari. didaktika / darslik I. I.
Prokopiev, N. V. Mixalkovich . - pl.: Tetrasystems , 2002. - 265 p.
12. Slastenin V.A. va boshqa pedagogika: darslik. talabalar uchun nafaqa.
yuqori _ ped . darslik muassasalar / V. A. Slastenin , I. F. Isaev, E. N.
Shiyanov ; ed. V. A. Slastenina . - m .: "Akademiya" nashriyot markazi,
2002. - 576 b.
13. Frolova, V. D. Maxsus fanlar darslarida ko'rgazmali va texnik o'quv
qo'llanmalaridan foydalanish [Elektron resurs] / V. D. Frolova // Vologda .
o'qish.- 2009. - 75-son. - S. 96-99.
14. Xabibullina, F. G. Boshlang'ich maktab darslarida yangi texnik vositalar / F.
G. Xabibullina, N. A. Kurenova , G. G. Ziganshina . - Matn: to'g'ridan-to'g'ri
// Pedagogikaning dolzarb vazifalari: VI stajyor materiallari . ilmiy konf .
(Chita, 2015 yil yanvar). - Chita: nashriyoti Yosh olim, 2015. - S. 204-208.
15. Shukina R.I. O'quv jarayonida maktab o'quvchilarining kognitiv faolligini
shakllantirish R.I.Shchukin .- M. "Akademiya" nashriyot markazi 2005.-
659s.
16. Elkonin D.V. Kichik maktab o'quvchilarining o'quv faoliyati psixologiyasiga
oid savollar D.V. Elkonin .- M. "Yangi maktab" nashriyot markazi 2002.-
749p.
42

Купить

Похожие документы
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni