• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 63.4KB
Покупки 3
Дата загрузки 12 Февраль 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Dars jarayonlarida interfaol metodlar va ulardan foydalanishning ahamiyati

- Ishlarni bajarishning ushbu yangi usulini amalga oshirishning afzalliklari nimada? - Bu holatning ijobiy tomoni nimada? - Bu holatning ijobiy tomoni nimada? Yashil shlyapa orqali yangi va ijodiy imkoniyatlarni ko’rib chiqish orqali o’quvchilar an’anaviy fikrlash shakllaridan chiqib ketishlari va yangi g’oyalarni yaratishlari mumkin. Qora shlyapani kiygan o’quvchi tanqidiy fikrlar, zararli tomonlar, salbiy munosabatlarni aytib beradi.Ushbu qora shlyapani kiygan o’quvchi har bir vaziyat va asar voqealariga tanqidiy yondashishi kerak. Qora shlyapa tanqidiy fikrlash va potentsial xavflar, zaif tomonlar va muammolarni aniqlash orqali salbiy natijalarni bashorat qilishga yordam beradi. Qora shlyapa yordamida o’quvchi vaziyatni salbiy nuqtai nazardan baholashi mumkin. Qaror jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo’lsa, bu ayniqsa foydali bo’lishi mumkin. Shuning uchun, bu shlyapa kiyilib, o’quvchilar takomillashtirish sohalarini aniqlashlari va yuzaga kelishi mumkin bo’lgan muammolarni hal qilishlari uchun favqulodda rejalarni ishlab chiqishlari mumkin. Shlyapadan foydalanishda yordam beradigan ba’zi savollar: • • Qanday muammolar yuzaga kelishi mumkin? • • Buni amalga oshirishda qanday qiyinchiliklar paydo bo’lishi mumkin? • • Potentsial xavflar qanday? Sariq shlyapani kiygan o’quvchi asar, mavzu yoki masalaning foyda va ijobiy tomonini gapiradi.Ushbu sariq shlyapani kiygan o’quvchi asardagi yoki matndagi ijobiy obrazlarning foydali tomonlarini axtarishga qaratiladi.Nafaqat ijobiy balki, salbiy obrazdagi qahramonning yaxshi taraflarini aytishga yo’naltiriladi.Bu esa o’quvchida ijobiy fikrlash texnikasini rivojlantiradi. Oltita fikrlovchi shlyapadagi sariq shlyapa optimizm va ijobiylikni anglatadi. Bu 36 Qo’llash darajasidagi tafakkurda o’quvchi olgan bilimlaridan faqat an’anaviy emas, noa’nanaviy holatlarda ham foydalana oladi va ularni to’g’ri qo’llaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: joriy qilish, hisoblab chiqish, namoyish qilish, foydalanish, o’rgatish, aniqlash, amalga oshirish, hisob-kitob qilish, tatbiq qilish, hal etish. Tahlil darajasidagi tafakkurda o’quvchi yaxlitning qismlarini va ular o’rtasidagi o’zaro bog’liqliklarni ajrata oladi, fikrlash mantiqidagi xatolarni ko’radi, faktlar va oqibatlar orasidagi farqlarni ajratadi, ma’lumotlarning ahamiyatini baholaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: keltirib chiqarish, ajratish, tabaqalashtirish, tasniflash, taxmin qilish, bashorat qilish, yoyish, taqsimlash, tekshirish, guruhlash. Umumlashtirish darajasidagi tafakkurda o’quvchi ijodiy ish bajaradi, biror tajriba o’tkazish rejasini tuzadi, birnechta sohalardagi bilimlardan foydalanadi. Ma’lumotni yangilik yaratish uchun ijodiy qayta ishlaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: yangilik yaratish, umumlashtirish, birlashtirish, rejalashtirish, ishlab chiqish, tizimlashtirish, kombinastiyalashtirish, yaratish, tuzish, loyihalash. Baholash darajasidagi tafakkurda o’quvchi mezonlarni ajrata oladi, ularga rioya qila oladi, mezonlarning xilma-xilligini ko’radi, xulosalarning mavjud ma’lumotlarga mosligini baholaydi, faktlar va baholovchi fikrlar orasidagi farqlarni ajratadi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: tashxislash, isbotlash, o’lchash, nazorat qilish, asoslash, ma’qullash, baholash, tekshirish, solishtirish, qiyoslash. Interfaol usullar ko’p turli bo’lib, ularning hammasi ham har qanday progressiv usullar kabi eng avvalo, o’qituvchidan mashg’ulot oldidan katta tayyorgarlik ko’rishni talab qiladi. Shu mashg’ulotlarni tashkil qilishda interfaol darsning asosiy xususiyatlarini uning an’anaviy darsga nisbatan ayrim farqlarini ko’rib chiqish orqali yaqqolroq idrok etish mumkin. Shu maqsadda quyidagi jadvalni keltiramiz: An’anaviy hamda interfaol dars orasidagi ayrim farqlar 13 Bu jadvalda hajm oshib ketmasligi uchun fikr juda qisqa bayon qilindi. Jadvalda keltirilgan farqlar shu ikki mashg’ulot turining bir-biriga nisbatan afzal va kamchilik tomonlarini yaqqol ko’rsatib turibdi. O’quv rejadagi fanlarni o’qitishda qaysi mavzular bo’yicha interfaol darslar tashkil qilish maqsadga muvofiqligini hisobga olish zarur. Bunda hap bir mavzu bo’yicha mashg’ulotning maqsadiga to’liq erishishni ta’minlaydigan interfaol yoki an’anaviy mashg’ulot turlaridan foydalanish ko’zda tutiladi. Interfaol mashg’ulotning samarali bo’lishi uchun o’quvchilar yangi mashg’ulotdan oldin uning mavzusi bo’yicha asosiy tushunchalarni va dastlabki ma’lumotlarni bilishlarini ta’minlash zarur. Interfaol mashg’ulotda o’quvchilarning mustaqil ishlashlari uchun an’anaviy mashg’ulotga nisbatan ko’p vaqt sarflanishini hisobga olish zarur. Shularga o’xshash farqlarning ijtimoiy hayotdagi ta’siri to’g’risida bir necha asr muqaddam A.Navoiy o’zining mashhur "Mahbub ul-qulub" asari muqaddimasida shunday yozgan edi: "Umid ulkim, o’qig’uvchilar diqqat va e’tibor ko’zi bila nazar solg’aylar va har qaysisi o’z fahmu idroklariga ko’ra bahra olg’aylar...". Bunda shu asarni har kim turlicha, ya’ni o’z fahmi idroki darajasidagina tushunishi, o’zlashtirishi, foyda ola bilishi va amalda qo’llay bilishi ko’rsatib o’tilgan bo’lib, bundan biz interfaol ta’lim usullarining an’anaviy usullardan asosiy farqlari to’g’risida yuqorida aytgan xulosalarimizni yanada qisqa qilib, o’quvchilarning fahmu idroklarini o’stirishdan iborat, deb ifodalashimiz mumkin. Bunda ta’kidlash lozimki, interfaol ta’lim usullari O’zbekistonda qadim zamonlardan beri ta’lim-tarbiya jarayonida muallim bilan talabalar hamda talabalar bilan talabalar o’rtasidagi muloqotlarda muhokama, munozara, muzokara, mushohada, tahlil, mashvarat, mushoira, mutolaa kabi shakllarda qo’llab kelingan. Bu usullar talabalarning nutq, tafakkur, mulohaza, zehn, iste’dod, zakovatlarini o’stirish orqali ularning mustaqil fikrlaydigan, komil insonlar bo’lib etishishlariga xizmat qilgan. 16 qaratganlar. Islom madaniyatida notiqlik faqatgina diniy targ’ibot vositasi sifatida emas, balki ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda ham muhim ahamiyat kasb etgan. Ijtimoiy hayotda notiqlik san’ati muhim o’rin tutgan. Sharq mutafakkirlari notiqlikni ijtimoiy munosabatlarni yaxshilash, insonlarni birlashtirish va ijtimoiy adolatni qaror toptirish vositasi sifatida ko’rganlar. Ibn Sino o’z asarlarida notiqlikning inson qalbiga ta’sir etuvchi kuchini ta’kidlab, uni ijtimoiy barqarorlikka erishishda zarur vosita sifatida qayd etgan. Sharq falsafasida notiqlik san’atining nazariy asoslari Sharq falsafasida notiqlik san’ati nazariy jihatdan ham keng o’rganilgan. Forobiy o’zining “Fozil odamlar shahri” asarida notiqlikning mohiyatini va uning jamiyatdagi o’rnini yoritib bergan. Unga ko’ra, notiqlik nafaqat fikrlarni ifodalash vositasi, balki inson va jamiyatni o’zgartiruvchi qudratli kuchdir. Forobiy notiqlikning uch asosiy tamoyilini ta’kidlab o’tgan: 1) so’zning mantiqiy asoslanganligi, 2) so’zning estetik jihatdan jozibadorligi, 3) so’zning axloqiy tamoyillarga mos kelishi Ibn Sino esa notiqlikni ilm-fan va axloq bilan bog’liq holda o’rganib, uning inson tafakkurini rivojlantirishdagi o’rnini ta’kidlagan. U notiqlik orqali insonlarning ilmiy bilimlarini kengaytirish va ularni axloqiy barkamollikka yo’naltirish mumkin deb hisoblagan. Alisher Navoiy va notiqlik san’ati Alisher Navoiy o’zining boy ijodiy merosida notiqlik san’atiga katta e’tibor qaratgan. U o’z asarlarida so’zning kuchi, uning inson qalbiga ta’siri va jamiyatdagi ahamiyatini ko’rsatgan. Navoiyning she’riyati va nasriy asarlarida notiqlikning nazariy va amaliy jihatlari yoritilgan bo’lib, ularni o’rganish orqali biz nafaqat notiqlik san’atining asosiy tamoyillarini tushunamiz, balki uning Sharq madaniyati va falsafasidagi o’rnini ham anglaymiz. Hozirgi zamonda notiqlik san’ati Sharq falsafasida shakllangan notiqlik san’ati hozirgi zamonda ham o’z dolzarbligini saqlab qolmoqda. Globallashuv jarayonida notiqlik san’ati madaniyatlararo muloqot vositasi sifatida alohida ahamiyatga ega. Zamonaviy 8 jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o’ziga xos xususiyatga ega. Ta’lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol metodni sinchiklab o’rganish va amalda qo’llash o’quvchi-talabalarning fikrlashini kengaytiradi hamda muammoning to’g’ri yechimini topishlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O’quvchi-talabalarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o’quvchi- talabalarning bilim, ko’nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi. Yuqorida aytilganlardan interfaol ta’lim metodlarini tegishlicha tahlil qilish va shu asosda ularni tasniflash zarurati ma’lum bo’ladi. Quyida ushbu masala yuzasidan umumiy mulohazalarni keltirib o’tamiz. Bu metodlarni tasniflashda ularni interfaol metodlar, interfaol ta’lim strategiyalari, interfaol grafik organayzerlarga ajratish mumkin. Hozirgi kunda eng ommaviy interfaol ta’lim metodlari quyidagilar sanaladi [3]: Interfaol metodlar: “Keys-stadi” (yoki “O’quv keyslari”), “Blist-so’rov”,  “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Muammoli ta’lim” va b. Interfaol ta’lim strategiyalari: “Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig-zag”,  “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotastiya”, “Yumaloqlangan qor” va boshqalar. Interfaol ta’lim metodlari tarkibidan interfaol ta’lim strategiyalarini ajratishda guruh ishini tashkil qilishga yondashuv ma’lum ma’noda strategic yondashuvga qiyoslanishiga asoslaniladi. Aslida bu strategiyalar ham ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. Interfaol grafik organayzerlar: “Baliq skeleti”, “BBB”, “Konsteptual jadval”, “Venn  diagrammasi”, “T-jadval”, “Insert”, “Klaster”, “Nima uchun?”, “Qanday?” va boshqalar. Interfaol grafik organayzerlarni ajratishda bunday mashg’ulotlarda asosiy fikrlar turli grafik shakllarda yozma ko’rinishda ifodalanishiga asoslaniladi. Aslida bu grafik organayzerlar bilan ishlash ham ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. Interfaol ta’lim metodlarini ko’pincha turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan bir vaqtda qo’llanmoqda. Bu metodlarni qo’llash mashg’ulot ishtirokchilarining faolliklarini oshirib, ta’lim 27 olinadi.O’quvchilar bilimidagi bo’shliqlarni to’ldirish ishlari o’qituvchidan sabr, mahorat, kuzatuvchanlik,ijodkorlik,ishning ko’zini bilish kabi xislatlarni talab etadi .Sababi , bu jarayonda o’qituvchi o’quvchi yo’l qo’ygan xatolarni inobatga olib, to’g’ri tahlil etib, unga individual yondashishi, har bir o’quvchining zaif tomonini o’z vaqtida payqab, uning oldini olishi lozim. Hozirgi kunda har bir darsga puxta tayyorgarlik ko’rib, darslarni yangi pedagogik texnologiya asosida yaratish, o’quvchilarning kooloborativ hamkorlikda ishlashini, kreativlik ,ijodkorlikni , kommunikativlikni hamda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish davr talabidir.Darslardagi interfaol metodlar , ta’limiy o’yinlar orqali o’quvchilar bilimidagi bo’shliqlarni kamaytirishga, ularning mustaqil bilim olishiga, izlanib, intlishiga, dunyoqarashlarining kengayishiga erishish mumkin. Interfaol usullar yordamida ta’lim samaradorligini oshirishga e’tibor kundan-kunga kuchayib bormoqda. Interfaol usullar qo’llangan mashg’ulotlar o’quvchilar egallayotgan bilimlarni mustaqil tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari chiqarishlariga qaratiladi. O’qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik vazifasini bajaradi.O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka sabab bo’ladi. Ta’lim metodlarini har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni turli-tuman jadallashtiruvchi metodlar bilan boyitish o’quvchilarning o’zlashtirish darajasi ko’tarilishiga olib keladi. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, o’qituvchi o’quvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonidagi faolligini muttasil rag’batlantirib turishi, o’quv materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammoli vaziyat, yo’naltiruvchi matn, loyiha, rolli o’yinlar kabi metodlarni qo’llashi va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undashi zarur. Bu metodlarni interfaol yoki interaktiv metodlar deb ham atashadi. Bunda ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan 32 Abu Nasr Forobiy kabi olimlar notiqlikni faqat nazariy tushuncha sifatida emas, balki amaliy hayotda insonlarni birlashtiruvchi va tarbiyalovchi vosita sifatida ham ko’rgan. Ularning asarlarida notiqlikning falsafiy asoslari, axloqiy tamoyillari va madaniy ahamiyati keng yoritilgan. Bu esa notiqlik san’atini nafaqat madaniyat, balki jamiyatning umumiy rivojlanishiga ham katta ta’sir ko’rsatgan muhim omil sifatida ko’rib chiqishga asos yaratadi. Notiqlik san’atining tarixiy ildizlari chuqur bo’lib, u Sharqning turli xalqlarida o’ziga xos shakllarda rivojlangan. Masalan, arab madaniyatida notiqlik san’ati Qur’on va hadis ilmlari bilan chambarchas bog’liq bo’lib, islomiy dunyoqarashning ajralmas qismi hisoblangan. Hind madaniyatida esa notiqlik san’ati qadimiy Vedalar va boshqa diniy matnlardan ilhomlangan. Sharqning har bir madaniyatida notiqlik san’ati nafaqat bilimlarni tarqatish, balki jamiyatni birlashtirish va tarbiyalash vositasi sifatida xizmat qilgan. Sharq falsafasida notiqlik san’ati inson kamolotiga erishishda muhim vosita sifatida qaralgan. Mutafakkirlar nutqning axloqiy va estetik tomonlarini o’rgangan va uni jamiyatda uyg’unlikni yaratish vositasi sifatida ko’rsatgan. Ularning asarlarida notiqlik faqat so’zlash mahorati emas, balki insonning ichki dunyosini aks ettiruvchi va jamiyatni yaxshilashga xizmat qiluvchi vosita sifatida tushunilgan. Bu yondashuv hozirgi zamon uchun ham dolzarbdir, chunki kommunikatsiya va muloqotning samaradorligi jamiyatdagi ijtimoiy jarayonlarning muvaffaqiyatini belgilaydi. Sharq mutafakkirlari notiqlik san’atini rivojlantirishda o’ziga xos usullarni ishlab chiqqanlar. Masalan, Ibn Sino ilmiy va falsafiy qarashlarini o’quvchilariga etkazishda notiqlikdan faol foydalanib, ilm-fanni keng omma orasida targ’ib qilgan. Uning qarashlari orqali notiqlikning nafaqat ilmiy, balki ma’naviy va axloqiy ahamiyati ham ochib berilgan. Alisher Navoiy esa badiiy ijod va she’riyat orqali notiqlik san’atini rivojlantirgan, bu esa o’z navbatida o’zbek adabiyotida yangi davrni boshlab bergan. 5 hisoblab chiqish, namoyish qilish, foydalanish, o’rgatish, aniqlash, amalga oshirish, hisob-kitob qilish, tatbiq qilish, hal etish. Tahlil darajasidagi tafakkurda o’quvchi yaxlitning qismlarini va ular o’rtasidagi o’zaro bog’liqliklarni ajrata oladi, fikrlash mantiqidagi xatolarni ko’radi, faktlar va oqibatlar orasidagi farqlarni ajratadi , ma’lumotlarning ahamiyatini baholaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: keltirib chiqarish, ajratish, tabaqalashtirish, tasniflash, taxmin qilish, bashorat qilish, yoyish, taqsimlash, tekshirish , guruhlash. Umumlashtirish darajasidagi tafakkurda o’quvchi ijodiy ish bajaradi , biror tajriba o’tkazish rejasini tuzadi, birnechta sohalardagi bilimlardan foydalanadi. Ma’lumotni yangilik yaratish uchun ijodiy qayta ishlaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: yangilik yaratish , umumlashtirish, birlashtirish, rejalashtirish, ishlab chiqish, tizimlashtirish, kombinastiyalashtirish, yaratish, tuzish, loyihalash. Baholash darajasidagi tafakkurda o’quvchi mezonlarni ajrata oladi, ularga rioya qila oladi, mezonlarning xilma-xilligini ko’radi, xulosalarning mavjud ma’lumotlarga mosligini baholaydi, faktlar va baholovchi fikrlar orasidagi farqlarni ajratadi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: tashxislash, isbotlash, o’lchash, nazorat qilish, asoslash, ma’qullash, baholash, tekshirish, solishtirish, qiyoslash. Interfaol usullar ko’p turli bo’lib, ularning hammasi ham har qanday progressiv usullar kabi eng avvalo, o’qituvchidan mashg’ulot oldidan katta tayyorgarlik ko’rishni talab qiladi. Shu mashg’ulotlarni tashkil qilishda interfaol darsning asosiy xususiyatlarini uning an’anaviy darsga nisbatan ayrim farqlarini ko’rib chiqish orqali yaqqolroq idrok etish mumkin. Hammimizga bugunning dolzarb muammolaridan biri ta’lim tizimi sifatini yaxshilash va o’quvchilarga sifatli ta’lim berish. Buning uchun pedogoglardan interfaol metodlardan unumli foydalanish, to’g’ri tanlov va o’quvchilarda qiziqish uyg’otish talab etiladi. Shu bilan birga pedagog ko’proq o’z ustida ishlashi, yangi interfaol metodlarni izlab topishi asosiy masalalardan biri bo’lib 21 metodlar tushuniladi. Bu metodlar o’quvchini faol ishtirok etishga chorlaydi, u butun jarayon davomida ishtirok etadi. Interfaol metod---o’quv jarayonining tarkibiy qismi bo’lib,bir vaqtning o’zida ham o’qituvchi,ham o’quvchini faollashtirishga yo’naltirilgan o’qitish metodlari majmui. Interfaol metodlar orqali o’quvchi shaxsida mustaqil va ijodiy fikrlash kompetensiyasini shakllantirish imkoniyati oshadi.O’quv jarayonining interfaol ta’lim turlariga asoslanishi bir qarashda nihoyatda oddiy, sodda hatto ,, bolalar o’yini “ kabi taassurot uyg’otadi. Bugungu kun pedagoglarining asosiy maqsadi ish faoliyatida innovatsion pedagogik texnologiyalar aasosida interaktiv metodlardan keng foydalana olishdir.Lekin bugungi kunda interaktiv metodlardan foydalanib,ham o’qituvchi ham o’quvchi birdek faol harakat qilayotganligini barcha umumta’lim maktablarida ham kuzatish qiyin masala.Xo’sh, ta’limda interaktiv metodidan qanday foydalanish afzal? Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo’yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay,qisqa vaqt ichida muayyan nazariy bilimlarni o’quvchiga yetkazib berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko’nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o’quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko’nikma va malakalar darajasini baholash o’qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. Interfaol metodlar darsda: - pedagogik faoliyat samaradorligini oshirishi ; - o’qituvchi va o’quvchi ortasida o’zaro hamkorlikni qaror toptirishi; - o’quvchilar tomonidan o’quv predmetlar bo’yicha puxta bilimlarning egallanishining ta’minlashi; - o’quvchilarda mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash ko’nikmalarini shakllantirishi; - o’quvchilarning o’z imkoniyatlarini ro’yobga chiqara olishlari uchun zarur shart- sharoitlarni yaratishi; - pedagogik jarayonda demokratik va insonparvarlik g’oyalarining ustivorligiga erishishni kafolatlashi zarur. 33 Dars jarayonlarida interfaol metodlar va ulardan foydalanishning ahamiyati 1KURS ISHIKURS ISHI samaradorligini yaxshilashga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni tanlashning navbatdagi mezoni ularning ta’lim mazmuni xususiyatiga mos kelishdir. Metod mazmuni harakatlanish qismi sifatida ham aniqlanadi. Shu boisdan bu mezonning hisobga olinishi shubhasiz. Bir metod yordamida mavzu mazmuni to’laroq ochib berilsa, boshqasi uni ijobiy o’zlashtirishga imkon tug’diradi. Interfaol metodlarning tanlashning yana bir mezoni ularning talabalar o’quv imkoniyatlariga to’liq mos kelishi, ya’ni samarali o’quv faoliyati uchun ichki va tashqi shart- sharoitlarining birligini ta’minlashdir. Interfaol o’qitish metodlaridan foydalanishda pedagogning xususiy imkoniyatlariga mos kelishi lozim. Bu pedagogning o’qitish metodlari nazariyasi va amaliyoti bilan o’qitsh jarayoning qonuniyatlari bilan bilish nazariyalari ta’lim mazmuni nazariyasi va boshqa mavjud qonunlar bilan qurollanganllik darajasini hisobga oladi. Interfaol metodlarni tanlash mezonlaridan keyingisi-ularning o’quv jarayonini tashkil etish shakllari bilan mos kelishidir. O’qitishning yalpi, guruhli va individual shakllari turlicha metodlarni talab etadi. Misol uchun debat metodi ikki talaba o’rtasidagi bahs hisoblansa, “aqliy hujumda” guruhdagi barcha talabalarning ishtiroki zarur bo’ladi. Interfaol metodlarning pedagogik texnologik prinsiplariga mos kelishi umumlashtiruvchi mezon hisoblanadi [4]. 3. Dars jarayonlarida interfaol metodlar va ulardan foydalanishning ahamiyati 28 Men ham darslarimda interfaol metodlardan foydalanib, o’quvchilarning faol bo’lishlariga, ijodiy, tanqidiy fikrlay oladigan, o’z g’oyalarini erkin bayon eta oladigan shaxslarga aylanishlariga erishdim. Fikrlashning olti xil usuli,,Olti shlyapa”metodi "Oltita fikrlash shlyapa" usuli 1980 yilda ingliz olimi,psixolog doktor Edvard de Bono tomonidan yaratilgan va o’zining ,,O’qish ko’nikmalarini rivojlantirish”asari orqali bayon etilgan.Nima uchun aynan ,,Olti shlyapa” deb nomlangan? Ingliz xalqida shunday ibora bor: ,,Birovning shlyapasini kiymoq, o’sha kabi fikrlamoq” Bu o’quvchining parallel fikrlash jarayonini va muammolarni bir nechta nuqtai nazardan baholash orqali qaror qabul qilish qobiliyatini yaxshilash uchun juda samarali usul. Men bu metodni boshlang’ich sinf o’quvchilarim o’rtasida qo’llab kelmoqdaman. Ushbu metod o’quvchiga olti xil tartibda fikrlashni o’rgatadi.Bu metod ko’pincha ona tili, o’qish savodxonligi, tarbiya, tabiiy fan darslarida yoki biror masala, muammoli vaziyatni fikrlashga qaratilib qo’llaniladi.Bu metodning o’tkazilish tartibi quyidagicha: Oq shlyapa ni kiygan o’quvchi ma’lumotlar ramzi hisoblanadi. Undan asar yoki mavzu, mantdan aniq faktlar va ma’lumotlarni aytish talab etiladi. Ushbu aniq faktlar asosida o’quvchi bilganlarini gapirar ekan, u to’g’ri va haqqoniy dalillarga asoslanib gapirish, fikrlash kabi ko’nikmasini rivojlantiradi. Bundan tashqari, bu shlyapa ongli qarorlar qabul qilish uchun aniq va tegishli ma’lumotlarni to’plash muhimligini ta’kidlaydi. Shunday qilib, o’quvchi taxminlar yoki shaxsiy tarafkashliklarga asoslangan qarorlar qabul qilishdan qochishi mumkin. Va barcha qarorlar haqiqatga asoslanadi va ma’lumotlar bilan ta’minlanadi, bu esa muvaffaqiyatli natijalarni oshiradi. Ushbu shlyapa kiyilganda o’quvchiga yordam berishi mumkin bo’lgan savollar: • • Menda bu vaziyat haqida qancha ma’lumot bor? • • Vaziyat haqida qanday ma’lumot talab qilishim kerak? • • Menga qanday ma’lumotlar yetishmayapti? 34 -DTS talablarining bajarilishini hamda darsdan ko’zda tutilgan maqsadga to’liq erishishni ta’minlash uchun maqsadga muvofiq bo’lgan interfaol usullarni to’g’ri tanlash; -interfaol mashg’ulot ishlanmasini sifatli tayyorlash; -interfaol mashg’ulotning har bir elementi o’rganilayotgan mavzu bilan bog’liq bo’lishini ta’minlash; -mashg’ulotlar mavzusi va mazmunini so’nggi ilmiy-nazariy ma’lumotlar asosida belgilash; -zamonaviy yuqori samarali metodlarni qo’llash; -o’quvchilarning tayyorgarlik darajasini oldindan aniqlash va shunga mos darajadagi interfaol mashg’ulotlarni o’tkazish; -interfaol mashg’ulot uchun yetarlicha vaqt ajrata bilish va boshqalar. O’qituvchiga tegishli omillar: -mavzuni sayoz bilishi; -nutqidagi kamchiliklar: talaffuz, adabiy til me’yorlari, grammatika qoidalari, notanish yoki xorijiy so’zlar, atamalarning ma’nosini tushuntirmasdan qo’llashi, shevaga xos so’zlarni ko’p qo’llashi, yozib namoyish qilishda xatoga yo’l qo’yishi va tushunarsiz yozishi; -o’zini tutishi va pedagogik xulqidagi nuqsonlar; -kiyinishi va tashqi ko’rinishiga e’tiborsizligi; -ta’lim vositalaridan unumli va to’g’ri foydalana olmasligi; -kuzatuvchanlik, vaqtning o’tishini his qilish, uni to’g’ri taqsimlash ko’nikmasi etishmasligi; -tinglash ko’nikmasi yetishmasligi; -o’quvchiga xayrixohlik, samimiylik, u bilan hamkorlikda ish olib borish ko’nikmasi yetishmasligi; -mantiqiy bog’liqlik va izchillikka rioya qilmaslik va boshqalar. O’quvchilarga tegishli omillar: -davomat pastligi, mashg’ulotga kechikib kelishi; -zarur tayyorgarliksiz kelishi; 18 XULOSA Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, boshlangich ta`lim jarayoni bolaning mantiqiy tafakkur qila olishi salohiyati, aqliy rivojlanishi, dunyoqarshi, kommunikativ savodxonligi va o’z- o’zini anglash salohiyatini shakllantirishga jismonan sog`lom bo’lishga moddiy borliq go’zalliklarni his eta olishga, go’zallik va nafosatdan zavqlana olish, milliy urf-odatlarni o’zida singdirish va ardoqqash, ularga rioya qilishga o’rgatadi. Boshlangich ta`lim bosqichi oldiga qo’yilgan vazifalarning bajarilishini nazorat qilish ta’lim standarti orqali amalga oshiriladi. Ta`lim standarti asosida davlat boshlang`ich sinf o’quvchilaridan standartda belgilab qo’yilgan ko’rsatkichlarga erishishni talab qiladi va o’z navbatida bu ko’rsatkichlarga erishish uchun zarur bo’lgan ta`limiy xizmatlar va vositalar bilan ta`minlaydi. Ta’limning bugungi vazifasi o’quvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot — ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko’rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo’llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o’rgatishdan iborat. Shu maqsadda, o’quvchilarga uzluksiz ravishda mustaqil ishlash imkoniyati va sharoitini yaratib berish hamda 4 K moduli asosida ijodiy fikrlash va mustaqil qarorlar qabul qilishga o’rgatish zarur. Mana shunday ko`rsatkichlarga erishish uchun darslarda va darsdan tashqari mashg`ulotlarda zamonaviy metodlar va interaktiv o`yinlardan foydalanish dolzarb masalaga aylandi. O ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganidek: «Oliy ta’lim tizimini zamonaviy usullar yordamida samarali boshqarish, sohada moddiy-texnik bazani kuchaytirish, o’quv-metodik ishlami takomillashtirish bo’yicha jiddiy choralar ko’rishimiz zarur. Kadrlar buyurtmachilari hisoblangan iqtisodiyot tarmoqlarining real ehtiyojidan kelib chiqib, oliy ta’lim tizimini rivojlantirishning strategiyasini belgilash, davlat ta’lim standartlari va malaka talablarini qayta ishlab chiqish, talabalaming malakaviy amaliyotini samarali tashkil etish lozim»1. Bu esa, o’z navbatida, oliy ta’lim o’qituvchilarining 41 -ilmiy atamalarni bilmasligi; -diqqatni jamlay olmasligi; -eshitish qobiliyatidagi va tinglash ko’nikmasidagi kamchiliklar; -qiziqishning pastligi, fikr yuritishning sustligi; -dars mavzusi bo’yicha tayyorgarlik darajasining pastligi; -manfaatdorlikning kamligi va boshqalar. Mashg’ulotda foydalaniladigan vositalarga tegishli omillar -ta’lim vositalarining etishmasligi, ta’mirtalab yoki yaroqsiz holda bo’lishi, sifatli va zamonaviy vositalarning kamligi; -mashg’ulot mavzusini o’zlashtirish uchun maqsadga muvofiq vositalar turlarini va sonini to’g’ri tanlamaslik; -vositalarni mashg’ulot boshlanmasidan oldin ishga tayyorlab qo’ymaslik; -vositalardan foydalanishda xavfsizlik qoidalariga rioya qilmaslik va boshqalar. Xulosa qilib aytganda, interfaol mashg’ulotlarni yuqorida qisqacha bayon qilingan omillarni hisobga olgan holda tashkil qilish va olib borish bu mashg’ulotlarning sifati va samaradorligini yanada oshirishga yordam beradi. Interfaol mashg’ulotlar o’ziga xos tashkiliy tuzilishga ega bo’lib, uni tashkil qilish va olib borish bo’yicha faoliyat turlari alohida ajratilgan va har biri bo’yicha alohida vazifalar shaklida nomlar berilgan. Bunda bir mashg’ulot jarayonida shu mashg’ulotni olib boruvchi bir vaqtda ushbu turli vazifalarni bajarishi ko’zda tutiladi. Shu bilan birga bir mashg’ulotni ikki yoki uch pedagog yoki yordamchilar birgalikda olib borishi ham qo’llaniladi. 19 Kurs ishining har bir bo’limi Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi qarashlarini har tomonlama o’rganishga imkon beradi. Bu ishda Sharqning boy madaniy merosi va notiqlik san’atining o’zaro bog’liqligi, ularning hozirgi zamondagi ahamiyati va kelajak avlodlar uchun saboqlari yoritiladi. Natijada, ushbu ish nafaqat nazariy ma’lumotlarni, balki amaliy tavsiyalarni ham o’z ichiga oladi. 6 KIRISH Sharq madaniyati va falsafasi o’zining boy tarixiy an’analari va chuqur ma’naviy merosi bilan ajralib turadi. Sharq mutafakkirlari inson tafakkurining turli jihatlarini o’rganib, ular orasida notiqlik san’atini ham yuksak darajaga ko’targanlar. Notiqlik san’ati – so’z orqali fikrni ifodalash, boshqalarni ishontirish va ularga ta’sir ko’rsatish mahoratini o’z ichiga oladi. Bu san’at Sharq mutafakkirlarining ijodiy faoliyati va ilmiy merosida alohida o’rin tutadi. Mavzuning dolzarbligi: Notiqlik san’ati qadim zamonlardan buyon insonlarning ijtimoiy hayotida alohida o’rin tutib kelgan. Hozirgi globallashuv davrida esa notiqlik san’ati nafaqat muloqot vositasi, balki madaniyatlararo aloqalarni rivojlantirish, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va insonlarning ma’naviy boyligini oshirish uchun muhim ahamiyat kasb etmoqda. Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati borasidagi merosini o’rganish, uning hozirgi davrdagi ahamiyatini yoritish va amaliyotga tatbiq etish zarurati ushbu mavzuning dolzarbligini yanada oshiradi. Kurs ishining obekti: Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi ilmiy va amaliy qarashlari, ularning ijtimoiy hayotdagi ahamiyati va zamonaviy jamiyatdagi o’rni. Kurs ishining maqsadi: Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi qarashlarini o’rganish, bu sohaning madaniy va ijtimoiy hayotdagi ahamiyatini aniqlash hamda zamonaviy jamiyat uchun amaliy tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishning vazifalari: 1. Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi asarlarini o’rganish va tahlil qilish. 2. Notiqlik san’atining nazariy asoslari va uning madaniyatdagi o’rnini yoritish. 3. Notiqlik san’ati borasidagi amaliy tajribalarni aniqlash va ulardan zamonaviy jamiyatda foydalanish imkoniyatlarini o’rganish. 4. Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’atini rivojlantirishga qo’shgan hissasini zamonaviy ilm-fan nuqtai nazaridan baholash. 3 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. O’zbekiston Respublikasining 637-sonli “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni. https://lex.uz/docs/-5013007 2. O’zbekiston Respublikasining 901-sonli “Pedagog maqomi to’g’risida”gi Qonuni. https://lex.uz/docs/-6786401 3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1059-sonli “Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasi va uni amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarori. https://lex.uz/docs/-4676839 4. Avlayev O.U., Jo’rayeva S.N., Mirzayeva S.P. “Ta’lim metodlari” o’quv- uslubiy qo’llanma, “Navro’z” nashriyoti, Toshkent – 2017. 5. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. – Qarshi.: Nasaf, 2000. 6. Yo’ldoshev J.G’., Usmonov S. Ilg’or pedagogik texnologiyalar. T.: O’qituvchi, 2004 yil. w.w.w. google . uz 7. Turdiev N.SH., Asadov YU.M., Akbarova S.N., Temirov D.SH. Umumiy o’rta ta’lim tizimida o’quvchilarning kompetensiyalarini shakllantirishga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalari. //O’quv-uslubiy qo’llanma.(I-qism). Toshkent, 2015. - 160 b; B. 5-6 b. 8. Interfaol ta’lim metodlarining psixologik asoslari uslubiy qo’llanma SamDU nashr-2015 A.Saidov 9. O’tkir Tolipov, Dilnoz Ro’ziyeva Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat-Toshkent “Innovatsiya-Ziyo”-2019-149 bet 10. www.Ziyo.uz 11. w.w.w. pedagog. uz 12. w.w.w. ziyonet. uz. 43 Kurs ishning tarkibiy tuzilishi: Ushbu kurs ishi kirish, uchta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Kirish qismida mavzuning dolzarbligi, maqsadi va vazifalari yoritilgan. Asosiy qism uch bobdan iborat bo’lib, har bir bobda notiqlik san’atining nazariy va amaliy jihatlari hamda uning jamiyatga ta’siri batafsil tahlil qilingan. Xulosa qismida kurs ishining asosiy natijalari umumlashtirilgan va mavzu yuzasidan tavsiyalar keltirilgan. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatida esa ishda foydalanilgan manbalar ko’rsatilgan. Sharq notiqlik san’ati ko’pincha odob-axloq qoidalari, falsafiy qarashlar, diniy ta’limotlar va ijtimoiy munosabatlar bilan bog’liq ravishda rivojlangan. Ushbu san’atning shakllanishiga turli omillar – madaniyat, tarix, din va til ta’sir ko’rsatgan. Sharq notiqlari so’z kuchini yaxshi anglab, uni ilm-fan, siyosat, din va kundalik hayotning ajralmas qismi sifatida ko’rganlar. Ularning nutqlari orqali nafaqat insonlarni o’ylashga undash, balki jamiyatda ijobiy o’zgarishlar qilish maqsadi ham ko’zlangan. Sharq mutafakkirlari notiqlik san’ati orqali insonning aqliy va ma’naviy kamolotiga hissa qo’shganlar. Bu san’at nafaqat bir necha ming yillik tarixga ega, balki hozirgi kunda ham dolzarbligini yo’qotmagan. Sharqning buyuk mutafakkirlari, jumladan, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, Alisher Navoiy va boshqa ko’plab olimlar notiqlik san’atini rivojlantirishga katta hissa qo’shgan. Ular o’z asarlarida notiqlikning nazariy asoslarini bayon etib, uni amaliy hayotda qo’llash yo’llarini ko’rsatib berganlar. Ushbu kurs ishida Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati borasidagi qarashlari, ularning ushbu sohada yaratgan asarlari va ilmiy izlanishlari tahlil qilinadi. Kurs ishining har bir bo’limi Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi qarashlarini har tomonlama o’rganishga imkon beradi. Bu ishda Sharqning boy madaniy merosi va notiqlik san’atining o’zaro bog’liqligi, ularning hozirgi zamondagi ahamiyati va kelajak avlodlar uchun saboqlari yoritiladi. Natijada, ushbu ish nafaqat nazariy ma’lumotlarni, balki amaliy tavsiyalarni ham o’z ichiga oladi. 4 Hozir interfaol mashg’ulotlarni olib borishda ma’lumki, asosan interfaol usullar qo’llanilmoqda. Kelgusida esa bu usullar ma’lum darajada interfaol texnologiyaga o’sib o’tishi maqsadga muvofiq. Bu interfaol usul hamda texnologiya tushunchalarining o’zaro farqini bizningcha, shunday ta’riflash mumkin. Interfaol ta’lim usuli – har bir o’qituvchi tomonidan mavjud vositalar va o’z imkoniyatlari darajasida amalga oshiriladi. Bunda har bir o’quvchi o’z motivlari va intellektual darajasiga muvofiq ravishda turli darajada o’zlashtiradi. Interfaol ta’lim texnologiyasi - har bir o’qituvchi barcha o’quvchilar ko’zda tutilgandek o’zlashtiradigan mashg’ulot olib borishini ta’minlaydi. Bunda har bir o’quvchi o’z motivlari va intellektual darajasiga ega holda mashg’ulotni oldindan ko’zda tutilgan darajada o’zlashtiradi. Interfaol mashg’ulotlarni amalda qo’llash bo’yicha ayrim tajribalarni o’rganish asosida bu mashg’ulotlarning sifat va samaradorligini oshirishga ta’sir etuvchi ayrim omillarni ko’rsatishimiz mumkin. Ularni shartli ravishda tashkiliy- pedagogik, ilmiy–metodik hamda o’qituvchiga, o’quvchilarga, ta’lim vositalariga bog’liq omillar deb atash mumkin. Ular o’z mohiyatiga ko’ra ijobiy yoki salbiy ta’sir ko’rsatishini nazarda tutishimiz lozim. Tashkiliy-pedagogik omillarga quyidagilar kiradi: -o’qituvchilardan interfaol mashg’ulotlar olib boruvchi trenerlar guruhini tayyorlash; -o’qituvchilarga interfaol usullarni o’rgatishni tashkil qilish; -o’quv xonasida interfaol mashg’ulot uchun zarur sharoitlarni yaratish; -ma’ruzachining hamda ishtirokchilarning ish joyi qulay bo’lishini ta’minlash; -sanitariya-gigiena me’yorlari buzilishining oldini olish; -xavfsizlik qoidalariga rioya qilishni ta’minlash; -davomatni va intizomni saqlash; - nazorat olib borishni tashkil qilish va boshqalar. Ilmiy-metodik omillarga quyidagilar kiradi: 17 o’quvchiga vaziyatni potentsial foyda va imkoniyatlar bilan baholashga va unga ijobiy nuqtai nazar bilan yondashishga yordam beradi. Qora shlyapa singari, bu o’quvchining qarorini sezilarli ijobiy oqibatlarga olib kelishi mumkin bo’lgan taqdirda juda muhimdir. Sariqni kiyib, o’quvchi o’sish va rivojlanish sohalarini aniqlashtiradi va vaziyatning ijobiy elementlaridan foydalanish yo’llarini topishi mumkin. Bu qarorlar nafaqat yaxshi ma’lumotga ega bo’lishini, balki muvaffaqiyat va ijobiy natijalarga olib kelishini ta’minlaydi. Eng so’nggi moviy shlyapa xulosalar, yechimlar, takliflar, umumlashtirish ramzi sanaladi. Bu fikrlash jarayoni samarali va foydali bo’lishini ta’minlab, suhbatni diqqat markazida va tartibli saqlashga yordam beradi. Moviy shlyapa kiyilib, fikrlash jarayonlarini boshqarish uchun muammoni strategik nuqtai nazardan baholashga chorlashi mumkin. Ko’p nuqtai nazar yoki g’oyalarni taqdim etish kerak bo’lganda foydali bo’ladi va o’quvchi ularni samarali tashkil etishida va ustuvorlik qilishida kerak. Shuning uchun, ushbu shlyapa bilan o’quvchi suhbatning samarali bo’lishini va barcha fikrlarni hisobga olishini ta’minlashi mumkin. Bu tushunmovchilik yoki o’tkazib yuborilgan imkoniyatlardan qochishga yordam beradi. Olti shlyapa metodining eng asosiy maqsadi o’quvchi ongida fikrlashning turli xil sifatlarini o’stirish sanaladi. 1. 37 Bugungi kunda pedagogika fani oldida ta’lim mazmunini modernizatsiyalash va uning o’ziga xosliklari bilan bog’liq bo’lgan keng doiradagi vazifalar yechimini topish zarurati dolzarb muammolardan biri bo’lib kelmoqda. Shunday ekan, bu muammoni hal etish uchun biz birinchi navbatda o’qituvchi faoliyatiga alohida urg’u berishimiz zarur. Ma’lumki, ta’lim islohatlarini amalga oshirishda o’qituvchi faoliyati asosiy o’rinni egallaydi. O’qituvchi omili yoshlarning g’oyaviy-siyosiy bilimlarni egallashlari orqali kasbiy bilim, ko’nikma va malakalarni shakllantirishda asosiy hisoblanadi. Respublikamizda ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish, uning mazmunini boyitish sohasida jadal pedagogic-psixologik harakatlar amalga oshirilmoqda. Bunda o’quvchining amaliy faoliyatidagi kamchiliklarini bartaraf etish va shaxsiy tajribasidan foydalanish yo’llari izlanmoqda. Ta’limning bugungi vazifasi o’quvchilarni kun sayin ortib borayotgan axborot- ta’lim muhiti sharoitida mustaqil faoliyat ko’rsata olish, turli sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalarini samarali qo’llash va axborot oqimidan oqilona foydalanishga o’rgatishdan iborat. Shu maqsadda, o’quvchilarga uzluksiz ravishda mustaqil ishlash imkoniyati va sharoitini yaratib berish hamda 4 K moduli asosida ijodiy fikrlash va mustaqil qarorlar qabul qilishga o’rgatish zarur. Mana shunday ko’rsatkichlarga erishish uchun darslarda va darsdan tashqari mashg’ulotlarda zamonaviy metodlar va interaktiv o’yinlardan foydalanish dolzarb masalaga aylandi. M amlakatimizda ma’nan yetuk , ruhan sog’lom,uyg’un kamol topgan avlodni tarbiyalash uchun zarur imkoniyatlar bazasini yaratishga erishildi. “Maktab ta’limini rivojlantirish Milliy dasturi”ning qabul qilinishi , “Dars- muqaddas”, “O’rgan –o’rgat” tadbirlarining tashkil etilishi, zamonaviy darsliklar va ularning ijrosi buning yo’rqin dalilidir. Milliy o quv dasturi asosidaʻ yaratilayotgan yangi darsliklar – davr talabi! Boisi, jadal sur atda rivojlanib ʼ borayotgan zamon bilan hamnafas yashar ekanmiz, biz ham yuksak maqsad bilan katta rejalar tuzishimiz va bu rejalar sari intilishimiz zarur. Buning uchun xalqaro maydonlarda raqobatbardosh bo la oladigan yoshlarni shaklantirishimiz, ularni ʻ 29 Qizil shlyapani kiygan o’quvchi emotsional holatlarni bildiradi.Oquvchi asarda , matnda qanday hissiyotlar bilan to’qnashdi, xafa yoki xursand,yoki xavotir kabi kechinmalarini boshqalar bilan ulashadi. O’quvchi qizil shlyapa kiyilganda, mavjud muammoga o’z hissiy munosabatinni bildirishi mumkin. Bu, ayniqsa, muammo o’ta murakkab yoki hissiy jihatdan yuklangan bo’lsa va yanada nozik yondashuvni talab qilganda foydali bo’lishi mumkin. Qizil shlyapani kiyganda o’quvchiga yordam berishi mumkin bo’lgan ba’zi savollar: • • Men hozir nimani his qilyapman? • • Mening intuitsiyam(hissiyotim) bu haqda menga nima deydi? • • Menga bu holat yoqadimi yoki yoqmaydimi? Ushbu hissiy reaktsiyalarni tan olish va o’rganish orqali o’quvchi qarorlar qanday ta’sir qilishi mumkinligini yaxshiroq tushunadi va ularni hal qilish uchun choralar ko’rishi mumkinligini fikrlaydi. Bu esa o’quvchiga yanada muvozanatli va empatik qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Yashil shlyapa kiygan o’quvchi ijodiy fikrlash, yaratuvchanlik va o’zgartirish ramzi bo’lib , ushbu shlyapani kiygan o’quvchidan agar unga imkoniyat berilsa, o’qigan asarida qaysi vaziyatni yoki qahramon taqdirini qanday o’zgartirishi so’raladi.Bunda o’quvchilarning ijodiy fikrlash malakasi oshishiga xizmat qiladi. Yashil shlyapa ijodkorlikni ifodalaydi va o’quvchilarni yangi g’oyalar, innovatsiyalar va imkoniyatlar yaratishga undaydi. Bu undan muammolarga ochiq fikr bilan yondashishni va yangi va ijodiy yechimlarni faol izlashni talab qiladi. An’anaviy yechimlar endi samarali bo’lmaganda,o’quvchi qilishi kerak bo’lgan yagona narsa shlyapani kiyib, quyidagi savollarga javob berishdir: - Boshqa variantlar bormi? - Bu vaziyatda yana nima qila olaman? 35 tabiatlariga qarab turli hil didaktik o’yinlar va metodlardan foydalaniladi. Endi ta’lim jarayonlarini didaktik o’yinlarda olib borish haqida gapiramiz: Interfaol metodlar o’quvchi faoliyatini jadallashtirib faollashtiradi. Bunda o’quvchilarning shaxsiyatidagi ijodiy imkoniyatlarini ro’yobga chiqaradi. Interaktiv o’yinlar – nazariy, amaliy, jismoniy va bir qancha turlarga bo’linadi. Bunda o’quvchilar o’lchash, hisoblash, tahlil qilish, sinash, solishtirish, xulosa chiqarish, nutq o’stirish, mustqail qaror qabul qilish kabi bilimlarni takomillashtiradi. Hozirda amaliyotda qo’llanilayotgan ta’lim metodlari rang-barang va xilma-xildir. Boshlang’ich sinflarni o’qitishda asosan – so’zlash, ko’rgazmali vositalardan foydalanib tushuntirish va ko’rish, tinglashga asoslangan metodlardan foydalaniladi. Bugungi kunda bir qancha rivojlangan mamlakatlarda ta’lim tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy texnikalarni qo’llash borasida katta tajriba asoslarini tashkil etuvchi – interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Interaktiv metodlarning turlari ko’p bo’lib, ta’lim tarbiya jaratyonining deyarli hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud. Hozirgi kunda maktablarda boshlang’ich sinf o’qivchilarimizga “Vin diagrammasi”‘, “‘Sinkveyin”, “Bumerang”, “Enerjeyzer”, “4 Format” kabi metodlardan foydalanilib darslar o’tilmoqda. “Venn diagrammasi” metodi. Ikki yoki undan ortiq narsalarni qanday solishtirishni va qanday qilib solishtirishni o’rganishda foydalaniladi. Venn diagrammasi – ikki yoki undan ortiq narsalarni, voqealarni, odamlar va tushunchalarni taqqoslash va farqlash uchun ishlatiladigan metoddir. Odatda ushbu metod til va matematika fanlarida qo’llaniladi. Ushbu sodda grafik o’quvchilarning ikkita narsaning bir vaqtning o’zida turli xil va bir xil bo’lganligini tushunishlarini osonlashtiradi. Bunda ko’pincha ikki doira bir - biriga ozgina mindirib chiziladi, uch hil rangda bo’yaladi. masalan: 5+5=10 bunda 5 qo’shiluvchi qizil rangda, ikkinchi qo’shiluvchi 5 esa sariq rangda, yig’indi yashil rangda bo’ladi. “Bumerang” metodi. Ushbu metod o’quvchilarni dars jarayonida, darsdan tashqarida turli adabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o’rganilgan materialni yodda saqlab qolish, so’zlab berish, fikrini erkin holda bayon eta olish, qisqa vaqt ichida ko’p 39 jadval”, “Venn diagrammasi”, “T-jadval”, “Insert”, “Klaster”, “Nima uchun?”, “Qanday?” va boshqalar. Interfaol grafik organayzerlarni ajratishda bunday mashg’ulotlarda asosiy fikrlar turli grafik shakllarda yozma ko’rinishda ifodalanishiga asoslaniladi. Aslida bu grafik organayzerlar bilan ishlash ham ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. Interfaol ta’lim metodlarini ko’pincha turli shakllardagi o’quv mashg’ulotlari texnologiyalari bilan bir vaqtda qo’llanmoqda. Bu metodlarni qo’llash mashg’ulot ishtirokchilarining faolliklarini oshirib, ta’lim samaradorligini yaxshilashga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni tanlashning navbatdagi mezoni ularning ta’lim mazmuni xususiyatiga mos kelishdir. Metod mazmuni harakatlanish qismi sifatida ham aniqlanadi. Shu boisdan bu mezonning hisobga olinishi shubhasiz. Bir metod yordamida mavzu mazmuni to’laroq ochib berilsa, boshqasi uni ijobiy o’zlashtirishga imkon tug’diradi. Interfaol metodlarning tanlashning yana bir mezoni ularning talabalar o’quv imkoniyatlariga to’liq mos kelishi, ya’ni samarali o’quv faoliyati uchun ichki va tashqi shart- sharoitlarining birligini ta’minlashdir. Interfaol o’qitish metodlaridan foydalanishda pedagogning xususiy imkoniyatlariga mos kelishi lozim. Bu pedagogning o’qitish metodlari nazariyasi va amaliyoti bilan o’qitsh jarayoning qonuniyatlari bilan bilish nazariyalari ta’lim mazmuni nazariyasi va boshqa mavjud qonunlar bilan qurollanganllik darajasini hisobga oladi. Interfaol metodlarni tanlash mezonlaridan keyingisi-ularning o’quv jarayonini tashkil etish shakllari bilan mos kelishidir. O’qitishning yalpi, guruhli va individual shakllari turlicha metodlarni talab etadi. Misol uchun debat metodi ikki talaba o’rtasidagi bahs hisoblansa, “aqliy hujumda” guruhdagi barcha talabalarning ishtiroki zarur bo’ladi. Interfaol metodlarning pedagogik texnologik prinsiplariga mos kelishi umumlashtiruvchi mezon hisoblanadi [7]. Keyingi paytlarda jamiyatimizda har bir inson uning boshlang’ich bilim darajasi qanday bo’lishidan qat’i nazar, istalgan sohada bilim olishga haqli deb topildi va uning kelajakda davlat muassasalarida yaxshi mansab egallashi maqsadida ta ‘lim muassasalariga jalb qilish odat bo’lib qoldi. 0 ‘quv 24 jamiyatda notiqlik nafaqat muloqot vositasi, balki ijtimoiy o’zgarishlar va taraqqiyotning muhim omili sifatida ham e’tirof etilmoqda. Sharq falsafasida notiqlik san’ati chuqur nazariy va amaliy asosga ega bo’lib, uning o’rni va ahamiyati juda katta. Notiqlik san’ati Sharq madaniyati va falsafasining ajralmas qismi bo’lib, u insonni ma’naviy va axloqiy barkamollikka yo’naltiruvchi, jamiyatni birlashtiruvchi va barqarorlikni ta’minlovchi vosita sifatida xizmat qiladi. Bu esa notiqlik san’atining nafaqat Sharq, balki butun insoniyat uchun ahamiyatini oshiradi. 1.2. Notiqlik san’atining nazariy asoslari: tushuncha va mohiyat. 1.3. Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi asarlari va ulardagi nazariy qarashlar. 9 muassasalariga faqatgina bir necha fandan testlar topshirgan holda kirishni tashkil qilish ham o’quvchilaming dunyoqarashi va bilimlarining chegaralangan hamda bir tomonlama bo’lishiga sabab bo’layapti. Chunki maktab, lisey va kollejlarda ko’pgina fanlar chetga surilib, ularda faqatgina test topshiriladigan fanlar bo’yicha chuqur ta’lim berilishi, test javoblarini ularning mohiyatiga etmasdan yodda saqlashga harakat qilinishi bitiruvchilar bilimining sayoz va bir tomonlama bo’lishiga olib kelayapti. Agar kirish imtihonlari barcha fanlar bo’yicha integral usulda tashkil qilinsa, ya’ni bir qism fanlardan test orqali, boshqalaridan og’zaki savol-javoblar vositasida, yana boshqalaridan yozma usulda qabul qilinib, ularning natijasi umumlashtirilsa, chuqur bilimli va fikrlash doirasi keng bo’lgan abiturientlargina o’quv muassasasiga kirishar edi va yuqoridagi salbiy holatlar yuz bermas edi, albatta. Bu mamlakat kelajagi bilan uzviy bog’liq strategik masala bo’lgani uchun ham ta’kidlamasdan boshqa ilojimiz yo’q. Bundan tashqari, ta ‘lim berish jarayonida asosiy diqqat e’tibor ta’lim muassasalarida qanday fanlardan dars berish, qanday ta’lim standartlariga rioya qilish va qanday kitoblardan foydalanishga qaratildi, xolos. Bugunning dolzarb muammolaridan biri ta’lim tizimi sifatini yaxshilash va o’quvchilarga sifatli ta’lim berish. Buning uchun pedogoglardan interfaol metodlardan unumli foydalanish, to’g’ri tanlov va o’quvchilarda qiziqish uyg’otish talab etiladi. Shu bilan birga pedagog ko’proq o’z ustida ishlashi, yangi interfaol metodlarni izlab topishi asosiy masalalardan biri bo’lib xisoblanadi [1]. Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli-tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash borasida katta tajriba asoslarini 25 2. Interfaol ta’limning asosiy tamoyil, shakl va omillari. Hozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo’nalishlardan biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan o’qituvchilari dars mashg’ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar. Interfaol usullarni qo’llash natijasida o’quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o’z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya qila bilish, sog’lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko’nikmalari shakllanib , rivojlanib boradi. Bu masalada amerikalik psixolog va pedagog B.Blum bilish va emotsional sohalardagi pedagogik maqsadlarning taksonomiyasini yaratgan. Uni Blum taksonomiyasi deb nomlanadi. (Taksonomiya-borliqning murakkab tuzilgan sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi). U tafakkurni bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi. Unga ko’ra tafakkurning rivojlanishi bilish, tushunish, qo’llash, tahlil, umumlashtirish, baholash darajalarida bo’ladi. Shu har bir daraja quyidagi belgilar hamda har bir darajaga muvofiq fe’llar namunalari bilan ham ifodalanadi, jumladan: Bilish-dastlabki tafakkur darajasi bo’lib, bunda o’quvchi atamalarni ayta oladi, aniq qoidalar, tushunchalar, faktlar va shu kabilarni biladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: qaytara bilish , mustahkamlay olish, axborotni etkaza olish, aytib bera olish, yozish, ifodalay olish, farqlash, taniy olish, gapirib berish, takrorlash. Tushunish darajasidagi tafakkurga ega bo’lganda esa, o’quvchi faktlar, qoidalar, sxema, jadvallarni tushunadi. Mavjud ma’lumotlar asosida kelgusi oqibatlarni taxminiy tafsiflay oladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: asoslash , almashtirish, yaqqollashtirish, belgilash, tushuntirish, tarjima qilish, qayta tuzish, yoritib berish, sharhlash, oydinlashtirish. Qo’llash darajasidagi tafakkurda o’quvchi olgan bilimlaridan faqat an’anaviy emas, noa’nanaviy holatlarda ham foydalana oladi va ularni to’g’ri qo’llaydi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: joriy qilish , 20 MUNDARIJA KIRISH ASOSIY QISM 1. Interfaol metodlar va ularning mohiyati 2. Interfaol ta’limning asosiy tamoyil, shakl va omillari. 3. Dars jarayonlarida interfaol metodlar va ulardan foydalanishning ahamiyati 4. Boshlang’ich sinf o’quv fanlarida zamonaviy interfaol metodlardan foydalanish shakllari. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 2 2-BOB: SHARQ MUTAFAKKIRLARINING NOTIQLIK SAN’ATI HAQIDAGI AMALIY QARASHLARI 2.1. Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’atini amaliy qo’llash usullari. 2.2. Abu Nasr Forobiy va Ibn Sinoning notiqlik borasidagi qarashlari. 2.3. Alisher Navoiyning notiqlik san’ati va uning badiiy merosdagi ifodasi. 3-BOB: NOTIQLIK SAN’ATI SHARQ MADANIYATI VA HOZIRGI DAVRGA TA’SIRI 3.1. Sharq notiqlik san’atining jamiyatdagi o’rni va ahamiyati. 3.2. Notiqlik san’atining hozirgi globallashuv davridagi ahamiyati. 3.3. Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’atidan olingan saboqlarning zamonaviy jamiyatdagi ahamiyati. XULOSA Sharq falsafasi va madaniyati o’zining noyob merosi bilan har doim alohida e’tiborga sazovor bo’lib kelgan. Ushbu kurs ishida Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi qarashlari, bu san’atning jamiyatda tutgan o’rni va hozirgi davr uchun ahamiyati tahlil qilindi. Ish jarayonida quyidagi asosiy natijalarga erishildi: Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi qarashlari tizimli ravishda o’rganildi va umumlashtirildi. Ularning bu boradagi asarlari nafaqat nazariy asoslarni, balki amaliy jihatlarni ham qamrab olgan. Notiqlik san’atining Sharq madaniyatida tutgan o’rni aniqlanib, uning ijtimoiy va madaniy rivojlanishdagi ahamiyati yoritildi. Sharq mutafakkirlari notiqlikni inson kamoloti va jamiyatning uyg’unligi uchun zarur vosita sifatida ko’rganlar. 10 I BOB: SHARQ MUTAFAKKIRLARI NOTIQLIK SAN’ATINING NAZARIY ASOSLARI 1.1 Sharq falsafasida notiqlik san’atining o’rni va ahamiyati. Sharq falsafasi insoniyat tafakkuri tarixida chuqur iz qoldirgan boy va murakkab ilmiy yo’nalishlardan biridir. Bu falsafa Sharq xalqlarining dunyoqarashi, qadriyatlari, axloqiy tamoyillari va ma’naviy hayotining ajralmas qismiga aylangan. Sharq falsafasida notiqlik san’ati alohida o’rin tutib, uni rivojlantirishda mutafakkirlar juda katta hissa qo’shganlar. Notiqlik san’ati – bu so’z orqali inson fikrlarini aniq, lo’nda va ta’sirli ifodalash san’ati bo’lib, u falsafiy, diniy va madaniy merosning muhim qismi sifatida shakllangan. Sharq falsafasi va notiqlik san’atining o’zaro bog’liqligi Sharq falsafasi va notiqlik san’ati bir-biri bilan chambarchas bog’liqdir. Sharq mutafakkirlari notiqlikni nafaqat nutq so’zlash mahorati, balki falsafiy tushunchalarni bayon qilish, muloqot vositasi sifatida ham ko’rganlar. Masalan, Abu Nasr Forobiy o’zining falsafiy asarlarida notiqlikni faqatgina so’z san’ati sifatida emas, balki ijtimoiy muhitni shakllantiruvchi kuch deb ta’kidlagan. Unga ko’ra, notiqlik orqali odamlarni ma’naviy jihatdan boyitish, ularni axloqiy va falsafiy tamoyillarga yo’naltirish mumkin. Notiqlik san’ati va axloqiy tamoyillar Sharq falsafasida notiqlik san’ati axloqiy tamoyillar bilan uzviy bog’liq. Notiqlikni rivojlantirishda asosiy maqsad – insonning ichki dunyosini boyitish, uning tafakkurini yuksaltirish va jamiyatdagi muloqot madaniyatini rivojlantirishdir. Masalan, Alisher Navoiy o’z asarlarida so’z kuchini ta’kidlab, notiqlik orqali odamlar o’rtasida hamjihatlikni ta’minlashni targ’ib qilgan. Uning nazarida notiqlik – bu faqatgina so’zlash san’ati emas, balki insoniylikni tarbiyalovchi vositadir. Sharq falsafasida notiqlik san’atining diniy va ijtimoiy ahamiyati Diniy merosda notiqlik san’ati alohida o’rin egallaydi. Qur’on oyatlari va hadislar notiqlikning eng yuksak namunalari hisoblanadi. Payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v.) o’z da’vatlarida so’zning ta’sirchanligiga katta e’tibor 7 talab qilinadigan faollik darajasi tomonlama faol, o’quvchilar diqqatni jamlash, tushunish, fikrlash, topshiriqlarni bajarish bo’yicha faol. Muloqot shakllari: o’qituvchi-guruh; o’qituvchi-o’quvchi; o’quvchi-o’quvchi; o’quvchi-o’qituvchi; guruh-o’qituvchi; ham har tomonlama faol. Hamkorlik, hamijodkorlik shakllari: o’qituvchi-o’quvchi; o’quvchi-o’quvchi; o’quvchi- kichik guruh; kichik guruh-kichik guruh; o’quvchi-o’qituvchi; kichik guruh-o’qituvchi; guruh-o’qituvchi. 1 0 Bilimlarni o’zlashtirishnin g asosiy usullari Muloqot, muhokama, muzokara, bahs, munozara, mulohaza, tahlil, mushohada, mutolaa va boshqalar. Muloqot, mutolaa, mushohada, muhokama, muzokara, bahs, munozara, mulohaza, tahlil va boshqalar. 1 1 Mashg’ulot shakllari Ma’ruza, seminar, amaliy mashg’ulot, laboratoriya mashg’uloti, davra suhbati, bahs, munozara, konsultastiya va boshqalar. Ma’ruza, guruh yoki juft bo’lib ishlash, taqdimotlar, bahs, munozara, davra suhbati, amaliy ishlar va boshqalar. 1 2 Kutiladigan natija Mavzu bo’yicha o’quvchilarning bilim, ko’nikma, malakalarini o’zlashtirishlari. Mavzu bo’yicha o’quvchilarning o’z fikr, xulosalarini shakllantirish, ularni mustaqil bilim olishga o’rgatish. 15 ma’lumotga ega bo’lish hamda dars jarayonida o’qituvchi barcha o’quvchilarni baholay olish imkoniyatini beradi. Mazkur metodning maqsadi – o’quv jarayoni davomida o’quvchilarga tarqatilgan materiallarning o’quvchilar tomonidan yakka va guruh holatida o’zlashtirib olishlari hamda suhbat munozara va turli savollar orqali tarqatma materiallardagi matnlar qay darajada o’zlashtirilganligini nazorat qilish va baholashda har bir o’quvchi o’z bahosiga ega bo’lishidir. Bunda bolajonlarga hafta davomida ya’ni, boshidan o’tilgan mavzulardan savollar tuzilgan bo’ladi. Bu o’quvchilarni oldingi o’tilgan darslarini mustahkamlab yodidan chiqmasliklariga erishiladi. Alohida ta’kidlash lozimki, o’qituvchi kasbiga xos bo’lgan muhim talablardan biri – bolalarni sevish, ularning hayoti bilan qiziqish, har bir shaxsni hurmat qilishdan iboratdir. Bolani sevgan, butun kuch va bilimini bolalarning kelajagi, ularni vatanga sadoqatli fuqoro qilib tarbiyalashga safarbar qila oladigan insongina haqiqiy o’qituvchi bo’la oladi. Bolaga befarq, uning kelajagi bilan qiziqmaydigan, o’qituvchilk kasbiga loqayd inson haqiqiy o’qituvchi bo’la olmaydi. O’qituvchining kup qirrali va murakkab faoliyati zamirida yosh avlodni odobli, axloqli qilib tarbiyalash, ularni bilimlar bilan qurollantirish kabi muhim vazifalar yotadi. Bularni amalga oshirish esa o’qituvchining xilma-xil faoliyatiga bog’liq: bolalarni o’qitish, maktabdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish, bilish va o’tkazish, ota-onalar o’rtasida pedagogik targ’ibot ishlarini olib borish va hakazo. Bularning hammasi o’qituvchidan chuqur bilimga ega bo’lishni, o’z sohasini, bolalarni sevishni talab etadi. Xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkin, boshlang’ich sinflarda o’tiladigan darslarida turli xil metodlar juda ko’p. Sababi, boshlang’ich sinf o’quvchilarida mantiqiy fikrlash qobilyati uning tushunchalarni tezda anglab olish ko’nikmasini shakllantirishda mazkur metodlarning o’rni beqiyos sanaladi. O’qituvchi esa dars jarayonida o’tiladigan masalarni o’quvchiga to’g’ri va aniq yetkazib berishda yuksak pedagogik mahoratga ega bo’lmog’i hamda darslarni qiziqarli o’yinli texnologiyalar orqali tashkil etib o’quvchilarni darsga qiziqtira olishi muhim omil sanaladi. 40 № Asosiy tushunchalar An’anaviy dars Interfaol dars 1 qo’llanish darajasi Barcha mavzular bo’yicha ular uchun qulay bo’lgan dars turlari shaklida qo’llaniladi. Ayrim mavzular bo’yicha interfaol darsning qulay bo’lgan turlari shaklida qo’llaniladi. Boshqa mavzular uchun an’anaviy dars qo’llaniladi 2 Dars maqsadi Dars mavzusi bo’yicha bilim, ko’nikma, malakalarni shakllantirish, mustahkamlash. Dars mavzusi bo’yicha mustaqil fikrlash, xulosaga kelish, ularni bayon qilish, himoyalashga o’rgatish. 3 O’qituvchining vazifalari va ish usullari Yangi mavzuni tushuntirish, mustahkamlash, nazorat, topshiriqlar berish. O’quvchilarning mustaqil ishlashlarini va taqdimotlarini tashkil qilish, boshqarish, nazorat, yakuniy xulosalarni asoslab berish. 4 Darsga tayyorgarlikka talablar Dars rejasi, konspekt va didaktik vositalarni tayyorlash. Interfaol dars ishlanmasi, mustaqil ishlar uchun topshiriqlar, tarqatma materiallar, boshqa zarur vositalarni tayyorlash. 5 O’quvchil ar tayyorgarligiga talablar Oldingi dars bo’yicha vazifalarni bajarib kelish. Yangi dars mavzusi bo’yicha asosiy tushunchalarni va dastlabki ma’lumotlarni bilish. 6 O’quvchil arning vazifalari va ish usullari O’qituvchini tinglash va o’zlashtirish, berilgan topshiriqlarni bajarish. O’qituvchi bergan topshiriqlarni bajarish bo’yicha mustaqil fikrlash, o’z fikr, xulosalarini boshqalarga solishtirish va yakuniy xulosaga kelish 7 Vaqt taqsimoti Dars vaqtining ko’p qismi o’qituvchining yangi mavzuni tushuntirishi, tahlil qilishi, topshiriqlarni tushuntirishi, o’zlashtirishni nazorat qilishiga sarflanadi. Dars vaqtining ko’p qismi o’quvchilarning mustaqil topshiriqlarni bajarishi, fikr almashishi, mushohada qilishi, o’z xulosalarini bayon qilishi va himoyalashiga sarflanadi. 8 Darsning modul va algoritmlari Darsning modul va algoritmlaridan har bir o’qituvchi o’zi qo’llayotgan metodga muvofiq foydalanadi. Har bir dars oldindan tayyorlangan modullar va algoritmlarga, loyihalarga muvofiq o’tkaziladi. 9 O’quvchilardan O’qituvchi har O’qituvchi ham, o’quvchilar 14 tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Interfaol ta’lim metodlari hozirda eng ko’p tarqalgan va barcha turdagi ta’lim muassasalarida keng qo’llanayotgan metodlardan hisoblanadi. Shu bilan birga, interfaol ta’lim metodlarining turlari ko’p bo’lib, ta’lim-tarbiya jarayonining deyarlik hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud. Amaliyotda ulardan muayyan maqsadlar uchun moslarini ajratib tegishlicha qo’llash mumkin. Bu holat hozirda interfaol ta’lim metodlarini ma’lum maqsadlarni amalga oshirish uchun to’g’ri tanlash muammosini keltirib chiqargan. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag’batlantirib turilishi, o’quv materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammoli vaziyat, yo’naltiruvchi matn, loyiha, rolli o’yinlar kabi metodlarni qo’llash va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi [2]. Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni o’zaro muloqotda, o’zaro bahsmunozarada fikrlash asnosida, hamjixatlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o’quvchi-talabani mustaqil fikrlashga o’rgatib, mustaqil hayotga tayyorlaydi. Interfaol metodlar deganda – ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi [2]: ta’lim samarasi yuqoriroq bo’lgan o’qish-o’rganish;  ta’lim oluvchining yuqori darajada rag’batlantirilishi;  ilgari orttirilgan bilimlarning ham e’tiborga olinishi;  ta’lim jarayoni ta’lim oluvchining maqsad va extiyojlariga muvofiqlashtirilishi;  ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo’llab-quvvatlanishi;  amalda bajarish orqali o’rganilishi;  ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi.  Shunday qilib, fanlarni o’qitish 26 4. Boshlang’ich sinf o’quv fanlarida zamonaviy interfaol metodlardan foydalanish shakllari Hozirgi kunda ta’lim jarayoniga innovatsion texnologiyalar va interaktiv metodlarni qo’llashga qiziqish toboro keng tus olmoqda. Bunday metodlarni qo’llash bir tomondan ta’lim samaradorligi va ta’sirchanligini oshirsa, ikkinchi tomondan o’quvchilarning o’qish motivlarini o’stiradi. Innovatsiya bu yangilik kiritish, yaratish demakdir. Demak, an’anaviy ta’limdagi kabi bir xil shablonlar asosida emas, balki yangiliklar asosida ta’lim jarayonining ta’sirchanligini oshirishga qaratilgan ish shaklidan foydalanish innovatsiya deb ataladi. Ta’limda pedagogik texnologiyalarga asoslanish va innovatsiyaga intilish, o’quvchilarni faollashtirishga qaratilgan turli interaktiv metodlardan foydalanish ta’lim maqsadini samarali amalga oshirishga yordam beradi. Turli metod hamda didaktik o’yinlar bolalarda kreativlikni rivojlantiradi. Bunda avvalo dars jarayonida to’g’ri va asosli mavzuga mos metodni tatbiq muhum hisoblanadi. Ta’lim bu shunday jarayonki unda o’qituvchi va o’quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati bo’lib, shaxsning tarbiyasi va uning taraqqiyoti amalga oshadi. O’qituvchi darsni qiziqarli hamda o’quvchilarning darsga bo’lgan qiziqishini so’ndirmasligi, qisqa qilib aytganda darslardan bezdirmasligi kerak bo’ladi. Shu maqsadda o’qituvchi o’quvchilarni darsga jalb qilish uchun eng avvalo ularning ko’ngliga yul topa olishi hamda turli hil zamonaviy interfaol metodlardan foydalanishi kerak. Bunda pedagog avvalambor o’zining qobiliyati, mahorati, malakasi va bilim doirasidan kelib chiqib o’z bilimlarini o’quvchilarga singdira olishi kerak bo’ladi. Bugungi kunda turli hil didaktik o’yinlardan ham foydalanib kelmoqdalar. Bunday interfaol metodlar va didaktik o’yinlar orqali olib boriladigan darslar juda qiziqarli bo’ladi, natijada bironta ham o’quvchi chetda qolmasdan ishtirok etadi va o’zlarining shaxsiy fikrlarini bemalol qo’rqmasdan bayon eta oladilar. O’quvchilar ko’rgan, eshitgan, idrok qilgan narsalarini zo’r qiziqish bilan bayon eta oladilar. Bolalarda darsga bo’lgan qiziqish va havas ham oshadi. Hamda o’zaro birbiriga do’stona munosabatlar xosil bo’ladi. Bir - birlari bilan o’zaro fikr almashadilar. Boshlang’ich ta’limda o’quvchilarning yosh xususiyatlari, savodxonlik darajalari, 38 O’quvchilar bilimida bo’shliqlarning paydo bo’lishiga quyidagi omillar sabab bo’lmoqda: -oila va maktab hamkorligining to’g’ri yo’lga qo’yilmaganligi ; -o’quvchi –yoshlarnng tashqi muhit ( yot g’oyalar,” ommaviy madaniyat “, “o’rgimchak to’ri”)ga tez moslashuvi. -o’quvchilar bilan o’qituvchining individual, tabaqalashgan faoliyatining sustligi ; - mavzuni yoritishda interfaol usul va metodlarning noto’g’ri tanlanganligi; ayrim o’quvchilarning badiiy adabiyotlarni kam o’qishi natijasida og’zaki va yozma nutqining sustligi; -ilmiy ma’lumotlarga kommunikativ yondashmaslik; -o’qituvchining axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan yetarli foydalanmasligi; -o’quvchilar qiziqishlarini e’tiborga olinmasligi; -ta’lim yangiliklarini o’quv jarayoniga tadbiq etishda tajribalar yetishmasligi kabilar . Bu kamchiliklarni yo’qotish, aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish esa o’qituvchidan ijodkorlikni, fidoiylikni, natijali ta’limni tashkil etishni talab etadi.Birinchi navbatda o’quvchilarning yozma va og’zaki savodxonligini o’stirish muhimdir.Quyidagi amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish maqsadga muvofiqdir: Xotira mashqlarini o’tkazish; Turli misol va masalalarni bir yo’l bilan emas turli usullarda yechishni o’rgatish; Chizmaga qarab masalaning mazmunini anglash ko’nikmasini rivojlantirish slaydlar va videodarslardan foydalanish blits test va so’rovlardan foydalanish; Nazariya va amaliyotni bo’glash; Hayotga bog’lash ahiq fakt va misollarni ko’rsatish; Mustaqil misol va masala tuzish hamda uni mustaqil hal qilishga erishish; Ayniqsa, agar pedagogik texnologiyalar asosida zamonaviy, interfaol usullar yordamida darslar tashkil etilsa, sinfdagi har bir o’quvchining puxta bilim olishi,o’z ustida ishlashiga erishilsa, olingan bilim, ko’nikma va malaka o’quvchi xotirasida uzoq vaqtgacha saqlanadi, bo’shliqlar paydo bo’lishining oldi 31 Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati borasidagi amaliy qarashlari o’rganilib, bu san’atning hozirgi davrdagi dolzarbligi ta’kidlandi. Ularning tajribalari zamonaviy kommunikatsiya va ta’lim sohalarida qo’llanilishi mumkin. Ushbu kurs ishi davomida olingan bilimlar shuni ko’rsatadiki, Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati haqidagi qarashlari nafaqat o’sha davr uchun, balki bugungi zamon uchun ham qimmatli hisoblanadi. Zamonaviy jamiyatda notiqlik san’ati muhim o’rin tutib, madaniyatlararo aloqalarni rivojlantirish, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va insonlarni ma’naviy jihatdan boyitish vazifasini bajarishda muhim vositadir. Sharq mutafakkirlarining notiqlik san’ati borasidagi merosini o’rganish davom ettirilishi va uni amaliyotga tatbiq etish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqilishi zarur. Bu nafaqat madaniy va tarixiy merosni asrashga, balki zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. 1. Interfaol metodlar va ularning mohiyati. Interfaol metod – ta’lim jarayonida o’quvchilar hamda o’qituvchi o’rtasidagi faollikni oshirish orqali o’quvchilarning bilimlarni o’zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo’llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta’limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs-munozaralar o’tkazish, o’quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, ma’ruzalar soni kamligi, lekin seminarlar soni ko’pligi, o’quvchilar tashabbus ko’rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik 11 ma’naviy olamini zamonaviy bilimlar bilan sug’orishimiz shart! Ayni shu maqsadlarni amalga oshirishda yangi darsliklar yetakchi vazifani bajaradi. Milliy o quv dasturining maqsadi va mazmuni shu qadar aniq belgilanganki, amaliyotgaʻ joriy etilgan darsliklar orqali biz yoshlarga keng qamrovli bilim berishga, ularni xalqaro talablarga mos ravishda shakllantirish va tarbiyalashga erishmoqdamiz. Milliy o quv dasturidagi darsliklar avvalgi darsliklarimizdan tubdan farq qilib, ʻ tanlab olingan bo limlar, mavzular, topshiriqlar, savol va audiomatnlar mazmuni ʻ xalqaro talablarga mos darajada ekanligini ifodalaydi. Ta’limning barcha bosqichlarida yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etish, undan samarali va oqilona foydalanish va yuqori samaradorlikka erishishga alohida ahamiyat berish darkor.Interfaol metodlarni qo’llash o’quvchilarda har tamonlama ilmiy-nazariy bilimlarni mustaqil egallash,bilim va ko’nikma,malakalarini shakllantirish va shu asosida o’quvchilarning ilmiy dunyoqarashlarini tarkib toptirish hamda kompetensiyaviy yondashuvni singdirish ,o’qituvhi –o’quvchi hamkorligini yo’lga qo’yish va nihoyat kafolatlangan yakuniy natijaga erishishishni ta’minlaydi. XXI asrning yetuk,intellektual salohiyatli fuqarosini tarbiyalash XXI asr o’qituvchisi oldiga talay vazifalarni qo’ydi. Ta’lim –tarbiya tizimini yanada yaxshilash, takomillashtirishga qulay shart- sharoitlar yaratildi .Bu borada men ham o’z oldimga qator vazifalarni qo’yganman.Ta’lim jarayonida DTSda belgilangan talablarni bajarish bilan birga o’quvchilarni erkin fikrlashga o’rgataman,o’quvchilarning qiziqishlari, psixo-fiziologik xususiyatlarini alohida e’tiborga olaman.Har bir o’quvchiga individual yondashishga harakat qilaman. Qarshimda kelajakning buyuk insoni o’tiribdi,degan mushohada doimo xayolimda gavdalanadi. O’quvchilarning barcha fanlardan olgan bilim, ko’nikma va malakalari turli sinovlar : nazorat ishlari, savol-javob, amaliy vazifa, loyiha va test sinovi asosida nazoratdan o’tkaziladi. Natijada o’quvchilarning bu fanlarni qay darajada o’zlashtirayotgani , ularning bilim samaradorligi va ta’lim sifati aniqlanadi.Shu bilan birga o’quvchilar tomonidan yo’l qo’yilgan kamchiliklar, bo’shliqlar aniqlanadi. 30 guruh, katta guruh, sinf jamoasi bo’lib ishlash uchun topshiriqlar berish, yozma ishlar bajarish va boshqa metodlardan iborat bo’lib, ular ta’lim-tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o’ziga xos ahamiyatga ega. Hozirda ta’lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo’nalishlardan biri interfaol ta’lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iborat. Barcha fan o’qituvchilari dars mashg’ulotlari jarayonida interfaol usullardan borgan sari kengroq foydalanmoqdalar. Interfaol usullarni qo’llash natijasida o’quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o’z fikrini bayon qilish, uni asoslagan holda himoya qila bilish, sog’lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko’nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Bu masalada amerikalik psixolog va pedagog B.Blum bilish va emotsional sohalardagi pedagogik maqsadlarning taksonomiyasini yaratgan. Uni Blum taksonomiyasi deb nomlanadi. (Taksonomiya-borliqning murakkab tuzilgan sohalarini tasniflash va sistemalashtirish nazariyasi). U tafakkurni bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajaga ajratdi. Unga ko’ra tafakkurning rivojlanishi bilish, tushunish, qo’llash, tahlil, umumlashtirish, baholash darajalarida bo’ladi. Shu har bir daraja quyidagi belgilar hamda har bir darajaga muvofiq fe’llar namunalari bilan ham ifodalanadi, jumladan: Bilish-dastlabki tafakkur darajasi bo’lib, bunda o’quvchi atamalarni ayta oladi, aniq qoidalar, tushunchalar, faktlar va shu kabilarni biladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: qaytara bilish, mustahkamlay olish, axborotni etkaza olish, aytib bera olish, yozish, ifodalay olish, farqlash, taniy olish, gapirib berish, takrorlash. Tushunish darajasidagi tafakkurga ega bo’lganda esa, o’quvchi faktlar, qoidalar, sxema, jadvallarni tushunadi. Mavjud ma’lumotlar asosida kelgusi oqibatlarni taxminiy tafsiflay oladi. Bu tafakkur darajasiga muvofiq fe’llar namunalari: asoslash, almashtirish, yaqqollashtirish, belgilash, tushuntirish, tarjima qilish, qayta tuzish, yoritib berish, sharhlash, oydinlashtirish. 12 intellektual, axloqiy, ruhiy jihatdan kuchli, yetuk malakali kadrlar bo’lishni taqozo etadi. Haqiqatan, malakali, har jihatdan yetuk pedagoglarni tayyorlashda uzluksiz ta’lim tizimining boshqa bosqichlari qatorida oliy ta’lim muassasalari ham alohida o’rin tutadi. O’qituvchi bu jarayonda shaxs va jamoaning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va boshqaruvchilik, yo’naltiruvchilik vazifasini bajaradi.O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka sabab bo’ladi. Ta’lim metodlarini har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni turli-tuman jadallashtiruvchi metodlar bilan boyitish o’quvchilarning o’zlashtirish darajasi ko’tarilishiga olib keladi. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, o’qituvchi o’quvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonidagi faolligini muttasil rag’batlantirib turishi, o’quv materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammoli vaziyat, yo’naltiruvchi matn, loyiha, rolli o’yinlar kabi metodlarni qo’llashi va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undashi zarur. Bu metodlarni interfaol yoki interaktiv metodlar deb ham atashadi. Bunda ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar o’quvchini faol ishtirok etishga chorlaydi, u butun jarayon davomida ishtirok etadi. 42 oluvchini faol ishtirok etishga chorlaydi. Ta’lim oluvchi butun jarayon davomida ishtirok etadi. Ta’lim oluvchi markazda bo’lgan yondashuvning foydali jihatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi [5]: ta’lim samarasi yuqoriroq bo’lgan o’qish-o’rganish; ta’lim oluvchining yuqori darajada rag’batlantirilishi; ilgari orttirilgan bilimlarning ham e’tiborga olinishi;  ta’lim jarayoni ta’lim oluvchining maqsad va extiyojlariga muvofiqlashtirilishi;  ta’lim oluvchining tashabbuskorligi va mas’uliyatining qo’llab-quvvatlanishi; amalda bajarish orqali o’rganilishi; ikki taraflama fikr-mulohazalarga sharoit yaratilishi; Shunday qilib, fanlarni o’qitish jarayonida interfaol metodlardan foydalanish o’ziga xos xususiyatga ega. Ta’lim amaliyotida foydalanilayotgan har bir interfaol metodni sinchiklab o’rganish va amalda qo’llash o’quvchi- talabalarning fikrlashini kengaytiradi hamda muammoning to’g’ri yechimini topishlariga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. O’quvchi-talabalarning ijodkorligini va faolligini oshiradi. Turli xil nazariy va amaliy muammolar interfaol metodlar orqali tahlil etilganda o’quvchi-talabalarning bilim, ko’nikma, malakalari kengayishi va chuqurlashishiga erishiladi. Yuqorida aytilganlardan interfaol ta’lim metodlarini tegishlicha tahlil qilish va shu asosda ularni tasniflash zarurati ma’lum bo’ladi. Quyida ushbu masala yuzasidan umumiy mulohazalarni keltirib o’tamiz. Bu metodlarni tasniflashda ularni interfaol metodlar, interfaol ta’lim strategiyalari, interfaol grafik organayzerlarga ajratish mumkin. Hozirgi kunda eng ommaviy interfaol ta’lim metodlari quyidagilar sanaladi [6]: Interfaol metodlar: “Keys-stadi” (yoki “O’quv keyslari”), “Blist- so’rov”,  “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Muammoli ta’lim” va b. Interfaol ta’lim strategiyalari: “Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig-zag”,  “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotastiya”, “Yumaloqlangan qor” va boshqalar. Interfaol ta’lim metodlari tarkibidan interfaol ta’lim strategiyalarini ajratishda guruh ishini tashkil qilishga yondashuv ma’lum ma’noda strategic yondashuvga qiyoslanishiga asoslaniladi. Aslida bu strategiyalar ham ko’proq jihatdan interfaol ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. Interfaol grafik organayzerlar: “Baliq skeleti”, “BBB”, “Konsteptual 23 xisoblanadi [4]. Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida o’qitishning zamonaviy metodlari keng qo’llanilmoqda. O’qitishning zamonaviy metodlarini qo’llash o’qitish jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib keladi. Bu metodlarni har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq. An’anaviy dars shaklini saqlab qolgan holda uni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan turli-tuman metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi o’sishiga olib keladi. Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo’llash borasida katta tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Interfaol ta’lim metodlari hozirda eng ko’p tarqalgan va barcha turdagi ta’lim muassasalarida keng qo’llanayotgan metodlardan hisoblanadi. Shu bilan birga, interfaol ta’lim metodlarining turlari ko’p bo’lib, ta’lim-tarbiya jarayonining deyarlik hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud. Amaliyotda ulardan muayyan maqsadlar uchun moslarini ajratib tegishlicha qo’llash mumkin. Bu holat hozirda interfaol ta’lim metodlarini ma’lum maqsadlarni amalga oshirish uchun to’g’ri tanlash muammosini keltirib chiqargan. Buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag’batlantirib turilishi, o’quv materialini kichik-kichik bo’laklarga bo’lib, ularning mazmunini ochishda aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash, bahs-munozara, muammoli vaziyat, yo’naltiruvchi matn, loyiha, rolli o’yinlar kabi metodlarni qo’llash va ta’lim oluvchilarni amaliy mashqlarni mustaqil bajarishga undash talab etiladi [5]. Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni o’zaro muloqotda, o’zaro bahsmunozarada fikrlash asnosida, hamjixatlik bilan hal etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o’quvchi-talabani mustaqil fikrlashga o’rgatib, mustaqil hayotga tayyorlaydi. Interfaol metodlar deganda – ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo’lgan metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo’llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim 22

Dars jarayonlarida interfaol metodlar va ulardan foydalanishning ahamiyati

Купить