• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 28000UZS
Размер 384.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 29 Октябрь 2024
Расширение docx
Категория Философия

Продавец

Benjamin Franklin

Дата регистрации 29 Октябрь 2024

101 Продаж

Dialog va uning turlari

e’tiqodlari yoki taxminlarini birgalikda tekshiradilar va e’tiroz qiladilar. Ushbu usul falsafiy tadqiqot uchun kuchli vosita bo‘lib, ishtirokchilarni o‘ylangan va ochiq muhokama orqali o‘z fikrlarini so‘rashga, tahlil qilishga va aniqlashtirishga undaydi. Dramatik dialog: Spektakl yoki ssenariy ichidagi dialog, xarakter xususiyatlarini ochib berish, syujetni rivojlantirish yoki his-tuyg‘ularni etkazish. Dramatik dialog - dramatik adabiyotning pyesalar, filmlar va boshqa shakllarida uchraydigan dialog turi. Bu dramatik asar kontekstida bir nechta maqsadlarga xizmat qiladi. Dramatik dialogda: 1. Xarakterlash: Unda ishtirok etayotgan qahramonlarning shaxsiyati, xususiyatlari va hissiyotlari ochib beriladi. 2. Syujetni rivojlantirish: Dialoglar hikoyaning rivojlanishiga hissa qo‘shadi, hikoyani oldinga siljitadi va muhim ma’lumotlarni beradi. 3. Konflikt va hal qilish: Qahramonlar ko‘pincha ziddiyatlarni, keskinliklarni ifodalash yoki syujetning markaziy masalalarini hal qilish uchun dialogga kirishadi. 4. Mavzuni o‘rganish: Dialoglar dramatik asar ichidagi asosiy mavzular, xabarlar yoki axloqiy saboqlarni o‘rganishi va etkazishi mumkin. Dramatik dialog personajlarni jonlantirish, keskinlik yaratish va hikoyani dinamik va jozibali tarzda etkazishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ichki dialog (Yakkaxon suhbat): Qahramonning ongini tushunish imkonini beruvchi, ovoz chiqarib ifodalangan ichki fikrlar. Ichki monolog yoki yakkaxon suhbat deb ham ataladigan ichki dialog qahramonning o‘ziga yoki tomoshabinga ovoz chiqarib ifodalangan ichki fikrlari, his-tuyg‘ulari yoki mulohazalarini anglatadi. Ushbu hikoya qurilmasi qahramonning ongini tushunish imkonini beradi, ularning his-tuyg‘ulari, motivatsiyasi va ichki kurashlari haqida tasavvur beradi. Ichki dialog ko‘pincha adabiyot, teatr va kinoda tomoshabinlarning qahramon haqidagi tushunchasini chuqurlashtirish va ularning harakatlariga Toshkent 2024 O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI ʻ O ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI ʻ IJTIMOIY FANLAR FAKULTITETI FALSAFA YO NALISHI ʻ “Mantiq tarixi va nazariyasi” fanidan KURS ISHI Mavzu: Dialog va uning turlari Ilmiy rahbar: Shukurov Akmal Bajardi: Jalolxujayeva Shoxida Bu munosabatlardagi umumiy omil turli xil mehr-muhabbat, sevgi va sadoqat tuyg‘ulari, shuningdek, ushbu munosabatlarni saqlab qolish istagi. Agar xo jayiningiz hayotingizni qiyinlashtirsa, u bilan xayrlashishingiz mumkin; agar do‘kondagi sotuvchi sizga tegishli e’tibor bermagan bo‘lsa, siz u yerga boshqa bormaysiz; agar xodim sizga bevafo bo‘lsa, iloji bo‘lsa, u bilan aloqa qilmaslikni afzal ko‘rasiz va hokazo.Ammo, agar biz va yaqinlarimiz o‘rtasida muammolar yuzaga kelsa, bu biz uchun juda muhim bo‘ladi. Sartarosh bilan yomon munosabatda bolganligi sababli psixologga qancha odam keladi? Boshqa tomondan, biz ko‘plab odamlarning maishiy va oilaviy, jamoaviy muammolarda maslahat va yordam so‘rab murojaat qilayotganini ko‘ramiz. 1 Bir necha aslar davomida shaxslararo munosabatlar bilan bog‘liq muammolar nafaqat o‘z dolzarbligini yo‘qotibgina qolmay, balki ko plab ijtimoiy va gumanitar fanlar uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shaxslararo munosabatlar va unda o‘zaro tushunishga erishish imkoniyatlarini tahlil qilib, jamiyat, oila va shaxs rivojlanishidagi ko‘plab ijtimoiy muammolarni tushuntirish mumkin. Inson hayotining ajralmas atributi bo‘lgan shaxslararo munosabatlar hayotning barcha jabhalarida muhim o‘rin tutadi. Shu bilan birga, shaxslararo munosabatlarning sifati muloqotga, erishilgan tushunish darajasiga bog‘liq. Bir gator ijtimoiy va gumanitar fanlarda unga bo‘lgan qiziqish ortib borayotganiga qaramay, shaxslararo munosabatlardagi mulogotning roli hali ham yetarlicha o‘rganilmagan. Ammo unga yondosh bir qancha qarashlar mavjud: Muloqot kategoriyasini o‘zaro bog‘liq bo‘lgan munosabatlar toifalari sohasidan aniq farqlash zarurati; Muloqot darajalariga kora shaxslararo munosabatlarini tuzishga urinish; Jamiyaning tushunmovchilik bilan bog‘liq shaxslararo va shaxslararo ziddiyatlarni hal qilish zarurati. Maqsad bu kurs ishi shaxslararo munosabatlarda muloqotning rolini tushunish, shuningdek, shaxslararo munosabatlarni muloqot darajalariga ko‘ra tuzishga urinishdir. Shaxslararo munosabatlarning tarkibiy qismlari: 1 Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoe posobie dlya vuzov.- M.:IKS "MarT", 2004-y 267b. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI FALSAFA YO‘NALISHI MANTIQ TARIXI VA NAZARIYASI FANIDAN KURS ISH MAVZU: Dialog va uning turlari BAJARDI: ________________________ QABUL QILDI: ________________________ tashqarida bo‘lgan dialogik mukammallikni rivojlantirishga qaratilgan doimiy majburiyatdir. Oxir oqibat, dialog va uning turlarini o‘rganish bizni mazmunli muloqotning me’morlari bo‘lishga taklif qiladi, munosabatlarni shakllantirish, o‘zgarishlarni ilhomlantirish va mustahkam aloqalarni o‘rnatish uchun so‘zlarning kuchini tan oladi. Aynan muloqot san’ati va ilm-fan orqali biz insonlarning o‘zaro munosabatlaridagi murakkabliklarni ochib beramiz, xilma-xillikning go‘zalligini, tushunishning kuchliligini va umumiy mavjudligimizning asosini shakllantiradigan o‘zaro bog‘langan dialoglarning mustahkamligini aks ettiruvchi gobelen to‘qiymiz. Dialog aloqa uchun asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi, tushunish va aloqani rivojlantirishga yordam beradi. Uning har xil turlari, jumladan, shaxslararo, ichki va guruhli muloqotlar turli kontekstlarga mos keladi va bu fikr va istiqbollarni samarali almashish imkonini beradi. Muloqotning boyligini qabul qilish shaxslararo munosabatlarni yaxshilaydi, hamdardlikni rivojlantiradi va shaxsiy va professional sohalarda mazmunli nutqni osonlashtiradi. - So‘zning bir nechta ma’noga ega bo‘lgan ko‘p ma’noliligi og‘zaki muloqotga yana bir murakkablik qatlamini qo‘shadi. Jargon va texnik til: - Ixtisoslashgan jargon va texnik tildan foydalanish muayyan sohalar yoki sohalar bilan tanish bo‘lmagan shaxslarni begonalashtirishi mumkin. - Umumiy lug‘at haqidagi taxminlar qanday qilib tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkinligini ko‘rib chiqish Madaniy tafovutlar:Yuqori kontekst va past kontekstli madaniyatlar: - Yuqori kontekstli va past kontekstli madaniy muloqot uslublarining ta’sirini o‘rganish. - Umumiy kontekst haqidagi taxminlar qanday qilib noto‘g‘ri talqinlarga olib kelishi mumkin. Og‘zaki bo‘lmagan muloqotdagi farqlar: - Madaniy farqlar imo-ishoralar, ko‘z bilan aloqa va tana tili kabi noverbal belgilarga qanday ta’sir qilishini o‘rganish. - Og‘zaki bo‘lmagan signallar noto‘g‘ri talqin qilinganda noto‘g‘ri aloqa qilish potentsialini tushunish. Hissiy intellekt: Madaniyatlar orasidagi hissiy ifoda: - turli madaniyatlarda hissiyotlarni ifodalash va talqin qilishdagi farqlar. - Madaniy me’yorlar muloqotda hissiy belgilarni idrok etishga qanday ta’sir qiladi. Odoblilikni idrok etish: - xushmuomalalik va to‘g‘ridan-to‘g‘ri munosabat bilan bog‘liq madaniy me’yorlardagi farqlar. - Turli madaniyatlarga mansub shaxslar xushmuomalalikni turlicha talqin qilganda, noto‘g‘ri muloqot qilish ehtimoli. Raqamli aloqa muammolari: - Raqamli aloqa platformalariga tayanish noto‘g‘ri muloqotga qanday hissa qo‘shishi mumkinligini o‘rganish. II BOB. SAMARALI MULOQOT XUSUSIYATLARI. 2.1. Dialogdagi qiyinchiliklar Ushbu keng qamrovli tadqiqot shaxslararo, guruh va tashkiliy sharoitlarda muloqotlarda duch keladigan ko‘p sonli muammolarni o‘rganadi. Matn bu qiyinchiliklarning ildizlarini, ularning samarali muloqotga ta’sirini tahlil qiladi va ularni bartaraf etishning amaliy strategiyalarini taklif qiladi. Muloqotdagi muammolar samarali muloqotga to‘sqinlik qilishi va munosabatlarni keskinlashtirishi mumkin. Umumiy muammolardan biri noto‘g‘ri muloqotdir, bu erda xabarlar noaniq ifoda yoki turli talqinlar tufayli noto‘g‘ri tushuniladi. Bundan tashqari, madaniy tafovutlar, tillardagi nomutanosibliklar yoki turli xil muloqot uslublari kabi to‘siqlar g‘oyalarning silliq almashinuviga to‘sqinlik qilishi mumkin. Yana bir qiyinchilik - bu yomon tinglash qobiliyatlari, bu erda odamlar haqiqatan ham tushunishdan ko‘ra javob berishga ko‘proq e’tibor qaratishlari mumkin. Bu noto‘g‘ri tushunchalarga va ulanish uchun o‘tkazib yuborilgan imkoniyatlarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, stress, tashvish yoki oldindan o‘ylangan tushunchalar kabi hissiy to‘siqlar mojarolarni kuchaytirishi va ochiq muloqotni buzishi mumkin. 5 Quvvat nomutanosibligi ham muammolarni keltirib chiqarishi mumkin, chunki teng bo‘lmagan dinamika halol so‘zlashuvga to‘sqinlik qilishi va bezovtalik tuyg‘usini keltirib chiqarishi mumkin. Ba’zi hollarda, odamlar yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan noqulaylikni chetlab o‘tish uchun yuzaki suhbatlarni tanlab, qiyin mavzulardan qochishlari mumkin. Ushbu qochish strategiyalari haqiqiy muloqotga to‘sqinlik qiladi va asosiy muammolarni hal qilishga to‘sqinlik qilishi mumkin. Texnologiya o‘ziga xos muammolarni keltirib chiqaradi, raqamli aloqada yuzma-yuz muloqotning nuanslari yo‘q. Matn orqali noto‘g‘ri talqin qilish yoki og‘zaki bo‘lmagan belgilarning yo‘qligi tushunmovchiliklarni kuchaytirishi mumkin. Bundan tashqari, raqamli suhbatlar paytida ko‘p vazifalarni bajarish diqqatni kamaytirishi va mazmunli ishtirok etishga to‘sqinlik qilishi mumkin. 5 "Nonviolent Communication: A Language of Life" by Marshall B. Rosenberg, Puddledancer Press, 121b. - Raqamli bo‘linish: Zamonaviy muloqotni shakllantiruvchi texnologiya yordamida kurs ishi raqamli platformalarning guruhlararo o‘zaro munosabatlarga, jumladan raqamli tafovut va onlayn diskriminatsiya kabi muammolarga qanday ta’sir qilishini ko‘rib chiqadi. - Ijtimoiy media va faollik: Ishtirokchilar ijtimoiy media qanday qilib guruhlararo muloqot vositasi bo‘lishi mumkinligini o‘rganadilar, bu ham tushunishni kuchaytiradi, ham faollik uchun platforma bo‘lib xizmat qiladi. 7. Amaliy guruhlararo muloqot: - Ish joyi dinamikasi: Guruhlararo muloqot tamoyillarini ish joyi sozlamalarida qo‘llash, tashkilot muvaffaqiyati uchun xilma-xillik va inklyuziya muhimligini ta’kidlash. 4 - Hamjamiyat ishtiroki: Ishtirokchilar guruhlararo muloqot turli mahallalarda hamjamiyatni qurish, hamkorlik va barqarorlikni rivojlantirishga qanday hissa qo‘shishini o‘rganadilar. Xulosa qilib aytganda, guruhlararo muloqotni har tomonlama o‘rganish turli guruhlar hamkorlik qiladigan, bir-birini tushunadigan va ijobiy ijtimoiy o‘zgarishlarga birgalikda hissa qo‘shadigan jamiyatni rivojlantirish uchun ajralmas hisoblanadi. Ushbu kurs ishi nafaqat nazariy bilimlarni beradi, balki odamlarni guruhlararo o‘zaro munosabatlarning murakkab landshaftida harakat qilish uchun amaliy ko‘nikmalar bilan ta’minlaydi, bu esa yanada inklyuziv va bog‘langan dunyoni rivojlantiradi. 4 Kerry Patterson, Jozeph Grenny, Ron McMillan,Al Switzler "Crucial Converstation: Tools for talking when stakes are high ". , currency book,.: 232b. xususiyatlariga bog liq. Boshqa millatlar madaniyatiga nazar tashlanadigan bo‘lsa, ularda ham ba’zi bir mulogot vositalarining turli millatlarda turli maqsadlarda ishlatilishining guvohi bo lish mumkin. Bolgarlar agar biron narsa bo‘ yicha fikrni tasdiqlamoqchi bo‘lishsa, boshlarini u yoq-bu yoqqa chayqashar, inkor qilishmoqchi bo‘lsa, aksincha, bosh siltashar ekan. Ma lumki, o‘ zbeklar, ruslar va bir qator boshqa millatlarda buning aksidir. Noverbal muloqotda suhbatdoshlarning fazoviy joylashuvlari ham katta ahamiyatga ega. Masalan, ayollar ko proq hissiyotlarga boy bo‘lganliklari sababli, suhbatlashayotganlarida bir-birlariga yaqin turib gaplashadilar, erkaklar o‘rtasida esa doimo fazoviy masofa bo ladi. Olimlarning aniqlashlaricha, bolalarni odatdagiday orqama-ketin o‘tazib o‘qitgandan kora, ularni yuzma-yuz o‘tkazib davra qurib o‘qitgan ma’qul emish, chunki bunday sharoitda o‘quvchilarda ham javobgarlik hissi yuqoriroq bo lar ekan hamda emotsiyalar almashinishgani uchun ham guruhdagi psixologik vaziyat ijobiy bo lib, bolalarning predmetga va bir-birlariga munosabatlari ancha yashi bo‘ lar ekan. Paralingvistik ta’sir - bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi, uni kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi omillar. Bunga nutqning baland yoki past tovushda ifodalanayotganligi, artikulyatsiya, tovushlar, to‘xtashlar, duduqlanish, yo‘tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi. 3 Agar biz suhbatdoshimizni yashi, diqqat bilan tinglasak, bu bilan biz unda o‘z - o‘ziga hurmatni ham tarbiyalaymiz. Demak, tinglash jarayoni ko‘pchilik tasavvur qilgani kabi unchalik passiv jarayon emas ekan. Uning muloqotning samarali bo‘lishidagi ahamiyati nihoyatda katta. Chunki tinglash gobiliyati gapiruvchini ilhomlantiradi, uni ruhlantiradi, yangi fikrlar, goyalarning shakllanishiga sharoit yaratadi. Shuning uchun ma’ruzachi professorning har bir chiqishi va ma’ruzasi agar talabalar tomonidan diqqat bilan tinglansa, bu pedagogik muloqotdan ikkala tomon ham teng yutadi. Agar muloqot jarayonida ishtirok etuvchi ikki jarayon - gapirish va tinglashning faol o‘zaro ta’sir uchun teng ahamiyatini nazarda tutsak, bu jarayon qatnashchilarining psixologik savodxonligi 3 "How to Win Friends and Influence People" by Dale Carnegie, Simon & Schuster 219b. - Samarali muloqot uchun to‘siqlarni yaratishda hissiyotlarning rolini o‘rganish. - Dialoglarda hissiy murakkabliklarni boshqarish strategiyalari. 2-bo‘lim: Shaxslararo muloqotdagi qiyinchiliklar 2.1 Eshitishning kamchiliklari: - Shaxslararo muloqotda yomon tinglash odatlarining tarqalishiga qarshi kurashish. - Ko‘proq jalb qilingan dialoglar uchun faol tinglash qobiliyatlarini oshirish usullari. 2.2 Kuch dinamikasi va qat’iylik: - Quvvat nomutanosibligi muloqotda qat’iylikka qanday ta’sir qilishini o‘rganish. - adolatli muloqot va qat’iylikni targ‘ib qilish strategiyalari. 3-bo‘lim: Guruh suhbatlaridagi muammolar 3.1 Guruh fikri va muvofiqlik: - Kollektiv qarorlar qabul qilishda guruhli fikrlashning kamchiliklarini o‘rganish. - Guruh suhbatlarida individuallik va xilma-xil qarashlarni rivojlantirish strategiyalari. 3.2 Mojaroning kuchayishi: - Guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishiga yordam beruvchi omillarni tahlil qilish. - Mojarolarni yumshatish va konstruktiv nutqni rag‘batlantirish usullari. 4-bo‘lim: Tashkiliy muloqot muammolari 4.1 Ierarxiyadagi aloqa uzilishlari: - Ierarxik tuzilmalarning aloqa uzilishlariga qanday hissa qo‘shayotganini o‘rganish. - tashkiliy ierarxiyalarda muloqotni takomillashtirish strategiyalari. 4.2 Ko‘p madaniyatli ish joylaridagi madaniy tafovutlar: 1.Kognitiv komponent- barcha kognitiv psixik jarayonlarni o‘z ichiga oladi: hislar, idrok etish, tasvirlash, xotira, fikrlash, tasavvur. Ushbu komponent tufayli birgalikdagi faoliyatda sheriklarning individual psixologik xususiyatlari va odamlar o‘rtasidagi ‘zaro tushunish haqida bilim mavjud. O‘zaro tushunishning xususiyatlari quidagilardan iborat: 2. Adekvatlik - idrok etilayotgan shaxsning ruhiy aks etishining to‘g‘riligi; 3. Identifikatsiya - shaxs tomonidan o‘z shaxsiyatini boshqa shaxsning shaxsiyati bilan aniqlash; 4.Hissiy komponent- shaxsning boshqa odamlar bilan shaxslararo muloqotda bo‘lgan ijobiy yoki salbiy tajribalarini o‘z ichiga oladi. Odamlar mulogot jarayonida so zlardan tashqari, ya’ni verbal vositalardan tashqari turli xil harakatlardan, qiliqlardan holatlardan, kulgu, ohanglar va boshqalardan ham foydalanadilar. Qiliqlar, mimika, ohanglar, to xtashlar (pauza), hissiy holatlar, kulgu, yig‘i, ko‘z qarashlar, yuz ifodalari va boshqalar o‘ zaro muloqotning nutqsiz vositalari bo lib, ular muloqot jarayonini yanada kuchaytirib, uni to ‘Idiradi, ba’zan esa nutqli muloqotning o‘rnini bosadi, bunday vositalarni noverbal vositalar deyiladi. Buyuk rus yozuvchisi L.Tolstoy odamlarda 97 xil kulgu turi hamda 85 xil ko‘z qarashlari turi borligini kuzatgan. G.M. Andreevaning yozishicha, odam yuz ifodalari, nigohlarning 2000 ga yaqin ko rinishlari bor. Ayniqsa, birinchi bor uchrashganda ko‘zlar to qnashuvi, nigohlaring roli keyingi muloqotning taqdiriga kuchli ta’sir ko‘rsatishi maxsus tadqiqotlar jarayonida organilgan. Bularning barchasi muloqotning hissiy tomondan boy, mazmundor bo‘lishini ta’minlab, odamlarning bir-birlarini tushunishlariga yordam beradi. 2 Muloqotning noverbal vositalarining milliy hamda xududiy xususiyatlari borligini ham alohida ta’kidlab o tmoq lozim. Masalan, o‘ zbek xalqining mulogot jarayoni boy, o‘ zaro munosabatlarining bevosita xarakteri unda shunday vositalaring ko proq ishlatilishi bilan bog liq. Bolalarning o‘z yig‘isi bilan onasiga o‘z his-kechinmalari hamda xohishlarini bildirishlari ham bolalarning yosh 2 "Dialogue: The art of thinking together" Wiliam Isaacs, currency book,.: 348b. va guruhlar ichida yanada konstruktiv muloqot muhitini rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega. Ushbu tahlil guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishiga yordam beruvchi asosiy omillarni o‘rganadi. 6 1. Aloqa buzilishi: - Mojarolar kuchayishining asosiy omili sifatida muloqotdagi buzilishlarni o‘rganish. - Mojarolarni keltirib chiqaradigan noto‘g‘ri talqin, tushunarsiz xabarlar va tushunmovchilik holatlarini aniqlash. 2. Turli maqsadlar va manfaatlar: - Guruh a’zolari o‘rtasidagi ziddiyatli maqsad va manfaatlar keskinlikning kuchayishiga qanday hissa qo‘shishini tahlil qilish. - raqobatdosh ustuvorliklar va qadriyatlarning guruh dinamikasiga ta’sirini tan olish. 3. Quvvat nomutanosibligi: - guruh ichidagi kuchlar nomutanosibligining nizolarning kuchayishiga ta’sirini o‘rganish. - Qabul qilingan yoki haqiqiy tengsizliklar keskinlikning kuchayishiga olib kelishi mumkinligini tushunish. 4. Hissiy intensivlik: - G‘azab, umidsizlik yoki norozilik kabi kuchaygan his-tuyg‘ularning rolini o‘rganish. - nizolarning kuchayishiga hissa qo‘shadigan qo‘zg‘atuvchilar va hissiy javoblarni aniqlash. 5. Mojarolarni hal qilish ko‘nikmalarining etishmasligi: - Guruh a’zolari o‘rtasida nizolarni samarali hal qilish ko‘nikmalarining etishmasligi kelishmovchiliklarni qanday kuchaytirishini tahlil qilish. - nizolarni bartaraf etishda muloqot va muzokaralar olib borish ko‘nikmalarining muhimligini tan olish. Mojarolarni yumshatish va konstruktiv nutqni rivojlantirish usullari 6 "Influence: The Psychology of Persuasion" by Robert B. Cialdini, Harper Business 78b. KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Samarali muloqot ko‘nikmalarini tarbiyalashda “Dialog va uning turlari” mavzusidagi kurs ishi muhim ahamiyatga ega. Muloqotning turli shakllarini tushunish shaxslararo munosabatlarni yaxshilaydi, hamkorlikni osonlashtiradi va turli xil muloqot uslublarini chuqurroq tushunishga yordam beradi. Ushbu mavzuni o‘rganish og‘zaki almashinuvning nuanslari haqida qimmatli tushunchalarni beradi, bu odamlarga murakkab o‘zaro ta’sirlarni aniqlik va empatiya bilan boshqarishga imkon beradi. “Muloqot va uning turlari” mavzusidagi kurs ishining dolzarbligi bizning doimiy rivojlanib borayotgan dunyomizda inkor etib bo‘lmaydi, bu erda samarali muloqot shaxsiy, kasbiy va jamiyatdagi o‘zaro munosabatlarda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Muloqotning nozik tomonlarini va uning turli shakllarini tushunish bir necha sabablarga ko‘ra hal qiluvchi ahamiyatga ega. Birinchidan, samarali muloqot muvaffaqiyatli muloqotning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Shaxsiy munosabatlarda, ish joylarida yoki kengroq ijtimoiy o‘zaro ta’sirlarda bo‘ladimi, mazmunli suhbatlarda qatnashish qobiliyati birinchi o‘rinda turadi. Ushbu kurs ishi suhbatning har xil turlarini o‘rganadi, ishtirokchilarga muloqotning individual va jamoaviy darajada qanday ishlashi haqida nozik tushuncha beradi. Kurs ishida o‘rganilgan shaxsiy o‘zaro muloqot, ayniqsa, shaxsiy o‘sish uchun dolzarbdir. Ichki fikrlash jarayonlari va o‘z-o‘zini aks ettirish mexanizmlarini ochish orqali odamlar qaror qabul qilish, hissiy aql va o‘z-o‘zini anglash haqida tushunchaga ega bo‘ladilar. Bu o‘z-o‘zini anglash hayotning murakkabliklarida harakat qilish uchun kuchli vositaga aylanadi. Shaxslararo muloqot, yana bir asosiy nuqta, ijobiy munosabatlarni o‘rnatish uchun zarurdir. Yuzma-yuz muloqot dinamikasini va og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan elementlarning ta’sirini tushunish odamlarning boshqalar bilan aloqa qilish qobiliyatini oshiradi, hamdardlik va hamkorlikni rivojlantiradi. Kurs ishining muhim tarkibiy qismi bo‘lgan guruh suhbati hamkorlik muhitida o‘rinli bo‘ladi. Ish joylarida va jamoat sharoitlarida g‘oyalar almashinuvi, FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. «Dialogue: The Art of Thinking Together» by William Isaacs, currency book,.: 421b. 2. «Difficult Conversations: How to Discuss What Matters Most» by Douglas Stone, Bruce Patton, and Sheila Heen, Penguin Books 560b. 3. «How to Win Friends and Influence People» by Dale Carnegie, Simon & Schuster 389b. 4. «Influence: The Psychology of Persuasion» by Robert B. Cialdini, Harper Business 267b. 5. «Nonviolent Communication: A Language of Life» by Marshall B. Rosenberg, Puddledancer Press, 221b 6. Abdullayev Akmal Nasriddinovich (2020). The features of appearing family in modern society.European science review, (3-4), 139B. 7. «On Dialogue» by David Bohm, McGraw-Hill Education, 365b. 8. Kerry Patterson, Jozeph Grenny, Ron McMillan,Al Switzler «Crucial Converstation: Tools for talking when stakes are high «,currency book,.: 342b. 9. Madumarov Talatbek Tolibjonovich, & Gulomjonov Odiljon Rahimjon ‘g‘li. (2021). Prerequisites for the development of a leasing mechanism in public - private partnership. International Engineering Journal For Research & Development, 6(SP), 5. https://doi.org/10.17605/OSF.10/7MXR3 10. Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoe posobie dlya vuzov.- M.:IKS «MarT», 2004-y 345 b. va muloqot texnikasini egallashining ahamiyatini anglash qiyin bo‘Imaydi. Shuning uchun ham ijtimoiy psixologiyada odamlarni samarali muloqotga ataylab orgatishga juda katta e’tibor beriladi. Bu boradagi fanning o‘z uslubi bo‘lib, uning nomi ijtimoiy psixologik trening (IPT) deb ataladi. IPT - muloqot jarayoniga odamlarni psixologik jihatdan hozirlash, ularda zarur kommunikativ malakalarni shakllantirishdir. Eng muhimi IPT mobaynida odamlarning muloqot borasidagi bilimdonligi ortadi. 1.2. Guruh muloqoti Guruhlararo muloqot, ko‘p qirrali soha, turli ijtimoiy yoki madaniy guruhlardagi shaxslar o‘zaro aloqada bo‘lganda paydo bo‘ladigan dinamika, qiyinchiliklar va imkoniyatlarni o‘rganadi. Guruhlararo muloqotni tushunish va o‘zlashtirish xilma-xillik, uyg‘un munosabatlarni rivojlantirish, nizolarni yumshatish va inklyuzivlikni rag‘batlantirish bilan ajralib turadigan dunyoda juda muhimdir. Keling, guruhlararo muloqotning turli jihatlarini batafsil ko‘rib chiqaylik: 1. Guruhlararo muloqot asoslari: - Ta’rifi va ahamiyati: Guruhlararo muloqot turli ijtimoiy, madaniy yoki o‘ziga xoslikka asoslangan guruhlarga mansub shaxslar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni o‘z ichiga oladi. Uning ahamiyati jamiyat dinamikasini shakllantirish, in’ikoslarga ta’sir ko‘rsatish va munosabatlarga ta’sir qilishdadir. - Ijtimoiy o‘ziga xoslik nazariyasi: Ushbu asosiy kontseptsiya odamlar o‘zlarini va boshqalarni ijtimoiy guruhlarga bo‘lishlarini, ularning his-tuyg‘ulari va xatti-harakatlariga ta’sir qilishini ta’kidlaydi. Ushbu nazariya guruhlararo dinamikani tushunish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. 2. Stereotiplar, noto‘g‘ri qarashlar va tarafkashlik: - Stereotiplar: Muqarrar ravishda guruhlararo muloqot ko‘pincha stereotiplarga duch keladi - ma’lum bir guruh haqida kognitiv yorliqlar yoki Yozishda aniqlik deganda fikrni yozma shaklda aniq va izchil ifodalash tushuniladi. Strategiyalar yozishni mantiqiy ravishda tuzish, to‘g‘ri grammatikadan foydalanish va aniqlik uchun tuzatishni o‘z ichiga oladi. Ushbu amaliyotlar sizning yozma muloqotingiz oson tushunilishini va mo‘ljallangan xabaringizni samarali tarzda etkazishini ta’minlaydi. Ehtiyotkorlik va mavjudlik hozirgi o‘zaro ta’sirda to‘liq ishtirok etishni o‘z ichiga oladi. Strategiyalarga diqqatni jamlashni mashq qilish, chalg‘itadigan narsalarni minimallashtirish va suhbatga e’tibor qaratish kiradi. Ushbu ongni rivojlantirish hozirgi paytda faol ishtirok etish va tushunishni ta’minlash orqali muloqot sifatini oshiradi. Ta’sirchanlik - bu fikrlar va ehtiyojlarni aniq va hurmat bilan ifodalash. Strategiyalarga «men» so‘zlaridan foydalanish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri munosabatda bo‘lish va tajovuzkorlik qilmasdan o‘z huquqlarini himoya qilish kiradi. Ushbu yondashuv aniqlik va hurmatli muloqotni ta’minlash orqali samarali muloqotga yordam beradi. Muloqotda uzluksiz o‘rganish doimiy mahoratni rivojlantirish majburiyatini o‘z ichiga oladi. Strategiyalar seminarlarda qatnashish, tegishli adabiyotlarni o‘qish, fikr-mulohazalarni izlash va o‘z-o‘zini aks ettirishni o‘z ichiga oladi. Ushbu proaktiv yondashuv sizning muloqot qobiliyatingizning rivojlanishi va vaqt o‘tishi bilan yangi muammolar va kontekstlarga moslashishini ta’minlaydi. 2. Xarakterlash: Suhbatlar xarakterlarni, ularning munosabatlarini va motivlarini namoyish qilish orqali ularni aniqlashga yordam beradi. 3. Ko‘rgazma: Dialoglar hikoyani tushunish uchun muhim bo‘lgan muhim ma’lumot yoki kontekstni etkazishi mumkin. 4. Mavzuni o‘rganish: Suhbatlar orqali mualliflar o‘z ishlarining mavzularini o‘rganishlari va ta’kidlashlari mumkin. Hikoya dialogi jozibali va dinamik hikoya yaratish uchun asosiy vosita bo‘lib, qahramonlarga umumiy hikoyani shakllantiradigan tarzda o‘zaro ta’sir o‘tkazishga imkon beradi. Muloqotni yaxshilash turli jihatlarni o‘z ichiga oladi. Faol tinglash qobiliyatlarini rivojlantirishdan boshlang, javob berishdan oldin boshqalarni to‘liq tushunishingizga ishonch hosil qiling. O‘z fikrlaringizni aniq ifoda eting, jargon yoki noaniqlikdan qoching. Yaxlit tushunish uchun og‘zaki bo‘lmagan belgilar va tana tilini qabul qiling. Halol muloqot va fikr-mulohazalarni rag‘batlantiradigan ochiq muhitni yarating. Turli nuqtai nazarlarni tan oling va hurmat qiling, inklyuzivlikni targ‘ib qiling. Kontekst va auditoriyani hisobga olgan holda turli xabarlar uchun mos kanallardan foydalaning. Doimiy o‘z-o‘zini aks ettirish va moslashish vaqt o‘tishi bilan muloqot qobiliyatlarini yaxshilash uchun juda muhimdir. Samarali muloqot shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy sharoitlarda juda muhimdir. Muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun quyidagi strategiyalar mavjud: 1. Faol tinglash: - To‘liq e’tibor bering, xalaqit bermang va tushunishni ko‘rsatish uchun fikr bildiring. - To‘g‘ri tushunishni ta’minlash uchun aniqlang va izohlang. 2. Aniqlik va ixchamlik: - Fikrlarni aniq ifoda eting va keraksiz murakkablikdan qoching. - Tomoshabinlar ishtirokini saqlab qolish uchun qisqa bo‘ling. 3. Og‘zaki bo‘lmagan muloqot: Rasmiy dialog: Odatda maxsus protokollar yoki odob-axloq qoidalariga amal qilgan holda tuzilgan va rejalashtirilgan suhbatlar. Rasmiy muloqot muayyan protokollar yoki odob-axloq qoidalariga amal qiladigan tuzilgan va rejalashtirilgan suhbatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu turdagi dialoglar yanada qattiqroq til va so‘zlarni ehtiyotkorlik bilan tanlash bilan tavsiflanadi. U ko‘pincha professional sharoitlarda, rasmiy yig‘ilishlarda, tantanali tadbirlarda yoki ma’lum darajadagi bezak kutilgan har qanday vaziyatda qo‘llaniladi. Rasmiy muloqot o‘rnatilgan muloqot qoidalariga rioya qilishi, hurmatli va hurmatli ohangni saqlashi mumkin. Ushbu turdagi suhbat ma’lumotni aniq etkazish va professionallik tuyg‘usini saqlashga qaratilgan. Monolog: Bir qahramonning o‘z fikrlari yoki his-tuyg‘ularini ifodalovchi uzoq, uzluksiz nutqi. Monolog - bu bir kishi uzluksiz gapiradigan, o‘z fikrlarini, his-tuyg‘ularini yoki g‘oyalarini to‘xtovsiz ifoda etadigan muloqot shaklidir. Suhbatdan farqli o‘laroq, monolog yakkaxon ijro bo‘lib, ko‘pincha tomoshabinlarga yoki dramatik muhitda taqdim etiladi. Monologlar adabiyotda, teatrda va kinoda keng tarqalgan bo‘lib, qahramonlar uchun ularning ichki his-tuyg‘ulari, motivlari yoki mulohazalarini ochish uchun platforma yaratadi. Muloqotning bu shakli qahramon ruhiyatini chuqur o‘rganish imkonini beradi va turli maqsadlarga xizmat qilishi mumkin, masalan, syujetni ilgari surish, tarixiy voqealarni ochish yoki qahramonning ichki kurashlarini etkazish. Sokratik dialog: Tanqidiy fikrlashni rag‘batlantirish va g‘oyalarni yoritish uchun hamkorlikda argumentativ dialog usuli. Sokratik dialog - qadimgi yunon faylasufi Sokrat tomonidan ishlab chiqilgan hamkorlikdagi bahs-munozarali dialog usuli. Ushbu muloqot shaklida ishtirokchilar fikrlarni o‘rganish va aniqlashtirish uchun tuzilgan va tizimli suhbatga kirishadilar. Asosiy maqsad - tanqidiy fikrlashni rag‘batlantirish, savol berish va mavzuni chuqurroq tushunishdir. Sokratik dialoglar ko‘pincha bir qator savol va javoblarni o‘z ichiga oladi, ishtirokchilar birgalikda bir-birlarining - Ijobiy tana tilidan foydalaning, jumladan, ko‘z bilan aloqa qilish va ochiq imo-ishoralar. - Tuyg‘ularni to‘g‘ri etkazish uchun mimika va ohangdan xabardor bo‘ling. 4. Empatiya va tushunish: - Boshqalarning nuqtai nazarini yaxshiroq tushunish uchun o‘zingizni ularning o‘rniga qo‘ying. - Boshqalar tomonidan bildirilgan his-tuyg‘ularni tan oling va tasdiqlang. 5. Moslashuvchanlik: - Muloqot uslubingizni tomoshabinlar yoki vaziyatga moslashtiring. - Fikr va kontekst asosida yondashuvingizni o‘zgartirishga ochiq bo‘ling. 6. Ochiq fikr: - Suhbatlarga ochiq fikr va turli nuqtai nazarlarni hisobga olishga tayyorlik bilan yondashing. - Taxmin qilishdan saqlaning va yangi g‘oyalarni qabul qiling. 7. Mulohaza va konstruktiv tanqid: - Muloqot uslubingiz haqida fikr-mulohazalarni izlang. - Konstruktiv tanqidni ijobiy va qo‘llab-quvvatlovchi tarzda taqdim eting. 8. Yozuvda aniqlik: - Kirish, asosiy va xulosa bilan yozma aloqani aniq tuzing. - Aniqlik uchun to‘g‘ri grammatika va tinish belgilaridan foydalaning. 9. Texnologiyadan foydalanish: - Samarali muloqot uchun texnologiyadan foydalaning, lekin kontekstga e’tibor bering. - E-pochta, xabarlar va virtual uchrashuvlar uchun muloqot uslubini moslashtiring. 10. Madaniy xabardorlik: - muloqot uslublaridagi madaniy farqlarni tushunish va hurmat qilish. - Til nuanslari va madaniy me’yorlarga e’tibor bering. Toshkent 2023 MUNDARIJA: KIRISH …........................................................................................ 3 - 4 I BOB Dialog nima?.......……………………………... ……….. 5 1.1 Shaxslararo muloqot……. ………………………………. 5 - 9 1.2 Guruh suhbati… ………………. ………………………… 10 - 15 II BOB Samarali muloqotning xususiyatlari….………………. 16 2.1 Dialogdagi qiyinchiliklar……………...………………… 16 - 21 2.2 Dialogning turlari………………………..………………. 22 - 28 XULOSA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …… 26 - 31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI . . . . . . . . ʻ ….. . . . 32 - Elektron pochta, xabarlar va virtual uchrashuvlarda og‘zaki bo‘lmagan belgilarning etishmasligi ta’siri. Sinxron va asinxron aloqa: - Sinxron va asinxron aloqadagi farqlar va ularning tushunmovchilik ehtimoli. - noto‘g‘ri muloqotni kamaytirish uchun vositaga asoslangan muloqot uslubini moslashtirish strategiyalari. Noto‘g‘ri muloqotni bartaraf etish: Madaniy malaka oshirish: - Ogohlik va tushunishni rivojlantirishda madaniy kompetentsiya treningining roli. - Tashkilotlar uchun madaniy kompetentsiya tashabbuslarini amalga oshirish strategiyalari. Faol tinglash qobiliyatlari: - noto‘g‘ri muloqotning oldini olishda faol tinglashning ahamiyati. - Har xil muloqot sharoitlarida faol tinglash ko‘nikmalarini oshirish uchun amaliy mashqlar. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, noto‘g‘ri muloqot ko‘p qirrali muammo bo‘lib, lingvistik nuanslar, madaniy tafovutlar, hissiy intellekt va texnologik omillarga asoslangan. Noto‘g‘ri aloqa qatlamlarini ochish ushbu murakkabliklarni tan olish va aniq, kontekstdan xabardor muloqotni ta’minlaydigan strategiyalarni amalga oshirishni o‘z ichiga oladi. Ushbu qatlamlarga murojaat qilish orqali shaxslar va tashkilotlar turli xil aloqa landshaftlarida samaraliroq harakat qilishlari mumkin, bu esa noto‘g‘ri muloqotning dialoglarga ta’sirini minimallashtirishi mumkin. Guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishiga yordam beruvchi omillarni tahlil qilish Guruh suhbatlarida nizolarning kuchayishi turli omillar ta’sirida bo‘lgan murakkab jarayondir. Ushbu hissa qo‘shuvchilarni tushunish nizolarni yumshatish muammolarni hal qilish va jamoaviy qarorlar qabul qilish uchun samarali guruh muloqoti muhim ahamiyatga ega. Ushbu kurs ishi ishtirokchilarni guruh dinamikasini boshqarish va hamkorlikdagi sa’y-harakatlarga mazmunli hissa qo‘shish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikmalar bilan ta’minlaydi. Bundan tashqari, adabiyot va turli xil aloqa vositalaridagi yozma dialogni o‘rganish samarali yozma ifodaning muhimligini tan oladi. Yozma muloqot hukmron bo‘lgan davrda qanday qilib jozibali va aniq yozma dialoglarni yaratishni tushunish qimmatli mahoratdir. Muvofiqlik muloqotdagi noto‘g‘ri muloqot, madaniy farqlar va hissiy to‘siqlar kabi muammolarni hal qilishga qaratilgan. Shaxslarni ushbu qiyinchiliklarni yengish uchun bilim va strategiyalar bilan jihozlash tushunishni rivojlantirish va turli sharoitlarda mojarolarning oldini olish uchun juda muhimdir. Mohiyatan, dialog va uning turlari bo‘yicha kurs ishi nazariy bilimlardan tashqariga chiqqani uchun ham dolzarbdir; u insoniy muloqotning nozik tomonlarini o‘rganish uchun amaliy qo‘llanma. Ko‘nikmalar, xabardorlik va strategiyalarni rivojlantirish orqali ushbu kurs ishi odamlarni mazmunli muloqotga tayyorlaydi, bu nafaqat ularning shaxsiy o‘sishiga, balki hayotning turli sohalarida uyg‘un va samarali muloqot muhitini yaratishga hissa qo‘shadi. Kurs ishining maqsadi: Dialog va uning turlari bo‘yicha kurs ishi shaxslar yoki personajlar o‘rtasidagi muloqotning turli shakllarini ilmiy-nazariy tahlil qilishga qaratilgan. Kurs ishining vazifalari: - dialog asoslari, shaxslararo dialogni o‘rganish; - shaxslararo muloqot dinamikasi, guruh suhbatlarini tahlil qilish, - yozma dialog yaratish, samarali dialogik xususiyatlar, - dialogdagi muammolarni tahlil etish. Kurs ishining obyekti: suhbatning asosiy tamoyillari va turli shakllarini tahlil qilish, ishtirokchilarni samarali muloqot haqida nozik tushunchalar. I BOB. DIALOG NIMA? 1.1. Shaxslararo muloqot Muloqot - odamlarning birgalikdagi faoliyatlari chtiyojlaridan kelib chigadigan turli faolliklari mobaynida bir-birlari bilan o‘zaro munosabatlarga kirishish jarayonidir. Ya’ni, har bir shaxsning jamiyatda bajaradigan faoliyatlari (mehnat, o‘qish, o‘yin, ijod qilish va boshqalar) o‘zaro munosabat va o‘zaro ta’sir shakllarini o‘z ichiga oladi. Chunki har qanday ish odamlarning bir-birlari bilan til topishishni, bir-birlariga turli xil ma’lumotlarni uzatishni, fikrlar almashinuvi kabi murakkab hamkorlikni talab qiladi. Shuning uchun ham har bir shaxsning jamiyatda tutgan o‘rni, ishlarining muvaffaqiyati, obro‘si uning muloqotga kirisha olish qobiliyati bilan bevosita bog‘ liqdir. Bir qarashda osongina tuyulgan shaxslararo muloqot aslida juda murakkab jarayon bo‘lib, unga odam hayoti mobaynida o‘rganib boradi. Muloqotning psixologik jihatdan murakkab ekanligi haqida B.F.Parigin shunday yozadi: «Muloqot shunchalik kop qirrali jarayonki, unga bir vagning o zida quyidagilar kiradi: Individlarning o‘ zaro ta’sir jarayoni; Individlar o‘rtasidagi axborot almashinuvi jarayoni; Bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati jarayoni; Bir kishining boshqalarga ta’sir ko‘rsatish jarayoni; Bir-birlariga hamdardlik bildirish imkoniyati; Shaxslarning bir-birlarini tushunishi jarayoni. Muloqotda muhim o‘rinni psixologik ta’sir egallaydi. Psixologik ta’sir aloqaning tarkibiy birligi, tarkibiy qismidir. Aslini olganda, bu bir shaxsning (yoki bir guruh odamlarning) boshqa shaxs (yoki odamlar guruhi) psixikasiga kirib borishidir. Ushbu kirishning maqsadi va natijalari individual yoki guruh ruhiy hodisalarini (qarashlar, munosabatlar, holatlar va boshqalar) o‘zgartirish, gayta qurishdir. Psixologik ta’sir hech qanday qudratli emas, garchi malum sharoitlarda Kurs ishining predmeti: dialogning ko‘p qirrali sohasini va uning xilma- xil ko‘rinishlari, samarali muloqotning nozik tomonlari. Kurs ishining tuzilishi: Ish kirish, ikki bob, to rt band, xulosa vaʻ foydananilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat bo lib, umumiy hajmi betni tashkil ʻ ʻ qiladi . 7. Aloqa normalarini o‘rnatish: - Guruh ichida sog‘lom muloqot normalarini aniqlash va targ‘ib qilish. - ochiq muloqotni, turli fikrlarni hurmat qilishni va konstruktiv fikr- mulohazalarni rag‘batlantirish. 8. Empatiyani rag‘batlantirish: - Guruh a’zolarini bir-birining nuqtai nazarini tushunishga undash orqali empatiyani rivojlantirish. - tushunish va mehr-shafqatni rivojlantiradigan muhitni yaratish. Guruh suhbatlarida mojaroning kuchayishiga hissa qo‘shadigan omillarni tushunish samarali deeskalatsiya usullarini amalga oshirish uchun muhim ahamiyatga ega. Faol tinglashni birinchi o‘ringa qo‘yish, tushunmovchiliklarni aniqlash, umumiy fikrni rivojlantirish va kerak bo‘lganda vositachilik yoki yordamni qo‘shish orqali guruhlar nizolarni konstruktiv nutq va hamkorlikda muammolarni hal qilish imkoniyatlariga aylantirishi mumkin. 7 Mojarolarni hal qilish ko‘nikmalari va ochiq, hurmatli muloqotga sodiqlik ijobiy va samarali guruh dinamikasini saqlab qolish uchun asosdir. 2.2. Dialogning turlari. Dialoglar turli shakllarda bo‘lishi mumkin, jumladan: Tasodifiy dialog: Odamlar o‘rtasidagi kundalik suhbatlar, ko‘pincha norasmiy va spontan. Tasodifiy dialog kundalik vaziyatlarda sodir bo‘ladigan norasmiy suhbatlarni anglatadi. Bu ko‘pincha bo‘shashgan tilni, o‘z-o‘zidan almashinuvni o‘z ichiga oladi va o‘ziga xos tuzilishga ega bo‘lmasligi mumkin. Tasodifiy suhbatlar ijtimoiy muloqotlarda keng tarqalgan bo‘lib, odamlar qat’iy qoidalar yoki rasmiyatchilikka rioya qilmasdan muloqot qilishadi. Bunday suhbatlar do‘stlar, oila a’zolari yoki oddiy ijtimoiy muhitda bo‘lib, kundalik hayotda muloqotning tabiiy oqimiga hissa qo‘shishi mumkin. 7 "Difficult Conversations: How to Discuss What Matters Most" by Douglas Stone, Bruce Patton, and Sheila Heen, Penguin Books 321b. umumlashmalar. Ushbu stereotiplarni tan olish va ularga qarshi chiqish juda muhimdir. - Xo‘jalik va tarafkashlik: Kurs ishi noto‘g‘ri qarashlar va noto‘g‘ri qarashlarning ildizlarini o‘rganadi, bu salbiy munosabat guruhlar o‘rtasidagi samarali muloqot va hamkorlikka qanday xalaqit berishi mumkinligini o‘rganadi. 3. Madaniyatlararo kompetentsiya: - Madaniy xabardorlik: Ishtirokchilar turli madaniy istiqbollar va muloqot uslublari haqida tushunchaga ega bo‘lib, madaniyatlararo muloqotning nuanslarini o‘rganadilar. - Moslashuvchanlik: Madaniyatlararo kompetentsiya madaniy bo‘shliqlarni bartaraf etish, o‘zaro tushunish va qadrlashni rivojlantirish uchun muloqot strategiyalarini moslash qobiliyatini o‘z ichiga oladi. 4. Guruhlararo sozlamalarda nizolarni hal qilish: - Konflikt manbalari: Kurs ishi guruhlararo muloqotda tushunmovchiliklar, sezilayotgan tahdidlar va kuch nomutanosibligi kabi umumiy mojaro manbalarini aniqlaydi. - Mojarolarni hal qilish strategiyalari: Ishtirokchilar guruhlararo kontekstda nizolarni hal qilish strategiyalarini o‘rganadilar, muloqot, hamdardlik va umumiy til topishga urg‘u beradilar. 5. Quvvat dinamikasi va ijtimoiy adolat: - Quvvat nomutanosibligi: Guruhlararo aloqa ko‘pincha quvvat dinamikasini o‘z ichiga oladi. Ishtirokchilar kuch tuzilmalari aloqaga qanday ta’sir qilishini tanqidiy ko‘rib chiqadilar va yanada adolatli o‘zaro munosabatlarni yaratish yo‘llarini o‘rganadilar. - Ijtimoiy adolatni targ‘ib qilish: Kurs ishi ijtimoiy adolatni himoya qilish, tizimli tengsizliklarga qarshi kurashish va inklyuzivlikni rag‘batlantirishda guruhlararo muloqotning rolini muhokama qiladi. 6. Texnologiya va guruhlararo aloqa: 1. Faol tinglash: - Mojarolarni bartaraf etishning asosiy usuli sifatida faol tinglashni rag‘batlantirish. - tushunish, hamdardlik va turli nuqtai nazarlarni tan olishni rivojlantirish strategiyalari. 2. Tushuntirish va izohlash: - To‘g‘ri talqin qilishni ta’minlash uchun aniqlashtirish va parafrazlash usullarini qo‘llash. - tushunmovchiliklarni kamaytirish va tushuntirish uchun imkoniyatlar yaratish. 3. Umumiy asosni yaratish: - umumiy asoslarni o‘rnatish uchun guruh ichidagi umumiy maqsadlar yoki manfaatlarni aniqlash. - Ijobiy sur’atni yaratish uchun kelishuv sohalari bo‘yicha hamkorlikni rag‘batlantirish. 4. Vositachilik va yordam: - Guruhni nizolarni hal qilish yo‘lida boshqarish uchun neytral vositachilar yoki yordamchilarni joriy etish. - Bahsli masalalarni xolis hal qilish uchun uchinchi tomon nuqtai nazaridan foydalanish. 5. Mojarolarni hal qilish bo‘yicha trening: - Guruh a’zolarini nizolarni hal qilish bo‘yicha treninglar bilan ta’minlash. - Mojarolarni hal qilish uchun muzokaralar olib borish, murosaga kelish va samarali muloqot qilish ko‘nikmalarini oshirish. 6. Tanaffuslar va sovutish davrlari: - Qizg‘in muhokamalar paytida taym-aut yoki sovutish davrlarini tavsiya qilish. - Konfliktni qayta ko‘rib chiqishdan oldin his-tuyg‘ularni tartibga solishga imkon berish, yanada oqilona nutqni rivojlantirish uchun. 11. Mojarolarni hal qilish mahorati: - Mojarolarni hal qilishning samarali usullarini o‘rganing. - Mojarolarni zudlik bilan hal qilish va o‘zaro kelishuvga erishish yo‘lida harakat qilish. 12. Hikoya: - Ma’lumotni jozibali tarzda etkazish uchun hikoya qilishdan foydalaning. - Xabaringiz ta’sirini kuchaytirish uchun his-tuyg‘ularni jalb qiling. 13. Ogohlik va mavjudlik: - Suhbatlarda hozir bo‘lish uchun ehtiyotkorlik bilan mashq qiling. - Chalg‘itadigan narsalarni minimallashtiring va hozirgi o‘zaro ta’sirga e’tibor qarating. 14. Ta’sirchanlik: - Fikr va ehtiyojlaringizni aniq va hurmat bilan ifoda eting. - Agressiv yoki passiv bo‘lmasdan dadil bo‘ling. 15. Uzluksiz o‘rganish: - Aloqa ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyatlarini izlash. - Seminarlarda qatnashing, tegishli adabiyotlarni o‘qing va o‘z-o‘zini aks ettirish bilan shug‘ullaning. Esda tutish lozimki, muloqotni yaxshilash doimiy jarayondir va bu strategiyalarni birlashtirish yanada samarali va mazmunli o‘zaro munosabatlarga hissa qo‘shishi mumkin. Muntazam ravishda o‘z-o‘zini baholash va o‘rganish va moslashishga bo‘lgan sodiqlik yaxshi muloqotchi bo‘lishning asosiy elementlari hisoblanadi. Tinglash jarayonida faol ishtirok etib, tegishli javob berish uchun chuqur tushunishga intiladi. To‘liq e’tibor berish, uzilishlarga yo‘l qo‘ymaslik, fikr- mulohazalarni bildirish va aniq savollar berish kabi strategiyalar samarali muloqotni kuchaytiradi. Bu amaliyotlar yanada mazmunli va hamkorlikda fikr almashishga yordam beradi. 8 8 David Bohm "On Dialogue", McGraw-Hill Education, 56b. Muloqotda aniqlik va ixchamlik fikrlarni keraksiz murakkabliklarsiz aniq ifodalashni o‘z ichiga oladi. Strategiyalar orasida oddiy tildan foydalanish, fikrlarni mantiqiy tartibga solish va jargondan qochish kiradi. Bu tushunishga yordam beradi va sizning xabaringiz samarali tarzda etkazilishini ta’minlaydi. Og‘zaki bo‘lmagan muloqot xabarlarni so‘zsiz, imo-ishoralar, tana tili va yuz ifodalaridan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Samarali og‘zaki bo‘lmagan muloqot strategiyalari ko‘z bilan aloqa qilishni, ochiq imo-ishoralarni qo‘llashni va ohang va tana tilini bilishni o‘z ichiga oladi. Ushbu jihatlarni o‘zlashtirish sizning muloqotingizning umumiy ta’siri va ravshanligini oshiradi. Empatiya va tushunish muloqotda asos bo‘lib, boshqalarning nuqtai nazari va his-tuyg‘ularini tushunish qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Faol tinglashni mashq qiling, his-tuyg‘ularingizni tasdiqlang va empatiyaga asoslangan aloqani rivojlantirish uchun samimiy qiziqish ko‘rsating. Bu qo‘llab-quvvatlovchi va inklyuziv muloqot muhitini rag‘batlantiradi. Muloqotda moslashuvchanlik uslubingizni turli vaziyatlarga va auditoriyaga moslashtirishni anglatadi. Strategiyalarga moslashuvchan bo‘lish, kontekstni hisobga olish va fikr-mulohazalar asosida aloqani o‘zgartirish kiradi. Ushbu dinamik yondashuv samaradorlikni oshiradi va sizning xabaringiz turli stsenariylarda mos kelishini ta’minlaydi. Muloqotda ochiq fikrlilik suhbatlarga turli nuqtai nazarlarni qabul qilish bilan yondashishni o‘z ichiga oladi. Strategiyalar hukmni to‘xtatib turish, taxminlardan qochish va yangi g‘oyalarga ochiq bo‘lishni o‘z ichiga oladi. Ochiq fikrni rivojlantirish konstruktiv muloqotni rivojlantiradi va turli istiqbollarni qamrab olgan holda hamkorlikni rag‘batlantiradi. Fikr-mulohaza va konstruktiv tanqid ijobiy fikr bildirish va qabul qilishni o‘z ichiga oladi. Strategiyalar fikr-mulohazalarni faol izlash, konstruktiv tanqid qilish va yaxshilash imkoniyatlarini qabul qilishni o‘z ichiga oladi. Ushbu fikr- mulohaza aylanishi ijobiy muloqot muhitini saqlab, shaxsiy va professional o‘sishni rag‘batlantiradi. odamlarning psixikasida va u orqali ularning faoliyati va xatti-harakatlarida ma’lum o‘zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin. Odamlar o‘rtasidagi muloqotning o‘ziga xos shakli bu do‘stlik munosabatlari va o‘zaro munosabatlarning barqaror, individual tanlangan tizimi bolib, muloqot qiluvchilarning o‘zaro bog‘lanishi, bir-biri bilan mulogot qilishdan yuqori darajada qoniqish bilan tavsiflanadi. Do‘stlikning rivojlanishi uning yozilmagan kodiga rioya qilishni o‘z ichiga oladi, bu o‘zaro tushunish, ochiqlik, ishonch, o‘zaro yordam, boshqa birovning ishlariga o‘zaro qiziqish, his- tuyg‘ularning fidokorligi zarurligini tasdiqlaydi. Do‘stlik kodeksining jiddiy buzilishi uning tugatilishiga yoki do‘stlikning yuzaki, do‘stona munosabatlarga tushishiga yoki hatto uning qarama-qarshiligiga, adovatga aylanishiga olib keladi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, o‘zaro tushunishsiz o‘zaro ta’sir qilish mumkin emas. Shu bilan birga, aloga sherigi ganday abul gilinganligi juda muhimdir. Bu jarayon muloqotning majburiy komponenti sifatida ishlaydi va shartli ravishda muloqotning pertseptiv tomoni deb atash mumkin. Mulogotning perseptiv tomoni - bu boshqa shaxsni idrok etish: uning tashqi belgilari, uning idrok etuvchi shaxsning shaxsiy xususiyatlari bilan bog‘liqligi va uning harakatlarini talqin qilish. Eng umumiy ma’noda aytishimiz mumkinki, boshqa shaxsni idrok etish uning tashqi belgilarini idrok etish, ularning idrok etilayotgan shaxsning shaxsiy xususiyatlari bilan bog‘liqligi va uning harakatlarini shu asosda talqin gilishni anglatadi. O‘zini boshqasi bilan taqqoslash, go‘yo ikki tomondan amalga oshiriladi: sheriklarning har biri o‘zini boshqasiga o‘shatadi. Shaxslararo munosabatlar - bu bizga yaqin odamlar bilan munosabatlar; bu ota-onalar va bolalar, er va xotin, aka-uka va opa-singil o‘rtasidagi munosabatlardir. Albatta, yaqin shaxsiy munosabatlar faqat oilaviy davralar bilan chegaralanmaydi, bunday munosabatlar ko pincha turli sharoitlarda birga yashaydigan odamlarni o‘z ichiga oladi. XULOSA Xulosa qilib aytganda, dialog va uning turlarini o‘rganish insoniy muloqotning murakkabligini ochib beradi. Shaxs ichidagi dialogning ichki aks ettirilishidan shaxslararo almashinuvlarning dinamik o‘zaro ta’siri va guruh dialoglaridagi hamkorlikdagi sinergiyagacha, bu sayohat odamlarning qanday bog‘lanishi va ma’noni etkazishi haqidagi tushunchamizni chuqurlashtiradi. Yozma so‘z adabiyot ichidagi muloqot shakli sifatida ifodalash qobiliyatimizni yanada boyitadi. Madaniy, hissiy va kontekstual omillarning dolzarbligini tan olgan holda, biz muloqotlarda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nozik muammolarni tan olamiz. Shunga qaramay, bilim va malakali ko‘nikmalar bilan qurollangan bu qiyinchiliklar rivojlanish va tushunish imkoniyatlariga aylanadi. Muloqot, o‘zining turli shakllarida, shunchaki ma’lumot almashish vositasi emas; bu asos bo‘lib, unda munosabatlar o‘rnatiladi, fikrlar almashiladi va turli nuqtai nazarlar birlashadi. Muloqotning maqsadi - bo‘shliqlarni bartaraf etish, tushunishni rivojlantirish va mazmunli aloqalarni katalizlash haqida fikr yuritar ekanmiz, biz uning shaxsiy rivojlanish, ijtimoiy uyg‘unlik va hamkorlikdagi sa’y-harakatlarga chuqur ta’sirini ko‘rib chiqishga majburmiz. Muloqotning dinamik va rivojlanayotgan jarayon sifatida tan olinishi bizni uzluksiz o‘rganishga, o‘zaro bog‘liqlik asosida rivojlanayotgan dunyoda samarali muloqot qilish qobiliyatimizni yaxshilashga undaydi. Muloqotning ajoyib gobelenida har bir ip o‘ziga xos ovozni, odamlarning o‘zaro ta’sirining boy mozaikasiga hissa qo‘shadigan o‘ziga xos istiqbolni ifodalaydi. Uning turli xil turlarini o‘rganish orqali biz nafaqat kommunikativ qobiliyatimizni oshiramiz, balki empatiya, faol tinglash va madaniy xabardorlik kabi muhim fazilatlarni ham rivojlantiramiz. Shunday qilib, dialogni o‘rganish umr bo‘yi harakatga aylanadi, til, madaniyat va individual farqlar chegarasidan Muloqotda muammolarni hal qilish ko‘p qirrali yondashuvni talab qiladi. Faol tinglash ko‘nikmalarini rivojlantirish, ochiq fikrlashni rivojlantirish va hamdardlikni rivojlantirish noto‘g‘ri muloqotni engillashtirishi mumkin. Quvvat dinamikasidan qat’i nazar, aniq va halol muloqot madaniyatini rag‘batlantirish, muammolarni ochiq hal qilish mumkin bo‘lgan muhitni yaratishga yordam beradi. Madaniy va tillardagi tafovutlarni tan olish va bartaraf etish inklyuzivlikni rivojlantiradi. Xulosa qilib aytganda, muloqotdagi muammolarni tushunish va hal qilish sog‘lom munosabatlar va samarali muloqotni rivojlantirish uchun juda muhimdir. Bu shaxslararo o‘zaro munosabatlarda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan murakkabliklarni bartaraf etish uchun ochiq muloqot, faol tinglash va empatiyani rivojlantirish majburiyatini talab qiladi. Muloqot, samarali muloqotning asosi sifatida, uning silliq o‘tishiga to‘sqinlik qiladigan turli qiyinchiliklarga moyil. Ushbu matn dialogdagi ushbu qiyinchiliklarni tahlil qilish, ularning murakkabliklari haqida tushuncha berish va yanada mazmunli va samarali suhbatlarni rivojlantirish uchun hayotiy echimlarni taklif qilishga qaratilgan. 1-bo‘lim: Dialogdagi qiyinchiliklarning ildizlarini tushunish 1.1 Noto‘g‘ri aloqa va uning qatlamlari: - Noto‘g‘ri muloqotni dialoglarda keng tarqalgan muammo sifatida ko‘rib chiqish. - lingvistik nuanslardan tortib, madaniy tafovutlargacha bo‘lgan noto‘g‘ri aloqa qatlamlarini ochish. 1.2 Kognitiv tarafkashliklar va pertseptiv filtrlar: - Kognitiv tarafkashliklar va pertseptiv filtrlarning dialog talqiniga qanday ta’sir qilishini tahlil qilish. - Suhbatlarda noxolislik ta’sirini aniqlash va yumshatish strategiyalari. 1.3 Muloqotdagi hissiy to‘siqlar: - Turli xil ish joylaridagi madaniy farqlardan kelib chiqadigan muammolarni hal qilish. - madaniyatlararo tushunish va muloqotni rivojlantirish tashabbuslari. 5-bo‘lim: Dialogdagi qiyinchiliklarni yengish strategiyalari 5.1 Samarali muloqotni o‘rgatish dasturlari: - Kommunikativ treningning muloqotni yaxshilashga ta’sirini baholash. - samarali muloqotni o‘qitish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish. 5.2 Texnologiya va dialogni takomillashtirish: - Muloqotdagi qiyinchiliklarni hal qilish va yengish uchun texnologiyadan foydalanish. - Virtual va raqamli muloqotlarni rivojlantirish uchun vositalar va platformalarni o‘rganish. Muloqotdagi qiyinchiliklarni chuqur o‘rganish ularning ko‘p qirrali tabiatini va muloqotni kuchaytirish uchun nozik strategiyalar zarurligini ta’kidlaydi. Ushbu muammolarning ildizlarini tushunish va maqsadli echimlarni amalga oshirish orqali shaxslar va guruhlar yanada samarali, uyg‘un va ta’sirli muloqotlarga yo‘l ochishi mumkin. Noto‘g‘ri muloqotni dialoglardagi keng tarqalgan muammo sifatida ko‘rib chiqish noto‘g‘ri muloqot keng tarqalgan va murakkab muammo bo‘lib, u ko‘pincha turli kontekstlarda dialoglarning samaradorligini buzadi. Uning ildizlari oddiy tushunmovchiliklardan tashqarida bo‘lib, lingvistik nuanslardan tortib chuqur madaniy tafovutlargacha bo‘lgan bir qator omillarni o‘z ichiga oladi. Ushbu imtihon noto‘g‘ri muloqot qatlamlarini ochishga qaratilgan bo‘lib, samarali muloqotda ushbu umumiy to‘siqni keltirib chiqaradigan murakkabliklarga oydinlik kiritadi. 1.1 Noaniqlik va ko‘p ma’nolilik: - Tildagi noaniqlik ko‘pincha xabarning ko‘p talqin qilinishiga olib keladi. kontekstni taqdim etish uchun ishlatiladi. Bu xarakterni rivojlantirish uchun kuchli vosita bo‘lishi mumkin, bu tomoshabinlar va qahramon o‘rtasida yanada yaqinroq aloqa o‘rnatishga imkon beradi, chunki ular o‘zlarining ichki fikrlarini baham ko‘rishadi. So‘roqli dialog: Savol-javoblar atrofida, ko‘pincha intervyularda, bahslarda yoki tergov sharoitida foydalaniladi. So‘roq suhbati suhbat davomida savol va javoblardan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Ushbu turdagi suhbat so‘rov, ma’lumot izlash, tushuntirish yoki tushunish atrofida markazlashadi. Bu intervyular, munozaralar va tergov suhbatlari kabi turli xil sharoitlarda keng tarqalgan. So‘roq suhbatining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: 1. Savol: Ishtirokchilar ma lumot yoki tushuncha to plash uchun savollarʼ ʻ berishadi. 2. Javoblar: Ayirboshlash so‘ralgan savollarga javob yoki javob berishni o‘z ichiga oladi. 3. Maqsad: Bu bilim olish, istiqbollarni o‘rganish yoki suhbatni muayyan yo‘nalishga yo‘naltirish maqsadlariga xizmat qiladi. So‘roq suhbati axborot almashinuvini osonlashtirish va interaktiv va qiziqarli munozaralarni rivojlantirish orqali muloqotda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Hikoyaviy dialog: Ma’lumotni etkazish yoki hikoyani rivojlantirish uchun hikoya qilish tarkibiga kiritilgan dialoglar. Hikoyaviy dialog deganda hikoya qilish bilan birlashtirilgan dialoglar tushuniladi, bunda personajlar hikoya tuzilishining bir qismi sifatida suhbatga kirishadilar. Ushbu turdagi dialog adabiyot, kino va boshqa hikoya vositalarida turli maqsadlarga xizmat qiladi. Hikoya dialogining asosiy jihatlariga quyidagilar kiradi: 1. Syujetni rivojlantirish: Dialoglar hikoyaning rivojlanishiga hissa qo‘shadi, asosiy ma’lumotlar yoki voqealarni ochib beradi.

 Dialog va uning turlari

Купить