Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	79.6KB
Покупки	2
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Ijtimoiy pedagogikada jamiyatning zamonaviy rivojining zaruriy shartlari

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Zamonaviy jamiyatda ijtimoiy pedagogikaning roli
va ahamiyati tobora ortmoqda. Hozirgi kunda ta’lim tizimining samaradorligi,
shaxsning ijtimoiylashuvi va jamiyatga moslashuvi juda muhim ahamiyatga ega.
Ijtimoiy pedagogika, asosan, shaxsning o‘zini jamiyatda muvaffaqiyatli izlashiga
va o‘zligini anglashiga yordam beradi, shuningdek, jamiyatning ijtimoiy
ehtiyojlariga javob beradi. O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimidagi islohotlar
ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy shartlarini yaratdi, bu esa ijtimoiy, iqtisodiy
va madaniy o‘zgarishlarga mos ravishda shaxsning rivojlanishiga olib kelmoqda.
Shuningdek, ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy rivojlanishiga bo‘lgan ehtiyoj,
davlatning ta’lim va tarbiya sohasida amalga oshirayotgan islohotlari bilan ham
bog‘liqdir. Ijtimoiy pedagogikaning yuksalishi, millatning kelajagi uchun
tayyorlanayotgan yosh avlodning ma’naviy-axloqiy va ijtimoiy rivojlanishiga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Jamiyatning zamonaviy rivojlanish shartlari o‘zgarib
borayotganini inobatga olgan holda, ijtimoiy pedagogikaning jamiyat rivojiga
ta’sirini o‘rganish zarurati kundan-kunga ortib bormoqda. Shaxsning
ijtimoiylashuvi, jamiyatda o‘z o‘rnini topishi, muammolarga qarshi kurashish va
umuman, jamiyatdagi barqarorlikni ta’minlash uchun ijtimoiy pedagogika juda
muhim omil bo‘lib qoladi. Shu sababli, ushbu mavzu hozirgi ta’lim tizimining
ustuvor yo‘nalishlarini belgilab, jamiyatni rivojlantirishda kerakli nazariy va
amaliy bilimlarni taqdim etadi.
Ijtimoiy pedagogikaning dolzarbligi, avvalo, yoshlar o‘rtasida ijtimoiy
muammolarni hal etish, ularga to‘g‘ri tarbiya berish va ularni jamiyatga
moslashtirishga qaratilgan. Bu o‘zgarishlar, jamiyatda kuzatilayotgan yangi
ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlar bilan uyg‘unlashgan holda, ijtimoiy pedagogikaning
zamonaviy metodlarini ishlab chiqish va amaliyotda qo‘llashni talab etadi. Bundan
tashqari, o‘qituvchilar va tarbiyachilarni yangi metodikalar bilan ta’minlash,
3

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
_________________________________________
UNIVERSITETI
“ BOSHLANG‘ICH TA’LIM ” YO‘NALISHI
_______ -guruh talabasi ________________________________ ning
“Ijtimoiy pedagogika” fanidan
“ Ijtimoiy pedagogikada jamiyatning zamonaviy rivojining zaruriy shartlari”
mavzusida
KURS ISHI
Bajardi: ________- guruh talabasi __________ _____________
Ilmiy rahbar: ______________________________________
____________________-2025

 Siyosiy institutlar . Siyosiy tizim shaxsning huquqlari, erkinliklari,
majburiyatlari va ijtimoiy rolini belgilaydi. Siyosiy institutlar orqali shaxs
jamiyatda faol fuqarolik pozitsiyasini egallaydi.
 Ijtimoiy xizmatlar . Jamiyatda ijtimoiy yordam tizimlari (sog‘liqni
saqlash, yuridik yordam, ijtimoiy himoya) ham ijtimoiylashuv jarayonida muhim
rol o‘ynaydi, chunki ular shaxsning ijtimoiy xavfsizligini ta’minlashga yordam
beradi.
4. Yosh guruhlari va ularning o‘rni. Ijtimoiy tuzilmaning yana bir muhim
komponenti yosh guruhlaridir. Har bir yosh guruhining o‘ziga xos ehtiyojlari,
imkoniyatlari va ijtimoiy faoliyati mavjud. Yosh guruhlari, o‘z navbatida, ijtimoiy
me’yorlarni o‘zlashtirishda va shaxsni rivojlantirishda katta ta’sirga ega.
 Bolalar va o‘smirlar . Bu guruh jamiyatdagi yangi a’zolarni tashkil etadi.
Ularning ijtimoiylashuv jarayoni asosiy ta’lim, o‘qish, do‘stlik, va oilaviy
munosabatlar orqali amalga oshadi.
 Keksalar . Keksalar jamiyatda tajriba, an’analarni saqlash va yosh
avlodga tarbiya berish vazifasini bajaradi. Ularning ijtimoiy integratsiyasi va
ularning jamiyatdagi o‘rni katta ahamiyatga ega.
5. Madaniy va etnik qatlamlar. Jamiyatda turli etnik guruhlar, madaniy
merosga ega bo‘lgan guruhlar va diniy jamoalar mavjud. Ushbu guruhlar
o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar va munosabatlar jamiyatning ijtimoiy tuzilmasida
muhim o‘rin tutadi. Ijtimoiy pedagogika, madaniy va etnik diversifikatsiyaning
shaxsning ijtimoiylashuviga qanday ta’sir qilishini, shuningdek, turli madaniyatlar
o‘rtasidagi qarama-qarshiliklarni qanday hal qilishni o‘rganadi.
Ijtimoiy pedagogika jamiyatning ijtimoiy tuzilmasini o‘rganish orqali
shaxsning ijtimoiylashuv jarayonida yuzaga keladigan muammolarni hal qilishga
qaratilgan metodologiyalarni ishlab chiqadi. Uning vazifasi nafaqat shaxslarning
jamiyatdagi ijtimoiy pozitsiyalarini yaxshilash, balki jamiyatning umumiy
barqarorligini saqlashdir. Ijtimoiy pedagogika jamiyatdagi har bir qatlamning
o‘zgaruvchan ijtimoiy ehtiyojlarini va muammolarini tushunishga yordam beradi
14

 Tarixiy metodlar (tarixiy qiyoslash, genetika, strukturaviy – alohida
belgilar, shartli guruhlar, tarixiy manbalarni o‘rganish)
 Sotsiologik metodlar (anketa, so‘rovnoma, intervyu olish, sotsiometrik,
biografik, monitoring, test topshiriqlari, modellashtirish)
 Matematik-statistik metodlar (taxlil, natijalarni qayd etish, tekshirish).
1.2. Jamiyatning ijtimoiy tuzilmasi
Zamonaviy jamiyatning ijtimoiy tuzilmasi juda murakkab va ko‘p qatlamli
tizimdan iborat bo‘lib, uning har bir qatlamining o‘ziga xos vazifalari, rollari,
ijtimoiy vazifalari va jamiyatdagi o‘rni mavjud. Ijtimoiy tuzilma asosan iqtisodiy,
siyosiy, madaniy va ijtimoiy jihatlarni o‘z ichiga oladi va har bir individning bu
tizimda o‘z pozitsiyasini egallashi uchun o‘zgaruvchan, doimiy ravishda
rivojlanayotgan ijtimoiy jarayonlarni aks ettiradi. Bu jarayonlar shaxsning
ijtimoiylashuvi va jamiyatdagi integratsiyasini ta’minlaydi.
Jamiyatning ijtimoiy tuzilmasi quyidagi asosiy komponentlardan tashkil
topadi:
1. Ijtimoiy sinflar va tabaqalar. Jamiyatda sinflar va tabaqalar o‘rtasidagi
farqlar iqtisodiy, siyosiy, madaniy va ijtimoiy omillarga asoslanadi. Har bir sinf
yoki tabaqa o‘zining ijtimoiy pozitsiyasiga, daromad darajasiga, ta’lim va
ma’lumotga, ish bilan ta’minlanganlik darajasiga, yashash sharoitlariga va boshqa
ko‘plab omillarga qarab shakllanadi.
 Yuqarigi sinf (elit) . Bu sinfga manfaati yuqori darajada bo‘lgan, boy va
ta’sirli shaxslar kiradi. Ular ko‘pincha siyosiy qarorlar, iqtisodiy tizim va madaniy
hayotda muhim rol o‘ynaydi.
 Orta sinf . Orta sinf o‘zining barqaror iqtisodiy holati, ta’lim darajasi va
ijtimoiy pozitsiyasi bilan ajralib turadi. O‘rtacha daromadga ega bo‘lgan va
jamiyatda muhim o‘rin tutuvchi katta guruhdir.
12

o‘rnini topishi va shaxs sifatida o‘sishi uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratishdan
iborat. Bu jarayon faqat maktab yoki ta’lim muassasalarida emas, balki bola
o‘sayotgan ijtimoiy muhitda (oila, madaniyat, jamiyat) amalga oshiriladi.
Ijtimoiylashuvning asosiy bosqichlari va ijtimoiy institutlar (oila, ta’lim,
madaniyat) bola shaxsining shakllanishida bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy
pedagogika bu institutlar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirni va bolaning shu jarayonlardagi
o‘rnini o‘rganadi.
1. Oila - Bola uchun birinchi va eng muhim ijtimoiy institut hisoblanadi. Bu
yerda bola jamiyatdagi asosiy axloqiy me’yorlarni va ijtimoiy qoidalarni o‘rganadi.
Oila, bola uchun turmushda nima to‘g‘ri, nima noto‘g‘ri ekanligini belgilovchi
muhim omil bo‘lib qoladi.
2. Ta’lim - Bola nafaqat bilim oladi, balki jamiyatdagi jamiyatga
moslashish, boshqalar bilan muloqot qilishni, fikr va dunyoqarashni shakllantiradi.
Ta’lim bola uchun o‘rganish va rivojlanishning asosiy vositasidir, bu orqali u
o‘zini jamiyatning faol a’zosi sifatida his qiladi.
3. Madaniyat - Bola adabiyot, san’at, musiqa, rasm kabi madaniy boyliklar
orqali dunyoqarashi shakllanadi. Madaniyat orqali bola jamiyatning qadriyatlarini,
urf-odatlarini va ma’naviy asoslarini o‘rganadi, bu esa uning ijtimoiylashuv
jarayonida juda muhim o‘rin tutadi.
Ijtimoiy tarbiya uslubiyati ijtimoiy tarbiyani maqsadga muvofiq tashkil
qilishning yangi usullarini ishlab chiqadi. Ijtimoiy tarbiya menejmenti va
iqtisodiyoti bir tomondan jamiyatning inson mablag‘iga ehtiyojini, boshqa
tomondan ijtimoiy tarbiyani tashkil qilishda foydalanishi mumkin bo‘lgan
jamiyatning iqtisodiy resurslarini tadqiq etadi. Bundan tashqari, bu bo‘limda
ijtimoiy tarbiya boshqaruvi ham ko‘rib chiqiladi.
Ma’lumki, har bir fanni mazkur fanning o‘rganish predmetiga asoslangan
bilimlar tizimi ajratib turadi. Fanning bilimlar tizimi uning tushuncha va
kategoriyalarida aks etadi. Tushunchalar voqey olamni bilish jarayonida yuzaga
keladi. Voqeylik o‘zgaruvchan bo‘lganligi tufayli tushunchalar ham dinamik tarzda
9

qadriyatlar o‘z o‘rnini topadi. Bu tamoyil, shaxsning ekologik mas’uliyatini
kuchaytirib, tabiiy muhit bilan uyg‘unlikda yashashni ta’minlaydi.
3. Madaniyatga moslik tamoyili. Madaniyatga moslik tamoyili, shaxsning
rivojlanishida uning milliy, madaniy, etnik va diniy an’analarini hurmat qilishni
anglatadi. Ijtimoiy pedagogika bu tamoyilni jamiyatga mos ravishda shaxsni
rivojlantirishda muhim deb hisoblaydi. Bu prinsip shaxsning o‘z madaniyati va
milliy merosini anglab yetishini, boshqa madaniyatlar bilan ijobiy munosabatda
bo‘lishini va global madaniyatga moslashishini ta’kidlaydi. Madaniyatga moslik
tamoyili, shaxsning o‘z madaniy identifikatsiyasini rivojlantirishda va uni
jamiyatda o‘z o‘rnini topishda yordam beradi. Ijtimoiy pedagogika, madaniy
qadriyatlarni hurmat qilishni, shaxsning madaniy va etnik ildizlarini qadrlashni
rag‘batlantiradi. Bu, shaxsning ijtimoiy rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi va
jamiyatdagi turli guruhlar o‘rtasida o‘zaro hurmatni shakllantiradi. Madaniyatga
moslik tamoyili orqali ijtimoiy pedagogika, jamiyatda madaniy xilma-xillikka
to‘g‘ri yondashuvlar va ijobiy munosabatlarni yaratish maqsadida shaxslarni
tarbiyalashni ko‘zlaydi. Bu tamoyil, shaxsni faqat o‘z madaniy merosiga hurmat
bilan qarashga emas, balki boshqa madaniyatlarni ham o‘rganishga va ular bilan
o‘zaro ijobiy munosabatlarni rivojlantirishga undaydi. Madaniyatga moslik
tamoyili, shaxsning dunyoqarashi va global madaniyat bilan integratsiyasini
ta’minlashga yordam beradi. Bu tamoyil ijtimoiy pedagogikaning asosiy
prinsiplaridan biri bo‘lib, jamiyatda madaniy qarama-qarshiliklarni bartaraf etishga
yordam beradi. Shaxsning madaniy merosi va an’analarini hurmat qilish orqali,
ijtimoiy pedagogika uning ijtimoiy rolini oshiradi va jamiyatda barqarorlikni
ta’minlashga ko‘maklashadi.
4. Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash. Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash,
zamonaviy ijtimoiy pedagogikaning asosiy tamoyillaridan biridir. Ushbu
tamoyillar shaxslarning o‘zaro munosabatlarini shakllantirish, ularning ijtimoiy
roli va mas’uliyatlarini aniqlashda katta ahamiyatga ega. Gumanizm, tabiatga
uyg‘unlik va madaniyatga moslik kabi prinsiplar, jamiyatda barqarorlikni saqlab
24

o‘zgarishlarga moslashgan yangi yondashuvlarni taklif etadi. Bu yondashuvlar
orqali ta’lim tizimi yanada rivojlanadi va jamiyatning turli ehtiyojlarini qondiradi.
Pedagogik sotsiologiya, shuningdek, jamiyatdagi o‘zgarishlarga mos pedagogik
yondashuvlar ishlab chiqadi va ta’lim tizimining jamiyatdagi rolini kuchaytiradi.
Shunday qilib, pedagogik sotsiologiya nafaqat ta’lim jarayonlarini o‘rganadi, balki
ta’lim tizimining jamiyatdagi ahamiyatini oshirish uchun zarur bo‘lgan
yondashuvlarni ishlab chiqadi.
Pedagogik sotsiologiyaning jamiyatdagi ahamiyati juda katta. Ushbu fan
jamiyatning ta’lim tizimiga ta’sirini tushunishga yordam beradi, chunki ta’lim
jarayonlari jamiyatning madaniy, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy tizimlari bilan
bevosita bog‘liqdir. Pedagogik sotsiologiya, aynan, ta’lim tizimining jamiyatning
o‘zgaruvchan ijtimoiy sharoitlariga moslashishini o‘rganadi va pedagogik
yondashuvlarni ishlab chiqadi. Shuningdek, bu fan orqali ta’lim tizimining
jamiyatdagi roli, uning taraqqiyotdagi o‘rni va ta’siri haqida chuqur tahlillar
amalga oshiriladi.
Ta’lim tizimining samaradorligi jamiyatning ta’limga bo‘lgan yondashuvi va
ta’limdagi tengsizliklarni bartaraf etishga qaratilgan sa’y-harakatlarga bog‘liqdir.
Pedagogik sotsiologiya bu jarayonlarni o‘rganib, jamiyatdagi ta’lim tizimining
ijtimoiy muhitga qanday moslashishini va uning jamiyat taraqqiyotiga qanday
ta’sir ko‘rsatishini aniqlaydi. Jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlarga qarshi
ta’lim tizimi qanday moslashishini tushunish pedagogik sotsiologiyaning muhim
vazifalaridan biridir. Ta’lim tizimi jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda
muhim rol o‘ynaydi. Pedagogik sotsiologiya ta’lim tizimining ijtimoiy
funktsiyalarini o‘rganib, ijtimoiy normativalarni avloddan avlodga uzatish, ijtimoiy
integratsiyani ta’minlash va yoshlar uchun ijtimoiy imkoniyatlar yaratish bo‘yicha
tavsiyalar ishlab chiqadi. Bu jarayonlar jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni saqlashga
yordam beradi va jamiyatning o‘zgaruvchan ehtiyojlarini qondirishga xizmat
qiladi.
21

17. Sharipov, M. N. Ijtimoiy pedagogikaning asoslari. Tashkent:
O‘zbekiston, 2021. – 419 bet.
18. Saitov, F. N. Ekologik tarbiya va tabiatga uyg‘unlik. Tashkent: Fan,
2017. – 275 bet.
19. Yakovleva, L. I. Pedagogika i ijtimoiy tizimlar. Moscow:
Prosveshchenie, 2016. – 330 bet.
20. Xodjaev, B. M. Madaniyatga moslik tamoyili va pedagogika. Tashkent:
Abutalib, 2020. – 222 bet.
21. www.uzedu.uz – O‘zbekiston ta’lim tizimi va yangiliklar.
22. www.edu.uz – Ta’limni rivojlantirishga oid ma’lumotlar.
23. www.ilm.uz – O‘zbekiston Respublikasi ilm-fan va ta’lim vazirligi
saytidir.
24. www.savodxonlik.uz – O‘zbekistonning savodxonlik va ta’lim
sohasidagi resurslari.
25. www.tashkent.uz – Toshkent shahridagi ta’lim, madaniyat va ijtimoiy
sohalar haqidagi ma’lumotlar.
26. www.fan.uz – O‘zbekiston fan va ta’lim sohasidagi yangiliklar.
27. www.yoshlar.uz – Yoshlar va ularning rivojlanishiga doir ma’lumotlar.
28. www.ziyonet.uz – Ta’lim va ilmiy resurslarni birlashtiruvchi portal.
29. www.sport.uz – O‘zbekiston sporti va yoshlar sporti haqida.
30. www.eco.uz – Ekologiya va tabiiy resurslar bo‘yicha ta’lim
ma’lumotlari.
31

Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
I-BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKANING JAMIYAT RIVOJIDAGI
O‘RNI
1.1. Ijtimoiy pedagogikaning predmeti va obyekti
Ijtimoiy pedagogika fan sifatida pеdagogikadan ajralib chiqdi. Uning
o‘rganilish jarayoni va ko‘rinishi pеdagogika fani tomonidan o‘rganadigan, biroq
o‘ziga xosligi aniq bir sohani o‘rganish jihatidan tadqiq qilinadi. Pеdagogika fani
bu yangi tarmog‘ining o‘ziga xosligi ―ijtimoiy so‘zida namoyon bo‘ladi.
Ijtimoiy tushunchasi (lotincha socialis – umumiy, jamoatchilik) insonlarning
birgalikdagi hayoti bilan bog‘liq bo‘lib, ularning muomala va bir-biriga ta’sirining
turli xil shakllari birlashtiradi. Ijtimoiy pedagogika o‘z nomiga ko‘ra sotsium, ya’ni
jamiyat bilan shug‘ullanadi. Shu bois uni jamiyat tarbiyasi ham deyish mumkin.
Jamiyat tarbiyasi deganda “Inson” tizimi ichida olib boriladigan tarbiya
tushuniladi. Ya’ni, bevosita insonlararo munosabatlar jarayonidagi tarbiyaviy
ta’sir, shuningdek ijtimoiy institutlar faoliyatining (xayriya jamg‘armalari,
tashkilotlar, jamiyatlar va assotsiatsiyalar) tarbiyaviy ta’siri nazarda tutiladi.
Ijtimoiy “autsayderlar”, ya’ni qariyalar, nogironlar, yolg‘iz yashovchilar, iqtisodiy
nochor aqvolda yashovchilar va xalqning shu kabi boshqa tabaqalariga
kiruvchilarga yordam berish ijtimoiy pedagogikaning maqsadlaridan biridir.
Chunki faqat jamiyat va ijtimoiy ta’sir vositasida insonlarda insoniylik,
vatanparvarlik, ijtimoiy faollik, mas’uliyatlilik singari fazilatlarni shakllantirish
mumkinki, ushbu jarayonda oila, maktab va boshqa o‘quv muassasalari
yordamchilar sifatida faoliyat ko‘rsatadi.
Ijtimoiy pedagogika ( lat.socium-jamiyat ) ning asosiy vazifasi ijtimoiy
tarbiya muammolarini o‘rganishdan iborat. Demakki, uning obyekti ijtimoiy
hayotiy tarbiyaviy jarayonlardir. Predmet esa, shaxsning shakllanishiga ijtimoiy
5

pedagogika Rossiyada o‘tgan asrning 80-yillarida aloqida fan sifatida shakllandi.
Mustaqil yurtimizda esa uning ma’lum qirralari yoritilgan bo‘lishiga qaramasdan
bu yo‘nalish bo‘yicha hali aloqida tadqiqot ishlari yuzaga chiqqanicha yo‘q. Bu fan
har bir jamiyatning, har bir mamlakatning, har bir millatning ijtimoiy qayoti va
milliy psixologiyasi bilan bevosita boqliq. Shu nuqtai nazardan mazkur fanni
turmush pedagogikasi deyish ham mumkin.
Turmush – shaxsning jamiyatda o‘z o‘rnini topishini taqozo qiladi. Biz
ta’lim-tarbiya muassasalari va ulardan tashqari, ya’ni har kungi ijtimoiy hayotimiz
orqali tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish asosida barkamol, komil insonni voyaga
yetkazishimiz kerakki, toki biz tarbiyalagan shaxs jamiyatga “kirishib keta olsin”.
Ular jamiyatdan chetda qolishi mumkin emas. Ma’lum sabablarga ko‘ra “jamiyat
tan olmagan”, “sotsiumga kirisha olmagan” shaxslarning o‘z yo‘lini topib ketishi
uchun ijtimoiy faoliyat talab etiladi. Ushbu muammo dolzarb kasb etib, Rossiyada
1960-1970 yillarda shunday ijtimoiy-pedagogik faoliyatga yo‘naltirilgan
mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha ishlar olib borilgan. Jumladan, sinfdan va
maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi, uyjoy kommunal xizmati
tashkilotchisi, maktabdan tashqari muassasalar xodimlari, yotoqxona, maktab
klublari xodimlari singari kadrlar faoliyat olib borishdi. Qator chet mamlakatlarda
esa 1970-1980 yillarda ijtimoiy talab – bu muammoni hal etishning yangi
darajalarini vujudga keltirdi. Amaliyotda ijtimoiy pedagogik va yoshlarning
yashash komplekslarida, turli yoshdagi xodimlardan iborat birlashmalarda ijtimoiy
pedagogik tajribalarni to‘plash ishlari shakllantirilgach, maktablarning ijtimoiy
institutlar bilan qamkorligi o‘zgardi. Shu asosda ijtimoiy muhitni pedagoglashtirish
jarayoni intensiv tarzda rivojlanib bordi. Lekin bu boradagi kadrlar masalasi
muammo bo‘lib qolaverdi. Buning ustiga tarbiya ishlari bilan faqat maktab, boqcha
kabi ta’lim-tarbiya maskanlari shug‘ullanishi – degan fikr jamiyat a’zolari ongida
o‘rnashib qolgan. Demak, ta’lim-tarbiya bilan shug‘ullanuvchi fanlar va o‘quv
muassasalaridan farqli o‘laroq, ijtimoiy pedagogika ijtimoiy hayotimizning barcha
jabhalari bilan bog‘liqdir.
7

turish uchun zarur bo‘lgan asosiysi hisoblanadi. Bu tamoyillar, shaxslarning o‘zaro
hurmatini oshirish, ijtimoiy tenglikni ta’minlash va ekologik mas’uliyatni
rivojlantirishga qaratilgan. Gumanizm tamoyili shaxsning erkinligi, huquqlari va
qadrini hurmat qilishni ta’minlasa, tabiatga uyg‘unlik tamoyili shaxslarni ekologik
ongni oshirishga chaqiradi. Madaniyatga moslik tamoyili esa, shaxslarning o‘z
madaniy va etnik identifikatsiyasini hurmat qilish va boshqa madaniyatlarni
qadrlashga undaydi. Ushbu tamoyillarni amalga oshirish orqali, jamiyatda o‘zaro
hurmat, hamjihatlik va ijtimoiy aloqalar mustahkamlanadi. Ijtimoiy pedagogika,
shaxslarning o‘zaro hurmatini va hamkorligini rivojlantirishga xizmat qiladi, bu
esa jamiyatdagi konfliktlarni oldini olish va ijtimoiy tizimni mustahkamlashga
yordam beradi. Ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy tamoyillarini joriy etish,
jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, shuningdek, shaxslarning to‘g‘ri
rivojlanishini va jamiyatga moslashishini osonlashtiradi. Bu tamoyillar jamiyatda
ekologik mas’uliyatni oshiradi, madaniy xilma-xillikni rivojlantiradi va ijtimoiy
tenglikni ta’minlaydi, natijada ijtimoiy tizimning samarali ishlashiga va
jamiyatning umumiy rivojlanishiga xizmat qiladi. Ijtimoiy pedagogika orqali,
shaxslar o‘rtasida o‘zaro hurmat va hamjihatlikni ta’minlashga yordam beruvchi
tamoyillar ishlab chiqilishi mumkin. Bu jarayonlar jamiyatda barqarorlikni
saqlashga va uning ijtimoiy rivojlanishiga xizmat qiladi.
2.3. Ijtimoiy pedagogikaning amaliyotdagi roli
Ijtimoiy pedagogika amaliyotda shaxslarning ijtimoiylashuvi, jamiyatga
moslashishi va ijtimoiy muammolarni hal qilishda muhim vosita hisoblanadi. Bu
fan nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy yondashuvlarni ham o‘z ichiga oladi,
bu esa uning jamiyatdagi ta’sirini yanada kuchaytiradi. Ijtimoiy pedagogika
shaxslarning shaxsiy, ruhiy va ijtimoiy jihatdan rivojlanishiga yordam berish orqali
jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan.
Ijtimoiy pedagogikaning amaliyotdagi roli quyidagi asosiy jihatlardan
iboratdir:
25

shaxslarning jamiyatga to‘g‘ri moslashishini va ijtimoiy muammolarni samarali hal
qilishga yordam beradi.
Ijtimoiy pedagogika nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy yondashuvlarni
ham taklif etadi. Ijtimoiy pedagogika amaliyotda shaxslarning ijtimoiylashuvini
boshqarish, ularni jamiyatga moslashtirish, o‘quvchilarni va yoshlarni ijtimoiy
muammolarni hal qilishga yo‘naltirishda muhim vosita hisoblanadi. Ijtimoiy
pedagoglar ijtimoiy xizmatlar va ta’lim muassasalarida ijtimoiy muammolarni
bartaraf etishga, shaxslarni rivojlantirishga, ijtimoiy aloqalarni yaxshilashga
qaratilgan faoliyatlar orqali jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni ta’minlaydi.
Zamonaviy ijtimoiy pedagogikaning zaruriy shartlari jamiyatning ijtimoiy,
madaniy, ekologik va iqtisodiy ehtiyojlariga javob beradi. Bu fan jamiyatdagi
shaxslar o‘rtasida o‘zaro hurmat, ijtimoiy tenglik, ekologik mas’uliyat va madaniy
xilma-xillikni rivojlantirishga yordam beradi. Ijtimoiy pedagogikaning
metodologik va amaliy yondashuvlari jamiyatning barqaror rivojlanishini
ta’minlashda va shaxslarning to‘g‘ri ijtimoiylashishini boshqarishda asosiy
vositalardan biri hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Ahmedov, J. A. Gumanizm va ijtimoiy pedagogika. Tashkent:
Ma’naviyat, 2014. – 360 bet.
2. Alimov, R. K. Sotsial’naya pedagogika v uchebnom protsesse. Moscow:
Akademiya, 2020. – 408 bet.
29

Shuning uchun ham u juda ko‘plab fanlar bilan uzviy bog‘liq. Pedagogika,
psixologiya, sotsiologiya, tibbiyot, biologiya, geneologiya, falsafa, mantiq, iqtisod,
tarix, etnografiya va huquq fanlari bilan ijtimoiy pedagogika ijtimoiy fan sifatida
barcha ijtimoiy fanlar bilan uzviy bog‘langan. Barcha ijtimoiy fanlar inson xulq-
atvorining turli tomonlarini o‘rganadi. Ijtimoiy pedagogika ijtimoiy psixologiya,
sotsiologiya, antropolgiya, tarix, iqtisod, siyosatshunoslik fanlari bilan
hamkorlikda boyib va rivojlanib boradi. Ijtimoiy psixologiya jamiyatimizda
shaxslararo munosabatlarning tabiati va qonuniyatlarini o‘rganuvchi fan sifatida
o‘zining nazariy tamoyillarini amaliyotga tadbiq etadi va shu orqali yangicha
mazmundagi demokratik munosabatlarning jamiyatning har bir jamoasida, oilasida
va fuqarosida qaror topishiga, yoshlarda yangicha fikrlashni va dunyoqarashni
shakllantirish jarayoniga ko‘maklashadi. Sotsiologiya insonning ijtimoiy
turmushini, guruh va jamiyatni o‘rganadi. Ijtimoiy mavjudot bo‘lgan odamlarning
xulq-atvori uning predmetidir. Antropologiya – odamning kelib chiqishi va
evolyutsiyasi, odamzot irqlarining paydo bo‘lishi, odamning tana tuzilishidagi
farq-tafovut, o‘zgaruvchanlik haqidagi fan.
Antropologiyaning muhim sohasi – odam organizmining tuzilishi va
rivojlanishiga ta’sir qiladigan fiziologik, biokimyoviy va genetik omillarini
o‘rganadigan bo‘limi – “Odam biologiyasi” degan umumiy nom bilan XX asr
o‘rtalaridan boshlab rivojlandi. Siyosatshunoslik jamiyatning siyosiy hayoti va
siyosiy munosabatlarida ro‘y beradigan voqea-hodisalar, o‘zgarishlarni ilmiy-
nazariy jihatdan asoslab beradi. Uning siyosiy fan sifatidagi roli va ahamiyati
uning siyosiy mohiyatga ega bo‘lgan voqea-hodisalarni alohida olingan bir
mamlakat doirasida emas, balki jahonning turli mamlakatlarida siyosiy
muammolarni hal qilishida erishilgan natijalar bilan belgilanadi. Iqtisod fanlari esa
ishlab chiqarish kuchlari va munosabatlari, jamiyatning iqtisodiy turmushini
o‘rganishga yordam beradi. Ijtimoiy pedagogika va uning aloqador fanlaridagi
muhim tamoyillarni keltirib o‘tgansiz. Mana shunday birlashtirilgan va samarali
yondashuvda, ijtimoiy pedagogikaning asosiy maqsadi bolaning jamiyatda o‘z
8

ijtimoiy pedagogikaning samarali amaliyotini qo‘llash, milliy va xalqaro
tajribalarni o‘rganish jamiyatda yangi pedagogik yondashuvlarni yaratish
imkoniyatini beradi. Shuning uchun, jamiyatning zamonaviy rivojlanish shartlari
asosida ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy yondashuvlarini o‘rganish zarurati
hayotiy ahamiyatga ega.
Kurs ishining maqsadi. Ijtimoiy pedagogikaning jamiyat rivojidagi o‘rni va
zaruriy shartlarini tahlil qilish, zamonaviy shartlarga mos pedagogik
yondashuvlarni aniqlash va amaliyotda qo‘llanilishini o‘rganishdan iboratdir.
Ushbu ishda jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy o‘zgarishlari kontekstida
shaxsning ijtimoiylashuvi va tarbiyasi jarayonining ahamiyati, ijtimoiy
pedagogikaning ta’lim tizimida o‘rni va uning samaradorligini oshirish yo‘llari
ko‘rsatilgan.
Kurs ishining vazifalari:
 Ijtimoiy pedagogikaning jamiyat rivojidagi o‘rni va ahamiyatini tahlil
qilish.
 Zamonaviy pedagogik yondashuvlarni aniqlash va ularning amaliyotda
qo‘llanishini o‘rganish.
 Ijtimoiy pedagogikaning ta’lim tizimidagi samaradorligini oshirish
yo‘llarini belgilash.
 Shaxsning ijtimoiylashuvi va tarbiyasiga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil
qilish.
 Ijtimoiy pedagogikaning ijtimoiy muammolarni hal etishdagi rolini
o‘rganish.
Kurs ishining predmeti. Ijtimoiy pedagogikaning jamiyat rivojiga ta’siri,
shaxsning ijtimoiylashuvi va tarbiyasi jarayonlari, ta’lim tizimidagi ijtimoiy
pedagogik yondashuvlar va ularning amaliyotda qo‘llanilishi.
Kurs ishining obyekti. Ijtimoiy pedagogika tizimi, uning ta’lim
jarayonidagi o‘rni, shaxsning ijtimoiylashuvi va tarbiyasi, shuningdek, jamiyatdagi
ijtimoiy muammolarni hal etishda ijtimoiy pedagogikaning qo‘llanilish jarayonlari.
4

bog‘liq. Misol uchun, kam ta’minlangan oilalardan bo‘lgan o‘quvchilar ta’limda
muvaffaqiyat qozonish imkoniyatiga ega bo‘lmasligi mumkin. Bunday
tengsizliklar ta’limda farqlarni yuzaga keltiradi va pedagogik sotsiologiya ushbu
tengsizliklarni bartaraf etish uchun strategiyalar ishlab chiqadi. Ta’limda tenglikni
ta’minlash uchun zarur bo‘lgan choralar, pedagogik sotsiologiya tomonidan ishlab
chiqiladi, bu esa ta’lim tizimini ijtimoiy adolatga moslashtirishga yordam beradi.
Shuningdek, ta’lim tizimida mavjud bo‘lgan tengsizliklarni bartaraf etish uchun
turli pedagogik yondashuvlar ishlab chiqilishi lozim. Pedagogik sotsiologiya ta’lim
tizimining samaradorligini oshirish uchun turli pedagogik yondashuvlarni ishlab
chiqadi. Bu yondashuvlar ijtimoiy sharoitlarni hisobga olib, ta’lim jarayonlarini
moslashtirishga imkon yaratadi. Jamiyatdagi ijtimoiy sharoitlar, masalan, iqtisodiy
va siyosiy holat, ta’lim jarayonlarini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi.
Pedagogik sotsiologiya o‘qituvchilarga, ota-onalarga va boshqa jamiyat a’zolariga
ta’lim tizimidagi ijtimoiy rollarni qanday boshqarish kerakligini ko‘rsatadi. Bu
yordam orqali ta’lim tizimi yanada samarali va o‘zgaruvchan jamiyat ehtiyojlariga
moslashgan bo‘ladi. Pedagogik sotsiologiya jamiyatda yuz berayotgan ijtimoiy
o‘zgarishlarga mos ta’lim yondashuvlarini ishlab chiqadi va ta’limning ijtimoiy
integratsiya va barqarorlikni ta’minlashdagi o‘rnini ko‘rsatadi. Shunday qilib,
pedagogik sotsiologiya ta’lim tizimining samaradorligini oshiradi va jamiyatni
barqaror rivojlantirishga yordam beradi. Pedagogik sotsiologiya ta’lim tizimining
ijtimoiy jarayonlarga ta’sirini o‘rganib, shuningdek, o‘quvchilarning
ijtimoiylashuvi va ijtimoiy mobilitetini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan
metodologik yondashuvlar ishlab chiqadi. Bu yondashuvlar o‘quvchilarga
jamiyatdagi turli ijtimoiy qatlamlarga moslashishda yordam beradi. Ijtimoiy
tengsizliklar va ta’lim tizimidagi farqlarni bartaraf etish, pedagogik
sotsiologiyaning muhim vazifalaridan biridir. Pedagogik sotsiologiya bu
muammolarni hal qilishga yordam beradi va jamiyatdagi ijtimoiy adolatni
ta’minlash uchun zarur bo‘lgan yondashuvlarni ishlab chiqadi. Ta’lim tizimining
samarali ishlashi uchun pedagogik sotsiologiya jamiyatdagi ijtimoiy va iqtisodiy
20

Pedagogik sotsiologiya ta’lim tizimining o‘zgaruvchan sharoitlarga
moslashishini ta’minlash orqali jamiyatning ijtimoiy-siyosiy tizimi bilan
integratsiyasini kuchaytiradi. Bu esa kelajak avlodning ta’lim va ijtimoiy
rivojlanishiga qo‘shgan hissasini oshiradi. Pedagogik sotsiologiya, shuningdek,
jamiyatning ta’lim tizimining kelajagi uchun yangi yondashuvlar ishlab chiqadi, bu
esa ijtimoiy integratsiyani va ta’limning jamiyatga ta’sirini yanada kuchaytiradi.
Pedagogik sotsiologiya orqali jamiyatdagi ijtimoiy o‘zgarishlarga mos ta’lim
yondashuvlari ishlab chiqiladi, bu esa ta’lim tizimining jamiyatning o‘zgaruvchan
ehtiyojlariga javob berishini ta’minlaydi. Bu fan ta’lim tizimining ijtimoiy-siyosiy
muhitdagi rolini kuchaytiradi va jamiyatning ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy
rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadi.
2.2. Ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy tamoyillari
Ijtimoiy pedagogika, shaxsning ijtimoiylashuvi va jamiyatga moslashish
jarayonida muhim rol o‘ynaydi. Bu soha jamiyatning ehtiyojlariga javob berish va
ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash uchun turli tamoyillar asosida ishlaydi.
Zamonaviy ijtimoiy pedagogikaning asosiy tamoyillari, shaxsning rivojlanishini
qo‘llab-quvvatlashga va ijtimoiy tizimning samarali ishlashiga yordam berish
maqsadida ishlab chiqilgan.
1. Gumanizm tamoyili. Gumanizm tamoyili ijtimoiy pedagogikaning asosi
bo‘lib, shaxsning insoniy qadrini, erkinligini, tengligini va huquqlarini hurmat
qilishga asoslanadi. Bu tamoyil, shaxsning faqat ilmiy va intelektual rivojlanishini
emas, balki uning ruhiy, ahloqiy, estetik va ijtimoiy rivojlanishini ham qo‘llab-
quvvatlashni nazarda tutadi. Gumanizmning asosiy maqsadi shaxsning har
22

va ijtimoiy integratsiyani ta’minlash uchun zarur strategiyalarni ishlab chiqadi.
Ijtimoiy pedagogika jamiyatdagi adolatni, tenglikni va hamjihatlikni ta’minlashda
ham muhim rol o‘ynaydi. U har bir shaxsning o‘z ijtimoiy pozitsiyasini aniqlash,
uning shaxsiy rivojlanishiga hissa qo‘shish, va jamiyatda barqarorlikni yaratish
uchun zarur bo‘lgan vositalar va yondashuvlarni taqdim etadi.
1.3. Ijtimoiy pedagogikaning jamiyat taraqqiyotidagi roli
Ijtimoiy pedagogika jamiyat taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi, chunki u
shaxsning ijtimoiylashuvi va jamiyatga moslashishini ta’minlash, ijtimoiy
muammolarni hal qilish, va ijtimoiy barqarorlikni saqlashga xizmat qiladi. Bu fan
shaxslarning jamiyatda muvaffaqiyatli va samarali faoliyat yuritishiga yordam
beradi, shuningdek, ijtimoiy me’yorlar, qadriyatlar, va o‘zaro munosabatlarni
shakllantiradi. Jamiyatning taraqqiyoti shaxslarning ijtimoiylashuvi bilan
chambarchas bog‘liqdir. Ijtimoiy pedagogika shaxsni jamiyatga integratsiya qilish,
uning jamiyatdagi o‘rnini topish, va ijtimoiy me’yorlarga moslashishini ta’minlash
uchun kerakli vositalarni ishlab chiqadi.
Shaxsning jamiyatga integratsiyasi – bu shaxsning ijtimoiy muhitda faol
ishtirok etishi, jamiyatda o‘z o‘rnini topishi va o‘z xulq-atvorini jamiyat talablariga
moslashtirish jarayonidir. Ijtimoiy pedagogika bu jarayonni boshqaradi va
shaxslarni jamiyatga moslashishga yordam beradi. Bu jarayon shaxsning o‘z-o‘zini
anglashiga, ijtimoiy tajriba orttirishiga va jamiyatdagi turli rollarni bajarishga
tayyor bo‘lishiga yordam beradi. Shaxsning ijtimoiylashuvi jamiyatda muhim o‘rin
tutadi, chunki bu shaxsni jamiyatga moslashtirish va ularni jamiyatning boshqa
15

ta’minlaydi. Ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy rivojlanishdagi zaruriy shartlari
quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Gumanizm tamoyili shaxsning insoniy qadrini, erkinligini, tengligini va
huquqlarini hurmat qilish orqali ijtimoiy pedagogika shaxsning rivojlanishiga
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu tamoyil, shaxslarning jamiyatdagi ijtimoiy roli va
mas’uliyatlarini o‘rgatishga, ularni axloqiy va ijtimoiy jihatdan to‘g‘ri qarorlar
qabul qilishga undaydi. Gumanizm tamoyili shaxslarning ijtimoiylashuv jarayonini
boshqarishda ham muhim ahamiyatga ega, chunki u shaxslarni faqat bilim bilan
emas, balki ruhiy, ahloqiy, estetik va ijtimoiy jihatdan rivojlantirishga imkon
yaratadi.
Tabiatga uyg‘unlik tamoyili orqali shaxs va jamiyatning tabiat bilan uyg‘un
yashashini ta’minlash, ekologik muammolarni hal qilish va tabiatni asrash
bo‘yicha pedagogik yondashuvlar ijtimoiy pedagogikaning asosiy tamoyillaridan
biridir. Tabiatga uyg‘unlik tamoyili orqali shaxslar ekologik mas’uliyatni
o‘zlashtiradilar va tabiatga nisbatan to‘g‘ri munosabatda bo‘lishni o‘rganadilar. Bu
jamiyatning barqaror rivojlanishiga hissa qo‘shadi.
Madaniyatga moslik tamoyili shaxsning madaniy, milliy va etnik
an’analarini hurmat qilish, uning ijtimoiy va madaniy identifikatsiyasini to‘g‘ri
rivojlantirish, boshqa madaniyatlar bilan ijobiy munosabatda bo‘lish ijtimoiy
pedagogikaning yana bir muhim tamoyilidir. Madaniyatga moslik tamoyili
shaxslarni madaniy xilma-xillikka qarshi to‘g‘ri yondashuvlar bilan tarbiyalashni
ta’minlaydi, bu esa jamiyatdagi turli guruhlar o‘rtasida o‘zaro hurmatni
shakllantiradi.
Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash tamoyili ijtimoiy pedagogika shaxslarning
o‘zaro hurmat, hamjihatlik va ijtimoiy tenglikni shakllantirishga xizmat qiladi.
Gumanizm, tabiatga uyg‘unlik va madaniyatga moslik kabi tamoyillar jamiyatdagi
ijtimoiy tizimni mustahkamlashga yordam beradi, ijtimoiy aloqalarni
mustahkamlab, jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni ta’minlaydi. Bu tamoyillar
28

1. Ijtimoiylashtirish jarayonini boshqarish . Ijtimoiy pedagogika
shaxslarning jamiyatga kirish va unga moslashish jarayonini boshqarishda yordam
beradi. Shaxsning ijtimoiy muhitga moslashishi, o‘z o‘rnini topishi va jamiyatning
faol a’zosiga aylanishi uchun zarur ko‘nikmalarni o‘rgatadi. Bu jarayon
o‘quvchilarning yoki yoshlarning ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, ularni
to‘g‘ri ijtimoiy qiymatlarni qabul qilishga va o‘zini jamiyatda hurmatli shaxs
sifatida namoyon etishga yordam beradi.
2. Ta’lim va ijtimoiy xizmatlar sohasida qo‘llanilishi . Ijtimoiy
pedagogika ta’lim tizimida, maktablar, universitetlar va ijtimoiy xizmatlar
muassasalarida faoliyat yuritadi. Ijtimoiy pedagoglar, o‘quvchilarni faqat bilim
bilan emas, balki ijtimoiy, axloqiy va hissiy jihatdan ham rivojlantirishga
qaratilgan ta’lim tizimini yaratishga yordam beradi. Ular ta’lim jarayonida
o‘quvchilarni o‘zaro hurmat, tenglik, empatiya va mas’uliyatli ijtimoiy xulq-
atvorni o‘rgatadilar.
3. Ijtimoiy muammolarni hal qilish . Ijtimoiy pedagogika shaxslarning turli
ijtimoiy muammolarini hal qilishda muhim rol o‘ynaydi. Bu muammolar orasida
o‘quvchilarning psixologik muammolari, ijtimoiy adaptatsiya qiyinchiliklari, oila
va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishdagi notekisliklar, narkomaniya va boshqa
ijtimoiy xavf-xatarlar kiradi. Ijtimoiy pedagoglar bu muammolarni aniqlash, tahlil
qilish va ularni hal qilishda amaliy yondashuvlar orqali yordam beradi. Ular
shaxsning rivojlanishi uchun zarur ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘rgatish va shaxsni
to‘g‘ri yo‘nalishlarga yo‘naltirish orqali ijtimoiy muammolarni bartaraf etishadi.
4. Individual yondashuvlar va maslahatlar . Ijtimoiy pedagogika shaxslar
bilan individual ishlashni ta’minlaydi. Har bir shaxsning ijtimoiy ehtiyojlari,
muammolari va imkoniyatlari turlicha bo‘lishi mumkin, shuning uchun ijtimoiy
pedagoglar har biriga individual yondashuvlarni qo‘llaydilar. Ular shaxsning
ehtiyojlarini o‘rganib, unga mos maslahatlar, ta’lim va rivojlanish imkoniyatlarini
taqdim etadilar.
26

guruhdagi faoliyatni rag‘batlantirish va norasmiy mikroguruhlarga ta’sir etish
muhim ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy tajriba keng ma’noda turli ko‘nikma va
malakalar, bilim va fikrlash usullari, yurishturish me’yor va stereotiplari,
qadriyatlar, odamlar bilan munosabatga kirishish tajribasi, ko‘nikish, shuningdek
o‘z-o‘zini anglash, o‘z-o‘zini aniqlab olish birligidir.
Individual yordam insonga muammolarni hal qilishda ko‘maklashish, o‘z-
o‘zini rivojlantirishga yo‘naltirish, uning jamiyatdagi mavqei, o‘rnini
yuksaltirishda namoyon bo‘ladi. Individual yordam – boshqa insonlarning
ehtiyojlarini qondirishga zarur bo‘lgan bilim, malakalarni o‘zlashtirishda insonga
ongli yordam berish, insonning o‘z qadriyatlarini anglashi, o‘zo‘zini anglashini
rivojlantirish, oila, guruh, jamiyatga mansubligi hissini rivojlantirishdir. Bu o‘rinda
shuni ham ta’kidlash joizki, ijtimoiy tajriba, ta’lim va individual yordamning usul,
shakl, mazmuni, harakter, jadalligi bevosita tarbiyalanuvchilarning yoshi, jinsi,
qaysi kasb egasi ekanligi, ularning ijtimoiy madaniy mansubligiga ham bog‘liq. Bu
jihatlar turli ta’lim muassasalari va tashkilotlarda farqlanadi. Masalan, pedagogik,
texnikaviy, tibbiy, xuquqiy, iqtisodiy kabi. Ijtimoiy tarbiya jarayonidagi o‘zaro
munosabat esa uning sub’ektlari orasidagi axborot, faoliyat usullari, qadriyatlar
almashuvidir. Umuman olganda, o‘zaro munosabat tarbiyachilar va
tarbiyalanuvchilarning birgalikdagi faoliyati bo‘lib, uning mazmuni, harakteri
tarbiyaviy maqsadlarni amalga oshirishga qaratilgandir.
Ijtimoiy pedagogika o‘zining maqsad va vazifalarini amalga oshirishda
quyidagi tadqiqot metodlaridan keng ko‘lamda foydalanadi:
 Umummantiqiy metodlar (analiz, sintez, umumlashtirish, qiyoslash,
modellashtirish, loyihalash)
 Umumpedagogik metodlar (kuzatish, suxbat, tajriba, manbalarni
o‘rganish, qayta ishlash, umumlashtirish)
 Xususiy pedagogik-psixologik metodlar (individual va guruhiy o‘rganish,
xurmatlash, tushuntirish, ijobiy fazilatlarga tayanish, ijtimoiy fikrlarni hisobga
olish, tashxislash, ekspert xulosalarini hisobga olish)
11

II-BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKANING ZAMONAVIY RIVOJLANISH
SHARTLARI
2.1. Pedagogik sotsiologiyaning ahamiyati
Pedagogik sotsiologiya – bu ta’lim tizimi va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro
aloqalarni, shuningdek, ta’limning jamiyatning ijtimoiy strukturasiga,
madaniyatiga va iqtisodiy holatiga qanday ta’sir ko‘rsatishini o‘rganadigan ilmiy
soha. Bu fan, jamiyatdagi ta’lim-tarbiya jarayonlarini, uning o‘zgarishlari va
tendensiyalarini o‘rganib, ta’lim tizimining ijtimoiy rivojlanishga, shaxsiy va
ijtimoiy shaxslarning o‘sishiga qanday ta’sir qilishini aniqlaydi. Pedagogik
sotsiologiyaning ijtimoiy pedagogikadagi o‘rni katta. U ta’limning ijtimoiy
vazifalarini belgilab beradi va ta’lim jarayonlarini jamiyatda yuz berayotgan
o‘zgarishlarga moslashtirish uchun metodologik va nazariy asoslarni ishlab
chiqadi. Bu soha nafaqat ta’lim tizimining jamiyatdagi ijtimoiy funktsiyalarini,
balki ta’limning indivudual rivojlanishga, ijtimoiy adolatga va tenglikka bo‘lgan
ta’sirini ham o‘rganadi.
18

3. Anorov, A. M. Pedagogika va shaxsni ijtimoiylashuvi. Tashkent: Nafis,
2016. – 289 bet.
4. Atakhanov, B. M. Ijtimoiy muammolarni pedagogik yondashuvlar bilan
hal qilish. Tashkent: O‘qituvchi, 2017. – 284 bet.
5. Bayazitov, F. S. Jamiyat va shaxsning ijtimoiylashuvi. Almaty: Kazakh
Universiteti, 2019. – 300 bet.
6. Daminov, R. M. Ijtimoiy pedagogikaning ilmiy asoslari. Tashkent: Shark,
2021. – 278 bet.
7. Gafarov, M. F. Ijtimoiy pedagogikaning amaliy usullari. Tashkent:
Ma’rifat, 2015. – 305 bet.
8. Islomov, A. B. Shaxs va jamiyat: pedagogik yondashuvlar. Tashkent:
O‘zbekiston, 2021. – 266 bet.
9. Karimov, I. A. Ijtimoiy pedagogikaning nazariy asoslari. Tashkent: Fan,
2015. – 278 bet.
10. Karimova, G. S. Ijtimoiy barqarorlik va pedagogik yondashuvlar.
Tashkent: Iqtisod-Moliya, 2018. – 295 bet.
11. Kamilov, A. T. Pedagogika va ijtimoiy tizimlar. Tashkent: O‘zbekiston,
2017. – 251 bet.
12. Kogon, M. S. Obshchestvennaya pedagogika i urok. St. Petersburg:
Peter, 2016. – 348 bet.
13. Miroshnichenko, V. A. Sotsial’naya pedagogika: teoriya i praktika.
Moscow: Vysshaya shkola, 2018. – 415 bet.
14. Mustafoev, R. A. Ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy yo‘nalishlari.
Tashkent: Yangi Nashr, 2018. – 310 bet.
15. Nematov, M. D. Madaniyatlararo muloqot va pedagogik yondashuvlar.
Tashkent: Ijtimoiy fanlar, 2019. – 286 bet.
16. Safarov, U. N. Ijtimoiy pedagogika va uning metodologiyasi. Tashkent:
Sharq, 2019. – 342 bet.
30

a’zolari bilan uyg‘unlashtirish orqali jamiyatdagi barqarorlikni saqlashga xizmat
qiladi.
Ijtimoiy pedagogika jamiyatdagi me’yorlar va qadriyatlarni shakllantirishda
ham muhim rol o‘ynaydi. Me’yorlar va qadriyatlar jamiyatning asosiy poydevorini
tashkil etadi va shaxslar tomonidan o‘zlashtiriladi. Ijtimoiy pedagogika orqali bu
me’yorlar va qadriyatlar jamiyatdagi barcha a’zolarga yetkaziladi va ular bu
me’yorlarga mos ravishda faoliyat yuritishga undaladi. Shaxsning ijtimoiylashuvi
va jamiyatga moslashuvi, ularni ijtimoiy qadriyatlar va me’yorlarga muvofiq
ravishda rivojlanishga olib keladi. Bunda ijtimoiy pedagogika, shaxslarning
ijtimoiy normallarga mos ravishda rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan.
Jamiyatdagi normallarga, qadriylarga va me’yorlarga to‘liq moslashgan shaxslar
jamiyatda barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi.
Ijtimoiy pedagogika, shaxslarning o‘zaro munosabatlarini rivojlantirish va
jamiyatdagi ijtimoiy hamjihatlikni mustahkamlashga yordam beradi. Ijtimoiy
munosabatlar jamiyatdagi har bir shaxsning o‘z pozitsiyasini topishiga, boshqalar
bilan o‘zaro aloqalarini samarali yuritishiga va ijtimoiy hamjihatlikni ta’minlashga
xizmat qiladi. Shaxslarning bir-biri bilan to‘g‘ri munosabatda bo‘lishi, jamiyatda
ijtimoiy adolat va tenglikni saqlashga yordam beradi. Ijtimoiy pedagogika
yordamida jamiyatdagi ziddiyatlar va farqlarni bartaraf etishga imkon yaratish
mumkin. Bunda shaxslar o‘rtasidagi o‘zaro hurmat va tushunishni rivojlantirish,
jamiyatdagi ko‘plab ijtimoiy, madaniy va etnik guruhlar o‘rtasida tinchlikni
saqlashga xizmat qiladi. Bundan tashqari, ijtimoiy pedagogika jamiyatda ijtimoiy
muammolarni hal qilishda muhim rol o‘ynaydi. Jamiyatda ijtimoiy muammolar,
masalan, ta’lim, sog‘liqni saqlash, ish bilan ta’minlash, yoki ijtimoiy tenglik kabi
masalalar yuzaga keladi. Ijtimoiy pedagogika bu muammolarni hal qilishga
qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqadi. Ta’lim orqali ijtimoiy pedagogika
jamiyatdagi har bir a’zoni ma’lumot bilan ta’minlaydi va ularni jamiyatga
moslashishga o‘rgatadi. Ijtimoiy muammolarni hal qilish, shaxslarning o‘zaro
16

yordam va hamjihatlik asosida amalga oshiriladi, bu esa jamiyatdagi farovonlikni
ta’minlashga yordam beradi.
Ijtimoiy pedagogikaning jamiyat taraqqiyotidagi boshqa bir jihati – bu
shaxslarning ijtimoiy adolatga erishishidir. Shaxslarning huquqlari va erkinliklarini
himoya qilish, jamiyatda adolatni ta’minlash va barcha a’zolar uchun teng
imkoniyatlar yaratish ijtimoiy pedagogikaning asosiy vazifalaridan biridir.
Jamiyatda ijtimoiy adolatni ta’minlash, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini
himoya qilish orqali jamiyatda ijtimoiy tenglik va barqarorlikni saqlash mumkin.
Ijtimoiy pedagogika jamiyatdagi barcha a’zolarga teng imkoniyatlar taqdim etishni
maqsad qiladi, bu esa ijtimoiy muvozanatni saqlashga yordam beradi.
Jamiyatning taraqqiyoti shaxslar o‘rtasida tinchlik va hurmatni
mustahkamlash, o‘zaro yordam va hamkorlikni rivojlantirishga asoslanadi.
Ijtimoiy pedagogika bu jarayonda muhim vosita bo‘lib, shaxslarning o‘zaro
aloqalarini boshqaradi va jamiyatda barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi.
Shaxslar o‘rtasida tinchlikni va hurmatni saqlash, jamiyatda adolatli va teng
imkoniyatlarni ta’minlash uchun zarurdir. Ijtimoiy pedagogika shaxslarning
shaxsiy rivojlanishini va jamiyatga moslashishini ta’minlash orqali jamiyatning
ijtimoiy barqarorligini saqlashga xizmat qiladi. Ijtimoiy pedagogika jamiyat
taraqqiyotida ahamiyatli rol o‘ynaydi. Bu fan shaxslarning ijtimoiylashuvini,
jamiyatga integratsiyasini va ijtimoiy me’yorlar, qadriyatlar bilan moslashishini
ta’minlaydi. Jamiyatdagi ijtimoiy muammolarni hal qilish, ijtimoiy adolatni
ta’minlash, va ijtimoiy barqarorlikni saqlash orqali ijtimoiy pedagogika
jamiyatning umumiy rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Bu jarayon shaxslarning
ijtimoiy faolligini oshirish, ularni jamiyatda faol ishtirok etishga undash va
jamiyatdagi hamjihatlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
17

 Past sinf (proletariat) . Bu sinfga ko‘pincha kam daromadli, iqtisodiy
imkoniyatlari cheklangan va ijtimoiy jihatdan pastki pozitsiyaga ega bo‘lgan
odamlar kiradi. Ular ko‘pincha ishchi kuchi sifatida ishlab chiqarish jarayonida
qatnashadilar.
Ijtimoiy pedagogika o‘zgaruvchan jamiyatda sinflar va tabaqalar o‘rtasidagi
ijtimoiy farqlarni o‘rganadi, bu farqlarning shaxslarning shaxsiy rivojlanishiga
qanday ta’sir qilishini tahlil qiladi va ijtimoiy tenglikni ta’minlashga qaratilgan
strategiyalarni ishlab chiqadi.
2. Oilalar va ijtimoiy guruhlar. Jamiyatning boshqa muhim qatlamlari
oilalar va kichik ijtimoiy guruhlardir. Oila shaxsning birinchi tarbiyasi va
ijtimoiylashuvining asosiy poydevori hisoblanadi. Oila ijtimoiy qadriyatlar,
me’yorlar va an’analar shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Shaxsning ilk
ijtimoiylashuvi oilada amalga oshadi, va oila a’zolari (ota-ona, aka-uka, opa-singil
va boshqa qarindoshlar) o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar shaxsning
ijtimoiylashuvini belgilaydi. Kichik guruhlar (do‘stlar, jamoalar, mahalla, klub va
boshqa ijtimoiy guruhlar) shaxsning keyingi rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
Kichik guruhlar orqali shaxs o‘zining ijtimoiy pozitsiyasini anglab, o‘z-o‘zini
aniqlash jarayonini amalga oshiradi.
3. Ijtimoiy institutlar. Ijtimoiy institutlar, jumladan ta’lim tizimi, diniy
tashkilotlar, siyosiy partiyalar va boshqa ijtimoiy tashkilotlar jamiyatning
barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ijtimoiy pedagogika, bu institutlar
orqali shaxsning ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirishini, jamiyatdagi o‘z o‘rnini
topishini va ijtimoiy rollarni bajarishini o‘rganadi.
 Ta’lim tizimi . Ta’lim institutlari (maktablar, universitetlar, kasb-hunar
kollejlari) shaxsni ijtimoiylashtirishda markaziy ahamiyatga ega. Bu tizimda
o‘quvchilarga nafaqat bilim, balki ijtimoiy ko‘nikmalar va moral qadriyatlar ham
o‘rgatiladi.
13

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKANING JAMIYAT RIVOJIDAGI
O‘RNI
1.1. Ijtimoiy pedagogikaning predmeti va obyekti……………………………… 5
1.2. Jamiyatning ijtimoiy
tuzilmasi………………………………………………. 12
1.3. Ijtimoiy pedagogikaning jamiyat taraqqiyotidagi
roli ……………………….. 15
II-BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKANING ZAMONAVIY
RIVOJLANISH SHARTLARI
2.1. Pedagogik sotsiologiyaning ahamiyati ……………………………………… 18
2.2. Ijtimoiy pedagogikaning zamonaviy
tamoyillari… …………………………. 22
2.3. Ijtimoiy pedagogikaning amaliyotdagi roli…………………………………. 25
XULOSA……………………………………………………………………….. 27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 29
2

Pedagogik sotsiologiya ta’lim tizimi va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirni
chuqur o‘rganadi, bu esa ta’limning jamiyatdagi ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy
tuzilmalar bilan qanday bog‘liqligini tushunishga yordam beradi. Jamiyatning
ijtimoiy talablariga mos ravishda ta’lim tizimi shakllanadi va rivojlanadi.
Pedagogik sotsiologiya bu jarayonlarni o‘rganib, ta’lim tizimining jamiyatga
ta’sirini tahlil qiladi. Masalan, iqtisodiy inqiroz davrida ta’lim tizimi o‘zgarib,
jamiyatning mehnat bozori ehtiyojlariga moslashadi. Ta’lim tizimi o‘zgartirilgan
mazmuni va yondashuvlari orqali yangi shart-sharoitlarga mos bo‘ladi va
jamiyatning iqtisodiy va ijtimoiy holatiga qarab shakllanadi. Ta’lim tizimi,
shuningdek, jamiyatda ijtimoiy integratsiyani ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
Ta’lim orqali jamiyatda qadriyatlar, madaniyatlar va ijtimoiy normalar avloddan
avlodga uzatiladi. Pedagogik sotsiologiya bu jarayonni o‘rganadi va ta’lim
tizimining ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashdagi ahamiyatini aniqlaydi. Ta’lim
jamiyatni birlashtirish va barqaror rivojlanishini ta’minlashda, ijtimoiy nazoratni
saqlashda ham muhim ahamiyatga ega. Jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlarga
qarshi ta’lim tizimi orqali ijtimoiy o‘zgarishlarni amalga oshirish mumkin, bu esa
ijtimoiy integratsiya va barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Pedagogik sotsiologiya jamiyatdagi ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy
o‘zgarishlarga mos ta’lim yondashuvlarini ishlab chiqadi. Jamiyatda gender
tengligi, irqiy tenglik, yoshlar siyosati kabi o‘zgarishlar ta’lim tizimining
shakllanishiga ta’sir qiladi. Pedagogik sotsiologiya bu o‘zgarishlarga mos
pedagogik yondashuvlar ishlab chiqishga yordam beradi. Jamiyatdagi ijtimoiy
o‘zgarishlarni, masalan, gender va irqiy tenglikni ta’lim tizimida aks ettirish uchun
pedagogik sotsiologiya o‘quvchilarga mos ta’lim metodlarini taklif etadi. Bu
o‘zgarishlarga qarshi pedagogik sotsiologiya o‘zgaruvchan jamiyat ehtiyojlarini
qondirish uchun zarur bo‘lgan strategiyalarni ishlab chiqadi.
Pedagogik sotsiologiya ijtimoiy tengsizliklarni ham o‘rganadi, ayniqsa
ta’lim tizimida mavjud bo‘lgan tengsizliklarni. Ijtimoiy tengsizliklarning ta’lim
tizimiga ta’siri o‘quvchilarning iqtisodiy, ijtimoiy va etnik kelib chiqishi bilan
19

o‘zgarish va rivojlanish harakteriga ega. Boshqacha qilib aytganda, tushunchalar
tarixiy holat va hayot sharoitlariga bog‘liq ravishda o‘zgarib boradi. Har qanday
fanning rivojlanishi jarayonida tushunchalar fan kategoriyalariga birlashishadi. Fan
kategoriyalari shu fanda qo‘llaniladigan yirik nazariy va amaliy tushunchalardir.
Ijtimoiy pedagogikaning asosiy kategoriyalari “ijtimoiy pedagogik faoliyat,”
“ijtimoiy ta’lim,” va “ijtimoiy tarbiya” bo‘lib hisoblanadi. Ijtimoiylashuv
jarayonida bola jamiyat, ijtimoiy munosabatlar, ijtimoiy maqom, ijtimoiy xulq-
atvorning me’yor va qoidalari haqidagi bilimlar, tajribalarni o‘zlashtirib boradi.
Bolalar ijtimoiylashuvining o‘ziga xos xususiyati shuki, ular jamiyat ilgari
surayotgan yurishturish me’yorlariga baho berishi va nazorat qilishi qiyin. Faqat
ular bu darajani hayot davomida egallaydilar. Shuning uchun bolalar
ijtimoiylashuviga ota-onalar, qarindoshlar, bolalar bilan ishlayotgan mutaxassislar
(psixolog, shifokor, pedagoglar – “agent”lar) bu masalaga alohida e’tibor
bermoqlari zarur. Chunki, bolalar hayotda zarur bo‘lgan ijtimoiy bilimlarni ertaroq
va yaxshiroq o‘zlashtirishlari va ularni hayotda qo‘llashga intilishlari aynan ularga
bog‘liqdir.
Tarbiya pedagogikaning asosiy ob’ekti sifatida uning rivojlanish tarixi
mobaynida o‘rganib kelingan. Chunki, bu tushuncha pedagogik faoliyatning vazifa
va maqsadlariga asosiy yondashuvlarni ifodalaydi. Boshqa tomondan, tarbiya –
ijtimoiy hayotning doimiy va umumiy kategoriyasidir. Tarbiyaning ijtimoiy
qamrovi uning lug‘aviy ma’nosiga qaraganda bir muncha kengdir. Darhaqiqat,
ijtimoiy tarbiyaning maqsadi insonni ijobiy rivojlanishga qaratilgan sharoitlar
yaratish jarayoniga yo‘naltirishdir. Bu sharoitlar individual va guruhiy
sub’ektlarning uchta o‘zaro bog‘liq va shu paytning o‘zida mazmuni, shakli, usuli
jihatidan nisbatan mustaqil bo‘lgan jarayonlar (bolalar, o‘smirlar, o‘spirinlar)ni
qamrab oladi. Ularning ijtimoiy tajribasini tashkil qilish, ularga individual yordam
ko‘rsatishning o‘zaro munosabati jarayonida yaratiladi. Guruh (jamoa)larda
ijtimoiy tajribani tashkil qilish esa ularning hayotiy faoliyatini yo‘naltirish orqali
amalga oshiriladi. Bunda guruh a’zolarining o‘zaro munosabatlarini tashkil qilish,
10

muhitning ta’siri qonuniyatlari, jumladan oilaning, birlashmalarning,
jamqarmalarning tarbiyaviy ta’siri kabilar hisoblanadi. Demak, ijtimoiy
pedagogikaning predmeti - bu shaxsning ijtimoiylashuv jarayonidir.
Ijtimoiy pedagogika, ayniqsa, “og‘ir guruh”larga alohida e’tibor qaratadi. Bu
guruhga taqdir taqozasi bilan og‘ir vaziyatlarga tushib qolgan shaxslar kiradi.
Bular: narkomanlar, ishsizlar, fohishalar, jinoyatchilar, qamoqda o‘tirib chiqqan
kasallar, jinoiy guruqlarga va man etilgan diniy sektalarga o‘zlari bilmagan holda
kirib qolgan shaxslar va h.k. Shuningdek, ijtimoiy pedagogika katta yoshdagi va
qariyalarni; ishlab chiqarish jarayonlaridagi rahbar va xodimlarning o‘aro
munosabatlari, ayollar tarbiyasi, kasbidan qoniqmaganlik, qolaversa dam olishga,
ruhiy kasallangan, ta’lim olishdagi muammolar, tarbiyasi oqir bolalar kabi
muammolarni ham nazardan chetga qoldirmaydi. Ijtimoiy qayotning turli
javhalaridagi bu insonlar, albatta, yuqori malakali pedagogik yordamga
muxtojdirlar.
Ijtimoiy pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi. Rivojlangan
davlatlarda ijtimoiy tarbiyani amaliy tashkil etish maxsus kasb darajasiga
ko‘tarilgan. Janubda bu kasb “Ijtimoiy faoliyat” deb yuritiladi. Bizning yurtimizda
aholining, umuman jamiyat a’zolarini ijtimoiy muqofazalashga doir qator ishlar
amalga oshirilishidan qat’i nazar, u bilan shug‘ullanuvchi maxsus fan yo‘nalishi
to‘liq shakllanmagan. Ijtimoiy ish jamiyat a’zolarining bir-biriga insoniy
munosabatda bo‘lishini taqozo etadi. Qadim zamonlarda bu faoliyatning diniy
mas’ullik, saqiylik, xayrixohlik singari qirralari namoyon bo‘lgan.
“Ijtimoiy pedagogika” ning paydo bo‘lishi jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va
ijtimoiy qayotidagi o‘zgarishlar bilan boqliq. Chunki bu o‘zgarishlar tarbiya
jarayonini murakkablashtirib, yoshlar tarbiyasida yangi muammolarni vujudga
keltirib, yosh avlodning ijtimoiy shakllanish jaraynini ilmiy o‘rganishni talab
etmoqda. An’anaviy pedagogika fani ta’lim muassasalari qobiqida cheklanib qolib,
ijtimoiy muhit omilining tarbiyaga bo‘lgan ta’siriga yetarlicha e’tibor bermadi.
Ayniqsa, ijtimoiy tarbiyaning umumiy xarakterini chetga surib qo‘ydi. Ijtimoiy
6

5. Ijtimoiy aloqalarni rivojlantirish . Ijtimoiy pedagogika o‘quvchilar
o‘rtasida, o‘quvchilar va o‘qituvchilar o‘rtasida ijtimoiy aloqalarni rivojlantirishga
yordam beradi. Shaxslar orasida o‘zaro hurmat, to‘g‘ri munosabatlar, jamiyatdagi
o‘rni va roli haqida to‘g‘ri tushunchalarni shakllantirish ijtimoiy pedagogikaning
asosiy vazifalaridan biridir.
6. Ijtimoiy barqarorlik va rivojlanishga hissa qo‘shish . Ijtimoiy
pedagogika, shaxslarning jamiyatda o‘z o‘rnini topishga yordam beradi, bu esa o‘z
navbatida jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni saqlashga xizmat qiladi. Shaxslarning
ijtimoiy muammolarni hal qilishga, o‘zini jamiyatda to‘g‘ri ko‘rsatishga, ularning
ijtimoiy hayotda o‘z faoliyatini samarali amalga oshirishga hissa qo‘shishi
jamiyatning ijtimoiy taraqqiyotiga xizmat qiladi.
7. Yoshlar o‘rtasida ijtimoiy faoliyatni rag‘batlantirish . Ijtimoiy
pedagogika yoshlarni ijtimoiy muammolarga qarshi kurashish, jamoat ishlariga
faollik ko‘rsatish va jamiyatni yaxshilashga qaratilgan faoliyatga jalb qilishda
muhim rol o‘ynaydi. Yoshlar o‘rtasida ijtimoiy mas’uliyatni oshirish, ekologik,
axloqiy va siyosiy masalalarga e’tibor qaratish uchun pedagogik yondashuvlarni
ishlab chiqadi. Ijtimoiy pedagogika amaliyotda jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni
ta’minlash, shaxslarni jamiyatga moslashtirish va ularni rivojlantirishda, ijtimoiy
muammolarni hal qilishda asosiy vositalardan biridir. Bu fan o‘zining amaliy
ahamiyati bilan ijtimoiy tizimning rivojlanishiga hissa qo‘shadi.
XULOSA
jtimoiy pedagogika jamiyatning zamonaviy rivojlanishida muhim rol
o‘ynaydi, chunki u shaxslarning to‘g‘ri rivojlanishini ta’minlash, ularni jamiyatga
moslashtirish va jamiyatdagi ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun zarur
vositalarni taqdim etadi. Ijtimoiy pedagogika orqali shakllantiriladigan tamoyillar,
metodologiyalar va yondashuvlar jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni, shaxslarning
ijtimoiy muhitga moslashishini va ularning har tomonlama rivojlanishini
27

tomonlama rivojlanishi va uning o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olishdir.
Ijtimoiy pedagogikada gumanizm tamoyili, shaxsning erkin fikrlash va qaror qabul
qilish huquqini hurmat qilishni ta’minlaydi. Bu, shaxsning o‘z potentsialini to‘liq
ochishga yordam beradi va uning ijtimoiy faoliyatini rivojlantiradi. Gumanistik
yondashuv shaxsning ijtimoiy va axloqiy jihatdan to‘g‘ri qarorlar qabul qilishini,
muammolarni hal qilishda faqat ilmiy bilimlar va ko‘nikmalarni emas, balki
axloqiy me’yorlarni ham hisobga olishni o‘rgatadi. Gumanizm tamoyili, shaxsni
faqat jamiyatning tayyor tizimiga moslashtirishni emas, balki uning o‘ziga xos
ijtimoiy roli va jamiyatdagi o‘rni bilan bog‘lashni ham ta’minlaydi. Bu yondashuv
shaxsni nafaqat jamiyatda muvaffaqiyatli ishlashga, balki uning individual
ehtiyojlari, istaklari va potentsialini ham hurmat qilishga chaqiradi. Shunday qilib,
gumanizm tamoyili shaxsning jamiyatda samarali faoliyat yuritishini, uning
ijtimoiy javobgarlik va axloqiy barqarorligini ta’minlashga yordam beradi.
2. Tabiatga uyg‘unlik tamoyili. Tabiatga uyg‘unlik tamoyili shaxs va
jamiyatning tabiiy muhit bilan uyg‘un yashashiga asoslanadi. Bu prinsip, shaxsni
tabiat qonunlariga, ekologik muvozanatni saqlashga va tabiat bilan uyg‘unlikda
yashashga undaydi. Ijtimoiy pedagogika bu tamoyilni o‘rganish va amalga oshirish
orqali shaxsning tabiiy muhitga bo‘lgan to‘g‘ri munosabatini shakllantiradi va
unga ekologik tarbiya berish jarayonini ilgari suradi. Tabiatga uyg‘unlik tamoyili,
ekologik bilimlar va qadriyatlar orqali shaxsning tabiiy dunyoga bo‘lgan hurmatini
kuchaytiradi. Ijtimoiy pedagogika orqali tabiatni asrash va ekologik
barqarorlikning ahamiyatini tushuntirish, jamiyatda ekologik ongni
shakllantirishga yordam beradi. Bu tamoyil, shaxsni nafaqat jamiyatga, balki tabiiy
muhitga bo‘lgan mas’uliyatni anglashga undaydi, uning ekologik izlanishlar va
muammolarni hal qilishda faollikka chaqiradi. Tabiatga uyg‘un yashashni targ‘ib
qilish orqali ijtimoiy pedagogika, shaxsni ekologik muammolarni hal qilishda
mas’uliyatli va faol ishtirok etishga undaydi. Buning natijasida, jamiyatda tabiatga
nisbatan mustahkam bog‘lanish va uning resurslarini asrashga oid ijtimoiy
23

Купить