• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 28000UZS
Размер 50.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 07 Декабрь 2024
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

orazaliyeva shaxnoza

Дата регистрации 15 Февраль 2024

36 Продаж

Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyati va shaxs deformatsiyasi. Kasbiy shaxs deformatsiyasi

yo‘nalishlar (profilaktika, reabilitatsiya, inson huquqlari va boshqalar) bo‘yicha vazifalarni amalga oshirish orqali erishish mumkin. Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining vazifalari orasida quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin: -qamoqqa olingan shaxsning jismoniy, ruhiy, axloqiy, ijtimoiy salomatligini saqlash, mustahkamlash uchun sharoit yaratish; - tarbiyalanuvchining hayotida axloqiy fazilatlarni, ijtimoiy ahamiyatga ega yo‘nalishlarni, munosabatlarni shakllantirish va rivojlantirish; -mikrojamiyatning bolaning rivojlanishiga bevosita va bilvosita ijtimoiylashtiruvchi ta'sirini oldini olish, bartaraf etish; -mikrojamiyatda qobiliyatlarni rivojlantirish, imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish; - ijtimoiy moslashuv jarayonini optimallashtirishga qaratilgan profilaktika, reabilitatsiya tadbirlari tizimini amalga oshirish; Ijtimoiy-pedagogik faoliyat o‘z mohiyatiga ko‘ra pedagogik faoliyatga juda yaqin bo‘lib, undan ajralib turadigan va o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Shuni ta'kidlash joizki, ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu ma'lum tajribani o‘qitish orqali o‘tkazish va o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishi uchun muayyan shartsharoitlarni yaratishga qaratilgan kasbiy faoliyat turi. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat - keksa fuqarolarga ijtimoiy-pedagogik xizmatlar ko‘rsatishda namoyon bo‘ladigan, ijtimoiy xizmatlar oluvchilarning xatti-harakatlari va shaxsiyatini rivojlantirishda og‘ishlarning oldini olishga, ularning ijobiy manfaatlarini shakllantirishga qaratilgan faoliyat. dam olish sohasi), ularning bo‘sh vaqtini to`gri tashkil etish. Yuqorida aytib o‘tilganidek, ijtimoiy-pedagogik faoliyatning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardir: • noto‘g‘ri moslashish (ijtimoiy, psixologik, pedagogik) hodisalarining oldini olish, ularning shaxsiy rivojlanishi orqali bolalar va yoshlarning ijtimoiy moslashuv darajasini oshirish bo‘yicha faoliyat; • me'yordan ma'lum bir og‘ishlarga ega bo‘lgan bolalar va yoshlarni ijtimoiy moslashtirish va reabilitatsiya qilish bo‘yicha tadbirlar. 5 I BOB. IJTIMOIY PEDAGOG VA UNING KASBIY SIFATI 1.1. Ijtimoiy pedagog ta’lim tizimida pedagogic faoliyati . Pedagogik faoliyat – bu o‘qituvchining o‘quvchilarga ta’lim va tarbiya berish, vazifalarini hal qilishga qaratilgan hamda pedagogik ta’sir ko‘rsatish vositalari bilan amalga oshiriladigan professional aktivligidir. O‘qituvchi mazkur faoliyat jarayonida o‘qitadi, yo‘l-yo‘riqlar ko‘rsatadi, tarbiyalaydi, o‘quv-tarbiya ishlarini tashkil qiladi, Prezident, hukumat farmoyishlarini targ‘ibot qiladi, o‘z malakasini oshirish uchun mustaqil bilim olishni rejalashtiradi, oqibat natijada o‘zi ham kamol topadi, o‘quvchilarni ham kamol toptiradi. Pedagogik faoliyat o‘ziga xos tarixiy-ijtimoiy ahamiyatga yega bo‘lgan faoliyat bo‘lib, u insonni hayot, mehnat, ijtimoiy turmushga tayyorlash va yeng avvalo, yosh avlodni mustaqil faoliyat ko‘rsatib, mamlakatda, jamiyatda muvaffaqiyatli mehnat qilib, ijtimoiy-foydali faoliyat bilan shug‘ullana oladigan inson shaxsini shakllantirish va rivojlantirishga qaratiladi. Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning mohiyati va mazmunini ko‘rib chiqishdan oldin»faoliyat” va»pedagogik faoliyat” tushunchalar to‘g‘risida to‘xtalib o‘tish talab etiladi. Oddiy so‘zlashuv tilida faoliyat deganda biz inson faolligining har qanday ko‘rinishini tushunamiz. Shunga o‘xshash ta’riflarni izohli lug‘atlarda ham ko‘rishimiz mumkin:»faoliyat” - bu ish, qandaydir bir sohaga oid mashg‘ulot. Ijtimoiy- pedagogik faoliyat - bu shaxslarga, fuqarolarga, jamoalarga ularning ijtimoiy faoliyat qobiliyatini yaxshilash yoki tiklash uchun yordam berish bo‘yicha kasbiy faoliyat. Ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu shaxsga uning ijtimoiylashuvi jarayonida yordam berishga, uning ijtimoiy-madaniy tajribasini o‘zlashtirishga va uning jamiyatda o‘zini o‘zi anglashi uchun sharoit yaratishga qaratilgan kasbiy faoliyat turi Ijtimoiy-pedagogik faoliyatning vazifalari ijtimoiy hayotning aniq muammolarini hal qilishning yaqin istiqbollarini belgilaydi. Maqsadga bir nechta 4 Ijtimoiy pedagogik faoliyat har doim, ya’ni aniq. bir bolaga va ijtimoiylashuv, jamiyatga integratsiya jarayonida yuzaga keladigan muamolarini hal etishga yunaltirilgan bo‘ladi. Kasbiy faoliyat tuzilmasi-har qanday faoliyat o‘z tuzilmasiga egadir. Ular faoliyat elementlarining o‘zaro bog‘liqligini va o‘zaro shartlaripi apikdaydi. Ijtimoiy pedagog faoliyati to‘z ilmasi quyidagi komponstlardan iborat: subyekt (faoliyatni amalga oshiruvchi tomon), obyekt (faoliyat yunaltirilgan tomon), maqsad (faoliyat orqali nimaga intilinadi), vazifa (faoliyat orqali nimalar amalga oshiriladi), vositalar(faoliyat kaysi usul yoki texnika yordamida amalga oshiriladi). Ijtimoiy pedagog faoliyatining obyekti jamiyatga moslashish jaraynidagi yordamga maqsad bolalar va yeshlardir. Bu toifaga intellektual, ruxiy, ijtimoiy nuk;soni bor bolalar, shuningdek, jismoniy, ruxiy yeki akliy shakllanishi bo‘zilgan bolllariing katta qismi (ko‘zi ojiz, kar—sokov, akliy ojiz va borlalar stsrsbral falajligiga chalingaplar) kiritiladi. Ular jamiyatning alohida mexriga maqsaddir. Agar bolaning jamiyatdagi shakllanishi normal kechsa, unda ijtimoiy pedagog yordami zarur bo‘lmaydi. Bordiyu, ota-onalar va maktab uning shakllanishi, tarbiyalanishi va ta’lim olishini ta’minlay olmasa, u holda ijtimoiy pedagog xizmati kerak bo‘ladi. Ijtimoiy pedagog faoliyatining maqsadi bolaning ruxiy yengilligi va xavfsizligi uchun sharoit yaratish, uning oilasi, maktabi va atrofidagi unga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillardan ogohlantiruvchi va ularni yengib o‘tuvchi ijtimoiy, xukuqiy, ruxiy, tibbiy va pedagogik muammolarni kompleks ravishda hal etish maqsadida turli mutaxassilar (ruxiyatshunoslar, tibbiy xodimlar, ijtimoiy xodimlar va yuristlar) hamda ma’muriy organlar va idoralarning (ta’lim, sog‘liqni saklash, ijtimoiy himoya sohasidagi) mazkur masalaga yo‘naltirilgan say’i-harakatlarini muvofiqlashtirib turishda vositachi bo‘la olishi kerak. Ijtimoiy pedagog faoliyatidagi muhim yunalish-bu BMT konvensiyasida e’lon qilingan bolaning yashashga, sog‘lom shakllanishga, ta’lim olishga, o‘z qarashlarini erkin ifoda etishga, kamsitishning har qanday turidan himoyalashga qaratilgan huquqlarini himoya qilishdir. Ijtimoiy pedagog faoliyatidagi yana bir yo‘nalish-bu bolani shakllanishiga ko‘maklashuvchi ijtimoiy loyihalar va dasturlar, xususiy 15 Biroq ijtimoiy pedagog faoliyatida profilaktika faoliyati, qoida tariqasida, ikkilamchi, yordamchi xarakterga ega. Ushbu mutaxassisning kasbiy faoliyatining asosi ma'lum bir bola (yosh) bilan ishlash bo‘lib, u bolaning (yoshning) shaxsiyatini o‘rganish va uning ijtimoiylashuvi, jamiyatga integratsiyalashuvi jarayonida yuzaga keladigan individual muammolarni hal qilishga qaratilgan. uning muhiti, unga yordam berish uchun individual dastur tuzishni tashkil etadi. Shu sababli, ijtimoiy-pedagogik faoliyat tabiatan maqsadli bo‘lib, mijozning muammosi hal qilinadigan vaqt davri bilan chegaralanadi. Hozirgi vaqtda kasbiy ijtimoiy-pedagogik faoliyatning tanlangan turlarini nazariy rivojlantirish, tashkiliy loyihalash, me’yoriy mustahkamlash, metod va texnologiyalar bilan jihozlash turli darajada amalga oshirildi. Umumiy holat shundan iboratki, ijtimoiy pedagog lavozimi zarur bo‘lgan barcha muassasalarda rasman kiritilmagan. Bunday mutaxassisning kasbiy salohiyati, qoida tariqasida, to‘liq amalga oshirilmaydi - uning funktsional vazifalari rivojlanmaganligi yoki maxsus kasbiy ma'lumotga ega bo‘lmagan shaxs ushbu lavozimda ishlashi yoki boshqa sabablarga ko‘ra. ob'ektiv yoki sub'ektiv sabablarni keltirish mumkin. Boshqa tomondan, bolalar muassasalari va tashkilotlarining turli xodimlari (o‘qituvchilar, to‘garaklar, to‘garaklar rahbarlari, maslahatchilar, tarbiyachilar va boshqalar) har doim professional tarzda bajarganlar - va xodimlar tarkibida ijtimoiy pedagog mavjud bo‘lmagan taqdirda, ular hozirgacha - birinchi navbatda profilaktik xarakterga ega bo‘lgan muayyan ijtimoiypedagogik funktsiyalarni bajarishda davom etmoqdalar. Bunday vaziyatda muayyan ijtimoiy-pedagogik muammolarni hal qilishning turli darajadagi dolzarbligini hisobga olish kerak. Shunday qilib, jismoniy va aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bolalar bilan profilaktika ishlari yoki ishlash ushbu toifadagi bolalarga kasbiy ijtimoiy-pedagogik yordam tizimi tabiiy ravishda shakllanguncha kutishi mumkin, chunki aslida u qisman boshqa mutaxassislar - o‘qituvchilar, tashkilotchilar tomonidan amalga oshiriladi. turli ta'lim va dam olish muassasalarida maktabdan tashqari ishlar, maslahatchilar, tarbiyachilar va boshqalar. 6 2.2. Pedagogning kasbiy deformatsiyasi va o‘qituvchilar psixologik salomatligini ta’minlash . Ta’lim jarayonining asosiy markaziy figuralaridan biri sifatida pedagog shaxsi shakllanishi muammosi xozirgi zamon psixologiya fanining dolzarb mavzularidan biridir. Zero ta’limning sifati va samarasi pedagogik jarayonda faoliyat yuritayotgan kadrlarning har tomonlama tayyorgarligiga va kasbiy deformatsiyasiga bog‘liqdir. Pedagoglik kasbi - “Inson-Inson” turkumidagi kasblar sirasiga kirib, bu esa o‘z navbatida shaxslararo munosabatlar natijasida emotsiogen omillarni yuzaga chiqishiga sabab bo‘ladi. Psixoemotsional omillar ta’sirida kasbiy dezadaptatsiya va kasbiy yaroqsizlik holatlari kelib chiqishi tabiiydir. Psixologiya fanining asosiy kategoriyalaridan bo‘lgan faoliyatning bir ko‘rinishi mehnat faoliyatida, o‘yin va o‘quv faoliyati natijasida o‘zlashtirilgan ko‘nikma, malakalar amaliyotga ko‘chadi. Amaliyotga tatbiq qilishnishida o‘ziga xos muammolarning kelib chiqishi muntazam kuzatiladi. Kasbiy deformatsiya (mehnatga moslashish, ko‘nikish) - bu shaxsning yangi mehnat vaziyatini o‘zlashtirishining ijtimoiy jarayoni bo‘lib, unda shaxs va mehnat muhiti bir-biriga faol ta’sir ko‘rsatadi va moslashuvchi-moslashtiruvchi tizimlar hisoblanadi. Ya’ni birinchi tomondan shaxs muayyan mehnat jamoasining kasbiy va ijtimoiy-psixologik munosabatlari tizimiga faol kirishib ketadi, o‘zi uchun yangi bo‘lgan ijtimoiy vazifalarni, qadriyatlar va normalarni o‘zlashtirib oladi, o‘zining alohida tutgan yo‘lini tashkilot (mehnat jamoasi)ning maqsad va vazifalari bilan moslashtiradi, bu bilan o‘zining xulqini mazkur ta’lim muassasaning xizmat yo‘lyo‘riqlariga bo‘ysundiradi. Ikkinchi tomondan shaxs o‘zida avvaldan qaror topgan muayyan maqsadlar, qadriyatli muomala yo‘nalishiga ega bo‘ladi, shularga muvofiq korxonaga bo‘lgan o‘z talablarini shakllantiradi. Shaxs va ta’lim muassasasi o‘z talablarini amalga oshira borib, o‘zaro bir-birlariga ta’sir ko‘rsatadilar, bir-birlariga moslashadilar, buning natijasida mehnatga moslashuv jarayoni amalga oshiriladi. Deformatsiya tushunchasi, odatda, organizmga ta’sir etuvchi va unda muhim xarakter xususiyatini hosil qiluvchi o‘zgarish sifatida talqin qilinadi. Ko‘pgina 26 tashabbuslarni ishlab chiqishda ishtirok etishdir. Shunday qilib, ijtimoiy pedagog faoliyatiga quyidagi vazifalarni biriktirish mumkin: — tashhis kuyish — bashoratchilik — vositachilik — to‘g‘rilash va qayta tiklash — himoyalash — ogohlantirish va profilaktik — evristika (ijodiy fikrlash) Pedagogning barcha faoliyati vositalar yordamida amalga oshiriladi. Bular safiga maqsadga erishishda zarur bo‘ladigan barcha harakatlar, predmetlar, qurollar, usullar va texnologiyalarni kiritish mumkin. Ijtimoiy pedagog kasbiy faoliyat subyekti sifatida: shaxsiy tavsif va kasbiy omilkorlik. Ijtimoiy pedagogning shaxsiy tavfsifnomasi ko‘rib chiqiladigan bo‘lsa, avvalo mazkur faoliyat subyektini o‘z sohasini mukammal biluvchi mutaxassini belgilab olishimiz zarur bo‘ladi. U bola hayotidagi ijtimoiy va boshqa qiyinchiliklarni chukur farklay biladi va unga yordamga kela oladi. U umumnazariy va maxsus bilimlarga malaka va ko‘nikmalarga, ma’lum darajadagi qobiliyatga ega bo‘ladi. xo‘sh ijtimoiy pedagog kim. Uning ruhiy surati va shaxsiy tavsifnomasi qanday? Qaysi sohalar uning faoliyati doirasiga tsgishli. U boshqa kasb egalaridan nimasi bilan farq qiladi. Kundalik xayotda biz kasb inson ongida, uning xatti-harakatlarida va dunyoqarashida o‘ziga xos iz qoldirishiga guvoh bo‘lamiz. Psixologiyada bu narsa "kasbiy mentallik" deb ataladi. Mentallik-bu insonning olamga munosabatini va uning kundalik hatti-harakatlarini aks ettiruvchi ma’lum ijtimoiy—ruhiy qarashlar va qadriyatlar majmuidir. Mentallik o‘zida individning ijtimoiy va madaniy tajribasini mujassamlashtirgan bo‘lib, insonning k;aysi ijtimoiy qatlamga, yoshga, jinsga, millatga va kasbga mansubligi bilan aniqlanadi. Psixologik tadqiqotlarda kasbiy mentallik ma’lum bir kasb egalariga xos bo‘lgan xususiyat sifatida e’tirof qilinadi. 16 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 1. Shayxov, Sh., & Abdullayeva, R. (2020). Ijtimoiy pedagogika: Nazariya va amaliyot . Tashkent: O‘zbekiston Milliy universiteti nashriyoti. 2. Yuldashev, A. (2018). Kasbiy faoliyat va uning psixologik jihatlari . Tashkent: Fan va texnologiya. 3. Panjimov, M. (2017). Ijtimoiy pedagogik xizmatlar va ularning samaradorligi . Tashkent: O‘zbekiston ta'lim va innovatsiyalar nashriyoti. 4. Muhammadiev, F. (2019). Pedagogik faoliyatda shaxs deformatsiyasining oldini olish . Journal of Educational Psychology, 3(2), 45-52. 5. Tashkent davlat pedagogika universiteti (2022). Pedagogik psixologiya asoslari . Tashkent: TDPU nashriyoti. 6. Abdullayev, D. & Rahmatov, S. (2021). Ijtimoiy pedagogning kasbiy va shaxsiy rivojlanishi . Pedagogik ilmiy jurnali, 4(1), 98-104. 7. Khusainova, A. (2020). Pedagogik stress va uning ta'siri: Xususiyatlar va yechimlar . Tashkent: O‘zbekiston psixologiya jamiyati. 8. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, (2007). 9. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, (2007) 10. Egamberdiyeva N. Ijtimoiy pedagogika. Darslik. T. ( 2009 ) 11. Toxtaxodjayeva M. va boshqalar. Pedagogika .T (2008) 12. Mavlonova R. va boshqalar. . Ijtimoiy pedagogika (o‘quv qo‘llanma) –T.: (2009)y. 13. Kulikov, V. (2015). Kasbiy faoliyatdagi stress va uning ijtimoiy ta'siri . Pedagogik ilmiy ishlanmalari, 2, 32-40. INTERNET RESURSLAR 31 IJTIMOIY PEDAGOGNING KASBIY FAOLIYATI VA SHAXS DEFORMATSIYASI KASBIY SHAXS DEFORMATSIYASI MUNDARIJA KIRISH .......................................................................................................................................................... 2 I BOB. IJTIMOIY PEDAGOG VA UNING KASBIY SIFATI ................................................................................... 4 1.1. Ijtimoiy pedagog ta’lim tizimida pedagogic faoliyati. ............................................................................ 4 1.2. Psixokorreksiyani amalga oshiradigan psixolog-konsultant va psixologning kasbiy deformatsiyasi va kasbiy “portlashi”ning alohida jihatlari. ....................................................................................................... 9 II BOB. IJTIMOIY PEDAGOGNING KASBIY FAOLIYATI VA SHAXS DEFORMATSIYASI KASBIY SHAXS DEFORMATSIYASI ...................................................................................................................................... 14 2.1. Ijtimoiy pedagog kasbiy faoliyatining xususiyatlari va vazifalari. ........................................................ 14 XULOSA. ..................................................................................................................................................... 30 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI: ............................................................................................... 31 1 toifa bolalari bilan ishlashning mstodikasini va tsxnologiyasini, bola shaxsini, uning jismoniy, ma’naviy va ijtimoiy shakllanishini o‘rganuvchi psixologiya’ni; odamlarning uyushma va guruhlari (Oila, maktab va mehnat kollektivi)ni o‘rganuvchi sotsiologiya’ni; o‘z kasbiy tadqiqot faoliyatini ijtimoiy boshqarish va rejalashtirish metodini bilish. va quyidagi kasbiy malakalar talab etiladi: Taqlid qila olish qobiliyati. Bolaning shakllanishida unga muhitning salbiy va ijobiy ta’sir ko‘rsatuvchi harakatlarini aniqlab tahlil qila bilish; Bashoratchilik qobiliyati: faoliyat olib borish usullarini belgilab olib uni aniq. maqsad tomon yo‘naltirish, duch kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni oldindan ko‘ra bilish va hisobga olib, vaktni to‘g‘ri taksimlash; Loyihalashtira bilish— faoliyatni aniq bir loyixa asosida, tarbiyalanuvchining shart—sharoitlari va mavjud muhit talablarini hisobga olib, aniq bir tartibda olib borish, o‘z faoliyatining har bir bosqichida ijobiy va salbiy natijalarini to‘g‘ri tahlil qila olish; kirishuvchanlik, ya’ni bolani eshitish va tinglay olish, bola bilan muloqot jarayonini osonlashtirish, bola muammosini to‘g‘ri tushunish uchun zarur axborot va ma’lumotlarni to‘plash. Ijtimoiy pedagog faoliyati sohalari ijtimoiy pedagog lavozimi bugungi kunda ikkita idorada — ta’lim muassalarida va yoshlar ishi buyicha muassalarda joriy etilgan. Yoshlar ishi bo‘yicha idoralarda mazkur lavozim 8 xil muassasada ro‘yxatga kiritilgan. Bular: bolalar klublari, bolalar ijodi markazlari, yoshlar yotokxonasi, o‘smirlar dam olish maskanlari, yoshlar ta’lim markazlari, kasbiy yo‘naltirish markazlari, bandlik markazlari, bolalar va yoshlar mehnat birjalaridir. Ta’lim sohasida esa pedagog 6 xil muassasa ruyxatiga kiritilgan. Bular: maktabgacha tarbiya tashqilotlari, umumta’lim muassalari, umumta’lim internatlari, boquvchisini yo‘qotgan bolalar uchun umumta’lim idoralari, maxsus ta’lim muassalari, boshlang‘ich kasbiy ta’lim muassalaridir. Ijtimoiy pedagog lavozimi mazkur ikki idorada joriy etilgan bo‘lsada, aslida ularga bo‘lgan talab yana ham kengrok. Bunday lavozim deyarli barcha ijtimoiy sohalarda joriy etilgan. Ular sog‘likni saqlash muassalarida (ruhiy nosog‘lom, giyohvand bolalar uchun), aholini ijtimoiy himoyalash muassasalarida (imkoniyati cheklangan o‘smirlar 20 3) psixik integratsiya; 4) shaxsiy mustaqillik; 5) atrof muhitni real idrok etish; 6) atrof-muhitga adekvat ta’sir o‘tkaza olish. Ta’lim muassasalarida amaliyotchi psixolog sifatida xizmat ko‘rsayotgan psixolog pedagogik faoliyatdagi hissiy toliqish sindromi quyidagi sababalar bilan bog‘liq ekanligini psixoprofilaktik tadbirlar natijasida tushuntirish ishlari olib borib simptomlarni kelib chiqishi: Informatsiyaning haddan ziyod ko‘pligi; 2. Vaqtni to‘g‘ri taqsimaslik; 3. Metodik ta’minotning noto‘liqligi; 4. Qaror qabul qilishning vaqtga bog‘liqligi; 5. Pedagogik jamoadagi ma’suliyatning noto‘g‘ri taqsimlanganligi; 6. Pedagogik jamoadagi noturg‘unlik va boshqalarga nisbatan tolerant munosabatni shakllantirish orqali amalga oshiradi. Buning uchun kasbiy psixoprofilaktika quyidagi vazifalarni bajaradi: 1. Ma’lumotli - asosiy maqsad kasbiy yangiliklar haqida ma’lumotlar bazasini shakllantirish. 2. Tashkiliy - turli ta’lim muassasalaridagi ishni to‘g‘ri taqsimlanishi. 3. Adaptiv psixoprofilaktika - shaxsning kasbiy moslashuvi, ya’ni pedagogik jamoaga moslashuvini o‘z ichiga qamrab oladi. 4. Pedagoglardagi depressiyani oldini olishga qaratilgan profilaktik ishlar. 5. Pedagogik jamoadagi hamkorlik buzilganda, nizolar yuzaga kelganda olib boriladigan korrektsion profilaktika. 6. Kasbiy reabilitatsiya. 7. Shaxsdagi kasbiy yo‘nalganlikni oshirishga qaratilgan manipulyativ profilaktika 29 tutudi. Ijtimoiy reabilitatsiya bolalar uchun davlatni bolalarga ramxurligi Ijtimoiy-reabilitatsion funksiya. Ruxiy jismoniy nuqsonga ega bolalar ta’lim- tarbiya bolalarni tarbiyalash funksiyasi pedagog tomonidan amalga oshiriladi. 1. Bola ongida barcha jonli mavjudotga muxabbat ijodiy tushunish, vijdoniylik tuyg‘usini tarbiyalash lozim 2. Atrofdagi odamlar bilan muloqotga kirishishga o‘rganish hayot maqsadida va mazmunini anglatadi. 3. Atrofdagi olamni tushunish uning ruxida ma’naviy xususiyatlarni, jamiyatdagi huquqiy normalarini rivojlantirish. 4. O‘z - o‘ziga xurmat, mustaqillik his- tuyg‘usini shakllantirish. 5. Bolar orasida, mehnatda va maktabda, oilada tengdoshlari, katta yoshdagi odamlar bilan muloqotga kirishish malakasini shakllantirish. Odamlar orasida shaxs va jamiyat o‘rtasida kelishmovchiliklarni bola atrofidagi muhitdagi ijtimoiy munosabatlar, xususiy normalarga taya’nib farqlashga o‘z hayotini tashkil qilishni o‘zini individualligi, vazifalari xususiyatlarining rivojlantirishni tarbiyalashga qaratilgan deb e’tirof etishi joizdir. 25 KIRISH Ta’lim jarayonining asosiy markaziy omillaridan biri sifatida pedagog shaxsi shakllanishi muammosi xozirgi zamon psixologiya fanining dolzarb mavzularidan biridir. Zero ta’limning sifati va samarasi pedagogik jarayonda faoliyat yuritayotgan kadrlarning hartomonlama tayyorgarligiga va kasbiy deformatsiyasiga bog‘liqdir. Pedagog-tarbiyachi ishidatayyorgarlikni shakllantirish uning turli tarkibiy qismlari qarama-qarshi yo‘nalishlarga egabo‘lishi bilan murakkablashadi. Demak, intellektuallik ham tayyorgarlikning tarkibiy qismidir, chunki u vazifalar va masuliyatlarni tushunadi, shuningdek faoliyatning asosiytarkibiy qismi - o‘qitilayotgan mavzuni bilish va uning muammolarini tushunishdir. Hissiylik- hozirgi paytda kayfiyat, va hissiylik kommunikativ ma’daniyat sifatidir. Tayyorgarlikning ushbu ikki tarkibiy qismi o‘rtasida kelishmovchilik munosabatlari rivojlanishi mumkin.Binobarin, tarbiyachi kun davomida bir necha bor tayyorlik holatini shakllantirishi, uning barcha tarkibiy qismlarini uyg‘unlashtirishi kerak. Ijtimoiy pedagog - jamiyatda o‘z o‘rnini topish, ijtimoiy integratsiya qilishda muammolarga duch kelgan shaxslar bilan ishlaydigan mutaxassisdir. Uning asosiy vazifasi turli ijtimoiy guruhlar (bolalar, o‘smirlar, nogironlar, giyohvandlikka o‘rganganlar va boshqalar) bilan ishlash, ularga ijtimoiy moslashuvni osonlashtirish va salbiy holatlarni bartaraf etishdan iborat. Ijtimoiy pedagogning faoliyati ko‘pincha stress, psixologik yuklama va kasbiy yondashuvning mexanizatsiyasi natijasida shaxs deformatsiyasiga olib kelishi mumkin. Bu holat ijtimoiy pedagoglar uchun jiddiy muammo bo‘lib, ularning kasbiy samaradorligini kamaytirishi mumkin. Shu sababli, ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining samaradorligi va uning shaxsiy deformatsiyalari o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganish muxim masalalardan biridir. Kurs ishining dolzarbligi. Ijtimoiy pedagoglar jamiyatda o‘z o‘rnini topish va ijtimoiy integratsiya qilishda yordam beradigan muhim kasbdir. Ushbu kasbga oid ilmiy izlanishlar va amaliyotlar o‘zgarib bormoqda, chunki ijtimoiy pedagoglar ko‘proq stressga duchor bo‘layotgan va o‘z ishini mexanik tarzda bajarayotgan 2 mas’uliyatlilik, axloqlilik, xushmuomalalik, iliklik, odoblilik, o‘zgalarni do‘st tuta olish kabi xususiyatlarni ham ko‘rsatadi. Ijtimoiy pedagog kasbi insonlar o‘rtasidagi munosabatlar tizimida faoliyat yurituvchi ko‘pkirrali soha bo‘lib, pedagogning kaysi ishda ishlashidan kat’iy nazar odamlar bilan va avvalo bolalar bilan ishlashga yunaltirilgan. muloqot jarayonida pedagog ko‘pli ruxiy og‘irlikni va charchoqni o‘zida sinashiga to‘g‘ri keladi. Shu bois uning asab tizimi ham mustahkam bo‘lishi darkor. Bu narsa unga ijtimoiy-pedagogik, ruxiy—terapevtik jarayonlarda emotsional qiyinchiliklar bilap to‘qnashuvda yordam beradi. Ijtimoiy pedagogga xos yana bir xarakter bu "Men -obrazidir" Bu narsa pedagogning o‘ziga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lishini hamda boshqalar tomonidan o‘ziga yuqori baho berilishini ifodalaydi. Mazkur harakter pedagogga boshqa odamlar bilan erkin muloqot qilish va ularni oson qabul qilish imkonini beradi. Ijtimoiy pedagogning quyidagi shaxsiy fazilatlarini alohida ajratishimiz mumkin: - Insoniylik xususiyatlari (mehribonlik, boshqalar manfaatini ustun qo‘yish, o‘z shaxsiy kadr-qimmati hissi) xususiyatlar (ruxiy barqarorlik, yuqori darajadagi hissiy va irodaviy xususiyatlar) — ruxiy tahlilchilik xususiyatlari ( o‘zini idora qila olish, o‘ziga tanqidiy qarash, o‘zini baxolay olish)-ruxiy-pedagogik xususiyatlar ( kirishuvchanlik, gapga chechanlik.) Yuqorida keltirilgan xususiyatlar bilan tanishar ekanmiz, har qanday odam ham ijtimoiy-pedagogik faoliyatni olib borish qobiliyatiga ega bo‘lavermasligiga ishonch hosil qilamiz. Har bir pedagogning kasbiy omilkorligi, ya’ni uning o‘z faoliyatini olib borishga amaliy va nazariy tomondan tayyorligi me’yoriy-xuquqiy hujjatlar yordamida tartibga olinadi. Mazkur hujjatlar o‘z ichiga mutaxassis pedagogning kasbiy majburiyatlarini, mehnat tavsifnomasini, bilim va malakasini oladi. Rezyume (qisqacha xulosa) IJTIMOIY ISH – aholining ijtimoiy himoyalanmagan qatlamlariga yordam ko‘rsatish hisoblanadi. Ijtimoiy ishlarning obyekti inson hisoblanadi, lekin hamma emas, balki faqatgina muammolari bo‘lganlari (ekologik, ijtimoiy, texnogen, 18 millatlararo keskin o‘zgarishlar, bo‘z ilishlar natijasida) yoki sog‘lom bo‘lmagan, jismoniy yoki psixik nuqsonlari bo‘lganlar hisoblanadi. Madaniyat-jamiyatning tarixiy malum bir rivojlanish darajasi., ijtimoiy kuch, inson kobilyati, odamlar hayotiy faoliyati shaklini tashqil etish usuli, asosan ular tomonidan yaratilajak maddiy va manaviy kadiryatlar bilan belgilanadi. Muruvvat ko‘rsatish–maqsadlarga yordam, xayriya-saxovat alohida shaxslar yoki tashqilotlar tomonidan maqsadlarga, yoki aholi guruhlariga beminnat yordam berish. Raxm-shavqat, marhamat, raxmdillik, barchaga yordam berish, yoki o‘zgalarni kechirish, g‘amxo‘rlik qilish, insonparvarlik. Xayriya – (maqsadlarga yordam, xayr-saxovat) – maqsad odamlarga yoki aholining ijtimoiy guruhlariga xususiy shaxslar, yoki tashqilotlar tomonidan bepul yordam ko‘rsatish. Mehribonlik ( Miloserdiye) – (mehr-sahovat) (raxm-shavqat, marhamat, rahmdillik) – rahmdillik, odamiylik, insonparvarlik yuzasidan kimgadir yordam ko‘rsatish, yoki kimnidir kechirish, avf etish. "Kasbiy majburiyatlar" -Bolalarni ijtimoiy himoya, qo‘llab-quvvatlash, hamda bu borada xizmat ko‘rsatuvchi muassasalar to‘g‘risida zarur axborotlar bilan ta’minlanadi. -Inson va bola xuquqini himoya qilishga qaratilgan, turli toifadagi bolalarning haq-huquqlarini ta’minlashga, bolalarni huquqiy jihatdan tarbiyalashga yo‘naltirilgan ijtimoiy-huquqiy yordamni ko‘rsatish. -Ruhiy va emotsional yordamga maqsad bolalarga ijtimoiy-reabilitatsion yordam ko‘rsatish. -Kam ta’minlangan oilalarda yashovchi bolalarning maishiy hayotini yaxlitlash maqsadida ularga ijtimoiy yordam ko‘rsatish. -Bemor bolalarga zarur tibbiy—ijtimoiy yordamni ko‘rsatish. Alkogolizm, giyohvandlik bilan shug‘ullanuvchi voyaga yetmaganlarni davolash. Ijtimoiy pedagogdan quyidagicha kasbiy bilimlar talab etiladi : -O‘z faoliyatining me’yoriy—huquqiy asosini (qonunlar, farmonlar, karorlar va yuriknomalar), ijtimoiy pedagogika nazariyasi va tarixini, turli muhitlarda turli 19 2. Noqulay oilaviy muhit, ota – onalari o‘rtasidagi ziddiyatli vaziyatlar. 3. O‘qishga bo‘lgan qiziqishning pasayib ketishi va shu munosabat bilan o‘qishdan sovib ketishi (60 – 70 % voyaga yetmagan jinoyatchilar bir sinfda ikki yil o‘qigan). 4. Ijtimoiy faolligi past va maktab jamoasida noqulay xolat mavjud. 5. Mikromuhitning salbiy ta’siri, salbiy referent guruh ta’siri. 6. Biror faoliyat yuzasidan o‘z moyilligini, qiziqishini namoyon qilish imkoniyati bo‘lmasligi. Psixolog – pedagogik nuktai nazaridan o‘smirlar bilan ishlaydigan katta yoshdagilar quyidagi qoidaga rioya qilishlari lozim: Ko‘p nasihat qilavermang; o‘smir his – tuyg‘ularini xurmat qiling; hayotda mustaqil bo‘lishga o‘rgating; Ko‘p dakki beravermang; do‘q – pupisa qilmang. Psixolog – pedagogik nuktai nazaridan o‘smirlar bilan ishlaydigan katta yoshdagilar quyidagi koidaga rioya qilishlari lozim: Ko‘p nasixat qilavermang; o‘smir his – tuyg‘ularini xurmat qiling; mustaqil bo‘lishga o‘rgating; Ko‘p dakki beravermang; do‘q – po‘pisa qilmang. Ijtimoiy – pedagogik boshqaruv va ijtimoiy jarayonlarni nazorat qilish obyekti sifatida yoshlar jinoyatchiligining oldini olish maktab, ichki ishlar bo‘limi, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligiga qarshi ko‘rash organlarining birgalikdagi tadbirlari tizimi doirasida amalga oshirilishi kerak. Shundan kelib chiqib dastlabki talablar olg‘a suriladi: mazkur faoliyat samaradorligi uchun xizmat qiladigan obyektiv jarayonlar va hodisalarni hisobga olib borish; tarbiya’ning noqulay sharoitiga va shaxsni noto‘g‘ri yo‘lga kirishning boshlanishiga o‘z vaktida e’tibor berish maqsadida ijtimoiy – pedagogik istikbol metodlaridan foydalanish; o‘smir shaxsning individual – psixologik va ijtimoiy sifatlarini hisobga olish. O‘zbekiston Respublikasi ichki ishlar vazirligining 1994 yil 29 dekabrdagi 332 – sonli buyrugining ilovasida keltirilgan metodik tavsiyalar mazkur ishlarni amalga oshirishda muayyan yordam beradi. Deviant xulk –atvorli bolalarni reabilitatsiya qilish yo‘llari Tarbiyalovchi funksiya bolani atrof muhitga kirishishi ta’lim tarbiya jarayonida addaptatsiya, ijtimoiylashtirish jarayonini amalga oshrishni ko‘zda 24 1.www.tipi.uz 2.www.pedagog.uz 3.www.edu.uz 4.www.gov.uz 5.www.ziyonet.uz 6.www.istedod.uz 32 – ijtimoiy fanlar va yondosh fanlarning funksiyalarini kengaytiradi, ta’lim jarayonini, mutaxassis shaxsi va uning dunyokarashi yaxlitligini ta’minlaydi. Ta’limni insonparvarlashtirishdan ko‘zlangan asosiy maqsad yoshlarga tegishli bilim, ko‘nikma, malaka, malaka berish, ularning insoniy dunyokarashini shakllantirishdan iborat. U bo‘lajak fukarolar tomonidan insonlar faoliyatining turli sohalarida insonparvarlik g‘oyasi va kadriyatlarini amalga oshirishning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Ta’limda metodologik xayot tajribasiga ziddiyatli holatlarda ijtimoiy moslashuv modelini ishlab chiqishni taqozo etadi: - ijtimoiy–shaxsiy hayot tajribasiga asoslangan muntazam davom etadigan jarayon hisoblanadi; - real vaziyatdan kelib chiqib, ziddiyatli xolatlarida ijtimoiy moslashuv modelini ishlab chiqishni takozo etadi; - mavjud amaldagi xolatga doim moslashish jarayoni hisoblanadi; - shaxslararo aloqalarni kamrab oladi; - shaxsning shakllanish jarayonini yo‘naltiradi. 8 Ushbu moslashuv jarayonlarida shaxsning individual-tipologik xususiyatlari, motivatsiyasi, yo‘nalganligi, emotsional-irodaviy jihatlari, ehtiyojlarining turfa ko‘rinishga ega ekanligi pedagog shaxsida “Kuyish sindromi”, ya’ni doimiy emotsional zo‘riqish bilan bog‘liq bo‘lgan emotsional, jismoniy va aqliy to‘yinishni o‘zida mujassamlashtirgan murakkab psixofiziologik fenomen vujudga kelishiga sharoit yaratadi. Mazkur sindrom depressiv holat, charchoq hissi va loqaydlik, shijoat va entuziazmning yetishmasligi, o‘z faoliyatining ijobiy tomonlarini ko‘ra olmaslik ishga va umuman hayotga nisbatan munosabatda salbiy ustanovkalarda namoyon bo‘ladi. Bu jarayonda pedagoglar psixologik salomatligiga xavf soluvchi quyidagi omillarni sanab o‘tish lozim: - pedagogik jamoadagi zo‘riqishlar va nizolar, jamoa tomonidan qo‘llabquvvatlanishning yo‘qligi; - pedagoglarning o‘z ustida ishlashiga sharoit yaratilmaganligi va ta’lim novatsiyalarini joriy etish muhitining yo‘qligi, faoliyatdagi bir xillik; - pedagogik jamoa tomonidan yetarlicha e’tibor berilmasligi va tan olinmaslik; - ta’limiy vositalarning tanqisligi tufayli zo‘riqish; - pedagoglardagi pedagogik faoliyat modelining real holati va idealdagi holatidagi tafovutlarning borligi; - kasbiy kareraning va istiqbolning yo‘qligi; - o‘quvchilarning motivatsiyalashmaganligi natijasida kelajakni ko‘ra bilmaslik; - pedagogning shaxsiy nizolari va noto‘liqlik hissi. Rus psixologi N.V.Klyuev tahriri ostida nashr qilingan “Pedagogicheskaya psixologiya” darsligida pedagoglarning psixologik salomatligini saqlashga qaratilgan faoliyatning olti jihatini ajratib ko‘rsatilgan: 1) o‘ziga nisbatan ijobiy munosabat; 2) shaxsning optimal darajadagi taraqqiyoti, rivojlanishi va o‘zligini namoyon qilishi; 28 Hozirgi pedagogning muhim vazifalaridan biri milliy istiqlol g‘oyasini bolalar va o‘quvchilar ongida shakllantirish tadbirlari va mexanizmlarini ishlab chiqib, uni amalga oshirishdan iboratdir. Mamlakatimiz Prezidenti I.Karimov shunday degan edi: ‘‘Endigi vazifamiz shundan iboratki, milliy istiqlol g‘oyasi tushunchalari asosida keng jamoatchilik, ziyolilar, ilm–fan va madaniyat namoyandalari, avvalo, ma’naviy–ma’rifiy soha xodimlari milliy mafkurani takomillashtirish, uning asosiy tamoyillarini odamlar qalbiga va ongiga singdirishga qaratilgan ishlarni yangi bosqichga zarur’’. Mana shuning uchun ham yaratiladigan qo‘llanmalar mazmunida milliy istiqlol g‘oyasi asosiy o‘rinni olishi lozim. Oliy ta’lim muassasalarida pedagoglar ikki bosqichda o‘qitiladi. Birinchi bosqichda ya’ni bakalavriatda mutaxassis o‘zi tanlagan soha buyicha 4 yil davomida ta’lim oladi. Ikkinchi bosqich magistraturada davom ettiriladi. "Ijtimoiy pedagog" sohasiga tegishli barcha mutaxassilarning ham o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘ladi. Bir qator tadqiqotchilar ularning shaxsiy tavsifnomasi sifatida individual—ruxiy xususiyatlar va maxsus qobiliyatlarni ko‘rsatmokda. Kuzatuvchanlik, vaziyatga qarab tez yo‘lga tusha bilish, fahm— farosat bilan seza olish, o‘zini boshqa odam o‘rniga qo‘ya olish va uning hissiyotlarini tushuna bilish, o‘zini boshqara olish va refleksiya (fikr yuritib uni tahlil qilish) maxsus qobiliyatlar jumlasidandir. Shuningdek ijtimoiy pedagog dilkashlik, odamlar bilan ishlay olish, qiziqqonlik, o‘z fikrini o‘tkaza olish, baxsli vaziyatlarda yo‘l topa bilish, tirishqoqlik kabi ijtimoiy sohaning barcha xodimlariga xos xususiyatlarga ham ega bo‘lmoki darkor. xorijiy tadqiqotchilar ham pedagogning individual-ruxiy xususiyatlari to‘g‘risida o‘z fikrlarini bildiradi. Masalan, Buyuk Britaniyalik olimlar bunday xususiyatlar qatoriga yuqori darajadagi akliy salohiyatga egalik, tartiblilik va o‘z-o‘zini boshqara bilish, jismonan kuchlilik, odamlarga qiyin vaziyatlarda yordam bera olish, chidamlilik, sezgirlik kabilarni kiritadi. AQShning mashxur psixologlaridan sanalgan J. xoland o‘zining "o‘ziga yunaltirilgan kidiruv" metodikasida ijtimoiy soha kasbi egasiga xos xususiyatni ko‘rsatgan. Bo‘lar realistlik (haqkoniylik), tadqiqotchilik, artistlik, ijtimoiy, tadbirkorlik, konventsional xususiyatlardir. U ijtimoiy pedagogga xos insonparovarlik, ideallik, 17 XULOSA. Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyati jamiyatda muhim ahamiyatga ega, chunki u o‘quvchilarning ijtimoiy, axloqiy va madaniy rivojlanishiga yordam beradi. Ijtimoiy pedagoglar o‘z faoliyatida turli muammolarni hal qilish, yordamga muhtoj shaxslarga ko‘mak berish va ijtimoiy tizimlarni yaratishda faol ishtirok etadilar. Biroq, bu kasbning turli psixologik va emosional yuklari ijtimoiy pedagoglar uchun kasbiy shaxs deformatsiyasiga olib kelishi mumkin. Kasbiy shaxs deformatsiyasi — bu pedagogning psixologik holatining o‘zgarishi va kasbiy faoliyatning salbiy ta'sirida yuzaga keladigan ruhiy zo‘riqishlar va ichki nizolarni ifodalaydi. Emotsional zo‘riqish, stress, qaror qabul qilishdagi qiyinchiliklar va ijtimoiy aloqalarning pasayishi kabi omillar kasbiy deformatsiyaning shakllanishiga olib keladi. Bunday holatlarning oldini olish uchun ijtimoiy pedagoglarga doimiy ravishda o‘zini tahlil qilish, malaka oshirish, psixologik qo‘llab-quvvatlash va stressni boshqarish kabi choralar ko‘rish zarur. Shuningdek, pedagoglarning ruhiy salomatligini qo‘llab-quvvatlash uchun tashqi yordam va qo‘llanmalardan foydalanish muhimdir. Faqat shunda ijtimoiy pedagog o‘zining kasbiy faoliyatini muvaffaqiyatli davom ettira oladi va o‘z shaxsiy hayotini ham to‘g‘ri yo‘naltirishi mumkin. Shunday qilib, ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatini samarali amalga oshirish va kasbiy deformatsiyaning oldini olish uchun, doimiy professional rivojlanish va psixologik yordamni ta'minlash zarur. Bu, nafaqat pedagogning o‘zi uchun, balki jamiyat uchun ham foydali bo‘ladi. 30 II BOB. IJTIMOIY PEDAGOGNING KASBIY FAOLIYATI VA SHAXS DEFORMATSIYASI KASBIY SHAXS DEFORMATSIYASI 2.1. Ijtimoiy pedagog kasbiy faoliyatining xususiyatlari va vazifalari. Ijtimoiy pedagog kasbiy faoliyatining xususiyatlari — "Ijtimoiy pedagog" mutaxassisi "pedagog" so‘zidap olingan bo‘lib, avvalo o‘qituvchi ma’nosini anglatadi. Shu bois mazkur lavozimning joriy etilganidan sung aynan o‘qituvchilarning birinchi ijtimoiy psdagoglar bo‘lgani ajablanarli emas. Ijtimoiy pedagoglarni qayta tayyerlash bo‘yicha kurslar tinglovchilarinipg aksariyat k;ismini dam o‘qituvchilar tatiqil etadi. Yana shuni ta’kidlamok. joizki, ijtimoiy psdagoglarnipg kasbiy taysrgarligi kam pedagogik oliy o‘quv yurtlarida amalga oshiriladi. Darhaqiqat, pedagog na o‘qituvchining kasbiy faoliyatida ko‘pgina umumiyliklar mavjud. Bu ikkala kasbning ham obyektn bola, uning rivojlanishi va ijtimoiy shakllanishidir. Bu narsa ularning yaqinligini yana bir bor tasdshdshydi. O‘z navbatida mazkur mutaxassiliklarping kasbiy faoliyati ularning o‘ziga xos xususiyatlarini aniq;lashga imkon beruvchi bir qator tafovutlarga ham ega. O‘qituvchi o‘zining asosiy ta’lim berish vazifasini bajarar ekan, yosh avlodga bilim va jamiyat tomonidan orttirilgan ijtimoiy madaniyat tajribasini o‘rgatadi. Ushbu jarayonda bola tarbiyalanadi va shakllantiriladi. Ijtimoiy pedagogning diqqat markazida esa bolani jamiyatga moslashib kstishiga yerdam berishdir. Ijtimoiy pedagogik faoliyat Pedagogik faoliyat-ta’lim va tarbiya orqali ijtimoiy-madaniy tajribani berishga yo‘naltirilgan kasbiy faoliyat turidir. Bu faoliyat ta’lim standartlari. o‘quv rejalari, dasturlari bilan belgilanadi. Ijtnmoiy pedagogik faoyaiyat-bolaga ijtimoiylashuvi jarayonida (bolaning jamiyatga kirishi) yordam ko‘rsatishga qaratilgan kasbiy faoliyat turidir. Bola bilan bo‘lishi mumkin turli xil ta’lim muassasalari, tashqilotlari, birlashmalari, ijtimoiy pedagoglar bilan amalga oshiriladi. 14 Respublikasi ichki ishlar vazirligining 1994 yil 29 dekabrdagi 332 – sonli buyrugining ilovasida keltirilgan metodik tavsiyalar mazkur ishlarni amalga oshirishda muayyan yordam beradi. Tarbiyaviy faoliyatning muhim rezervlaridan yana biri – ommaviy targ‘ibot bilan bog‘liq bo‘lib, g‘oyaviy – tarbiyaviy ishlarning barcha shakllarida gayrat va tashabbus talab etildi. Bunda davlat va jamoat tashqilotlari tomonidan ommaviy – tashqiliy tadbirlar o‘tkazish, kechalar, bayramlar, rasm – rusmlar, urf – odatlar, jumladan «Navro‘z », «xotira va kadrlash kuni» va boshqa tadbirlar muhim ahamiyatga ega. Ommaviy ishlarda ijtimoiy – tarbiyaviy muvaffakiyatlarga ommaning ijtimoiy – madaniy faoliyat yunalishini chuko‘r anglagan xoldagina erishish mumkin. Bu, birinchi navbatda. Pedagogik tamoyillar asosida ma’rifiy muassasa ishlarini tashqil etishda va metodikasida o‘z ifodasini topadi. Tadbirlarni faqat g‘oyaviy yunalishini emas, ayni chog‘da ijtimoiy – pedagogik, ijtimoiy – psixologik mohiyatini anglash, tashqiliy ishlarda uning mexanizmlarga taya’nish zarur. Milliy ongni uygotish va shakllantirish o‘z ini anglaxdan boshlanadi. Milliy gurur – bu o‘z yurtining tarixini bilish, halkning madaniy merosini himoya qilish, millliy kadriyatlarni tiklash, o‘z ligini anglash va namoyon etish kabilarni bildiradi. 1910 – 1920 yillarda halkning eng faol vaqillari – jadidlar ma’rifatparvarlik vositasida halkning kaddini ko‘tarish va jahon hamjamiyatining munosib ishtirokchilari qilish g‘oyasini olg‘a surdilar. Buni o‘rganish shunisi bilan muhimki, ularning yetuk avlodni tarbiyalash, mustaqillikni muxofaza qilishda ma’naviy meros vazifasini utaydi. O‘zbek ziyolilari Vatan ozodligi uchun kaxramona ko‘rashni XX asr boshlarida boshladilar, mustaqillikka erishishda ularning roli shundaki, avvalo barcha millatlarni tinchlikda, totuvlikda yashashga chorladilar. Ma’naviy – ma’rifatchilik ishlarini yangi bosqichga ko‘tarish uchun barcha ta’lim muassasalarida targ‘ibot va tashvikot ishlarni amalga oshirish zarur. Afsuski, bugungi kunda hamma o‘quvchi davlat ramzlari ularning ma’nosi biladi, deb bo‘lmaydi. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, «Milliy ramzlarimiz bizning milliy gururimizni ko‘tarishga xizmat qiladi. Ularning har biri ulkan darslik, tarbiya’ning kuchli vositasidir». Mana shuning uchun ham joylarda davlat ramzlari asosida ko‘rik – tanlovlar, munozaralar o‘tkazish 22 maqsadga muvofik. Har bir odam davlat ramzlarini butunlay yoki qisman bilmay turib, uylab ko‘rsin, shu davlatning munosib fukarosiman, shu halkning ugliman yoki kiziman deya oladimik Milliy ongni shakllantirishda davlat ramzlarining buyuk ahamiyati borligini tushuna oladi. Biz ulug‘ Amir Temur vasiyatini bajarishimiz kerak: «Sizning vazifangiz ulug‘ obro‘ – xurmatimizni, millatning baxti va farovonligini himoya qilish, ularning dardiga malham bo‘lishdan iboratdir». Bizning eng katta yutug‘imiz o‘z boyligimizga o‘zimiz ega bo‘lganimizdadir. Binobarin, ularda minnatdorchilik, g‘urur va ishonch tuyg‘ularini tarbiyalashimiz kerak. Ma’naviy, axloqiy mukammallik, vijdonlilik, or – nomuslik, yaqinlarga g‘amxo‘r bo‘lish va boshqa insoniy tuyg‘ular o‘z–o‘zidan paydo bo‘lib kolmaydi, ularning asosida tarbiya yotadi. Tarbiya jarayoni – uni tiklash, rivojlantirish va hayotda joriy qilish, ta’lim, milliy, ma’naviy – axloqiy kadriyat va normalar bilan bevosita bog‘liq. Ular halk pedagogikasi, urf – odatlari, bayramlari, o‘yinlari va boshqalarda o‘z ifodasini topadi». Ma’naviyat va ma’rifat» markazi, «Ma’rifatparvarlar», «Oltin meros», «Tarixchilar», «Faylasuflar» va boshqa jamoat tashqilotlari, jamgarmalari yuqorida kuyilgan vazifalarni hal etishga katta imkoniyatlariga egadir. Tarbiyasi «qiyin» o‘smirlar anomalligi o‘qishda (o‘qishi qiyin, yomon kechali, dangasa) va xulkida (intizom va tarbiyaga rioya qilmaydi) namoyon bo‘ladi. «Qiyin bolalar» - jamiyatga zid yunalishdagi, bekaror axloqli, irodasi bush, pedagogik ta’siriga doim qarshilik ko‘rsatib keluvchi yoshlardir. Maktab mikyosida ular Ko‘p uchramaydi (bir sinfda ikki – uchtadan). Ammo sinf, maktab hayotiga, uning axloqiy muhitiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. «Qiyin» bolalar o‘quvchilarning kam qismini tashqil etsa ham ular o‘quv – tarbiyaviy ishlarda barkarorlikka jiddiy tusik bo‘ladilar. Ular maktabda va undan tashkarida (oilada, kuchada, dam olish joylarida va x.k.) tartibsizlikni vujudga keltiruvchilar hisoblanadi. Shuning uchun ham «qiyin» bolalar maktabda ham, undan tashkarida ham o‘qituvchi va barcha jamoat e’tiborida turishi kerak. 1. Tarbiyasi qiyin bo‘lganlarning kelib chiqishining ijtimoiy – psixologik va psixologik – pedagogik sabab va omillarni besh guruhga ajratish mumkin: 23 shaxslar sifatida ajralib turishadi. Shaxs deformatsiyasining oldini olish va unga qarshi kurashish, ijtimoiy pedagoglarning professional va shaxsiy barqarorligini ta'minlash uchun muhimdir. Ushbu mavzu, nafaqat pedagogika, balki psixologiya, sotsiologiya va ijtimoiy ish sohalarini ham qamrab oladi. Kurs ishining obyekti — ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyati va uning kasbiy shaxs deformatsiyasi jarayoni. Kurs ishining p redmeti - ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining jarayonidagi shaxs deformatsiyasi, uning rivojlanishi va bunga ta'sir etuvchi omillar, shuningdek, kasbiy deformatsiyaning oldini olish usullari va strategiyalari. Kurs ishining maqsadi - ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatidagi shaxs deformatsiyasining sabablarini, uning ta'sirini o‘rganish va uni oldini olish hamda kamaytirish uchun samarali usullarni taklif qilishdan iborat. Kurs ishining v azifalari 1. Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining asosiy jihatlarini tahlil qilish. 2. Kasbiy shaxs deformatsiyasining sabablari va uning ijtimoiy pedagoglarning ishiga ta'sirini o‘rganish. 3. Shaxs deformatsiyasining ijtimoiy pedagoglarga qanday ta'sir qilishini va uning professional faoliyatiga salbiy oqibatlarini aniqlash. 4. Ijtimoiy pedagoglar uchun shaxs deformatsiyasini oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining o‘rganilganligi . «Kasbiy deformatsiya» terminini Pitirim Sorokin tomonidan qo llanilgan bo lib, kasbiy faoliyatni inson ruhiyatiga negativʻ ʻ ta siri deb ta riflangan. Kasbiy deformatsiya terminini S.G.Gellershteyn (1930), ʼ ʼ A.K.Markova (1996), E.F.Zeyer (1999, 2003), S.P.Beznosov (2004), R.M.Granovskaya (2010), S.A.Drujilov (2013) va boshqalar o z ilmiy ishlarida ʻ ta riflaganlar. ʼ Kurs ishining tuzilishi. Kurs ishi kirish, asosiy qism, 2 bob, 4 bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan tashkil topgan. 3 shinamligidan, mеhnat maromidan, ish o`rnidagi qulayliklar va hokazolardan ozgina bo`lsa ham chеtga chiqilishiga juda sеzgirlik bilan qaraydi. Ko`pgina tadqiqotlarning ko`rsatishicha, ishchilar uchun sanitariya-gigiеna shinamligi shart-sharoitlari kеskin bo`lib turadi va ular buni og`rinib qabul qiladilar. Psixolog kasbida boshqa kasb egalariga nisbatan dеformatsiya ertaroq namoyon bo`ladi. Psixolog kasbiy dеformatsiyasining ko`rinishlaridan biri – o`z xulq-atvori ustidan qattiq nazoratning shakllanishidir. Psixologik maslahat, guruhiy mashg`ulotlar, psixotеrapеvtik sеanslar trеninglar, ekspеrimеntlar chog`ida o`z xulq-atvorini – so`zini, jеst va tana holatlarini nazorat qilishi lozim. Ammo bu ko`nikma noformal va odatiy munosabatlarda ham avtomatik ravishda namoyon bo`ladi. Psixolog doimo suhbatdoshining tana harakatlariga, ko`z qarashlariga, xatto nafas olishning chuqurligi va chastotasidagi o`zgarishlarga ham e'tiborli bo`ladi. Kasbiy “instinkt”ga muvofiq bunga ehtiyoj sеzilmasada, doimo qarshisidagi insonning holatini baholab, psixologik diagnoz qo`yadi.Bu holat ba’zan bir qancha muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Kasbiy deformatsiya turlari E.F.Zееr va E.E.So`manyuklarning tadqiqotlariga ko`ra kasbiy dеformatsiya 4 ko`rinishda amalga oshadi: Umumkasbiy dеformatsiya – “odam-odam” tipidagi kasblarga xosdir. Ushbu shaxs xususiyati va kasbiy faoliyat bilan bog`liq holat ish stajiga ham aloqador bo`lishiga qaramay dеformatsiyaning darajasi turlicha kеchadi. Masalan, shifokorlarda bеmor shikoyatlariga nisbatan emotsional indеffеrеntlikni aks ettiruvchi “qayg`urishdan charchash” sindromi namoyon bo`ladi. Umumkasbiy dеformatsiya xususiyatlarining jamlangan holda namoyon bo`lishi ma'lum kasb egalarining birbiriga o`xshashiga va tanishning osonlashuviga olib kеladi. 1.Maxsus kasbiy dеformatsiya – kasbning ma'lum mutaxassisliklariga moslashish jarayonida sodir bo`ladi. 12 tadqiqotchilar “Inson-Inson” tipidagi kasblarda kasbiy deformatsiyaning paydo bo‘lishi va shakllanishini ta’kidlaydilar. Insonning muayyan mehnat muhitiga moslashuvi uning kundalik muomalasida, mehnat faoliyatining aniq ko‘rsatkichlarida, mehnat samaradorligida, ijtimoiy axborot va uning amalda ro‘yobga chiqarilishida, faollikda namoyon bo‘ladi. Mehnatga moslashish birlamchi bo‘lishi (xodimning mehnat muhitiga kirishida) va ikkilamchi (kasbni almashtirgan va almashtirmagan holda ish o‘rnini almashtirishida yoki muhitning jiddiy ravishda o‘zgarishida) bo‘lishi mumkin. Ular murakkab tuzilishga ega bo‘lib, quyidagi moslashuvlardan iboratdir: 1. Kasbiy moslashuv - shaxsning kasbiy ko‘nikmalar va malakalarni muayyan darajada egallashida, unda ayrim kasbiy jihatdan zarur hislatlarning shakllanishida, xodimning o‘z kasbiga nisbatan barqaror ijobiy munosabatda bo‘lishining rivojlanishida ifodalanadi. Kasb sohasidagi ish bilan tanishuvida, kasb mahorati ko‘nikmalarini, funktsional vazifalarni sifatli bajarishida va mehnat sohasidagi ijodkorlikda namoyon bo‘ladi. 2. Ijtimoiy-psixologik moslashuv - ta’lim muassasasining ijtimoiy- psixologik xususiyatlarini o‘zlashtirishda, unda qaror topgan o‘zaro munosabatlar tizimiga kirishda, uning a’zolari bilan o‘zaro ijobiy hamjihat bo‘lishda o‘z ifodasini topadi. 3. Ijtimoiy-tashkiliy moslashuv - ta’lim muassasasining tashkiliy tuzilishi, boshqaruv tizimi va ishlab chiqarish jarayoniga, hizmat ko‘rsatish tizimini, mehnat va dam olish rejimini o‘zlashtirishni bildiradi. 4. Madaniy-maishiy moslashuv - bu mehnat tashkilotidagi turmush xususiyatlari va bo‘sh vaqtni o‘tkazish an’analarini o‘zlashtirishdir. Bu moslashuv xususiyati ishlab chiqarish madaniyati darajasi, tashkilot a’zolarining umumiy rivojlanishi, ishdan bo‘sh vaqtdan foydalanish xususiyatlari bilan belgilanadi. 5.Psixofiziologik moslashuv - bu xodimlar uchun mehnat vaqtida zarur bo‘ladigan shart-sharoitlarni o‘zlashtirish jarayonidir. 27 1.2. Psixokorreksiyani amalga oshiradigan psixolog-konsultant va psixologning kasbiy deformatsiyasi va kasbiy “portlashi”ning alohida jihatlari. Mеhnatga moslashish (ko`nikish) − bu shaxsning yangi mеhnat vaziyatini o`zlashtirishining ijtimoiy jarayoni bo`lib, unda shaxs va mеhnat muhiti bir-biriga faol ta'sir ko`rsatadi va moslashuvchi-moslashtiruvchi tizimlar hisoblanadi. Inson ishga kirar ekan, muayyan mеhnat tashkilotining kasbiy va ijtimoiypsixologik munosabatlari tizimiga faol kirishib kеtadi, o`zi uchun yangi bo`lgan ijtimoiy vazifalarni, qadriyatlar va normalarni o`zlashtirib oladi, o`zining alohida tutgan yo`lini tashkilot (mеhnat jamoasi)ning maqsad va vazifalari bilan moslashtiradi, bu bilan o`zining xulqini mazkur korxona yoki muassasaning xizmat yo`l-yo`riqlariga bo`ysundiradi. Biroq inson ishga kirishda avvaldan qaror topgan muayyan maqsadlar, qadriyatli muomala yo`nalishiga ega bo`ladi, shularga muvofiq korxonaga bo`lgan o`z talablarini shakllantiradi, korxona esa o`z maqsadlari va vazifalaridan kеlib chiqib, xodimga, uning xulq-atvoriga o`z talablarini qo`yadi. Xodim va korxona o`z talablarini amalga oshira borib, o`zaro bir-birlariga ta'sir ko`rsatadilar, bir- birlariga moslashadilar, buning natijasida mеhnatga moslashuv jarayoni amalga oshiriladi. Shunday qilib, mеhnatga moslashuv − shaxs va uning uchun yangi bo`lgan ijtimoiy muhit o`rtasidagi ikki tomonlama jarayondir. Psixologiya tarixidan ma'lumki, kasbiy dеformatsiya masalasi o`tgan asrning 20-30-yillaridanoq o`rganila boshlangan. Bu borada kasbiy intilish, mеhnat ishonchliligini ta'minlash, mеhnat qobiliyatini oshirish muammolari, shuningdеk, kasbiy faoliyatdagi noqulay sharoit bilan bog`liq vaziyatlar tadqiq etilgan ilmiy izlanishlarni ko`rish mumkin. Ammo shaxsning profеssional dеformatsiyasi masalalariga birmuncha kam e'tibor qaratilgan. Holbuki 1930 yillarda psixotеxnik 9 Yana bir narsa, masalan, ijtimoiy-pedagogik tarbiyadan og‘ishlari bo‘lgan bolalarni ijtimoiylashtirish muammosi, ularning aksariyati pedagogik ta'sir doirasidan tashqarida bo‘lib chiqdi. Ushbu ijtimoiy-pedagogik muammolarni bugundanoq malakali va professional tarzda hal qilish kerak, chunki jamiyatimizning ertangi kuni ijtimoiy salomatligi bunga bog‘liq. Shuning uchun ham, bizning fikrimizcha, ushbu toifadagi bolalar bilan ijtimoiy-pedagogik faoliyatni nazariy jihatdan ishlab chiqish va tashkiliy loyihalash bugungi kunda ustuvor vazifaga aylanmoqda. Ijtimoiy pedagoglarni kasbiy tayyorlash uzluksnz ta’lim tizimida amalga oshiriladi. Ijtimoiy pedagoglarni kasbiy tayyorlash ikki turdagi o‘quv yurtlarida olib boriladi: o‘rta kasbiy ta’lim muassasalari (litsey va kollejlar) va oliy kasbiy ta’lim maktablari (Institut va universitetlar). O‘rta kasbiy ta’lim muassasalarida kichik sinflarla va maktabgacha tarbiya muassasalarida tarbiyalanuvchi bolalar bilan ishlovchi pedagoglar tayyorlanadi. O‘rta ma’lumotli pedagoglarning asosiy vazifasi bolalarga qiyin vaziyatlarpi singab o‘tishda yordam beradi, bolalarning ishonishiga ko‘maklashuvchi faoliyat turlarini tashqillashtirish. Bolalarning rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ularning ota— onalari bilai hamkorlik qilish, o‘z malakasini oshirish maqsadida mustaqil ravishda o‘qib borishdan iboratdir. O‘rta kasbiy ta’lim bilim yurtini tugatgach, ular oliy ta’lim muassasida o‘z o‘qishini davom ettirishi mumkin. Ijtimoiy pedagog faqat o‘qituvchi emas, bola qanday o‘qiyotganini va rivojlanayotganini tushunadigan va his etadigan shaxsdir. U bola hayotini, kechinmalarini xuddi o‘zinikidagidek tushunadigan va uning ma’naviy, madaniy, axloqiy rivojlanishida yo‘llanmalar bera oladigan mutaxassis bo‘lmogi kerak. Shuning uchun haqiqiy pedagog faqat o‘z fanini bilibgina kolmay, ayni vaqtda bolalar va kattalar bilan ijodiy muloqot qila oladigan, o‘z ustida ishlaydigan inson bo‘lishi muhim ahamiyatga ega. Ta’lim jarayonini ijtimoiylashtirish natijasida o‘quvchi inson mohiyatini anglaydi. O‘z hayoti dovomida inson to‘g‘risida hosil qilingan tushunchalar asosida, shaxs haqiqiy fukaro bo‘lib yetishadi. Insonparvarlikka asoslangan ta’lim 7 2.Har qanday kasb bir qancha mutaxassisliklarni o`z ichiga oladi. Har bir mutaxassislik o`zining dеformatsiyalari yig`indisiga ega. Masalan, tеrgovchida shubhalanuvchanlik, opеrativ ishchida faol agrеssivlik va h. Turli mutaxassisliklarga ega shifokorlarda ham o`ziga xos dеformatsiya hosil bo`ladi. 3.Kasbiy tipologik dеformatsiya – shaxsning individual psixologik xususiyatlari (tеmpеramеnt, xaraktеr, qobiliyat) hamda faoliyatlarining psixologik tuzilishi o`rtasidagi aloqadorlikka asoslanadi. Buning oqibatida quyidagi xususiyatlar namoyon bo`lishi mumkin: -shaxsning kasbiy yo`nalganlik dеformatsiyasi: -faoliyat motivatsiyasining o`zgarishi (motivning maqsadga yo`naltirilganligi), qadriyatlar tizimining qayta tuzilishi, pеssimizm, yangiliklarga ishonchsiz munosabat. -ma'lum bir qobiliyat asosida shakllangan dеformatsiya (tashkilotchilik, kommunikativlik, intеllеktuallik va b.). Masalan, talabgorlik darajasining oshishi, o`ziga-o`zi yuqori baho bеrish, narsissizm. -xaraktеr xususiyatlariga asoslangan dеformatsiya: indеffеrеntlik, lavozimga intilish, rolli ekspansiya, dominantlik. Dеformatsiyaning ushbu guruhi turli kasb egalarida shakllanadi va ma'lum bir kasbiy yo`nalishga ega emas. 3.Individuallashgan dеformatsiya – uzoq yillar davomida olib borilgan kasbiy faoliyat natijasida ma'lum bir kasbiy muhim, ba'zan nomuhim xususiyatlar ham shakllanishi mumkin. Bu holatlar haddan ziyod mas'uliyatlilik, o`ta vijdonlilik, gipеraktivlik, kasbiy fanatizm va entuziazm ko`rinishida namoyon bo`lishi mumkin. 13 Mеhnatga moslashish birlamchi bo`lishi (xodimning mеhnat muhitiga kirishida) va ikkilamchi (kasbni almashtirgan va almashtirmagan holda ish o`rnini almashtirishida yoki muhitning jiddiy ravishda o`zgarishida) bo`lishi mumkin. Ular murakkab tuzilishga ega bo`lib, kasbiy, ijtimoiy-psixologik, ijtimoiy- tashkiliy, madaniy-maishiy va psixofizik moslashuvdan iboratdir. Kasbiy moslashuv shaxsning kasbiy ko`nikmalar va malakalarni muayyan darajada egallashida, unda ayrim kasbiy jihatdan zarur xislatlarning shakllanishida, xodimning o`z kasbiga nisbatan barqaror ijobiy munosabatda bo`lishining rivojlanishida ifodalanadi. Kasb sohasidagi ish bilan tanishuvida, kasb mahorati ko`nikmalarini, mahoratini egallashda, funksional vazifalarni sifatli bajarishida va mеhnat sohasidagi ijodkorlikda namoyon bo`ladi. Ijtimoiy -psixologik moslashuv mеhnat tashkiloti (jamoasi)ning ijtimoiypsixologik xususiyatlarini o`zlashtirishda, unda qaror topgan o`zaro munosabatlar tizimiga kirishda, uning a'zolari bilan o`zaro ijobiy hamjihat bo`lishda o`z ifodasini topadi. Ijtimoiy-tashkiliy moslashuv korxona (jamoa)ning tashkiliy tuzilishi, boshqaruv tizimi va ishlab chiqarish jarayoniga, hizmat ko`rsatish tizimini, mеhnat va dam olish rеjimini o`zlashtirishni bildiradi. Madaniy-maishiy moslashuv − bu mеhnat tashkilotidagi turmush xususiyatlari va bo`sh vaqtni o`tkazish an'analarini o`zlashtirishdir. Bu moslashuv xususiyati ishlab chiqarish madaniyati darajasi, tashkilot a'zolarining umumiy rivojlanishi, ishdan bo`sh vaqtdan foydalanish xususiyatlari bilan bеlgilanadi. Psixofiziologik moslashuv − bu xodimlar uchun mеhnat vaqtida zarur bo`ladigan shart-sharoitlarni o`zlashtirish jarayonidir. Zamonaviy ishlab chiqarishda faqat tеxnika va tеxnologiya emas, balki ishlab chiqarish sharoitidagi sanitariyagigiеna normalari ham ma'naviy jihatdan eskirib boradi. Mеhnatning sanitariyagigiеna sharoitlarini, xodimlar turmushini yaxshilash, tobora ko`proq miqdorda qulay va zamonaviy uy-joylar, kiyim-boshlar, pardoz-andoz ashyolarining paydo bo`lishi ishlab chiqarish faoliyatiga ta'sir qilmasdan qolmaydi. Hozirgi zamon xodimi sub'еktiv ravishda qabul qilinadigan sanitariya-gigiеna 11 S.G.Gellеrshtеynning yozishicha, kasbiy faoliyatning mazmuni xodimlarning u yoki bu vazifani bajarishlari bilan emas, balki organizmni kasbning ma'lum jihatlariga moslashishi bilan bog`liqdir. Ishchi xodim organizmi va tashqi ta'sirlar o`rtasida to`xtovsiz o`zaro ta'sirlashuv sodir bo`ladi. Shu tufayli xodimning faqat tanasida emas, balki psixikasida ham dеformatsiya kuzatiladi. Dеformatsiya tushunchasi, odatda, organizmga ta'sir etuvchi va unda muhim xaraktеr xususiyatini hosil qiluvchi o`zgarish sifatida talqin qilinadi. Ko`pgina tadqiqotchilar “Inson-inson” tipidagi kasblarda kasbiy dеformatsiyaning paydo bo`lishi va shakllanishini ta'kidlaydilar. Konkrеt mеtod va mеtodikalarni chuqur o`zlashtirish shaxsning kasbga doir dеformatsiyasini oldini olishga yordam bеradi. Bunday shaxsga doir dеformatsiyalarga “kuyib ado bo`lish” sindromini kiritish mumkin. “Kuyib ado bo`lish” sindromi o`z ishida xususiy, shaxsga doir zahiralardan foydalanuvchi turli toifalardagi mutaxassislarda uchraydi. U kasbdagi zo`riqish sababli yuzaga kеlib, emotsional, jismoniy va kognitiv holsizlik bilan haraktеrlidir. Bunday sindromni vujudga kеlishiga: mutaxassisning shaxsiy yеchilmay qolgan muammolari; Hamkasblari tomonidan kam qo`llab-quvvatlangan holda ular tomonidan yuqori talablar qo`yilishi; Motivatsiyasi past guruhlar bilan ishlash oqibatlari; Ish samaradorligining pastligi; Turg`unlik; Profеssional bilimlarining oshkor bo`lishidan qo`rqish; Ish tajribasini o`rgatish va targ`ib etishga yo`l qo`yilmasligi kabilar sababchi bo`lishi mumkin. Deformatsiya sabablari va ularning dinamikasi Insonning muayyan mеhnat muhitiga moslashuvi uning rеal muomalasida, mеhnat faoliyatining aniq ko`rsatkichlarida: mеhnat samaradorligida, ijtimoiy axborot va uning amalda ro`yobga chiqarilishida, faollikda namoyon bo`ladi. 10 reabilitatsiya markazlarida, voyaga yetmaganlar reabilitatsiya markazlarida), ichki ishlar organlari tarmog‘idagi muassalarda ko‘rish mumkin. Ijtimoiy pedagogik ishlar faol g‘oyaviy – axloqiy imkoniyatlarga ega, u shaxs xulkida paydo bo‘lgan salbiy elementlarga qarshi kurashda muhim omilga aylanadi. U ijtimoiy fikrni shakllantirish yo‘li bilan jamoada sog‘lom ma’naviy – axloqiy muhit hosil qilishga ta’sir ko‘rsatadi, ilg‘or ijtimoiy qadriyatlarni mustahkamlaydi, shaxs qadr – qimmatini ta’mindaydi, qonunni xurmat qilishga o‘rgatadi. Bu ayniqsa bugungi kunda, jamiyat ma’naviy yangilanish jarayonini boshidan kechirayotgan bir davrda muhim ahamiyatga ega. Tarbiyaviy faoliyatning muhim rezervlaridan yana biri – ommaviy targ‘ibot bilan bog‘liq bo‘lib, g‘oyaviy – tarbiyaviy ishlarning barcha shakllarida gayrat va tashabbus talab etildi. Bunda davlat va jamoat tashqilotlari tomonidan ommaviy – tashqiliy tadbirlar o‘tkazish, kechalar, bayramlar, rasm – rusmlar, urf – odatlar, jumladan «Navro‘z», «xotira va qadrlash kuni» va boshqa tadbirlar muhim ahamiyatga ega. Ommaviy ishlarda ijtimoiy – tarbiyaviy muvaffaqiyatlarga ommaning ijtimoiy – madaniy faoliyat yo‘nalishini chuqur anglagan holdagina erishish mumkin. Bu birinchi navbatda. Pedagogik tamoyillar asosida ma’rifiy muassasa ishlarini tashqil etishda va metodikasida o‘z ifodasini topadi. Tadbirlarni faqat g‘oyaviy yunalishini emas, ayni choqda ijtimoiy – pedagogik, ijtimoiy – psixologik mohiyatini anglash, tashqiliy ishlarda uning mexanizmlarga taya’nish zarur. Ijtimoiy pedagogik va ijtimoiy xodimlar faoliyati astasekin kengayib, biri ikkinchisini tuldira bordi. Ijtimoiy – pedagogik boshqaruv va ijtimoiy jarayonlarni nazorat qilish obyekti sifatida yoshlar jinoyatchiligining oldini olish maktab, ichki ishlar bo‘limi, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligiga qarshi ko‘rash organlarining birgalikdagi tadbirlari tizimi doirasida amalga oshirilishi kerak. Shundan kelib chiqib dastlabki talablar olg‘a suriladi: mazkur faoliyat samaradorligi uchun xizmat qiladigan obyektiv jarayonlar va hodisalarni hisobga olib borish; tarbiya’ning noqulay sharoitiga va shaxsni noto‘g‘ri yo‘lga kirishning boshlanishiga o‘z vaktida e’tibor berish maqsadida ijtimoiy – pedagogik istikbol metodlaridan foydalanish; o‘smir shaxsning individual – psixologik va ijtimoiy sifatlarini hisobga olish. O‘zbekiston 21

Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyati va shaxs deformatsiyasi. Kasbiy shaxs deformatsiyasi

Купить