Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	28000UZS
Размер	50.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	05 Декабрь 2024
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining mazmun mohiyati

KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 10-noyabrdagi
"Maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, tarbiyalanuvchilarning
estetik va ma'naviy rivojlanishini ta'minlash bo‘yicha chora-tadbirlar
to‘g‘risida 1
"gi PF-2282-sonli farmoni, mamlakatimizda maktabgacha ta'lim
tizimini rivojlantirish, bolalar tarbiyasini estetik va madaniy jihatdan
mustahkamlashga katta e'tibor qaratilganini ko‘rsatadi. Ushbu farmonning asosiy
maqsadi bolalarga o‘zlarining hissiy, estetik va madaniy tarbiyasini berish, ular
orasida go‘zallikni qadrlash va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishdan iborat.
Kurs ishining dolzarbligi . Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik
tarbiyasi mavzusi jamiyatimizda bolalar ta'limiga bo‘lgan yuksak e'tibor va
mamlakatimizda ilgari surilayotgan ta'lim siyosatining ajralmas qismidir. Bugungi
kunda yosh avlodni estetik jihatdan rivojlantirish, ularni go‘zallikni tushunishga
o‘rgatish, ijodiy tafakkur va estetik his-tuyg‘ularni shakllantirish zamon talabiga
aylandi. Prezidentimizning ta'limni rivojlantirishga doir farmonlari asosida bolalar
ta'limining sifatini oshirish, ularning estetik dunyoqarashini shakllantirish, san'at
va madaniyatni anglashga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirish zarurati kundan-kun
ortib bormoqda.
Kurs ishining maqsadi. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik
tarbiyasining mohiyatini o‘rganish, estetik tarbiyaning nazariy asoslarini,
metodlarini, amaliyotini tahlil qilish va maktabgacha ta'lim muassasalarida uning
samarali tashkil etilishi uchun zarur chora-tadbirlarni ishlab chiqishdan iboratdir..
Kurs ishi ning vazifalari :
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 10-noyabrdagi "Maktabgacha ta'lim tizimini yanada
takomillashtirish, tarbiyalanuvchilarning estetik va ma'naviy rivojlanishini ta'minlash bo‘yicha chora-tadbirlar
to‘g‘risida"gi PF-2282-sonli farmoni
3

Estetik qiziqish estetik ehtiyojni yuzaga keltiradi. “Estetik tarbiya”tushunchasi
bilan bir qatorda “badiiy tarbiya” tushunchasi ham mavjuddir.
Badiiy tarbiya san’at asarlari orqali tarbiyalashdir. U shaxsda san’at
asarlarining shakl va mazmunini estetik idrok etishni rivojlantirish, badiiy didni
shakllantirish va san’atning ma’lum turlari buyicha ijodiy faoliyatni, ijrochilik
qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgandir. Uning natijasi fiksing paydo bulishida,
uni amaliy faoliyatda qo‘llashda, o‘z bilim va taassurotlarini qo‘sha bilishda,his-
tuyg‘ulari va fikrlarini samimiyat bilan ifodalashda namoyon bo‘ladi. Estetika
tabiatdagi, jamiyatdagi moddiy va ma’naviy madaniyat buyumlarida aks etgan,
shuningdek estetik ongning paydo bulishi, rivojlanishi va vazifasi to‘g‘risidagi
qonuniyatlarni, obyektiv borliqni estetik bilishning muhim usullaridan biridir.
Go‘zallik bilan uchrashish kishida estetik his, ruhiy hayajon, begaraz quvonch
uyg‘otadi. Estetik xisda idrok etilayotgan voqelikka nisbatan xudbinlik oxangi,
shaxsiy manfaat nuqtai nazaridan garazli qarashlar bo‘lmaydi N. G.
Chernishevskiy bu to‘g‘rida shunday yozadi: “Kishidagi guzallik hosil qilgan
sezgi, odam eng yaqin kishisi bilan uchrashganda paydo buladigan porloq
quvonchga o‘xshaydi. Biz go‘zallikni beqiyos sevamiz, undan eng yaqin
kishimizni uchratganda quvongandek zavqlanib quvonamiz”.
Go‘zallik insoniyatning butun tarixiy taraqqiyoti davomida yaratiladi va
madaniy-tarixiy tajribaning bir kismini tashkil etadi. Uning mavjudligi,
obyektivligi yosh avlodga estetik tajribani sistemali ravishda singdirish va shu
orqali ularning estetik tomondan taraqqiy etishini ta’minlaydigan estetik tarbiya
nazariyasining faol usullarini ishlab chikishga yo‘naltiradi. Bunda tarbiya va ta’lim
jamiyatning estetik madaniyatini o‘zlashtirishning asosiy vositasi xisoblanadi.
Estetik va ahloqiy tarbiyaning o‘zaro bog‘liqligi shundaki, kishining go‘zallikni
idrok etishdan uvonishi uning boshqa kishilarga yaxshilik qilganidan xursand
bo‘lishiga o‘xshab ketadi. Aksincha, go‘zallikni ko‘ra bilmaslik, undan
zavqlanmaslik yomon ishlarni qilishga olib keladi. San’atning tarbiyaviy kuchi
shundaki, u odamni hayotdagi voqealarni, hodisalarni chuqur his-hayajon bilan
6

 Bolalarning yoshiga mos yondashuv : Har bir yosh bosqichida
bolalarning estetik rivojlanishiga qarab faoliyatlar va metodlar moslashtiriladi.
Masalan, kichik yoshdagi bolalar bilan o‘yin orqali, kattaroq yoshdagilar bilan esa
san'at va madaniyat asarlari yordamida estetik tarbiya beriladi.
 O‘yin va mashg‘ulotlar : Estetik tarbiya jarayonida o‘yinlar,
mashg‘ulotlar va turli ijodiy faoliyatlar orqali bolalar estetik his-tuyg‘ularni
rivojlantirishga erishadilar. Bu metodlar bolalarga estetik qadriyatlarni ko‘rsatishda
muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi.
 Samarali didaktik materiallar : Estetik tarbiyaning samarali tashkil
etilishida didaktik materiallarning ahamiyati katta. Rassomchilik asarlari, musiqa
asboblari, raqs qo‘shiqlari va tabiat suratlari bolalarni estetik rivojlantirishda asosiy
vositalardan hisoblanadi.
Metodologik yondoshuvlarning muhimligi. Ilk va maktabgacha yoshdagi
bolalar estetik tarbiyasini metodologik asoslashda ilmiy tadqiqotlar va psixologik
jihatlar katta ahamiyatga ega. Bolalar psixologiyasini, uning estetik rivojlanish
jarayonini tushunish, tarbiyachi uchun metodlarni to‘g‘ri tanlash va ularni
amaliyotda samarali qo‘llash imkonini beradi.
Shunday qilib, estetik tarbiya metodologik asoslari bolalarning estetik his-
tuyg‘ularini rivojlantirishda, ularni go‘zallikni anglashga va qadrlashga o‘rgatishda
katta rol o‘ynaydi. Yaxshi tashkil etilgan metodlar bolalarning estetik
rivojlanishiga va umumiy shaxs sifatida shakllanishiga katta ta'sir ko‘rsatadi.
12

hayajonlantiradigan, uning xayol va hislariga ta’sir etuvchi narsa tevarak-atrofdagi
yorqin, jonli taassurotlardir.
Badiiy faoliyatning hamma turlarida ham ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish
estetik idrok va hislarni rivojlantirish bilan bog‘liq holda olib boriladi. Agar bola
qishki tabiatning go‘zalligini his eta olsa, u albatta shu go‘zallikni rasmda,
hikoyasida aks ettiradi. Agar bola badiiy adabiyotlardagi obrazlarni idrok eta olsa,
undagi qahramonlar bola tushunchasiga yaqin bo‘lsa, bunday kitoblar bolalar
o‘yini uchun kerakdir.
Bolalarga estetik zavq uyg‘otish uchun ularga kuzatilayotgan narsaning
mazmuni va ahamiyatini tushuntirish kerak. Bola-larning hislariga ta’sir etish
uchun bu hali yetarli emas. Eng muhimi, bu yerda kattalarning namunasidir.
Tarbiyachi-ning o‘zi zavqlansa, ortiqcha so‘zlarsiz go‘zallikka qiziqish uyg‘ota
oladi va bolalarda estetik kechinmalar paydo qila oladi.
Bolalar tarbiyachidan “Nima uchun oltin kuz deyiladi?”- deb so‘rashadi,
tarbiyachi istirohat bog‘iga borib ko‘ramiz, deb javob beradi. Bog‘ta borishganda
bolalarga taklif etadi: “Sayr qilib daraxtlarni, yo‘lkalarni kuzatamiz”. Bog‘ning eng
xushmanzara joyiga kelganda bolalar to‘xtab, jim atrofga nazar tashlashadida,
nima uchun oltin kuzligini tushundik. Chunki barglar tillaga o‘xshaydi. “Ana qizil
barglar”, deyi-shadi ular hayajon bilan. Shamol bo‘lishi bilan barglar yerga tushadi
yo‘lkalar esa gilamga o‘xshaydi. Ko‘chaga sayrga chiqishadi. Tarbiyachi bolalarga
shunday deydi: “Biz hozir sizlar bilan bog‘cha ko‘chasidan yurib o‘tamiz. Sizlar
diqqat bilan kuzatib boringlar, kim qanday chiroyli narsa ko‘rsa, sayrdan keyin
so‘zlab beradi”.
Shuni ta’kidlash kerakki, ajoyibot yonimizdadir, bolalar-ni shu ajoyibotni
ko‘ra bilishga, undan hayratlana olishga o‘rgatish lozim. Tabiatning go‘zalligini va
ajoyibligini inson hayot go‘zalligiga, san’at go‘zalligi va ajoyibotiga aylantiradi.
Jonajon tabiat estetik tarbiyaning qudratli vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Tevarak-
atrofdagi tabiat go‘zalligi hatto eng kichik bolani ham quvontiradi. Uning tuyg‘ular
va xayollarda saqlangan go‘zalligi bolalikda ayniqsa yorqin va chuqur idrok
qilinadi, inson bularni butun hayoti davomida esidan chiqarmaydi.
18

Estetik tarbiyaning dasturini ishlab chiqishda uning mazmuni quyidagi
yo‘nalishlarni qamrab oladi:
1. Tabiatga oid mashg‘ulotlar : Bolalarni tabiat bilan tanishtirish, turli
fasllarning go‘zalligini ko‘rsatish, tabiat hodisalarini tushuntirish.
2. San’at faoliyatlari : Bolalarni musiqa, tasviriy san’at va teatr bilan
tanishtirish. Yoshga mos kuylar, ertaklar va rasm chizish texnikalarini o‘rgatish.
3. O‘yin orqali tarbiya : Tasavvur va ijodiy yondashuvga asoslangan
o‘yinlarni tashkil qilish. Ranglar, shakllar va tasvirlar bilan ishlash o‘yinlari.
4. Axloqiy qadriyatlar : Bolalarni estetik go‘zallik orqali axloqiy
tushunchalar bilan tanishtirish.
Dastur asosida reja tuzish jarayoni .
Dastur asosida bolalarning estetik rivojlanishini kunlik va oylik rejalar
asosida tashkil qilish lozim. Rejalarni ishlab chiqishda:
 Bolalarning yosh va qobiliyat darajasiga e’tibor qaratiladi;
 Mashg‘ulotlar xilma-xil bo‘lishi ta’minlanadi;
 Mashg‘ulotlarda zamonaviy pedagogik texnologiyalar qo‘llanadi;
 Faoliyatlar estetik bilimlarni oshirish va amaliy ko‘nikmalarni
rivojlantirishga yo‘naltiriladi.
Rejada har bir mashg‘ulotning maqsadi, vazifalari, foydalaniladigan
metodlar va kutilayotgan natijalar aniq ko‘rsatiladi. Masalan:
 Haftalik reja: “Tabiat go‘zalligini kuzatish” mashg‘uloti, “Sevimli
ranglarim” mavzusida rasm chizish, “O‘yinchoqlar sayohati” teatr o‘yini.
 Oylik reja: Ranglar va shakllar haqidagi bilimlarni mustahkamlash,
musiqa tinglash va ijro qilishni o‘rganish.
Dastur va rejalarning ahamiyati .
Dastur va rejalarning puxtaligi estetik tarbiya jarayonining samaradorligini
ta’minlaydi. To‘g‘ri ishlab chiqilgan dastur bolalarda nafaqat go‘zallikni his
qilishni shakllantiradi, balki ularni ijodiy va hissiy rivojlanishiga ham yordam
21

bajarishi, musiqa ostida chiroyli xarakatlar qilishi va xokazolar shular jumlasiga
kiradi.
Ko‘pchilik pedagog va psixologlarning tadqiqot ishlari bolalarning ijodiy
faoliyatlari, hissiyotlari, estetik tasavvurlarining o‘ziga xos xususiyatini va ulardagi
estetik tasavvur va hissiyotlarning qanday rivojlanishini ochib bergan. Bu
tekshirishlar bolalardagi estetik tasavvur va issiyotlarni rivojlantirishni ulardagi
ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishbilan birga qo‘shib olish borish kerak, degan
xulosaga olib keldi. Estetik tasavvurning o‘ziga xosligi shundaki, idrokning boshsa
turlariga qaraganda narsalarni his qilish shakli “ko‘rinadigan” va “eshitiladigan”
narsalar butunlay boshqa mazmun kasb etadi. Oddiy idrok qilishda narsalarning
ko‘rinishi, ohangdorligi unchalik muhim bulmay, balki uning ahamiyati muhimdir.
Estetik idrok qilishda eng muhimi idrok qilayotgan narsaning obrazi, uning ifodali
tomonlarini, nozik ranglarini ko‘ra bilish talab qilinadi. Shuning uchun estetik
tarbiya yuqori darajadagi sensor madaniyatni, kuzatuvchanlikning rivojlangan
bo‘lishini talab etadi. Kishi narsa va hodisalarga go‘zallik mezoniga asoslangan
holda, alohida yondoshgandagina estetik kechinmalar paydo bo‘ladi. Estetik hislar
fikrlash bilan bevosita bog‘liqdir.
Estetik kechinmalarda hap doim xayol ishtirok etadi, bu siz guzallikni idrok
etish ham, ijodiy faoliyatni rivojlantirish ham mumkin emas. Xayol faoliyat
jarayonida shakllanadi. O‘yin, rasm chizish, ertaklarni eshitish xayolning ishlashini
talab etadi. Dastlabki va xayol faoliyat jarayonida narsalar bilan ta’sir etish
natijasida yuzaga keladi. Keyingi bosqichlarda esa ijodiy faollikning tashqi
shakllaridan sekin-asta fikrlashga utadi. Bola rayem chizganda yoki uynaganda
obrazni tasvirlashdan yoki ifodalashdan oldin shu obrazni xayolida yaratadi.
Badiiy asarlarni idrok qilganda ham xuddi shunga uxshash voqea yuz
beradiki, bolalar asardagi qahramonlarga xayolan qo‘shilib, ularning xatti-
xarakatlarida uz xayollari bilan qatnasha boshlaydilar. Demak, estetik kechinmalar
murakkab xodisa bo‘lib, hissiyotlar, xayol va fikrning faol ishlashini, uz fikr va
hissiyotlarini ifodalashga, faoliyatga ehtiyoj turilishi kabi xususiyatlarni o‘z ichiga
oladi.
8

o Rasm chizish, bo‘yoqlar bilan ishlash va shakllar yasash bolalarning
tasavvurlarini kengaytiradi.
o Ranglar uyg‘unligini tushunish orqali bolalarda estetik did shakllanadi.
o Tasviriy san’at bolalarning qo‘l motorikasini rivojlantiradi va ijodiy
ifodalanishga imkon beradi.
Teatr va dramatik o‘yinlar :
o Ertak va spektakllarni tomosha qilish bolalarda hissiy taassurot uyg‘otadi.
o Rolli o‘yinlarda ishtirok etish orqali bolalar nafaqat ijodkorlikni, balki
estetik hissiyotlarini ham rivojlantiradilar.
Madaniyatning o‘rni . Madaniyat bolalarga o‘z xalqi va boshqa
millatlarning boy an’analarini, qadriyatlarini o‘rgatish vositasidir.
Milliy qadriyatlar orqali tarbiya :
o Bolalarga xalqning urf-odatlari, xalq o‘yinlari va milliy kiyimlari bilan
tanishtirish orqali ularning milliy estetik tuyg‘ulari rivojlanadi.
o Milliy musiqa va xalq qo‘shiqlari bolalarda vatanparvarlik va go‘zallikka
mehr uyg‘otadi.
Madaniy tadbirlar :
o Bolalarni teatr, muzey, san’at ko‘rgazmalari kabi madaniy muhitlarga olib
borish ularga san’atni amaliy tushunish imkonini beradi.
o Bunday tadbirlar bolalarning madaniyatga qiziqishini oshiradi va ular
uchun estetik tarbiyaning haqiqiy hayotdagi namunasini ko‘rsatadi.
San'at va madaniyat vositalarini qo‘llash usullari . San'at va madaniyat
orqali estetik tarbiyani amalga oshirishda quyidagi usullardan foydalaniladi:
 Bolalar musiqa chalib, rasm chizib yoki qo‘l mehnati bilan shug‘ullanish
orqali san’atni amaliy o‘rganadilar.
 Bolalar san’at asarlarini kuzatib, ular haqida fikr yuritishlari orqali
go‘zallikni anglashga o‘rganadilar.
23

Bolalar nafaqat tashqi dunyoni, balki o‘zlarining ichki dunyolarini, his-tuyg‘ularini
va hissiy tajribalarini ham tasavvur qilishni o‘rganadilar.
2. Ijodiy faoliyat . Bolalar estetik tarbiyasini shakllantirishda ijodiy
faoliyatlar muhim o‘rin tutadi. Bu faoliyatlar rassomchilik, qo‘l san'ati, musiqa ijro
etish, raqs qilish kabi turli mashg‘ulotlarni o‘z ichiga oladi. Ijodiy faoliyatlar
bolalarga o‘z fikrlarini ifodalashga, go‘zallikni yaratishga va uni qadrlashga imkon
beradi. Bu usul orqali bolalar nafaqat estetik bilimlarni, balki ijodiy fikrlash va
mustaqil tasavvurlarni rivojlantiradilar.
3. San'at asarlarini tahlil qilish . Bolalar estetik tarbiyasini shakllantirishda
san'at asarlari muhim vositadir. Rassomchilik, musiqa va adabiyot kabi san'at
turlari bolalarni go‘zallikni sezishga o‘rgatadi. Ular san'at asarlarini kuzatish va
tahlil qilish orqali nafaqat uning estetik jihatlarini, balki san'atning mazmunini ham
anglab yetadilar.
4. Tabiat bilan aloqada bo‘lish . Tabiat o‘zining go‘zalligi va xilma-xilligi
bilan bolalar estetik tarbiyasida katta rol o‘ynaydi. Bolalar tabiatni kuzatib, uning
rang-barangligi, shakllari va tovushlari orqali go‘zallikni anglashni o‘rganadilar.
Tabiatdagi o‘zgarishlar, mevali daraxtlar, gul va hayvonlar bolalarning estetik
sezgirligini rivojlantirishga yordam beradi.
5. Faoliyatga asoslangan metod . Estetik tarbiya jarayonida faoliyatga
asoslangan yondoshuvlar qo‘llaniladi. Bu metod orqali bolalar turli san'at
faoliyatlarida ishtirok etishadi. Masalan, qo‘l san'ati, raqs, teatr va musiqa orqali
estetik qobiliyatlar rivojlanadi. Bu usul bolalarga estetik tushunchalarni amaliy
faoliyat orqali o‘rgatishga yordam beradi.
Estetik tarbiyaning metodologik asoslari. Ilk va maktabgacha yoshdagi
bolalar estetik tarbiyasining metodologik asoslari pedagogik jarayonning
muvaffaqiyatli tashkil etilishiga yordam beradi. Ushbu metodologiya bolalarning
hissiy va estetik rivojlanishini ta'minlashga qaratilgan yondoshuvlarni o‘z ichiga
oladi.
1. Shaxsga yo‘naltirilgan yondoshuv . Har bir bola o‘ziga xosdir, shuning
uchun estetik tarbiya metodlari bolalarning individual xususiyatlarini hisobga
10

idrok etishga majbur etadi. Estetik tarbiy mehnat tarbiyasi bilan chambarchas
bogliqdir.
Mehnat faoliyati bolalarni quvontiradi, ular bironta foydali ishni bajarayotib
kerakli narsani yasayotib, o‘zlarining kuch va imkoniyatlari o‘sib borayotganini
sezadilar. “Go‘zallik quvonchisiz mehnat quvonchi bo‘lmaydi,- deb yozgan edi V.
A. Suxomlinskiy,- ammo bo‘larda go‘zallik bola ega bo‘layotgan narsa emas, balki
birinchi navbatda u yaratayotgan narsadir. Mehnat quvonchi - bu turmush
quvonchidir”. Agar inson estetik jihatdan tarbiyalangan bo‘lsa, u xar qanday qiyin
ishda ham go‘zallikni ko‘ra oladi va uni yaxshi, zo‘r shavq-zavq bilan bajaradi.
San’at uzining hissiy ta’sir kuchi bilan kishining faqat hissini emas, fikr va
irodasini ham maftun etadi, uning tarbiyalovchi roli ham mana shunda namoyon
bo‘ladi, shuning uchun u estetik tarbiyaning mazmuni va vositasi xisoblanadi.
Estetik tarbiya axloqiy, aloqiy, mehnat va jismoniy tarbiyabilan
chambarchas bog‘liqdir. Estetik va ahloqiy tarbiyaning o‘zaro bog‘liqligi shundaki,
kishining go‘zallikni idrok etishdan quvonishi uning boshqa kishilarga yaxshilik
qilganidan xursand bo‘lishiga o‘xshab ketadi. Aksincha, go‘zallikni ko‘ra
bilmaslik, undan zavqlanmaslik yomon ishlarni qilishga olib keladi. San’atning
tarbiyaviy kuchi shundaki, u odamni hayotdagi voqealarni, hodisalarni chuqur his-
hayajon bilan idrok etishga majbur etadi. Estetik tarbiy mehnat tarbiyasi bilan
chambarchas bog‘liqdir. Mehnat faoliyati bolalarni quvontiradi, ular bironta
foydali ishni bajarayotib kerakli narsani yasayotib, o‘zlarining kuch va
imkoniyatlari o‘sib borayotganini sezadilar. “Go‘zallik quvonchisiz mehnat
quvonchi bo‘lmaydi,- deb yozgan edi V. A. Suxomlinskiy,- ammo bularda guzallik
bola ega bo‘layotgan narsa emas, balki birinchi navbatda u yaratayotgan narsadir.
Mehnat quvonchi-bu turmush
quvonchidir”.
Agar inson estetik jihatdan tarbiyalangan bo‘lsa, u har qanday qiyin ishda
ham go‘zallikni ko‘ra oladi va uni yaxshi bajaradi. Estetik va jismoniy tarbiya
o‘rtasida mustahkam bog‘lanish bor. Kishining kamolotisiz uning go‘zalligini
tasavvur etib bo‘lmaydi. Uning chiroyli gavda tuzilishi, harakatlarni chiroyli
7

1.2. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining metodologik
asoslari
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining metodologik
asoslari, ularni go‘zallikni anglash, qadrlash va tasavvur qilish qobiliyatlarini
rivojlantirishga qaratilgan turli pedagogik yondoshuvlarni o‘z ichiga oladi. Estetik
tarbiya metodlari bolalarning hissiy, ruhiy va intellektual rivojlanishiga xizmat
qiladi. Ushbu bo‘limda estetik tarbiyaning asosiy metodologik yondoshuvlarini,
metod va usullarini tahlil qilamiz.
Pedagogik nazariyalar va metodologik yondoshuvlar .
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining metodologik
asoslari, bolalarni go‘zallikni anglash va qadrlashga o‘rgatish jarayonida
qo‘llaniladigan asosiy yondoshuvlar, metodlar va usullarni o‘z ichiga oladi. Ushbu
metodologiya bolalar shaxsining estetik jihatdan rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan
nazariy, amaliy va pedagogik yondoshuvlarni belgilaydi.
Estetik tarbiyaning metodlari :
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasini tashkil etishda
quyidagi metodlar qo‘llaniladi:
1. Tasavvurni rivojlantirish . Estetik tarbiyaning birinchi va asosiy
metodlaridan biri bolalarda tasavvurni rivojlantirishdir. Bu metod, bolalarga atrof-
muhitdagi go‘zallikni, ranglar va shakllarni tanishtirish orqali amalga oshiriladi.
9

 Guruhda spektakllar qo‘yish yoki qo‘shiq kuylash orqali bolalarda
jamoaviy estetik tajriba shakllanadi.
 Bolalarga madaniy mazmunga ega ertaklarni o‘qish va hikoyalar aytib
berish orqali ularning estetik didi boyitiladi.
San'at va madaniyat orqali estetik tarbiyani amalga oshirish natijasida
bolalarda quyidagi o‘zgarishlar kuzatiladi:
 Go‘zallikni anglash va qadrlash qobiliyatlari rivojlanadi;
 Ijodiy qobiliyatlar va tasavvur kengayadi;
 Milliy va jahon madaniyatiga nisbatan qiziqish va hurmat shakllanadi;
 Bolalar o‘z his-tuyg‘ularini estetik tarzda ifodalay olish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Shunday qilib, san'at va madaniyat vositalari orqali amalga
oshiriladigan estetik tarbiya bolalarning nafaqat ijodiy rivojlanishini ta’minlaydi,
balki ularning hissiy-intellektual salohiyatini ham kengaytirib, barkamol shaxs
bo‘lib shakllanishiga xizmat qiladi.
2.3. Estetik tarbiyani baholash va uning samaradorligini o‘lchash
Estetik tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning muhim qismi – bu
tarbiyaning natijadorligini baholash va uning samaradorligini aniqlashdir. Estetik
tarbiyani baholash, bolalarda go‘zallikni tushunish va qadrlash qobiliyatlarini
shakllantirish darajasini aniqlash orqali amalga oshiriladi. Bu jarayon bolalar
estetik rivojlanishini doimiy kuzatib borish, pedagogik faoliyatni takomillashtirish,
mavjud muammolarni aniqlash va ularni hal qilishga xizmat qiladi.
Baholash jarayoni muayyan metodlar asosida tashkil etiladi va uning asosiy
maqsadi estetik tarbiyaning samaradorligini oshirishga qaratilgan. Bolalarning
ijodiy qobiliyatlari, go‘zallikni anglash darajasi, turli san’at turlari bilan
qiziqishlari va ulardagi axloqiy-estetik qadriyatlarning shakllanganlik darajasi
baholashning asosiy yo‘nalishlari hisoblanadi.
Baholashning asosiy mezonlari. Estetik tarbiyani baholashda quyidagi
mezonlar muhim ahamiyatga ega:
1. Bilim va tushunchalar darajasi . Bolalarning tabiat, san’at va madaniyat
haqida olgan bilimlari asosiy ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Ular go‘zallikni
24

2. Milliy va xalqaro tajribalarni qo‘llash . Milliy madaniy merosni estetik
tarbiya dasturlariga singdirish bilan birga, xalqaro tajribadan foydalanish ham
muhim ahamiyatga ega. Turli millatlarning madaniyati va san’atini o‘rganish
bolalarda dunyoqarashning kengayishiga xizmat qiladi.
3. Bolalar uchun maxsus estetik dasturlarni joriy qilish . Ilk va
maktabgacha yoshdagi bolalar uchun maxsus ishlab chiqilgan dasturlar ularning
yosh xususiyatlariga mos ravishda estetik tarbiya jarayonini tashkil etishda muhim
ahamiyat kasb etadi. Ushbu dasturlar bolalarning yoshiga mos ravishda musiqa,
rangtasvir, qo‘l mehnati va boshqa ijodiy faoliyat turlarini o‘z ichiga oladi.
4. Ota-onalar ishtirokini kuchaytirish . Estetik tarbiyada ota-onalar
faolligini oshirish kelajakdagi yutuqlarga erishishda muhim omil bo‘ladi. Ota-
onalarga bolalarni estetik rivojlantirish bo‘yicha maslahatlar berish va ularni
tarbiya jarayoniga jalb qilishning yangi shakllarini ishlab chiqish zarur.
Rivojlanish yo‘llari
1. San’at va madaniyat markazlari bilan hamkorlik . San’at markazlari,
teatrlarga tashriflar va madaniy tadbirlarda qatnashish bolalarning estetik
rivojlanishiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Bu yo‘nalishda maktabgacha ta’lim
muassasalari va madaniy tashkilotlar hamkorligini yo‘lga qo‘yish zarur.
2. Tabiat va atrof-muhitni o‘rgatish orqali estetik rivojlanish . Bolalarni
tabiat go‘zalligini anglashga o‘rgatish va ularda atrof-muhitni asrash madaniyatini
shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Tabiatda ekskursiyalar o‘tkazish, bolalarga
o‘simliklar va hayvonlar dunyosi bilan yaqindan tanishish imkoniyatini yaratish
orqali ularning estetik hissiyotlarini rivojlantirish mumkin.
3. Ijodiy faoliyatni kengaytirish . Rangtasvir, musiqiy ijrochilik, drama,
qo‘l mehnati kabi ijodiy mashg‘ulotlarni ko‘paytirish orqali bolalarning go‘zallikni
his qilish qobiliyatini rivojlantirish mumkin. Ularning ijodiy ishlarini ko‘rgazmalar
shaklida taqdim etish, musobaqalar tashkil etish bolalarda motivatsiyani oshiradi.
4. Pedagoglarning malakasini oshirish . Estetik tarbiyani samarali amalga
oshirish uchun pedagoglarning malakasini oshirish zarur. Maxsus treninglar va
27

1. Bolalarni hayotdagi, voqelikdagi go‘zallikni tushunishga, sevishga,
tabiatda va turmushda, yaratuvchilik mehnatida, ijtimoiy hayotda, kishilar xatti-
harakatida bolalarga tushunarli bo‘lgan go‘zalliklarni ko‘ra bilishga o‘rgatish.
Ularda estetik his, estetik did, estetik munosabatni tarbiyalash, kuchlari yetganicha
hayotda go‘zallik yaratishda faol ishtirok etish istagini tarbiyalash.
2. Bolalarni badiiy ijodning turli janrlarida (badiiy asar, musiqa, qo‘shiq,
rasm va boshqalar) yaratilgan san’at asarlarini ko‘rish, tushunish va sevishga
o‘rgatish orqali ularda estetik ong qirralarini shakllantirish; chiroylini xunuk-dan,
g‘amginlikni xursandchilikdan farqlay olish; ranglarni, shakl, tovushlarni bir-
biridan ajrata olish kabi sensor etalonlar bilan tanishtirish.
3. Bolani san’atning turli sohalari: ashula, o‘yin, she’r o‘qish, qayta hikoya
qilish, ijodiy faoliyat (ijodiy o‘yin, hikoya qilib, rasm chizish, biror narsa yasash
yoki qurish) ka-bilarda yanada faolroq harakat qilish va o‘zini ko‘rsata bilishga
o‘rgatish. Bular orqali bolalarda badiiy ijodiy qobiliyatni, xayolni o‘stirish, fazoviy
va rang munosabatlari-ni, mo‘ljalga olish, ko‘rish xotirasi, qo‘llarni chaqqon
harakat qildira olish malakasi, jo‘shqin kayfiyatni ko‘rsatuvchi hissiy sezgirlikni
rivojlantirish va h. k.
Yuqorida ko‘rsatilgan vazifalar asosida maktabgacha tarbiya yoshidagi
bolalarning har bir yosh guruhlarida estetik tarbiya berishning mazmuni va
metodlari ishlab chiqiladi. Estetik tarbiyaning mazmuni bolaning estetik faoliyati
orqali amalga oshiriladigan bilim, malaka va ko‘nikmalarni, estetik hissiyot,
qiziqish, estetik ehtiyoj, estetik did va mulohazalarni tarbiyalashni o‘z ichiga oladi.
Bular quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi:
-o‘yin, mehnat jarayonida, maishiy faoliyatda ijtimoiy va tabiat voqealari
bilan tanishtirish orqali tevarak-atrofdagi borliqqa nisbatan estetik munosabatni
tarbiyalash;
-san’at asarlari (badiiy tarbiya) vositasida estetik tarbiya berish.
Pedagogika fanida bolalarni chizishga, loy va plastilindan narsalar yasashga,
ashula aytishga va shunga o‘xshashlarga o‘rgatish metodikasi mukammal ishlab
chiqilgan. Bola ijodining mazmuniga ta’sir etadigan asosiy vosita, bolani
17

MUNDARIJA:
KIRISH ................................................................................................................ 3
I-BOB. ILK VA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR ESTETIK
TARBIYASINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Estetik tarbiyaning ta'rifi va ahamiyati........................................................... 5
1.2. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining metodologik
asoslari …………………………………………………………………………... 9
1.3. Estetik tarbiya jarayonining asosiy tarkibiy
qismlari………………………... 13
1.4. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning estetik rivojlanishidagi muhim
omillar …………………………………………………………………………... 15
II-BOB. I LK VA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR ESTETIK
TARBIYASINI AMALIYOTDA TASHKIL ETISH
2.1. Estetik tarbiyaning dastur va rejalarini ishlab
chiqish..................................... 20
2.2. San'at va madaniyat orqali estetik tarbiyani amalga
oshirish………………... 22
2.3. Estetik tarbiyani baholash va uning samaradorligini
o‘lchash……………… 24
2.4. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining istiqboli va
rivojlanish yo‘llari................................................................................................. 26
XULOSA…………...…………………………………………………………... 28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................ 30
2

qanday tushunishlari, san’atning turli ko‘rinishlarini farqlashlari va ular haqida fikr
yuritish qobiliyatlari baholashga asos bo‘ladi.
2. Ijodiy faoliyatdagi muvaffaqiyatlar . Bolalarning rasm chizish, musiqani
ijro etish, qo‘l mehnati bilan shug‘ullanish yoki boshqa ijodiy ishlarni bajarishdagi
qobiliyatlari muhim baholash mezonidir. Ularning o‘z g‘oyalari bilan ishlash,
ijodiy fikrlash va yangi narsalarni yaratishga bo‘lgan intilishlari baholanishi kerak.
3. Hissiy rivojlanish darajasi . Bolalarning turli xil san’at asarlari, ranglar,
tovushlar va shakllarga bo‘lgan hissiy munosabati ularning estetik rivojlanish
darajasini belgilaydi. Go‘zallikni his qilish, turli obrazlarni talqin qilish va ulardan
estetik zavqlanish qobiliyati ham muhim mezon hisoblanadi.
4. Axloqiy-estetik qadriyatlar . Go‘zallikka hurmat, uni himoya qilish,
atrof-muhitni obod qilishga bo‘lgan intilish ham estetik tarbiyaning samarasini
baholash uchun muhimdir. Bolalarning jamoaviy ishlar va badiiy tadbirlarda
ishtirok etishdagi mas’uliyati va xulq-atvori ham ahamiyatga ega.
Estetik tarbiyani baholashda quyidagi usullar qo‘llaniladi:
1. Kuzatish. Pedagoglar mashg‘ulot davomida bolalarning faoliyatini
kuzatib, ularning qiziqishlari, ishtiyoqi va ijodiy faoliyatlaridagi intilishlarini
baholaydi. Shuningdek, bolalarning ijodiy ishlari (rasmlar, qo‘l mehnati
buyumlari) orqali ularning rivojlanish darajasi aniqlanadi.
2. Test va savolnomalar . Bolalarning go‘zallikni anglash, san’at va
madaniyat haqidagi bilimlarini o‘lchash uchun testlar va savolnomalardan
foydalanish samarali hisoblanadi. Bu usul orqali bolalarning mavzu bo‘yicha
qanchalik ma’lumotga ega ekanliklarini bilib olish mumkin.
3. Amaliy faoliyatni tahlil qilish . Bolalar tomonidan bajarilgan ijodiy ishlar
sifatini baholash ham samarali usullardan biridir. Ularning o‘z g‘oyalarini hayotga
tatbiq etish qobiliyatlari, ijodiy ishlarning original va sifatli bo‘lishi baholash
mezonlari sifatida xizmat qiladi.
4. Intervyu va suhbatlar . Bolalar, ularning ota-onalari va tarbiyachilar bilan
suhbatlar o‘tkazish orqali estetik tarbiyaning natijalarini aniqlash mumkin. Ushbu
25

san’atning turli ko‘rinishlari bilan bog‘liq bo‘lishidadir. Har qaysi bayram o‘z
g‘oyasiga ega bo‘lib, u bolalarga yorqin obrazlar orqali ta’sir ko‘rsatadi.
II-BOB. I LK VA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR
ESTETIK TARBIYASINI AMALIYOTDA TASHKIL ETISH
2.1. Estetik tarbiyaning dastur va rejalarini ishlab chiqish
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarda estetik tarbiyani samarali tashkil
qilish uchun puxta ishlab chiqilgan dastur va rejalar zarur. Ushbu dasturlar estetik
rivojlanishning barcha jihatlarini qamrab oluvchi tizimli yondashuv asosida ishlab
chiqilishi lozim. Dastur va rejalar bolalarning yoshiga, individual ehtiyojlariga,
hamda pedagogik jarayonning asosiy maqsadlariga muvofiq ravishda tuziladi.
Dastur ishlab chiqishning maqsadi va vazifalari .
Estetik tarbiyaning dasturini ishlab chiqishda asosiy maqsad – bolalarda
go‘zallikni his qilish, uni qadrlash va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishdir. Shu
bilan birga, dastur quyidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi:
 Bolalarning tabiat, san’at va ijtimoiy muhitni estetik tushunish
ko‘nikmalarini rivojlantirish;
 Ijodiy faoliyatni rag‘batlantirish, estetik qiziqishlarni oshirish;
 Rassomchilik, musiqa, qo‘l mehnati, teatr o‘yinlari kabi estetik faoliyat
turlariga oid amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish;
 Axloqiy va estetik qadriyatlarni uyg‘unlashtirish.
Dastur tarkibi va mazmuni .
20

seminarlar orqali pedagoglarga zamonaviy uslub va yondashuvlarni o‘rgatish
mumkin.
5. Estetik tarbiyani integratsiyalash . Estetik tarbiyani boshqa o‘quv fanlari
bilan bog‘lash orqali bolalarning dunyoqarashini kengaytirish mumkin. Masalan,
matematika va rangtasvirni birlashtirib, shakl va ranglar haqidagi bilimlarni
mustahkamlash mumkin.
Estetik tarbiyaning istiqboli va rivojlanish yo‘llari har bir bolaning
individual xususiyatlarini hisobga olgan holda shakllantirilishi lozim. Ushbu
jarayonda zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish, ota-onalar bilan hamkorlikni
rivojlantirish va ijodiy faoliyat turlarini kengaytirish muhim ahamiyatga ega. Shu
bilan birga, estetik tarbiya orqali bolalarda nafaqat go‘zallikni his qilish, balki
ma’naviy va axloqiy qadriyatlarni shakllantirishga alohida e’tibor qaratish zarur.
XULOSA
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasi ularning hayotida
muhim o‘rin tutadi, chunki bu davr inson shaxsiyatining shakllanishidagi eng
muhim bosqichlardan biridir. Bolalarning estetik tarbiyasi ularning atrof-muhitga
nisbatan go‘zallikni anglash, qadrlash va ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirish
imkonini beradi. Estetik tarbiya faqat san’at va madaniyat bilan cheklanmay, u
bolalarning kundalik faoliyatlari, muloqoti va o‘yinlarida ham o‘z ifodasini topadi.
Estetik tarbiyaning ahamiyati :
 Estetik tarbiya bolalarning qiziqishlari, his-tuyg‘ulari va tasavvurlarini
rivojlantirishda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi.
 Go‘zallikni anglash va uni qadrlash qobiliyati orqali bolalar o‘z ma’naviy
va axloqiy dunyosini boyitadi.
28

Pedagogik yondoshuvlar . Estetik tarbiya jarayonida pedagoglar tomonidan
quyidagi metodlardan foydalaniladi:
 O‘yin orqali tarbiya : O‘yin bolalar uchun eng tabiiy faoliyat
hisoblanganligi sababli, estetik tarbiya elementlarini o‘yin orqali bolalarga
yetkazish samarali bo‘ladi.
 Rag‘batlantirish : Bolalarning ijodiy ishlariga e’tibor berib, ularni har
doim maqtab, yaxshi natijalarga erishishga undash.
 Individuallashtirilgan yondoshuv : Har bir bolaning qobiliyatini,
qiziqishlarini va ehtiyojlarini hisobga olib, estetik tarbiyaviy ishlarni tashkil etish.
1.4. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning estetik rivojlanishidagi
muhim omillar
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning estetik rivojlanishi ularning atrof-
muhitni anglash, his qilish, va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bilan bog‘liq. Bu
jarayon bolalarning o‘ziga xos yosh xususiyatlari, ularning qiziqishlari va
ehtiyojlarini hisobga olgan holda tashkil qilinadi. Bolaning estetik hissiyotlarini
rivojlantirishda bir nechta muhim omillar mavjud.
Avvalo, atrof-muhit bolalarning estetik dunyoqarashini shakllantirishda katta
ahamiyatga ega. Bolalar tabiat go‘zalligini kuzatish orqali go‘zallikni his qilishni
o‘rganadilar. Masalan, daraxtlarning barglari, gulning rang-barangligi, qushlarning
sayrashi kabi tabiatning oddiy jihatlari ularda hissiy zavq uyg‘otadi. Uy sharoitida
esa tartib, tozalik va bezaklarning mavjudligi ham bolalarda go‘zallikka bo‘lgan
qiziqishni shakllantiradi. Oila a’zolarining madaniy muhitga bo‘lgan munosabati
va san’atga qiziqishi ham bolaga bevosita ta’sir qiladi.
Bolalarning estetik rivojlanishi jarayonida pedagoglarning roli juda katta.
Tarbiyachilar bolalarning individual qobiliyatlari va ehtiyojlarini hisobga olib,
ularga mos mashg‘ulotlar tashkil etishlari lozim. Rassomchilik, musiqa, teatr
o‘yinlari kabi faoliyatlar bolalarning nafaqat ijodiy, balki estetik qobiliyatlarini
ham rivojlantiradi. Ayniqsa, tasavvurga asoslangan mavzuli o‘yinlar bolalarda
15

San’at va madaniyat integratsiyasi . Bolalar uchun maxsus musiqiy,
tasviriy san’at va qo‘l mehnati to‘garaklarini tashkil etish orqali ularning estetik
rivojlanishini jadallashtirish.
Bolalarni tabiiy go‘zallikka jalb qilish . Bolalarni tabiatni o‘rganishga jalb
qilish, ularga atrof-muhitni kuzatish va himoya qilish madaniyatini singdirish
orqali estetik hissiyotlarini rivojlantirish.
Texnologiyalarni joriy etish . Interaktiv o‘yinlar, virtual ekskursiyalar va
boshqa innovatsion texnologiyalardan foydalanish orqali bolalarning estetik
tarbiyasini boyitish.
Ota-onalar ishtirokini oshirish . Bolalarning estetik tarbiyasida ota-
onalarning rolini kuchaytirish maqsadida maxsus treninglar va maslahatlar tashkil
etish zarur. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasi nafaqat ularning
shaxsiy rivojlanishiga, balki jamiyatda madaniyat va axloqiy qadriyatlarni
shakllantirishga ham xizmat qiladi. Bu jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish
uchun samarali pedagogik yondashuvlarni qo‘llash, ota-onalar bilan hamkorlik
qilish va ta’lim dasturlarini takomillashtirish kerak. Faqat ana shu omillarni
hisobga olish orqali estetik tarbiyaning to‘liq va mukammal natijalarga erishishini
ta’minlash mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 10-noyabrdagi
"Maktabgacha ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, tarbiyalanuvchilarning
estetik va ma'naviy rivojlanishini ta'minlash bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi
PF-2282-sonli farmoni
2. O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim vazirligi. (2022). Maktabgacha ta’lim
muassasalarida estetik tarbiya asoslari . Tashkent: O‘zbekiston Ta’lim vazirligi
nashriyoti.
3. Abdurahmanov, A. (2021). Ilk ta’lim va maktabgacha yoshdagi bolalar
tarbiyasi . Tashkent: O‘zbekiston xalq nashriyoti.
4. Iskandarov, M. (2019). Pedagogik texnologiyalar va metodlar . Tashkent:
O‘zbekiston ta’lim nashriyoti.
30

Sayr, ekskursiya vaqtida tarbiyachi bolalarning diqqatini tabiatning rang-
barangligiga, uning o‘zgarishi va uyg‘unligiga qaratadi, tabiat hodisalariga qiziqish
uyg‘otadi, unga muhabbat va ehtiyotkorlik munosabatini tarbiyalaydi, asrab-
avaylashga o‘rgatadi. Bularning hammasi bolalarning estetik didlarini tarbiyalaydi,
ular kishilarning mehnat natijalarini yaqqol ko‘rib, atrofdagi go‘zallik inson
mehnati tufayli yuzaga kelishiga ishonch hosil qiladilar. Musiqa bolalarning
kayfiyatini ko‘tarib ertalabki badan tarbiyada yangray boshlaydi. Iilning quruq va
issiq vaqtlarida ekskursiya, sayr va o‘yin vaqtlarida ashulalar ijro etilishi kerak, bu
bolalarni yanada bir-biriga yaqinlashtiradi, ruhini ko‘taradi. Maydonchada mehnat
qilish jarayonida ijro etilgan ashula harakat ritmini uyg‘unlashtiradi, bolalarga
mehnat quvonchini bag‘ishlaydi.
Bolalarda estetik idrokning rivojlanishi uchun ularni haqiqiy san’at asarlari
bilan tanishtirish zarur. Radio, oynai jahonda san’at ustalari va tengdoshlari ijro
etgan asarlar bolalarning estetik rivojlanishida katta yordam beradi. Ashula aytib
o‘yinga tushishda asosan xalq ijodi asarlaridan foydalaniladi, bu bolalarni ahloqiy-
estetik tarbiyalash uchun g‘oyat qimmatli vositadir. Bolalar xalq kuylari va
obrazlarini ijro etayotib, xalq tili va kuyining hamohangligini, ravonligini bilib
oladilar. Bu bolalarda vatanparvarlik hislarini tarbiyalaydi, musiqaviy didini
shakllantiradi, bolalarni zamonaviy va klassik kuylarni idrok eta olishga
tayyorlaydi. Ashula va raqsga tushishga o‘rgatishda faqat to‘g‘ri aytish va to‘g‘ri
harakat qilishni emas, balki ifodali aytish va yengil, chiroyli va latofat bilan raqsga
tushishga o‘rgatiladi. Bolalarning badiiy qobiliyatlarini tarbiyalash masalasi
ularning ijodiy o‘sishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Shuning uchun bolaga
o‘rgatish, undagi ijodiy tashabbusni rivojlantirish ishi bir-biri bilan uzviy aloqada
amalga oshirilishi lozim. Pedagog tarbiyaviy nuqtai nazardan yondashib, bola
ijodining eng birinchi, hali to‘liq namoyon bo‘lmagan tomonini seza bilishi va
baholay olishi kerak, bu bilan u boladagi kamolot yo‘lini to‘g‘ri belgilashi
mumkin. MTMda o‘tkaziladigan bayramlar bolalarga chuqur ta’sir etadi.
Bayramning tarbiyaviy kuchi va o‘ziga xosligi uning g‘oyaviy va estetik mazmuni
19

beradi. Bunday yondashuv bolalarning o‘z qobiliyatlarini ochib berishiga va estetik
dunyoqarashini kengaytirishiga xizmat qiladi.
Natijada, bolalar estetik tarbiya orqali nafaqat o‘z shaxsiy ehtiyojlarini
qondiradilar, balki jamiyatda estetik qadriyatlarni anglashga tayyor, ijodkor va
madaniyatli shaxs sifatida shakllanadilar.
2.2. San'at va madaniyat orqali estetik tarbiyani amalga oshirish
San'at va madaniyat estetik tarbiyaning eng samarali vositalaridan biri
bo‘lib, ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarda go‘zallikni his qilish, qadrlash va
estetik dunyoqarashni rivojlantirishga yordam beradi. San'at va madaniyat
vositalaridan foydalanish bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bilan
birga, ularda hissiy dunyoni boyitadi va estetik zavq olish ko‘nikmalarini
shakllantiradi.
San'atning o‘rni . San'at bolalarning go‘zallikni anglash qobiliyatini
shakllantirishning o‘ziga xos quroli hisoblanadi. Har bir san’at turi bolalarning
rivojlanishida o‘ziga xos ahamiyatga ega:
Musiqa :
o Musiqiy asarlarni tinglash orqali bolalar kuy va ritmni his qilishni
o‘rganadilar.
o Yoshga mos qo‘shiqlarni kuylash, musiqiy asboblarni sinab ko‘rish
bolalarda ijodkorlikni rag‘batlantiradi.
o Musiqa orqali bolalar nafaqat tovushning go‘zalligini, balki hissiy
kechinmalarni ham o‘zlashtiradilar.
Tasviriy san’at :
22

olishga asoslanadi. Shaxsga yo‘naltirilgan yondoshuvda pedagog har bir bolaning
estetik qobiliyatlarini rivojlantirishda uning shaxsiy ehtiyojlari va qiziqishlariga
mos metodlarni tanlaydi.
2. Bolalar faoliyatini rag‘batlantirish . Estetik tarbiyaning samarali tashkil
etilishi uchun bolalarni faoliyatga rag‘batlantirish zarur. Bolalarni ijodiy faoliyatga
jalb qilish, ular bilan suhbatlar o‘tkazish, san'at asarlarini ko‘rish va tahlil qilish
orqali estetik tushunchalarni shakllantirish mumkin. Pedagog bu faoliyatlarda
bolalar bilan birga ishtirok etib, ularni yuksak estetik qadriyatlarni qadriga yetishga
o‘rgatadi.
3. Ko‘zgu metod . Ko‘zgu metod estetik tarbiya jarayonida bolalarning his-
tuyg‘ularini anglash va ularni ifodalashga yordam beradi. Bolalar san'at asarlarini
kuzatish orqali ularning his-tuyg‘ularini anglab yetadilar va ular haqida o‘z
fikrlarini bildirishadi. Bu metod bolalarning estetik sezgirligini rivojlantirishga
yordam beradi.
4. Estetik bilimlarning amaliy shakllari . Estetik tarbiyaning metodologik
asoslarida bolalarga estetik bilimlarni amaliy shakllarda berish zarur. Bu bilimlar
nafaqat nazariy, balki amaliy faoliyatlar orqali bolalarga o‘rgatiladi. Masalan,
san'at asarlari va tabiiy go‘zallikni kuzatish, ijodiy ishlar yaratish orqali bolalar
estetik bilimlarni chuqurroq o‘zlashtiradilar.
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining metodologik
asoslari bolalarning shaxs sifatida rivojlanishi, ularning estetik sezgirligini
shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Ushbu metodlar bolalar nafaqat go‘zallikni
anglash va qadrlashni, balki o‘z his-tuyg‘ularini ifodalashni va yaratishni
o‘rganadilar. Estetik tarbiyaning samarali tashkil etilishi bolalarning ijodiy
salohiyatini rivojlantirishga, ularni madaniy qadriyatlar bilan tanishtirishga va
jamiyatda o‘z o‘rnini topishga yordam beradi.
Estetik tarbiya metodlarining qo‘llanilishi . Estetik tarbiya metodlarini
amaliyotda qo‘llashda pedagogning roli muhimdir. Pedagoglar bolalarning estetik
tarbiyasini tashkil etishda quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
11

 Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining nazariy
asoslarini o‘rganish.
 Estetik tarbiyaning metodik yondoshuvlarini tahlil qilish va ularning
amaliyotdagi ahamiyatini aniqlash.
 Maktabgacha ta'lim tizimida estetik tarbiyani rivojlantirishga doir
mavjud qonuniy asoslarni o‘rganish.
 Estetik tarbiyaning samaradorligini oshirish uchun amaliy tavsiyalar
ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti: Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik
tarbiyasi jarayoni va uning o‘qitish metodlari.
Kurs ishining pedmeti. Estetik tarbiyaning nazariy asoslari, metodlari va
amaliy jihatlari, shuningdek, bu jarayonda maktabgacha ta'lim muassasalarining
o‘rni va roli.
Kurs ishining metodik asosi. Ta'lim va tarbiya jarayonlarini o‘rganish
uchun pedagogik tahlil, kuzatish, intervyu, o‘rganish va tajriba metodlari
qo‘llaniladi. Shuningdek, nazariy metodlar, jumladan, kontseptual tahlil va
solishtirish usullari orqali mavzu chuqur o‘rganiladi.
Kurs ishining tuzilmasi. Kurs ishi quyidagi qismlardan iborat:
I bob . Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining nazariy
asoslari
 1.1. Estetik tarbiyaning ta'rifi va ahamiyati
 1.2. Estetik tarbiyaning metodologik asoslari
 1.3. Estetik tarbiya jarayonining tarkibiy qismlari
 1.4. Estetik rivojlanishda muhim omillar
II bob . Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasini amaliyotda
tashkil etish
 2.1. Estetik tarbiyaning dastur va rejalarini ishlab chiqish
 2.2. San'at va madaniyat orqali estetik tarbiyani amalga oshirish
 2.3. Estetik tarbiyani baholash va samaradorligini o‘lchash
 2.4. Estetik tarbiyaning istiqboli va rivojlanish yo‘llari
4

 Bolalarning ijodiy salohiyatini rivojlantirish, ularda fikrlash va kuzatish
qobiliyatlarini shakllantirishda estetik tarbiya muhim o‘rin egallaydi.
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning estetik tarbiyasidagi muhim
jihatlar:
1. Shaxsiyat shakllanishi uchun asos yaratadi . Bolalikning ilk
bosqichlarida shakllanadigan hissiy dunyo va estetik hissiyotlar keyingi hayotdagi
xulq-atvorning asosini tashkil etadi. Estetik tarbiya bolalarning atrof-muhitni
o‘rganish va go‘zallikni his qilish jarayonida ularga mustahkam asos yaratadi.
2. Estetik tarbiyaning jamiyatdagi roli . Jamiyatda estetik tarbiyani
rivojlantirish, bolalarga nafaqat san’at va madaniyatni sevishni o‘rgatadi, balki
ularga o‘z fikrlarini erkin ifodalash, ijodiy faoliyatni amalga oshirish imkoniyatini
ham beradi. Bu esa kelajakda ma’naviy va axloqiy jihatdan boy jamiyatni
shakllantirishga xizmat qiladi.
3. Rivojlanishning metodik asoslari . Estetik tarbiyaning muvaffaqiyati
zamonaviy pedagogik yondashuvlar va innovatsion metodlardan foydalanishga
bog‘liq. Bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olib, o‘yin, musiqiy
mashg‘ulotlar, qo‘l mehnati va tasviriy san’at kabi faoliyat turlari orqali ularda
estetik ko‘nikmalarni rivojlantirish zarur.
Muammolar va istiqbollar. Hozirgi kunda ilk va maktabgacha yoshdagi
bolalar estetik tarbiyasini amalga oshirishda bir qator muammolar mavjud,
jumladan:
 Pedagoglarning yetarli malakaga ega bo‘lmasligi.
 Ta’lim jarayonida estetik tarbiyaga yetarli e’tibor qaratilmasligi.
 Bolalarni zamonaviy san’at va texnologiyalardan foydalangan holda
estetik rivojlantirishning yetarli darajada tashkil etilmasligi.
Bu muammolarni bartaraf etish uchun:
 Ta’lim dasturlarini takomillashtirish ,
 Pedagoglarning malakasini oshirish ,
 Estetik tarbiyada zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ,
 Oilalar bilan yaqindan hamkorlik qilish kabi choralar ko‘rish zarur.
29

Ushbu tuzilma mavzuning har bir jihatini chuqur o‘rganishga imkon beradi,
nazariy va amaliy jihatlarni yaxshilab tahlil qilishga xizmat qiladi.
I-BOB. ILK VA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR ESTETIK
TARBIYASINING NAZARIY ASOSLARI
1.1. Estetik tarbiyaning ta'rifi va ahamiyati
Estetik tarbiya juda keng tushuncha bo‘lib, unga tabiat, mehnat, ijtimoiy
hayot, turmush va san’atga estetik munosabatitarbiyalash kiradi.Estetik tarbiya o‘z
navbatida bolalarga bir qismi hisoblanadi. U aynirqsa axloqiy tarbiya bilan uzviy
bog‘liqdir.
San’at va hayot go‘zalligi bilan tanishtirib borish,hissini tarbiyalab
qolmay, shu bilan bir birida uning xayol va fantaziyasini ham rivojlantiradi.
Bolalarni go‘zallikka oshno qilish ularda hayotiy voqealarni turri tushunish,
olijanob his-tuyg‘ularni va intilishlarni shakllantirishga yordam beradi. Bolalarda
go‘zallikni idrok qilishni tarbiyalash orqali ularda boshqa kishilarning
kechinnmalarini xis eta bilish, kishilarning xursandchiliklariga sherik bo‘lish,
qayg‘usini birga baham kurish kabi xususiyatlar tarkib toptiriladi. Estetik
taraqqiyot shaxsning estetik ongi, munosabati va estetik faoliyatining shakllanishi
va takomillashuvida o‘zoro talab etadigan jarayondir. Shaxsning estetik taraqqyoti
ijtimoiy-tarixiy va estetik tajribani ijodiy o‘zlashtirish natijasida yuzaga keladi. Bu
har xil yo‘llar va shakllar orqali amalga oshiriladi.
Shaxsning estetik jihatdan rivojlanishida ma’lum maqsadga qaratilgan
ta’lim va tarbiya hal etuvchi rol o‘ynaydi. Estetik ehtiyoj-kishi borliqni, badiiy
faoliyatni uning har xil ko‘rinishlarida estetik idrok etishga undovchi subyektiv
omildir. Estetik ehtiyoj guzallik turrisidagi fanning rivojlanish qonuniyatlarini
yanada chuquroq o‘rganishga undaydi. Estetik qiziishq shaxsni san’at asarlarini,
tevarak-atrofdagi borliqni estetik idrok etishga va estetik faoliyatga yunaltiradi.
5

1.3. Estetik tarbiya jarayonining asosiy tarkibiy qismlari
Estetik tarbiya jarayoni bolalar shaxsining rivojlanishida muhim o‘rin tutadi.
Bu jarayonning muvaffaqiyati estetik tarbiyaning asosiy tarkibiy qismlarini to‘g‘ri
tashkil etishga bog‘liq. Quyida estetik tarbiya jarayonining eng muhim tarkibiy
qismlari batafsil bayon etiladi:
Maqsad va vazifalar . Estetik tarbiya jarayonining asosiy maqsadi –
bolalarning go‘zallikni anglash, qadrlash va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish
orqali ularni madaniy jihatdan rivojlantirishdir. Bu maqsadga erishish uchun
quyidagi vazifalar bajariladi:
 Bolalarda estetik hissiyotlarni uyg‘otish, ularni tabiatning, san’atning va
kundalik hayotning go‘zalliklari bilan tanishtirish.
 Bolalarning tasavvuri va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ularga o‘z
dunyoqarashini ifoda etish imkoniyatlarini taqdim etish.
 Estetik qadriyatlarni shakllantirish va bolalarga go‘zallik tushunchasini
ularning yoshiga mos ravishda yetkazish.
 Ularni madaniy tadbirlarda faol ishtirok etishga o‘rgatish va ijodiy
faoliyatga rag‘batlantirish.
Mazmun. Estetik tarbiya mazmuni ko‘p qirralidir va bolalarning rivojlanish
bosqichlarini hisobga oladi. Uning asosiy tarkibiy qismlari quyidagicha:
13

usul orqali bolalarning qiziqishlarini, san’atga bo‘lgan munosabatlarini va estetik
rivojlanish holatini bilib olish mumkin.
Samaradorlikni oshirish yo‘llari. Estetik tarbiyani samarali amalga
oshirish uchun pedagogik jarayonlarni doimiy tahlil qilib borish, dasturlarni
zamonaviy san’at va madaniyat talablari asosida yangilash zarur. Bundan tashqari,
bolalarning individual qobiliyatlarini aniqlash va ularga mos metodlarni qo‘llash
orqali tarbiya jarayonini takomillashtirish lozim.
Bolalarning estetik tarbiyasini baholash nafaqat tarbiyaviy ishlarning
natijadorligini oshirishga, balki bolalar dunyoqarashini kengaytirishga, ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishga va ularning hayotga bo‘lgan qiziqishlarini
orttirishga xizmat qiladi. Bu esa estetik tarbiyaning jamiyat uchun ahamiyatini
yana-da kuchaytiradi.
2.4. Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining istiqboli
va rivojlanish yo‘llari
Estetik tarbiya bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, go‘zallikni
qadrlash va atrof-muhitga estetik munosabatni shakllantirishda muhim ahamiyat
kasb etadi. Zamonaviy ta’lim tizimida estetik tarbiyani rivojlantirish uchun
strategik yondashuvlar ishlab chiqilishi lozim. Chunki bolalarning estetik
rivojlanishi, ularning kelajakdagi axloqiy va ma’naviy fazilatlari hamda ijodiy
salohiyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Estetik tarbiyaning istiqboli
1. Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish . Bolalar estetik tarbiyasida
texnologiyalardan foydalanish muhim o‘rin egallaydi. Virtual va kengaytirilgan
haqiqat texnologiyalari orqali bolalar go‘zallikni ko‘proq anglash imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Masalan, interaktiv o‘yinlar, 3D-muzey ekskursiyalari yoki ijodiy
dasturlar orqali ularning san’at va madaniyat bilan tanishuvi osonlashadi.
26

5. G‘ulomov, K. (2018). Estetik tarbiya va uning zamonaviy uslublari .
Tashkent: Ta’lim va ilm.
6. Jumaniyozov, B. (2020). San’at va madaniyat orqali bolalar tarbiyasi .
Tashkent: Akademiya nashriyoti.
7. Akbarova, M. (2017). Maktabgacha yoshdagi bolalarning estetik
rivojlanishi . Tashkent: O‘zbekistonda ta’lim.
8. Shukurova, N. (2021). Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning san’ati
va tarbiyasi . Tashkent: Ukituvchi nashriyoti.
9. Fayzullayev, I. (2019). Pedagogik yondoshuvlar va metodik asoslar .
Tashkent: Fan va ta’lim.
10. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. (2019). O‘zbekiston
Respublikasida maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishga doir qaror . Tashkent:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy hujjatlari.
11. Tashkent davlat pedagogika universiteti. (2020). Pedagogik ta’lim
metodikasi va psixologiyasi . Tashkent: TDPU nashriyoti.
12. Sodiqov, T. (2018). Estetik tarbiya va uning pedagogik ahamiyati .
Tashkent: Ta’lim-innovatsiya nashriyoti.
13. Usmonov, Sh. (2017). Maktabgacha ta’limda san’at va madaniyat
o‘qitish metodlari . Tashkent: O‘zbek pedagogikasi.
14. Rakhimov, S. (2021). Estetik tarbiyaning metodik asoslari . Tashkent:
Xalq ta’limi.
Internet saytlar.
1. www.ziyonet.uz – O‘zbekistonning ta’lim sohasiga oid rasmiy
ma’lumotlar va ilmiy tadqiqotlar.
2. www.edu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Ta’lim vazirligi tomonidan
taqdim etilgan ta’lim va pedagogik metodlar haqidagi materiallar.
3. www.natlib.uz – O‘zbekiston Milliy kutubxonasi, ilmiy adabiyotlar va
tadqiqot materiallari uchun onlayn manba.
4. www.tdpu.uz – Tashkent davlat pedagogika universitetining rasmiy sayti,
pedagogik metodlar, ilmiy ishlar va ma’ruzalar.
31

1. Tabiat bilan tanishtirish : Bolalarga tabiatning go‘zalliklarini ochib berish
va uni himoya qilish ahamiyatini tushuntirish orqali ularda tabiatga nisbatan mehr-
muhabbat va ehtirom hissini uyg‘otish.
2. San’atni o‘rgatish : Musiqa, rassomchilik, teatr, adabiyot kabi san’at
turlaridan foydalanib, bolalarning estetik qiziqishlarini rivojlantirish.
3. Go‘zallikni yaratish : Bolalarni ijodiy jarayonlarga jalb qilish orqali
ularda o‘z kuchlari bilan go‘zallik yaratish ishtiyoqini uyg‘otish.
4. Madaniy qadriyatlarni shakllantirish : Bolalarga milliy va umuminsoniy
qadriyatlarni singdirish orqali estetik qarashlarini kengaytirish.
Shakllar . Estetik tarbiya jarayonini amalga oshirish uchun turli shakllardan
foydalaniladi:
1. Mashg‘ulotlar : Bolalar bilan musiqa, rasm chizish yoki qo‘l san’atlari
bo‘yicha tashkil etiladigan mashg‘ulotlar estetik tarbiyaning muhim qismi
hisoblanadi.
2. Tabiatni kuzatish : Tabiat qo‘ynida bolalarga atrof-muhitning
go‘zalliklarini tushuntirish va ularni qiziqarli savol-javob shaklida o‘rganish.
3. Madaniy tadbirlar : Teatr tomoshalariga tashrif buyurish, madaniy
festivallarni kuzatish yoki ularda qatnashish.
4. Ijodiy faoliyat : Bolalarning erkin ijod qilishlari uchun sharoit yaratish,
masalan, erkin rasm chizish yoki hikoya yozish.
Vositalar . Estetik tarbiyada ishlatiladigan vositalar bolalarning yosh
xususiyatlariga mos tanlanadi:
 San’at vositalari : Bo‘yoqlar, qog‘oz, loy va boshqa materiallardan
foydalanib, bolalarning tasavvurlarini rivojlantirish.
 Tabiiy vositalar : Tabiatdagi rang-baranglik va xilma-xillikni bolalarga
ko‘rsatish, masalan, daraxtlar, gullar, osmonning rangi.
 Adabiy asarlar : Ertaklar, hikoyalar, she’rlar orqali bolalarda estetik his-
tuyg‘ularni uyg‘otish.
 Teatr va spektakllar : Bolalarning rol o‘ynashi orqali ularning his-
tuyg‘ularini va estetik fikrlashlarini rivojlantirish.
14

5. www.olx.uz – Ta’lim sohasidagi tadqiqotlar va pedagogik metodikalarni
taklif qiluvchi sayt.
6. www.literature.uz – O‘zbekiston adabiyoti, san’ati va tarbiyasi bo‘yicha
ma’lumotlar.
7. www.schools.uz – Maktabgacha va umumiy ta’lim muassasalari haqida
axborot manbasi.
8. www.museums.uz – O‘zbekiston madaniy merosi va san’ati haqidagi
onlayn resurslar.
9. www.san’at.uz – O‘zbekistonning san’ati va madaniy merosi haqida
yangiliklar, maqolalar va tahlillar.
10. www.fan.uz – O‘zbekiston ilmiy va texnik rivojlanishi bilan bog‘liq
yangiliklar va ilmiy ishlar.
32

ijodkorlikni oshiradi va ularga o‘z his-tuyg‘ularini estetik shaklda ifodalash
imkonini beradi.
San’at estetik tarbiyaning ajralmas qismi hisoblanadi. Bolalarni yoshlariga
mos kuylar va musiqiy asarlar bilan tanishtirish, ular bilan birgalikda qo‘shiqlar
kuylash musiqaga bo‘lgan qiziqishni oshiradi. Shuningdek, bolalarning tasviriy
san’atga oid faoliyatlari, masalan, rasm chizish yoki rang-barang shakllarni yasash,
ular uchun ijodiy o‘yin shaklida tashkil qilinishi kerak. Ertaklar va spektakllar
orqali bolalar nafaqat go‘zallikni tushunishni o‘rganadilar, balki axloqiy
qadriyatlarni ham o‘zlashtiradilar.
Bolalarning estetik rivojlanishida oila muhitining ahamiyati katta. Oila
a’zolari birgalikda madaniy tadbirlarda qatnashishlari, masalan, teatr yoki san’at
ko‘rgazmalariga borishlari orqali bolalarda estetik qadriyatlarni shakllantirishga
yordam beradi. Uy sharoitida ota-onalar bilan birga rasm chizish, qo‘shiqlar
kuylash yoki qo‘l mehnati bilan shug‘ullanish bolalarning go‘zallikni his qilish
qobiliyatini mustahkamlaydi.
Bolalar o‘zlari yaratgan narsalar orqali estetik dunyoqarashlarini yanada
rivojlantiradilar. Masalan, rangli bo‘yoqlar bilan ishlash, loydan buyumlar yasash,
yoki qog‘ozdan shakllar kesib chiqish kabi faoliyatlar nafaqat ularning
ijodkorligini, balki sabr-toqat va estetik didni ham rivojlantiradi. Bolalarga kichik
loyihalar berish, masalan, "Sevimli hayvonim" mavzusida rasm chizish, ularni
ijodiy fikrlashga undaydi va o‘z mehnatidan zavqlanishni o‘rgatadi.
Umuman olganda, ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning estetik
rivojlanishi ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, unda tabiat, san’at, pedagogik yondashuv
va oilaning ta’siri uyg‘unlashgan holda amalga oshiriladi. To‘g‘ri yo‘naltirilgan
estetik tarbiya bolalarda nafaqat ijodiy salohiyatni rivojlantiradi, balki ularni
jamiyatda o‘z o‘rnini topishga, hissiy dunyosini boyitishga va ijtimoiy jihatdan
barkamol bo‘lishga tayyorlaydi.
Estetik tarbiyaning vazifalari tarbiyaning umumiy maqsadlaridan kelib
chiqib, bolalarning yosh imkoniyatlariga qarab belgilanadi. Estetik tarbiya oldida
quyidagi vazifalar turadi:
16

Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar estetik tarbiyasining mazmun mohiyati

Купить