Ipak yo'li bank hisobot - Экономика - Инфографика

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	189.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Инфографика
Предмет	Экономика

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

216 Продаж

Ipak yo'li bank hisobot

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT
DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
“BANK ISHI” KAFEDRASI
4-kurs 60410500 – “Bank ishi va auditi” bakalavriat ta’lim yo‘nalishi
4-kurs guruh talabasi
ning
AMALIYOT DAFTARI
Toshkent- 2024

5- kurs guruh talabasi
ning
(ismi- sharifi)
Amaliyot joyi (amaliyot obyektining to‘liq nomi va manzili)
Amaliyot o‘tash muddati yil « » dan yil « »
gacha
Universitetdan tayinlangan rahbar

(ismi- sharifi)
Kafedra mudiri M.Rustamov

(imzo)
Talaba
yil « »

da amaliyot joyiga keldi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi)
Bank (filiali) rahbari

(ismi- sharifi) (imzo)
(muhr o‘rni)

AMALIYOT O‘TASH REJA JADVALI
№ Amaliyotning namunaviy mavzulari Ish
kunlari
soni
1. Ipak yo’li bank ning umumiy faoliyati bilan tanishish. 5
2. Ipak yo’li bankning mijozlar bazasini o’rganish. Bank mijozlariga
ko’rsatiladigan bank xizmatlari turlari bilan tanishish. 5
3. Тijorat banki tomonidan mijozlarga bank hisobvaraqlarini ochish
tartibi va ularning turlari bilan tanishish. Depozit (omonat)
operatsiyalarini amalga oshirish tartibi. 5
4. Тijorat bankida hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirish usullari
bilan tanishish. Тijorat banki (filiali)da 1- va 2-kartotekalarni
hisobga olish va yuritish tartibini o’rganish. 5
5. Тijorat banki (Yashnobod)ning plastik kartochkalar bo’yicha
operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari bilan tanishish. Bank
tomonidan plastik kartochkalar bo’yicha ko’rsatiladigan bank
xizmatlarini o’rganish. 5
6. Tijorat banklari passivlari operatsiyalari va bank faoliyatining
asosiy ko‘rsatkichlarining dinamikasi va tahlili (yillik moliyaviy
hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 10
7. Tijorat banklari aktivlari tarkibi va ularning joylashishi
hamda sifatining tahlili (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik
ma’lumotlarni yig‘ish) 10
8. Bank tomonidan xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi va
mijozni kreditga layoqatliligini baholash tahlili (yillik moliyaviy
hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 5
9. Pul muomalasini tashkil etish, ular bo‘yicha me’yoriy-
huquqiy hujjatlar bilan tanishish va o‘rganish (yillik moliyaviy
hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 5
10. Tijorat banklari tomonidan valyuta operatsiyalarini amalga oshirish

tartibi va tahlili (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik
ma’lumotlarni yig‘ish) 5
11. Bankning daromadlari, xarajatlari va foydasini shakllanishi va
ularning tahlili, mavjud muammolar va ularni hal etish maqsadida
amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy yo‘nalishlari va
mazmunini o‘rganish (yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik
ma’lumotlarni yig‘ish) 10
12. Tijorat banklarining yangi xizmat turlari va uning qo‘llanilish
amaliyoti hamda xorijiy davlatlarning ayni shu tizimdagi
ko‘rsatkichlari bilan qiyosiy tahlilini amalga oshirish
(yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish) 5
Jami 75
Universitetdan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

1-mavzu. Ipak yo’li bankning umumiy faoliyati bilan tanishish.
"Ipak Yo'li" aksiyadorlik innovatsiya tijorat banki 1990 yildan buyon
faoliyat yuritib kelmoqda. Bugungi kunga kelib, bank litsenziyasi asosida ishlaydi.
Bosh ofis Toshkent shahrida joylashgan.
2013 yildan beri Bankning aktsiyadori Osiyo taraqqiyot banki hisoblanadi.
Ushbu bitim OTBning Markaziy Osiyo mintaqasidagi birinchi sarmoyasi bo'ldi.
2020 yil ortasida - Germaniyaning taraqqiyot moliya instituti DEG-Deutsche
Investitions-und Entwicklungsgesellschaft mbH va Triodos Investment
Management (o‘zining Triodos Microfinance Fund orqali) «Ipak Yo‘li» AITB
aksiyadorlik kapitaliga deyarli 25 million AQSh dollariga teng investitsiya
kiritishdi. Investorlar yangi chiqarilgan aksiyalarni sotib olish yo‘li bilan bankning
aksiyadorlik kapitalidagi minoritar ulushini qo‘lga kiritdi, bu ularning
O‘zbekistondagi bankning aksiyadorlik kapitaliga kiritgan ilk investitsiyasi
hisoblanadi.
Boshqaruvi (bosh bo limi) Toshkent shahrida joylashgan. Mirzo Ulug'bekʻ
(Toshkent sh.), Navoiy (Navoiy sh.) filiallari, Umar (Samarqand sh.), Namangan
(Namangan sh.) mintaqaviy filiallari bor. Bankning asosiy aksiyadorlari „Baraka“
universal lizing kompaniyasi, „O zbekinvest“ milliy eksport-import sug urta
ʻ ʻ
kompaniyasi, „Kafolat“ davlat-aksiyadorlik sug urta kompaniyasi va b. (jami
ʻ
aksiyadorlari soni 400 dan ortiq; 2002). Bank faoliyat yuritayotgan hududlarda
yakka tartibdagi tadbirkorlar, kichik va o rta biznes korxonalari, davlat tashkilotlari
ʻ
va muassasalariga bank xizmatlari ko rsatish, korporativ mijozlarga xizmat
ʻ
ko rsatish tizimi yo lga qo yilgan. Bank keng ko lamdagi bank xizmatlari va kredit
ʻ ʻ ʻ ʻ
operatsiyalari bilan bir qatorda lizing, faktoring va loyihalarni moliyalashtirish
operatsiyalarini, naqd va naqd bo lmagan valyuta mablag'lari bilan amalga
ʻ
oshiriladigan amaliyotlarni, mijozlar (8 mingga yaqin) nomidan qimmatli qog ozlar
ʻ
bozorida amaliyotlarni o tkazadi. Xalqaro moliya muassasalari bilan hamkorlik
ʻ
qiladi.
Bankning asosiy maqsadi – jismoniy va yuridik shaxslarga yuqori sifatli
moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish, O‘zbekistonda tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash,

shuningdek, ilg‘or texnologiyalarni bank xizmatlariga joriy etish orqali moliyaviy
xizmatlar bozorida yetakchilikni saqlab qolishdan iborat. Bugungi kunda bankning
filiallari butun mamlakat bo‘ylab faoliyat yuritib, keng miqyosdagi xizmatlar
majmuasini taqdim etmoqda.
Bank tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
jismoniy shaxslar uchun omonat turlari, bank kartalari, ipoteka va iste'mol
kreditlari, valyuta ayirboshlash operatsiyalari, mobil ilova orqali masofaviy bank
xizmatlari, yuridik shaxslar uchun hisob-kitob-kassa xizmatlari, investitsion
loyihalarni moliyalashtirish, eksport-import bitimlarini qo‘llab-quvvatlash, garovga
mol-mulk olish, akkreditiv va kafolat xatlari kabi murakkab moliyaviy vositalar.
“Ipak Yo‘li” banki mijozlar ishonchini qozonish va ularning ehtiyojlariga
tezkor javob berish uchun raqamli texnologiyalarni faol joriy etib kelmoqda. Bank
mobil ilovasi, internet-banking, SMS xabarnoma, onlayn kredit rasmiylashtirish
kabi xizmatlar orqali o‘z mijozlariga zamonaviy, qulay va xavfsiz xizmatlarni
taqdim etadi.
Bankning moliyaviy ahvoli yildan-yilga yaxshilanib bormoqda. Kredit
portfeli, omonatlar hajmi, to‘lov aylanmasi va boshqa moliyaviy ko‘rsatkichlar
bank faoliyatining barqarorligini ko‘rsatmoqda. Bundan tashqari, bank xalqaro
moliyaviy institutlar bilan hamkorlikni rivojlantirib, xorijdan investitsiyalar jalb
qilmoqda.
“Ipak Yo‘li” banki ijtimoiy mas’uliyatli tashkilot sifatida ta’lim, sog‘liqni
saqlash, sport va ekologik loyihalarni qo‘llab-quvvatlash borasida ham faol ishtirok
etadi. Xususan, yosh tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash dasturlari, startap
loyihalarga grantlar, ijtimoiy loyihalar uchun homiylik ko‘rsatish kabi faoliyat
yo‘nalishlari mavjud.
“Ipak Yo‘li” banki O‘zbekiston moliya tizimidagi muhim subyektlardan biri
bo‘lib, mijozlarga ishonchli va zamonaviy xizmat ko‘rsatish, milliy iqtisodiyotni
rivojlantirish va xalqaro moliyaviy hamkorlikni kengaytirish borasida salmoqli
hissa qo‘shib kelmoqda.

O'zbekistondagi tijorat banklari faoliyatini tahlil qilish natijalariga ko'ra,
uning faoliyati ko'lami bo'yicha "Ipak Yo'li" banki 2021-yilning birinchi yarmida
13-o'rinni egallab turibdi, bozor ulushi 2,03 foizni tashkil etdi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

2-mavzu. Ipak yo’li bankning mijozlar bazasini o’rganish. Bank
mijozlariga ko’rsatiladigan bank xizmatlari turlari bilan tanishish.
Mijozlar bazasi tushunchasi;
Tijorat bankining asosiy faoliyat yuritish manbalaridan biri bu – uning
mijozlar bazasi dir. Mijozlar bazasi deganda bank bilan bevosita yoki bilvosita
moliyaviy munosabatda bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslar tushuniladi. Ular
quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
 Yuridik shaxslar : korxonalar, tashkilotlar, firmalar
 Jismoniy shaxslar : oddiy fuqarolar, tadbirkorlar
 Davlat tashkilotlari
 Chet ellik mijozlar va ekspatlar
Har bir mijoz turi bankning turli xil xizmatlaridan foydalanadi va bank o‘z
xizmatlarini shu ehtiyojlar asosida diversifikatsiya qiladi.
Mijozlar bazasini o‘rganish usullari;
Banklar o‘z mijozlari haqida quyidagi ma’lumotlarni doimiy monitoring
qilib boradi:
 Mijozlarning yosh toifasi, yashash joyi
 Moliyaviy holati, kredit tarixi
 Bank xizmatlaridan foydalanish chastotasi
 Bank kartalari soni va turi
 Mobil ilovadagi faolligi
Mazkur ma’lumotlar CRM tizimlari (Customer Relationship
Management) orqali avtomatlashtirilgan holda boshqariladi.
O‘zbekiston Respublikasi Ipak yo’li bankining Yashnobod filiali —
Toshkent shahrida joylashgan va keng ko‘lamli moliyaviy xizmatlarni ko‘rsatuvchi
yirik hududiy bo‘linmalardan biridir. Filial aholiga, kichik va o‘rta biznes
subyektlariga, yuridik shaxslarga zamonaviy bank xizmatlarini taklif qiladi.
Mijozlar bilan ishlashda zamonaviy texnologiyalar, elektron tizimlar va xizmat
sifati muhim o‘rinda turadi.

Yashnobod filiali o‘z faoliyatini quyidagi asosiy tamoyillar asosida olib
boradi:
 Mijozlarga xizmat ko‘rsatishda sifat va tezkorlik;
 Xavfsizlik va ishonchlilik;
 Yangi texnologiyalar asosida xizmatlar ko‘rsatish;
 Har bir mijozga individual yondashuv.
Mijozlar bazasini o‘rganish;
Yashnobod filialining mijozlar bazasi quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
Jismoniy shaxslar:
 Yashnobod tumani va unga yaqin hududlarda yashovchi aholining
bank xizmatlaridan foydalanuvchi qatlami;
 Talabalar, nafaqaxo‘rlar, o‘qituvchilar, davlat xizmatchilari;
 Iste'mol kreditlari va ipoteka xizmatlaridan foydalanuvchi mijozlar.
Yuridik shaxslar:
 Hududdagi kichik va o‘rta biznes vakillari;
 Savdo, ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish korxonalari;
 Davlat tashkilotlari va ularning bo‘linmalari;
 Shartnomali asosda doimiy hisob-kitob operatsiyalarini olib boruvchi
korxonalar.
Yakka tartibdagi tadbirkorlar:
 Mahalliy tadbirkorlar, fermerlar, servis xizmatlari ko‘rsatuvchi
shaxslar.
Mijozlar soni yildan-yilga ortib bormoqda, ayniqsa raqamli xizmatlar orqali
ro‘yxatdan o‘tgan foydalanuvchilar sonida sezilarli o‘sish kuzatilmoqda.
Filial tomonidan taqdim etiladigan asosiy bank xizmatlari;
Jismoniy shaxslarga xizmatlar:
 Bank plastik kartalari (UzCard, Humo, Visa, MasterCard) ochish va
xizmat ko‘rsatish;
 Omonat hisobvaraqlarini ochish va foizli daromad olish;

 Iste’mol kreditlari , avtokreditlar , ta’lim kreditlari , ipoteka
kreditlari ;
 Valyuta ayirboshlash xizmatlari ;
 Mobil ilova orqali to‘lov va nazorat qilish ;
 Naqd pul operatsiyalari , mablag‘ yechish va kiritish.
Yuridik shaxslarga xizmatlar:
 Hisob-kitob xizmatlari (hisob raqam ochish, o‘tkazmalar);
 Kreditlash (ishlab chiqarish, aylanma mablag‘lar, eksport-import
faoliyatiga);
 Valyuta operatsiyalari (xalqaro hisob-kitoblar, akkreditivlar,
konversiya);
 Lizing xizmatlari;
 Ish haqi loyihalari orqali xodimlarga kartochka ochish.
Elektron va onlayn xizmatlar:
 Milliy mobil ilova orqali balansni tekshirish, o‘tkazmalar;
 SMS xabarnoma ;
 Internet-banking va korporativ bank ilovalari .
Amaliyot davomida o‘rganilgan faoliyat turlari.
Amaliyot davomida quyidagi xizmatlar va jarayonlar bilan bevosita
tanishildi:
 Mijozlarga xizmat ko‘rsatish bo‘limida hujjatlarni rasmiylashtirish
tartibi;
 Kredit arizalarini to‘ldirish va dastlabki baholash mezonlari;
 Plastik kartalarni ochish, bloklash va almashtirish jarayonlari;
 Omonat liniyalari, ularning turlari, yillik foiz stavkalari;
 Hisob-kitob amaliyotlari, pul o‘tkazmalari, terminal va bankomatlar
bilan ishlash;
 Mijozlar bilan bevosita aloqa, murojaatlarni ko‘rib chiqish va maslahat
berish;

 Axborot xavfsizligi qoidalari, shaxsiy ma’lumotlar bilan ishlash
madaniyati.
Tahlil va kuzatishlar;
“Ipak Yo‘li” banki O‘zbekiston Respublikasidagi eng faol va ishonchli
tijorat banklaridan biri bo‘lib, yildan-yilga o‘z mijozlar bazasini kengaytirib
bormoqda. Bankning mijozlar bazasi jismoniy shaxslar (fuqarolar), yuridik
shaxslar (korxona va tashkilotlar), kichik va o‘rta biznes subyektlari, shuningdek,
tadbirkorlik bilan shug‘ullanuvchi yakka tartibdagi mijozlardan iborat.
Bank mijozlar bazasini shakllantirishda bir necha omillar muhim o‘rin
tutadi: xizmatlar sifati, texnologik qulayliklar, shaffoflik, tezkorlik, va eng asosiysi
– mijozga bo‘lgan individual yondashuv. “Ipak Yo‘li” banki har bir mijozga
alohida yondashib, ularning ehtiyojlarini chuqur o‘rganish orqali mos bank
mahsulotlari va xizmatlarini taklif etadi. Bu bankning ishonchli moliyaviy hamkor
sifatida tan olinishiga sabab bo‘lmoqda.
Bugungi kunda bank mijozlar bazasida yuz minglab jismoniy shaxslar
mavjud bo‘lib, ular turli moliyaviy xizmatlardan foydalangan holda o‘z moliyaviy
faoliyatini qulay tashkil etmoqdalar. Yuridik shaxslar esa bank bilan doimiy
hamkorlik qilib, hisob-kitob operatsiyalarini, ish haqi loyihalarini, eksport-import
hisob-kitoblarini va kreditlash xizmatlarini keng qo‘llashmoqda.
“Ipak Yo‘li” banki o‘z mijozlariga quyidagi asosiy bank xizmatlari turlarini
taklif etadi:
1. Jismoniy shaxslar uchun xizmatlar:
 Omonat xizmatlari: turli muddatli va foizli omonatlar (muddatsiz,
muddatli, maxsus foizli, onlayn omonatlar).
 Kreditlash xizmatlari: iste’mol krediti, ipoteka krediti, avtomobil
krediti, ta’lim uchun kreditlar, onlayn kreditlar.
 Plastik kartalar: mahalliy Humo va UzCard, xalqaro VISA va
MasterCard kartalari, virtual kartalar, naqd pul yechish va to‘lov xizmatlari.
 Masofaviy xizmatlar: internet banking, mobil ilova (Ipak Yo‘li
mobil), SMS-banking, onlayn to‘lovlar.

 Valyuta operatsiyalari: valyuta ayirboshlash, xalqaro pul
o‘tkazmalari (Western Union, Zolotaya Korona, MoneyGram).
2. Yuridik shaxslar va tadbirkorlar uchun xizmatlar:
 Hisob-kitob-kassa xizmatlari: hisob raqamlari ochish va yuritish,
to‘lov topshiriqlari orqali hisob-kitoblar, inkassatsiya.
 Kreditlash va moliyaviy qo‘llab-quvvatlash: aylanma mablag‘larni
moliyalashtirish, investitsion kreditlar, savdo moliyalash, kredit liniyalari.
 Lizing va garov asosida moliyalashtirish: texnika va asbob-
uskunalar xaridiga yo‘naltirilgan moliyalashtirish.
 Eksport-import operatsiyalari: akkreditivlar, bank kafolatlari, chet
el banklari bilan hisob-kitoblar.
 Onlayn xizmatlar: korporativ internet banking, elektron to‘lov
tizimlari, avtomatlashtirilgan to‘lov xizmati.
3. Maxsus xizmatlar:
 Ish haqi loyihasi: korxonalarga xodimlar ish haqi to‘lovlarini
avtomatlashtirish imkonini beruvchi xizmatlar.
 Depozit qutilari: mijozlarga qimmatbaho buyumlar va hujjatlarni
saqlash uchun xavfsiz depozit qutilari.
 Moliyaviy maslahat xizmatlari: mijozlarga moliyaviy rejalashtirish,
investitsiyalarni yo‘naltirish, soliqqa oid maslahatlar.
Bank xizmatlarining ko‘pchiligi raqamlashtirilgan bo‘lib, mijozlarga filialga
bormasdan, onlayn tarzda xizmatlardan foydalanish imkonini yaratmoqda. Bu esa
bank xizmatlarini tez, qulay va zamonaviy qilmoqda.
Bank doimiy ravishda marketing tadqiqotlari olib boradi, mijozlarning fikr
va mulohazalarini tahlil qiladi, xizmatlar sifatini oshirish va yangi xizmat turlarini
joriy etish ustida ishlaydi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

3-mavzu. Т ijorat banki tomonidan mijozlarga bank hisobvaraqlarini
ochish tartibi va ularning turlari bilan tanishish. Depozit (omonat)
operatsiyalarini amalga oshirish tartibi.
Bank faoliyati quyidagi asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi: jismoniy va
yuridik shaxslarga xizmat ko‘rsatish, omonatlar jalb qilish, kreditlash, valyuta
operatsiyalari, plastik kartalar bilan ishlash, pensiya va nafaqa pullarini tarqatish,
to‘lov tizimlari va boshqa moliyaviy xizmatlar.
Bugungi kunda banklar iqtisodiyotning muhim bo‘g‘ini bo‘lib, moliyaviy
vositachilik, pul-kredit siyosatini amalga oshirish va aholiga keng ko‘lamli
xizmatlar ko‘rsatish orqali mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida muhim o‘rin
egallaydi. Ipak yo’li bank tomonidan mijozlarga bank hisobvaraqlarini ochish
tartibi va ularning turlari. Depozit (omonat) operatsiyalarini amalga oshirish
tartibi.
1. Ipak yo’li bank haqida qisqacha;
O‘zbekiston Respublikasi Ipak yo’li banki mamlakatdagi eng yirik va ko‘p
tarmoqli tijorat banki bo‘lib, barcha iqtisodiy sohalar, ayniqsa, ishlab chiqarish,
tashqi savdo, qishloq xo‘jaligi, qurilish, xizmat ko‘rsatish va infratuzilmani
moliyalashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Bank yurtimizda jismoniy va yuridik
shaxslarga moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha yetakchi o‘rinda turadi.
Bank mijozlarga qulay xizmat ko‘rsatishni, zamonaviy texnologiyalar orqali
interaktiv bank xizmatlarini taklif qilishni va raqobatbardosh mahsulotlarni taqdim
etishni maqsad qilgan. Bu xizmatlar orasida hisobvaraqlar ochish va depozitlar
joylashtirish muhim o‘rin tutadi.
“Ipak Yo‘li” ATIB mijozlarga keng doiradagi bank xizmatlarini ko‘rsatish
bilan birga, bank hisobvaraqlari ochish va yuritish bo‘yicha ham sodda, qulay va
ishonchli tizimga ega. Bank hisobvaraqlari yuridik va jismoniy shaxslarga ochiladi
va ularning moliyaviy operatsiyalarini to‘liq, qonuniy va xavfsiz tarzda amalga
oshirish imkonini beradi.

Bank hisobvaraqlarini ochish tartibi
Jismoniy yoki yuridik shaxs hisobvaraqlarni ochish uchun quyidagi
hujjatlarni taqdim etadi:
 Jismoniy shaxslar uchun:
o Shaxsni tasdiqlovchi hujjat (pasport yoki ID karta).
o INN (soliq raqami).
o Hisobvaraq ochish uchun ariza.
 Yuridik shaxslar uchun:
o Korxona guvohnomasi (ro‘yxatdan o‘tganligi to‘g‘risidagi hujjat).
o Soliq organlarida ro‘yxatdan o‘tganligi haqida ma'lumotnoma.
o Vakolatli shaxsning hujjatlari (rahbar, bosh buxgalter).
o Bank hisobvaraq ochish to‘g‘risidagi ariza va nizom hujjatlari.
Barcha hujjatlar taqdim etilgach, bank tomonidan hisobvaraq ochish jarayoni
boshlanadi. Mijozga hisobvaraq raqami beriladi va u orqali u o‘z mablag‘larini
saqlashi, tushumlarni qabul qilishi, pul o‘tkazmalari amalga oshirishi va boshqa
bank xizmatlaridan foydalanishi mumkin bo‘ladi.
Bank hisobvaraqlari turlari
“Ipak Yo‘li” bankida ochiladigan hisobvaraqlar asosan quyidagi turlarga
bo‘linadi:
1. Hisob-kitob varaqlari – to‘lovlar va tushumlarni amalga oshirish
uchun mo‘ljallangan, asosiy moliyaviy operatsiyalar yuritiladigan varaq.
2. Valyuta hisobvaraqlari – xorijiy valyutada (AQSh dollari, Yevro va
boshqalar) ochiladi va xalqaro to‘lovlar uchun ishlatiladi.
3. Depozit (omonat) hisobvaraqlari – mijozning ma’lum muddatga
qo‘ygan mablag‘lari uchun mo‘ljallangan hisobvaraqlar.
4. Kredit hisobvaraqlari – mijozga ajratilgan kredit summasining
harakati yuritiladigan varaq.
5. Kartochkali hisobvaraqlar – bank kartalari bilan bog‘langan
hisobvaraqlar bo‘lib, ulardan naqd yoki onlayn to‘lovlar uchun foydalaniladi.

Ipak Yo‘li bankida depozit (omonat) operatsiyalarini amalga oshirish
tartibi.
Depozit – bu mijoz tomonidan bankka ma’lum muddatga va foiz stavkasi
asosida qo‘yiladigan mablag‘dir. “Ipak Yo‘li” banki o‘z mijozlariga turli shartlarda
va valyutada (so‘m, AQSh dollari, yevro) depozit xizmatlarini taklif etadi.
Depozit (omonat) ochish tartibi .
1. Mijoz bankka murojaat qiladi (filial yoki onlayn ilova orqali).
2. Bank xodimi mijozga mavjud depozit turlari haqida ma’lumot beradi.
3. Mijoz o‘z istagiga mos depozit turini tanlaydi.
4. Depozit shartnomasi tuziladi.
5. Mijoz tanlangan omonat summasini bankka topshiradi.
6. Bank tomonidan omonat kvitansiyasi beriladi va omonat hisobvarag‘i
ochiladi.
Asosiy omonat (depozit) turlari.
“Ipak Yo‘li” banki quyidagi depozit turlarini taklif etadi:
1. Muddatli omonatlar – ma’lum muddatga (3, 6, 12 oy va boshqalar)
qo‘yiladi va foiz daromadi olinadi. Muddatdan oldin yechib olishda foizlar
yo‘qotilishi mumkin.
2. Talab bo‘yicha omonatlar – mijoz istalgan vaqtda pulni yechib olishi
mumkin, lekin foiz stavkasi pastroq bo‘ladi.
3. Bolalar uchun omonatlar – voyaga yetmagan shaxslar nomiga
ochiladigan, uzoq muddatli jamg‘arma omonatlar.
4. Maxsus foizli omonatlar – katta summadagi omonatlar uchun yuqori
foiz stavkalari taklif qilinadi.
5. Online omonatlar – bank mobil ilovasi yoki veb-sayt orqali
ochiladigan omonatlar, qulaylik va tezkorlikni ta’minlaydi.
Depozitlar bo‘yicha xizmatlar .
 Foiz to‘lovlari – oyma-oy yoki muddat oxirida to‘lanadi.
 Prolongatsiya (muddatni uzaytirish) – omonat muddati tugagach,
avtomatik ravishda uzaytirilishi mumkin.

 Kapitalizatsiya – to‘langan foizlar asosiy summaga qo‘shilib,
qo‘shimcha daromad keltiradi.
 Kafolatlangan depozitlar – O‘zbekiston Respublikasi Markaziy
banki tizimi orqali depozitlar sug‘urtalanadi.
“Ipak Yo‘li” banki hisobvaraqlar va depozit xizmatlari orqali mijozlarga
qulay, xavfsiz va ishonchli moliyaviy xizmatlarni taklif etmoqda. Raqamli
texnologiyalar, tezkor xizmat ko‘rsatish va yuksak mijozga yo‘naltirilgan
yondashuv bank faoliyatining asosiy ustunlaridan hisoblanadi.
Ipak yo’li bankdagi asosiy omonat turlari.
Quyida: Ipak Yo‘li bankidagi asosiy omonat turlari, ularning asosiy
xususiyatlari va yillik foiz stavkalari bo‘yicha jadval ko‘rinishida , (2024-yil
holatiga yaqinlashtirilgan raqamlar bilan):
№ Omonat
turi Valyuta Yillik foiz
stavkasi Muddati Asosiy xususiyatlari
1 Muddatli
omonat So‘m 21–24% 3 oydan 12
oygacha Yuqori foiz, muddati
tugaguncha mablag‘
olinmaydi
2 Muddatli
omonat AQSh
dollari 3.5–5% 6 oydan 24
oygacha Barqaror valyutada
daromad olish
imkoniyati
3 Talab
bo‘yicha So‘m 0.1–1% Cheklanmagan Istalgan vaqtda
yechish mumkin,
lekin foizi past
4 Bolalar
omonati So‘m 24–26% 3–10 yil Bola nomiga, uzoq
muddatli, yuqori
daromadli
5 Maqsadli
omonat So‘m 22–25% 6–36 oy Belgilangan maqsad
uchun, bonusli foizlar
mavjud
6 Onlayn So‘m 23–25% 3–12 oy Mobil ilova orqali

omonat ochiladi, ba’zida
yuqoriroq foiz
7 Valyutali
omonat AQSh
dollari 4–5% 6–24 oy Valyuta xavfsizligini
istaganlar uchun
Izoh:
 So‘mda omonatlar milliy inflyatsiyaga qarshi saqlanish uchun
mo‘ljallangan bo‘lib, odatda yuqoriroq foiz stavkalari bilan taklif etiladi.
 AQSh dollaridagi omonatlar esa barqarorlikni istagan mijozlar
uchun, lekin foizi pastroq.
 Bank foiz stavkalarini bozor sharoitlariga qarab vaqti-vaqti bilan
yangilab boradi, shuning uchun aniq raqamlar uchun bank rasmiy sahifasi yoki
mobil ilovasiga murojaat qilish tavsiya etiladi.
Depozitlarning afzalliklari ;
 Mablag‘ning kafolatlangan saqlanishi (Fuqarolarning omonatlarini
kafolatlash jamg‘armasi tomonidan);
 Foizli daromad olish;
 Ayrim omonatlar bo‘yicha sovrinli aksiyalar va chegirmalar;
 Onlayn boshqarish imkoniyati.
Depozit operatsiyalaridagi xizmatlar ;
 Foizlar har oy yoki yil oxirida kartaga o‘tkaziladi;
 Onlayn monitoring (mobil ilova yoki internet-banking orqali);
 Depozitni muddati tugagach qayta tiklash (avtomatik prologatsiya);
 Valyuta omonatlari uchun qo‘shimcha daromadlar.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

4-mavzu. Т ijorat bankida hisob-kitob operatsiyalarini amalga oshirish
usullari bilan tanishish. Т ijorat bankida 1- va 2-kartotekalarni hisobga
olish va yuritish tartibini o’rganish.
Hisob-kitob operatsiyalari tushunchasi;
Tijorat bankining asosiy faoliyatlaridan biri bu — hisob-kitob (to‘lov)
operatsiyalarini amalga oshirish dir. Bu jarayon orqali bank o‘z mijozlarining
boshqa mijozlar yoki tashkilotlar bilan bo‘lgan moliyaviy munosabatlarini amalga
oshiradi.
Bu operatsiyalar quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
 Naqd shaklda (bank kassalari orqali)
 Naqdsiz shaklda (elektron, avtomatlashtirilgan tizimlar orqali)
 Elektron to‘lov tizimlari orqali (Humo, UzCard, SWIFT, Internet
Banking)
Hisob-kitob operatsiyalari usullari ;
Hisob-kitob
usuli Ta’rifi
Bank
o‘tkazmalari Pul mablag‘lari bir hisobvaraqdan boshqasiga
o‘tkaziladi.
Inkasso
topshiriqlari Bank mijoz nomidan pullarni undirib olish uchun
vakolat oladi.
Akreditiv
usuli Bank to‘lovni faqat ma’lum hujjatlar taqdim
qilingandan keyin amalga oshiradi.
To‘lov
talabnomasi Tovarlar yoki xizmatlar uchun majburiy to‘lov
talabnomasi asosida to‘lanadi.
To‘lov
buyurtmasi Mijoz o‘z hisobvarag‘idan mablag‘ni boshqa
hisobvaraqga o‘tkazishni so‘raydi.
Elektron hisob-kitob tizimlari;
Bugungi kunda hisob-kitoblarning katta qismi raqamli bank tizimlari
orqali amalga oshirilmoqda:
 Bank-client yoki Internet-bank orqali to‘lov topshiriqlari yuboriladi

 SMS/USSD banking yordamida tezkor to‘lovlar
 Mobil ilova orqali to‘lovlar (Ipak yo’li, Click, Payme, Apelsin va b.)
Tijorat banklarining asosiy funksiyalaridan biri – bu mijozlar o‘rtasida
hisob-kitoblarni tashkil qilish va amalga oshirishdir. Hisob-kitob operatsiyalari
bank tizimining yuragi hisoblanadi va pul mablag‘larining bir shaxsdan boshqasiga
qonuniy, tezkor va xavfsiz o‘tishini ta’minlaydi.
Tijorat bankida hisob-kitob operatsiyalari quyidagi asosiy usullar orqali
amalga oshiriladi:
1. Naqd pulsiz hisob-kitoblar.
Bu usulda mijozlar o‘z mablag‘larini bevosita bankdagi hisobvaraqlari orqali
o‘tkazadilar. Ular quyidagi shakllarda bo'lishi mumkin:
 To‘lov topshiriqnomasi orqali – to‘lovchining buyrug‘iga asosan
boshqa shaxs hisobiga pul o‘tkaziladi.
 Inkasso topshiriqnomasi orqali – hujjatli tasdiq asosida mablag‘
undiriladi.
 Akkreditiv orqali – tovar yetkazib beruvchi va xaridor o‘rtasidagi
ishonchli hisob-kitob shakli.
 Chakana o‘tkazmalar (P2P) – shaxsiy shaxslar o‘rtasida o‘tkazmalar
(plastik kartalardan kartalarga).
2. Naqd pul orqali hisob-kitoblar.
Mijozlar bank kassasi orqali naqd pul olib, xarajatlarini qoplaydi yoki
to‘lovlarni amalga oshiradi. Naqd hisob-kitoblar asosan kichik miqdordagi
operatsiyalarda qo‘llaniladi va qat’iy nazorat ostida yuritiladi.
3. Plastik kartalar orqali hisob-kitoblar.
Bugungi kunda keng tarqalgan usul bo‘lib, mijozlarga to‘lov terminallari,
onlayn platformalar, mobil ilovalar orqali to‘lovlar amalga oshirish imkonini
beradi. Banklar bankomatlar va POS-terminal tarmog‘i orqali xizmat ko‘rsatadi.

4. Elektron to‘lov tizimlari orqali.
Hozirgi davrda hisob-kitoblar turli onlayn to‘lov platformalari (PayMe,
Click, Apelsin va boshqalar) orqali amalga oshirilmoqda. Bu usul tezkorligi va
qulayligi bilan ajralib turadi.
1- va 2-kartotekalarni hisobga olish va yuritish tartibi.
Tijorat banklarida mijozlarning to‘lov topshiriqlari faqat ular hisobida yetarli
mablag‘ bo‘lgan taqdirdagina bajariladi. Ammo ba’zida mijozlarning
hisobvarag‘ida yetarli mablag‘ bo‘lmaganda, to‘lov hujjatlari kartotekaga olinadi.
Bank amaliyotida kartoteka – bu to‘lov hujjatlari saqlanadigan ro‘yxat bo‘lib,
mijozning hisobida pul bo‘lmaganda yoki boshqa to‘siqlar mavjud bo‘lganda
foydalaniladi.
1-kartoteka – Soliq va budjet oldidagi qarzdorlik bo‘yicha.
1-kartotekaga quyidagi to‘lov topshiriqlari kiritiladi:
 Soliq inspeksiyasi qaroriga asosan undiriladigan soliqlar.
 Majburiy budjet to‘lovlari (masalan, ijtimoiy sug‘urta badallari).
 Byudjet fondlari oldidagi qarzlar.
Bu to‘lovlar majburiy hisoblanadi va birinchi navbatda so‘ndiriladi. Agar
mijoz hisobida pul bo‘lsa, bank avtomatik ravishda avvalo 1-kartotekadagi
hujjatlar asosida to‘lovlarni amalga oshiradi.
2-kartoteka – Mijozning boshqa qarzdorliklari bo‘yicha.
2-kartotekaga quyidagilar kiritiladi:
 Yetkazib beruvchilar bilan shartnoma asosidagi to‘lovlar.
 Ijaraviy to‘lovlar.
 Kredit bo‘yicha majburiyatlar va boshqa shartnoma asosidagi
qarzdorliklar.
2-kartotekadagi to‘lovlar 1-kartotekadan keyin navbatda turadi. Bu to‘lovlar,
mijoz hisobida pul bo‘lgan taqdirdagina bajariladi va ularning muddati ham
nazorat qilinadi.
Kartotekalarni yuritish tartibi .

1. To‘lov topshiriqlari bankka kelib tushgach, bank hisobda mablag‘ bor-
yo‘qligini tekshiradi.
2. Mablag‘ yetarli bo‘lmasa, to‘lov topshiriqlari tegishli kartotekaga
kiritiladi.
3. Har kuni bank kartotekalarni avtomatik tarzda monitoring qiladi.
4. Mijoz hisobiga pul tushgan zahoti:
o Avvalo 1-kartotekadagi qarzdorliklar to‘lanadi.
o So‘ngra 2-kartotekadagi to‘lovlar bajariladi.
5. Kartotekadagi har bir hujjat muddati o‘tganidan keyin bekor qilinishi
mumkin (yuridik kuchga ega muddat tugashi bilan).
Tijorat banklarida hisob-kitob operatsiyalari naqd va naqd pulsiz shakllarda,
shuningdek elektron va onlayn tizimlar orqali yuritiladi. Mijozning hisobida
mablag‘ bo‘lmasa, bank to‘lov hujjatlarini 1- va 2-kartotekalarda saqlaydi. Ushbu
kartotekalar orqali majburiy to‘lovlar tartib bilan amalga oshiriladi, bu esa bank
tizimining moliyaviy intizomini ta’minlaydi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

5-mavzu. Т ijorat bankining plastik kartochkalar bo’yicha
operatsiyalarini amalga oshirish qoidalari bilan tanishish. Bank
tomonidan plastik kartochkalar bo’yicha ko’rsatiladigan bank
xizmatlarini o’rganish.
Plastik kartochkalar bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirish qoidalari.
Kartochkalarni berish jarayoni:
Plastik kartochkalarni berish jarayoni bank tomonidan aniq tartibda amalga
oshiriladi. Bunga quyidagilar kiradi:
 Mijozdan ariza qabul qilish : Mijoz bankka ariza bilan murojaat
qilib, plastik kartochka olishni xohlaydi. Ariza berish uchun mijozning shaxsini
tasdiqlovchi hujjatlari (pasport, ID karta) va doimiy yashash manzili to‘g‘risidagi
ma'lumotlar talab qilinadi.
 Kartochka turi : Mijozga qanday kartochka berilishi bank tomonidan
tanlanadi. Bunday kartochkalar debet (hisob raqamiga ulangan), kredit (bankdan
qarz olish imkoniyati beruvchi) yoki boshqa turdagi kartochkalar bo‘lishi mumkin.
 Kartochka uchun shartnoma tuzish : Bank mijozga plastik kartochka
berishdan oldin, shartnoma tuzadi. Bu shartnomada kartochka foydalanish shartlari,
xizmat haqlari, kredit limitlari, foiz stavkalari, to‘lov tizimlari (Visa, MasterCard,
UnionPay) va kartochkadan foydalanish qoidalari o‘z ifodasini topadi.
Kartochkalarni operatsion boshqarish:
 Kartochka to‘ldirish : Bank kartochkasini chiqarishdan oldin, mijoz
hisob raqamiga mablag‘ kiritishi kerak. Kartochka berilganidan keyin, mijoz unga
pul mablag‘larini o‘tkazishi yoki boshqa operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin.
 PIN-kodni sozlash : Kartochka xavfsizligini ta'minlash uchun, mijoz
kartochka olish jarayonida PIN-kodni belgilaydi. PIN-kod kartochka bilan amalga
oshiriladigan har bir operatsiyani xavfsiz qilish uchun zarurdir.
Kartochkalar bo‘yicha operatsiyalarni amalga oshirish:
Plastik kartochkalar bo‘yicha turli operatsiyalarni amalga oshirishda,
quyidagi xizmatlar mavjud:

1. Naqd pul olish : Mijoz plastik kartochka yordamida bankomatlardan
yoki kassalardan naqd pul olish imkoniyatiga ega. Pul olish operatsiyasi faqat
kartochkada mavjud bo‘lgan mablag‘lar doirasida amalga oshiriladi.
2. Xalqaro to‘lovlar : Plastik kartochka orqali xalqaro to‘lovlarni amalga
oshirish mumkin. Banklar, asosan, Visa, MasterCard va boshqa xalqaro to‘lov
tizimlaridan foydalanadi.
3. Internet orqali to‘lovlar : Plastik kartochkalar, shuningdek, onlayn
xaridlar va to‘lovlar uchun ishlatiladi. Mijozlar internet-do‘konlardan xaridlar
qilish, xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirishda kartochkalardan
foydalanadilar.
4. Kredit olish : Agar mijozda kredit kartochkasi mavjud bo‘lsa, u
bankdan kredit olish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Mijoz belgilangan limitga qadar
qarz olishlari mumkin. Kredit kartochkalarida foiz stavkasi va to‘lovlar faqat bank
shartnomasi asosida amalga oshiriladi.
5. Xizmatlar uchun to‘lovlar : Bank kartochkasi yordamida turli
xizmatlar uchun to‘lovlar amalga oshiriladi, jumladan, kommunal to‘lovlar, mobil
aloqa va internet to‘lovlari.
Plastik kartochka operatsiyalarining xavfsizligi:
 Xavfsizlik tizimlari : Plastik kartochkalar yordamida amalga
oshirilgan har bir operatsiya PIN-kod yordamida tasdiqlanadi. Bu kartochka
xavfsizligini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi.
 SMS bildirishnomalar : Har bir operatsiya amalga oshirilganda,
mijozga SMS orqali bildirishnoma yuboriladi. Bu, kartochka orqali amalga
oshirilgan har qanday operatsiyani nazorat qilish imkoniyatini yaratadi.
 Kartochkani blokirovka qilish : Agar mijoz kartochkasini yo‘qotsa
yoki noma'lum operatsiyalarni sezsa, kartochkani bank orqali blokirovka qilish
mumkin.
2. Bank tomonidan plastik kartochkalar bo‘yicha ko‘rsatiladigan
xizmatlar.

Ipak yo’li bank plastik kartochkalar bo‘yicha bir qator xizmatlarni taqdim
etadi. Ular quyidagilardir:
Raqamli texnologiyalar rivojlanishi bank xizmatlarining zamonaviy
ko‘rinishda taqdim etilishini taqozo etmoqda. Bugungi kunda plastik kartalar orqali
operatsiyalar nafaqat to‘lov tizimini soddalashtirmoqda, balki mijozlar uchun
xavfsizlik, qulaylik va tezkorlikni ham ta’minlaydi. "Ipak Yo‘li" banki O‘zbekiston
tijorat banklari orasida plastik kartalar xizmatini keng va sifatli ko‘rsatish orqali
yetakchilardan biri hisoblanadi.
"Ipak Yo‘li" banki tomonidan plastik kartalar orqali quyidagi asosiy qoidalar
asosida operatsiyalar amalga oshiriladi:
1. Kartani ochish tartibi .
 Jismoniy va yuridik shaxslar bankka ariza bilan murojaat qiladi.
 Shaxsni tasdiqlovchi hujjatlar asosida (pasport yoki ID-karta)
shartnoma tuziladi.
 Mijoz tanlagan karta turi bo‘yicha (UZCARD, HUMO, VISA,
MasterCard) karta buyurtma qilinadi.
 3–5 ish kuni ichida karta tayyorlanib, PIN-kod bilan birga mijozga
topshiriladi.
2. Plastik karta hisob raqami.
Har bir karta uchun alohida hisob raqami ochiladi. Mijoz kartani to‘ldirish,
undan naqd pul yechish yoki terminal orqali to‘lov qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
3. Karta bilan ishlash qoidalari .
 PIN-kodni begonalarga bermaslik.
 Kartani begona shaxslarga topshirmaslik.
 Amal qilish muddatini nazorat qilish.
 Kartani yo‘qotgan taqdirda bankka zudlik bilan murojaat qilish va
bloklash.
4. Naqd pul yechish va kiritish.
 Karta orqali bankomat va bank kassalari orqali pul yechish mumkin.
 Mobil ilova yoki bank ofisi orqali karta hisobini to‘ldirish mumkin.

5. Limit va cheklovlar .
 Har kuni naqd pul olish va to‘lov uchun belgilangan limit mavjud
(mijoz tanlagan karta turiga qarab farq qiladi).
 Chet el kartalarida konversiya, komissiya stavkalari belgilanadi.
Ipak Yo‘li banki tomonidan plastik kartochkalar orqali ko‘rsatiladigan
asosiy xizmatlar.
"Ipak Yo‘li" banki plastik kartalar orqali quyidagi xizmat turlarini taqdim
etadi:
Xizmat turi Tavsifi
Karta ochish (UZCARD,
HUMO, VISA) Milliy va xalqaro to‘lov tizimlariga
ulangan kartalarni ochish
Naqd pulsiz hisob-kitob Savdo va xizmat ko‘rsatish tarmog‘ida
POS-terminal orqali to‘lov qilish
Mobil ilova orqali
boshqaruv “Ipak Yo‘li Mobile” ilovasi orqali
hisoblarni nazorat qilish, pul o‘tkazish
Onlayn to‘lovlar Kommunal xizmatlar, internet, telefon,
davlat bojlarini karta orqali to‘lash
Kartadan kartaga
o‘tkazma (P2P) Kartalar o‘rtasida real vaqt rejimida pul
o‘tkazish
SMS xabarnoma xizmati Har bir operatsiyadan so‘ng mijozga
xabar yuboriladi
Karta bloklash va
almashtirish Kartani yo‘qotgan yoki shubhali
operatsiyalar aniqlanganda bloklash
Karta limitini
o‘rnatish/o‘zgartirish Kundalik cheklovlarni ilova orqali
belgilash yoki o‘zgartirish
Karta hisobiga omonat
qo‘yish Karta hisob raqamiga mablag‘
joylashtirib, undan foydalanish
Virtual kartalar Internet xaridlar uchun xavfsiz to‘lov
kartalari yaratish imkoniyati
Ipak Yo‘li bankining kartalari turlari:
Karta turi To‘lov tizimi Valyuta Foydalanish Qo‘shimcha

doirasi xizmatlar
HUMO
Classic HUMO so‘m O‘zbekiston
hududi Chegirmalar,
cashback, SMS
xizmat
UZCARD UZCARD so‘m O‘zbekiston P2P, mobil ilova,
to‘lovlar
VISA
Classic VISA USD,
EUR Xalqaro Onlayn to‘lov, safar
sug‘urtasi
VISA Gold VISA USD,
EUR Xalqaro Premium xizmatlar,
aeroport servisi
Virtual
Card VISA/UZCARD so‘m/USD Onlayn
to‘lovlar Faol mudofaa, yillik
to‘lov yo‘q
Plastik kartalar bugungi kundagi bank xizmatlarining ajralmas bo‘lagi bo‘lib,
mijozlar uchun keng imkoniyatlar yaratmoqda. “Ipak Yo‘li” banki nafaqat plastik
kartalarni ochish va ulardan foydalanish xizmatini ko‘rsatadi, balki mobil ilova,
virtual karta, xalqaro xizmatlar, xavfsizlik tizimi va mijozlarga qulay interfeys
orqali ham yetakchi o‘rinni egallamoqda. Shuningdek, kartalar orqali to‘lovlar,
P2P o‘tkazmalar, kommunal va davlat xizmatlarini to‘lash kabi ko‘plab qulay
xizmatlar mijozlar uchun 24/7 rejimida taqdim etilmoqda.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

6-mavzu. Tijorat banklari passivlari operatsiyalari va bank
faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlarining dinamikasi va tahlili.
Tijorat banklari passivlari haqida tushuncha;
Passivlar — bu tijorat banklari faoliyatida foydalaniladigan mablag‘larning
shakllanish manbai bo‘lib, ular bank majburiyatlari sifatida ifodalanadi. Ya’ni, bu
bankka tegishli bo‘lmagan, lekin bank tomonidan boshqariladigan, boshqa
shaxslarga (aholiga, korxonalarga, davlatga) tegishli mablag‘lardir. Bankning
resurs bazasining mustahkamligi aynan passiv operatsiyalarga, ya’ni depozitlar,
kreditlar, emitent mablag‘lari va boshqa manbalar orqali jalb qilingan mablag‘lar
hajmiga bog‘liq.
Ushbu mavzuda “Ipak Yo‘li” banki misolida passiv operatsiyalar va
moliyaviy ko‘rsatkichlarning o‘zgarish dinamikasi tahlil qilinadi.
Asosiy passiv manbalar:
 Mijozlarning omonatlari (depozitlari)
 Moliyaviy institutlardan olinadigan qarzlar
 Qimmatli qog‘ozlar chiqarish orqali jalb qilingan mablag‘lar
 Davlat yoki Markaziy bank resurslari (refinanslash vositasi)
 Bankning o‘z kapitali (ustav kapitali, zaxira kapitali)
Passiv operatsiyalar turlari ;
Passiv
operatsiya turi Izoh
Depozit jalb
qilish Jismoniy va yuridik shaxslar tomonidan qo‘yilgan
muddatli, talabga binoan yoki jamg‘arma omonatlari.
Qimmatli
qog‘oz chiqarish Obligatsiyalar chiqarish orqali bozor orqali mablag‘
jalb qilish.
Banklararo
kreditlar Boshqa banklardan jalb qilingan mablag‘lar.
Markaziy
bank resurslari Qisqa muddatli likvidlikni ta’minlash uchun olingan
kreditlar.

Ipak yo ’ li bankining passiv operatsiyalari tarkibi dinamikasi — har yili o ‘ sib
borayotgan omonatlar ulushi grafik ko ‘ rinishda berilishi mumkin .
Bank faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari;
Tijorat bankining moliyaviy faoliyati bir nechta asosiy ko‘rsatkichlar orqali
tahlil qilinadi:
Asosiy ko‘rsatkichlar:
 Aktivlar umumiy hajmi
 Passivlar umumiy hajmi
 Foiz daromadlari va foiz xarajatlari
 Bank foydasi (sof foyda)
 Likvidlik darajasi
 Kapital yetarliligi
 Depozit portfeli o‘sishi
Tijorat banklari passivlari operatsiyalari
1. Passivlarning tarkibi va strukturasini tahlil qilish
Tijorat bankining passivlari turli manbalardan, shu jumladan depozitlar, qarz
mablag‘lari, aktsiyalar va obligatsiyalardan tashkil topadi. Passivlar bankning
moliyaviy kuchini belgilovchi asosiy omil hisoblanadi.
Passivlar bilan bog‘liq muhim ko‘rsatkichlar :
1. Depozitlarning o‘zgarishi : Depozitlar miqdori bankning likvidligi va
moliyaviy barqarorligini ko‘rsatadi.
2. Bank qarzlari : Banklar qisqa va uzoq muddatli qarzlarni jalb
qiladilar. Qarzni boshqarish bankning barqarorligiga bevosita ta’sir qiladi.
3. Kapital strukturasi : Bankning passivlaridagi aksiyalar va
obligatsiyalar nisbati, bu bankning moliyaviy kuchini va risk darajasini belgilaydi.
2. Bank faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari;
Tijorat bankining faoliyatini tahlil qilish uchun asosiy ko‘rsatkichlarni
aniqlash zarur. Bu ko‘rsatkichlar bankning rentabelligi, likvidligi va xavf darajasi
kabi jihatlarni o‘z ichiga oladi.

Bank faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari;
Ko‘rsatkich Tavsif Formulalar
Rentabellik
(ROA) Bankning aktivlari bo‘yicha
foyda olish qobiliyati. ROA = Foyda /
Aktivlar
Rentabellik
(ROE) Bankning kapitaliga
nisbatan foyda olish qobiliyati. ROE = Foyda /
Kapital
Kredit portfeli Bankning barcha berilgan
kreditlarining miqdori. Kredit portfeli =
Kreditlar / Depozitlar
Likvidlik Bankning qisqa muddatli
majburiyatlarni bajarish
imkoniyati. Likvidlik
ko‘rsatkichi = Naqd pul /
Majburiyatlar
Foiz marjasi Bankning foizli aktivlar va
passivlar o‘rtasidagi farq. Foiz marjasi =
(Foizli aktivlar - Foizli
passivlar) / Aktivlar
Kapital
yetarliligi
(CAR) Bankning o‘z kapitaliga
nisbatan qarzlar va majburiyatlarni
qoplash qobiliyati. CAR = Kapital /
Riskga asoslangan aktivlar
3. Tijorat banki faoliyatining dinamikasi va tahlili;
Bank faoliyatining dinamikasi o‘zgarishini baholash uchun ko‘plab iqtisodiy
tahlil metodlaridan foydalaniladi. Dinamik tahlil ko‘rsatkichlarining o‘zgarishlari
va ular orasidagi o‘zaro bog‘lanishni ko‘rsatadi.
Passiv operatsiyalar mohiyati va turlari.
Passiv operatsiyalar bank tomonidan mablag‘larni jalb qilish bo‘yicha
amalga oshiriladigan harakatlardir. "Ipak Yo‘li" banki quyidagi asosiy passiv
manbalar orqali resurs bazasini shakllantiradi:
Passiv operatsiya turi Tavsifi
Depozit mablag‘lari Jismoniy va yuridik shaxslarning omonatlari
va muddatli depozitlari
Moliyaviy institutlar
kreditlari Markaziy bank va boshqa kredit
institutlaridan jalb qilingan mablag‘lar

Qimmatli qog‘ozlar
chiqarilishi Bank obligatsiyalarini chiqarish orqali
mablag‘ jalb qilish
Kapital va zaxira
fondlari Bankning ustav kapitali va foyda hisobidan
shakllangan zaxira
Qisqa muddatli qarz
majburiyatlari Bozor vositalari orqali jalb qilingan likvid
mablag‘lar
“Ipak Yo‘li” bankining passiv operatsiyalaridagi o‘zgarish dinamikasi
(2022–2024 yillar).
Quyidagi jadvalda bankning passiv operatsiyalari tarkibi va ularning yillik
o‘zgarishi ko‘rsatilgan:
Ko‘rsatkichlar 2022 yil
(mlrd
so‘m) 2023 yil
(mlrd
so‘m) 2024 yil
(mlrd
so‘m) O‘sish (%)
(2022–2024)
Jami passivlar 3 240 4 560 5 980 +84.5%
Jismoniy shaxslar
omonatlari 1 320 2 080 2 740 +107.5%
Yuridik shaxslar
depozitlari 840 1 200 1 650 +96.4%
Markaziy bank kreditlari 620 680 710 +14.5%
Qimmatli qog‘ozlar orqali
jalb qilingan mablag‘lar 110 200 320 +190.9%
Bank kapitali 350 400 560 +60%
“Ipak Yo‘li” banki so‘nggi yillarda omonat jalb qilishda jiddiy o‘sishga
erishgan. Ayniqsa, jismoniy shaxslar depozitlarining ikki barobarga oshgani
bankka bo‘lgan ishonch va xizmatlar sifatining yuksalganini ko‘rsatadi. Kapital
hajmi ham sezilarli oshib, bankning barqarorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Bank faoliyatining asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlari.
“Ipak Yo‘li” banki faoliyatini baholashda quyidagi asosiy moliyaviy
ko‘rsatkichlar olinadi:
Ko‘rsatkichlar 2022 2023 2024 O‘zgarish

yil yil yil
Aktivlar umumiy hajmi (mlrd
so‘m) 4 100 5 780 7 240 +76.5%
Kredit portfeli (mlrd so‘m) 2 350 3 300 4 450 +89.3%
Sof foyda (mlrd so‘m) 82 125 160 +95.1%
Likvidlik koeffitsiyenti 1.3 1.5 1.6 Barqaror
Rentabellik (ROA) 1.8% 2.1% 2.3% Barqaror
o‘sish
Bank kreditlash faoliyatini kengaytirgani, foyda va aktivlar hajmining ortib
borayotgani moliyaviy barqarorlikning belgilaridir. Sof foyda yildan-yilga o‘sib
borayotganligi investitsiyalar va bank xizmatlariga bo‘lgan talabning kuchayganini
bildiradi.
Passiv operatsiyalar bank faoliyatining moliyaviy asosi hisoblanadi. “Ipak
Yo‘li” banki tomonidan amalga oshirilayotgan passiv operatsiyalar soni va sifati
yildan-yilga ortib bormoqda. Ayniqsa, mijozlar omonatlari va kapital asosining
kengaygani bankning bozor ishtirokchisi sifatidagi mavqeini mustahkamladi.
Shuningdek, bankning asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlari – aktivlar, kredit portfeli,
sof foyda, rentabellik kabi mezonlar ijobiy tendensiyani ko‘rsatmoqda.
Bu esa “Ipak Yo‘li” bankining sog‘lom raqobatbardoshlikka ega, zamonaviy
bank tizimiga ega muassasa sifatida faoliyat yuritayotganligini isbotlaydi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

7-mavzu. Tijorat banklari aktivlari tarkibi va ularning
joylashishi hamda sifatining tahlili
Tijorat banklari aktivlari haqida tushuncha;
Tijorat banki aktivlari — bu bankka tegishli bo‘lgan resurslar bo‘lib, ular
bankning foyda olish va mijozlarga xizmat ko‘rsatish faoliyatida asosiy rol
o‘ynaydi. Aktivlar bank tomonidan joylashtirilgan mablag‘larni ifodalaydi, ya’ni
bank qanday yo‘nalishlarda o‘z mablag‘larini ishlatmoqda — bu bank aktivlari
tarkibini tashkil etadi.
Aktivlar turlari:
 Naqd pul mablag‘lari va boshqa likvid vositalar
 Kreditlar (jismoniy va yuridik shaxslarga berilgan)
 Investitsiyalar (qimmatli qog‘ozlar, ulushlar)
 Banklararo aktivlar
 Asosiy vositalar (binolar, uskunalar)
 Qarzlar bo‘yicha foizlar, daromadlar
 Lizing aktivlari
2. Aktivlarning joylashuvi (strukturaviy tahlil);
Bank aktivlarining joylashuvi deganda ularning tarkibiy qismlarining bank
balansida qanday foiz ulush bilan taqsimlangani tushuniladi. Aktivlarning samarali
joylashuvi bank foydaliligi, likvidligi va xatarsizlik darajasiga bevosita ta’sir
qiladi.
Tijorat banklari aktivlari – bu bank tomonidan joylashtirilgan mablag‘lar
bo‘lib, foyda olish maqsadida investitsiya yoki kredit shaklida iqtisodiyotga
yo‘naltiriladi. Bank aktivlari uning daromad keltiruvchi resurslari hisoblanadi.
Aktivlar tarkibi va sifati bankning moliyaviy holati, rentabelligi, likvidligi va risk
darajasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Ushbu tahlilda “Ipak Yo‘li” banki aktivlarining shakllanishi, ulardagi
dinamik o‘zgarishlar va sifat jihatidan tahlil qilinadi.

I. “Ipak Yo‘li” bankining aktivlari tarkibi (2022–2024 yillar bo‘yicha).
Quyidagi jadvalda bankning asosiy aktiv turlari va ularning yillik o‘zgarishi
keltirilgan:
Aktivlar tarkibi 2022
(mlrd
so‘m) 2023
(mlrd
so‘m) 2024
(mlrd
so‘m) Strukturadagi
ulushi (2024)
Kreditlar va qarzlar 2 350 3 300 4 450 61.5%
Naqd pul va kassadagi
mablag‘lar 420 530 640 8.8%
Banklararo
joylashtirilgan
mablag‘lar 350 480 620 8.6%
Qimmatli qog‘ozlarga
investitsiyalar 360 400 510 7.0%
Asosiy vositalar va
boshqa aktivlar 620 1 070 1 020 14.1%
Jami aktivlar 4 100 5 780 7 240 100%
Bank aktivlarining asosiy qismini kreditlar tashkil etmoqda, bu bankning
kreditlash faoliyatiga urg‘u berganligini ko‘rsatadi. Naqd mablag‘lar va banklararo
hisob-kitoblar ham muhim likvidlik zaxirasidir.
Aktivlarning joylashishi (sohalar va mijozlar bo‘yicha).
Kredit yo‘nalishi 2024 yil (mlrd
so‘m) Strukturadagi
ulushi
Iste’mol kreditlari 1 100 24.7%
Yuridik shaxslar (ishlab
chiqarish) 1 730 38.9%
Qurilish sohasi 490 11.0%
Savdo va xizmat ko‘rsatish 640 14.4%
Qishloq xo‘jaligi 310 7.0%
Boshqa yo‘nalishlar 180 4.0%

Bank tomonidan ajratilgan kreditlarning katta qismi ishlab chiqarish va
iste’mol sektoriga yo‘naltirilgan bo‘lib, bu bankning iqtisodiyotning real sektorini
qo‘llab-quvvatlayotganini bildiradi. Shu bilan birga, qurilish va xizmatlar sektoriga
ham yetarlicha mablag‘ ajratilgan.
Aktivlar sifati va tavakkalchilik darajasi.
Bank aktivlarining sifati aktivlarning qaytarilishi, foyda keltirishi va risk
darajasiga qarab baholanadi. “Ipak Yo‘li” banki aktivlari sifati bo‘yicha quyidagi
ko‘rsatkichlarga ega:
Ko‘rsatkichlar 2022 2023 2024 Tahlil
NPL – muammoli kreditlar
ulushi (%) 2.5% 2.3% 1.9% Pasaygan (sifat
yaxshilangan)
Kreditlarning ta’minlanganlik
darajasi (%) 84% 87% 90% Ta’minot kuchaygan
O‘rtacha kredit foizi (%) 19.5% 20.1% 21.2
% Rentabellik yuqori
Kreditlarning o‘z vaqtida
qaytarilishi (%) 95% 96.8% 98.1
% Juda yaxshi ko‘rsatkich
Bank kreditlari sifati yuqori, muammoli kreditlar past foizda, bu esa kredit
siyosatining samaradorligini anglatadi. Kreditlarning ta’minlanganlik darajasi ortib
bormoqda, bu esa bank aktivlarining xavfsizligini oshiradi.
Aktivlarning likvidligi va daromadliligi .
Ko‘rsatkichlar 2022 2023 2024 Tahlil
Umumiy likvidlik
koeffitsiyenti 1.3 1.5 1.6 Barqaror va yetarli
Sof foiz daromadi (mlrd so‘m) 160 220 280 O‘sish tendensiyasida
Aktivlar rentabelligi (ROA) 1.8% 2.1% 2.3% Yaxshilangan
Kapital rentabelligi (ROE) 12.5% 13.8% 15.2
% Investitsiyalar
samarador
“Ipak Yo‘li” bankining aktivlari tarkibi balansli shakllangan: asosiy qismi
real sektor va iste’mol kreditlariga yo‘naltirilgan. Aktivlarning sifati yuqori,

muammoli kreditlar kam, ularning qaytarilish darajasi yuqori va ta’minlanganlik
darajasi ortmoqda. Bu holat bankning kredit siyosati samarali amalga
oshirilayotganini bildiradi.
Daromadlilik va likvidlik ko‘rsatkichlari ham ijobiy dinamikada. Bu “Ipak
Yo‘li” bankining sog‘lom, xavfsiz va raqobatbardosh moliyaviy institut ekanligini
isbotlaydi.
Tijorat banki aktivlari — bankning asosiy daromad keltiruvchi resurslaridir.
O‘zbekiston tijorat banklari misolida ko‘rish mumkinki:
 Aktivlarning asosiy qismini kreditlar tashkil etadi (60–70%).
 Kredit portfelining sifati yildan yilga yaxshilanmoqda.
 Naqd mablag‘lar va investitsiyalar muvozanatli saqlanmoqda.
 Aktivlar tarkibining har yili o‘sib borayotgani bankning kengayib
borayotgan faoliyatini ko‘rsatadi.
Bu esa bankning iqtisodiyotda faol ishtirokini va moliyaviy barqarorligini
ta’minlaydi.
Ipak yo’li bankning faoliyatini samarali tashkil etish uchun uning aktivlarini
tahlil qilish zarur. Aktivlar, bankning iqtisodiy faoliyatining asosiy resurslarini
tashkil etadi va ular bankning rentabelligini, likvidligini, xavfsizligini va
barqarorligini ta'minlaydi. Ipak yo’li bankning aktivlari odatda kreditlar,
investitsiyalar, naqd pul, binolar, yerlar va boshqa moliyaviy vositalardan tashkil
topadi. Bankning aktivlarini tahlil qilish orqali uning moliyaviy holatini yaxshilash
va strategik qarorlar qabul qilish imkoniyatlari mavjud.
Ipak yo’li bank aktivlarining tarkibi.
Ipak yo’li bankning aktivlari quyidagi turlarga bo‘linadi:
1. Naqd pul va muomaladagi pul; Bankning naqd pul va muomaladagi
pul miqdori, uning qisqa muddatli likvid aktivlari bo‘lib, ular bankning to‘lov
qobiliyatini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu turdagi aktivlar, o‘zgaruvchan
iqtisodiy sharoitlarda bankning qisqa muddatli majburiyatlarni bajarish
imkoniyatini oshiradi.

2. Kreditlar; Ipak yo’li bank tomonidan mijozlarga berilgan kreditlar,
uning aktivlarining eng katta qismini tashkil qiladi. Kreditlar, bankning asosiy
daromad manbai hisoblanadi, chunki ular foiz daromadlarini keltiradi. Kreditlar
turlari, masalan, tijorat kreditlari, shaxsiy kreditlar, ipoteka kreditlari va boshqalar
bo‘lishi mumkin. Kreditlarning sifatini tahlil qilish, bankning barqarorligini va
risklarini baholashda muhimdir.
3. Investitsiyalar; Bank tomonidan amalga oshirilgan investitsiyalar,
boshqa korxonalar va moliyaviy vositalarga kiritilgan mablag‘larni tashkil etadi.
Bu aktivlar, bankning portfelidagi boshqa moliyaviy vositalarni, aksiyalar,
obligatsiyalar va boshqa turdagi investitsiyalarni o‘z ichiga oladi.
Investitsiyalarning rentabelligi va xavf darajasi bankning moliyaviy strategiyasiga
ta'sir ko‘rsatadi.
4. Bino va uskunalar; Ipak yo’li bankning binolari, uskunalari va
boshqa uzoq muddatli aktivlari, uning ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish
imkoniyatlarini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Bank binolarining joylashuvi va
ahvoli, uning xizmatlarini samarali tashkil etishda muhim omil hisoblanadi.
5. Markaziy bankdagi mablag‘lar; Ipak yo’li bankning markaziy
bankdagi mablag‘lari, qisqa muddatli likvid aktivlar hisoblanadi. Bu turdagi
aktivlar, bankning pul-kredit siyosatiga mos ravishda o‘zgarib turadi va iqtisodiy
sharoitlarga qarab bankning operatsion strategiyasiga ta'sir ko‘rsatadi.
6. Qisqa muddatli aktivlar; Bu aktivlar bankning qisqa muddatli
investitsiyalari va moliyaviy vositalarini o‘z ichiga oladi. Ular, bankning joriy
faoliyatini ta'minlashda foydali bo‘ladi va ko‘pincha 1 yil ichida naqd pulga
aylantirilishi mumkin.
7. Uzoq Muddatli Aktivlar; Uzoq muddatli aktivlar, masalan, uzoq
muddatli kreditlar, investitsiyalar va boshqa aktivlar bo‘lib, ular bankning uzoq
muddatli strategiyasini ta'minlashda yordam beradi.
2. Ipak yo’li bank aktivlarining joylashuvi; Bankning aktivlari joylashuvi
tahlili, uning moliyaviy holatini yaxshilashda, aktivlarning qayerda joylashganini

aniqlashda yordam beradi. Aktivlar joylashuvi bo‘yicha tahlil qilishda geografik,
sektoral va soha taqsimoti kabi omillarni hisobga olish zarur.
Geografik joylashuv: Ipak yo’li bankning aktivlari, ayniqsa, kreditlar va
investitsiyalar joylashuvi bo‘yicha tahlil qilinishi kerak. Bankning qaysi geografik
hududlarda faoliyat yuritishi, uning rentabelligini va risklarini belgilaydi. Misol
uchun, qishloq joylarda faoliyat yuritadigan banklar ko‘pincha kichik bizneslarga
kredit berishadi, shahar markazlarida joylashgan banklar esa yirik korporatsiyalar
va korporativ mijozlarga xizmat ko‘rsatadi.
Sektor va soha tarkibi: Aktivlarning sektoral taqsimoti bankning faoliyat
turiga ta'sir qiladi. Bankning kreditlar va investitsiyalarni qaysi sohalarga va
sektorlarga yo‘naltirganligi uning strategik qarorlariga bog‘liq. Masalan, bank
sanoat, qishloq xo‘jaligi, energetika va xizmatlar sohasiga investitsiya kiritishi
mumkin. Har bir sektorning rentabelligi va xavf darajasi turlicha bo‘ladi.
Filial tarmog‘i va aktivlar ta’minoti: Ipak yo’li bankning filiallari va boshqa
tashkilotlaridagi aktivlar, uning kengayish va o‘sish strategiyasini ko‘rsatadi.
Filiallar o‘rtasidagi aktivlar taqsimoti hamda risklar, bankning umumiy
rentabelligiga ta'sir ko‘rsatadi.
3. Aktivlar sifatining tahlili.
Bankning aktivlarining sifatini tahlil qilishda, uning foydaliligi va xavf
darajasi kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi. Aktivlar sifatini baholash orqali
bankning barqarorligini va kelajakdagi rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlash
mumkin.
Kreditlar sifatining tahlili:
Bankning kreditlar sifati, uning faoliyatidagi eng muhim ko‘rsatkichlardan
biridir. Kreditlarning to‘lovga qodirligi, kechikishlar darajasi va qarzlarning
qaytarilishi bankning barqarorligini ko‘rsatadi. Kreditlar sifatini baholashda
quyidagi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi:
 Kechikishlar va badallar : Kreditlarning kechikishi yoki badalga
tushishi, bankning iqtisodiy faoliyatiga salbiy ta'sir ko‘rsatadi.

 Qarzlarning qaytarilishi : Kreditlar o‘z vaqtida qaytarilishi kerak, aks
holda bank uchun risklar paydo bo‘ladi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

8-mavzu. Bank tomonidan xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi
va mijozni kreditga layoqatliligini baholash tahlili.
Kreditlash Ipak yo’li bankining asosiy faoliyatlaridan biridir. Amaliyot
davomida iste’mol krediti, mikroqarzlar va ipoteka kreditlari bilan tanishildi.
Kredit olish jarayonida mijoz ariza topshiradi, kerakli hujjatlarni taqdim etadi,
bank xodimlari esa uning to‘lov qobiliyatini tahlil qiladi. So‘ngra qaror qabul
qilinadi va kredit ajratiladi. Kreditlash — Ipak yo’li bankining asosiy faoliyat
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, bu xizmat orqali jismoniy va yuridik shaxslarga
moliyaviy ko‘mak ko‘rsatiladi. Kreditlash tizimi mijozlarning ehtiyojlarini
qondirish, ularning moliyaviy barqarorligini ta'minlash, shuningdek iqtisodiy
faollikni rag‘batlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ipak yo’li banki tomonidan taqdim
etilayotgan kredit turlari keng ko‘lamli bo‘lib, ular orasida iste’mol kreditlari,
ipoteka kreditlari, mikroqarzlar, tadbirkorlik kreditlari va boshqa maxsus
maqsadlar uchun ajratiladigan kreditlar mavjud.
Kredit olish jarayoni bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Dastlab mijoz
bankka ariza bilan murojaat qiladi va kredit maqsadini aniq belgilaydi. Shundan
so‘ng, zarur hujjatlar ro‘yxati (pasport nusxasi, daromad to‘g‘risidagi
ma’lumotnoma, garov hujjatlari va boshqalar) taqdim etiladi. Bank xodimlari
ushbu hujjatlar asosida mijozning to‘lov qobiliyatini chuqur tahlil qiladi. Bunda
mijozning doimiy daromad manbai, ish joyi, mavjud qarzlari va moliyaviy intizomi
inobatga olinadi. Kreditni ajratish qarori faqat tahlil natijalari ijobiy bo‘lganda
qabul qilinadi.
Iste’mol kreditlari – fuqarolarning shaxsiy ehtiyojlarini, jumladan, maishiy
texnika, mebel, ta’lim yoki sog‘liqni saqlash bilan bog‘liq xarajatlarini qoplash
uchun ajratiladi. Ushbu kredit turlari odatda qisqa muddatli bo‘lib, daromad
manbai rasmiy bo‘lgan mijozlarga beriladi.
Ipoteka kreditlari esa uzoq muddatli kreditlar bo‘lib, uy-joy sotib olish
yoki qurish uchun ajratiladi. Ipak yo’li banki davlat ipoteka dasturlari doirasida
imtiyozli shartlar asosida ipoteka kreditlarini taklif etadi. Bu kreditlar odatda garov

asosida taqdim etiladi va foiz stavkalari, to‘lov muddatlari aniqlik bilan belgilab
qo‘yiladi.
Mikroqarzlar – kichik miqdordagi kreditlar bo‘lib, ko‘pincha kichik biznes
egalari yoki o‘zini o‘zi band qilgan shaxslarga ajratiladi. Ushbu qarzlar qisqa
muddatli bo‘lib, odatda soddalashtirilgan tartibda rasmiylashtiriladi va kichik garov
yoki kafillik talab qilinadi. Bu kredit turi aholining ijtimoiy faol qatlamini
moliyaviy jihatdan qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi.
Shuningdek, tadbirkorlik kreditlari ham mavjud bo‘lib, ular kichik va o‘rta
biznes vakillariga mo‘ljallangan. Bu kreditlar asosan ishlab chiqarish jarayonini
boshlash, kengaytirish yoki modernizatsiya qilish maqsadida ajratiladi.
Tadbirkorlik kreditlari yirik miqdorda ajratiladi va ular bo‘yicha bank ancha
chuqur iqtisodiy tahlil olib boradi, biznes-rejaning mavjudligi va uning amalga
oshirilish darajasi baholanadi.
Xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi.
Tijorat banklari tomonidan xo‘jalik subyektlarini kreditlash — bu banklar
tomonidan tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish maqsadida tadbirkorlarga
beriladigan moliyaviy yordam hisoblanadi. Banklarning xo‘jalik subyektlarini
kreditlash jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:
Kredit olish uchun ariza topshirish;
 Xo‘jalik subyektlari bankka kredit olish uchun ariza topshiradi.
 Arizada kredit miqdori, muddat, maqsadi va ta’minot turlari
ko‘rsatiladi.
Kreditni baholash jarayoni ;
 Kreditni berishdan oldin, bank xujjatlar va boshqa ma’lumotlarni
to‘plash orqali subyektning moliyaviy ahvolini baholaydi.
 Bu baholashda subyektning kredit tarixidan tortib, soliq to‘lovlari va
foydalilik ko‘rsatkichlari ham inobatga olinadi.
Kredit shartnomasini tuzish ;
 Kredit olish uchun zarur bo‘lgan barcha hujjatlar yig‘ilgandan so‘ng,
bank va xo‘jalik subyektining o‘rtasida kredit shartnomasi tuziladi.

 Shartnoma kredit miqdori, foiz stavkasi, qaytarish muddati, ta’minot
va boshqa shartlarni belgilaydi.
Kreditni ta’minlash ;
 Xo‘jalik subyektlari kreditni ta’minlash uchun ko‘plab usullarni taklif
qilishadi. Bunga garov, kafillik yoki boshqa moliyaviy ta’minotlar kiradi.
Kreditni nazorat qilish va qaytarish;
 Kredit berilgandan so‘ng, bank kreditning o‘z vaqtida qaytarilishini
nazorat qiladi.
 Mijozning to‘lov qobiliyatini tekshirib boradi va kerak bo‘lsa, kreditni
qayta tuzadi.
Mijozni kreditga layoqatliligini baholash.
Mijozning kreditga layoqatliligi — bu bankning mijozning qarzni qaytarish
qobiliyatini aniqlash jarayonidir. Kredit olish uchun murojaat qilgan mijozning
moliyaviy barqarorligi va kreditni qaytarish imkoniyatlari bank uchun muhim
omildir.
Mijozni kreditga layoqatliligini baholashda foydalaniladigan asosan 3
asosiy ko‘rsatkich:
 Moliyaviy ahvol : Mijozning hozirgi moliyaviy holati, ya’ni daromad
va xarajatlar, qarzlar va aktivlar.
 Kredit tarixi : Mijozning avvalgi kreditlar bo‘yicha to‘lov tarixini
tekshirish. Banklar bu ma’lumotni kredit byurolaridan olishadi.
 Kafolatlar va ta’minotlar : Kreditni qaytarish uchun kafillik va garov
taqdim etilishi. Bank bu ta’minotlarga asoslanib, kreditning xavfini kamaytiradi.
Kreditga layoqatlilikni baholash ko‘rsatkichlari:
1. Kredit tarixini tekshirish
o Mijozning oldingi kreditlarini o‘z vaqtida to‘lash yoki to‘lamaslik
holati.
o Kredit byuro (scoring) tizimlari orqali mijozning reytingi (credit
score).
2. Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilish

o Rentabellik ko‘rsatkichlari : Foyda va zararlar, daromadlar va
xarajatlar.
o Likvidlik ko‘rsatkichlari : Pul mablag‘larining mavjudligi, qisqa
muddatli qarzlarni to‘lash qobiliyati.
o Qarzdorlikni baholash : Qarzdorlik darajasi (debt-to-equity ratio),
qarzlar va aktivlar o‘rtasidagi nisbati.
3. Ta’minot va garovlar
o Garov sifatini va uni baholash usulini tekshirish.
o Agar mijoz kreditni qaytarolmasa, bank garovni sotib, qarzni
qaytarishni rejalashtiradi.
4. Ishlab chiqarish va faoliyat tahlili
o Xo‘jalik subyektining faoliyat turiga qarab, uning rentabelligi va soliq
to‘lovlari.
Mijozning kreditga layoqatliligini baholashda qo‘llaniladigan metodlar.
Kredit scoring tizimi ;
 Scoring tizimi — bu mijozning kreditga layoqatliligini baholashda
foydalaniladigan avtomatlashtirilgan tizim bo‘lib, mijozning kredit tarixidan
olingan ma’lumotlarga asoslanadi.
 Bu tizim mijozning kredit olishga layoqatliligini ko‘rsatadigan ballarni
taqdim etadi. Ballar yuqori bo‘lsa, mijozning kreditga layoqatliligi yuqori
hisoblanadi.
Kredit komissiyasi yoki mutaxassis tomonidan baholash.
 Kredit mutaxassisi tomonidan mijozning moliyaviy holati qo‘l bilan
baholanadi. Bu metod ko‘proq murakkab va joriy tizimlarda ishlatiladi.
Finansial tahlil ;
 Mijozning balansini va moliyaviy hisobotlarini tahlil qilish orqali
kreditga layoqatliligini aniqlash.
 Xo‘jalik subyektlarining daromadlari, foydalari, aktivlari va qarzlarini
o‘rganish orqali kreditni qaytarish imkoniyatlari baholanadi.

Xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi va mijozni kreditga layoqatliligini
baholash — bu banklar uchun yuqori ahamiyatga ega jarayon hisoblanadi. Bu
jarayonlar:
 Bankning risklarini kamaytirish va foydalilikni ta’minlash.
 Bank tomonidan beriladigan kreditlar orqali iqtisodiyotni
rivojlantirish.
Mijozning kreditga layoqatliligini baholashda, banklar asosan mijozning
moliyaviy holatini, kredit tarixini va ta’minotlarni hisobga olishadi. Shu bilan
birga, bank tomonidan ishlab chiqilgan scoring tizimi va mutaxassislar
tomonidan amalga oshiriladigan moliyaviy tahlil yordamida kreditning
qaytarilish ehtimoli aniqlanadi.
Barcha kredit turlari bo‘yicha mijozlarga shaffof va tushunarli ma’lumotlar
beriladi. Bank shuningdek, kredit muddati davomida ham mijoz bilan aloqada
bo‘lib turadi, to‘lov intizomini kuzatadi va muammolar yuzaga kelsa, qayta
moliyalashtirish yoki boshqa yengilliklar ko‘rsatish imkoniyatini ko‘rib chiqadi.
Ipak yo’li banklar, iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi va
tijorat banklari tomonidan ajratiladigan kreditlar iqtisodiyotning barqarorligi va
o‘sishini ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Ipak yo’li bank, iqtisodiyotdagi kredit
operatsiyalarini boshqarishda samarali tizimni ishlab chiqadi, shuningdek, tijorat
banklariga kredit resurslarini taqdim etishda moliyaviy barqarorlikni ta'minlashga
yordam beradi. Xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi va mijozni kreditga
layoqatliligini baholash, bank faoliyatining markaziy qismidir. Bu jarayonlar
orasida, kreditni tasdiqlashdan oldin mijozning to‘lov qobiliyatini tahlil qilish va
barcha moliyaviy risklarni baholash juda muhimdir.
Xo‘jalik subyektlarini kreditlash tartibi;
Xo‘jalik subyektlarini kreditlash jarayoni ko‘p bosqichlardan iborat bo‘lib,
har bir bosqichning o‘ziga xos ahamiyati bor. Ushbu bosqichlar quyidagilardan
iborat:

1.1. Kredit so‘rovining qabul qilinishi; Bank xodimlari mijozlardan kredit
so‘rovlarini olishadi. So‘rovda, kreditni olish uchun zarur bo‘lgan barcha
ma'lumotlar kiritilishi kerak. Bu ma'lumotlarga:
 Kredit miqdori va muddati
 Kreditning maqsadi (investitsiya, ishchi kapital, operatsion xarajatlar
va boshqalar)
 Kreditning qaytarilish shakli va muddatlari
 Mijozning moliyaviy holati haqida ma'lumotlar
Mijoz tomonidan taqdim etilgan barcha hujjatlar bank tomonidan to‘g‘ri
tahlil qilinadi va quyidagi shartlar asosida qaror qabul qilinadi: kreditning xavfi,
mijozning moliyaviy holati, kreditni qaytarish qobiliyati va boshqa omillar.
1.2. Kredit tahlili va baholash; Kredit tahlili jarayonida bank mijozning
moliyaviy holatini, shu jumladan daromadlar va xarajatlarni, aktivlar va passivlar
strukturasini tahlil qiladi. Bu bosqichda bankning asosiy maqsadi mijozning
kreditni qaytarish imkoniyatini aniq baholashdir. Tahlil quyidagi usullar yordamida
amalga oshiriladi:
 Moliya hisobotlari : Tijorat subyektining balansini, foyda va zarar
hisobotlarini, pul oqimlari va soliq hisobotlarini o‘rganish.
 Solishtirish tahlili : Mijozning moliyaviy ko‘rsatkichlarini sanoatning
o‘rtacha ko‘rsatkichlari bilan solishtirish.
 Risk tahlili : Mijozning bozor o‘zgarishlariga, raqobatchilarga qarshi
chidamliligi va boshqa tashqi omillarga nisbatan qarorlar qabul qilish.
1.3. Kredit shartnomasining tuziilishi; Agar bank mijozning moliyaviy
holatini tahlil qilganidan so‘ng kredit ajratish uchun qaror qabul qilsa, tomonlar
o‘rtasida kredit shartnomasi tuziladi. Shartnoma mijozning kreditni qaytarish
shartlari, foiz stavkasi, ta'minot (agar mavjud bo‘lsa), shuningdek, kredit
muddatlari va to‘lov rejalari bo‘yicha barcha tafsilotlarni belgilaydi. Shartnoma
moliyaviy risklarni boshqarish uchun aniq shartlarni o‘z ichiga oladi.

1.4. Kreditni nazorat qilish; Kredit ajratilganidan so‘ng, bankning vazifasi
mijozning to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirishi va kreditning samarali
qaytarilishi bo‘yicha doimiy nazoratni ta'minlashdir. Bank, mijozning moliyaviy
holati yomonlashganda yoki to‘lovlarga kechikishlar kirganda, tezkor choralar
ko‘rishi kerak. Kreditning qaytarilishi bo‘yicha tasdiqlangan reja asosida ishlanadi
va yirik kreditlar uchun to‘lovlarni amalga oshirish vaqti belgilangan jadvalga
muvofiq amalga oshiriladi.
1.5. Kreditni qaytarish ; Kreditni qaytarish jarayoni har bir mijoz uchun
alohida baholanadi. Mijozning kreditni qaytarish imkoniyatlari uning kredit
tarixiga, to‘lov qobiliyatiga va biznes faoliyatiga bog‘liq. Shuningdek, bank
qo‘shimcha kafolatlarni talab qilishi mumkin. Agar mijozning kredit qaytarish
imkoniyatlari pasayib ketsa, bank to‘lovlarni kechiktirishni yoki muddatidan oldin
qaytarishni taklif qilishi mumkin.
2. Mijozni kreditga layoqatliligini baholash.
Mijozni kreditga layoqatliligini baholashda asosiy maqsad, kreditni to‘lash
imkoniyatlarini aniq aniqlashdir. Banklar mijozni kreditga layoqatliligini
baholashda turli xil usullar va ko‘rsatkichlardan foydalanadilar. Bu baholash
jarayoni quyidagi asosiy ko‘rsatkichlar asosida amalga oshiriladi:
2.1. Moliyaviy holatni tahlil qilish; m ijozning moliyaviy holatini tahlil qilish
uchun bank tomonidan solishtirishlar amalga oshiriladi:
 Moliyaviy hisobotlar : Bank mijozning balansini, foyda va zarar
hisoboti, pul oqimlari hisoboti va boshqa moliyaviy ko‘rsatkichlarini baholaydi. Bu
ko‘rsatkichlar orqali mijozning qarzlarni to‘lash imkoniyatlari aniqlanadi.
 Likvidlik ko‘rsatkichlari : Bu ko‘rsatkichlar mijozning qisqa
muddatli majburiyatlarini o‘z vaqtida qoplash qobiliyatini ko‘rsatadi. Mijozning
likvidlik darajasi yuqori bo‘lsa, bu uning kreditga layoqatli ekanligini bildiradi.
2.2. Kredit tarixi.
Mijozning kredit tarixini tahlil qilish jarayoni, uning avvalgi kreditlari
bo‘yicha majburiyatlarini bajarish holatini ko‘rsatadi. Agar mijoz avvalgi
kreditlarni o‘z vaqtida to‘lamagan bo‘lsa, bu bank uchun xavfli hisoblanadi. Kredit

tarixining yaxshi bo‘lishi, bankning mijozga ishonch bilan kredit ajratishiga imkon
yaratadi. Kredit tarixini baholashda, kreditlarni vaqtida to‘lash, kechiktirishlar va
boshqa moliyaviy xatoliklar aniqlanadi.
2.3. Kreditga layoqatlilik ko‘rsatkichlari.
Banklar, mijozning kreditga layoqatliligini baholashda, foydalanuvchining
qarzning foiz qismini qanday qoplashini, daromad va xarajatlarni o‘zaro tahlil
qiladi:
 To‘lovga qobiliyatli daromad : Mijozning kredit to‘lovlarini amalga
oshirishga qodir bo‘lgan daromadi.
 Qarzning foizli qismini qoplash : Bu ko‘rsatkich, mijozning
qarzlarining foiz qismini qanday va qancha muddatda qaytarishi ko‘rsatiladi.
3. Mijozni kreditga layoqatliligini baholash misoli.
Misol :
Mijozga 1 milliard so‘m kredit ajratish uchun quyidagi ma'lumotlar to‘plangan:
Ko‘rsatkichlar Qiymat
Mijozning yillik daromadi 500 million so‘m
Kredit miqdori 1 milliard so‘m
Kredit foiz stavkasi 15%
Kredit muddati 3 yil
Yillik to‘lovlar 150 million so‘m
To‘lovga qobiliyatli daromad 600 million so‘m
Tahlil:
 To‘lovning umumiy yuki : Mijozning yillik to‘lovlari daromadiga
nisbatan 25%ni tashkil etadi, bu esa bank uchun maqbul bo‘lishi mumkin.
 Kreditning qaytarilish qobiliyati : Mijozning daromadi va kredit
to‘lovlari orasidagi farq, kreditni qaytarish uchun yetarli bo‘lishi mumkin.
Bank, mijozning kreditga layoqatliligini baholashda yuqoridagi
ko‘rsatkichlar asosida qaror chiqaradi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

9-mavzu. Pul muomalasini tashkil etish, ular bo‘yicha
me’yoriy- huquqiy hujjatlar bilan tanishish va o‘rganish.
Pul muomalasini tashkil etish;
Pul muomalasi — iqtisodiyotning eng asosiy tarkibiy qismidir, chunki pul
iqtisodiy munosabatlarni tartibga soladi, savdo-sotiq, investitsiyalar, davlat
moliyasi va boshqa ko‘plab iqtisodiy jarayonlar uchun vosita sifatida xizmat qiladi.
Pul muomalasini tashkil etish, shuningdek, pulning ishlab chiqarilishi, aylanmasi
va tashqi qarzlarni tartibga solishdan iboratdir.
Pul muomalasi tizimi quyidagicha tashkil etiladi:
 Markaziy bank : Pul muomalasining asosiy tashkilotchisi bo‘lib,
davlatning moliya siyosatiga asoslangan ravishda pul ta’minoti va uning miqdorini
boshqaradi. U pul ishlab chiqarish, qonuniy pul birligi (valyuta)ni belgilash,
pulning ishlatilishini nazorat qilish kabi vazifalarni bajaradi.
 Tijorat banklari : Pulni aylanma tizimiga kiritish va tartibga solishda
muhim rol o‘ynaydi. Tijorat banklari, depozitlar va kreditlar orqali pulni ishlab
chiqarish va muomalaga kiritish vazifasini bajaradi.
 Davlat : Davlat pul siyosatini amalga oshiradi, xususan, me’yoriy-
huquqiy hujjatlarni ishlab chiqadi va pulning qonuniy to‘lov vositasi sifatida
ishlashini ta’minlaydi.
 Pul operatsiyalari : Banklar va boshqa moliyaviy institutlar
tomonidan pul ko‘chirish, pul o‘tkazmalarini amalga oshirish va naqd pul bilan
ishlash kabi operatsiyalarni tashkil etadi.
Pul muomalasini tashkil etishning asosiy jarayonlari:
1. Pul ishlab chiqarish : Markaziy bank tomonidan belgilangan hujjatlar
asosida pul belgilari ishlab chiqariladi.
2. Pulning ta’minoti : Pulning miqdori va uning miqdoriy chegaralari
davlat tomonidan nazorat qilinadi.
3. Pul aylanishi : Pulning aylanma tizimiga kiritilishi va uning
iqtisodiyotda erkin aylanib turishi uchun barcha banklar va tijorat tashkilotlari
o‘rtasidagi muvofiqlikni ta’minlash.

Me’yoriy-huquqiy hujjatlar;
Pul muomalasini tartibga soluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar davlat va
moliyaviy tizimning muhim qismini tashkil etadi. Ushbu hujjatlar pul tizimini
shakllantirish, muomalaga kiritish va uning aylanmasini boshqarishda asosiy vosita
bo‘lib xizmat qiladi. Me’yoriy-huquqiy hujjatlar, odatda, quyidagi asosiy
yunalishlarda ishlab chiqiladi:
Me’yoriy-huquqiy hujjatlarning asosiy turlari:
1. Konstitutsiya va qonunlar : Davlat tomonidan chiqarilgan qonunlar,
shu jumladan "Pul muomalasi va valyuta tizimi" qonuni pul muomalasining barcha
asoslarini belgilaydi. Bu hujjatlar davlat pul tizimining asosiy printsiplari va
qoidalarini ta’minlaydi.
2. Markaziy bankning qarorlari va nizomlari : Markaziy bank
tomonidan chiqarilgan qarorlar va reglamentlar, pul ishlab chiqarish, pul aylanmasi
va muomalaga kiritiladigan valyuta birligi bo‘yicha huquqiy asoslarni tashkil etadi.
3. Tijorat banklarining ichki me’yoriy hujjatlari : Banklar o‘z
faoliyatlarini amalga oshirishda davlat me’yorlariga muvofiq ish ko‘rsatib,
mijozlarga ko‘rsatiladigan xizmatlar bo‘yicha huquqiy normativlarni ishlab
chiqadi.
4. Valyuta operatsiyalarini tartibga soluvchi hujjatlar : Markaziy
bank tomonidan chiqarilgan valyutani nazorat qilish va valyutalarning ochiq
bozoridagi almashtirilishini tartibga soluvchi hujjatlar.
5. Tijorat va jismoniy shaxslar uchun hujjatlar : Banklar tomonidan
mijozlarga taqdim etiladigan shartnomalar, pulni kreditlash va hisob-kitob qilishni
tartibga soluvchi hujjatlar.
3. Pul muomalasini tashkil etish va me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan
tanishish;
Pul muomalasining samarali ishlashi uchun, davlat, markaziy bank va tijorat
banklarining ko‘maklashishi muhimdir. Shuningdek, me’yoriy-huquqiy hujjatlar va
boshqa qonunlar quyidagi muhim funktsiyalarni bajaradi:

 Pulning ishlatilishini nazorat qilish : Markaziy bank pul
muomalasining eng muhim nazorat organi bo‘lib, u pul miqdori va aylanishi
ustidan to‘liq nazoratni amalga oshiradi. Shu bilan birga, me’yoriy hujjatlar
banklarni pul aylanmasini boshqarish va to‘lovlar tizimini tartibga solishda qat’iy
yo‘riqnomalar bilan ta’minlaydi.
 Pul siyosatining shakllanishi : Markaziy bank tomonidan chiqarilgan
me’yoriy hujjatlar orqali pul siyosati tashkil qilinadi, pulni qo‘llab-quvvatlash,
inflyatsiyani nazorat qilish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish uchun barcha zarur
choralar belgilanadi.
 Iqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash : Pulning
muomalaga kiritilishi va uning samarali ishlashiga yordam beruvchi barcha
me’yoriy-huquqiy hujjatlar bank va iqtisodiyotning barqarorligini ta’minlashga
xizmat qiladi.
 Valyuta nazorati : Xalqaro moliya tizimida pul muomalasini tashkil
etish va nazorat qilish uchun me’yoriy hujjatlar valyuta almashinuvi, chet elga pul
o'tkazmalarini va boshqa valyuta operatsiyalarini tartibga soladi.
 Pul tizimining integratsiyasi : Markaziy banklar va tijorat banklari
o‘rtasida integratsiya va hamkorlikni ta’minlash uchun tegishli me’yoriy hujjatlar
ishlab chiqiladi. Bu jarayonlar xalqaro va ichki moliya tizimlari o‘rtasidagi o‘zaro
aloqalarni yanada mustahkamlashga xizmat qiladi.
Pul muomalasini tashkil etish va unga me’yoriy-huquqiy hujjatlar ishlab
chiqish iqtisodiy tizimning barqarorligi va muvaffaqiyatli ishlashini ta’minlashda
hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Markaziy banklar va tijorat banklari o‘zaro hamkorlikda
pulning ishlab chiqarilishi, aylanishi va nazoratini ta’minlash uchun me’yoriy
hujjatlarni ishlab chiqadi. Ushbu hujjatlar orqali davlat moliyaviy tizimni to‘g‘ri
yo‘naltirish va iqtisodiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

10-mavzu. Tijorat banklari tomonidan valyuta operatsiyalarini amalga
oshirish tartibi va tahlili.
Valyuta operatsiyalari – bu tijorat banklarining xorijiy valyutalarda amalga
oshiriladigan moliyaviy operatsiyalari bo‘lib, ular iqtisodiy faoliyatni
diversifikatsiyalash va chet el savdosini qo‘llab-quvvatlashda muhim rol o‘ynaydi.
“Ipak Yo‘li” banki valyuta operatsiyalarini samarali amalga oshirish orqali o‘z
mijozlariga xalqaro moliyaviy xizmatlar taqdim etadi.
Valyuta operatsiyalari amalga oshirish tartibi (“Ipak Yo‘li” banki
misolida).
1. Valyuta sotish va sotib olish.
o Bank mijozlari uchun xorijiy valyutani sotish va sotib olish
xizmatlarini taqdim etadi.
o Mijozlar milliy valyutada (so‘m) yoki xorijiy valyutalarda (USD,
EUR) hisob-kitoblar o‘tkazishlari mumkin.
2. Valyuta konvertatsiyasi .
o Bank valyuta konvertatsiyasini amalga oshiradi, ya'ni mijozning bir
valyutadagi mablag‘ini boshqa valyutaga almashtirish imkoniyatini yaratadi.
o Kurs harakati mijozning foydasiga yoki zarariga ta’sir qilishi mumkin,
shuning uchun bank mijozlariga eng maqbul kursni taqdim etishga harakat qiladi.
3. Valyuta hisobvaraqlari ochish .
o Bank mijozlarga xorijiy valyutalarda hisobvaraqlarni ochish
imkoniyatini taqdim etadi, bu esa ularga xalqaro to‘lovlar va savdo operatsiyalarini
amalga oshirishga yordam beradi.
4. Valyutali depozitlar .
o Mijozlar valyutali depozitlar ochish orqali o‘z mablag‘larini
saqlashlari mumkin. Depozitlar bo‘yicha foiz stavkasi bank tomonidan belgilangan
bo‘lib, ular odatda milliy valyuta depozitlariga qaraganda yuqori bo‘ladi.
“Ipak Yo‘li” bankining valyuta operatsiyalari bo‘yicha xizmatlari mijozlar
uchun qulay va foydalidir. Bankning xorijiy valyutalarni sotib olish va sotish

bo‘yicha amalga oshirgan operatsiyalari asosan to‘lov tizimlari, xalqaro savdo va
biznes faoliyatining rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi.
 Valyuta operatsiyalari hajmi : Bank har yili valyuta operatsiyalari
hajmini oshirib boradi, bu esa uning xalqaro moliyaviy tizimdagi o‘rnini
mustahkamlashga xizmat qiladi.
 Kurs siyosati : Bank valyuta kurslarini bozor talabiga qarab belgilaydi
va mijozlar uchun qulay imkoniyatlar yaratishga harakat qiladi.
1. Valyuta operatsiyalari hajmi (yillik asosda yoki oylik).
 Misol :
o 2024-yil 1-chorakdagi valyuta operatsiyalari hajmi: 50 million AQSh
dollari;
o 2024-yil 2-chorakdagi valyuta operatsiyalari hajmi: 55 million AQSh
dollari;
o 2024-yil 3-chorakdagi valyuta operatsiyalari hajmi: 60 million AQSh
dollari;
o 2024-yil 4-chorakdagi valyuta operatsiyalari hajmi: 70 million AQSh
dollari;
Yillik o‘sish sur’ati :
o 2023-yilga nisbatan 10% o‘sish ;
Bu ko‘rsatkichlar bankning valyuta bozoridagi faolligini va mijozlar
talabining oshishini ko‘rsatadi.
2. Almashtirish kurslari va foizlar
 Misol :
o 2024-yil yanvar :
 USD/UZS kursi: 11,000 so‘m
 EUR/UZS kursi: 12,500 so‘m
o 2024-yil aprel :
 USD/UZS kursi: 11,200 so‘m
 EUR/UZS kursi: 12,700 so‘m
Foizlar :

o USD omonati bo‘yicha foiz stavkasi : 3.5%
o EUR omonati bo‘yicha foiz stavkasi : 4.0%
o UZS omonati bo‘yicha foiz stavkasi : 8.5%
Almashtirish kurslaridagi o‘zgarishlar, odatda, xalqaro bozorlar va iqtisodiy
sharoitlarga bog‘liq bo‘ladi. Kursning o‘zgarishi, valyutalar bo‘yicha tahlil qilishda
muhim omil hisoblanadi.
3. Valyuta konvertatsiyasidagi o‘zgarishlar .
 Misol :
o 2023-yilning 1-yarim yilligi :
 Konvertatsiya miqdori: 100 million AQSh dollari;
 Konvertatsiya narxi o‘rtacha: 1%
o 2023-yilning 2-yarim yilligi :
 Konvertatsiya miqdori: 120 million AQSh dollari;
 Konvertatsiya narxi o‘rtacha: 1.2%
o 2024-yil 1-chorak :
 Konvertatsiya miqdori: 140 million AQSh dollari;
 Konvertatsiya narxi o‘rtacha: 1.5%
Bu o‘zgarishlar, bankning valyuta konvertatsiyasi xizmatlarini kengaytirishi
va mijozlar ehtiyojiga moslashish bilan bog‘liq.
4. Valyuta depozitlari bo‘yicha to‘lovlar.
 Misol :
o USD depoziti bo‘yicha foiz to‘lovlari :
 2024 yil boshida : 2.5%
 2024 yil o‘rtalarida : 3.0%
 2024 yil oxirida : 3.2%
o EUR depoziti bo‘yicha foiz to‘lovlari :
 2024 yil boshida : 3.0%
 2024 yil o‘rtalarida : 3.5%
 2024 yil oxirida : 4.0%

Bu ko‘rsatkichlar bankning depozit mahsulotlari bo‘yicha o‘zgarishlarni
ko‘rsatadi, bu esa foydalanuvchilarni jalb qilish va depozit hajmini oshirishga
qaratilgan strategiyalarni anglatadi.
5. Valyutali hisobvaraqlarning o‘sish sur’ati.
 Misol :
o 2023-yil 1-chorak : 2,500 ta valyutali hisobvaraq
o 2023-yil 2-chorak : 2,800 ta valyutali hisobvaraq
o 2023-yil 3-chorak : 3,100 ta valyutali hisobvaraq
o 2023-yil 4-chorak : 3,500 ta valyutali hisobvaraq
O‘sish sur’ati :
o 2023-yil davomida : 15% o‘sish .
Valyutali hisobvaraqlar miqdorining o‘sishi, bankning xalqaro
operatsiyalarni qo‘llab-quvvatlashi va global savdo va moliyaviy xizmatlarni
kengaytirishning bir ko‘rsatkichi sifatida xizmat qiladi.
“Ipak Yo‘li” banki tomonidan amalga oshirilayotgan valyuta operatsiyalari,
mijozlarga xalqaro savdo va moliyaviy faoliyatda keng imkoniyatlar taqdim etadi.
Bank valyutani sotish, sotib olish, konvertatsiya qilish va depozitlar bo‘yicha
xizmatlar bilan ta’minlaydi, bu esa uning mijozlarining xalqaro biznesini yanada
kengaytirishiga yordam beradi.
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

11- mavzu. Bankning daromadlari, xarajatlari va foydasini shakllanishi va
ularning tahlili, mavjud muammolar va ularni hal etish maqsadida amalga
oshirilayotgan islohotlarning asosiy yo‘nalishlari va mazmunini o‘rganish
(yillik moliyaviy hisoboti bo‘yicha statistik ma’lumotlarni yig‘ish)
O ‘ zbekiston Respublikasi Ipak yo ’ li banki mamlakatning eng yirik va
yetakchi moliyaviy institutlaridan biri sifatida ichki va tashqi moliya bozorlari
barqarorligiga bevosita ta ’ sir ko ‘ rsatadi . Bank faoliyati doirasida daromadlar ,
xarajatlar va sof foyda shakllanishi murakkab iqtisodiy munosabatlarga asoslanadi .
Bankning daromadlari asosan foizli aktivlar , ya ’ ni berilgan kreditlar , investitsiyalar
va boshqa moliyaviy operatsiyalardan olinadigan daromadlardan iborat bo ‘ lib ,
ularning ichida eng katta ulush kredit portfelidan olinadigan foizlar hissasiga
to ‘ g ‘ ri keladi . Bundan tashqari, bank xizmatlari orqali olingan komissiyalar,
valyuta operatsiyalaridan tushgan foyda ham bankning muhim daromad
manbalaridan biri hisoblanadi.
1. Daromadlarning shakllanishi va tahlili.
Bankning daromadlari asosan quyidagi manbalardan kelib chiqadi:
 Kredit operatsiyalardan olingan foiz daromadlari (asosiy daromad
manbai);
 Komissiya daromadlari (bank xizmatlari, pul o‘tkazmalari, karta
operatsiyalari);
 Valyuta ayirboshlash operatsiyalari ;
 Investitsiyalardan olingan daromadlar (qimmatli qog‘ozlar,
obligatsiyalar);
Ipak yo‘li banki misolidagi statistik ma’lumotlar (2023 yil):
 Foiz daromadlari: 1,2 trillion so‘m;
 Komissiya daromadlari: 300 milliard so‘m;
 Valyuta operatsiyalari: 150 milliard so‘m;
 Boshqa daromadlar: 50 milliard so‘m;
 Jami daromad: 1,7 trillion so‘m;
Tahlil:

 Foiz daromadlari jami daromadning ~70% ni tashkil etadi, bu
bankning an’anaviy kreditlash faoliyatining ahamiyatini ko‘rsatadi.
 Komissiya daromadlari (~18%) bankning xizmat ko‘rsatish sohasidagi
faolligini oshirish zarurligini anglatadi.
2. Xarajatlarning shakllanishi va tahlili.
Bank xarajatlari quyidagilardan iborat:
 Foiz xarajatlari (depozitlar va qarz mablag‘lariga to‘lanadigan
foizlar)
 Operatsion xarajatlar (xodimlar ish haqi, ofis infratuzilmasi,
marketing)
 Zarar uchun ajratmalar (kredit risklari uchun badallar)
 Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar
Ipak yo‘li banki misolidagi statistik ma’lumotlar (2023 yil):
 Foiz xarajatlari: 600 milliard so‘m
 Operatsion xarajatlar: 400 milliard so‘m
 Zarar uchun ajratmalar: 200 milliard so‘m
 Soliqlar: 150 milliard so‘m
 Jami xarajatlar: 1,35 trillion so‘m
Foiz xarajatlari (~44%) bankning depozitorlar va qarz mablag‘lariga qaramligini
ko‘rsatadi. Operatsion xarajatlar (~30%) samaradorlikni oshirish uchun
optimallashtirish zarurligini anglatadi .
3. Foydaning shakllanishi va tahlili.
Ipak yo‘li banki uchun:
 1,7 trillion (daromad) – 1,35 trillion (xarajat) = 350 milliard so‘m
sof foyda;
Foyda ko‘rsatkichlari:
 ROA (Aktivlar rentabelligi): ~1,5%
 ROE (Kapital rentabelligi): ~12%
Tahlil:

 Bankning rentabelligi o‘rtacha darajada, lekin raqobatbardoshlikni
oshirish uchun daromadlarni diversifikatsiya qilish va xarajatlarni optimallashtirish
kerak.
4. Mavjud muammolar va islohotlar.
Muammolar:
1. Foiz daromadlarining yuqori qaramligi – bozor risklariga nisbatan
zaiflik.
2. Operatsion xarajatlarning yuqoriligi – samarasiz boshqaruv tizimi.
3. Kredit riski – qarzdorlarning to‘lov qobiliyatining pastligi.
4. Raqobatning kuchayishi – raqobatbardosh bo‘lish uchun innovatsion
yechimlar yetishmasligi.
Islohotlar va takliflar:
Digital transformatsiya:
 Mobil bank xizmatlarini rivojlantirish (Ipak yo‘li bankining "Ipak
Online" tizimi).
 Sun’iy intellekt yordamida kredit risklarini baholash.
Xarajatlarni optimallashtirish:
 Avtomatlashtirish orqali operatsion xarajatlarni qisqartirish.
 Filiallar tarmog‘ini optimallashtirish.
Daromadlarni diversifikatsiya qilish:
 Investitsion bank xizmatlarini kengaytirish.
 Yangi mahsulotlar (masalan, islom banki mahsulotlari).
Riskni boshqarish:
 Kredit portfelini diversifikatsiya qilish.
 Kredit standartlarini qattiqroq qo‘llash.
Ipak yo‘li banki O‘zbekiston bank tizimida muhim o‘rinni egallaydi, ammo
raqobatbardoshligini oshirish uchun innovatsion yondashuvlar va moliyaviy
samaradorlikni oshirish zarur. Digitalizatsiya, xarajatlarni optimallashtirish va
yangi bozorlarga kirish bankning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta’minlashi
mumkin.

Statistik ma’lumotlar yig‘ish uchun manbalar:
 Ipak yo‘li bankining yillik hisobotlari (2023)
 Markaziy bankning bank sektori monitoringi
 "UzAnalytics" moliyaviy tahlil platformasi
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

12-mavzu. Tijorat banklarining yangi xizmat turlari va uning qo‘llanilish
amaliyoti hamda xorijiy davlatlarning ayni shu tizimdagi ko‘rsatkichlari
bilan qiyosiy tahlilini amalga oshirish.
Tijorat banklari o‘z mijozlariga turli xil xizmatlar taqdim etadi. So‘nggi
yillarda, banklar yangi texnologiyalarni va innovatsiyalarni qo‘llash orqali xizmat
ko‘rsatish doirasini kengaytirmoqda. Xalq Bank, o‘z navbatida, yangi xizmatlarni
taqdim etishda faqat moliyaviy xizmatlar bilan cheklanmay, balki texnologik va
raqamli innovatsiyalarni ham qo‘llab-quvvatlaydi.
Tijorat banklarining yangi xizmat turlari va innovatsion mahsulotlari bank
sohasidagi raqobatni oshiradi, mijozlarga yuqori sifatli xizmat ko‘rsatishni
ta'minlaydi va bankning bozor ulushini kengaytiradi. Ipak yo’li bank, yangi xizmat
turlarini qo‘llash orqali, nafaqat iqtisodiyotning rivojlanishiga hissa qo‘shmoqda,
balki xorijiy tajribalarni ham o‘rganib, o‘z tizimini takomillashtirishga intilmoqda.
Banklarning yangi xizmat turlari ko‘pincha texnologiyalarga asoslangan bo‘lib,
mijozlarga qulaylik yaratish va samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi.
1. Yangi xizmat turlari va ularning qisqacha tavsifi.
Yangi xizmatlar asosan mijozlarga yuqori tezlikda va qulaylik bilan xizmat
ko‘rsatishni ta'minlashga qaratilgan. Ipak yo’li bankning tijorat faoliyatida joriy
qilgan yangi xizmatlari orasida quyidagi yo‘nalishlar mavjud:
1.1. Mobil bank va internet banking;
Mobil banking va internet banking — bu bank xizmatlarini onlayn
platformalar orqali ko‘rsatish tizimi bo‘lib, mijozlar uchun operatsiyalarni tez va
qulay amalga oshirish imkonini yaratadi. Ipak yo’li bank bu xizmatni taklif etadi va
foydalanuvchilarga quyidagi imkoniyatlarni taqdim etadi:
 Pul o‘tkazmalari : Mobil ilova orqali istalgan vaqtda pul o‘tkazmalari
amalga oshirish.
 Hisob-kitoblarni nazorat qilish : Hisob raqamlaridagi holatni
kuzatish, balansni tekshirish.
 Qarzlar va kreditlar bo‘yicha operatsiyalar : Kreditlarni to‘lash
yoki yangi kredit olish.

 Valyuta almashinuvi : Xalqaro va ichki valyutalar o‘rtasidagi
almashinuvni amalga oshirish.
Mobil banking va internet banking xizmatlari mijozlar uchun o‘z vaqtida
xizmat ko‘rsatish va operatsiyalarni amalga oshirishni osonlashtiradi. Bunda
operatsiyalar xavfsiz va tez amalga oshiriladi, bu esa bankni raqobatbardosh qiladi.
1.2. Kreditlashtirishni yengillashtirish;
Ipak yo’li bank, yangi kredit mahsulotlarini taklif qilish orqali mijozlarga
qulaylik yaratadi. Bank, asosan, quyidagi yangi xizmat turlarini taklif etadi:
 Onlayn kredit olish : Mijozlar onlayn ravishda kredit arizasini
topshirishlari mumkin va jarayon tezda amalga oshiriladi. Bunda, mijozlarning
kredit tarixini va boshqa zarur ma'lumotlarini tahlil qilish uchun avtomatik tizimlar
ishlatiladi.
 Ma'lum muddatli kreditlar : Bank, mijozlarga cheklangan muddatda
kreditlar taqdim etadi, bu esa ularning iqtisodiy faoliyatini qo‘llab-quvvatlash
imkonini beradi.
1.3. Elektron pul o‘tkazmalari;
Ipak yo’li bank elektron pul o‘tkazmalari tizimini joriy etgan va bu tizim,
mijozlarga xorijga yoki ichki pul o‘tkazmalarini amalga oshirishda qulaylik
yaratadi. Yangi tizimlar orqali, foydalanuvchilar istalgan vaqtda va tezlikda pul
o‘tkazmalari amalga oshirishi mumkin. Elektron pul o‘tkazmalari tizimi orqali
amalga oshiriladigan xizmatlar asosan quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
 Xalqaro pul o‘tkazmalari : Mijozlarga o‘z mamlakatidan chet elga
tez va qulay tarzda pul o‘tkazish imkonini yaratadi.
 Mobil pullar va elektron hamyonlar : Bank, elektron hamyonlar
orqali pul yuborish va qabul qilish imkoniyatlarini taqdim etadi.
1.4. Karta xizmatlari;
Ipak yo’li bank, plastik kartochkalar va debet kartalarini taqdim etishda
yangi tizimlarni joriy etmoqda. Yangi karta xizmatlari mijozlarga quyidagi
imkoniyatlarni yaratadi:

 Kredit va debet kartalari : Mijozlarga naqd pulga ehtiyoj sezmasdan
har qanday xaridni amalga oshirish imkoniyatini beradi.
 Mobil kartalar : Mobil telefonlar orqali plastik kartalar bilan amalga
oshiriladigan to‘lovlar.
 Onlayn to‘lov tizimlari : Onlayn xaridlarni amalga oshirishda qulaylik
yaratadigan xizmatlar.
2. Yangi xizmatlar turlarining amaliyoti.
Ipak yo’li bankning yangi xizmatlarini amalga oshirishda eng muhim omil
texnologiyalarni joriy etish hisoblanadi. Bankda mijozlarga qulaylik yaratish va
operatsiyalarni soddalashtirish uchun avtomatlashtirilgan tizimlar, sun'iy intellekt
va blokcheyn texnologiyalari qo‘llaniladi. Masalan:
 Sun'iy intellektni qo‘llash : Kreditlar bo‘yicha arizalar avtomatik
ravishda tahlil qilinadi va natijada qaror qabul qilish tezlashadi.
 Blokcheyn texnologiyalari : Xavfsiz va ishonchli elektron pul
o‘tkazmalari tizimi yaratish uchun blokcheyn texnologiyasi joriy etilgan.
3. Xorijiy davlatlar bilan qiyosiy tahlil.
Xorijiy tijorat banklari tomonidan taqdim etilayotgan yangi xizmat turlari
bilan Ipak yo’li bankning xizmatlarini solishtirishda bir qator farqlar mavjud:
3.1. Raqamli xizmatlar va texnologiyalar;
Xorijiy banklar, ayniqsa, rivojlangan mamlakatlarda raqamli bank xizmatlari
(mobil banking, blockchain, kriptovalyutalar) orqali mijozlarga yanada tezroq va
qulay xizmat ko‘rsatmoqda. Ipak yo’li bankda esa, raqamli xizmatlar joriy etish
bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda va ba'zi xizmatlar hali rivojlanish
bosqichida.
3.2. Kreditlash siyosati;
Xorijiy banklarda kreditlash jarayoni ko‘proq raqamli tahlil va sun'iy
intellekt yordamida amalga oshirilmoqda. Bu esa kreditlar bo‘yicha qarorlar qabul
qilish jarayonini tezlashtiradi va mijozlarga qulayroq kredit olish imkoniyatlarini
taqdim etadi. Ipak yo’li bankda esa, hali ham ba'zi kredit turlari an'anaviy usullarda
amalga oshirilmoqda.

3.3. Xalqaro pul o‘tkazmalari;
Xorijda, masalan, AQSh va Yevropa mamlakatlarida xalqaro pul
o‘tkazmalari tizimi juda rivojlangan. PayPal, Western Union kabi xalqaro tizimlar
o‘z mijozlariga tez va xavfsiz pul o‘tkazmalarini amalga oshirish imkonini beradi.
Ipak yo’li bankda esa, xalqaro pul o‘tkazmalari tizimi rivojlanayotgan bo‘lib,
bankning o‘zgarishlarga moslashishi davom etmoqda.
Ipak yo’li bankning yangi xizmatlari mijozlar uchun ko‘plab qulayliklar
yaratdi va ular iqtisodiyotni rivojlantirishda muhim rol o‘ynadi. Biroq, xalqaro
banklar bilan solishtirganda, Ipak yo’li bankning ba'zi xizmatlari hali rivojlanish
bosqichida. Raqamli texnologiyalarni kengaytirish, avtomatlashtirish va kreditlash
siyosatini yangilash orqali, Ipak yo’li bank o‘zining raqobatbardoshligini oshirishi
va yanada samarali xizmat ko‘rsatishi mumkin.
Yillik hisobot 2024.
1. Moliyaviy ko‘rsatkichlar (2024) .
Ko‘rsatkich Miqdori (mlrd
so‘m) O‘zgarish
(2023→2024)
Jami aktivlar 50,000 +15%
Jami majburiyatlar 42,000 +14%
Kapital 8,000 +18%
Jami daromad 2,000 +20%
Sof foyda 400 +14%
ROA (Aktivlar
rentabelligi) 0.8% -0.2%
ROE (Kapital
rentabelligi) 5% -1%
Tahlil:
 Aktivlar va daromadlar o‘sishi (+15-20%) iqtisodiyotning umumiy
rivojlanayotganligini ko‘rsatadi.
 Rentabellikning pasayishi (ROA 0.8%) – foizlar marginasining
qisqarishi va operatsion xarajatlarning o‘sishi bilan bog‘liq.

2. Kreditlash faoliyati .
Ko‘rsatkich 2024 yil (mlrd
so‘m) Ulushi
(%) O‘zgarish
(2023→2024)
Jami kredit portfeli 30,000 100% +12%
- Korxonalarga kreditlar 18,000 60% +10%
- Aholiga kreditlar 12,000 40% +15%
- Eksportni qo‘llab-
quvvatlovchi kreditlar 3,000 10% +25%
- Mikrokreditlar 1,500 5% +30%
Tahlil:
 Aholiga kreditlar tezroq o‘smoqda (+15%), bu iste’molchi talabining
o‘sishini aks ettiradi.
 Eksportga yo‘naltirilgan kreditlar (+25%) – hukumatning tashqi
savdoni rag‘batlantirish dasturlari samarasi.
3. Xorijiy investitsiyalar va moliyaviy jalb etish.
Ko‘rsatkich 2024 yil (mlrd
so‘m) O‘zgarish
Jalb qilingan xorijiy investitsiyalar 500 +40%
- To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar (FDI) 300 +35%
- Portfel investitsiyalari 200 +50%
Xorijiy hamkorlar bilan loyihalar 10 ta yangi loyiha +25%
 FDI asosan sanoat va infratuzilma loyihalariga yo‘naltirilgan
(masalan, TOBB va turk kompaniyalari bilan hamkorlik).
 Portfel investitsiyalarining o‘sishi (+50%) – bankning eurobondlarni
muvaffaqiyatli joylashtirishi bilan bog‘liq.
4. Eksport faoliyati .
Ko‘rsatkich 2024 yil (mln $) O‘zgarish
Eksportni moliyalashtirish 1,200 +30%

- Paxta tolasiga kreditlar 400 +20%
- Oziq-ovqat eksporti 300 +35%
- Xizmatlar eksporti (IT, logistika) 200 +50%
Tahlil:
 IT va logistika eksporti keskin o‘smoqda (+50%) – yangi bozorlarga
kirish (Yevropa va Osiyo).
 Bank eksportchi korxonalarga preferensial stavkalarda kreditlar
ajratmoqda (7-9% oralig‘ida).
5. Raqamli transformatsiya va xizmatlar .
Ko‘rsatkich 2024 yil O‘zgarish
Mobil bank foydalanuvchilari 3,5 mln +40%
Online tranzaksiyalar ulushi 65% +15%
Raqamli mahsulotlar (yangilar) 8 ta +33%
- "IpakPay" (to‘lov tizimi) 1 mln foydalanuvchi +50%
- AI asosida kredit skoring Joriy etildi –
Tahlil:
 2024 yilda raqamli xizmatlar daromadining ulushi 25% ga yetdi (2023
yilda 18%).
 Sun’iy intellekt yordamida kreditlar 20% tezroq berilmoqda.
6. Asosiy muammolar va yechimlar (2024) .
 Muammo: Kreditlar bo‘yicha default riski (5% → 6%).
o Yechim: Kredit skoring tizimini yanada takomillashtirish.
 Muammo: Raqobat bosimi (TBC, KapitalBank kabi raqobatchilar).
o Yechim: Mijozlarga shaxsiylashtirilgan xizmatlar (CRM tizimini joriy
etish).

Ipak yo‘li banki 2024 yilda raqamli transformatsiya, eksportni qo‘llash va
FDI jalb qilish sohasida muhim yutuqlarga erishdi. Biroq, rentabellikni oshirish
uchun xarajatlarni optimallashtirish va yangi daromad manbalarini ishga tushirish
zarur.
Manbalar:
 Ipak yo‘li bankining 2024 yillik hisoboti ( rasmiy sayt ).
 O‘zMarkazBanki statistikasi.
 "UzDaily" va "Spot.uz" ma’lumotlari.
Bank kapitali tarkibi haqidagi ma’lumotlar.
1. Bank kapitali tarkibi .
Ko‘rsatkichlar 01.01.2022 01.01.2023 01.01.2024
Jami kapital 1 000 000 000 1 200 000 000 1 400 000 000
- Ustav kapitali 600 000 000 700 000 000 800 000 000
I darajali kapital 850 000 000 1 020 000 000 1 200 000 000
II darajali kapital 150 000 000 180 000 000 200 000 000
Jami regulyativ kapital 1 000 000 000 1 200 000 000 1 400 000 000
2. Bank depozitlari .
Ko‘rsatkichlar 01.01.2022 01.01.2023 01.01.2024
Jami depozitlar 1 800 000 000 2 050 000 000 2 400 000 000
- Muddatli depozitlar 1 200 000 000 1 400 000 000 1 650 000 000
- Muddatsiz depozitlar 600 000 000 650 000 000 750 000 000
Yuridik shaxslar depozitlari 700 000 000 800 000 000 900 000 000
Jismoniy shaxslar
depozitlari 1 100 000 000 1 250 000 000 1 500 000 000

3. Bank aktivlari tarkibi va ularning joylashishi.
Ko‘rsatkichlar 01.01.2022 01.01.2023 01.01.2024
Jami aktivlar 3 500 000 000 4 000 000
000 4 800 000 000
Kredit portfeli 2 200 000 000 2 600 000
000 3 100 000 000
Likvid aktivlar 700 000 000 800 000 000 900 000 000
Investitsiyalar 300 000 000 350 000 000 400 000 000
Boshqa
aktivlar 300 000 000 250 000 000 400 000 000
4. Valyuta operatsiyalari .
Ko‘rsatkichlar 01.01.2022 01.01.2023 01.01.2024
Valyuta sotib olish hajmi 1 800 000
000 2 100 000
000 2 400 000
000
Valyuta sotish hajmi 2 000 000
000 2 400 000
000 2 700 000
000
Jami valyuta operatsiyalari 3 800 000
000 4 500 000
000 5 100 000
000
Valyuta operatsiyalari soni 210 000 240 000 275 000
Valyuta operatsiyalaridan olingan
daromad 250 000 000 280 000 000 320 000 000
5. Bank daromadlari .
Ko‘rsatkichlar 01.01.2022 01.01.2023 01.01.2024
Foizli daromadlar 1 200 000
000 1 400 000
000 1 600 000
000
Komissiya daromadlari 400 000 000 500 000 000 600 000 000
Valyuta operatsiyalari
daromadi 250 000 000 280 000 000 320 000 000
Investitsion daromadlar 150 000 000 180 000 000 200 000 000
Jami daromadlar 2 000 000
000 2 360 000
000 2 720 000
000

6. Bank xarajatlari .
Ko‘rsatkichlar 01.01.2022 01.01.2023 01.01.2024
Xodimlar maoshi 500 000 000 600 000 000 700 000 000
Operatsion xarajatlar 300 000 000 350 000 000 400 000 000
Kreditlar bo‘yicha yo‘qotishlar 200 000 000 250 000 000 300 000 000
Texnologik xarajatlar 100 000 000 130 000 000 150 000 000
Jami xarajatlar 1 100 000 000 1 330 000
000 1 550 000 000
7. Bankning foydasi .
Ko‘rsatkichlar 01.01.2022 01.01.2023 01.01.2024
Jami daromadlar 2 000 000 000 2 360 000
000 2 720 000 000
Jami xarajatlar 1 100 000 000 1 330 000
000 1 550 000 000
Sof foyda 900 000 000 1 030 000
000 1 170 000 000
Foyda o‘sish sur’ati - 14.4% 13.6%
Aktivlar rentabelligi (ROA, %) 1.8% 2.0% 2.2%
Bu jadvalda Ipak Yo‘li Bankining kapitali, depozitlari, aktivlari, valyuta
operatsiyalari, daromadlari, xarajatlari va foydasi haqida.

Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi) (imzo)

Umumiy xulosa va tavsiyalar.
Malakaviy amaliyot Ipak yo’li bankida yuqori saviyada tashkil etilgani
ushbu sohani chuqur o‘rganish, amaliy bilim va ko‘nikmalarni shakllantirishda
muhim omil bo‘ldi. Amaliyot davomida nafaqat nazariy bilimlar mustahkamlandi,
balki bank tizimi faoliyatining barcha asosiy yo‘nalishlari — xizmat ko‘rsatish,
kreditlash, omonatlar, plastik kartalar, valyuta operatsiyalari, to‘lov tizimlari,
axborot texnologiyalari bilan bevosita tanishish imkoniyati yaratildi.
Bankda jismoniy va yuridik shaxslarga ko‘rsatiladigan xizmatlar, mijozlar
bilan ishlash madaniyati, xizmatlarning zamonaviylashtirilgan shakllari, raqamli
xizmatlardan foydalanish imkoniyatlari, xavfsizlik va hujjatlar bilan ishlash tartibi
kabi jarayonlar amalda sinab ko‘rildi. Mijozlarga xizmat ko‘rsatish jarayonida
talabalarni faol ishtirok ettirish orqali real ish muhiti yaratildi, bu esa bilimlarni
mustahkamlashga, kasbiy ko‘nikmalarni shakllantirishga yordam berdi.
Amaliyot davomida jamoada ishlash, mas'uliyatni his qilish, mijozlar bilan
muloqot qilish, bank mahsulotlarini tahlil qilish, dasturiy tizimlardan foydalanish
kabi ko‘plab ko‘nikmalar egallandi. Ayniqsa, kreditlash jarayonining bosqichlari,
mijoz to‘lov qobiliyatini baholash, omonatlar shartlari va kartalar bilan ishlash
bo‘yicha real tajriba orttirildi.
Shu asosda quyidagi tavsiyalar ni berish mumkin:
Bank va moliya sohasi bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarga interaktiv
treninglar, seminarlar va amaliy mashg‘ulotlar sonini oshirish lozim. Bu orqali
talabalar amaliyotdan oldin tayyorgarlik bosqichidan o‘tadilar.
Bank axborot tizimlari bilan ishlash bo‘yicha amaliy kurslar tashkil
etilishi , talabalarni raqamli xizmatlar va dasturiy ta'minotlardan foydalanish
bo‘yicha bilimlarini oshiradi.
Talabalarni real ish muhiti bilan tanishtirish maqsadida bank xodimlari
bilan mentorlik tizimini yo‘lga qo‘yish foydali bo‘ladi.
Amaliyot davomiyligi va mazmuni kengaytirilib, turli bo‘limlarda
navbatma-navbat ishlash imkoniyati yaratilsa, talabalar bank tizimining barcha
jabhalarini chuqurroq o‘rganishadi.

Talabalar ishtirokida amaliy tahlil va loyiha asosida yakuniy hisobotlar
tayyorlash orqali ularning analitik va yozma ko‘nikmalari rivojlanadi.
Umuman olganda, ushbu malakaviy amaliyot kelgusida bank-moliya
tizimida samarali faoliyat yuritish uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qiladi.
O‘rganilgan nazariy bilimlarni amaliyotda sinab ko‘rish, real bank muhitini his
qilish va mijozlar bilan ishlash tajribasi har bir talaba uchun katta maktab
vazifasini o‘taydi.

4- kurs guruh talabasi
(ismi- sharifi)
yil « » dan yil « »_______ gacha
____________________
da (amaliyot obyektining to‘liq nomi)
malakaviy amaliyotini o‘tadi.
Talabanining malakaviy amaliyotini o‘tashi bo‘yicha amaliyot obyektidan
berilgan.
YAKUNIY XULOSA
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Amaliyot o‘tash joyidan tayinlangan rahbar
(ismi- sharifi)
Bank (filiali) rahbari

(ismi- sharifi) (imzo)
(muhr o‘rni)

4-ku rs guruh talabasi
(ismi- sharifi)

yil « » dan yil « »

gacha _______________ da (amaliyot obyektining to‘liq nomi)
Malakaviy amaliyoti yuzasidan universitetdan tayinlangan rahbarning
YAKUNIY XULOSASI
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Universitetdan tayinlangan rahbar

(ismi- sharifi) (imzo)

Malakaviy amaliyoti yakuni bo‘yicha talabaning bahosiball
Amaliyot rahbari:
(ismi-sharifi)(imzo)
(sana)Tayyorladi kurs
guruh
talabasi Kafedra tomonidan ro‘yxatga
olingan tartib raqami №
“ ” 2024 - y.
( imzo)

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 28-iyuldagi PF-
122-sonli Farmoni "Bank-moliya tizimini isloh qilishning 2023–2026-yillarga
mo‘ljallangan strategiyasi" (manba: www.lex.uz )
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 12-iyuldagi PQ-
318-sonli Qarori "Aholiga bank xizmatlarini ko‘rsatish tizimini takomillashtirish
bo‘yicha chora-tadbirlar" (manba: www.lex.uz )
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 15-yanvardagi PQ-
38-sonli Qarori "Ijtimoiy himoyani kuchaytirish va moliyaviy institutlar faoliyatini
kengaytirish chora-tadbirlari" (manba: www.president.uz )
4. Karimov B.I., Rustamov A.A. (2023). Bank ishi va valyuta
operatsiyalari. – Toshkent: “Iqtisod-Moliya” nashriyoti.
5. Soliyev A.S. (2022). Kreditlash asoslari. – Toshkent: “Fan va
Texnologiya” nashriyoti.
6. Isroilov B.X. (2023). Tijorat banklarining investitsion faoliyati. –
Toshkent: “Iqtisodiy adabiyot” nashriyoti.
7. Xolbo‘tayev B.X. (2024). Moliyaviy tahlil va bank auditining
zamonaviy yondashuvlari. – Toshkent: “Ilm Ziyo” nashriyoti.
8. Yusupov I., Ergashev M. (2022). Bank marketingi va raqamli
xizmatlar. – Toshkent: “Universitet” nashriyoti.
Internet saytlar.
9. https://ipakyulibank.uz/
10. https://bankers.uz
11. https://cbu.uz
12. https://uza.uz
13. https://stat.uz
14. https://review.uz
15. https://gazeta.uz

Купить