Kambodja davlatiga iqtisodiy geografik tavsif kurs ishi - География - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	637.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	17 Апрель 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	География

Продавец

Jo‘rayev Imomali

Дата регистрации 25 Февраль 2025

3 Продаж

Kambodja davlatiga iqtisodiy geografik tavsif kurs ishi

Купить

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA TA`LIM VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSTETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“GEOGRAFIYA ” TA`LIM YO`NALISHI
4-KURS G-120-GURUH TALABASI
MUZRAPOV SHERZODNING
“JAHON GEOGRAFIYASI”
FANIDAN “ KAMBODJA DAVLATINING IQTISODIY GEOGRAFIK
TAVSIFI”
MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Qabul qildi: _______________.
Topshirdi: _______________.
2023 o’quv yili

1

MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………………3
I-BOB. MAMLAKAT TABIATINING ASOSIY GEOGRAFIK
XUSUSIYATLARI ………………………………………………………………..
1.1.Iqtisodiy siyosiy geografik o'rni, maydoni va chegaralari …………………….
1.2.Tabiiy sharoiti va mineral resurslari ……………………………………………
II-BOB.MAMLAKAT AHOLISI VA UNING HUDUDIY
JOYLASHISHINING GEOGRAFIK JIHATLARI ……… ……………………
2.1.Aholi soninig tabiiy va mexanik o'sishi hamda zichligi ………………………..
2.2.Aholi tarkibining demografik xususiyatlari ……………………………………..
2.3.Aholining shahar va qishloq aholi punktlarida joylashishi ……………………….
III-BOB.MAMLAKAT IQTISODIYOTINING RIVOJLANISHI VA UNING
TARMOQLAR TARKIBI………………………………………………………
3.1.Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi va rivojlanishi …………………..
3.2.Qishloq xo'jaligining ixtisoslashuvi va rivojlanishi ………………………….
3.3.Transport tarmoqlarining rivojlanishi ……………………………………….
3.4.Tashqi iqtisodiy aloqalar geografiyasi ………………………………………..
XULOSA …………………………………………………………………………
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………………..
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Kambodja , ( kxmer. ព្រ� ះរាជាណាច ព្រ� �ម្ពុជា Preăh Réachéanachâkr
Kâmpŭchea) — Janubi-Sharqiy Osiyoda, Hindixitoy yarim orolining janubiy qismida joylashgan
davlat. Maydoni 181 ming 35 km 2
. Aholisi 14 805 000 kishi (2009). Poytaxti — Pnompen shahri.
Ma muriy jihatdan 20 viloyat (kxet)ga va markaz qaramog idagi 2 shaharga bo linadi.
ʼ ʻ ʻ
Kambodja hududining ko p qismini allyuvial va ko l yotqiziqlaridan iborat Kambodja
ʻ ʻ
tekisligi egallagan. Mamlakat g arbida Kravan tog lari (Oral tog i, 1813 metr — eng baland nuqta),
ʻ ʻ ʻ
shimolda Dangrek qumlog i va sharqida Annam tog larining tarmog i bor.
ʻ ʻ ʻ
Iqlimi subekvatorial, mussonli, yozi nam, qishi nisbatan quruq. Eng issiq oy — aprelda
o rtacha harorat 29 °C, 30 °C, dekabrda 25 °C, 26 °C. O rtacha yillik yog in 700–2000 mm.
ʻ ʻ ʻ
Kambodjada daryo ko p. Mekong daryosining quyi qismi Kambodja hududidan o tadi; suv sathi
ʻ ʻ
mavsum sayin o zgarib turadi. Tonlesap ko li kam suv. Kambodja hududining ¾ qismiga yaqini
ʻ ʻ
o rmon. Sharqida barg to kuvchi tropik o rmon, tog larda qimmatbaho yog och beruvchi doim
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yashil (sal, tik, lak, kamfara) daraxtlar usadi. Qolgan hududida siyrak daraxtli savannalar, qalin
bambukzorlar va turli chakalakzorlar bor. Kambodja tekisligi ancha qismining tuprog i unumdor
ʻ
allyuvial tuproq. Hayvonlari ko p va xilma-xil. Yo lbars, qoplon, qora ayiq, fillar uchraydi.
ʻ ʻ
Mekong daryosi va uning irmoqlarida timsohlar, suzuvchi qushlar, meshkopchiqush va flamingolar
bor. Tonlesap ko lida baliq ko p.
ʻ ʻ
Hozirgi Kambodja hududida odamlar neolit davridan yashaydi. Ular dehqonchilik,
baliqchilik va ovchilik bilan shug ullangan. 1
ʻ — 6 asrlarda Kambodja hududida birinchi Funan
quldorlik davlati vujudga keldi. U Janubiy Hindiston, Xitoy bilan savdo qilgan va madaniy aloqada
bo lgan. 7
ʻ — 8 asrlarda Kambodja hududida Yer Chenlasi va Suv Chenlasi davlatlari tashkil topdi.
9-asrda esa Mekong daryosi deltasida Kambujadesh saltanati vujudga keldi. U 13-asr
oxirida inqirozga uchradi. 16-asr o rtalarida buddaviylik tarqaldi. 16-asr oxirida Tay qo shinlari
ʻ ʻ
mamlakatning g arbiy qismini vayron qildi. 18-asrda Kambodja Siyom va Vyetnam davlatlariga
ʻ
tobe bo lib qoldi.
ʻ
19-asr o rtalarida
ʻ Fransiya Kambodjaga bostirib kirib, 1863-yil uni protektorat haqida shartnoma
tuzishga majbur etdi. Mazkur shartnoma 1884-yil Kambodja uchun og ir bitim bilan almashtirildi.
ʻ
Natijada Kambodja Fransiya mustamlakasiga aylandi. 1887-yil Kambodja Fransiya Hindixitoydagi
o z mustamlakalarini nazorat qilishni markazlashtirish maqsadida tuzgan Hindixitoy ittifoqi
ʻ
tarkibiga kiritildi. Kambodjaning asoratga solinishi milliy mustaqillik uchun kurashning avj
olishiga sabab bo ldi. 19-asrning 60—90-yillarida milliy mustaqillikni tiklash uchun xalq
ʻ
harakatlari bo lib o tdi.
ʻ ʻ 1926-yil mustaqillik talab qilgan dehqonlar harakati fransuz
mustamlakachilari tomonidan shafqatsizlik bilan bostirildi. 1940-
yilda Kambodjani Yaponiya bosib oldi. Vatanparvarlarning Qarshilik harakati Ozod kxmer
3

tashkiloti rahbarligida yapon bosqinchilariga, 1945-yildan keyin fransuz mustamlakachilariga
qarshi keskin kurash olib bordi. 1946-yil saylangan Maslahat majlisi Kambodja tarixida birinchi
konstitutsiyani tasdiqladi. Milliy ozodlik harakati tazyiqi ostida Fransiya o z qo shinlarini olibʻ ʻ
chiqib ketishga majbur bo ldi (1953-yil 9-noyabr). Bu sana milliy bayram
ʻ — Kambodja
mustaqilligi kuni deb e lon qilindi.
ʼ 1955-yil 25-sentabrda Kambodja konstitutsiyasiga tuzatish
kiritildi, birinchi mustaqil hukumat — Sangkum tuzildi.
1979-yilda manfur tuzum ag darildi.
ʻ 1993-yilda yangi konstitutsiya qabul qilindi, N. Sianuk
boshliq monarxiya tiklandi. Shu konstitutsiyada Kambodja qo shilmaslik siyosatini yurituvchi
ʻ
mustaqil, suveren, tinchliksevar, betaraf mamlakat deb e lon qilindi. Kambodja
ʼ 1955-
yildan BMT a zosi.
ʼ Ozbekiston Respublikasi bilan diplomatiya munosabatlarini 1995-yil 7-
sentabrda o rnatgan. Milliy bayrami
ʻ — 9-noyabr — Mustaqillik kuni (1953)
Kurs ishining maqsad va vazifalari: Kombodja davlati haqida ma‘lumotlarga ega bo‘lish,
uning iqtsodiyoti ya’ni sanoati qishloq xo‘jaligi va boshqa iqtisodiy tarmoqlarini o‘rganish, hamda
aholisi, Geografik o‘rni, tabiati iqlimi kabi xususiyatlarini o‘rganishdan iborat.
Kurs ishining tuzilishi: Bu kurs ishi kirish, 3 ta bob, 9 ta reja hamda xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
4

I-BOB. MAMLAKAT TABIATINING ASOSIY GEOGRAFIK XUSUSIYATLARI
1.1.Iqtisodiy siyosiy geografik o’rni, maydoni va chegaralari
Kambodja Qirolligi Indochina yarim orolining janubiy qismida joylashgan. Uning maydoni
181 035 kvadrat metrni tashkil qiladi. Km, aholisi – 16,9 million kishi, poytaxti – Pnompen, rasmiy
tili – kxmer.
Bu konstitutsiyaviy monarxiya BMT, XVF, XTTB, Jahon banki, MAGATE, Osiyo
taraqqiyot banki va boshqalar a zosi hisoblanadi.ʼ
Mamlakat Konstitutsiyasi 1993 yilda Ta’sis Assambleyasi tomonidan qabul qilingan. Kambodja
shimoli-sharqda Laos, sharq va janubi-sharqda Vetnam, shimol va shimoli-g’arbda Tailand bilan
chegaradosh.
Mamlakatning janubi-g’arbiy qismini Tailand ko’rfazi yuvib turadi. Sohil chizig’ining
uzunligi 443 km, chegaralarining umumiy uzunligi 2572 km.
Umuman olganda, mamlakat relyefi tekis bo’lib, Markaziy tekislik bilan ifodalanadi, uning
perimetri bo’ylab tog’lar va platolar – Kardamom, Dangrek, Chloung mavjud. Kardamom
tog’larida (Kravan) mamlakatning eng baland nuqtasi – Oral, balandligi 1813 m.
5

1-Rasm Kombodjaning geografik o‘rni.
Tashqi siyosatda mamlakat betaraflikka amal qiladi va do'stona munosabatlar
qurishga harakat qiladi barcha davlatlar va, albatta, birinchi navbatda qo'shnilari
bilan munosabatlar - Bruney, Indoneziya, Vetnam, Singapur, Myanma, Tailand,
Filippin.
Uning uchun Yaponiya va Xitoy bilan aloqalar muhim. bilan munosabatlar haqida
Vetnam, keyin 2005 yilda ikki davlat chegarasi to'g'risida shartnoma imzolangan
mamlakatlar. Kelishuvga ko'ra, tinch va huquqiy asoslarni shakllantirish uchun
yaratilgan do'stona chegara. Chegaraning oxirgi qismini demarkatsiya qilish 2012
yilda yakunlangan. 90-yillarda mamlakatlar o'rtasida iqtisodiy aloqalar rivojlandi,
chunki ikkalasi ham ASEAN va Mekong Gang tashkilotiga a'zo.
Kambodja va Tailand o'rtasidagi mojaro 2003 yildan beri davom etmoqda, buning
sababi shundaki Kambodja gazetasi tailandlik aktrisaning so'zlarini noto'g'ri talqin
qilish. Go'yoki, aktrisa Angkor Vat Tailandga tegishli bo'lishi kerakligini aytdi .
6

2 -rasm Kombodja bayrog‘i
Ular o'rtasidagi ikkinchi mojaro 2008 yilda boshlangan chegara mojarosidir.
Bu mintaqa bo'yicha ko'p asrlik bahs,Preah Vihear ibodatxonasi majmuasi yaqinida
joylashgan. Ushbu kompleks ro'yxatga olingan Jahon merosi ob'ekti va Tailand va
Kambodja provinsiyalari o'rtasida joylashgan.
Xalqaro sud 2013 yil noyabr oyida bahsli hudud deb qaror qilgan
Kambodjaga tegishli va Tailand o'z qo'shinlarini u yerdan olib chiqishi kerak.
Kambodjaning Xitoy bilan munosabatlari iqtisodiy va siyosiy jihatdan juda yaqin.
ammo, Kambodjaning tashqi siyosati yaqinda takomillashtirishga urg'u berdi
Avstraliya, AQSh va ASEAN davlatlari bilan aloqalar.
Sababi, Qizil kxmerlar davrida Xitoy ularni faol qo‘llab-quvvatlagan.
Biroq, Xitoy moddiy yordam uchun mablag' ajratadi va iqtisodiyotga faol
sarmoya kiritadi Kambodja. Shimoliy Koreyaga kelsak, Kambodja u bilan yaxshi
munosabatlarni saqlab turibdi, jumladanhar ikki davlat poytaxtlarida elchixonalar
bor, bundan tashqari, o'rtasida yaxshi munosabatlar mavjud edi Shimoliy Koreya
yetakchisi Kim Ir Sen va sobiq qirol Norod Sixanuk
7

1.2.Tabiiy sharoiti va mineral resurslari
Janubiy-Sharqiy Osiyodagi davlat. Sharq va janubi sharqda Vyetnam
(chegara uzunligi — 1228 km), g‘arb va shimoli g‘arbda Tailand (803 km), shimoli
sharqda Laos (541 km) bilan chegaradosh. Janubi g‘arbda Tailand (Siam) qo‘ltig‘iga
tutash. Chegarasining umumiy uzunligi — 2572 km. Mamlakat hududining katta
qismi tekislikdan iborat.
Mekong daryosining quyi qismida pasttekisliklar bor. Janubi g‘arbda
Kravan (eng yuqori nuqtasi — 1813 m) tog‘lari joylashgan. Asosiy daryosi —
Mekong. Eng katta ko‘li — Tonlesap. Foydali qazilmalari: qimmatbaho toshlar,
marganes, fosforit, temir rudasi (kam miqdorda). Ekin ekiladigan yerlar mamlakat
hududining 16% i, o’rmon va butazorlar 76% ini tashkil etadi.
8

3-rasm Kombodjaning tabiiy xaritasi.
Umuman olganda, mamlakat relyefi perimetri bo’ylab Markaziy tekislik
bilan ifodalangan tekislikdir. Tog’lar va platolarni o’z ichiga oladi – Cardamom,
Dangrek, Chloung. Kardamom tog’larida (Kravan), mamlakatning eng baland
nuqtasi – Oral shahri, 1813 m balandlikda joylashgan. Kambodja daryolariga
Tailand ko’rfazi, Mekong daryosi va Tonle Sap ko’li kiradi. Yomg’irli mavsumda
Ushbu ko’lning maydoni uch baravar, chuqurligi esa 5-10 barobar ortadi.
Kambodjaning dengiz sathidan balandligi iqlim zonalariga ta’sir qiladi va
uchun har bir zonaning o’ziga xos o’simliklari bor.Mamlakat hududining yarmi bir-
biridan farq qiladigan o’rmonlar bilan qoplangan. Shunday qilib, masalan, Tailand
ko’rfazi qirg’og’i va Tonle Sap ko’li atrofida suv bosgan mangrov o’rmoni bor, past
daraxtlar va doim yashil bargli o’rmalovchi butalar hosil qilgan. Tog’li o’rmonlar
asosan ko’p qavatli – yuqori qavatdagi daraxtlar 45 m ga etadi, daraxtlar
O’rta qavatning balandligi 20 m, eng pasti esa butalar bilan ifodalanadi;
9

Paporotniklar, moxlar, o’tlar. Mushuklar oilasining vakillari tog’li o’rmonlarda
uchraydi – leopard, bengal mushuki,
Yo’lbars. Mamlakatdagi boshqa hayvonlarga yovvoyi kiyik, yovvoyi
cho’chqa, buyvol va turli xil turlari kiradi. Maymunlar, sudralib yuruvchilar.
Ikki turdagi tuproqlar: allyuvial – qumli, o’tloqi, gilli va laterit – qizil,
Qizil-sariq, qizil-jigarrang. Kambodja iqlimiga uning ekvatorga yaqinligi, tez-tez
tropik bo’lishi ta’sir qiladi. Quruq va nam fasllarning shakllanishiga olib keladigan
mussonlar, shuningdek, Kravanx tog’lari, dengizdan ho’l mussonning yo’lini to’sib
qo’yish.
Kambodjaning mineral resurslari kichik va natijada tog'-kon sanoati va karer
qazish sanoati 2005 yilda Kambodja yalpi ichki mahsulotining atigi 0,39 foizini
tashkil etdi. Sektorda taxminan 19 000 kishi ishlagan va 2005 yilda mamlakat
umumiy bandligining atigi 0,2 foizini tashkil qilgan. Muhim mineral resurslar,
jumladan: Qimmatbaho toshlar - Qimmatbaho toshlar konlari - yoqut, safir va
tsirkonlar - Battambang, Pailin, Ratanakkiri va Takeo provinsiyasining Samlot
tumanida joylashgan.
Temir rudasi - germatit (Fe203); magnetit (Fe304); limonit (2Fe203,
3H2O) - 1950-yillarning oxiri va 1960-yillar davomida xitoylik mutaxassislar
tomonidan ikkita hududda topilgan, biri Pnom Dekda, qolganlari Preah Vixear
provinsiyasidagi Koh Kaevda va Stung provinsiyasidagi Thalaboriwatheda
joylashgan. Treng. Mineral resurslar Bosh boshqarmasi ma'lumotlariga ko'ra, Pnom
Dek mintaqasidagi umumiy temir zahiralari 5-6 million tonnaga baholanmoqda va
mamlakatning shimoliy qismida 2,5 dan 4,8 million tonnagacha bo'lgan yuqori navli
temir rudasi zaxiralari mavjud.
Oltin - Oltin konlari to'rtta provinsiyada joylashgan: Kampong Cham
(Memot tumanidagi Rumchek), Kampong Tom (Pnom Chi tumani), Preah Vihear
(Roving tumanidagi Pnom Dek), Ratanakiri (Oyadav tumani) va Mondulkiri.
Boksit - yilda topilgan Marganets (Mn) - Xitoy qidiruvi Kampong Tom
provinsiyasida taxminan 120 000 tonnaga baholangan marganets rudasi zahiralarini
aniqladi.
10

Fosfatlar - Kampot provinsiyasida har yili bir necha ming tonna fosfat qazib
olinadi va mahalliy yoki Battambang provinsiyasida qayta ishlanadi.
Ko'mir - Stung Treng provinsiyasi, Tonle-San daryosining sharqiy qirg'og'idagi
Phum Thalatda qazib olinadi. 7 million tonna ko'mir zaxirasi bo'lgan 27 ta alohida
ko'mir qatlamlari aniqlangan.
II-BOB.MAMLAKAT AHOLISI VA UNING HUDUDIY
JOYLASHISHINING GEOGRAFIK JIHATLARI
2.1.Aholi soninig tabiiy va mexanik o’sishi hamda zichligi
2023 yilda Kambodja aholisi 282 808 kishiga ko’payadi va yilni 17 707 811
kishi bilan yakunlaydi. Aholining tabiiy o’sishi ijobiy bo’lib, 317 658 kishini tashkil
etadi. Butun yil davomida taxminan 427 435 bola tug’iladi va 109 778 kishi vafot
etadi. Agar tashqi migratsiya darajasi o‘tgan yil darajasida saqlanib qolsa,
migratsiya sabablari tufayli aholi soni -34 850 kishiga o‘zgaradi. Ya’ni,
11

mamlakatdan chiqib ketayotganlarning umumiy soni (emmigrantlar) uzoq muddat
qolish maqsadida mamlakatga kirganlar sonidan (immigrantlar) ustunlik qiladi.

4-rasm.Kombodjaning aholi zichligi xaritasi.
Quyida 2023 yil uchun hisoblangan Kambodja aholisining o’zgarish
koeffitsientlari keltirilgan:
Tug’ilish darajasi: kuniga o’rtacha 1171 bola (soatiga 48,79)
O’lim darajasi: kuniga o’rtacha 301 kishi (soatiga 12,53)
Migratsiya aholisining o’sishi: kuniga o’rtacha -95 kishi (soatiga -3,98)
12

2023 yilda Kambodja aholisi har kuni 775 kishiga ko’payadi.
5-rasm Kombodja aholisi soning o‘sish koeffisiyenti.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Statistika Departamenti ma'lumotlariga
ko'ra, Kambodjaning umumiy maydoni 181 035 kvadrat kilometrni tashkil qiladi.
Umumiy maydon deganda shtatning xalqaro chegaralaridagi quruqlik va barcha suv
sathlari maydoni tushuniladi. Aholi zichligi ma'lum bir hududda yashovchi umumiy
aholining ushbu hududning umumiy maydoniga nisbati sifatida hisoblanadi. Bizning
hisob-kitoblarga ko'ra, 2023 yil boshida Kambodja aholisi taxminan 17,425,003
kishini tashkil etdi.
2.2.Aholi tarkibining demografik xususiyatlari.
Bog’liqlik koeffitsienti mehnatga layoqatli aholi (aholining qaram qismi)
tarkibiga kirmaydigan aholining jamiyat va iqtisodiyotga yukini ko’rsatadi.
Mehnatga layoqatli deb hisoblanmaydigan aholi deganda 15 yoshgacha bo‘lgan
13

jami aholi va 64 yoshdan oshgan aholi tushuniladi. Mehnatga layoqatli aholining
yoshi (aholining ishlab chiqarish qismi) mos ravishda 15 yoshdan 65 yoshgacha.
Bog’liqlik koeffitsienti to’g’ridan-to’g’ri davlatdagi ijtimoiy siyosatga
moliyaviy xarajatlarni aks ettiradi. Masalan, bu koeffitsient oshsa, ta’lim
muassasalarini qurish, aholini ijtimoiy muhofaza qilish, sog‘liqni saqlash, pensiya
to‘lovlari va hokazolar uchun xarajatlarni oshirish kerak.
Umumiy qaramlik koeffitsienti aholining qaram qismining mehnatga
layoqatli yoki mehnat unumdor qismiga nisbati sifatida hisoblanadi. Kambodja
uchun qaramlik darajasi 56,1% ni tashkil qiladi. Bunday munosabat Kambodja
jamiyatga nisbatan yuqori ijtimoiy yukni boshdan kechirayotganini anglatadi. Bu
shuni anglatadiki, Kambodjada ishlaydigan har bir kishi o'zi uchun zarur bo'lgan 1,5
baravar ko'proq mahsulot va xizmatlarni taqdim etishi kerak.
Potentsial almashtirish darajasi (bola yuklamasi darajasi) mehnatga
layoqatli yoshdan past bo'lgan aholining mehnatga layoqatli aholiga nisbati sifatida
hisoblanadi. Kambodja uchun potentsial almashtirish darajasi 50,2% ni tashkil
qiladi. Pensiya yuk koeffitsienti Pensiya yuki koeffitsienti mehnatga layoqatli
yoshdagi aholi sonining mehnatga layoqatli aholiga nisbati sifatida hisoblanadi.
Kambodjaning pensiya yuki nisbati 5,9% ni tashkil qiladi.
O'rtacha umr ko'rish eng muhim demografik ko'rsatkichlardan biridir. U
insonning o'rtacha umr ko'rish davomiyligini ko'rsatadi. Ya'ni, hozirgi tug'ilish va
o'lim ko'rsatkichlari insonning butun umri davomida o'zgarishsiz qolishi sharti bilan,
inson nazariy jihatdan yashashi mumkin bo'lgan yillar soni.
Odatda, "o'rtacha umr ko'rish davomiyligi" tug'ilishda, ya'ni 0 yoshda
kutilgan umr ko'rishni anglatadi. Kambodjada tug'ilishda o'rtacha umr ko'rish (har
ikki jins uchun) 62,7 yil (yil). Bu o'rtacha umr ko'rish davomiyligidan past bo'lib,
taxminan 71 yoshni tashkil etadi (BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy masalalar bo'yicha
departamenti aholi bo'limi ma'lumotlariga ko'ra).
Tug'ilganda erkaklarning o'rtacha umr ko'rish davomiyligi 60,3 yil (yil).
Tug'ilganda ayollarning o'rtacha umr ko'rish davomiyligi 65,1 yil (yil).
14

Kambodjada 15 yoshdan oshgan taxminan 9 116 257 kishi istalgan tilda
o‘qish va yozishni bilishini taxmin qilamiz. Bu umumiy kattalar aholisining 77,14
foizini tashkil qiladi. Bunday holda, kattalar aholisi 15 yoshdan oshgan barcha
odamlarni anglatadi. Shunga ko‘ra, 2 million 700 ming 858 nafarga yaqin kishi
haligacha savodsiz. Voyaga etgan erkak aholi orasida savodxonlik darajasi 84,47%
(4 736 703 kishi). 871 186 kishi savodsiz.Voyaga etgan ayollarning savodxonlik
darajasi 70,53% (4 379 553 kishi). 1 829 673 kishi savodsiz.Yoshlarning
savodxonlik darajasi erkaklarda 91,11% va ayollarda 91,87%.
Yoshlarning umumiy savodxonlik darajasi 91,48 foizni tashkil etadi. Bu
holatda yoshlar tushunchasi 15 yoshdan 24 yoshgacha bo'lgan aholini qamrab oladi.
Bizning hisob-kitoblarga ko’ra, 2023 yil boshida Kambodja aholisi quyidagi yosh
taqsimotiga ega edi:
Mutlaq raqamlarda:
15 yoshgacha bo'lgan 5 607 889 kishi (erkaklar: 2 815 183 / ayollar: 2 792 705)
14 yoshdan oshgan va 65 yoshgacha bo lgan 11.161.063 kishi (erkaklar: 5.360.802 /ʻ
ayollar: 5.800.261) 64 yoshdan oshgan 656 051 kishi (erkaklar: 247 087 / ayollar:
408 965) Biz yosh-jinsiy piramidaning soddalashtirilgan modelini tayyorladik, u
faqat uchta yosh guruhini ifodalaydi, ular haqida ma'lumotlar yuqorida keltirilgan:
Ko'rib turganimizdek, Kambodja yoshi piramidasi progressiv yoki o'sib
borayotgan turga ega. Ushbu turdagi piramida odatda rivojlanayotgan
mamlakatlarda uchraydi. Bunday mamlakatlarning demografiyasi o'lim va
tug'ilishning yuqori darajasi natijasida o'rtacha umr ko'rishning nisbatan qisqaligi
bilan tavsiflanadi. O'lim va tug'ilishning yuqori darajasi boshqa sabablar qatori
sog'liqni saqlash va ta'lim darajasining pastligi bilan bog'liq.
Kambodjada go‘daklar o‘limi darajasi pasaymoqda.[9] Hozirgi chaqaloqlar
o'limi darajasi tadqiqotdan oldingi besh yillik davrda har 1000 tirik tug'ilgan
chaqaloqqa 45 o'limni tashkil etadi, 2005 yilda qayd etilgan 66 o'lim va 2000 yilda
95 o'lim bilan solishtirganda. Besh yoshgacha bo‘lgan bolalar o‘limi darajasi ham
2000 yilda har 1000 tirik tug‘ilgan chaqaloqqa 124 ta, 2005 yilda 83 ta o‘limdan,
2010 yilda esa 54 taga kamaydi. Chaqaloqlar o'limi onaning ta'limi va boyligi
15

oshishi bilan sezilarli darajada kamayadi. Masalan, onalari maktabda bo'lmagan
bolalar o'rtasida go'daklar o'limi o'rta yoki oliy ma'lumotli bolalarga nisbatan ikki
baravar yuqori (31ga nisbatan 72). Boylik bilan aloqa yanada kuchliroq. Eng
kambag'al uy xo'jaliklaridagi chaqaloqlar orasida 1000 tirik tug'ilgan chaqaloqqa 77
ta o'lim to'g'ri kelgan, eng boy xonadonlardagi chaqaloqlarda esa 1000 tirik tug'ilgan
chaqaloqqa 23 ta o'lim.
Qishloq joylarda o'lim darajasi shaharlarga qaraganda ancha yuqori.
Masalan, go‘daklar o‘limi qishloq joylarda har 1000 tug‘ilgan chaqaloqqa 64 tani
tashkil etgan bo‘lsa, shaharlarda bu ko‘rsatkich atigi 22 tani tashkil etadi. O'lim
darajasi ham viloyatlarga qarab farq qiladi. Go'daklar o'limi Pnompendagi 1000 tirik
tug'ilgan chaqaloqqa 13 tadan kam, Kampong Chhnang va Svay Riengda 1000 tirik
tug'ilgan chaqaloqqa 78 tagacha o'zgarib turadi.
1959 yilda tug'ilishda o'rtacha umr ko'rish erkaklar uchun 44,2 yosh va
ayollar uchun 43,3 yoshni tashkil etdi. 1970 yilga kelib o'rtacha umr ko'rish 1945
yilga nisbatan taxminan 2,5 yilga oshdi. Ayollarning o'rtacha umr ko'rish
davomiyligi onalik va tug'ish davridagi sog'liqni saqlash amaliyotlarining
yaxshilanganligini aks ettiradi. etnik ozchiliklar." Ko'pincha birgalikda Xmer
qonuni ("tog'li Xmer") deb ataladigan mahalliy etnik ozchiliklar chekkadagi
Ratanakiri, Mondulkiri va Stung Treng tog'li viloyatlarida ko'pchilikni tashkil qiladi
va Krati provinsiyasida sezilarli miqdorda mavjud.
Taxminan 17-21 etnik guruhlar, ularning aksariyati Kxmer bilan bog'liq
bo'lgan avstroosiyo tillarida so'zlashadi, Khmer Past belgilariga, jumladan Kuy xalqi
va Tampua xalqi kiradi. Kxmerlar bu xalqlarni mamlakatning tub aholisi deb
bilishadi. Ushbu tog'li guruhlardan ikkitasi, Rade va Jarai, qadimgi Chamdan kelib
chiqqan avstroneziya tillarida gaplashadigan cham xalqlaridir. Bu mahalliy etnik
ozchiliklar Xmer madaniyatiga qo'shilmagan va o'zlarining an'anaviy animistik
e'tiqodlariga amal qilishadi.
Mahalliy bo'lmagan etnik ozchiliklarga Kxmer xalqi orasida yashaydigan va
hech bo'lmaganda nominal ravishda Xmer madaniyati va tilini o'zlashtirgan
muhojirlar va ularning avlodlari kiradi. Ushbu uch guruh ko'pincha xitoylik
16

kambodjaliklar, vetnamliklar va cham xalqlariga kiradi. Xitoyliklar Kambodja tarixi
davomida Xitoyning turli mintaqalaridan Kambodjaga ko'chib kelishgan, Kambodja
jamiyatiga integratsiyalashgan va bugungi kunda xitoy-kambodjaliklar yoki aralash
xitoy-kxmer millatiga mansub kambodjaliklar biznes, siyosat va ommaviy axborot
vositalarida ustunlik qilmoqda. Chamlar tarixiy Champa qirolligining turli
urushlaridan kelgan qochqinlarning avlodlaridir. Chamlar markaziy tekisliklarda
kxmerlar orasida yashaydilar, lekin Teravada buddizmiga e'tiqod qiluvchi
kxmerlardan farqli o'laroq, chamlarning katta qismi musulmonlardir.[15]
Bundan tashqari, oz sonli boshqa ozchilik guruhlari ham bor. Kambodjada
yashovchi Tailand xalqlari orasida Mekong bilan shimoliy-sharqiy chegarada
joylashgan laosliklar, taylar (shahar va qishloq) va madaniy jihatdan Pailin
provinsiyasi madaniyatiga sezilarli ta'sir ko'rsatgan Birma Kolasi kiradi. Yaqinda
Hmong immigrantlarining kamroq qismi Laos bilan chegarada yashaydi va turli
birmaliklar poytaxt Pnompenga ko'chib kelishgan.
Xmerlar 90%, Vyetnamlar 5%, xitoylar 1%, boshqa 4%.[16]
Xmer avstroosiyo tili bo lib, Kambodja aholisining 90% dan ortig iʻ ʻ
gapiradi.[17] Kxmer tilida so'zlashuvchilarning aksariyati markaziy Xmer lahjasidan
foydalanadilar. Markaziy Kxmer - etnik kxmerlar eng ko'p bo'lgan markaziy
tekislikda so'zlashadigan turli xil tillar. Boshqa Kxmer lahjalariga Pnompen xilma-
xilligi, shuningdek Shimoliy Kxmer (Suri Khmer), G'arbiy Kxmer (Kardamom
Khmer), Janubiy Xmer (Khmer Krom) va Stung Treng provinsiyasidagi Kxmerning
Khe lahjalari kiradi. Shimoliy Kxmer lahjasida Tailandning shimoli-sharqiy janubiy
hududlarida ham milliondan ortiq kxmer so'zlashadi. G'arbiy Xmer o'rta kxmerning
xususiyatlariga ega va konservativ dialekt hisoblanadi. Janubiy Xmer - Vetnamning
Mekong deltasi hududida yashovchi kxmer krom xalqining birinchi tili. Ozchilik
tillari Glottologiya ma'lumotlariga ko'ra, Kambodjada xmer tilidan tashqari 22 tilda
so'zlashadi, [18] ularning aksariyati avstroosiyolikdir. Kambodjaning boshqa
avstroosiyo tillariga Kuy, Por (nok), Somrai, Chong, Suoi, Saoch, Tampuan, Kako,
Stieng, Mnong, Brao, Krung (Rade) va Sou (Laven) kiradi.
Ushbu tillarning ko'pchiligi Vetnamda ham so'zlashadi. Vetnam tili
17

Kambodjaning ayrim qismlarida ham so'zlashadi.Kambodjadagi avstroosiyolik
bo'lmagan ozchilik tillari orasida Cham va Jaray (Avstroneziya), shuningdek,
Tailand va Lao (Tay Kaday) tillari mavjud.Ta'lim tillari Ingliz va fransuz tillari
ta limda turli darajada qo llaniladi.[20][21]ʼ ʻ .
Buddizm: 97,1%, islom: 2,0%, nasroniylik: 0,3%, boshqalar: 0,5%
18

2.3.Aholining shahar va qishloq aholi punktlarida joylashishi
Quyidagi ko’rsatilgan raqamlar Kambodjaning 2018 yilgi Kommunal
ma’lumotlar bazasidan (CDD) olingan bo’lib, Submilliy demokratik taraqqiyot
milliy qo’mitasi (NCDD) tomonidan nashr etilgan. Ushbu ma’lumotlar
Kambodjaning aholini ro’yxatga olish ma’lumotlaridan farqli ravishda qayd etilgan
va ichki va tashqi migratsiya tufayli ikkalasi o’rtasida sezilarli farqlar kutilishi
kerak. Milliy ro’yxatga olishda aholi shaharlar bo’yicha emas, balki viloyatlar
bo’yicha qayd etiladi. Shahar aholisini baholashning yagona mavjud usuli bu har
ikki yilda bir marta yangilanadigan CDB.
Masalan, 2018 yilgi CDB Pnompen munitsipalitetida 1,474,489 kishi
istiqomat qilgan,[1], 2019 yilgi aholini ro’yxatga olish (faqat dastlabki natijalar
e’lon qilingan) esa 2,129,371 kishini ko’rsatmoqda.[2]
Quyidagi jadvalda ko’rsatilgan raqamlar eng so’nggi nashr etilgan kommuna
ma’lumotlar bazasiga asoslangan. Biroq, Pnompendagi va Siem Reap, Battambang
va Sixanukvil kabi boshqa yirik shahar markazlarida aholi kam baholanadi; kichik
provinsiya munitsipalitetlarida, ayniqsa Tailand, Laos va Vetnam bilan chegaradosh
aholi soni ortiqcha baholanadi. Eng aniq ma lumot 2019-yilgi aholini ro yxatgaʼ ʻ
olishda mavjud bo lib, u munitsipal idoralarda qayd etilgan rasmiy ma lumotlardan
ʻ ʼ
ko ra, aholining haqiqiy soni, ya ni aholini ro yxatga olish vaqtidagi aniq soni[2]
ʻ ʼ ʻ
haqida ma lumot beradi. Bugungi kunga qadar hech qanday aholini ro’yxatga
ʼ
olishda shaharlar bo’yicha ma’lumot yo’q.
Munitsipalitetning aholi soni munitsipalitet hududiga qarab o’zgaradi va
Kambodjada katta aholiga ega bo’lgan boshqa kichik urbanizatsiyalashgan shaharlar
ham bor, ular Bantay Meanchey provinsiyasidagi Poipet kabi yirik tumanlarning bir
qismidir. Aslida, CDB yordamida ushbu shaharlarning aholisini taxmin qilish
mumkin emas.
19

Darhaqiqat, mamlakat aholisi mutlaqo harakatsiz. Chet elga chiqish
pasportini olish uchun siz 250 dollar to’lashingiz kerak, bu esa aholining katta qismi
uchun mutlaqo aql bovar qilmaydigan miqdordir. Mamlakatda korruptsiya avj
olgan, Pnompen ko’chalarida qora rangli Lexuslar va minglab mopedlar va
velosipedlarni ko’rish mumkin, bir hovuch yuqori kasta va boshqalar o’rtasidagi
tafovut aql bovar qilmaydi. Har bir chorrahada Kambodja Xalq partiyasi odamlarni
oldinga va yuqoriga doimiy harakatga ishontiradi: Va nihoyat, biz eng oddiy
Kambodja qishlog’ida to’xtadik. Odamlar nihoyatda ochiq va ijobiy. Uy yog’och
va faneradan ustunlar ustida qurilgan inshoot bo’lib, ostida ombor va tovuqxona
joylashgan. Qishloq elektrlashtirilmagan, aholi vaqti-vaqti bilan akkumulyatorlarni
eng yaqin yoki kamroq yirik shaharchaga olib borishadi.
Ko’lda mahalliy aholi suzuvchi uylar qurib, ularni qishloqlarga birlashtirgan.
Bu yerda bunday qishloqlar ko p: ba zilarida bir necha oilalar yashaydi,ʻ ʼ
boshqalarida bir necha ming kishi yashaydi. Eng kattasi 5 mingga yaqin aholiga ega.
Kambodjaliklar ikki turdagi suv uylarini qurishadi. Birinchisi yomg’irli
mavsum uchun o’rnatiladi. Bular qurg’oqchil mavsumda tovuq oyoqlaridagi
kulbalarga o’xshab ko’rinadigan baland ustunlardagi uylar.Ikkinchi tur – raftlar yoki
qayiqlarda qurilgan suzuvchi uylar. Bu binolar ko’ldagi suv sathi bilan ko’tariladi.
Bunday qishloqlar Vetnam urushi paytida paydo bo’lgan deb ishoniladi.
Kambodjaga qochgan vetnamliklar Tonle Sap ko’lidagi suv ustida kichik “Vetnam”
qurdilar. Ular quruqlikda uy qura olmadilar, chunki qonunga ko’ra, Kambodja
tuprog’ida faqat unda tug’ilganlar yashashi mumkin edi. Shunday qilib,
vetnamliklar qonunni chetlab o’tib, uy-joy sotib olishdi. Aytgancha, suzuvchi
qishloqlarda yashovchi kambodjaliklar hali ham uy-joy va yer uchun soliq
to’lamaydilar.
Uylarning dizayni juda oddiy: ponton poydevori va to'qilgan barglar va
novdalardan yasalgan fasad. Tualet o'rniga polda teshik bor (ha, to'g'ridan-to'g'ri
ko'lga!). Ba'zi uylarda televizor va magnitafon mavjud. Ular asosan generatorlardan
ishlaydi. Bir qancha yirik qishloqlarda elektr quvvati bor. Qishloqlarda maktablar,
20

do‘konlar, buddist ibodatxonalari bor. Mahalliy qabristonlar qirg'oq yaqinida
joylashgan.
Katta qishloqlarda vrachlik punktlari, ma’muriyat, bozorlar bor. Bu yerda
asosiy transport vositasi qayiqlardir. Bolalar ko'pincha oddiy plastik havzalardan
foydalanadilar - ular maktabga va orqaga suzishadi. Mahalliy baliq - bu erda eng
keng tarqalgan daromad manbai. Ko'lda uning ikki yuzdan ortiq turlari mavjud.
Yomg'irli mavsumda suv bosadigan dalalarda sholi etishtiriladi. Mahalliy aholi ko'l
suvini ichadi, u bilan ovqat pishiradi, kiyimlarni bir xil suvda yuvib, chayqaydi,
chiqindi mahsulotlarni esa xuddi shu suvda yuvib tashlaydi. Shuning uchun suvning
rangi yashil-jigarrang va hidi shunchaki jirkanchdir. Buning ajablanarli joyi yo'q, bu
erda ichak kasalliklari tez-tez uchraydi va o'lim darajasi ancha yuqori.Suzuvchi
qishloqlar, albatta, ekzotikdir. Lekin har doim shunday sharoitda yashash hali ham
rohat!
21

III-BOB.MAMLAKAT IQTISODIYOTINING RIVOJLANISHI VA UNING
TARMOQLAR TARKIBI
3.1.Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi va rivojlanishi
Sanoat. Kambodja hududida mis, oltin, ko’mir, boksit, marganets kabi foydali
qazilmalar o’rganilib, qimmatbaho toshlar qazib olinmoqda. Ishlab chiqarish sanoati
asosan qishloq xo jaligi xom ashyosi, baliq va yog ochni qayta ishlash, sement,ʻ ʻ
sigaret, sovun, kiyim-kechak ishlab chiqarish bilan ifodalanadi. Kambodja
eksportining asosiy mahsuloti to’qimachilikdir. Rasmiy ravishda Kambodja
Qirolligi sifatida tanilgan Kambodja qit’aning janubi-sharqiy qismida, xususan,
Indochina yarim orolining janubiy qismida joylashgan Osiyo davlatidir. Tailand,
Laos va Vetnam kabi davlatlar bilan chegaradosh. Hammasi bo’lib, Kambodja
68,155 kvadrat milya er maydonidan iborat bo’lib, shundan atigi 22 foizi shahar
sifatida belgilangan. Mamlakatda 16 499 382 aholi istiqomat qiladi, aholi zichligi
har kvadrat kilometrga 242 kishini tashkil qiladi.
Kambodja uzoq vaqtdan beri turli rejimlar, xorijiy davlatlar va imperiyalar nazorati
ostida bo’lgan. 1867 yildan 1953 yilgacha mamlakat Fransiyaning protektorati edi,
lekin 1953 yil noyabrda siyosiy mustaqillikka erishdi. U 1993-yil sentabrda
amaldagi konstitutsiyasini qabul qildi.
Kambodja iqtisodiyoti notinch o’tmish, shuningdek, doimiy ichki
muammolar, jumladan, yuqori darajadagi qashshoqlik va siyosiy korruptsiyaga
22

qaramay, o’sishda davom etmoqda. Bugungi kunga kelib, mamlakat iqtisodiyoti
qishloq xo’jaligi, turizm va to’qimachilik kabi bir qancha yirik tarmoqlar bilan
ta’minlanadi.
Jahon banki ma'lumotlariga ko'ra, Kambodja iqtisodiyoti 1995 yildan 2018
yilgacha o'rtacha 7,7 foizga o'sgan. Yillik YaIM asosan to qimachilik ishlabʻ
chiqarish va turizm hisobiga. Bu davlat hali ham BMT tomonidan dunyodagi eng
kam rivojlangan davlatlardan biri sifatida tan olingan. Kambodja iqtisodiyotining
asosiy tarmoqlari to qimachilik, xususan, kiyim-kechak ishlab chiqarish va turizm
ʻ
sektoridir.
To'qimachilik . Shunisi e'tiborga loyiqki, Kambodja mamlakati endi AQShga
kiyim-kechak eksport qilish uchun kafolatlangan kvotani oldi. Shuni ta'kidlash
kerakki, Osiyoning Kambodja davlatida 350 000 dan ortiq kishi tikuvchilik sohasida
ishlaydi, ya'ni mamlakat umumiy iqtisodiy faol aholisining taxminan 4 foizi. Biroq,
Kambodja eksportining umumiy qiymatida kiyim-kechak taxminan 85 tani tashkil
etadi. Bugungi kunda mamlakatda 270 dan ortiq to'qimachilik fabrikalari mavjud.
23

6-rasm. Kombodjada to‘qimachilik sanoati.
Kambodja Qirolligining asosiy eksport hamkorlari AQSH, Germaniya,
Kanada kabi yuqori rivojlangan davlatlardir; Asosiy import hamkorlari esa qo'shni
davlatlar Tailand, Xitoy va Vetnamdir.
Konchilik
2005 yilda Kambodja suvlarida qayta tiklanadigan neft va gaz konlari topildi, bu esa
kelajakda yana bir ta'sir manbaiga aylanadi. Tog'-kon sanoati, ayniqsa, shimoli-
sharqda investorlar uchun ham katta qiziqish uyg'otadi va hukumat boksit, oltin,
temir va qimmatbaho toshlar uchun imkoniyatlarni ko'radi.
Kambodja hududida mis, oltin, ko’mir, boksit, marganets kabi foydali
qazilmalar o’rganilib, qimmatbaho toshlar qazib olinmoqda.
Ishlab chiqarish sanoati asosan qishloq xo jaligi xom ashyosi, baliq vaʻ
yog ochni qayta ishlash, sement, sigaret, sovun, kiyim-kechak ishlab chiqarish bilan
ʻ
ifodalanadi. Kambodja eksportining asosiy mahsuloti to’qimachilikdir. Mamlakatda
273 ta to‘qimachilik fabrikasi mavjud bo‘lib, ularda jami 319 ming kishi ishlaydi.
24

3.2.Qishloq xo’jaligining ixtisoslashuvi va rivojlanishi
Kambodja asosan qishloq xo'jaligi mamlakati bo'lib qolganligi sababli,
qishloq xo'jaligi uning iqtisodiy omon qolishida hal qiluvchi rol o'ynashda davom
etgani ajablanarli emas. Masalan, 1985 yilda Kambodja qishloq xo'jaligi sanoati
mamlakat yalpi ichki mahsulotining 90% ni tashkil etgan bo'lsa, uning
ishchilarining taxminan 80% qishloq xo'jaligining ayrim tarmoqlarida band edi.
Guruch Kambodjadagi eng muhim ekinlardan biridir.
Ushbu qimmatbaho ekin yetishtiriladigan mamlakatning turli qismlariga
Mekong va Tonle Sap viloyatlari, shuningdek, Batdambang, Kampong Cham,
Tekyu va Prey Veng viloyatlari kiradi. An'anaga ko'ra, bu muhim ekin iyul va
avgust oylarida ekilgan va sholi noyabrdan yanvargacha yig'ib olinadi.
Kambodja butun dunyoda guruchning eng yaxshi navlarini ishlab chiqarish
bilan mashhur. Osiyo mamlakatida yetishtiriladigan sholini ikkita asosiy turga
bo’lish mumkin; xushbo’y guruch va oq guruch. Premium Yasemin Rays –
xushbo’y guruchning mashhur navi. Kambodjada yetishtiriladigan oq guruch
turlariga zanjabil guruch va marvarid guruch kiradi.
25

Kambodjada etishtiriladigan boshqa ekinlarga makkajo’xori, hindiston
yong’og’i, manok (yucca), shakarqamish, shirin kartoshka, soya, yeryong’oq,
kunjut, mango, banan, apelsin, non va papayya kabi turli xil mahalliy meva va
sabzavotlar kiradi.
Chorvachilik nuqtai nazaridan, Kambodja fermerlari cho’chqa va qoramol
kabi hayvonlarni boqishadi. Mamlakat iqtisodiyotini qo‘llab-quvvatlashda
baliqchilik sanoati ham muhim o‘rin tutadi. Kambodjadagi Mekong va Tonle Sap
daryolarida keng tarqalgan ba’zi turlarga sazan, perch, smelt va o’pka baliqlari
kiradi.
Qishloq xo'jaligida mehnatga layoqatli aholining 60% ishlaydi va mamlakat
umumiy yalpi ichki mahsulotining taxminan uchdan bir qismini tashkil qiladi.
Mamlakat hududining beshdan bir qismi dehqonchilikka ega bo lib, asosiy qishloqʻ
xo jaligi ekinlari sholi hisoblanadi (2009 yilda 7,6 million tonna sholi yig ib
ʻ ʻ
olingan, dunyoda 13-o rinda). 2000-yillarda Kambodja 30 yillik tanaffusdan keyin
ʻ
yana guruch eksportchisiga aylandi (2010 yilda 800 ming tonna[3]).
Shuningdek, makkajo xori (258 ming tonna), banan (148 ming tonna), tabiiy
ʻ
kauchuk (27 ming tonna, dunyoda 16-o rin) yetishtiriladi.
ʻ 2009 yilda baliq ovlash
515 ming tonnani tashkil etdi (dunyoda 38-o'rin), ichki chuchuk suv havzalari baliq
ovining 95% ni ta'minlaydi, ularning aksariyati Tonle Sap ko'lida ovlanadi[4].
Milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlaridan biri daraxt kesish hisoblanadi.
Kambodjaning an anaviy qimmatbaho yog och turlari yetishtiriladi – tik, sandal,
ʼ ʻ
qora va mahogan, qimmatbaho mebel ishlab chiqarishda qo llaniladi va eksport
ʻ
qilinadi.
Qishloq xo jaligi mamlakat iqtisodiyotining asosidir. Bu havaskor
ʻ
aholining 70% dan ortig'ini ish bilan ta'minlaydi. 2 million gektardan kam yer
ekiladi (1962).Kichik va o rta dehqon xo jaliklari (3 gektargacha) ustunlik qiladi.
ʻ ʻ
1963-yilda 250 ga yaqin ta’minot, marketing va kredit kooperativlari mavjud edi.
Qishloq xo'jaligi darajasi unumdorligi juda kam.Ekiladigan maydonning 3% dan
kamrog ida sun iy sug orish qo llaniladi.
ʻ ʼ ʻ ʻ Asosiy qishloq xo'jaligi Eksport hosili esa
26

sholi bo lib, ekin maydonlarining 80% ni tashkil qiladi. Qizil makkajo xori, paxta,ʻ ʻ
kapok, tamaki, soya, dukkakli ekinlar, yeryong oq, qora murch ham yetishtirilib,
ʻ
deyarli barchasi yetishtiriladi. Hosil (1962, ming t): sholi (tozalanmagan) — 1300,
makkajo xori — 120, paxta (tozalanmagan) — 29,6, kapok — 6, tamaki — 5,6.
ʻ
Dukkakli ekinlardan o rtacha yiliga 17 ming tonna, yeryong oqdan 2 ming tonna,
ʻ ʻ
qora murchdan 1,4 ming tonna, soyadan 35 ming tonna hosil olinadi. Qizil
tuproqlarda yetishtirilgan geveya sharbatidan kauchuk ishlab chiqarish muhim
(1962 yilda 39,6 ming tonna); katta qismi frantsuz kompaniyalari qo'lida.
Mamlakatda 1,5 millionga yaqin shakar palma daraxti mavjud.
Chorvachilik soni (1962, ming bosh): qoramol — 1700, cho chqa — 620.
ʻ
Parranda — 2800 ming. Kambodja aholisi hayotida baliq ovlash katta rol o'ynaydi,
iqtisodiy ahamiyati bo'yicha guruch ishlab chiqarishdan keyin ikkinchi o'rinda
turadi. Yillik o rtacha 130-150 ming tonna baliq ovlanadi
ʻ .
Jahon bankining 2008 yil o'rtalarida chop etilgan yillik tasnifida Kambodja
"past daromadli" iqtisodiyot sifatida tasniflangan. Jahon banki Kambodjani Xalqaro
Taraqqiyot Assotsiatsiyasi (IDA) qarz oluvchi davlat sifatida tasniflaydi.
Kambodja iqtisodiy tizimining o'ziga xos xususiyati qishloq xo'jaligining yuqori
rolidir. Qishloq xo'jaligida mehnatga layoqatli aholining 80-85% ishlaydi. Qishloq
xo jaligi yalpi ichki mahsulotning 45% ni, shundan sholi yetishtirish 15% ni tashkil
ʻ
qiladi. Kauchuk yetishtirish va baliqchilik ham rivojlangan. Yog‘och kesish
mamlakat iqtisodiyotiga ham katta hissa qo‘shmoqda. Mamlakat sanoat ishlab
chiqarishi qishloq xo jaligi xomashyosini qayta ishlashga yo naltirilgan - paxtadan
ʻ ʻ
kalava, velosiped shinalari, rezina poyabzal va boshqalar ishlab chiqarish. Sanoat
ishlab chiqarish sohalaridan biri tikuvchilik sanoatidir.
Kambodja iqtisodiyotining yana bir o'ziga xos xususiyati uning ichki iste'molga
qaratilganligidir. Eksport yalpi ichki mahsulotning 1/8 qismini tashkil qiladi. Tovar
va xizmatlar reeksporti hajmi, birinchi navbatda, Laosga to'g'ridan-to'g'ri eksportdan
ko'p.
Davlat Kambodja iqtisodiyotida alohida o'rin tutadi. U qonunchilik choralari,
davlat dasturlari, Markaziy bank faoliyati va shu kabilar kabi bilvosita mexanizmlar
27

orqali iqtisodiyot ustidan nazoratni amalga oshiradi va shu orqali iqtisodiyotning
rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.Masalan, qonun hujjatlarida yerga egalik
qilishning bunday shakllari nazarda tutilgan. ko'chmas mulk uchastkasiga xususiy
mulk sifatida, davlat tomonidan kontsessiyaga berilgan, meros qilib o'tkazish
huquqiga ega 5 gektar yer uchastkasi, yirik ulush. Shunday qilib, davlat yer
fondining katta qismiga egalik huquqini saqlab qoladi va shu orqali iqtisodiyotning
asosini tashkil etuvchi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini nazorat qiladi.
Kambodjada kelgusi moliyaviy yil uchun iqtisodiy faoliyatning ustuvor
yo'nalishlarini belgilaydigan Rejalashtirish vazirligi mavjud.
Davlat xalqaro yordamdan mablag' oluvchi eng yirik investor hisoblanadi.
Kambodjadagi siyosiy vaziyatning beqarorligi sababli, siyosiy vaziyatning holati
iqtisodiyotning holatiga sezilarli darajada ta'sir qiladi, shu jumladan siyosiy
vaziyatning o'zgarishi natijasida tashqi yordam va turistik oqimlarning ko'payishi
yoki kamayishi tufayli.
3.3.Transport tarmoqlarining rivojlanishi
Kambodjaning transport tizimi, eng yaxshi davrlarda, 20-asrning ikkinchi
yarmida mamlakatni qamrab olgan tartibsizlik tufayli jiddiy zarar ko’rdi. Zaif
transport infratuzilmasi bo’lgan mamlakatlar umumiy ta’minot logistikasi va
tarqatish muammolarini kuchaytirib, yordam ko’rsatishni to’xtatmoqda. Kambodja
o’zining transport tarmog’ini saqlab qolish uchun Sovet texnik yordami va
jihozlarini oldi.
28

7-rasm Kambodjaning transport tarmoqlari xaritasi.
Yo’l tarmog’i
Jami – 38 257 km (2004)
Asfaltlangan uzunligi – 2406 km (2004)
Asfaltlanmagan sirtda – 35 851 km (2004)
Mavjud yo’l tarmog’ining faqat 50% ga yaqini asfaltlangan, barcha ob-havo
sharoitlariga mos keladi va yaxshi holatda. Yo’llarning 50% ga yaqini shag’al,
shag’al yoki siqilgan tuproqdan qurilgan. Ikkilamchi yo’llar yaxshilanmagan
axloqsizlikdan iborat yoki temir yo’llardan bir oz ko’proq. 1981 yilda Kambodja
Pnompendan janubi-sharqdan Vetnam chegarasigacha bo’lgan 1-milliy
29

marshrutning yangi ta’mirlangan qismini ochdi. Urush paytida buzilgan yo’l,
ehtimol, Vetnam armiyasi muhandislari tomonidan tiklangan.
1980-yillarning oxirlarida Kambodjaning yo l tarmog i yetarli darajadaʻ ʻ
foydalanilmagan va sanoatdan oldingi agrar jamiyat tomonidan qo yilgan oddiy
ʻ
talablarga ham javob bera olmadi. Yuk mashinalari va avtobuslar kabi tijoriy
transport vositalari yetishmas edi va ularning ishlashi uchun zarur bo’lgan ehtiyot
qismlar yo’q edi. Moliyaviy ahvolga tushib qolgan hukumatlar yo’l qurilishi va
ta’mirlashga e’tibor bermadi, isyonchilar esa muntazam ravishda ko’priklarni
vayron qildilar va ba’zi yo’nalishlarni sayohat qilish uchun xavfli qilib qo’yishdi.
Kambodja o’zining asosiy magistrallarini xalqaro standartlarga
yangilamoqda va ularning aksariyati 2006 yildan beri sezilarli darajada yaxshilandi.
Hozirda asosiy yo‘llarning aksariyati asfaltlangan. Va Poipetdagi Tailand bilan
chegaradan Siem Reap (Angkor Wat, Angkor Wat)gacha bo’lgan yo’l qurilishi
hozirda davom etmoqda. Xitoy kompaniyalari 3 milliard dollardan ortiq Xitoy
kreditlari hisobiga moliyalashtirilib, 3000 km yo l, shuningdek, bir qancha yirik
ʻ
ko priklar qurdi.[1]
ʻ
Tez yo l tarmog i ishlab chiqilmoqda, 190 km uzunlikdagi Pnompen-
ʻ ʻ
Sixanukvill ekspress yo li (E4) 2022-yil oktabrda ochiladi va Bavetgacha bo lgan
ʻ ʻ
qurilish 2023-yil iyun oyida boshlanadi.[2]
Mototsikllar Kambodjada eng keng tarqalgan transport vositasidir. "Ciclos"
(frantsuz tilida bo'lgani kabi) yoki pedikablar 1990-yillarda mashhur bo'lgan, ammo
tobora ko'proq Hindistondan olib kelingan remorklar (mototsikllarga biriktirilgan
yonboshlar) va rikshalar bilan almashtirilmoqda. Velosipedlar Kambodjaga xosdir,
chunki velosipedchi yo'lovchi o'rindig'ining orqasida o'tiradi, qo'shni
mamlakatlardagi pedikablardan farqli o'laroq, velosipedchi old tomonda o'tirib, yon
aravachani tortadi. So'nggi yillarda mobil telefonlarning kirib borishi 78% ga
yetganligi sababli, minadigan ilovalar mashhur bo'ldi. Birinchi mahalliy sayohat
ilovasi ExNet taksi ilovasi 2016-yilda ishga tushirilgan, shundan so ng yana bir
ʻ
mahalliy ilova PassApp taxi ham taqdim etilgan.[3]
ExNet va PassApp o'z qo'llanilishi uchun bir xil texnologiya va
30

arxitekturadan foydalanadi, bundan tashqari ExNet taksini chaqirish xizmati,
PassApp esa ko'proq rikshaga asoslangan. Uber va Grab bozorga 2017 yilda kirib
kelgan. Uber va Grabning paydo bo'lishi va keyinchalik birlashishi mahalliy
ilovalarga salbiy ta'sir ko'rsatmadi, chunki mahalliy aholi birinchi navbatda
ustunlikka ega va ko'plab takroriy mijozlarni jalb qilishi mumkin. Bugungi kunda
PassApp Kambodja transport bozorida Singapur Grab-ga qobiliyatli raqobatchi
sifatida ko'riladi. Thai Duong avtobusi Kambodja
Ijaraga olinadigan shaxsiy transport vositalaridan tashqari, jamoat transporti
ham mavjud, ammo faqat poytaxtda. Pnompen shahar avtobuslari qatnovi 2015-
yilda JICA ko magida uchta yo nalish bilan boshlangan.[4] Bugungi kundaʻ ʻ
Pnompen shahridagi shahar avtobuslari 13 ta yo‘nalishda ishlaydi.
Ikkita temir yo'l liniyasi mavjud bo'lib, ikkalasi ham Pnompen shahridan
boshlanadi va umumiy uzunligi 1000 mm (3 fut 3,3 × 8 dyuym) bir yo'l o'lchagichda
taxminan 612 kilometrni tashkil qiladi. Frantsiya mustamlaka hukumati tomonidan
qurilgan birinchi liniya yoki shimoliy liniya 1932-yilda Pnompen temir yo'l
stantsiyasining ochilishi bilan 1930-1940 yillar oralig'ida Pnompendan Tailand
chegarasidagi Poipetgacha bo'lgan. Tailand bilan yakuniy aloqa 1942 yilda Qirollik
davlat temir yo'llari tomonidan yakunlandi. Bangkok va Battambang o'rtasidagi
aloqa Frantsiya Indochina hukumati 1946 yil 17 dekabrda Battambang va Sisofon
hududi ustidan Tailand suverenitetini qaytarib berganida to'xtatildi, chunki Tailand
fransuzlarga qarshi, kxmer millatchi siyosiy harakati Khmer Issarak tarafdori
hisoblanadi. .[5] Uchinchi liniya Pnompenni Vetnamga [6] bog‘lash rejalashtirilgan,
bu Singapur va Xitoyning Kunming shahri o‘rtasidagi rejalashtirilgan temir yo‘l
koridoridagi yakuniy yo‘qolgan bo‘g‘in. Shuningdek, shimoldan janubga yangi
yo‘nalish qurish rejalashtirilgan. Pnompendan Sisofongacha va Sisofondan
Poipetgacha bo'lgan liniyalar tiklandi; 2018 yil aprel oyida Poipetdan Srey
Sisophongacha va iyul oyi boshida Sisofondan Pnompengacha (2018) boshlanadi.
[7]
Tarmoqning faol qismi, janubiy liniyasi, Takeo va Kampotda to'xtaydigan
31

Pnompen-Sixanukvil liniyasidir. Kambodjada qayta ochilgan birinchi liniya
Pnompendan Tuk Measgacha bo'lgan 118 km yo'l va 2011 yil may oyida janubiy
yo'nalishni to'liq rekonstruksiya qilish edi[8] (yoki Royal Toll Railway). Royal Toll
Railway (Kambodja)[9] Kambodja qirollik hukumatidan Kambodja temir yo‘l
tarmog‘ini boshqarish uchun 30 yillik imtiyoz oldi.
Mamlakatning keng ko’lamli ichki suv yo’llari tarixan ichki savdoda
muhim rol o’ynagan. Mekong va Tonle Sap daryolari, ularning ko’plab irmoqlari va
Tonle Sap katta navigatsiya uzunligini qo’llab-quvvatladi, shu jumladan 0,6 metrli
kemalar uchun yil bo’yi 3700 kilometr va 1,8 metrli kemalar uchun yana 282
kilometr suzish mumkin edi. Metr. Ba’zi hududlarda, ayniqsa Mekong daryosining
g’arbiy qismida va Tonle Sap daryosining shimolida, qishloqlar aloqa uchun
butunlay suv yo’llariga bog’liq edi. Yo’llar yoki temir yo’llar bo’lmaganda qayiqlar,
keraksiz yuklar yoki barjalar yo’lovchilar, guruch va boshqa oziq-ovqat
mahsulotlarini tashiydi.
Aloqa, transport va pochta vazirligi ma’lumotlariga ko’ra, Kambodjaning
Bassak daryosi va o’rta Mekong orqali asosiy parom qatnovi 1985 yilda tiklangan.
Mekong daryosi bo‘ylab yirik yuk tashish yo‘llari ham transport uchun tozalangan.
Aero Cambodia endi barcha suv yo’llari va orollarga dengiz samolyotlari
xizmatlarini taklif qiladi.
Kambodjada ikkita yirik port, Pnompen avtonom porti va Kampong Som
nomi bilan ham tanilgan Sixanukvil avtonom porti va beshta kichik port mavjud.
Bassak, Mekong va Tonle Sap daryolarining qo'shilish joyida joylashgan Pnompen,
nam mavsumda 8000 tonna va quruq mavsumda 5000 tonna kemalarni tashishga
qodir yagona daryo portidir. 2018 yilda port umumiy hajmi 2,9 million tonna
bo'lgan 205 ming TEU qabul qildi. Kompaniyaning 2018-yildagi foydasi 7,35
million AQSH dollarini tashkil etdi, bu 2017-yilga nisbatan 36 foizga ko‘p.[12]
Sixanukvil porti 1979 yil oxirida qayta ochildi. U 1960 yilda Frantsiya
ko'magida qurilgan. 1980 yilda 180 ga yaqin sovet dokerlari o'zlari bilan yuk
ko'taruvchi va yuk mashinalari bilan Kampong Somda uzoq qirg'oqchilar yoki
malakasiz Kambodja dock ishchilari uchun murabbiy sifatida ishlayotgani haqida
32

xabar berilgan edi. 1984 yilga kelib, 1500 ga yaqin Kambodja port ishchilari kuniga
2500 tonna yukni qayta ishlashgan. Rasmiy statistik ma'lumotlarga ko'ra, oldingi
to'rt yil ichida (1979 yildan 1983 yilgacha) Sixanukvil bor-yo'g'i 769,5 ming tonna
yukni qayta ishlagan, bu portning tinchlik davrida yiliga million tonna yuk tashish
quvvatidan keskin farq qiladi.
Mamlakatda yigirma oltita aerodrom mavjud bo'lib, ulardan faqat o'n
uchtasi 1980-yillarning o'rtalarida ishlatilgan. Sakkizta aerodromda doimiy
asfaltlangan uchish-qo'nish yo'laklari bor edi. Pnompendagi Pnompen xalqaro
aeroporti eng katta aeroport hisoblanadi; u yana qayta tiklanayotgan Kambodja havo
kuchlari uchun asosiy baza bo'lib xizmat qiladi . Kambodjaning ikkinchi yirik
aeroporti Siem Reap sayyohlik shahridagi Angkor xalqaro aeroportidir. 2006 yilda
Angkor xalqaro aeroportiga sayyohlar oqimi Pnompendagidan oshib ketdi va
aeroport hozirda mamlakatdagi eng gavjum hisoblanadi. 1983 yil oxirida Kambodja
Rem shahrida Sovet tomonidan qurilgan yangi aerodromni ochdi, Sixanukvil
xalqaro aeroporti, 2007 yil yanvarigacha hech qachon tijoriy havo qatnovi amalga
oshirilmagan. Battambang va Stung Trengda qo shimcha aeroportlar mavjud.ʻ 2009-
yilda Vietnam Airlines sarmoyasi evaziga Cambodia Angkor Air nomli yangi milliy
aviakompaniya ishga tushirilgan. Aero Cambodia o'z faoliyatini 2011 yilda
boshlagan bo'lib, barcha aeroportlar va suv yo'llariga dengiz samolyotlari
xizmatlarini taklif qiladi.
Hozirda Kambodjaning Kandal shahrida mavjud Pnompen xalqaro
aeroportini shaharning asosiy aeroporti sifatida almashtirish mo'ljallangan Tehoe
Takmao xalqaro aeroporti qurilmoqda. Pnompendan taxminan 30-40 kilometr (16-
22 NM; 19-25 milya) janubda joylashgan bo'lib, u 2023 yilda ochilishi va 2025
yilgacha to'liq ishga tushishi kutilmoqda.
33

3.4.Tashqi iqtisodiy aloqalar geografiyasi
Kambodja qishloq xo jaligi mahsulotlari (tabiiy kauchuk, ziravorlar vaʻ
boshqalar), baliq va yog och eksport qiladi. Import turli xil sanoat tovarlari
ʻ
(jumladan, avtomobil va traktor yig'ish zavodlari uchun agregatlar) va neft
mahsulotlaridan iborat. Asosiy tashqi savdo hamkorlari: Singapur, Malayziya,
Vetnam, Yaponiya, Fransiya.
Kambodja qishloq xo jaligi mahsulotlari (tabiiy kauchuk, ziravorlar va
ʻ
boshqalar), baliq va yog och eksport qiladi. Import turli xil sanoat tovarlari
ʻ
(jumladan, avtomobil va traktor yig'ish zavodlari uchun agregatlar) va neft
mahsulotlaridan iborat.
Asosiy tashqi savdo hamkorlari: Singapur, Malayziya, Vetnam, Yaponiya,
Fransiya. Belarus Respublikasi bilan iqtisodiy aloqalar Belarus Respublikasi va
Kambodja Qirolligi o'rtasidagi diplomatik munosabatlar 1995 yil 25 yanvarda
tegishli protokol imzolanganidan keyin o'rnatilgan. Unda tomonlar barcha
sohalarda, jumladan, savdo-iqtisodiy va sarmoyaviy sohalarda uzoq muddatli va
o‘zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish istagini bildirdi. Biroq, siyosiy sohada,
xalqaro tashkilotlar (BMT, Qo'shilmaslik harakati) doirasida yetarlicha samarali
muloqot o'tkazilganiga qaramay, savdo-iqtisodiy sohadagi hamkorlik hali ham
kerakli darajada rivojlanmagan.
2011 yilda Belarus va Kambodja o'rtasidagi o'zaro tovar ayirboshlash hajmi
2 million 173,9 ming dollarni tashkil etdi, Belarus eksporti hajmi 50,3 ming dollarni
va import - 2 million 123,6 ming dollarni tashkil etdi.Belarus faqat bitta tovar
(shinalar) to'g'ridan-to'g'ri eksportini amalga oshirdi. . Kambodjadan Belarus importi
doirasi biroz kengroq. Uning asosiy pozitsiyalari kauchuk, guruch, poyabzal va
to'qimachilikdir.
To'g'ridan-to'g'ri Kambodjaga mahsulot yetkazib berish bo'yicha to'g'ridan-
to'g'ri shartnomalar bilan bir qatorda, Belorussiya sanoat tovarlari, shu jumladan,
ikki maqsadli mahsulotlar Vetnam orqali ushbu bozorga yuboriladi. Shu tariqa yuk
34

mashinalari, traktorlar, yo‘l texnikasi, ehtiyot qismlar eksport qilinadi. 2010 yilda
Vetnam orqali Kambodjaga 100 ga yaqin Belarus traktorlari, 2011 yilda esa 250
dona yetkazib berildi. Belorussiyadan ushbu uskunani ishlab chiqaruvchilar
Kambodja fermerlarining ishonchini qozonishga muvaffaq bo'lishdi. Ayni paytda
ushbu mamlakatning agrosanoat sohasida qo'llaniladigan traktorlarning yarmidan
ko'pi (taxminan 3 ming dona) Belarusda ishlab chiqarilgan.
Rossiya va Kambodja o'rtasidagi munosabatlar 1995 yilda imzolangan
Do'stlik munosabatlari tamoyillari to'g'risidagi qo'shma deklaratsiyaga asoslanadi.
Hozir nafaqat ikki davlat tashqi ishlar vazirliklari o‘rtasida muloqot, balki parlament
yo‘nalishidagi aloqalar ham yo‘lga qo‘yilgan. Aytish joizki, keyingi yillarda tovar
ayirboshlash hajmi oshgani kuzatilmoqda. Shunday qilib, 2016 yilning yanvar-
noyabr oylarida u 130,4 million AQSH dollarini tashkil qildi. 2015 yilning shu
davriga nisbatan o‘sish 30,6 foizni tashkil etdi . AQSh-Kambodja munosabatlari
20-asrning ikkinchi yarmida Kambodjada so'l kuchlar hokimiyat tepasiga kelganligi
sababli, AQSh bilan munosabatlar dushman bo'lmasa ham, do'stona emas edi.
Kambodja iqtisodiyoti hali ham o'nlab yillar davom etgan urush va ichki
tartibsizliklardan aziyat chekmoqda. Bu mamlakat iqtisodiyoti ko'p jihatdan AQSh
dollariga bog'liq. 1992 yilda Qo'shma Shtatlar mamlakat bilan iqtisodiy
munosabatlarni normallashtirgandan so'ng, u Kambodjadan eng yirik tovarlar
importchisiga aylandi (asosan tikuvchilik mahsulotlari).
Pnompenning Tailand bilan munosabatlari bahsli hududlarda vaqti-vaqti
bilan kelib chiqadigan chegara mojarolari tufayli murakkablashadi. To‘qnashuvlar,
asosan, Preah Vihear ibodatxonalari majmuasiga egalik qilish bo‘yicha
kelishmovchilik tufayli yuz bergan. Qarama-qarshilikning eng yuqori cho'qqisi 2008
yildan 2011 yilgacha bo'lgan, o'shanda chegaradagi to'qnashuvlarda 38 kishi halok
bo'lgan va 100 ga yaqin kishi jarohatlangan.
Kambodjalik talabalarning katta guruhlari hozirda Isroilda qishloq xo‘jaligi
fanlarini o‘rganishmoqda[5]. Isroil-Kambodja savdo palatasi 2010 yilda tashkil
etilgan[6]. 2017-yil sentabr oyi boshida Isroil va Kambodja ikki davlat o‘rtasida
to‘g‘ridan-to‘g‘ri aviaqatnovlarni yo‘lga qo‘yish niyati bayonnomasini imzolagan
35

edi. Hujjatning imzolanishi Kambodja hukumati tomonidan olib borilayotgan ochiq
osmon siyosati, shuningdek, 2017 yilning birinchi yarmida ushbu mamlakatga
Isroildan sayyohlar oqimining 7900 kishiga ko‘payishi (36 foizga o‘sish) natijasi
bo‘ldi. 2016 yilning shu davriga[7][8]. Harbiy sohada ham hamkorlik
rivojlanmoqda. 2017-yilda Isroil hukumati va Markaz o rtasida to rt oylikʻ ʻ
shartnoma imzolangan bo lib, unga ko ra, Markazning 23 nafar xodimi va 12 nafar
ʻ ʻ
qidiruvchi it mamlakatga eski minalangan maydonlarni (asosan Golan tepaliklarida,
Yahudiyada) tozalash bo yicha to liq miqyosdagi loyiha ustida ishlash uchun keladi.
ʻ ʻ
va Samariya va Arava cho'li).
36

XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Kambodja iqtisodiyoti hali ham 2023 yilda 5,5-
5,6 foiz atrofida o'sishi kutilmoqda, bu global prognozlardan ancha oldinda. Xalqaro
valyuta jamg'armasi (XVJ) ma'lumotlariga ko'ra, global o'sish 2022 yildagi
taxminan 3,5 foizdan 2023 va 2024 yillarda 3,0 foizgacha pasayishi prognoz
qilinmoqda.
Kambodja Milliy banki yaqinda Kambodja uchun o'sish prognozini 2023 yilda 5,5
foizgacha qayta ko'rib chiqdi. 2024-yilda YaIM o‘sishi 6,6 foizni tashkil etadi.
Rivojlanayotgan bozorlar va rivojlanayotgan iqtisodlarda o'sish 2023 yilda 4,1
foizni tashkil etishi kutilmoqda, bu esa Kambodjani hatto chegara bozorlarida
raqobatbardosh mamlakatlar orasida ham oldinga olib chiqadi.
Turizm sektorida sog‘lom o‘sish kuzatilishi kutilmoqda, 2023-yil aprel oyida
Osiyo istiqbollari loyihasi 2023-yilda o‘sish 7,3 foizni, 2024-yilda esa 6,8 foizgacha
pasayishni prognoz qilgan.
Kambodja 2023-yilning birinchi yarmida asosiy kapitalga investitsiya
loyihalari bo‘yicha 1,1 milliard AQSh dollarini va umumiy to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar hajmi 45,8 milliard AQSh dollarini tashkil etdi!
2023-yilning birinchi olti oyida Kambodjaga 2,57 million xorijiy sayyoh tashrif
buyurdi, bu 2022-yilning shu davriga nisbatan 400 foizdan oshgan.
Qirollikning eng ko'p tashrif buyuradigan joylari Preah Sixanuk qirg'oq
provinsiyasi bo'ldi, undan keyin Battambang viloyati, Pnompen, Kampot qirg'oq
provinsiyasi, Siem Reap va Kandal provinsiyasi. Kabi o‘zgarishlar amalga
oshmoqda kelajakda Kambodja Janubiy-sharqiy osiyoning eng rivojlangan davlatiga
aylanadi deb o‘ylaymiz.
37

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.Sh.Mirziyoyev Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. Toshkent –“O’zbekiston” -2016.
2.Sh.Mirziyoyev Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz. Toshkent –“O’zbekiston” -2016.
3. “.Ekonomicheskaya i sotsialnaya geografiya mira. “uchebnik dlya bakalavrov. –
M.: Izdatelstvo Yurayt, 2015.-431 s.
4.”Ekonomicheskaya i sotsialnaya geografiya stran blijnego zarubejya “–M., 2004.
(Ratanova M tahriri ostida).
5.Michael Pacione.” Urban Geography A Global Perspective Kindle Edition”.
England,2012.
6.Yermakov Yu.G., Ignatev G.M.” Fizicheskaya geografiya materikov i okeanov”. -
M.: Vыsshaya shkola, 1988
7.Lipes Yu. G. Pulyarkin V. A., Shlixter S. B. “Geografiya mirovogo xozyaystvo.” -
M., 1999
8.”Fizicheskaya geografiya mirovogo okeanov.” -M.: Izd-vo MGU, 1998.
38

9.Aleksandrovskaya N.V., Yeramov R.A. va boshqalar. “Dunyo qit alari tabiiyʼ
geografiyasi. “– T.: 1967.
10.Vlasova T.V.” Fizicheskaya geografiya materikov i okeanov.” -M.:
Prosveщyeniye, 1986. Zarubejnaya Aziya. 1982.Zarubejnaya Yevropa. 1982.
11.Kalesnik S.V. “Obshiye geograficheskiye zakonomernosti Zemli.” -M.:1970.
12.Leontev O.K. “Fizicheskaya geografiya mirovogo okeana”. -M.: 1982.
13.Pritula T.Yu., Yeryomina V.A., Spryalin A.N. Fizicheskaya geografiya
materikov i okeanov.” –M.: VLADOS, 2003, s. 685
14.Maksakovskiy V.P.”Geograficheskaya kartina mira” Kn. I, II: “obshaya
xarakteristika mira.” M.: Drofa, 2008, - 495 s
15. “Jahoning tabiiy Atlasi”.T: 2019
16. L.M. Abdunazarov, Sh.A. Qambarova, O.Q. Tobirov “ Markaziy Osiyo
geografiyasi” 2017
17.”Dunyoning iqdisodiy-ijtimoiy atlasi” 2020
Internet manbalari.
1.www.n.b.g.t. intal. Uz.
2.www//ziyonet. Uz.
39

3.www. arxiv. Uz
4.http//:feb-veb. Ru/feb/izvest/1940/03/403-089htm
5.file: //localhost/C:Documents/%20and %20Settings/
40

Купить

Похожие документы
Orol tabiiy geografik okrugi
Gastronomik turizm rivojlanishining geografik jihatlari
Surxondaryo tabiiy geografik okrugi
Quyi Zarafshon tabiiy geografik okrugi
O’zbekistonni iqtisodiy-geografik rayonlashtirish